Sie sind auf Seite 1von 550

eZRvneba saqarTvelos d e mo k r at i uli r e s p ubli k i s

d amfuZnebel i kre bi s 100 w li s Tav s


saqarTvelos demokratiuli respublikis
dokumentebi

7 tomad

tomis saredaqcio sabWo


irakli iakobaSvili, mzia xositaSvili, emzar jgerenaia
saqarTvelos parlamentis erovnuli biblioTeka

saqarTvelos damfuZnebeli kreba


sxdomis oqmebi

tomi III

1919 wlis 28 ivlisi _ 11 noemberi

Tbilisi 2019
UDC(uak)328(479.22)+94(479.22)
s-323

seria: saqarTvelos demokratiuli respublikis dokumentebi

saqarTvelos damfuZnebeli kreba. sxdomis oqmebi. 7 tomad. tomi


III; 1919 wlis 28 ivlisi _ 11 noemberi. ideis avtori da Semdgeneli
_ irakli iakobaSvili, wignis redaqtori da saZieblis Semdgeneli _
mzia xosi­taSvili. winaTqma emzar jgerenaiasi.
Tbilisi, saqar­Tvelos parlamentis erovnuli biblioTekis ga-
mocema. 2019 weli. 547 gverdi.

ISBN 978-9941-9652-8-9 (yvela tomis)


ISBN 978-9941-9620-7-3 (mesame tomis)

`saqarTvelos damfuZnebeli kreba. sxdomis oqmebis~ 7-tomeulSi


Tavmoyrilia saqarTvelos demokratiuli respublikis damfuZnebeli
krebis plenaruli sxdomis oqmebi. sxdomis oqmebi wignis saxiT pir-
velad qveyndeba. gamocema daexmareba saqarTvelos uaxlesi istoriis
da sazogadoebriv-politikuri cxovrebis mkvlevrebs. `saqarTvelos
damfuZnebeli kreba. sxdomis oqmebis~ cifruli versia xelmisawvdo-
mia saqarTvelos parlamentis erovnuli biblioTekis cifrul bib-
lioTekebSi.

© saqarTvelos parlamentis erovnuli biblioTeka, 2019


sarCevi

meormocdaerTe (saswrafo) sxdoma 7


ormocdameore sxdoma 29
ormocdamesame sxdoma 63
ormocdameoTxe sxdoma 97
ormocdamexuTe sxdoma 125
ormocdameSvide sxdoma 171
ormocdameeqvse sxdoma 179
ormocdamerve sxdoma 197
ormocdamecxre sxdoma 205
ormocdameaTe sxdoma 233
ormocdameTerTmete sxdoma 239
ormocdameTormete sxdoma 249
ormocdamecamete sxdoma 289
ormocdameToTxmete sxdoma 317
ormocdameTxuTmete sxdoma 341
ormocdameTeqvsmete sxdoma 349
ormocdameCvidmete sxdoma 375
ormocdameTvramete sxdoma 417
ormocdamecxramete sxdoma 449
mesamoce sxdoma 471
pirTa saZiebeli 503
adgilTa saZiebeli 543
III tomis pirTa saZieblebisTvis gamoyenebuli wyaroebi 547
saqarTvelos damfuZnebeli kreba
(stenografiuli angariSi)

meormocdaerTe (saswrafo) sxdoma

1919 weli, orSabaTi, ivlisis 28. tfilisi. sasaxle.

Tavmjdomareobs damfuZnebel krebis Tavmjdomaris ufrosi am­


xanagi
aleqsandre lomTaTiZe.
mdivnobs damfuZnebel krebis mdivnis amxanagi
qristine SaraSiZis asuli.
prezidiumSi arian:
simon mdivani,
eqvTime TayaiSvili,
konstantine jafariZe.
sxdoma iwyeba dRis 11 saaTze.
Tavmjdomare. sxdoma gaxsnili gaxlavT. gTxovT waikiTxoT dRiu-
ri wesrigi.

mdivani. (kiTxulobs).

dRiuri wesrigi:

1. saboloo teqsti – quTaisisa da tfilisis saadgil-mamulo (yo-


fili saTavadaznauro) bankebis wesdebis Secvlis dekretisa.
2. saboloo teqsti – tfilisis saxelmwifo universitetisaTvis
axali Statebis damtkicebis dekretisa.
3. saboloo teqsti – dasaxlebis saqmis mosawyobad 5.000.000 man.
gadadebis dekretisa.
4. saboloo teqsti – 150.000 man. gadadebisa inglisis misiis sa-
sargeblod nataneb-baTomis rkinis gzis ubnis saeqsploatacioT gad-
mocemisaTvis.
5. saboloo teqsti – saqarTvelos wiTeli jvris sazogadoebis
sasargeblod respublikis rkinis gzis samgzavro bileTebis dabaJvis
dekretisa.

7
6. saboloo teqsti – Sinagan saqmeTa ministris gankargulebaSi
100.000 man. kreditis gadadebis dekretisa soxumis olqSi gadamdeb
sneulebasTan sabrZolvelad.
7. saboloo teqsti – 857.996 man. gadadebis dekretisa 1919 w. sox-
um-axalsenakis da gudauT–pilenkovis gzatkecilTa xidebis asagebad
da SesakeTeblad.
8. saboloo teqsti – Savi qvis safuTo gadasaxadis gadidebis
dekretisa.
9. saboloo teqsti – WiaTuris Savi qvis mrewvelTa sabWosaTvis
naxevari milioni man. sesxad micemis dekretisa.
10. dekreti – adgilobriv TviTmmarTvelobaTa sasargeblod
dawesebul safuTo gadasaxadis Sesaxeb momqmed kanonmdeblobaTa
Secvlisa da Sevsebisa.
11. dekreti – tfilisis saostato institutis gauqmebisa da
saxelmwifo universitetTan pedagogiuri institutis daarsebisa.
12. dekreti – saxelmwifo xazinidan 290.089 man. da 25 k. gaRebi-
sa rkinis gzaze partaxtian tifTan brZolis dros gaweul xarjebis
dasafaravad.
13. dekreti – gazeT «saqarTvelos respublikis“ saWiroebisaTvis
37.650 man. gadadebisa.
14. dekreti – tfilisis satexniko saswavleblis saSualo sapoli-
texniko saswavleblad gadakeTebisa.
15. dekreti – damfuZnebeli krebis kancelariasTan stambis
daarsebisa.
16. dekreti – 1917 w. agvistos 5-s dadgenilebis moqmedebis gan-
grZobisa binebze da sxva sadgomebze umaRlesi fasebis gansazRvris
Sesaxeb.
17. erovnul-demokratiul fraqciis SekiTxva mTavrobisadmi-sox-
umis olqis mdgomareobisa da ambebis Sesaxeb.
18. erovnul-demokratiul fraqciis winadadeba leCxumis mazra-
Si damfuZnebeli krebis komisiis gagzavnis Sesaxeb.
19. social-demokratiul fraqciis mTavrobisadmi SekiTxva – Wia-
Turis momrigebel mosamarTlis mier WiaTuris muSaTa deputatebis
sabWos wevris xaratiSvilis sasjelis gadawyvetis Sesaxeb.
Tavmjdomare. surs Tu ara vismes sityva dRiuri wesrigis Sesaxeb?
sityva ekuTvnis baraTaSvils.
iese baraTaSvili. Cven miviReT guSin dRiuri wesrigi da ima-
Si ar iyo moxsenebuli me-19 da 17 sakiTxebi soxumis Sesaxeb da so-
cial-demokratiul fraqciis SekiTxvis Sesaxeb. rasakvirvelia,
reglamentis ZaliT, baton Tavmjdomares SeuZlian moaqcios es sakiTx-
ebi dRiur wesrigSi, magram radganac guSin ar vicodiT, rom swored
es sakiTxebi iqneba dRes, Cven vcnobT, rom es sakiTxebi Zalian rTulia
da momzadeba unda, amisTvis Cven vTxoulobT xvalisaTvis iqmnes ga-
dadebuli es ori sakiTxi.

8
Tavmjdomare. unda mogaxsenoT, rom prezidiums, dawyebis win,
ufleba aqvs Seitanos esa Tu is sakiTxi dRiur wesrigSi ise, rom for-
malurad araferi ar aris darRveuli. winadadebis Sesaxeb surs Tu
ara vismes sityva?
giorgi faRava. social-demokratiul fraqcias araferi aqvs wi-
naaRmdeg, rom gadidvas me-19 da 17 muxlebi dRiur wesrigisa.
Tavmjdomare. maSasadame, SekiTxva moxsnilia. meore sakiTxic
moxsnili gaxlavT. danarCeni maSasadame mtkicdeba. pirveli sakiTxi
– saboloo teqsti quTaisis da Tbilisis saadgil mamulo bankebis wes-
debis Secvlis dekretisa. sityva ekuTvnis momxsenebels soloRaSvi-
lis asuls.
soloRaSvili. (kiTxulobs dekrets muxlobriv, dekreti miRe-
bulia).
Tavmjdomare. miRebulia. Semdegi sakiTxis Sesaxeb sityva ekuT-
vnis WavWaniZes.
ivane WavWaniZe. (s.-d.) moqalaqeno! am omis da revoliuciis dros
finansiuri mdgomareoba yvela qalaqebisa, ise rogorc mTel saxel-
mwifoebisa, Zalian air-dairia. qalaqebis da erobebis sabiujeto
ufleba jer kanonmdeblobis gziT ar aris gatarebuli dRes; qalaqebs
ar SeuZliaT gadaWriT sTqvan, – romeli wyaro aris maTTvis mudmivi
saimedo wyaro, ra Semosavlidan SeuZlianT maT daakmayofilon Tavi-
anTi moTxovnilebani. aseT pirobebSi, ra Tqma unda, qalaqebs da saer-
Tod TviTmmarTvelobebis organoebs uxdebaT Zebna axal wyaroebisa.
qalaqebs: Tbilis, foTs, baToms Zvel reJimis drosac hqondaT miRebu-
li ufleba zogierT saqonelze, rogorc Semosulze ise gasulze, dae-
doT safuTo gadasaxadi. ra Tqma unda es safuTo gadasaxadi, rogorc
erTgvari ara pirdapiri gadasaxadi, ar aris demokratiuli, magram
zogierT SemTxvevebSi verc aseT gzas uxvevs gverds qalaqis TviTm-
marTveloba da iZulebuli xdeba ara demokratiul gadasaxadic Sem-
oiRos, rogorc droebiTi zoma: mogexsenebaT, rom safuTo gadasaxa-
di, ra Tqma unda, aZvirebs cxovrebas, magram Tu miviReT mxedvelobaSi,
rom gadasaxadi xalxis interesebs emsaxureba, xalxis saWiroebaze ix-
arjeba, maSin swored es uaryofiTi mxare, romelic aqvs am safuTo
gadasaxads, SeiZleba cotad Tu bevrad Semsubuqebul iqmnes. exlan-
del metad mZime gansakuTrebul finansiur mdgomareobaSi safuTo
gadasaxadi unda gaxdes TviTmmarTvelobisTvis Semosavlis wyaroT;
safuTo gadasaxadi unda dawesdes yvela saqonelze, rogorc Semot-
anilze, ise gatanilze, garda mciredi gamonaklisisa. warmodgenil
dekretis erT muxlSi aRniSnulia Tu rogor xasiaTis bargi da tvir-
Ti iqneba Tavisufali safuTo gadasaxadidan, magaliTad tvirTi, ro-
melic gaivlis sadgurze tranzitiT, gadasaxadi ar daedeba. ar iqneba
dabegvrili fostiT gadagzavnili bargi, bargi, romelic daniSnulia
saxelmwifo dawesebulebebisTvis, qalaqebisTvis, dazaralebul adg-
ilebisTvis da sxva. adgilobriv TviTmmarTvelobis komisia Suamd-

9
gomlobs, rom eg dekreti miRebul iqnes, rom am gziT mieces qalaqebs
da erobebs saSualeba Tavisi finansTa mdgomareoba gaaumjobeson.
Tavmjdomare. zogadi msjelobisaTvis sityva ekuTvnis baton Sen-
gelaias.
leo Sengelaia. (s.-r.) moqalaqeno! rogorc mogexsenebaT qalaqis
TviTmmarTvelobaTa da erobaTa sabiujeto uflebebi CvenSi jer-je-
robiT srulebiT gamorkveuli ar aris. amasTan mTeli Cveni respub-
lika, ganicdis saSinel finansiur kriziss. am mizezebis gamo Cveni
qalaqis TviT- mmarTvelobani da erobebi metad cud mdgomareobaSi
Cavardnen. am organoebs awevT auarebeli kulturuli da administra-
tiuli movaleobani. mSromelTa farTo masebi maTgan moelian sxnas
da imave dros es organoebi uZlurni arian raime gaakeTon, inicia-
tiva gamoiCinon, rom SeebrZolon normalur pirobebs, romelic Cven
miviReT, rogorc Sedegi, rogorc memkvidreoba msoflio omisa da
revoliuciisa. am uilajobis mTavari mizezi aris usaxsroba, finanse-
bis uqonloba, dRemdis qalaqis TviTmmarTveloba da eroba ikvebebod-
nen im mowyalebiT, romelsac mTavroba aZlevda maT daxmarebis saxiT,
magram, vinaidan TviT mTavrobas araferi hqonda, bolos da bolos
Seiqmna iseTi mdgomareoba, romlis Sesaxeb SeiZleba iTqvas Semdegi
qarTuli andaza: „bus ar hqonda yvavs gahqondao“. amitom savsebiT
bunebrivi aris, rom qalaqis TviTmmarTveloba da eroba scdiloben
gamonaxon Semosavlis sakuTari wyaroebi. aq unda aRiniSnos erTi
garemoeba: CvenSi, rogorc mogexsenebaT, eroba ar yofila, ar gvyavs
saerobo momzadebuli moRvaweebi da arc gvaqvs saerobo tradicie-
bi. Cven moRvaweebs Zvel erobebidan – araviTari memkvidreoba ar mi-
uRiaT da yvelaferi TviT unda Seqmnan, da yvela amisTvis srulebiT
Tanxa ar aqvT. amitom, rogorc mogaxseneT qalaqis TviTmmarTveloba-
ni da erobani ukve cdiloben gamonaxon sakuTari Semosavlis wyaro,
mara vidre ar moxdeba mTel Cven ekonomiur cxovrebis mdgomareobis
gaumjobesoba, Cven erobebs SeuZlianT mimarTon mxolod paliativs
da swored aseT paliativs warmoadgens is dekreti, romelic Semot-
anilia. damfuZnebel krebas SeuZlian daawesos yvela tvirTze ga-
dasaxadi Cveni azriT es forma gadasaxadisa miuRebeli aris. tvirTze
gadasaxadis daweseba amtkicebs imas, rom gadasaxadis akrefaSi aravi-
Tari sistema ar arsebobs CvenSi. ras warmoadgens es tvirTi, rodesac
sxva da sxva sagnebs fufunebisas an Semosavlis kvalobaze vawesebT
gadasaxads, amaSi erTgvari principi aris, es gasagebi aris, magram
rodesac tvirTze wesdeba gadasaxadi, amaSi araviTari principi ar
aris. dekretis ZaliT Cven unda davbegroT pirvel moTxovnilebis sa-
gnebi, rac dRevandel pirobebSi yovlad miuRebeli aris. SeuZlebe-
lia, rom Cven miviRoT da davbegroT pirvel moTxovnilebis sagnebs,
es gamoiwvevs farTo masaSi ukmayofilebas. Cven vfiqrobT, rom aseTi
zoma, verafers gaaumjobesebs, piriqiT am zomam SeiZleba mogvita-
nos udidesi ziani, imitom, rom farTo masas es gadasaxadi SeaZulebs

10
demokratiul organoebs. – Cven gvaxsovs mTavrobam daawesa Rala, es
iyo udidesi Secdoma. am Ralis dawesebam samsaxuri gauwia ara Cven
finansTa mdgomareobas, aramed bolSevikebs. Cven viciT ufro didi
magaliTebi: safrangeTis revoliuciis dros, gadasaxadis gadide-
bam safrangeTis glexoba aajanya revoliuciis winaaRmdeg. ra Tqma
unda Cven ise ar vazviaTebT am zomas, rom TiTqos es zoma revoli-
uciis winaaRmdeg glexebs aajanyebs. magram, Cven vambobT, rom es zoma
im pirobebis rgolSi, romelic iwvevs farTo masaSi ukmayofilebas,
erTgvar uaryofiT rols iTamaSebs, Tqven albaT waikiTxavdiT sam-
trediis mcxovreblebis moxsenebas, romelSiac erTi jgufi moiTxovs
mTavrobisagan, rom samtredia darCes dabad da ara qalaqad da iciT
riT asabuTebs amas? imiT, rom qalaqad gardaqmna iwvevs gadasaxadebs
da amitom mcxovreblebi ukmayofiloni ariano. samtrediis meSCane-
bi jer qalaqis gauqmebas moiTxoven, magram ar viciT ras izamen. ras
moiTxoven sxva da sxva kuTxis reaqcionerebi, rodesac demokratiul
organoebis winaaRmeg maT axal sabuTs miscemen, amitom Cven gvgonia,
rom am saxiT yovlad SeuZlebelia miviRoT es gadasaxadi. Tundac, rom
miviRoT Cven ar gvaqvs araviTari garantia, rom dRevandel pirobebSi
es ar iqneba gamoyenebuli borotad, radganac Cven viciT, rom dRevan-
del pirobebSi iseTi mdgomareoba aris Seqmnili, imdenad mZime aris
erobebis da TviTmmarTvelobebis mdgomareoba, rom yovlad SeuZle-
beli aris, rom es kanoni marTlac borotad ar gamoiyenon. Cven viciT,
rom samwuxaroT, erobani da TviTmmarTvelobani iZulebuli arian
aqa iq spekuliacias mihyon xeli. TviTmmarTvelobis komisia dekrets
imiT asabuTebs, rom qalaqis TviTmmarTvelobani da erobani metad
mZime mdgomareobaSi arian da imave dros es dekreti moiTxovs, rom
am wyarodan Semosuli Tanxa moaxmaron gzis gakeTebas. me mgonia, rom
es mizanSewonili ar aris Tu qalaqis TviTmmarTvelobas araviTari
Tanxa ar aqvs da imave dros Cven vaZlevT erTgvar wyaros, ar iqneba mi-
zanSewonili, rom uTxraT am Tanxidan Semosuli fuliT mainc da mainc
gzebi akeTeo. Tqven warmoidgineT aseTi magaliTi: vsTqvaT qalaqSi mZ-
vinvarebs Savi saxadi, rogor moiqces am SemTxvevaSi qalaqi? nu Tu
Tqven SegiZlianT uTxraT: Tavi daanebe avadmyofebs da imave dros
gzebis gakeTebas SeudegiT. es yovlad miuRebelia. me vici gamovlen aq
da ityvian: mdgomareoba autaneli aris, meti gamosavali ar ariso. ax-
irebuli trafaretia, batonebo! Cven miwebi gavyideT, maSinac gveub-
nebodnen sxva gamosavali ar ariso. moxda saministroebis reorgani-
zacia maSinac gveubnebodnen sxva gamosavali ar ariso; gekiTxebiT nu
Tu maSin iqneba gamosavali, romelic aqamdis ver gamoginaxavT, rode-
sac mSromeli glexi joxiT dagvereva? es dekreti ufro zians mogvi-
tans, vidre sargeblobas da amitom miuRebeli aris.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis oniaSvils.
d. oniaSvili. (s.-d.) social-demokratiuli fraqcia momxre aris
safuTo gadasaxadis SemoRebisa. me mgonia, rom am dekrets mainc da

11
mainc didi dasabuTeba ar sWiria, radganac Cven yvelam kargad vic-
iT, rom jer kidev Zvel wes-wyobilebis dros es safuTo gadasaxadi
arsebobda da am gadasaxadis SemosavliT sargeblobdnen iseTi qa-
laqebi, rogorc aris baTomi, foTi da sxva. Semdeg, amier-kavkasiis
komisariatis dros, rodesac gaimarTa qalaqis warmomadgenelTa yri-
loba, da am yrilobam gamosTqva azri, rom es safuTo gadasaxadi ki ar
unda gauqmdes dRevandel pirobebSi, aramed unda mieceT saSualeba
qalaqebs ufro farTod isargeblon da gamoaqveynon es ufleba da am
uflebiT sargebloben ara marto CvenSi, aramed dasavleT evropaSi-
ac, sadac cxovreba ufro kulturul niadagze dayenebulia, safuTo
gadasaxadi aris erTi udidesi da normaluri wyaro qalaqebis Semo-
savlisa; is mosazreba, romelic wamoayena oratorma, rom qalaqebi da
erobebi saSinel nivTier mdgomareobas ganicdian da SeiZleba am saer-
To spekuliaciis dros borotad isargeblon am kanoniT, me mgonia,
rom es mosazreba ar aris Sesawynarebeli. swored is mdgomareoba,
rom iZulebulni arian zogierTi erobebi iseT saqmeebs mihyon xeli,
magaliTad sasursaTo operaciebs, romlebiTac arsebiTad ar Sead-
gens erobis pirdapir daniSnulebas. swored es mdgomareoba gvaiZu-
lebs Cven, rom SemoviRoT safuTo gadasaxadi. rac Seexeba imas, kan-
onSi aRniSnul muxls, rom safuTo gadasaxadi unda moxmardes gzebis
gakeTebaso, Cemis azriT es muxli aucileblad unda darCes, imitom,
rom marTlac iyo maSin is mdgomareoba, romelic aSinebs damfuZnebel
krebis wevrs Sengelaias, rom borotad SeiZleba iqmnes gamoyenebu-
li es ufleba. SesaZlebelia, Seiqmnes aseTi mdgomareoba, magaliTad,
Semovida safuTo gadasaxadi da ar aris fuli moxeleebisTvis jama-
girebis dasarigeblad, magaliTad, miliciis dasakmayofileblad. ma-
Sin Zalauneburad erobebs da TviTmmarTvelobebs mouxdebaT muSebis
moTxovnilebis dakmayofileba. daibadeba saWiroeba, rom es moTxov-
nileba am safuTo gadasaxadebidan dakmayofildes da es ki sabiujeto
wesebSi gamoiwvevs da Seqmnis saSinel arev-darevas. safuTo gadasaxa-
di aris iseTi gadasaxadi, romelsac hqonda Zveli wyobilebis drosac
da dResac unda hqondes specialuri daniSnulebis adgili. magaliT-
ad, SeiZleba gzebi gafuWda _ SesaZlebelia es safuTo gadasaxadi
moxmardes gzebs, maSin Cveni saWiroeba daukmayofilebuli darCeba,
imitom rom is saqoneli, romelic midis soflebSi da qalaqebSi sxva
da sxva gzebiT, es saqoneli afuWebs gzebs da es gadasaxadi am gzis ga-
keTebas unda moxmardes. warmoidgineT aseTi SemTxveva: ar aris es sa-
fuTo gadasaxadi, qalaqis TviTmmarTveloba ver sargeblobs am safu-
To gadasaxadiT, maSin ibadeba kiTxva, – rogor unda moiqces eroba an
qalaqis TviTmmarTveloba? arsebiTad, kanonis ZaliT, rogorc eroba,
ise qalaqis TviTmmarTveloba movale aris gzebi Seinaxon da gaake-
Ton. Tqven mSvenivrad iciT, rom am gzebis gakeTebas dRes aTasobiT
aRar hyofnis da rodesac Cven gvinda ganvsazRvroT wesi, rom safuTo
gadasaxadi unda moxmardes gzis gakeTebas. ai es ueWvelad moxmardeba

12
gzas da es didi SeRavaTi aris qalaqebisTvis da erobebisTvis, radga-
nac, vimeoreb, ase rom ar iyos maSin sxva saSualebas unda mivmarToT,
sxva wyaroebidan unda gaviRoT xarji da unda gakeTdes gzebi.
aq iyo laparaki Sav Wirze, ai, magaliTad, Savi Wiri mZvinvarebs.
nu Tu maSin ar aqvs qalaqis TviTmmarTvelobas da erobas araviTari
ufleba isargeblos am safuTo gadasaxadiT? me mogaxseneT, rom amis
winaT Cven miviReT erTi dekreti sasanitaro gadasaxadis dawesebisa.
am dekretiT ufleba eZlevaT, rogorc qalaqis TviTmmarTvelobas, ise
erobas gaaweros mcxovreblebs sasanitaro gadasaxadi da moaxmaros
iseT saWiroebas, rogoric aris sxva da sxva epidemiasTan brZola. maSa-
sadame, sworeT aseTi daskvna aris, swored aranormaluri mdgomareo-
ba, rogorc erobebisa ise qalaqis TviTmmarTvelobebis gvaiZulebs,
rom SemoviRoT safuTo gadasaxadi. imis SiSi rom safuTo gadasaxa-
di daaZvirebs cxovrebas, es SiSic gadametebuli unda iyos. dekret-
Si pirdapir CamoTvlili aris is saqmeebi, romlebzedac Tavis Tavad
gadasaxadi wesdeba. (Sengelaia: purze?) maSasadame, is dekreti, ro-
melic Semotanili aris damfuZnebel krebaSi social-demokratiul
fraqciis azriT aucileblad miRebuli unda iyos, radganac safuTo
gadasaxadi arsebobs yvelgan, arsebobda Zvel weswyobilebis drosac
da Cvenis azriT am dros miReba am dekretisa araviTar saSiSroebas
ar warmoadgens, piriqiT es aris erTgvari daxmareba, marTla, saSinel
mdgomareobaSi myof erobebisa da qalaqis TviTmmarTvelobebisa.
rac Seexeba imas, rom jer-jerobiT Cvens erobebs da qalaqis TviT-
mmarTvelobebs es sabiujeto ufleba ar aqvs gamokvleuli kanonmde-
blobis wesiT, – Cemis azriT ar SeiZleba sabiujeto ufleba Seiqmnas
erTbaSad. magaliTad, erT mSvenier dRes aviRoT qaRaldi da SevTx-
zaT sabiujeto ufleba. Cemis azriT sabiujeto ufleba unda Camoyal-
ibdes TandaTanobiT. dRes SemoviRebT safuTo gadasaxadis uflebas,
xval sxvas da ase TandaTanobiT SegviZlian SemdegSi mouyaroT Tavi
yvela kanonebs da SevqmnaT mTliani sabiujeto uflebebis sistema er-
obebisTvis da TviTmmarTvelobebisTvis.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis WavWaniZes.
WavWaniZe. (momxsenebeli). moqalaqeno! damfuZnebel krebis wev-
ris Sengelaias sityvam damarwmuna ara imaSi, raSiac igi scdilobda
daerwmunebina damfuZnebeli kreba, aramed srul winaaRmdegSi. b-ni
Sengelaia fiqrobs, rom xalxi Cven joxebiT dagvereva Tu safuTo ga-
dasaxads SemoviRebT. magram erTi ram unda vkiTxo: rodis dagvereva
joxebiT demokratia, maSin rodesac erobebi da TviTmmarTvelobebi
ise gakotrdebian, rom ar eqnebaT saSualeba moawyon administracia
da daakmayofilon mcxovrebTa usaWiroesi moTxovnilebani, Tu maSin,
rodesac SemoviRebT mcire safuTo gadasaxads da am gziT miRebul
fuls xalxis saWiroebebs movaxmarT? me vfiqrob, rom joxebs swored
maSin eqneba adgili, rodesac erobebi da TviTmmarTvelobebi; usax-
srobis gamo dakargaven unars moawyon administracia da gauZRves

13
sxva saqmeebs. swored aseTi mdgomareoba Seiqmneba, rodesac Cveni
erobebi da qalaqis TviTmmarTvelobebi usaxsroT darCebian. b-n Sen-
gelaias loRikas, rom gavyveT, maSin aramc Tu safuTo gadasaxadi
ar unda SemoviRoT, aramed unda gavauqmoT yovel gvari gadasaxa-
debi. b. Sengelaias azriT miwaze Ralis SemoRebac Secdoma iyo, da
isic didi Secdoma, magram Rala xom pirdapiri gadasaxadi aris? Tu
Tqven uaryobT pirdapir gadasaxads, maSin unda uaryoT yovelgvari
gadasaxadi. magram maSin ram Seinaxos saxelmwifo, qalaqebi, ram Sein-
axos TviTmmarTvelobaTa organoebi? ra Tqma unda, umjobesia, rom
aravis araferi ar gadavaxdevinoT, magram am SemTxvevaSi ver iarse-
bebs verc erTi saxelmwifo, verc erTi dawesebuleba, verc erTi
TviTmmarTveloebis organo. (Sengelaia: socialisturi saxelmwifo?)
mogaxsenebT, b-no Sengelaia, rom jer Cven samwuxarod socialisturi
saxelmwifo ar gvaqvs. xolo rodesac eg bedniereba gvewveva, maSin,
vnaxavT dagvWirdeba Tu ara, raime begaris SemoReba. baton Senge-
laias gamolaSqreba safuTo gadasaxadis winaaRmdeg pirdapir uazro
aris. ra Tqma unda, ukeTesi iqneboda, rom marto fufunebis sagnebi
ibegrebodes magram saqme imaSi aris, rom rac SesaZlebelia normal-
ur pirobebSi SeuZlebeli xdeba ara normalur pirobebSi. dRes ara
Tu fufunebis sagani ar aris, – fufunebis sagani aTasSi erTxel ar
moipoveba, – pirvel moTxovnilebis sagnebic gaWivrebiT iSoveba. me
Tavidan ganvacxade da exlac xazs usvam imas, rom es gadasaxadi isev
xalxs moxmardeba. b-nma Sengelaiam samtrediel vaWrebis protestic
moigona; magram mas kargad moexseneba ris Semdeg aRZres Suamdgomlo-
ba samtredielebma, swored mas Semdeg, roca daiwyo laparaki qalaqis
miwebis CamorTmevaze; dainaxes Tu ara samtredielma meSCanebma, rom
qalaqebSi SesaZlebelia miwis norma naklebi iqnes, vinem eg aris sof-
lebSi, astexes gangaSi da moiTxoves samtrediis qalaqobis gauqmeba.
b-n Sengelaias eg garemoeba did sabuTad miaCnia; me ki ar megona Tu
aseT did angariSs uwevda socialist-revoliucioneri memamuleebis
da meSCanebis Sexedulebas da protests! (Sengelaia: demagogia aris!)
demagogia ar gaxlavT, es simarTle gaxlavT. moqalaqeno! warmodgeni-
li dekretis mizania saSuleba misces saqalaqo da saerobo TviTmmarT-
velobebs odnav mainc moawesrigon TavianTi finansiuri mdgomareoba
da SesZlon daakmayofilon mcxovrebTa usaWiroesi moTxovnilebani;
amisTvis es kanoni Cemis azriT sruliad misaRebi aris.
Tavmjdomare. dekreti miRebulia.
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi gaxlavT dekreti saxelmwifo uni-
versitetTan pedagogiur institutis daarsebisa. momxsenebeli gax-
lavT krebis wevri imnaiSvili.
imnaiSvili. saxelmwifo universitetTan pedagogiuri institu-
tis daarseba gamowveulia im garemoebiT, rom Cven ar gvyavs sakmao
ricxvi momzadebul maswavleblebisa arc pirveldawyebiT, arc uma-
Rles dawyebiTi da arc saSualo skolebisTvis. garda imisa, rom um-

14
ravlesobas maswavleblebisas ara aqvs saTanado momzadeba saerTo
ganaTlebis mxriv, maT sruliad ara aqvT TiTqmis specialuri pedago-
giuri ganaTleba, uromlisodac, dRes gansakuTrebiT, praqtikulad
momuSave aRmzrdels saSualeba ara aqvs dadges Tavis did mowodebis
simaRleze. da ai, pedagogiuri institutis mizani iqneba Seavsos na-
kli am mxriv da, ramdenadac SesaZlebeli iqneba es – savaldebulod
gaxados momaval maswavleblisaTvis samecniero saerTo ganaTlebas-
Tan erTad miiRos specialuri ganaTlebac. am mizans erTnairad aqa-
mdis emsaxureboda CvenSi samaswavleblo seminariebi da Tbilisis,
egredwodebuli „saostato instituti“. pirvelni uSvebden maswav-
leblebs, pirveldawyebiTi skolebisaTvis, meore amzadebda maT uma-
Rles dawyebiTi skolebisaTvis. magram seminariebidan momzadebuli
maswavleblebis gamoSveba SeuZlebeli iyo, vinaidan iq ufro aqcevd-
nen yuradRebas saerTo ganaTlebas, da rom pedagogiuri specialuri
profesionaluri ganaTlebac SeeZinaT, amisTvis saTanado pirobebi
ar iyo, vinaidan TviT seminariaSi momzadebuli maswavlebelni co-
tani iyvnen. am garemoebam Zalian cudi gavlena iqonia saerTod pir-
veldawyebiTi swavla–ganaTlebaze, vinaidan Cven saxalxo skolas
yovelTvis aklda momzadebuli pedagogiuri Zalebi. meores mxriv
aseTive didi nakleboba iyo pedagogiurad momzadebul Zalebisa uma-
Rles dawyebiTi skolebSi, vinaidan saostato instituts, saidanac
uSvebdnen am umaRles dawyebiTi skolebis maswavleblebs, SeZleba ar
hqondaT Tavis mxriv Zveli programis meoxebiT gamoeSva saTanadoT
momzadebuli pedagogebi. axali debulebis ZaliT ki, romelic gamoce-
muli iyo droebiTi mTavrobis mier 1917 w., iq SeeZlo Sesvla mxolod
saSualo skola damTavrebulebs, – da vinaidan saSualo swavla miRe-
bulni yovelTvis saSualo swavlidan umaRles saswavlebelSi midi-
oden, isini ar moisurvebdnen da arc mousurvebiaT am saostato in-
stitutSi Sesvla da iq umaRles dawyebiTi skolaSi samaswavleblod
momzadeba. amnairad es saostato instituti, Tavis-Tavad gauqmda
da dakarga Tavisi mniSvneloba da am bolo xans iq mxolod oriode
moswavle swavlobda. aseTive unugeSo mdgomareobaSi arian saSualo
skolebic. Tavis-Tavad cxadia, Cven gaerovnebul skolisTvis yvela
maswavleblebi, romelnic exla CvenSia, ar gamodgebian. asec, rom ar
iyos, saerTod imaT aqvT is specifikuri nakli, romelic axasiaTebs
saerTod yvela danarCen maswavleblebs, pedagogiur profesionalur
swavla-ganaTlebis mxriv. ai, am garemoebis gamo Tavis-Tavad cxadia,
Cven udidesi yuradReba unda mivaqcioT maswavleblebis momzade-
bas, gansakuTrebiT im mxriv, romelic Seexeba maTTvis am specialur
pedagogiur profesionalur ganaTlebis miRebas, es miT ufro dRes,
vinaidan Cven unda gavataroT cxovrebaSi saSualo skolis reforma
erTis mxriv da merme sayovelTao savaldebulo swavlis SemoReba. da,
ai, swored pedagogiur instituts miznad eqneba am saqmisTvis Seqm-
nas Sesaferi niadagi, rom Cven bolos da bolos mainc, ramdenime xnis

15
ganmavlobaSi, gvyavdes Sesaferi kadri momzadebul maswavleblebi-
sa. amitom Cven winaaRmdegni varT, rom egredwodebuli tfilisis sa-
moswavlo instituti darCes iseve damoukidebeli, rogorc is exla
aris. garda amisa, rom aq Zalian naklebad mzaddeba umaRles dawyebi-
Ti saswavleblebis maswavleblebi, aq saSualeba ara aqvT moemzadon
saSualo skolis maswavleblebma, vinaidan, rogorc mogaxseneT, aq ar
Sedian saSualo kurs damTavrebulni da meores mxriv TviT es saosta-
to instituti dRes ar warmoadgens umaRles saswavlebels, aramc Tu
umaRles saswavlebels, is ar warmoadgens saSualo saswavlebelsac
am sityvis namdvili mniSvnelobiT, rom Cven saSualeba mivceT aq sa-
Sualo skolis maswavleblebs miiRon Sesaferi momzadeba, maSin Cven
is unda gadavakeToT umaRles saswavleblad, rac zedmet finansiur
tvirTaT daawveba Cven saxelmwifos. meore mxriT, rom es gadavakeToT
umaRles saswavleblad, es mizans ar miaxwevs, vinaidan is axalgazdebi,
romelnic apireben maswavleblobas, unda daewafon saerTo mecniere-
basac. am institutSi isini amas ver SesZleben, imitom rom mecniere-
ba saerTod mWidrod aris dakavSirebuli universitetTan. amnairad
Cven gveqneba ori umaRlesi saswavlebeli, universitetTan erTad sa-
mosavlo institutic. Tavis-Tavad cxadia es auarebel xarjebs gamoi-
wvevs es ki, rasakvirvelia, Cven ar SegviZlia. maSasadame, ar SeiZleba
arc misi umaRles saswavleblad gadakeTeba da arc misi damoukide-
beli arsebobac? amitom, Tavis-Tavad cxadia, Cven unda gamovnaxoT
sxva gza. es gza is aris, rom es saostato instituti unda gadavceT
universitets; an ukeT, rom vsTqvaT, davuqvemdebaroT is universi-
tetis or fakultets: sabunebismetyvelo-samaTematikos da sibrZnis
metyvelebis fakultets ai am mizniT dekreti moiTxovs daarsdes
„pedagogiuri instituti“ saxelmwifo universitetTan. mas eqneba
4 wlis kursi, romelic ori safexurisagan iqneba Semdgari: pirvel
safexurze momzaddebian umaRles dawyebiTi skolebis maswavleble-
bi, rogorc mecnierulad, ise specialur pedagogiuradac. orTave
safexurze erTad ki momzaddebian saSualo skolebis maswavleblebi.
am dekretTan warmodgenil debulebaSi nagulisxmevia, rom am insti-
tutSi, romelic gaixsneba universitetTan, SeZleba eqnebaT iswavlon
suyvela studentebma, romelnic momavalSi maswavleblobas moisur-
veben. es maTTvis savaldebulo iqneba. am debulebis ZaliT, saSuale-
ba eqnebaT pirvel safexurze Sesaferi specialuri momzadeba miiRon
imaTac, visac sauniversiteto cenzi ara aqvT, maSasadame, saSualo
saswavlebeli ar daumTavrebiaT, aramed daumTavrebiaT, magaliTad,
umaRlesi dawyebiTi skola; maT saSualeba miecemaT am institutSi
iswavlon da ori wlis muSaobis Semdeg, gamovidnen samaswavleblo
asparezzed umaRles dawyebiTi skolebSi. orTave safexuri erTad
mogvcems profesionalurad momzadebul pedagogebs saSualo sko-
lisTvis. is mecniereba, romelsac ewafebian saerTod universitetSi,
institutSi pedagogiur-didaqtiur TvalsazrisiT iqneba damuSave-

16
buli. is sagnebi, romlebic unda gaiaron maswavleblebma am special-
ur pedagogiur codnis misaRebad, es sagnebi gaivleba paralelurad
im mecnierebasTan, romelsac isini daewafebian saerTo mecnierulis
mxriT. magram saskolo samoswavlo sagnebs pedagogiur-didaqtiurad
institutis moswavleni daamuSaveben mas Semdeg, rodesac amas win
wauZRveba mecnieruli Seswavla am sagnebisa da saTanado gamocdebis
Cabareba universitetSi.
institutSi miiRebian, rogorc mogaxseneT, upirveles yovlisa,
studentebi, romelTac saTanado cenzi ukve aqvT. iq miiReben imaTac,
visac es cenzi ara aqvT, agreTve iq miiReben iseTebsac, romelTac ara-
viTari cenzi ara aqvT, magram codna aqvT daaxlovebiT iseTi, romelic
aqvT umaRles dawyebiT skola damTavrebulebs da Sesafer gamocdebs
iq saTanado komisiaSi Caabareben. saerTod am institutis muSaoba
iqneba im xasiaTisa, rom saerTod mecnierulad momzadeba xels ar
SeuSlis gansazRvruli sagnis pedagogiurad damuSavebas. piriqiT
es ukanaskneli ufro gaacxovelebs pirvels. amnairad SesaZlebeli
aris, rom Cven ramdenime xanSi miviRebT yvela mxriT momzadebul mas-
wavleblebs. aqve darTul debulebiT universitets eqneba umaRlesi
kontroli am institutzed. ase, rom mecadineoba da muSaoba, rogorc
imisTvis, visac surs specialuri ganaTleba miiRos, ise imisTvisac vi-
sac surs saerTod mecniereba Seiswavlos da Semdeg pedagogi gaxdes,
gaerTianebuli iqneba, rom am mxriv ufro nayofieri darCes muSaoba
da ufro advilad iqnes saerTo mizani miRweuli.
Tavjdomare. sityva ekuTvnis meore momxsenebels krebis wevrs
WavWaniZes.
WavWaniZe. safinanso-sabiujeto komisiam ganixila es dekreti da
miiRo im saxiT, rogorc warmoadgina ganaTlebis komisiam. (dekreti,
debuleba da Statebi muxlobriv kenWis yriT miRebulia da gadaecema
saredaqcio komisias).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi gaxlavT dekreti 290.089 man. da 25
k. gaRebisa rkinis gzaze partaxtian tifTan sabrZolvelad. momxsene-
beli gaxlavT krebis wevri iremaSvili.
iremaSvili. dekreti Seexeba saxelmwifos xazinidan 290.089 man.
da 25 k. gadadebas. rodesac partaxtiani tifi gavrcelda, gzaTa
saministros Tavis gankargulebaSi ara hqonda krediti am partaxtian
tifTan sabrZolvelad. amisaTvis gzaTa sammarTvelom Tavis sakuTar
Tanxidan daxarja partaxtian tifis winaaRmdeg zomebis miRebis dros
290.089 man. da k., romelic aRniSnulia am dekretSi, sami Tvis ganmav-
lobaSi 13 Tebervlidan 13 maisamde. es xarji gaweuli iqna im imediT,
rom is daifareboda im Tanxidan, romelic mTavrobam gadado gansa-
kuTrebul rwmunebulis eqim gopaZis gankargulebaSi. magram, rodesac
Suamdgomloba aRZra gzaTa saministrom, rom es Tanxa dafaruli iyos
am gansakuTrebul Tanxidan, eqimma gopaZem ver SesZlo daekmayofile-
bina maTi moTxovnileba. amis Semdeg gzaTa saministro daadga im azrs,

17
rom saTanado Suamdgomloba aReZra mTavrobis winaSe, rom es Tanxa
dafaruliyo kanonmdeblobiTi gziT. safinanso-sabiujeto komisiam
ganixila es dekreti da saWirod scno, rom kanonmdeblobiTi gziT da-
faruli iyos es xarji. es fuli am JamaT iricxeba ufrosze da rode-
sac kanonmdeblobiTi gziT gavatarebT am dekrets, amiT daifareba es
xarjebi da kanonieri saxiT gatardeba. amitom safinanso-sabijeto
komisia Suamdgomlobs, rom es dekreti iyos miRebuli ise, rogorc
aris warmodgenili. (dekreti muxlobriv kenWis yriT miRebulia).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxis momxsenebeli gaxlavT krebis wev-
ri soloRaSvilis asuli.
olRa soloRaSvilis asuli. (s.-d.) Tqven mogexsenebaT, rom yove-
li saxelmwifos politikuri simtkice damokidebulia mis ekonomiur
mdgomareobaze. ekonomiurad ki saxelmwifo Zlieria maSin, rodesac
misi bunebrivi simdidre farTod aris damuSavebuli da gamoyenebu-
li. Cven ara erTxel aRgviniSnavs, rom saqarTvelo gansakuTrebul
kuTxes warmoadgens bunebrivi simdidris mxriv. mas iSviaTad Tu See-
dreba sxva romelime qveynis mxare, magram, rac Seexeba mis damuSavebas
da gamoyenebas am mxriv metad CamorCenilia da Cveni valia gansakuTre-
buli yuradReba mivaqcioT am garemoebas. ganaTlebis saministrom,
rogorc mogexsenebaT, amis gamo miiRo zogierTi zomebi. erTi am
zomaTagani iyo mis mier warmodgenili da damfuZnebel krebis mier
miRebuli kanon-proeqti sazRvargareT specialur swavlis SesaZenad
axalgazdebis gagzavnisa. magram es sakmarisi ar aris da Sinac unda
vizrunoT, rom gaixsnas iseTi saswavleblebi, romelnic erTis mxriv
mogvcemen praqtikulad momuSaveebs, da meores mxriv iseTi swavliT
aRWurvil pirT, romelnic saTanadod gauZRvebian arsebul saswav-
leblebs da mohfenen Cven saxelmwifos axali saprofesio da saxelos-
no saswavleblebiT. dasaxul miznis gansaxorcieleblad ganaTlebis
siministro fiqrobs gadadgas Semdegi nabiji: TbilisSi arsebobs tex-
nikuri saswavlebeli, ai, am dekretiT ganaTlebis saministros surs
gadaakeTos igi saSualo politexnikur saswavleblad. am texnikur
saswavlebels aqvs Tavisi mokle istoria. 1917 wlamde igi iTvlebo-
da rkinis gzis 3 klasian saswavleblad. aq kurs damTavrebulni ori
wlis ganmavlobaSi iRebdnen gamocdilebas rkinis gzaze da Semdeg
iqve iniSnebodnen texnikosebad. 1917 w. es saswavlebeli gadakeTebul
iqmna saSualo satexniko 4 klasian saswavleblad.
pirvel klasSi miiRebian gimnaziis 4 klas damTavrebulni an da
misi Tanabari codniT aRWurvili pirni. jer-jerobiT arsebobs mx-
olod ori pirveli klasi; momaval samoswavlo wlidan, e. i. enkenisT-
vidan unda gaixsnas mesame klasi. ganzraxuli reorganizacia Seexeba
swored am klasis gaxsnas. nacvlad erTi meqanikur ganyofilebisa,
saministros sasurvelad miaCnia daarsdes sami sxva da sxva dargis
ganyofileba: eleqtro-meqanikuri, saamSeneblo da samTo-saqimio.
pirveli ori ganyofilebis gaxsna am TaviTve SeiZleba, xolo rac Se-

18
exeba ukanaskneli samTo-saqimio ganyofilebis daarsebas es jer-je-
robiT mouxerxebelia, radganac saTanado masalebis da labarato-
riebis mowyoba metad Zneli da mouxerxebelia dRevandel pirobebSi.
maSasadame, momaval samoswavlo wlidan gaixsneba ori ganyofileba.
TviTeuli es ganyofileba sami nawilisagan Sesdgeba, eleqtro-meqa-
nikuri Sesdgeba: eleqtro-texnikuri, saqarxno-samrewvelo da sar-
kinisgzosgan; saamSeneblo _ gzaTa-saamSeneblo, saxuroTmoZRvro da
hidro-satexnikosgan.
amgvarad sul mokle xanSi nacvlad marto rkinis gzis tex-
nikosebisa, romelTac iZleoda aqamdis satexniko saswavlebeli, Cven
gveyoleba 6 sxva da sxva mniSvnelovan dargis specialistebi. am reor-
ganizacias, rasakvirvelia, dasWirdeba xarjebi. Statis gadidebis mx-
riv mdgomareoba iseTia, rom TiTqmis araviTari damatebiTi xarji ar
dagvWirdeba. magram samagierod saWiro iqneba saxelosnoebis gada-
keTeba, SeZena sxva da sxva masalebisa da iaraRisa. saministros gamoan-
gariSebiT amas moundeba 200.800 man. swored es Tanxa aris aRniSnuli
am dekretSi romlis gadadebasac moiTxovs ganaTlebis saministro,
texnikur saswavleblis saSualo politexnikur saswavleblad gada-
keTebisaTvis.
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi. sityva ekuTvnis mdivans.
simon mdivani. oficialuri organo „saqarTvelos respublikis“
xarjis dasafaravad Sinagan saqmeTa saministro iTxovs 87.650 maneTs.
es xarji gamowveulia imiT, rom Semosavali gazeTs ar hyofnis da
yovelTviuri deficiti aqvs 7.000 maneTi Tanaxmad im dadgenilebis,
romelic iyo miRebuli 31 ianvars 1918 w. yovel naxevar wlis gasv-
lis Semdeg saministro moiTxovs dafarvas im deficitisa, romelic am
Tvis ganmavlobaSi Seiqmna. 25 ivlisidan 1 ianvramde 1919 w. deficiti
ukve dafaruli aris Tanaxmad im kanonisa, romelic miRebuli iyo. ma-
gram pirvel ianvridan 1 ivlisamde deficiti ar aris dafaruli da
amisTvis Sinagan saqmeTa ministri aRZravs Suamdgomlobas mTavrobis
winaSe, rom es deficiti dafaruli iyos. mTavrobam daadastura es
Txovna da Semovida winadadebiT sabiujeto komisiaSi, romlis azrs
mogaxsenebT, rom es fuli unda iqnes gaRebuli am deficitis dasafar-
avad (kenWis yriT dekreti miRebulia).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxis Sesaxeb momxsenebelia iremaSvili.
iremaSvili. (ganmartavs damfuZnebeli krebis sakuTar stambis
mowyobis dekretis Sinaars).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs vadaWkorias.
solomon vadaWkoria. (s.-d.) mTavrobis sxva da sxva dawesebulebebs
aqvs sakuTari stambebi. zogierTi dawesebulebis stambebi imdenad di-
dia, rom naxevrad umuSevarni arian da xSirad manqanebi gaCerebulia
zigierT dawesebulebis stambebSi, magaliTad samxedro saministro-
Si, marTalia didi stambebi muSaoben, magram iyvnen patara stambebi,
romelnic dRemdis ar muSaobdnen. saerTod mTavrobis stambebis md-

19
gomareoba metad cudi iyo da Tu mas marTlac sargebloba SedarebiT
ar mohqonda jer erTi imitom, rom es stambebi ar iyo qarTul ganyo-
filebiT mowyobili da meore aixsneba imiT, rom Statebi am stambebSi
didi iyo da samuSao ar hqondaT imdeni, ramdenic saWiro iyo. amitom,
rogorc mogexsenebaT, iseTi mdgomareoba Seiqna, rom stambebs sarge-
bloba ar mohqondaT. erTi sargebloba, romelic moitana mTavrobis
sxva da sxva dawesebulebebis sakuTar stambebma iyo is, rom marTlac
mTavrobis dawesebulebebis saqmeebs beWdavda iafaT. es saqmeebi kerZo
mestambeebis xelSi, rom yofiliyo Tavis-Tavad cxadia erTi orad Zvi-
rad daujdeboda mTavrobas. magram saxelmwifo stambebis mdgomareo-
ba ver aris kargad mowyobili. zogierTi maTgani gaCerebuli aris, – am
dros winadadebis Semotana, rom damfuZnebel krebam iqonios saku-
Tari stamba social-demokratiul fraqcias hqonda amis Sesaxeb msje-
loba da gamosTqva azri, rom stambebis saqme mogvarebuli iqmnes, gaer-
Tianebuli iqnes es stambebi, miematos erTi–meores, da dRes Tu Svidi
rva stamba aris, – daarsdes ramdenime stamba, moewyos erTi marTvelo-
ba, rom ufro SesaZlo gaxdes saqmis daweseba da ufro iafaT warmoeba.
am dros iqna Semotanili winadadeba stambis daarsebis Sesaxeb.
amis sawinaaRdego araferi aqvs social-demokratiul fraqcias da am
dekretSi Seaqvs mxolod Sesworeba da Sesworeba im mosazrebiT, rom
marTlac, roca mowesrigdeba mTavrobis stambebis saqme, gaerTiandeba
es stambebi maSin SesaZlebeli gaxdeba saWirod ar darCes damfuZneb-
el krebisaTvis sakuTari stambis daarseba. amitom am proeqtSi iqneba
Setanili Sesworeba, raki stamba arsebobs – mieces Tviurad saWiro
Tanxa am xarjis dasafaravad. Sesworeba ukve prezidiumSi Setanili
aris amisdamixedviT. rac Seexeba danarCen xarjT-aRricxvis sakiTxs,
dRes sakiTxi darCes ise, rogorc aris proeqtSi Setanili.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis momxsenebels.
iremaSvili. sabiujeto komisia mainc Tavis gadawyvetilebaze sd-
gas da moiTxovs imas, rom daarsebuli iyos iseTi stamba damfuZnebel
krebis kancelariasTan, radganac ai am angariSebis beWdvaze SemdegSi
mas ufro mravali xarjebi dasWirdeba, aq ukve mowyobili stamba aris
da amgvarad es xarjebi Semcirebuli iqneba.
Tavmjdomare. amgvarad ori proeqti aris: erTi prezidiumisa da
sabiujeto komisiisa meore gaxlavT social-demokratiis fraqciisa.
raki gansxvaveba aris mniSvnelovani, pirvel proeqtiT navaraudevi
aris stamba Tavisi StatebiT da meore proeqts ki araferi ara aqvs saw-
inaaRmdego stambisa, magram imisTvis gansakuTrebuli Tanxis gadade-
bas samermisod sdebs, amitom me kenWs uyri orTav proeqts, romelia am
proeqtisagan misaRebi TqvenTvis. vin aris momxre social-demokrati-
ul fraqciis proeqtisa? social-demokratiuli proeqti miRebuli
aris da gTxovT waikiTxoT saTauri da pirveli muxli.
momxsenebeli. (kiTxulobs muxlobriv. dekreti saerTod miRebu-
lia s.-d. SesworebiT da gadaeca saredaqcio komisias).

20
Tavmjdomare. Semdegi kanon-proeqtis Sesaxeb sityva ekuTvnis b.
Cikavas.
al. Cikava. (s.-d.) binebze da sxva sadgomebze am Jamad ZalaSi aris
dadgenileba droebiTi mTavrobis 1917 w. 5 agvistosi, Semdeg Cveni
mTavrobis mier miRebuli, es dadgenileba exeba binebis da sxva sad-
gomebis umaRles fasebis dawesebas. es dadgenileba SeiZleba ZalaSi
darCes mxolod pirvel agvistomde, pirvel agvistos ki am dadgenile-
bas Zala ekargeba, magram Tu Ria davtoveT binebis sakiTxi SeiZleba
iqnes Setanili erTnairi arev-dareva, amisTvis saWiro aris exla am
kanonis miReba am sakiTxis Sesaxeb an da dekretis gatareba. kanon-pro-
eqti iusticiis saministros, amis Sesaxeb, ukve SemuSavebuli aqvs da
es gadacemuli aris damfuZnebel krebis komisiaSi gansaxilvelad, ma-
gram am kanon-proeqtis ganxilvas da miRebas ver movaswrobT mimdin-
are sesiaSi, amitom TviTmmarTvelobis komisia da adgilobriv mmarT-
velobis komisiam Semoitana dekreti 1917 w. 5 agvistosi da Txoulobs
gansazRvras da gagrZelebas.
al. asaTiani. (er.-dem.) me vfiqrob, rom kanonis ZalaSi datoveba
metad samZimo iqneba qalaqis mesakuTreTaTvis. aravisTvis saidumlo-
bas ar Seadgens, rom mesakuTreTa didi umravlesobisaTvis qalaqis
qoneba Semosavlis wyaro ukve aRar aris. is Semosavali, romelsac sax-
lis patroni Rebulobs, umravles SemTxvevaSi, es maTi Semosavali ar
hyofnis remonts da saxlis mimdinare aucilebel xarjebs. zRaprulad
izrdeba saxlis dacva, saxlis SekeTeba da yovelgvari sxva xarjebi.
amave dros Cven iseTi pirobebi gvaqvs dawesebuli binebis damqirave-
blebisTvis, rom es Semosavali sruliad ar Seefereba am zRaprul zr-
das. mraval SemTxvevaSi es kapitali, es qoneba ukve aramc Tu araviTar
mogebas ar iZleva, aramed mraval SemTxvevaSi zaralsac aCvenebs Tavis
patrons (Sengelaia: maS sruliad CamovarTvaT!) faqtiurad asec aris.
amitomac SemCneulia da me mgonia es aravisTvis saidumlo ar aris,
rom saxlis mesakuTre ukve veraviTar remonts ver awarmoebs, rode-
sac amis xarjebi zRaprulad izrdeba da Semosavali ki SedarebiT
ucvleli aris. rasakvirvelia, saxlis mepatroneni sruliad ar arian
dainteresebulni, rom Tavis qoneba aseTs mdgomareobaSi dastovon,
da mas saWiro SekeTeba moaklon. aseTi viTareba aris qonebis kapital-
is erTgvari ganadgureba. vinaidgan Tu saxls morigi remonti da Se-
keTeba ara aqvs, is fuWdeba da me mgonia, rom saxelmwifoebriv Tval-
sazrisiT aseTi ukiduresi Selaxva memaptrones interesebisa, aseTi
ukiduresi Semcireba maTi Semosavlisa, sazogadoebriv Tvalsazris-
iT, sasargeblo ar aris. me mesmis, rom dawesebuli iyos iseTi normebi,
rom mepatronem ar isargeblos binebis simciriT da Seufereblad ar
aswios binebis fasebi. es erTgvari SezRudva kidev SesaZlebelia, rom
marTla saWiro iyos im ara normalur pirobebSi, romelSiac Cven vi-
myofebiT msoflio omsa da revoliuciis gamo. magram aseTi ukidure-
si gansazRvra aseTi mtkice taksebis daweseba am sadgomebze ai aseTi

21
mdgomareobis datoveba qalaqis mesakuTreebisTvis, me vfiqrob, Zli-
er sazianoa. aseTi mdgomareobis gamarTleba ar SeiZ­leba arafriT,
garda imisa, rom damqiraveblebisTvis sasargebloa Zlier cota qiris
gadaxda da araviTar qiras, rom ar ixdides ufro sasurveli iqneba
iyos, damqiraveblebisTvis, magram kapitalis ganadgureba da mospoba,
me mgonia, ar unda Seadgendes Cven mizans. amitom Cven ver mivemxro-
biT ise Seusworeblad gagrZelebas im kanon-proeqtisa, romelic aseT
pirobebSi ayenebs qalaqis mesakuTres. me vfiqrob es kanon-proeqti
saswrafoT moiTxovs Sesworebas, vinaidan autanelia qalaqis mesa-
kuTreTa mdgomareoba.
daviT oniaSvili. Cveni azriT am dekretis garSemo dRes dava ar
unda yofiliyo, radganac arsebiTi kamaTi sruliad ar unda iyos am
sakiTxis garSemo, vinaidan es dekreti arsebiTad ar Seexeba sagans.
saqme SemdegSi aris: droebiTi mTavrobiTi gamocemul dekrets vada
gadis 5 mariamobisTves, maSasadame am mokle xanSi axali kanonis Sasax-
eb binis daqiravebisa sruliad ar gveqneba. Cveni cnobiT es kanon-pro-
eqti dRes damuSavebuli, TiTqmis damTavrebuli aris iusticiis samin-
istroSi. – kanoni Tavis-Tavad Zalian rTulia, auarebeli masala aqvs
Tan darTuli da am kanonis garCevas da miRebas damfuZnebel krebaSi
esaWiroeba didi dro da xangrZlivi kamaTi. is mosazreba, romelic
moiyvana asaTianma SeiZleba moyvanili iyos Semdeg, rodesac gveqne-
ba arsebiTi msjeloba, rodesac gaimarTeba egredwodebuli gener-
aluri debatebi am kanonis garSemo. dRes, rodesac es sakiTxi sdgas
formalurad, rodesac veZebT gamosavals Seqmnil mdgomareobidan, me
mgonia aseT kamaTs adgili ar unda hqondes, amitom social-demokra-
tiul fraqciis saxeliT Semomaqvs winadadeba, – gavagrZeloT vada
dekretisa da arsebiTad SemdegSi SevexoT im kanons, romelic saTana-
do kanoniT Semotanili iqneba momavalSi.
Tavmjdomare. saerTo msjelobisaTvis sityva aravis ar surs. si-
tyva ekuTvnis momxsenebels.
momxsenebeli. damfuZnebeli krebis wevri batoni asaTiani brZa­
nebs, rom dRes, dRevandel pirobebSi saWiro ar aris am dekretis
miReba, imiton, rom am dekretis mixedviT mesakuTreebs interesi See-
laxebaT. magram masTanve batoni asaTiani dasZens, rom saWiroa erT-
nairi fasebis daweseba, rom spekuliacia ar iyves am sakiTxis garSe-
mo. erTnairi winaaRmdegobaa. Tu Cven am dekrets exla ar miviRebT, es
imas niSnavs, rom Cven mesakuTreebs miveciT Tavisufleba spekuliacia
awarmovon, awarmovon binebis daqiravebis garSemo. saerToT batoni
asaTiani Tanaxma aris, rom erTnairi norma saxlebis, binebis daqirave-
bisa arsebobdes. maSin Cemis azriT mosazreba baton asaTianisa unda
uarvyoT dRes-dReobiT, da sworeT maSin, rodesac amis Sesaxeb Semova
damfuZnebel krebaSi kanon-proeqti, romelic exla moTavdeba komis-
iebSi, maSin, rasakvirvelia, amis Sesaxeb gaimarTeba generaluri msje-
loba, da exla ki mosazreba baton asaTianisa unda uaryofil iqnes da

22
es dekreti damfuZnebel krebam daadasturos. (dekreti muxlobriv,
kenWis yriT miRebulia da gadaecema saredaqcio komisias).
Tavmjdomare. exla Semdeg sakiTxaT aris erovnul-demokratiul
fraqciis winadadeba leCxumSi sagangebo komisiis gagzavnis Sesaxeb.
sityva ekuTvnis baton kedias.
spiridon kedia. yvelam viciT da vgrZnobT, rom samarTali da ad-
ministracia saerTod Zalian koWlobs saqarTveloSi. magram dRes-­
dReobiT leCxumis mazraSi es mdgomareoba ufro cudaT aris. verc
administracia da verc samarTali leCxumis mazraSi dRes-dReobiT
ver ebrZvis borot-moqmedebas da mkvlelobas, romelic aq periodi-
ulad swarmoebs. magaliTad, iyo Semdegi SemTxveva mkvlelobisa: ga-
sul aprilSi mohkles axvledianebi, sofel gvajaras maxlobliv. mai-
sis TveSi mohkles 65 wlis moxuci asaTiani. moxda agreTve mkvleloba
baton beruCiSvilisa, romelic lailaSi vaWrobda xolme da CaCxiani-
sa. mere am ukanasknel dros mohkles sami gelovani da yofili marSali
sandro dadeSqeliani. ramdenadac Cven viciT es ukanaskneli cnobebi
mTavrobas ar unda hqondes miRebuli.
Tu daukvirdebiT adgilobriv pirobebs mkvlelobisas, romelze-
dac me mogaxsenebT, Cven iZulebuli viqnebiT erTnairi SerCeva davi-
naxoT ai am aqtebis moxdenaSi. amdeni mkvlelobis Semdeg jer-jerobiT
am mazraSi arc administracias da arc samarTals mkvlelebi xelSi
ar Caugdia. maSasadame, batonebo, mkvleloba, adamianis sicocxlis
gaqroba Tavisuflad swarmoebs da ar aris zomebi saxelmwifoebrivi
organizaciis mier miRebuli, rom aseTnairi borot-moqmedni daWer-
ili iqmnen da akeTon aseTi borot-moqmedeba. aseTi mdgomareoba me
mgonia avalebs damfuZnebel krebas Tavis mxriT am saqmeSi Caerios,
radganac vimeoreb samarTals da administracias borot-moqmedebas-
Tan arc ubrZolia da arc ebrZvis.
metad sainteresoa CvenTvis gavecnoT im mdgomareobas, romelic
Seqmnilia leCxumis mazraSi am terors, Soridan mainc, organizaci-
uli xasiaTi aqvs. da saTanado gamokvlevis Semdeg mTavrobas movTx-
ovoT miiRos mkacri, energiuli zomebi amisTana borot-moqmedebis
winaaRmdeg. gasakvirvelia is, rom rodesac meti mRelvareba iyo,
leCxumis mazraSi meti aforiaqeba iyo masiuri xasiaTisa, gansakuTre-
biT bolSevikebis moZraobis dros, maSin leCxumis mazraSi, SedarebiT
sul mcire mkvleloba momxdara, sul erTi-ori, da am bolSevikebis
moZraobis likvidaciis Semdeg, mas Semdeg, rac adgilobrivi mdgo-
mareoba cotad Tu bevrad moewyo, eroba muSaobs, TiTqos sasamarT-
loc mowyobili aris, mas Semdeg rac cxovreba, sazogadod provin-
ciaSi, daaxlovebiT Camdgaria normalur, uflebrivi pirobebSi, ai
swored amis Semdeg izrdeba am mazraSi aseTi mkvlelobebi. aseTi faq-
tis winaSe Cven vfiqrobT, rom damfuZnebeli kreba saxelmwifoebrivi
interesis TvalsazrisiT da samarTlis da uflebrivis ganmtkicebis
TvalsazrisiT, Caereva am saqmeSi da gamoiZiebs im ambebs, romelic

23
xdeba leCxumis mazraSi, da gamoarkvevs Tu ra aris mizezi, rom arc
adgilobrivi administracia da arc adgilobrivi samarTali, am aSka-
ra borot-moqmedebis winaaRmdeg araviTar zomebs ar iRebs. Cven wina-
dadeba Semogvaqvs, rom Sedgenili iyos sagangebo komisia TviTeul
fraqciidan TviTeul kacisagan da es sagangebo komisia gaigzavnos iq,
leCxumis mazraSi am mkvlelobis gamosakvlevad da Sesafer zomebis
misaRebad.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis Sinagan saqmeTa ministris amxanags
baton WiWinaZes.
parmen WiWinaZe, Sinagan saqmeTa ministris amxanagi. is winadade-
ba, romelic Semoitana baton kediam misaRebi iqneboda im SemTxvevaSi,
rom leCxumis mazraSi raRac iseTi ambebi momxdariyo, romelic iqne-
boda ukve damtkicebuli utyuari cnobebiT. maSin, rasakvirvelia,
mkvlelobis Sesaxeb unda gamonaxuliyo ZiriTadi mizezi da gagzavni-
li yofiliyo gansakuTrebuli komisia, saparlamento komisia, rom-
lis miRebac maSin saWiro iqneboda.
magram me unda mogaxsenoT, rom zogierTi aseTi mkvleloba, ekuT-
vnis im xanas, rodesac swored morCaZem Caidina ramodenime mkvlelo-
ba. es is morCaZea, romelic ramdeni xania moqmedobs swored leCxumSi.
morCaZe moqmedobda leCxumSi bolSevikuri gamosvlis dros da sam-
wuxarod dResac ar aris Sepyrobili, Tumca ukanaskneli cnobebiT,
romelic Cven gvqonda, morCaZe unda iyos daWrili da Sepyrobili ki
ar aris.
SesaZlebelia, rom ramdenime mkvleloba man Caidina. Cven ukve
gavgzavneT SekiTxva amis Sesaxeb, magram cnobebi ar migviRia da, rom
zomebi iyo miRebuli amis Sesaxeb, es Tqvenc kargad iciT, mas mTeli
quTaisis milicia da agreTve mTeli leCxumis milicia daeZebs dasaW-
eraR. magram, saubeduroT, rodesac erTi kaci erT soflidan meore
sofelSi gadadis, erT sazogadoebidan meore sazogadoebaSi, da or
mazraSi seirnobs, Zalian Znelia misi daWera. isic unda vsTqvaT, rom
is erTnair raRac TanagrZnobas poulobs; sastiki zomebis miReba ama
Tu im sazogadoebis winaaRmdeg, egzekuciis Cayeneba, rogorc mogex-
senebaT, ara sasurvel Sedegebs iZleva. da amis Sesaxeb ukve SekiTxva
iyo, Cven miviReT zomebi amis winaaRmdeg da zomebs Rebulobs quTai-
sis mazris komisari mis Sesapyroblad. mas agentebi hyavs miCenili,
isini kidevac moqmedoben da es aris ramdenime dRis kiTxva. morCaZe
male Sepyrobili iqneba.
me mgonia, rom im SemTxvevaSi, romelsac awvebian exla, albad aseT
rameebs adgili aRar eqneba. rom vifiqroT raRaca borot-moqmedebas
hqonda teroristuli xasiaTi, aseTi sabuTi ar aris. piriqiT, mTav-
roba kategoriulad acxadebs, rom amisTana ram, rom momxdariyo, Cven
miviRebdiT zomebs, magram Cven amis sabuTebi sruliad ar gvaqvs, Cven
ukve gavgzavneT amis Sesaxeb SekiTxva da Tanve, rasakvirvelia, gan-
karguleba, rom momxdariyo sastiki gamoZieba amis Sesaxeb da is, vinc

24
iqneboda Careuli am saqmeSi, sastik pasuxisgebaSi micemuliyo.
amitom jer-jerobiT, rasakvirvelia, amgvar saparlamento komi-
siis daweseba zedmetad mimaCnia.
Tu amisTana sabuTi iqneba da gamoirkveva, – maSin moxsendeba da
Tqven TiTon dainaxavT, rom saWiroa amisTana komisiis daarseba. jer-
jerobiT ki es me ar mimaCnia saWirod.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis yifians.
ruben yifiani. (s.-d.) erovnul-demokratiul fraqciis winadade-
ba gulisxmobs erTis mxriT svaneTSi damfuZnebel krebis arCevnebis
gadadebas (kedia: es ar aris Cven SekiTxvaSi da faqtiurad ki vacxa-
debT amasac) meores mxriv leCxumis mazraSi damfuZnebel krebis yve-
la fraqciebisagan Semdgar komisiis gagzavnas, iq arsebul anarqiis
da teroris bolos mosaRebad. winadadebaSi naTqvamia, rom terori
swarmoebs partiul da piradiul niadagze, da rom es, sxvaTa-Soris,
erovnul-demokratiul partias saSualebas arTmevs svaneTis arCev-
nebSi monawileoba miiRos , radganac maTi partiidgan veravin veRar
Tanxmdeba svaneTSi wasvlaze. me ar vici ra partiul terorze aris aq
laparaki. erTi cxadia: is vinc Tavis Tu sxvis xeliT leCxumis mazraSi
terors awarmoebda, karga xania rac aseTebma erovnul-demokratebis
partiaSi Tavi moiyares, da rodesac exla am partiis fraqcia terorze
sakiTxs ayenebs me es Zalian mikvirs. es ai ras Camogavs: raWaSi scxov-
robda erTi darbaiseli moxuci Tavadi – aslan erisTavi. 1905 welSi
masTan movida erTi kacnaklavi, cud saqmeebis gamo Rirseba axdili az-
nauri da eubneba: batono, xalxma gamomgzavna Sematyobino, rom boiko-
ti gaqvs gamocxadebulio. ra aris, ratom? ra aris boikoti?–boikoti
is aris, rom SenTan aRaravin mova, aRaravin dagelaparakeba, aRara-
vin SegiSvebs Tavis saxlSi. – kaco, ra davaSave? kaci ar momiklavs,
Rirseba aravis auyria CemTvis, boikoti namdvilad Sen gamogicxades,
da exla ginda me momaxvio Tavso, upasuxa erisTavma. asea erovnul-
demokratebis fraqciac. Tavisas Tu rasmes axveven sxvas Tavze, Torem
araviTar sxva partiul terors leCxumSi adgili ara aqvs. piriqiT
erovnul-demokratiul fraqciaSi aris leCxumeli deputati, romel-
ic wineT Cven partiaSi iyo da romelmac Cveni partia reaqciis da gaW-
ivrebis dros dastova. am deputats wamoyveboda imis xsovna, rom ter-
oris da Zaladobis winaaRmdeg brZolaSi Cven saukeTeso amxanagebi
davkarged. pirveli msxverpli iyo SamSe gelovani. igi marto imis msx-
verpli gaxda, rom gardafxaZeebis cixes gardafxaZeebis mosaklavaT
gars Semortymuli xalxi moaSora da Sinisken gaistumra. gelovanis
Semdeg aseTive saxiT Cven aTamde saukeTeso amxanagebi dagveRupa. amis
uaryofa baton asaTians ar SeuZlian. erovnul-demokratiul parti-
idan Tu marTla aravin Tanxmdeba arCevnebisTvis svaneTSi wasvlas esac
gasakviria. winad es partia guladobas Cemulobda. leCxumis mazraSi
ai, erTi wlis winad, rodesac didi terori da anarqia iyo da rodesac
Cven erTis mxriv win gvesvena gul-gaxvretili levan dadiSkeliani da

25
meores mxriv gund-gundaT davatarebdiT quTaisis quCebSi leCxumis
mazraSi daRupul msxverplebs, swored maSin erovnul-demokrati-
uli partia amtkicebs: leC­xumis mazraSi araferi ar momxdara, yve-
laferi gazviadebulia, gagviSviT Cveno da yvelafers gavasworeb-
To. imaT, vinc maSinac anarqiis da teroris dros amtkicebda, rom
leCxumis mazraSi araferi ar momxdarao, ra ufleba aqvT dRes erTi
ori kacis mkvlelobis Semdeg mTel leCxumis mazras anarqia miaweron
da moiTxovon arCevnebis gadadeba (kedia: Cven magas uarvyobT. aq ar
aris naTqvami!) winadadebaSi, sxvaTa-Soris, naTqvami aris, rom Tqve-
ni fraqciis quTaisis komitetidan svaneTSi wasvlas veravin bedavs.
(xmauroba) (kedia: es unda gesmodeT!) vinc SarSandel terorSi sa-
SiSroebas ar xedavda, da Tamamad midioda leCxumis mazraSi, ar aris
sabuTi, mas exla eSinodes leCxumis mazraSi wasvlisa. sxvaTa-Soris,
me unda mogaxsenoT, rom aq batonma kediam daasaxela ramdenime mkvl-
eloba, ramdenime moklulebis gvarebi. me uarvyof leCxumis mazraSi
partiuli teroris arsebobas, magram piradiul terors ramdenime-
jer hqonda adgili. me moviyvan cnobebs imis Sesaxeb Tu ra pirovne-
bebi iyvnen daxocilni da damfuZnebeli kreba gamoitans msjavrs imis
Sesaxeb, rom iseTi xalxi, rogoric daxocilebi iyvnen aris Tu ara Ses-
aZlebeli (kedia: ai, swored aseT sityvaSi aris amis mizezi!) pirad,
SurisZiebis sagnaT gaxdnen. (xmauroba) ras iqnevT Tavs, b. kedia! Tu
Tqven mkvleloba gaRelvebT, ratom ar RelavdiT maSin, rodesac sxva
mkvlelobebi xdeboda? levan dadiSkelianis mokvlam ar agaRelvaT?
aq daasaxles sxvaTa-Soris mokluli axvledianebi da gelovani. unda
mogaxsenoT, rom es axvledianebi da es gelovanic erTob cud xasiaTis
cxovrebas atarebdnen leCxumis mazraSi. ramdenime wlis winad axvle-
dianebi sofel alpanaSi miuxtnen glexs, Tavis ZiZis Svils da mostaces
oriode groSi, romelic qalaqSi muSaobiT aRebuli glexma sofelSi
moitana, erTi am mkvlelTagani ZiZis Svili iyo moklulisa. saerTod
CvenSi yovelgan da leCxumis mazraSi kerZoT es ZiZis Sviloba Zalian
pativcemulia. ZiZis Svili arasodes ar hklavs imas, vinc imisma dedam
gazarda. gazrdilic Zalian pativs scems im ojaxs, sadac gaizarda.
rodesac axvledianebma es Cveuleba gadalexes da ZiZis Svili mohkles,
misma dedam mkvleli dainaxa da miaZaxa: Sen xom Cemi ZuZuTi xar gaz-
rdili da Svili raT momikalio. mohkles dedac. mkvlelebs darCaT
Tofi. imaTi monawileoba am mkvlelobaSi ukve gamorkveuli iyo, isi-
ni ukve dapatimrebuli iyvnen magram gadatrialebis Semdeg saerTo
anarqiaSi ipaties Tavi, daubrundnen leCxumis mazras.
aseTive kaci iyo gelovani: is gaqceuli iyo tfilisis cixidan,
quTaisis cixidan, is ramdenjerme dapatimrebuli iyo da exla Tu
vismes surs daayenos sakiTxi imis Sesaxeb, rom gelovani ar gaiqce-
odao da tyuilad aris moklulio – amis sabuTi ara aqvs: vinc gaiq-
ca Tbilisis cixidan, vinc garboda gzebzed daWeris dros nu Tu ar
gaiqceoda leCxumSi? ra aris aq SeuZlebeli? unda mogaxsenoT isic,

26
rom arc erTi moklulTagani ar Sromobda, araviTari qoneba ar hqon-
daT, magram yvelaze ukeTesad Cacmulni, daxurulni iyvnen, yvelaze
ukeTes cxovrebas atarebdnen, amitom amas yovelTvis adgilobrivi
xalxi cudaT xsnida, yovelTvis yovelive dakarguls maTTan eZebd-
nen. aseT pirobebSi SurisZieba da terori aris Tu ara SesaZlebeli,
advili asaxsnelia damfuZnebel krebisaTvis. aq, axsenes moxuci asa-
Tianic. imas aseTi warsuli ar hqonia, misi sikvdili yvelasTvis sam-
wuxaro aris, magram mis cxovrebaSiac, rogorc me leCxumis mazraSi
am bolos dros yofnis dros gamacnes hqonda erT windauxedav nabijs
adgili. es windauxedavoba gamoixata imaSi, rom man daiwyo raRac Zve-
li, gardafxaZeebis mamulis saqmeebis warmoeba erTis mxriv, meores
mxriv raRaca sadavo saqmeebi hqonda dezertirebTan. am niadagzedac
mkvleloba dRes gasakvirveli ar aris arsad da miT umetes leCxumis
mazraSi. gamobrZandes ager moklulis Svili, erovnul-demokratebis
fraqciis wevri a. asaTiani da roca aq laparaki aris partiul ter-
orze, aba brZanos: vis, romel partias unda moexdina terori iseT
kacis winaaRmdeg, romelsac arc erT partiis winaSe araviTari dan-
aSauli ar miuZRoda? Tu vinme emdureboda, emdureboda im windauxe-
dav nabijis gamo, romelic me davasaxele. meore, isic samwuxaro aris
rac moxda, magram umateben imasac rac ar momxdara. magaliTad aq am-
boben mokles sami gelovanio, me vambob: sami gelovani ki ar mokles,
mokles erTi gelovani, romelic cixidan iyo gaqceuli da araferi
gasakvirveli ar aris, rom leCxumis mazraSiac gaiqceoda. araviTar
sxva gelovanebis da dadiSkelianebis mkvlelobas adgili ar hqonia,
es mxolod erovnul-demokratebis Woria.
guSin pirdapiri marTuliT velaparake amis Sesaxeb leCxumSi, da
vimeoreb mkvleloba dadiSkelianis da gelovanebisa tyuili aris.
rac, Seexeba svaneTis arCevnebs me vambob, rom leCxumis mazraSi mkvle-
lobas svaneTis arCevnebTan araviTari kavSiri ara aqvs. (kedia: arCev-
nebze aq aravin laparakobs!) rogor ar laparakob iq sweria, maCvene...
(kedia: – gvaCveneT sad sweria!) svaneTSi dRes piriqiT iseTi siwynare
aris, rom am ori sami wlis ganmavlobaSi ar yofila. damfuZnebel
krebis wevrebs, am ukanasknelaT svaneTSi gagzavnilT hqondaT sada-
vo sakiTxebze xalxTan molaparakeba, es sadavo sakiTxebi xalxma yvela
im saxiT gadasWra, rogorc moiTxovda dRevandeli pirobebi. svanebs
hyavdaT raWa leCxumidan gatacebuli saqoneli, isini dasTanxmdnen am
saqonlis dabrunebas, erTgulebas ucxadeben mTavrobas da damfuZneb-
el krebas, maSasadame ra areulobaze SeiZleba laparaki? Tu leCxumis
mxriv visme aSinebs svaneTSi Sesvla, sruliad Tavisuflad SeiZleba
meore gziT, samegrelos gziT wasvla, ese Camoviden damfuZnebeli
krebis wevrebi, ese dadian svanebi. erT dros vatacic ki am gziT iyo
svaneTSi da nu Tu erovnul-demokratiul partiis wevrebi ver gae-
tevian am gzaze? ase, rom araviTari sayuradRebo movlenebs arCev-
nebis gadadebisTvis adgili ara aqvs svaneTSi da es gadaWarbebulad

27
unda CaiTvalos. (kedia adgilidan: arCevnebis gadadebaze aravis ar
ulaparaknia!) rac Seexeba dammfuZnebeli krebis yvela fraqciisgan
Semdgar komisiis gagzavnas, amasac araviTari saWiroeba ar moiTxovs,
imitom rom damfuZnebeli kreba ubnis zedamxedveli xom ar aris, rom
yovelive saqmeebze kuTxeebSi oqmebis SesadgenaT iaros? (kedia adgi-
lidan: eg TqvenTvis rasakvirelia Zalian advili saqme gaxlavT!) rac
Seexeba, b. kedia, Tqvens Tavis qnevas, Tqven damfuZnebeli krebis komi-
siaSi Tu ara sxva mxriv geqnebaT saSualeba mobrZandeT leCxumSi da
Tavis qneva gaagrZeleT maSin, rodesac gaigoT is, rasac aq amtkicebT
(taSi social-demokratebis ukana skamebidan).
Tavmjdomare. me kenWs uyri or winadadebas, erovnul demokratebi-
sa da social-demokratebisas; vinaidan pirvelad aris Semotanili
erovnul-demokratebis winadadeba amas pirvelad uyri kenWs. (mdivani
kiTxulobs erovnul-demokratebis winadadebas.).
Tavmjdomare. (kenWs uyris) erovnul-demokratebis winadadeba
uaryofilia. me kenWs uyri social-demokratebis winadadebas. (kiTx-
ulobs). social-demokratebis winadadeba kenWis yriT miRebulia
da leCxumSi – komisia ar igzavneba. amgvarad dRiuri wesrigi amow-
urulia. mdivani mogaxsenebT Semdegi sxdomis wesrigs.
mdivani. (kiTxulobs). sxdoma ixureba naSuadRevis 3 s. da 13 wuTze.

28
saqarTvelos damfuZnebeli kreba
(stenografiuli angariSi)

ormocdameore sxdoma

1919 weli, samSabaTi, ivlisis 29. tfilisi, sasaxle.

Tavmjdomareobs damfuZnebeli krebis Tavmjdomaris ufrosi am­


xanagi
aleqsandre lomTaTiZe
mdivnobs damfuZnebel krebis mdivnis amxanagi
qristine SaraSiZis asuli.
prezidiumSi arian:
eqvTime TayaiSvili da
konstantine jafariZe.
sxdoma iwyeba 12 saaTsa da 20 wuTze.
Tavmjdomare: sxdoma gaxsnili gaxlavT. gTxovT (mdivans) waikiT­
xoT dRiuri wesrigi.
mdivani. (kiTxulobs).

dRiuri wesrigi

1. saboloo teqsti – saqarTvelos senatis debulebis SemoRebis


kanonisa.
2. saboloo teqsti – respublikis SeiaraRebul ZalTa mowyobis
kanonisa.
3. saboloo teqsti – respublikis samxedro mmarTvelobis mowyo-
bis kanonisa.
4. meore (muxlobrivi) ganxilva saostato seminariis damatebiTi
Statis kanon-proeqtisa.
5. meore (muxlobrivi) ganxilva gzaTa departamentis Statisa da
xarjT-aRricxvisa.
6. dekreti – 1919 wlis ianvris 1-de samxedro saministros mier
gaweul xarjebis dasafaravad xuTi milioni maneTis gadadebisa.

29
7. dekreti – 1916 wlis maisis 13-s debulebis gangrZobisa zedmet
mogebaze gadasaxadis gaweris Sesaxeb.
8. dekreti – warsuli sabiujeto wlis angariSis wardgenis vadis
Secvlisa.
9. dekreti – WiaTuris qalaqis TviTmmarTvelobisaTvis erTi mil-
ioni maneTis sesxis micemisa.
10. dekreti – 1919 wlis ivnisis 13 dekretis moqmedebis gangrZo-
bisa saxelmwifo dawesebulebaTa Sesanaxad yovelTviurad 65.827.720
man. gadadebisa.
11. dekreti – Sinagan saqmeTa saministrosTan arsebul gansakuTre-
bul razmis moqmedebis gangrZobisa _ spekuliaciisa, kontr-revoli-
uciisa da mZarcvelebis winaaRmdeg sabrZolvelad.
12. erovnul-demokratiul fraqciis mTavrobisadmi SekiTxva –
WiaTuris, soxumis olqis mdgomareobis da ambebis Sesaxeb.
13. soc.-demokr. fraqciis mTavrobisadmi SekiTxva – WiaTuris
momrigebel mosamarTlis mier WiaTuris deputatebis sabWos wevris
xaratiSvilisaTvis sasjelis gadawyvetis Sesaxeb.
Tavmjdomare. vis surs sityva dRiuri wesrigis Sesaxeb? aravis.
maSasadame, wesrigi damtkicebulia. pirveli sakiTxi saboloo teqs-
tis saqarTvelos senatis debulebis SemoRebis kanonisa. sityva ekuT-
vnis momxsenebels SaraSiZis asuls.
SaraSiZis asuli. (kiTxulobs saboloo teqsts, romelsac dam-
fuZnebeli kreba amtkicebs muxlobriv).
Tavmjdomare. kanon-proeqti miRebulia StatebiT. Semdegi sab-
oloo teqsti respublikis SeiaraRebul ZalTa mowyobis kanonisa.
momxsenebelia mdivani.
simon mdivani. (kiTxulobs saboloo teqsti muxlobriv damtkice-
buli iqmna krebis mier).
Tavmjdomare. miRebulia. Semdegi saboloo teqsti respublikis
samxedro marTvelobis mowyobis kanonisa. momxsenebelia mdivani.
s. mdivani. (kiTxulobs. teqsti kenWis yriT miRebulia).
Tavmjdomare. meore muxlobriv ganxilva saostato seminariis
damatebiTi Statis kanon-proeqtisa. momxsenebelia SaraSiZis asuli
da WavWaniZe.
qristine SaraSiZis asuli. kanon-proeqti saostato seminariis
damatebiTi Statebis (kiTxulobs muxlobriv kanon-proeqti SeniS-
vnebiT da StatebiT miRebul iqmna).
Tavmjdomare. Semdegi meore muxlobrivi ganxilva gzaTa depar-
tamentis Statis xarjT-aRricxvisa. momxsenebelia WavWaniZe.
ivane WavWaniZe. (s.-d.) dRidan saqarTvelos damoukideblobis ga-
mocxadebisa samxedro ministris mier gaweul xarjis dasafaravad
darCa 5 milioni, da ai es xuTi milioni dRes unda daifaros. radganac
samxedro saministros movaleebi hyavs da movaleebi moiTxoven Tav-
is fuls, saministrom nusxa mTel am xarjebisa warudgina saxelmwifo

30
kontroliors. saxelmwifo kontroliorma jer-jerobiT moaswro
ganxilva mxolod or milion gasamarTlebel sabuTebisa. danarCeni
jer ar aris warmodgenili. magram radgan valebis gasworeba saCqa-
roa, uwyebas awuxeben, uwyeba Semodis SuamdgomlobiT, rom gaixsnas
xuT milioniani krediti. mxolod xarjebi gaxsnili iqneba imisda-
mixedviT, Tu rogor iqneba warmodgenili gasamarTlebeli sabuTebi
saxelmwifo kontrolioris mier. sabiujeto-safinanso komisia dae-
Tanxma am winadadebas da ambobs, rom xuTi milioni maneTi samxedro
saministrosTvis gaiRos.
Tavmjdomare. vis surs sityva saerTo msjelobisaTvis? aravis.
muxlobrivi ganxilva miRebulia. gTxovT waikiTxoT pirveli muxli.
i. WavWaniZe. dekreti 1919 w. ianvris pirvelamde samxedro saminis-
tros mier gaweul xarjebis dasafaravad 5 milion maneTis gadadebi-
sa. (kiTxulobs dekreti saerTod miRebuli iqmna).
Tavmjdomare. dekreti 1919 wlis maisis 13-s debulebis gangrZo­
bisa zedmet mogebaze gadasaxadis gaweris Sesaxeb. momxsenebelia
eliava.
niko eliava. (s.-d.) omis dros iyo SemoRebuli egreT wodebuli
zedmeti mogebis gadasaxadi. is iyo SemoRebuli vadiT, da es vada
dasrulda 1917 wels, ise, rom 1918 wels ukve inerciiT swamoebda am
gadasaxadis aReba. exla finansTa sasinistros Suamdgomlobs dam-
fuZnebebel krebis winaSe, rom gagrZelebuli iyos am kanonis moqmede-
ba 19-20 wlis 1 ianvramdis. sabiujeto-safinanso komisiam ganixila
es warmodgena finansTa ministrisa da daeTanxma, mas SesaZleblad
miaCnia am kanonis moqmedebis gagrZeleba, radganac TviT gadasaxadi
marTlac aris mizanSewonili im zedmet mogebaze, romelic dResac,
mogexsenebaT sakmarisi aris gaxsazRvrul klasebis xelSi. ai amitom
daeTanxma da warudgens krebas sam dekrets.
Tavmjdomare. vis surs sityva saerTo msjelobisaTvis? aravis.
muxlobrivi ganxilva miRebulia. gTxovT waikiTxoT saTauri.
n. eliava. dekreti 1916 wlis maisis 13-s debulebis gangrZobisa,
zedmet mogebaze gadasaxadis gaweris Sesaxeb. pirveli muxli (orato-
ri kiTxulobs dekrets muxlobriv, dekreti miRebul iqna kenWisyriT).
Tavmjdomare. dekreti saerToT miRebulia da gadaecema sare-
daqcio komisias.
Semdegi sakiTxi. dekreti warsul sabiujeto wlis angariSebis
wardgenis vadis Secvlisa. momxsenebelia mdivani. (mdivani kiTxulobs
muxlobriv dekrets, romelic kenWis yriT miRebulia).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi. dekreti WiaTuris qalaqis TviT-
marTvelobisaTvis 1 milioni maneTis sesxis micemisa momxsenebelia
eliava.
n. eliava. es dekreti gaxlavT warmodgenili mTavrobis mier
Sinagan saqmeTa ministris wardgenis Tanaxmad, qalaqi WiaTura Txou-
lobs erT milion maneTs sesxaT gansazRvruli pirobebiT romelic

31
aq, dekretSia aRniSnuli. gamowveuli aris es Suamdgomloba saminis-
tros imiT, rom qalaq WiaTuris xelSi gadavida bevri dawesebuleba
mrewvelTa sabWosTan winad bevr kulturul da municipelur dawe-
sebulebebs inaxavda da uZRveboda WiaTuris mrewvelTa sabWo. mas
Semdeg rac WiaTura gamocxadda qalaqad, am sabWom saWirod dainaxa,
es Tavisi dawesebulebebi gadaeca qalaqis TviTmarTvelobisTvis da
qalaqis TviTmarTvelobamac savaldebulod CasTvala isini mieRo.
aseTi dawesebulebani gaxlavT wyalsadeni, telefoni, eleqtronis
sadguri, abanoebi, qalaqis kanalizacia, Teatri, saswavleblebi da
sxva. rasakvirvelia axali qalaqi, Tavis sakuTar saSualebiT ver SesZ-
lebda am dawesebulebebis movlas, verc im saSualebiT, gauZRveboda
igi im dawesebulebebs romelic Savi qvis mrewvelTa sabWom gadasca
TviTmarvelobas, saxeldob safuTo gadasaxadidan erTi kapeiki. qa-
laqis davalianeba gamowveuli aris am dawesebulebis SenaxviT. qalaq-
is mdgomareobis simwvave sxvaTa Soris gamowveulia imiT, rom Savi
qvis gatana ar swarmoebda da Semosavali ar hqonia qalaqs.
saerTod am mosazrebiT da im mosazrebiT, rom qalaqisaTvis
savaldebuloa am dawesebulebebis Senaxva. Sinagan saqmeTa saminis-
tro SesaZleblad sTvlis daakmayofilos WiaTuris Suamdgomloba da
am daskvniT warudgina mTavrobas. mTavrobam Seiwynara es Suamdgom-
loba. safinanso komisiam ganixila es winadadeba da daeTanxma mTav-
robas, miT umetes, rom WiaTura rogorc qalaqi uzrunvelyofilia
SemosavliT, da sesxis gastumrebas SesZlebs, daaxlovebiT, rom vian-
gariSoT, 40 milioni fuTi Savi qva iqneba gatanili wlis ganmavloba-
Si, gamova, rom erTi kapeikian gadasaxadidanac, uzrunvelyofili
iqneba es sesxi, da qalaqi mas gadaixdis xuT wlis ganmavlobaSi Tan da
TanobiT da nawil-nawilad, es Tanxa Cveulebrivi 5 procentiT eZleva,
rogorc sxva qalaqebs misca Cvenma xazinam. aseTi gaxlavT Suamdgom-
loba da am dekretis Sinaarsi.
Tavmjdomare. vis surs sityva saerTo msjelobisaTvis? aravis,
Suxlobrivi ganxilva kenWis yriT miRebulia. gTxovT waikiTxoT 1
muxli.
eliava. (muxlobriv dekreti kenWis yriT miRebulia).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi dekreti 1919 ivlisis 13-s dekretis
moqmedebis gangrZobis _ saxelmwifo dawesebulebaTa Sesanaxad yovel-
wliurad 65-827.720 man. gadadebisa. momxsenebelia mdivani.
simon mdivani. 1919 wels 13-s ivniss saqarTvelos damfuZnebel
krebam miiRo dekreti, romlis ZaliTac saministros gankargule-
baSi gadadis, vinem wliuri xarjT-aRricxva damtkicdeba 8 milioni
maneTi. es Tanxa saTanadoT iyo ganawilebuli yvela saministros So-
ris. am dekrets vada uTavdeba, magram Cven viciT, rom damfuZnebel
krebis sxdomebi unda Seswydes – da, maSasadame, pirvel ivnis maT ar
eqnebaT arc damtkicebuli xarjT-aRricxva da arc dekretis ZaliT
saWiro Tanxa. rom muSaoba ar Seswydes saministroebSi amisaTvis min-

32
istrTa kabineTis winaSe finansTa ministrma aRZra Suamdgomloba,
rom es vada, gagrZelebuli iyos sami TviT, maSasadame, enkenisTveze,
oqtomberze da noemberze. es sakiTxi ganixila sabiujeto komisiam da
daeTanxma finansTa ministris winadadebas.
Tavmjdomare. saerTo msjelobisaTvis sityva ekuTvnis gobeCias.
ivane gobeCia. (s.-r.) batonebo, rodesac Cven pirvelad, zepirad
sami Tvis biujeti gadaudeviT mTavrobas, mxedvelobaSi gvqonda is
rom, marTlac ar iyo Semowmebuli Zveli angariSebi, rom ver SesZlo
sabiujeto komisiam Tavis muSaobis damTavreba da sxva. magram exla
mdgomareoba sruliad ar moiTxovs, rom Cven am kanonis moqmedeba gan-
vagrZoT kidev sami TviT, e. i. seqtembris, oqtombris da noembris gan-
mavlobaSi. manamdis sakmarisi dro aris, rom sabiujeto komisiam Ta-
visi muSaoba daamTavros da maSin Cven miviRebT biujets da gauxsniT
kredits sxva da sxva uwyebebs im saxiT, rogorc es dadasturebuli
iqneba sabuTebiT damfuZnebel krebis mier. yovlad SeuZlebelia rom
ase zepirad vaZlevdeT kreditebs sxva da sxva uwyebebs. garwmunebT,
rom bevri iseTi xarji aris Setanili sxva da sxva xarjTaRricxvaSi
rom yovlad SeuZlebelia misi micema. jer erTi biujetis proeqti
Sedgenilia imis da mixedviT Tu daxarja ama Tu im uwyebam Svidi Tvis
ganmavlobaSi. Svid Tvis ganmavlobaSi imaT eZleodaT fuli magram
ara­viTari kontroli ar yofila, araviTari gasamarTlebeli sabuTe-
bi ar warmoudgeniaT imaT Tu rogor daixarja es fuli. SesaZlebelia,
rom zogierT SemTxvevaSi zedmeti ram daixarja yovlaT SeuZlebelia,
rom Tu ki Cven ar dagvimtkiceben sabuTebiT imas, rom daniSnulebi-
samebr daixarja es Tanxa, moxmarda im saWiroebas romlisaTvis dan-
iSnuli iyo. Tu ki aseTi sabuTebi ar gveqneba _ yovlad SeuZlebeli
iqneba ase zepirad vaZlioT fuli. exla, rasakvirvelia, biujetze ar
sdgas sakiTxi, Znelia biujets Sevexo, zepirad saerTod saxelmwifos
navaraudevi aqvs 700-800 milioni. me mgonia rom iseTi patara saxelm-
wifosTvis, rogoric aris saqarTvelo es metad didi Tanxa aris, aseT
xarjs Semosavalic unda hqondes, da Semosavali, marTlac navaraude-
vi aris 700–800 milioni maneTi, e. i. imdeni, ramdenic viTomc gasavali
aris. magram simarTles ar Seefereba. xarjTaRricxvaSi iseTi Semo-
savalic aris aRniSnuli, rogorc magaliTad miwis sixelmwifo gay-
idva. es iZleva Turme 250 milion maneTs. aq naangariSebia Rala, tyis
Semosavali da sxva, Tqven iciT tyeebi ra Semosavals iZlevian, tyeebi
ganadgurebuli aris, aqedan arc erTi kapeiki ar Semodis xazinaSi. ai
swored TiTqmis umTavresi Semosavlis wyaro biujetSi navaraudevi,
ase rom gasavali yovel SemTxvevaSi Semosavals ver gaamarTlebs, da
Tu es ese aris – es mZime tvirTad daawveba Cvens respublikas. rodesac
aseTi finansiuri mdgomareoba aris. me mgonia ufro xelmoWerilobiT
unda vxarjoT es fulebi, da iq, sadac SeiZleba Cven unda SevamciroT
es xarji. xarji rom Semcirdes, yovel uwyebam Tavis moxseneba unda
warmoadginos. yovel uwyebis xarjebs, yovel muxls Cven SevexebiT,

33
rasakvirvelia, da rodesac Cven SevamowmebT amas, me mgonia ufro
mizanSewonilad iqneba Sedgenili biujeti da zedmeti fulebi ar
daixarjeba. garda amisa biujetSi rols TamaSobs samxedro xarjebi.
Tqven warmoidgineT Tu Cven gvardias miumatebT Cven reguliarul
jars samxedro saministros gasavali Seadgens TiTqmis 300.000.000
maneTze mets e. i. 45 proc. mTel biujetisa. iseT did qveyanaSi ro-
gorc iyo ruseTi, romelsac didi jari hyavda, iq mxolod 17 proc.
Seadgenda samxedro gasavali saerTo biujetisa, agreTve TiTo sul-
ze ruseTSi samxedro xarji Seadgenda sam maneTs (naTaZe: omis dros?)
diax, diax, sam maneTs. warmoidgineT rom patara saqarTveloSi TiTo
sulze ukanaskneli 130 maneTi modis. ai aseTi militaristul saxelm-
wifod gadaiqca Cveni patara saxelmwifo (naTaZe: iseTivea es fuli?)
me ar vici SesZlebs Tu ara saqarTvelo aseTi xarjebi gaswios samx-
edro Zalebis Sesaqmnelad. samxedro ministri romelic ganaTlebis
ministrad iTvleba ganaTlebis saministrosTvis moiTxovs 37.000.000
mil. e. i. 4 proc. aq 45 proc. gamodis, iq ki 4-xi. garda amisa iseTi
xarjebi aris Setanili am biujetSi, rom imis gacema zedmeti aris.
aviRoT magaliTad Sinagan saqmeTa saministro.
Tavmjdomare. ukacravaT Cemo batono, me bodiSs vixdi Tqven winaSe
magram biujetze rodia laparaki. keTil inebeT daubrundiT sagans.
gobeCia. swored es biujets Seexeba, winad rodesac 13 ivniss mi-
viReT kanoni iq iyo Tqmuli, rom aris proeqti biujetisa Sedgenili,
am proeqtis mixedviT radganac Cven misi ganxilva ver movaswariT,
gavyaviT biujeti 12 da yovelTviurad vaZlevT am fuls, swored ami-
tom ver vexebi biujets.
Tavmjdomare. me bodiSs vixdi Tqven winaSe umorCilesad gTxovT
Cem sityvebs komentariebs nu gaukeTebT.
gobeCia. ai swored Sinagan saqmeTa saministro Txoulobs saguber-
nio batalionisTvis 8 mil. radganac Cven reguliarul jars vadgenT,
me mgonia zedmetia sagubernio baTalionis yola, agreTve eklesia,
eklesia unda gamoeyos saxelmwifos didi xania vlaparakobT, magram
ara eSvela ra, aqac didi xaraji aris Setanili, esec unda vaZlioT.
dRes biujetis ganxilvis dros es rasakvirvelia, uaryofili iqne-
ba. biujetSi aris agreTve marTmadidebeli qristianobis aRsadgeni
sazogadoeba, imasac vaZlevT 45.000 maneTs. me mgonia es anarxonizmia
da Cven mas ar unda vaZlevdeT fulebs. aq aris aRniSnuli agreTve saa-
gento xarjebi ras emsaxureba igi ar vici. rac xdeba am Cvens parlamen-
tSi saagentoSi araferi ar aris. iq batoni ramiSvilis didi grZeli
sityvebi aris yovelTvis moyvanili, xolo leo Sengelaia gamovida
Tu ara es arc ki sCan. Cven winaaRmdegi viqnebiT, rom amisTana dawese-
bulebas kidev fulebi vaZlioT.
Tavmjdomare. gTxovT xma maRlaT ilaparakoT.
gobeCia. aris zogierTi iseTi xarjebi Setanili biujetSi, rome-
lic sruliad gauqmebuli aris. da yovlad Seuwynarebelia maT kidev

34
fulebi vaZlioT. aris imisTana ministrebi, romelTac abariaT ori
uwyeba: sagareo ministrs iusticiis saministro, miwad-moqmedebis
ministrs – gzaTa saministros da swored es jamagirebi am ministrebs
eZlevaT erT saministrosaganac da meore saministrodanac, yovel
SemTxvevaSi Cven maT am kredits uxsniT. (menSevikebis skamebidan: xma,
saagentom rom dabeWdos ra geSvelebaT). ai swored am angariSiT aris
orive uwyebaSi Setanili ministrebis jamagirebi. SesaZlebelia Sec-
doma aris magram yovel SemTxvevaSi es kreditebi eZlevaT maT, erT
avtomobilSi vaZlevT 72.000 maneTs TiTo ministrs (ar ismis).
Tavmjdomare. Tu SeiZleba xma maRla ilaparakeT.
gobeCia. bevri sxva naklulovanoba aqvs biujets da rogorc
mogaxseneT yovlad SeuZlebelia zepirad maze vimsjeloT. amitom
moviT­xovT vikmaroT is, rac gadavdeT e. i. pirvel ivnisidan enken-
isTvemde, sabiujeto komisias unda mieces winadadeba daaCqaros biu-
jetis ganxilva.
grigol giorgaZe. (s.-d.) rasakvirvelia Cven enkenisTveSi Seudge-
biT biujetis ganxilvis dros rogorc komisiaSi, ise plenumSi. aseTi
usabuTo laparaki iqneba da rasakvirvelia am biujetis ganxilvas or
sam dRes ver movaswrebT, amitom saWiroeba moiTxovs rom gadadebuli
iyos exlave mTavrobis gankargulebaSi 65 milioni maneTi ramdenime
TviT. im SeniSvnis Sesaxeb romelic gaakeTa gobeCiam unda mogaxse-
noT Semdegi: amovida tribunaze Tu ara sTqva, rom aq Cven zereleT
vaZlevT fulso, es sityva ramdenjerme gaimeora, ras niSnavs zereled
fulis micema, zereled fulis xarjva? albad es iyo naTqvami misT-
vis, rom presaSi moaTavson maTi sityva, rom viTom damfuZnebeli
kreba da mTavroba zerelad xarjaven fuls. (Sengelaia adgilad
sruli WeSmariteba aris), amaze energiuli protesti unda ganvacxa-
do yovlad SeuZlebelia da yovlad dauSvebeli, rom damfuZnebeli
krebis wevrma sTqvas, rom damfuZnebeli kreba zerelad aZlevs vis-
mes fuls. zerelad iyo gadaRebuli es 65 milioni maneTi. es aris dam-
yarebuli im Statebze, im cnobebze, romelic saministros mier aris
warmodgenili da saxelmwifo kontrolis mier Semowmebuli. mere
yoveli es fuli romelic ixarjeba Tqven kargaT iciT, rom yovel xar-
js aqvs egreT wodebuli winaswari kontroli, romelic damfuZneb-
el krebam TviT miiRo; saxelmwifo kontrolis wesdebaSi aris iseTi
muxli da es sastikad tardeba cxovrebaSi, rom yoveli asignovka Tu
mas ar uzis, kontrolioris grifi Tu kontrols xeli mowerili ara
aqvs, rom gaanaRdos saxelmwifos xazinam is mas ver miiRebs. maSesa-
dame Tqveni warmodgenili saxelmwifo kontroli am xarjs Tvalyurs
adevnebs. Tqven, rom brZanebT, viTom erT ministrs SeuZlian orgvari
jamagiri miiRos, es ese aris, amas arc erTi ministri ar Caidens, da
arc gauSvebs. sxva xarjebs Tu aiRebT, iqac saxelmwifos kontroli
Tvalyurs adevnebs. da iq sadac xarji ar SeiZleba gaiRos is Tavis
beWeds ar adebs es unda icodes b. gobeCiam. Tu ki gobeCia amaze lapa-

35
rakobs, amas imitom, rom qveyanam gaigos, mec saqveynod vambob, rom
es fuli, romelic ixarjeba kontrolis qveS ixarjeba im Statebis
mixedviT, romelic miRebuli aris da damtkicebuli. mTavrobas es
fuli eZleva imitom, rom iarsebos, sxvanairad arseboba ar SeuZlian
saxelmwifos, rodesac uaryofT amas, uaryofT am fulis micemas, me
Tqven gekiTxebiT rogor unda iarsebos saxelmwifom am Tveebis gan-
mavlobaSi? TqvenTvis sul erTia Cveni saxelmwifos arseboba da ma-
gram brZanebT ase, Tqven kargaT iciT, rom Cven exla ver davjdebiT
da biujets ver ganvixilavT ori sami dRis ganmavlobaSi, daiqceva
qveyana Tu ara, es TqvenTvis sul erTia. samxedro uwyebisTvis ramde-
ni milionebi ixarjebao. gvqonda ramdeni omi, ramdeni anarqia gavi-
areT dRevandlamde, dResac gvaqvs gagris fronti, SeiZleba ramoden-
ime milioni dajdes exla mamisonis uReltexilis Semoteva, iqneba
anarqia, Tu gareSe mtris Semoseva, anarqia aRkveTili unda iyos, amas
angariSi unda gauwioT, jari unda gaigzavnos. aseTi pirobebi did
xarjs iTxovda da iTxovs. normalur pirobebs, romelic ruseTSi iyo,
SedarebiT Cven mdgomareobasTan sul sxvaa. Tu aiRebT omianobis xanas
da SeadaroT Cven mdgomareobas, maSin aq sul sxvaa magram Tu aiReT
omianobis xanas da Cven mdgomareobasTan SeadareT, maSin sul sxva su-
raTi iqneba. Tqven ver naxavT verc erT saxelmwifos, romelic aseTi
energiiT igeriebdes yovelmxriv mters, rogoric saqarTvelo aris,
amitom ra gasakviralia, rom aq xarjebi ara Cveulebrivia. Tqven sa-
jaro, qveynis gasagebad sTqviT, magram mec qveynis gasagebad vityvi,
rom yovelive Tqvengan wamoyenebuli debuleba es aris mxolod haerSi
Camokidebuli, aris naTqvami mxolod mitom rom sTqvaT. saerTod unda
mogaxsenoT, rom eserebs dasCemdaT am kaTedridan wamosrola yovlad
miuRebeli sityvebis. eserebi sargebloben im mdgomareobiT, rom ar
SeiZleba deputati pasuxismgeblobaSi misce ciliswamebisaTvis kaT-
edridan da isvrian aTasgvar ciliswamebas. (xma: rogori) magaliTad
amas winad erT saministroze brZanes, rom es saministro unda pasux-
ismgeblobaSi iqnes micemuli, damnaSaves skamze daisvas. (xmauroba)
unda mogaxsenoT, amisTana sityvis wamosroliT, Tqven sargeblobT
Tqveni mdgomareobiT (xmauroba) ukacravad, aseTive naTqvami sityva
iyo, magaliTad miwebis gayidvaze, rom miwebis gayidvidan ar Semova
rao. saidan iciT Tqven es? amas xom efeqtisaTvis ambobT. es xom sabu-
Ti ar aris. Tqven tyeebsac SeexeT, viTomc tyeebs araferi Semosavali
ar moaqvs. magram Tqven mibrZandiT miwad-moqmedebis saministroSi da
gaigeT rogori mdgomareobaSia Cveni meurneoba. iseTia rogorc ggo-
niaT, ramdenaTac Seesabameba axal organos, axal saxelmwifos, axlad
fexzed damdgars, es meurneoba SedarebiT kargad aris mowyobili,
Tu Tqven SeadarebT amas iseT saxelmwifoebs, romlebsac mowyobili
hqondaT aparati, da romelic ramdenime 100 wlis ganmavlobaSi scxov­
robda, maSin damerwmunebiT, rom Cveni aparati, romel dargSiac ar
unda aiRoT, ufro rigianad aris dayenebuli, vidre im saxelmwifos

36
aparati, romelic asi wlobis ganmavlobaSi scxovrobda. me ar minda
Sevexo yvela imas, rasac Tqven aq biujetis ganxilvis dros ityviT da
razedac Cven maSin gipasuxebT. Tqven ganizraxeT am kerZo sakiTxis Ses-
axeb gaakeToT saerTo gamosvla, magram es Tqveni pozicia dRes ud-
roo gaxlavT Cemis azriT, aris yovlad usafuZvlo uniadago, yovlad
gaugebari, mxolod gasagebi Tqven upasuxismgeblo mdgomareobiT. Tu
Tqven saqmiani jgufi xarT damfuZnebel krebaSi, Tu Tqven saqmianobas
awarmoebT raime saqmianobis elferi unda hqondes Tqven gamosvlebs,
marto saagitacio gamosvla, unda mogaxsenoT es araferi imdeni didi
saqmianoba aris. Tqven gamosvlebs unda saqmianoba etyobodes, magram
es saqmianoba ar etyoba zogierT jgufebs gansakuTrebiT eserebs, arc
komisiebSi arc aqa. am gvarad is, rac wamoyenebuli iyo safinanso sa-
biujeto komisiis mier 65 milion maneTis gagrZelebis sami Tvis gan-
mavlobaSi, es aucilebelia, ara imitom rom iZulebuli varT mivceT,
rogor SeiZleba zogierTma ifiqros, ara, aramed imitom rom es 65
mil. maneTi eZleva gansazRvrul StatebiT kontrolis qveS, da misi
warmoeba da xarjebi iqneba dayenebuli ise rogorc aris miRebuli
damfuZnebel krebis wesdebaSi da kontrolis qveS.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs gobeCias.
gobeCia. batonebo! me Tu ganvacxade, rom zepirad vaZlevT am 65
milion maneTs Cven mTavrobas meTqi, amis safuZveli me mqonda, kidevac
davasaxele, exla gamovida social-demokratiis fraqciis warmomad-
geneli da swored zepirad mipasuxa, araviTari sabuTi mas ar mouyva-
nia. Cven viciT, Tu saxsari da saSualeba ar miveciT mTavrobas is ver
imoqmedebs, amitom rodesac aq es pirvelad daisva Cven winaaRmdegi ar
vyofilvarT, mas Semdeg sami Tve gavida da kidev sami TvisTvis Txou-
loben, erTi weliwadia ukve zepirad vcxovrobT, ese igi zepirad vTx-
oulobT am Tanxebs. yovelive uflebriv saxelmwifoSi aris kontroli,
CvenSic aris is, mis moRvaweobas Seadgens xSirad mobrZandes xolme da
krebaze mogvaxsenos saqmis mdgomareoba. Tqven iciT ra xmebi dadis,
iciT, zogierTi didi moxeleebi, pasuxismgebelni pirni pasuxisgebaSi
arian micemulni, zogierT dawesebulebas fuli mainc SemoeWamaT. mo-
brZanda kontroli da gviTxra aq es ase ariso? ara da SeiZleba arc
izams amas, imitom, rom is iseT pirobebSi aris Cayenebuli, rom SeiZle-
ba verc SesZlos, verc gabedos. yovel SemTxvevaSi Cven ar mogvismenia
weliwad naxevarze metia, raze da rogor ixarjeba es milionebi, asi an
aTasi milionebi, romelsac Cveni mTavroba xarjavda aqamdis. sami Tvis
ganmavlobaSi mogeciT fuli. da exla pasuxi mainc mogveciT. Tu raSi
ixarjeba es fulebi, sTxoveT kontroliors mobrZandes aq da gviTxras
Tu rogor daixarja mis dasturiT gacemuli fulebi, gamarTlebuli
aris is xarjebi Tu ara, da rogor daixarja es fuli. amis sabuTebi
arc safinanso sabiujeto komisias ganuxilavs, es imitom, rom sxva da
sxva uwyebebma ver miawodos es cnobebi. ratom ver moawodes? yovel
SemTxvevaSi Cven unda gavigoT, ar SegviZlian, rom zepirad vendoT. am

37
umaRles sakanonmdeblo dawesebulebam kontroli unda gauwios yov-
el uwyebas, rogor xarjavs igi fuls. maSin rodesac kontrols gauw-
evs, maSin, keTil sindisierad SemiZlian vsTqva, xalxs uTxra, am da am
uwyebas vaZlevT fuls da es ixarjeba daniSnulebisamebr. rodesac 65
milion maneTs, rom moiTxovT cota sabuTi mainc moitaneT, Tu risTvis
gWirdebaT da rogor xarjavT am fulebs.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis Sinagan-saqmeTa ministrs.
Sinagan saqmeTa ministri noe b. ramiSvili. moqalaqeno damfuZneb-
el krebis wevrno! rom Cven ori kviris vada ar gvaSorebdes im erT
did akts maSin TqvenTvis rasakvirvelia warmoudgeneli iqneboda is
gamosvla romelsac hqonda adgili magram Tqven iciT rom is upasux-
ismgeblo jgufi, romelic aq marTlac zepirad gamodis is rasakvir-
velia erT movaleobis asrulebisTvis emzadeba da es surs Tavis par-
tiul interesebisaTvis gamoiyenos. mxolod amiT aixsneba (Sengelaia:
es Tqven gCveviaT)... rom Tqven es marTla gCveviaT amas Tqven mudam
amtkicebT da sxvaTaSoris am Tqven gamosvliTac es kidev daamtkiceT.
aq iyo naTqvami (xmauroba) diax aq iyo naTqvami TiTqmis ukantroloT
ixarjeba es Tu is Tanxa. rom marTlac b. gobeCias an im jgufs; rom-
lis warmomadgenlad is aq gamodis saxelmwifoebrivi Tvalsazrisi
asuldgmulebdes, maSin is aq moiyvanda raime sabuTs amis dasamtkice-
blad. moiyvanda amis dasamtkiceblad faqts, rom ama Tu im uwyebis
meTauri, saxelmwifos kontroliori an saerTod mTavroba ar aqcevs
yuradRebas im mdgomareobas, romelSiac Cven vimyofebiT da ar cdi-
lobs rom es yovelnairi xarjva saxelmwifos Tanxebisa kanonier far-
glebSi xdebodes. Tqven kargad iciT: rom arcerTi SemTxveva ar yofi-
la, roca marTlac ara Tu meTauri uwyebisa, aramed esa Tu is marTlac
pasuxismgebeli warmomadgeneli romelime uwyebisa yofiliyos, raime
danaSaulSi daWerili an pasuxismgeblobaSi raime danaSaulisTvis
micemuli. es Zalian kargad icis im jgufma, da miuxedavad amisa is ga-
modis da aq acxadebs rom sruliad ukontrolod flangaveno, (xma: is
ori milioni anarqiis sabrZolvelad) Tqven Zalian kargad iciT, rom
es ori milioni daixarja anarqiis sabrZolvelad, im anarqiisa ro-
melsac Tqveni amxanagebi awyobdnen da exlac awyoben am ori milionis
erTi nawili. (xmauroba) am ori milionis erTi nawilis xarjTaRricx-
va warmodgenilia da danarCeni iqneba warmodgenili, Tqven TiTon b.
Sengelaia da danarCeni Tqveni amxanagebi gana komisiaSi monawileo-
bis dros uwyebas imas usayvedurebdiT, rom es ar wavida saxelmwifos
daniSnulebisTvis, Tu Tqven ambobdiT, marTalia es daixarja saxelm-
wifosTvis, magram ar daixarja im muxliT, erTi sityviT im paragrafe-
bis damixedviT romlebisTvisac iyo daniSnuli igi. mxolod es iyo
arcerT Tqvengans arcerT wevrs safinanso komisiisa amis sawinaRm-
dego araferi ar uTqvams (xmauroba) marTalia Tqven moiyvaneT erTi
magaliTi da Tqven iZulebuli xarT es ukanve waiRoT. Tqven iciT rom
erTi milionis Sesaxeb cnoba unda warmoadginos quTaisis sagubernio

38
administraciis warmomadgenelma. Tqven iciT, da Tqven agreTve darw-
munebuli xarT imaSi, rom aqac es daixarja saxelmwifos daniSnulebi-
saTvis. (xmauroba) daixarja saxelmwifos daniSnulebisaTvis. yovel
SemTxvevaSi Tqven winaaRmdeg arafers ambobdiT. ai aseTia mdgomareo-
ba. me vambob, rom Tqven vercerT magaliTs ver moiyvanT imisas, rom
marTlac xdeboda rom raime uflebis gadalaxva, sakanonmdeblo dawe-
sebulebas uflebisa gadalaxva. aq iyo ramdenime magaliTi iseTi moy-
vanili. ai marTmadidebis aRdgenis sazogadoebisTvis da sxva amisTa-
na. es sazogadoeba mospobilia arc erTi kapeiki mis sasasargebloT ar
ixarjeba. magram biujetSi marTlac SecdomiT zogierTi aseTi xar-
jebi Setanilia (xmauroba) Tqven iciT b. Sengelaia me vamtkiceb rom
Tqven iciT, rom arcerTi kapeiki am sazogadoebas ar eZleva (xmauroba)
magram vimeoreb Tqven meti saqme araferi ar gaqvs. aq aris bevri iseTi
ram, romelic darCenilia Zvel wyobilebidan da marTlac biujetSi
gadadis erT xanidan meoreSi, ai maze unda daeyrdnoT Tqven. vinaidan
me vamtkiceb, damfuZnebeli kreba Tu marTla sdgas, saxelmwifoebriv
Tvalsazriszed da ar ahyveba am upasuxismgeblo jgufis gancxadeba,
romlis mizani erTaderTi aris is, rom es dRevandeli mdgomareoba
gamoiyenos saarCevno kompaniisTvis, man unda misces mTavrobas sa-
Sualeba sami TviT kidev gagrZelebuli iqnes meTormetedi nawili
biujetisa, da es imitom rom b. gobeCiam me mgonia unda icodes; rom
vada Tavdeba sektemberSi da damfuZnebeli kreba mowveuli iqneba Sua
seqtemberSi da ramdenadac energiulad ar unda imuSaos damfuZneb-
el krebam. yovel SemTxvevaSi SeuZlebeli iqneba biujetis ganxilva
uadres erTi ori Tvisa. es yvelasTvis aSkaraa. amitom me mgoni Tqven
(xmauroba) Tu marTlac Tqven saxelmwifos Tvalsazriszed dgexarT
Tqven unda SemoitanoT iseT winadadeba rom Tundac ori Tves vadiT
gagrZelebuliyo biujetis meTormetis xarjis, magram Cven vacxadebT
kategoriulad, rom yovlad SeuZlebeli iqneba im pirobebSi romel-
Siac Cven vimyofebiT. damfuZnebel krebas ar SeuZlian Tve naxevar-
Si ufro adre gaarCios es sakiTxi, da amitom miRebuli unda iyos is
winadadeba, romelic warmodgenilia sabiujeto komisiis mier. ese
igi mTavrobas mieces kidev sami TviT ufleba isargeblos biujeti
meTormetediT rasakvirvelia amiT praktikulad sruliad araferi
daSavdeba, Tu ki Cven miviRebT ufro adre biujets, Tavis Tavad aSka-
ra aris, rom wina akti damfuZnebel krebisa unda gauqmebuli iqnes da
am mxriv xalxis interesi savsebiT daculi iqneba.
Tavmjdomare: saerToT msjelobisTvis sityva aRaravis ar surs.
momxseneblis daskvna.
momxsenebeli mdivani. marTalia finansTa ministri iTxovs nawils
biujetisas, magram sruliad ar mqonda warmodgenili rom imave dros
iqneboda nawilobrivi kamaTi biujetis Sesaxeb. mxolod biujets rom
Sexebodnen es kidev araferi, magram imave dros iyo warmoyenebuli
metad rTuli sakiTxi am biujetis Sesrulebis angariSis warmodgeni-

39
sa. es ori sxva da sxva mcneba aris, erTi aris biujeti, da meore aris
asruleba, da Semdeg angariSi am aRsrulebul xarjTaRricxvisa, im
loRikas rom gavyveT, romelsac aq awarmoebda b. gobeCia, Cven veraso-
des biujets ver ganvixilavT imisTvis, rom ar yofila jer SemTxveva
rom biujetis ganxilvis dros Tan darTuli hqondes warsul biuje-
tis angariSis ganxilva.
es mouxerxebelia da arc erT kanonmdebel organoSi aseTi wesi ar
aris SemoRebuli, is biujets ixilavs da mis ganxilvis Semdeg warsul
wlis biujetis angariSs ixilavs. magram am ori mcnebis ise mWidrod
dakavSireba rogorc ukavSirebs b. gobeCia ar SeiZleba. am loRikas,
rom gavyveT, me mgoni biujets ver ganvixilavT am erTi wlis ganmav-
lobaSi. finansTa ministrisTvis mouxerxebelia mZimea biujetis Sed-
gena, da es biujeti jerjerobiT savsebiT ar aris Sedgenili, marTa-
lia erTi Tve naxevaria, rac Semovida sabiujeto komisiaSi, magram me,
rogorc wevri am komisiisa da Tavmjdomares amxanagi, vadastureb,
rom Cven jer xelic ar migvikarebia am biujetisTvis, mas kidev aklia
is masalebi (xma: cnobebi), is cnobebi, romelic saWiroa yvela sabiuje-
to safinanso komisiisTvis. me ver SemiZlian vsTqva aqedan is, rom es
dawesebulebebis bralia, es iqneba marTla zepiri laparaki, vinaidan
Cven Zalian kargaT viciT, rom weliwad naxevari varsebobT da am we-
liwad naxevarSi arc ise advilia biujetis Sedgena. (xma: maSasadame?)
maSasadame, rodesac Cven aseT winadadebiT SemovdivarT, Semovdi-
varT ara zepirad, aramed Cven gansazRvruli gvaqvs, rom TviTeul
saministros saWiroa amdeni da amdeni Tanxa, es gansazRvrulia riTi?
Ceen mier miRebul StatebiT, Cven mier miRebul dekretebiT. (xmauro-
ba) moiTmineT b. gobeCia, ministris sityva ki ara me momismineT, Cemi
sityva moismineT, ministrs Tqven mere upasuxeT, es Tqveni da misi ker-
Zo saqmea. me gelaparakebiT rogorc mdivani da rogorc sabiujeto
komisiis wevri. (gobeCia: sinamdviles moklebulia) simarTles mokle-
buli aris Tu ara, es iqneba gamorkveulia. rodesac amas vayenebdiT,
maSin Cven vlaparakobdiT, da exlac mogaxsenebT, rom Seuwynarebelia
is, azri romelic aq iyo warmoTqmuli. Cven wavalT dasasveneblad, me
mesmis, rom gobeCias eTqva, nu wavalT dasasveneblad, vimuSaoT kidev
Tve naxevari da maSin iqneba movaswroT am biudJetis ganxilva nawilo-
briv mainc ara, wavideT, 15 seqtembers movideT, da 31 mariamobisTves
ki uTavdeba vada kreditebs.
20 dRe SeiZleba saxelmwifo ukreditoT davtovoT Tu ara? ra-
sakvirvelia ara. amaze SeuZlebelia laparaki. tyuilad hgonia b.
gobeCias, rom sami Tve bevria. me unda gawyeinoT da giTxraT, sami
TvisTvis kidev dagWirdebaT kreditebis gaxsna; ueWvelad ianvramdis
biujets Tqven ver ganixilavT, rom Tqven bujets ver ganixilavT ama-
Si damnaSave aris ara damfuZnebeli kreba, ara saministro, aramed is
pirobebi, romelSiac Cven vimyofebiT. rodesac biujeti unda ganvix-
iloT aTasgvari dekreti Semova, vinaidan Cven ar gvaqvs arc kanoni,

40
arc araviTari wesebi SemoRebuli, marTalia zepir sityvebiT vcxov-
robT, magram am zepir sityvebidan unda gamovideT weraze. kanonebze.
kanonier safuZvelze yvela amas sakmao dro unda, da laparaki imaze,
rom dRes amas nu mivcemT. movideT 15-s vimuSaoT, da 20-s jamagirebs
moxeleebi miiReben Tu ara? marTalia, Tqven ggonia, rom ministrebi
or jamagirs iReben, magram Tqven gindaT rom arc erTi jamagiri ar
miiRon moxeleebma. rogor SeiZleba iseTi mdgomareoba, rom pirvel
seqtembridan mTavrobas Tavis gankargulebaSi ar hqondes krediti.
aseTi laparaki marto zepiri sityva aris da sxva araferi.
garda amisa unda mogaxsenoT rom maSin, rodesac Cven amas vad-
gendiT, sabiujeto-safinanso komisiaSi iyo aseTi kamaTi, Tu rogor
sjobian saministros gankargulebaSi gadaeces erTi meTormete biu-
jetisa Tu gansazRvruli Tanxa. Cven vsTqviT, _ vinaidan safinanso-sa-
biujeto komisias ara aqvs gacnobili biujeti, ar icis savsebiT Tu
ranairi nawili iqneba erTi meTormete, amisTvis ganvmarteT TveSi Tu
ramdeni sWiria yvela saministros, ganvmarteT kidev Tu ramdeni TviT
damfuZnebel krebis gankargulebaSi unda gadvides, mere mTavrobis
mmarTvelobis gankargulebaSi, Semdeg Sinagan saministros gankar-
gulebaSi. (Sengelaia: avtomobilebisTvis) Tu mainc da mainc avtomo-
bilebze vinme mets xarjavs, rodesac aq angariSi iqneba warmodgenili
da dainaxavT, rom avtomobilebze meti daxarjulia, maSin mosTxoveT
angariSi. dRes Tqven laparakobT zepirad, vinaidan Tqven sabuTebi
ver warmoadgineT, sabuTebs warmoadgenT mxolod maSin, rodesac an-
gariSs warmoadgenen kontrolioris SemowmebiT da sabiujeto komis-
ia ganixilavs, amas sarevizio komisia warmoadgens Tqven winaSe, dRes
Tqven merwmuneT ufro meti SeiZineT, vinem Tqven zarali moitaneT,
vinaidan Tqveni sityva aq marto liToni sityva aris, araviTari sabu-
Ti ar aris, maSin rodesac cota moTmineba cota sidinje, rom gqono-
daT, bevrs sabuTs naxavdiT, rom marTlac mowesrigebuli saxelmwifo
ar gvaqvs. Tqven es ver SesZeliT, gamodixarT da laparakobT, rom ze-
pirad gaZlevT fulso. am gvari laparakiT, aseTi seriozuli sakiTxe-
bi ar unda ganisazRvrebodes xolme da finansiuri komisia rasakvir-
velia, Tavis azrs daadgeba. me kerZoT getyviT, rom aramc Tu es sami
Tve, aramed kidev sami TvisTvis dagvWirdeba aseTi wesebi.
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi. dekreti Sinagan saqmeTa saminis-
trosTan arsebul gansakuTrebul razmis moqmedebis gangrZnobisa
spekuliaciisa, kontr-revoliuciisa da mcarcvelebis winaaRmdeg sa-
brZolvelad. sityva ekuTvnis momxsenebels b. iremaSvils.
ioseb iremaSvili. (s.-d.) dekreti, Seexeba Sinagan saqmeTa samin-
istrosTan arsebul gansakuTrebul razmis moqmedebis gangrZnobas
spekuliaciisa, kontr-revoliuciisa da mZarcvelobis winaaRmdeg.
warsuls 1918 wels Sinagan saqmeTa saministrosTan daarsebuli iqmna
droebiT, 6 Tvis vadiT gansakuTrebuli razmi anarqiasTan, spekuli-
aciasTan da kontr-revoliuciasTan sabrZolvelad. amis Sesaxeb par-

41
lamentma miiRo saTanado kanonic. mimdinare wlis 28 ianvars imave
parlamentma saWirod scno kanoniT kidev daedasturebina 6 TviT misi
arseboba. mimdinare wlis pirvel ivliss aRniSnuli 6 Tve gavida da
am dekretiT mTavroba Suamdgomlobs damfuZnebel krebis winaSe, rom
gansakuTrebuli razmis arseboba kvlav kidev dakanondes 6 Tvis va-
diT. gansakuTrebuli razmi daarsebuli iqmna im dros, rodesac mTel
respublikaSi saerTod da kerZod TbilisSi anarqia iyo gavrcele-
buli. anarqia mdidar niadags umzadebda spekuliacias, romelic ma-
Sin gansakuTrebiT mZinvarebda (xma: exla ar aris?) ai es spekuliacia
da anarqia saerTod xels uwyobda kontr-revoliucionur gamosv-
lebs, Sinauri Statebi am obiektiur pirobebiT sargeblobdnen da
kontr-revoliucionerebi Tavs swevdnen. da swored am sabediswero
dros daarsebuli iqmna gansakuTrebuli razmi. is movlena rom es gan-
sakuTrebuli razmi, orjer iyo parlamentis mier dakanonebuli, rom
Sinauri mteri mas energiulaT esxmodnen Tavs, kidev is, rom am razms
bevri ram moRvaweoba miuZRvis, Cven sabuTs gvaZlevs vicnoT misi ar-
sebobis saWiroeba da kvlav damfuZnebelma krebamc daakanonos. am
gansakuTrebulma razma mravali gadamaluli saqoneli aRmoaCina,
mravali kontr-revoliucioneri daiWira. marTalia, rom defeqtebi
sul mudam da yovel Jams am razms sdevda Zveladac, exlacda Semdeg-
Siac, magram miuxedavaT amisa, misi dadebiTi mxare iyo warsulSi da
misi mniSvneloba diadia am Jamad. saerTod gaiTvaliswina ra safinan-
so-sabiujeto komisiam am gansakuTrebul razmis mniSvneloba, rom
man marTla Tavis daniSnuleba gaamarTla, marTalia man spekuliacia
sruliad ver aRmofxva magram es yovlad SeuZlebelic aris, radga-
nac spekuliacias hqonda Rrma obiektiuri ekonomiur-politikuri
pirobebi da mxolod brZola aseTi razmebisa am spekuliaciasTan, es
aris mxolod paliativi, magram paliativi mainc aucilebel saWiro-
bas warmoadgens, romelic cotad Tu bevrad mizans axwevs. ai yve-
laferi es saxeSi miiRo safinanso-sabiujeto komisiam. gaiTvaliswina
is, rom jerjerobiT am gardamaval xanaSi jer kidev ar aris sruliad
normaluri pirobebi Seqmnili, rom erTgvari niadagi aqvs kidev kon-
tr-revoliucionur gamosvlebs, rac momavalSi SesaZlebeli iqneba,
rom spekuliaciasTan brZola kvlav kidev saWiroa, – yvelaferi es
miiRo ra mxedvelobaSi safinanso-sabiujeto komisiam, is daeTanxma
mTavrobas principialurad da saWirod aRiara 6 Tvis vadiT am gansa-
kuTrebul razmis arseboba, amitomac is Suamdgomlobs damfuZnebeli
krebis winaSe, rom es dekreti miRebuli iqnes.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs leo Sengelaias.
leo Sengelaia. moqalaqeno, damfuZnebeli krebis wevrno! am mok-
le xanSi Cvens Tval win gadaiSala ori udidesi, msoflio mniSvnelo-
bis movlena. es aris erTis mxriT evropis saSineli omi, xolo meores
mxriT revoliuciebis mTeli rigi. imperialisturma omma daataka
erTi meores erebi da saxelmwifoebi. man gaanadgura mTeli kaco-

42
brioba fizikurad da nivTierad, dasca igi zneobrivad. aSkara iyo,
rom mxolod socializmiT, mxolod mTeli sazogadoebrivi cxovrebis
Zirianad gardaqmniT SeeZlo kacobriobas aenazRaurebia is saSineli
danaklisi, romelic mas omma miayena. Zvelma kapitalisturma sazoga-
doebam savsebiT dro mosWama, is gakotrda ideologiurad da mate-
rialuraT. amiT aixsneba is garemoeba, rom yvelgan, sadac ki revoli-
uciam ifeTqa, revoliucionurma demokratiam mTeli Zala ufleba
socialistebs Caugdo xelSi. es ar aris SemTxveviTi movlena, piriqiT
es aris loRikuri daskvna im winaaRmdegobaTa, romelTa qselSi gaex-
via Tanamedrove kapitalizmi. gamarjvebulma burJuaziam zavic ver
Sekra. kacobrioba Relavs ise, rogorc arasodes. yvelaferi es imis
momaswavebelia, rom dadga kapitalisturi sazogadoebis aRsasruli,
xdeba ZiriTadi, umagaliTo gardatexa mTeli Cveni social-politi-
kuri cxovrebisa. aseTia mTavari azri im grandiozul movlenebisa,
romelTa mowmeni Cven varT. es deda azri dRevandeli istoriuli mo-
mentisa srulebiT ver gaugia Cvens social-demokratias. is srulebiT
ar zrunavs Cveni cxovrebis ZiriTad gardaqmnaze. is Tavis sakanonmde-
blo SemoqmedebaSi is mxolod zereled dafarfatebs Cveni cxovrebis
zedapirze. social-demokratia cdilobs Cveni cxovreba aqa iq Sea-
keTos, Seutanos masSi aqa iq koreqtivebi. dRes social-demokratia
imiT kmayofildeba, rom Zvel dawesebulebebs saxelebs ucvlis da go-
nia, rom amiT Sinaarsic Seicvala. amiT aixsneba isic, rom sagangebo
razmi – es namdvili kontr-revoliucionerebis bude, mas revoliuci-
is damcvel organizaciad miaCnia. sagangebo razmSi social-demokra-
tiam Tavi mouyara yofil boqaulebsa сыщик-ebs da gulubryvilod
fiqrobs: revoliucias davicav, spekuliacias movspobo.
erTi weliwadia, rac es razmi CvenSi moRvaweobs da am xnis ganmav-
lobaSi man sakmaod gamoaSkarava Tavisi saxe. ruseTSi TviTmpyrobe-
lobis dros arsebobda egred wodebuli охранное отдѣленîе. gadaWar-
bebuli ar iqneba vsTqvaT, rom ruseTis oxrankasa da b. ramiSvilis
sagangebo razms Soris araviTari gansxvaveba arc SemadgenlobiT,
arc moqmedebis meTodebiT ar arsebobs. Zvel biurokratiul oxranka-
Si iyo iseTi xalxi, romlisaTvis araviTari uflebrivi norma ar ar-
sebobda. is sdevnida Tavisufal azrsa da sityvas. is TviTon axdenda
arevdarevas, eweoda provokacias oxrankis tlanqi xelebi unda Sex-
eboda sazogadoebriv-politikuri cxovrebis yovel movlenas, rac
unda saTuTi da Zvirfasi yofiliyo is erisaTvis, mSromeli xalxi-
saTvis. da gana Cven amasve ar vxedavT sagangebo razmis moRvaweoba-
Si? amas kargaT xedavs TviT social-demokratia da misi mTavroba,
magram is mainc momxrea sagangebo razmis arsebobisa. raSia saqme?
jer kidev 1905 wels b. Jordania bolSevikebs umtkicebda, rogor
SeiZleba dRevandel pirobebSi ministri socialisti iyos, es xom
imas niSnavs, rom gubernatoric socialisti iqnebao. dRes, rogorc
mogexsenebaT, arc Tu ministri da gubernatori, TviT „gorodovoic“

43
socialistia. mTeli Zala ufleba CvenSi social-demokratiis xelSia.
aseTi mdgomareoba sruliad moulodneli iyo social-demokratii-
saTvis. aseTi mdgomareobisTvis is ar emzadeboda. dRevandeli misi
mdgomareoba ewinaaRmdegeba yvela imas, rasac social-demokratia
qadagebda da swerda ruseTis revoliuciis xasiaTze da CamorCenil
qveynebSi proletariatis miznebze. reaqcionur glexobis qveyanaSi
rom social-demokratia idges saTaveSi – es ewinaaRmdegeba marqsis
moZRvrebas. social-demokratia daibna. man ar icis, rogor moiqces,
saiTken wavides mas ar SeuZlia win socializmisaken wasvla, radganac
es ewinaaRmdegeba mis moZRvrebas.
Tqven iciT, marqsi ambobda: vinc win ar midis, ukan midiso da ai
social-demokratiac ukan midis da CvenSi oxrankas aarsebs. marTlac
ras warmoadgens es sagangebo razmi?
erTma ministrma aq ganacxada: adamiani dafasdeba ara imiT, ra-
sac is laparakobs, aramed imiT, rasac is akeTebso. Cvenc swored am
sazomiT gvinda miudgeT sagengebo razms. jer vikiTxoT vin arian am
razmis meTaurebi. xelmZRvanelebi? sagangebo razms xelmZRvanelo-
ben b. b. kedia da faCulia. eseni arian yofili boqaulebi, romlebic
mTels Tavis sicocxleSi ebrZoden revoliucionerebs. maTi meoxebiT
ara erTma socialistma dalia suli katorRaSi da cimbiris tun-
drebSi.
magram iqneb sagangebo razma marTlac daicva revoliucia, mospo
spekuliacia?
vin iyo CvenSi, rom Tavisufal sityvas sdevnida? vin xuravda
gazeTebs, beWdavda redaqciebs da angrevda naborebs? es iyo sagange-
bo razmi!
vin apatimrebs CvenSi moqalaqeT uceremonioT, usafuZloT? – sa-
gangebo razmi.
bnel sardafebSi vin awamebda dapatimrebulT? – sagangebo razmi!
vin aigdo CvenSi abuCad pirovnebisa da binis xeluxlebloba? – sa-
gangebo razma!
TviTneboba, cema da tyepa vin aqcia CvenSi kanonad? _ sagangebo
razma!
yvela amis Semdeg b. ministri gveubneba, kidev erTi doza naxevari
wliT ganvagrZnoT maTi moRvaweobao. visi moRvaweoba, batonebo, ima-
Ti vinc Tavisuflebas Zirs uTxris? ara, batonebo, Cven es ar Segvi-
Zlia, vinaidan es iqneboda Ralati im demokratiisa, romelmac Cven aq
gamogvagzavna amitom Cveni fraqcia moiTxovs sagangebo razmis dauy-
onebliv gauqmebas.
Sinagan saqmeTa ministri n. ramiSvili. moqalaqeno, damfuZneb-
el krebis wevrno, Cven erT SekiTxvis Sesaxeb naTlaT gamovarkvieT,
rom b. eserebs araviTari warmodgena ar aqvT im politikaze, romel-
sac mudam awarmoebs revoliucionuri demokratia gansakuTrebiT,
revoliucionuri partiebi. maSin Tqven iZulebuli iyaviT erTi ram

44
keTili mogesminaT da erT gakveTilsac kidev mogawvdenT, Tundac im
revoliucionerTa Sesaxeb, romlebsac Tqven mudam etrfiT. me saxeSi
maqvs sabWoTa ruseTi. (Sengelia: ra SuaSia sabWoTa ruseTi) sabWoTa
ruseTi. vinaidan arsebiTad principialurad, swored imave safuZ-
velzed zdgexarT da ideqiT, da yovel SemTxvevaSi, mravali Tqveni
adgilobrivi organizaciebi savsebiT iziareben im Sexedulebas, ro-
melsac mudam icavda sabWoTa ruseTi. me unda mogaxsenoT, rom ara Tu
aq me mqonda saSualeba TqvenTvis wineT momexsenebina, rom yovelT-
vis revoliuciis xanaSi demokratia mudam iZulebuli iyo miemarTa
ara Cveulebriv administratiul zomebs. Tqven kargad mogexsenebaT,
rom xSirad, demokratia moqmedebs swored iseTive zomebiT, rogorc
aristokratia. da garCeva mxolod imaSi mdgomareobs rom imaT zome-
bi demokratiis gabatonebisaken aris mimarTuli. Tqven iciT, rom
ara marto CvenSi arsebobs gansakuTrebuli razmebi, aramed ised
qveynebSiac romelTac Tqven SeetrfiT, gansakuTrebiT farTo xas-
iaTi Turme aseTma razma miiRo iq. me saxeSi maqvs is чрезвычайно, ro-
melic moqmedebs bolSevikur ruseTSi. (Sengelaia: Tqven amxanagebSi)
me ki pativi maqvs mogaxsenoT, rom Tqveni amxanagebi, Tqveni ideuri
amxanagebi moqmedoben iq. da me unda vsTqva, rom arasodes, arc erT
revoliucioners imis winaaRmdeg ar SeuZlian raime principialuri
sabuTi moiyvanos. Tuki revoliucia niSnavs Zvel weswyobilebis dan-
grevas, sanam es ngreva damTavrebuli ar aris, arasodes ar SeiZleba
mTavrobam ar miiRos ara Cveulebrivi zomebi, da Tu es ara Cveule-
brivi zomebi saWiro aris da aucilebeli aris saxelmwifoebrivi
TvalsazrisiT, maSasadame, saWiro iqneba es ara Cveulebrivi gansa-
kuTrebuli razmebi, romelnic mizans emsaxurebian, SeiZleba avad
SeiZleba kargadac, aseTi aris principialuri Sexeduleba am saq-
mezed. Tu ki Cven am revoliucionur princips fex qveS ar gavTelavT,
Tu ki ar davadgebiT im gzas, romelsac saarCevno kompaniis Tval-
sazrisiT mudam adgia es partia, ese igi kadetur gzas.... (Sengelia:
geSinian) Cven ar gveSinian da SemiZlian vsTqva, rom mgonia Tqveni
imedebi ver gamarTldeba, imitom rom Tqven dgaxarT ara saxelmwi-
foebriv revoliucionur Tvalsazriszed, romelzedac zdgas Cveni
demokratia. Tuki Cven ar davdgebiT im kadetur gzaze Tu ki Cven ar
uvaryobT am revoliucioner zomebs, Cven ar SegviZlian arsebiTad,
principialurad, principialurad gamovilaSqroT am razmebis wi-
naaRmdeg, romelic ras awesebs, ras emsaxureba es razmi? amas Tqven
gaigebT TviT razmis moqmedebisagan, mis saxelwodebidan. is ebrZvis
spekuliacias da kontr-revoliucias. me winadac mqonda saSualeba
aq, Tqven winaSe gadameSala 6 Tvis wineT, am razis moqmedeba. neba mi-
boZeT umTavresi ram gagixsenioT am ukanasknel 6 Tvis ganmavlobaSi.
somxebTan omis dros, da oms ki Zalian didi mniSvneloba hqonda
(xmauroba eserebis skamebze) (Tavmjdomare keTil inebeT, b. Sengelaia,
mousminoT orators Torem iZulebuli viqnebi sxva zomebs mivmarTo)

45
somxebTan omis dros, Cven iZulebulni viyaviT migveRo zomebi im jgu-
fis winaaRmdeg, romelsac surda Cven saxelmwifos afeTqeba, rogorc
garegan agreTve Signidanac. rasakvirvelia, ratom SengeliasaT-
vis amas araviTari mniSvneloba ara aqvs. aqedan gadmoisroles, rom
TiTqmis am razmis wevrebma jibeebi gaivses. sruliad aviwydebaT rom
is razedac aq laparakoben sagangebo razms sruliad ar exeba. imitom
rom razmi Tavis Tavad arafers ar apatimrebs, aramed razmi aZlevda
mxolod umTavres sias im pirebisas, romlis dapatimreba saWiro iyo.
mis Semdeg Cveni mdgomareoba ara erTxel, da orjer garTulda Cve-
ni urTierToba denikinTan. da razma marTlac miiRo, rasakvirvelia
ara damoukideblad aramed saministros da mTavrobis dadgenilebis
Tanaxmad, miiRo zomebi am denikinelebis winaaRmdeg. ar vici, SeiZle-
ba es erebisTvis maTi dacva, denikinis momxreebis dacva programuli
sakiTxi iyos, magram saqarTvelos demokratiisTvis ki maTTan brZola,
denikinelebis momxreebTan brZola, es aucilebeli revoliucionu-
ri sakiTxi aris. Semdeg, Tqven iciT, rom ramdenime Tvis wineT CvenSi
gavrcelda, farTod gavrcelda yalbi bonebi, da ra mniSvneloba aqvs
amas, TqvenTvis aSkara unda iyos. Tu miiRebT mxedvelobaSi erT gare-
moebas, rom am yalb bonebis mzadebaSi iRebdnen monawileobas zogi-
erTi ese Tu ise gavleniani pirebi sazogadoebaSi, TqvenTvis aSkarad
iqneba, rom am bonebis mzadeba gagrZelebuli yofiliyo, Cveni finansi-
uri mdgomareoba, uimisodac metis meti mZime, kidev ufro gauaresde-
boda. yvela is pirebi rolmelnic am bonebis mzadebaSi monawileobas
iRebdnen, es Tqven iciT, me saxelebs ar mogaxsenebT, agreTve Tqven isic
iciT rom swored am razmis monawileobiT miagnes kvals, swored im
adgils, sadac mzaddeboda es yalbi bonebi. es iyo erTerT monaster-
Si, mcxeTis axlos. mxolod, roca iq gamocxaddnen sagangebo razmis
wevrebi da miliciis ufrosi. maSin is ekspedicia iq ar aRmoCnda. sxva­
gan gaditanes magram iq moklul iqmna yaCaRi zandukeli, romelic Cven
cnobebiT, monawileobas iRebda am bonebis mzadebaSi da am adgilis
dacvaSi, sadac es bonebi mzaddeboda, marTlac, ramdenime dRis Sem-
deg aRmoCenili iqmna meore adgili sadac gadatanili iyo manqana. mis
Semdeg Tqven iciT, rom meore aseTi manqana ar iyo, da yalbis bonebis
mzadeba yovel SemTxvevaSi Cven teritoriaze, aRkveTili iyo. aq
b. Sengelaia ambobs, rom razmi iRebda monawileobas gazeTebis dax-
urvaSio. diax iRebda. magram, am SemTxvevaSi moqmedebda ara damou-
kideblad, aramed ministris, mTavrobis dadgenilebis saxiT, da Tu
eserebis fraqcias surs raime braldeba wauyenos razms, es savsebis
mimarTuli iqneba mTavrobis winaaRmdeg. mxolod mTavroba ki darw-
munebuli aris rom gazeTebis daxurva da binebis gaCxreka romelsac
awarmoebs gansakuTrebuli razmi, es aris ara uaryofiTi mxare am
razmisa, aramed es aris diadi saqme, vinaidan, am mxriv is asrulebs
savsebiT revoliucionur movaleobas, romelic mas dakisrebuli aqvs
mTavrobisagan, da me mgoni amas adasturebs damfuZnebeli kreba.

46
marTlac garda denikinelebisa, Cven miviReT zomebi im pirebis wi-
naaRmdeg... (xmauroba) diax, me vici ra galaparakebT Tqven, vinaidan
Cven miviReT zomebi swored Tqven moZme partiis winaaRmdeg. isini
arian ruseTis eserebi da agreTve kadetebi. maT winaaRmdeg marTlac
miviReT zomebi, da aqedan gadaWriT vacxadeb, rom Cven ara Tu miviReT
SemdegSiac miviRebT zomebs yovel im jgufTa winaRmdeg, romelnic
uaryofen Cven damoukideblobas, da scdiloben mis damxobas, (kedia:
yoCaR) vinaidan am gansakuTrebuli zomebis mizani iqneba swored
SenarCuneba Cven respublikisa da dacva misi Sinaur mtrisagan aseT
zomebzed Cven uars ar vityviT, sanam ar iqneba savsebiT uzrunvely-
ofili Cveni damoukidebloba. rogorc sagareo TvalsazrisiT, ese
igi ucxo saxelmwifos mier ar iqneba cnobili, agreTve Cveni Sinau-
ri mdgomareoba ar iqneba imdenad ganmtkicebuli, rom sxva da sxva
upasuxismgeblo jgufebis gamosvla arian es bolSevikebi Tu deniki-
nelebi, sanam ar dadgeba iseTi momenti, rom maT gamosvlas SeeZleba
raime safrTxis momzadeba Cven saxelmwifosTvis. me aq ar Seudgebi mis
CamoTvlas, ramdeni kerZo SemTxveva, ramdeni borotmoqmedeba aRmo-
aCina am razma. ai Tundac ubralo ram: fuli dakarga azerbeijanis
delegaciam, da es xelad aRmoaCina am razma (Sengelaia: Zvelebuli
oxranka) rasakvirvelia, oxrankaSi kaci xandisxan (gaurkveveli iyo)
miuxedavaT amisa, rom Tqven Zalian mowadinebuli xarT rac SeiZle-
ba Znel feradebiT dagvisuraToT moqmedeba am razmisa vercerTi
magaliTi ver moiyvaneT rom es razmi raime monawileobas borotmoq-
medebaSi iRebs. marTalia, Tqven, ganacxadeT b. Sengelaia rom es razmi
Sesdgeba boqaulebisagan, siSCikebisagan, (Sengelaia: tipiuri siS-
Cikebi) me gadaWriT vacxadeb, rom marTlac aris ori boqauli, magram
sruliad arcerTi is erTi piri ar aris iq, romelsac Tqven siSCikebs
uwodebT, Sig arian iseTi pirebi, saimedo Cveni respublikisTvis, Cven
demokratiisTvis, mxolod rac Seexeba im or pirs, ramdenic ar unda
aTrioT maTi saxeli, yvelasaTvis aSkara aris, rom araviTari monaw-
ileoba borotmoqmedebaSi imaT arasodes ar miuRiaT. marTalia isini
asrulebdnen Tqven mTavrobis brZanebebs, magram, yvela is, vinc dauk-
virdeba sagangebo razmis saTaveSi mdgomTa moqmedebas, is darwmun-
deba, rom yvela keTdeba saministros davalebiT. iqneba es iusticiis
saministro, finansTa saministro Tu Sinagan-saqmeTa saministro. pir-
naTlad asrulebs yvela davalebas es yvelam kargad icis, magaliTad,
es kargad icis, iusticiis ministrma, ician sasamarTlos wevrebma. da
amitom Tqven aseTi gancxadebiT maT Cirqs ver moscxebT. aseTi aris
mdgomareoba. revoliuciis dros, ase iyo yovelTvis, mTavroba mimar-
Tavs ara Cveulebriv zomebs, amas mimarTavs yovelive revoliucionu-
ri mTavroba, da Cven amas vxedavT ruseTSiac, bolSevikur mTavrobaSi.
garda amisa, Cveni razmi, mTeli Tavis moqmedebiT amtkicebs,
rom marTlac pirnaTlad Seasrula is movaleoba, romelic mas da-
kisrebuli aqvs. is ebrZvis Cven respublikis mtrebs, ebrZvis kontr-

47
revoliucias, ebrZvis spekuliacias ramdenadac es SesaZlebeli aris
im pirobebSi romel wlebSiac Cven vimyofebiT. arc Semadgenloba am
razmisa ar aris iseTi ram, es ese aris ar yofila arc erTi SemTxve-
va, rom marTlac, am razmis wevri raime borotmoqmedebaSi yofiliyo
daWerili. iyo ori SemTxveva rodesac maT gadaametes Tavisi ufle-
bebi da isini Cven daviTxoveT magram, saerTod aseTi magaliTebi ar
yofila. amitom Tu marTlac Cven davadeqiT im azrs, romelsac adgia
mTavroba, ese igi, rom am gansakuTrebul xanaSi unda hqondes iseTi
aparati, romelic gamogvadgeba Cven saxelmwifos ganmtkicebaSi am
razmis moqmedeba unda gagrZelebuli iyos kidev erTi TviT.
amitom Cven moviTxovT 6 TviT mis gagrZelebas, imitom rom Sesa-
Zlebeli aris amis Semdeg dadges iseTi momenti, roca es razmi saW-
iro aRar iqneba. dRes ki imis moqmedeba aucilebeli aris, is akeTebs
saxelmwifoebriv saqmes, ebrZvis Cven respublikis mtrebs, da me darw-
munebuli var, rom damfuZnebeli kreba, romelic agreTve gamsWvalu-
li aris im azriT, rom SeebrZolos respublikis mtrebs, miscems mTav-
robas saSualebas, aRWurvili iyos im iaraRiT, ra iaraRic saWiro
aris am brZolaSi.
Tavmjdomare. sami saaTi gaxlavT. winadadeba aris Semotanili
gagrZeldes kreba. kenWs uyri. kreba gagrZelebuli gaxlavT. sityva
ekuTvnis krebis wevrs oniaSvils.
oniaSvili. moqalaqeno, am sagangebo razmis Sesaxeb da garSemo
bevrjer yofila laparaki, me maxsovs, parlamentis drosac, iyo ram-
denjerme gamarTuli kamaTi, da sakvirveli aris, rom erTi fraqcia,
saxeldobr eserebis fraqcia, sul erTsa da imaves imeoreben. da am
nalaparakevs am sityvebs mokled, rom vsTqvaT, eZaxian iaf fasian dem-
agogias, da am demagogias ewevian imitom ki ara, rom boroti xalxi
aris piriqiT, magaliTad gobeCia da Sengelaia Zalian gul keTili
adamianebi arian. (Sengelaia: gmadlobT) magram ubedureba imaSi aris,
rom maTi goneba moSxamuli aris erTgvari utopizmiT, da utopizms
uZaxian rusulad народничество? social-demokratiam daamtkica, rom
am ideebs dRes CvenSi, metadre CvenSi araviTari gasavali ara aqvs,
radganac yvela es cxovrebam gaanadgura. da ai aseTi SemTxvevis dros,
miuxedavad imisa, rom cxovreba sul sxvas ukarnaxebs imas, gamodian
da mainc da mainc TavianTi Zveli Sexeduleba, romelsac cxovreba
uaryobs undaT dRes gaasaRon da ZaliT yvela Tavze moaxvion. (xma: ro-
meli?) ai mogaxsenebT am wuTs romeli. me gekiTxebiT Tqven, saxelmwi-
foebriv adamians uwodebT Tqven, Tqven Tavs, deputati brZandebiT, –
me Tqven gekiTxebiT dedamiwis zurgze aris Tu ara sadme saxelmwifo,
metadre im gardamaval xanaSi, romelsac dRes ganicdis Cveni qveyana,
romelic ar sargeblobdes da ar mimarTavdes iZulebiTi aparats da
ar xmarobdes ara Cveulebriv zomebs. da Tu damisaxelebT aseT saxel-
mwifos, maSin rasakvirvelia, Tqven marTali brZandebiT da Cven damna-
Saveni. aseTi saxelmwifo maSasadame ar aris, Tqven gaCumebulni xarT,

48
Tqveni ubedureba imaSia, rom Tqven amisTana saxelmwifos ver SehmniT,
saubedurod ver Sehqmnis Tqveni partia aseT saxelmwifos, Tqven par-
tias ar unda iseTi saxelmwifos organizmis mowyoba, radganac mTeli
Tqveni arsebobiT da mTeli Tqveni niWiT, Tu RmerTs TqvenTvis niWi
moucia, Tqven ebrZviT imas, Tqven xarT utopistebi, utopiis matare-
beli partia, utopia dRes yvelgan marcxdeba. miuxedavad amisa, Tqven
imeorebT da Tqven, Tqven Sexedulebas yvelas Tavze axvevT.
exla kidev sagangebo razmis Sesaxeb gamodixarT. sagangebo razmzed
Tqven bevrjer gilaparakniaT da erT da imave zRapars imeorebT, rom
razmSi arian boqaulebi, napristavali xalxi. me makvirvebs, Tqven, ro-
gorc damfuZnebel krebis wevrs, deputats, reglamentis ZaliT ufle-
ba gaqvT yovelive wuTs, yovel dRes, rodesac moisurvebT, Semoita-
noT SekiTxva, Tu sagangebo razma daarRvia wesiereba, sagangebo razmi
xalxSi vismes Seuvarda da moaxdina Zalmomreoba, Tqven, rogorc
deputats ufleba gaqvT SemoxvideT SekiTxviT da mTavrobas pasuxi
mosTxovoT. magram Tavis dReSi Tqven am uflebiT ar gisargebliaT,
am saganze mainc am uflebiT ar gisargebliaT. da modixarT rodesac
damtkicebazed da fulzed aris laparaki, romelic unda gadavdoT am
sagangebo razmis Sesaxeb, Tqven gamodixarT da Tqven erT koriantels
ayenebT am sagangebo razmis garSemo, maSasadame Tqven ar mogepovebaT
aseTi faqtebi da Tqven ki ambobT, rom napristavali xalxiao. es aris
ubralo demagogia. Tqven amas ambobT magram faqtebi ar gaqvT, es aris
ubralo demagogia. rodesac adamiani faqtebiT fons ver gadava, maSin
ambobs: napristavaliao. yvela mitingze soflad, rodesac ki ar moe-
wonebaT Seni laparaki burJuas dagviZaxebs an napristavals; Tqvenc
ase iqceviT, ubralo soflis demagogias mimarTavT. Tqven brZaneT, aq
Tqven ramodenime SekiTxva wamoayeneT amgvari, ra aris, rom pirovneba
Selaxes am qarTul moqalaqisa, binebi gaCxrikes? es poezia aris. Tqven
lamaz sityvebs ambobT, es poeziaa. magram amas Tavisi saxeli hqvian.
es aris saxelmwifoebriv moRvawis sityva, aramed es aris, poezia. ai
Tqven am poeziiT am utopiiT cxovrobT (gomarTeli: yvela fantazia
– poezia ar aris) dasasrul Tqven brZaneT aseTi SekiTxva: kacobrio-
ba Relavs, xdeba kacobriobis gadatrialeba, saSineleba raRac. vic-
iT, batonebo, es Cven viciT, rom kacobrioba Relavs, kacobriobis
gadatrialebac viciT, es Cven Tqvenzed ukeTesad gagvegeba. magram
Tqveni ubedureba imaSi aris, rom am kacobriobis Relvam ise agibniaT
gza, rom ar iciT saiTken waxvideT. Tqven sTqviT, social-demokrate-
bi gaCerebulan erT adgilas da ar ician saiTken wavidnen, win Tu
ukan. (xmauroba) ai exla mogaxsanebT Tu saiTken mivdivarT. Tqveni
ubedureba imaSia, rom rogorc yvela utopistebs gwamT, rom aris
ori gza, erTi win wasvlisa, da meore ukan wasvlisa. magram samwux-
arod, cxovreba, romelsac Tqven abuCad igdebT ase ar midis, xSirad
SeiZleba, rom xuTi nabiji win gadaidgas da erTi ukan. (Sengelaia: es
xom or skamzed jdomaa) es or skamze jdoma ki ar aris, amas moiTxovs

49
ubralo strategiuli da praqtikuli mosazreba, romelTanac Tqven
mwyralad xarT da amitomac ase kargad da mSvidobianad midis Tqveni
saqme. Cven vambobT social-demokratiuli partia. es moxdeba realur
cxovrebaSi xolme, rom xuT nabijs win gadavdgamT da erTs ukan. ma-
gram arasodes ar gaviwydebaT Tqveni Soreuli mizani; saxelmwifos
Tu vaSenebT, imitom, rom es aris gardamavali, erTgvari saSualeba
Cveni diadi miznebis misaxwevad. rac SegexebaT Tqven, Tqven aseTi gza
ar gwamT, Tqveni win msvleloba me, magaliTad, ver davinaxe ruseTSi,
aqac ar wasula Sors, magram saqarTveloSi Tqveni win msvleloba ki
ar davinaxe, ukan msvleloba ki davinaxe. Tqven gaCerebuli xarT erT
adgilas da wyals nayavT. am nairad aseTi mdgomareoba, erT adgilze
gaCereba, es taktika veraferi saxarbelia. TqvenTvis dagvilocnia es
taqtika da Cven ki vacxadebT, rom social-demokratiuli partia aris
namdvili socialisturi partia, Tavis Soreul miznebis mixwevaSi, ma-
gram, imave dros igi sdgas saxelmwifoebriv Senobis niadagze. da ai am
saxelmwifoebriv aparatis aSenebis dros, social-demokratia mudam
isargeblebs yovelnair iZulebiTi aparatiT, rom mixweuli iyos Cveni
Soreuli da axlobrivi miznebi.
Tavmjdomare. winadadeba gaxlavT Semotanili, rom Seswydes ka-
maTi. (gobeCia: rogor SeiZleba) vis surs sityva am winadadebis Sesax-
eb. (Sengelaia: me msurs sityva winadadebis Sesaxeb) xuTi wuTi Segi-
ZlianT isargebloT.
Sengelaia. moqalaqeno, Cveni fraqcia winaaRmdegia am winadadebi-
sa, imitom, rom sakiTxi, romelic Cven winaSe sdgas, metad seriozuli
aris, da moiTxovs yovel mxriv awon dawonas. amitom rasakvirvelia,
yvela imaT, vinc Cawerilia da vinc moisurvebs amis Sesaxeb laparaks,
unda mieces saSualeba, rom Tavis azri gamosTqvas. Tu ki marTalia,
rom es razmi ebrZvis kontr-revoliucias, spekuliacias, Tu ki marTa-
lia, rom am razma gaabedniera mTeli qveyana, mTeli respublika, neba
mogveciT, erTxel mainc movisminoT Tqveni argumentebi da SeiZleba
mogemxroT Tqven da SeiZleba maSin mxars daviWerT.
Tavmjdomare. kenWs uyri winadadebas. vin aris winaRmdegi, vin
aris momxre. (xdeba kenWis yra) ori winaaRmdegia danarCeni momxreni.
kamaTi Sewyvetilia. (Sengelaia, gobeCia: sircxvilia batonebo, sircx-
vili) gTxovT damSviddeT da kerZo laparaks Tavi daaneboT. satyva
ekuTvnis momxsenebels.
momxsenebeli iremaSvili. saerTod es dafaseba am debulebis da
is gamosvla, romelic social-revoliucionerebma moaxdines, gamom-
dinareobs maTi mTavari soflmxedvelobisagan. es soflmxedveloba
marTlac wminda utopisturia. isini exlave apiroben socializmis
ganxorcielebas, ara marto aq, aramed mTel evropaSiac. isini amboben,
rom is saerTo gardatexa istoriaSi, romelic xdeba, es aris wminda
socialisturi gardatexa da maSasadame, wminda socialisturi Seneba
unda daviwyoT aramc Tu aq, aramed evropaSiac.

50
ai swored namdvili dafaseba am movlenisa, romelic xdeba am
Jamad CvenSi. Cven vambobT, rom xdeba feodalur naSTebis dangreva
saxelmwifoSi da demokratiul weswyobilebis gamtkiceba. demokra-
tiul weswyobilebis ganmtkicebas emsaxureba social-demokratiuli
partia ara marto CvenSi, amas egreTve sxva mowinave qveynebi, rogorc
germaniaSi da sxvagan. maSasadame, Cven utopiur niadagze sruliad
ar vdgevarT, Cven realur niadagze vdgevarT, realur pirobebs anga-
riSs uwevT am demokratiul wyobilebis gamagrebas vcdilobT.
revoliuciis Tavdacva sxva da sxva iaraRiT xdeba, am iaraRma Ta-
vis daniSnuleba gaamarTla, rogorc aq aRnusxa Sinagan saqmeTa min-
istrma. saqme bolos da bolos pirovnebaSi ki ar aris, saqme dawese-
bulebaSia da im miznebSi, Tu ra miznebs emsaxureba es dawesebuleba.
is mizani, romelsac emsaxureba es sagangebo razmi, cotaT Tu bevrad
miRweulia. ai, Tqven brZaneT, rom es gansakuTrebuli razmi Zirs uTx-
ris Cven saxelmwifoebriv weswyobilebas. me ki mogaxsenebT, rom es
razmi ki ar uTxris Zirs Cven demokratiul weswyobilebas, aramed
Tqven nairi gamosvlebi uTxris Zirs Cven respublikis damoukide-
blobas da demokratiul weswyobilebas. swored es me momagonebs im
arsebas, romelic CiCqnida im xis fesvebs romlis nayofiT TviTon
sargeblobda. da Tqven sargeblobT, am nayofiT, im saerTo simSvid-
iT, am saerTo weswyobilebiT, romelic Cven gvaqvs _ sxvaTaSoris es
unda mieweros gansakuTrebiT razms, da Tu Tqven ebrZviT am iaraRs,
– Tqven sWriT im tots, romelzedac Tqvenve zixarT. es aris saxelmwi-
foebrivi moqmedeba, es aris mxolod. (ar ismis).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi, rom dekretis muxlobriv
ganxilvas SeudgeT? ori winaaRmdegi aris, danarCeni momxreni. maSa-
sadame, muxlobrivi ganxilva miRebulia. gTxovT waikiTxoT pirveli
muxli.
momxsenebeli. (kiTxulobs muxlobriv).
Tavmjdomare. dekreti muxlobriv kenWis yriT miRebulia da gadae-
cema saredaqcio komisias. Semdegi sakiTxi. SekiTxva erovnul-demokra-
tiul fraqciisa soxumis ambebis Sesaxeb.
am SekiTxvis siswrafe aris aRiarebuli. sityva ekuTvnis b. ge-
geWkors.
evgeni p. gegeWkori. gareSe saqmeTa ministri. piradad maqvs wina-
dadeba Semdegi. aq ori SekiTxva aris. erTi WiaTuris mosamarTlis
moqmedebas exeba, da meore es SekiTxva. piradad CemTvis Zalian saW-
iro iqneboda pirvelad is SekiTxva ganxiluliyo, romelic iusticiis
saministros exeba. rasakvirvelia, Tu es uxerxuli ar iqneba damfuZne-
beli krebisTvis.
Tavjdomare. sakiTxi exeba dRiuri wesrigis Secvlas. surs Tu
ara vismes sityva? (kedia: „Tanaxmani varT“) winadadeba aseTi aris:
ukanaskneli SekiTxva daisvas pirvelis adgilze. vin aris winaaRmde-
gi? aravin. sityva ekuTvnis guruls.

51
social-demokratiuli fraqciis SekiTxva.

zaqaria guruli. (s.-d.) batonebo, damfuZnebel krebis wevrno, yve-


la Cvenganma albad icis, rom 1908 wlis muSaTa gaficvebis da demon-
straciebis Sedegad ruseTis proletariatma miiRo, egredwodebuli,
2 ivnisis kanoni. kanoni, romelic avalebs mrewvels da meqarxnes Tavis
muSebis uzrunvelyofas ubedur SemTxvevis dros. am kanonma mouswro
WiaTuris mrewvelobas im dros, rodesac iq naklebad iyo ganviTare-
buli msxvili warmoeba da umTavresad wvril warmoebidan Sesdge-
boda WiaTuris mrewveloba, da rogorc aseTi, am kanonis asrulebas
piradad, TviT damoukideblad ver axerxebdnen, uZneldebodaT, da am-
itom am Tavis pirad saqmis asruleba gadaitanes TavianT, mrewvelTa
sabWoze. mrewvelTa sabWos miandes maT aeRo Tavis Tavze daSavebul
muSebis dajildoveba an mkvdar muSebis colSvilis uzrunvelyofa
Tavis kasidan. am saqmis mosawesrigeblad mrewvelTa sabWom daarsa
ganyofileba daSavebul muSaTa saqmeebis sawarmoeblad. Tavidanve
rogorc es dawesebuleba daarsda WiaTuris muSebi moiTxovdnen,
rom am saqmis sawarmoeblad daeniSnaT iseTi kaci, romelsac ndobas
gamoucxadebdnen TviT muSebic, vinaidan mas unda ewarmoebina muSe-
bis saqmeebi, da Tu is muSebisaTvis sando piri ar iqneboda, mudam
eqneboda adgili konfliqtebs. magram, maSin es moTxovnileba ar iqna
dakmayofilebuli da muSaTa sabWos xan vin yavda am adgilze da xan
vin. dabolos es saqme Cabarda WiaTuraSi advokataT cnobils kote
wereTels. ar gasula didi xani, rac man miiRo es adgili, pirvel we-
liwadSive Seiqmna ukmayofileba, daSavebuli muSebi an maTi colS-
vili Cioden. mrewvelTa sabWos mier dayenebuli saqmis mwarmoebeli
daSavebul muSaTa saqmeebis ganyofilebisa, anu agenti, rogorc iq
uZaxdnen, daSavebul muSebs glaxad eqcevao, Tavis droze ar ukeTebs
saqmeebsao. erTi saaTis saqmisTvis ramdenjerme acdevinebs, ramden-
jerme ibarebs, da bolo wlebSi Seiqmna saCivari, rom zogierT saq-
meebs vada gaudis imisTvis, rom Tavis droze ar asrulebs da Semdeg
ki sruliad ekargeba dajildovebis misaRebi dro daSavebul muSebs.
amis gamo iyo, rom jer kidev reaqcionur xanaSi gamosvlebis dros,
muSebi ayenebdnen Tavis moTxovnilebaSi sxvaTaSoris am agentis daTx-
ovnasac. magram, maSin rogorc sxva zogierTi muxlebi moTxovnilebi-
sa, es moTxovnilebac daukmayofilebeli darCa. (xmauroba) diax, rea-
qciis xanaSi. 1917 w. rodesac revoliuciam gaimarjva, da Zalaufleba
gadavida saxeladod Semdgar muSaTa deputatebis sabWos xelSi, Wia-
Turis muSebis deputatis sabWos mouvida muSebis warmomadgenelTa
krebaze miRebuli meore moTxovnileba, rom mieRo zomebi am agentis
am adgilidan dasaTxovad muSaTa sabWos. muSaTa sabWom dasva Tavis
erTerT krebaze es sakiTxi, samarTlianad scno muSebis moTxovnile-
ba da daadgina mosTxovos mrewvelTa sabWos wereTlis adgilidan
daTxovna. da Tanaxmad am dadgenilebisa gaegzavna Semdegi qaRaldi.

52
piri 20 aprilis dadgenilebisa (kiTxulobs). am qaRaldis pasuxad
mrewvelTa sabWodan muSaTa sabWom miiRo qaRaldi, sadac mrewvelTa
sabWo atyobinebda muSaTa sabWos, rom wereTlis daTxovnas risTvis
Txouloben muSebi SegvatyobineTo. muSaTa sabWom upasuxa, rom wer-
eTlis daTxovnas muSebi Txouloben imisTvis, rom is agvianebs daSave-
bul muSaTa saqmeebis Sedgenas da amasTanave, rom aklebs jildos ga-
momuSavebis dros qiras, rom jildo naklebi miiRon da sxva. amitom
moviTxovT rom aq iyos piri, romelic iqneba muSebis ndobiT aRWur-
vili. amis sapasuxod muSaTa sabWom miiRo mrewvelTa sabWodan kidev
qaRaldi, sadac atyobinebdnen rom mrewvelTa sabWos araferi ara
aqvs sawinaaRmdego, rom am adgilze iyos muSebis warmomadgenelic,
magram Cven warmomadgenels ar daviTxovTo. Tqven airCieT Tqveni war-
momadgenelic da orivem erTad imsaxuron am adgilze. magram muSaTa
sabWom ver scno es pasuxi damakmayofileblad da gamoitana rom gaig-
zavnos Semdegi dadgenileba (kiTxulobs). vinaidan muSebi moiTxovd-
nen, rom es wereTeli savsebiT daTxovnili yofiliyo am adgilidan.
amis Semdeg kidev gagrZelda miwer-mowera, saCivrebi muSaTa sabWodan
am agentze kidev midioda, mrewvelTa sabWo ki mas mainc ar iTxovda,
da bolos rogorc daSavebulebma, agreTve saerTod muSebma katego-
riulad moiTxoves wereTlis dauyovnebliv daTxova. Tanaxmad Sekre-
bil cnobebis da mixedviT, muSaTa sabWo iZulebuli gaxda gadaedga
revoliucionuri nabiji, regoliucionurad gadaeyenebina kote wer-
eTeli am adgilidan. es moxda winaswar arCeul sarevizio komisiis Ta-
naxmad. sarevizio komisiam, romelic airCia muSaTa sabWom, gaigzavna
iq am faktebis Sesamowmeblad, Tu ramdenad marTali iyo daSavebul
muSebis saCivrebi. am sarevizio komisiam gaakeTa moxseneba da moaxsena
muSaTa sabWos rogorc (kiTxulobs). da amas mohyva cxrili saqmeebi-
sa Tu ramdeni saqme iyo dauTavebeli ramdenime wlebis ganmavlobaSi,
mxo­lod kanonis ZaliT saqme unda gaTavebuliyo or weliwadSi.
am moxsenebis TanaxmaT, rogorc vTqi, muSaTa sabWom gadaswyvita
revoliucionuri gziT moegvarebina es saqme. dabeWda saagento Skafe-
bi yvela am gauTavebel saqmeebiT da aukrZala kote wereTels am Seno-
baSi Sesvla. (kedia: sabWos mosamsaxures?) diax da gaugzavna moTxov-
nileba kidev ganmeorebiT mrewvelTa sabWos, rom mdgomareoba aseTi
aris, keTil inebeT TiTonac, miiReT monawileoba reviziaSi da miiReT
axali agenti mis adgilze. mrewvelTa sabWom daniSna. Tavis mxriv daav-
ala Tavis mudmiv sarevizio komisias am saqmeebis ganxilva, muSaTa
deputatebis arCeul sarevizio komisiasTan erTad gaxsna dabeWdili
Skafebi ganixila es saqmeebi da Semdegi miswera sxvaTaSoris mrewvel-
Ta sabWos. dawerili gaxlavT es aktebi rusulad da me am enaze wavi-
kiTxav. (hkiTxulobs) amas ambobs TiTon mrewvelTa sabWos sarevizio
komisia. am revizias mohyva muSaTa deputatebis kategoriuli moTxov-
nileba. rom ganxilvis da reviziis Semdeg saqme ar dabruneboda kote
wereTels aramed Caebarebina muSaTa deputatebis mier arCeul kandi-

53
datisTvis. es kandidati gaxlavT modebaZe. am modebaZes Caabares im
saqmis warmoeba romelic dResac swarmoebs. modebaZem dawvrilebiT
Seadgina sia da gamoarkvia Tu rafer swarmoebda manamdis es saqme.
sul cota xanSi modebaZem moitana muSaTa deputatebis sabWoSi Tavis
moxsenebaSi Semdegi, sxvaTaSoris Semdegi: man aRniSna, rom mTeli xnis
ganmavlobaSi, swored ise rogorc Ciodnen daSavebuli muSebi, erTi
meaTedi saqmeebisac ar keTdeboda, raime gansakuTrebuli zomebi iyo
albad im erTi meaTed muSebis mxriT, rom maTi saqmeebi Tavdeboda, um-
Tavresad muSebis saqmeebi ar Tavdeboda, ar keTdeboda da dResac yria
gauTavebeli mrewvelTa sabWos kantoraSi. da aseT Tavis moxsenebis
Sedegad aseTi cxrili wamoayena: (kiTxulobs) (xma: sad aris danarCe-
ni saqmeebi?) danarCeni saqmeebi awyvia iq, sadac ijda kote wereTeli.
(xma: sasamarTloSi?) daSavebul muSaTa saqmeebis kantoraSi, saidanac
moitanes es. sxvaTaSoris, es saqmeebi ase keTdeba: sasamarTloSi ar
midis saqme Tu is gaTavda, egre wodebul, SeTanxmebiT, gasaCivrebis
vada Tu SeTanxmeba ar moxda, rogorc waikiTxavdiT kanonSi aris ori
weliwadi. aq ki ori weliwadi ki ara 8-8 weliwadi iyo. maSasadame Tu
SeTanxmeba ar moxdeboda, srulebiT ar miscemda mrewvelTa sabWo, ase-
Ti gasaCivrebis ufleba ar hqonda. ai aseTi iyo mTavari motivi muSaTa
deputatebis moqmedebisa rodesac moiTxova da bolos gaiyvana kote
wereTlis daTxovna am adgilidan da mis magier Tavis kandidatis day-
eneba. magram am procesSi, am miwer-moweraSi sazogadod am procesSi,
am braldebis garda warmomdgari ar is sxvagvari braldebebic. albad
yvela Tqvenganma kargad icis, rom revoliuciis Semdeg revoliucio-
nuri organoebis mier gamsxvavebulni daCagrulni gamoudgnen da pa-
suxi agebios yvela damCagvrelT da sxvaTaSoris ama Tu im adgilze
gamokvleul meqrTameebsac.
pasuxs agebs yvela damCagvrelebi da sxvaTaSoris, ama Tu im adgil-
idan gamogdebuli meqrTameebi. es movlena sayovelTao aris CvenSi, da
albad yvela Tqvenganma icis, rom bevr meqrTameebs yvela qalaqSi, Zvel
policielebisagan dawyebuli, ubralo mosamsaxure iyo is, msaxureb-
da mTavrobaSi Tu sazogadoebriv dawesebulebaSi, yvelas dasWirda
pasuxisgeba. albaT bevri magaliTi gecodinebaT, rom bevrma daubruna
ukan winad aRebuli qrTami. es moxda WiaTuraSiac. WiaTuraSi gansa-
kuTrebiT am mxriv saqme kargad hqonda meqrTameebs da arcerT qalaqs
ar Camouvardeboda WiaTura. rogorc iciT omis dros WiaTura iyo aR-
iarebuli Tavdacvis mrewvelobaT, da rogorc aseTi, iq momuSave muSa
omSi aRar midioda. aRmoCnda revoliuciis Semdeg, rom WiaTuraSi,
sadac, im Jamad muSaobdnen ruseTis qarxnebi rom WiaTura itanda im
warmoebisaTvis, romelic ruseTis warmoebas sWirdeboda, 2000 muSas,
WiaTuris saxeliT ki ganTavisuflebuli iyo 7.000 muSa. 2.000 romel-
nic marTla muSaobdnen, da danarCeni ki sxva qveynis, da juris vaWrebi,
spekuliantebi da sxva da sxva xalxis. iyo iseTi SemTxveva, rom odesis
uriebi iyvnen WiaTuris muSaTa siaSi Setanilni, da ganTavisuflebul-

54
ni. yvela amaSi rasakvirvelia blomad aRebuli iyo fuli. da am meqrTa-
meobis procesSi, da bolos roca revoliucia moxda, brali daedo ara
marto policielebs, aramed mrewvelebsac da mrewvelTa mosamsaxu-
reebsac, umTavresad aseTi saCivrebi iyo kote wereTlis winaaRmdegac,
vinaidan rogorc agentisa am mrewvelTa sabWosi, misi xelis mowerac
iyo saWiro radganac unda Seemowmebina rom esa Tu is piri aris muSa
ama Tu im mrewvelisa. magram, umTavresad am meqrTameobis Sesaxeb mis
winaaRmdeg saCivari Semovida daSavebul muSebisagan, da maT ojaxebi-
sagan, rom man qrTami gamoarTva, da saqme ise ar gaukeTa, unda gaekeTe-
bina da ar Seasrula. erTi aseTi SemTxveva iyo sxvaTaSoris. muSam miqa-
uTaZem Semoitana muSaTa sabWoSi saCivari, rom wereTelma gamoarTva
mas 40 maneTi, da unda gaekeTebina Semdegi: miqauTaZes saqme, rogorc
daSavebuli muSisa, SeTanxmebiT gaTavebuli iyo, da daniSnuli hqon-
da Tviuri pensia. miqauTaZes ndomia, rom es pensia mieRo erTad, erT
droulad aseTi wesi winad arsebobda is muSa, romelsac undoda rom
erTdroulad mieRo 10 wlis pensia, unda 10 gaemravlebina da ise mie-
Ro. da miT saqme gaTavebuli hqonda mrewvelTa sabWosTan. magram, omis
dros, aseTi wesi aRar swarmoebda, radganac mrewvelTa sabWos kasaSi
fuli aRar hqoda, droebiT gaZnelebuli iyo maSasadame, muSebisTvis
miReba pensiisa. da ai, miqauTaZes rogorc is ambobs, uTxovnia agent
wereTlisTvis am saqmis moxerxeba, da am saqmis mosaxerxeblad rogorc
miqauTaZe ambobs, wereTelma gamoarTva mas 40 maneTi, magram magram es
saqme ver gaakeTa, da ukan ki es fuli aRar daubruna miqauTaZes.
miqautaZis Txovna sabWom gaarCia da mis Txovnaze daawera gaegza-
vnos werili kote wereTels da moeTxovos mas fuli.
sazogadod wesi iyo aseTi: amnairi saCivris dros, miswerdnen wer-
ils da Tu fulis dabrunebis magivrad, ganacxadebs uars, es tyuili-
ao maSin dainiSneboda raime gamoZieba. umTavres SemTxvevaSi ki fuls
aZleven is pirebi romelsac uCivodnen. gansakuTrebiT, Zvel kancela-
riaSi damsaxurebisagan. daaxlovebiT, 20.000 maneTi daurigda amnai-
rad dazaralebulT. am niadagze zogierT mrewvelebis amnairi wesi
rogorc TviT isini iqceodnen, SeuTvisebia muSaTa sabWos wevrs, kote
wereTels da mdivanma muSaTa sabWos xaratiSvilma miswera aseTi wer-
ili kote wereTels, Tanaxmad im rezoliuciisa, romelic iyo.
rodesac es moweriloba xaratiSvilisa miiRo kote wereTelma
misgan araviTari pasuxi ar mosula, mxolod xanma ganvlo, da muSaTa
sabWoSi, rodesac iq kreba ar iyo da mxolod morigi wevri sabWoSi
unda yofiliyo, mosula miqauTaZe, da madloba gauxdia muSaTa sabWo-
saTvis, vinaidan maTma miwerilobam gasWra, da wereTelma miRebul qr-
Tamis 1 1/2 , ukve daubruna da meore 1/2 -sac am dReebSi miscems, Tumca
samagieros gadaxdas dahpirebia.
es gancxadeba morigma wevrma, muSaTa sabWos morigma wevrma Caiw-
era, da iq SemTxveviT yofilma wevrma xeli moawera. sabuTi aseTi gax-
lavT. (kiTxulobs).

55
xels awers: (kiTxulobs). es ukanaskneli mxolod is morigi wev-
ria romelzedac me mogaxseneT, yvela danarCeni wevri muSaTa sabWoSi
Tav-Tavisis saqmeze wasuli iyvnen. rogorc vxedav, aq muSebs eqceod-
nen ise rogorc sazogadod eqceodnen im dros muSaTa sabWoebi. da
xaratiSvili mdivani am sabWosi, asrulebda am sabWos davalebas. ma-
gram Tumca maSin amas yvela Cveulebrivad scnobda, da amis winaaRm-
deg araferi uTqvams arc kote wereTels, gavida dro icvala da if-
iqra man rom exla saqme SeiZleba sxvaiairad daviwyoT. da ai warsul,
mkvdar TveSi muSaTa sabWos mdivans xaratiSvils mosdis adgilo-
briv mosamarTlis mier, momrigebel mosamarTlis mier uwyeba, rom is
xaratiSvili, unda mivides sasamarTloSi da pasuxi agos kote wer-
eTlis ciliswamebisaTvis.
muSaTa sabWom rodesac es gaigo, Seikriba 15 ivnis, moismina
moxseneba am saqmis Sesaxeb, da Semdegi daadgina (kiTxulobs). saqmis
garCevis dros, muSaTa deputatTa sabWos Tavmjdomares, rogorc
aseTs, mas davalebuli hqonda, da is cxaddeba sasamarTloSi am
amonaweriT xelSi, mosamarTle daibarebs mxolod am werils, mas
ganmartebas ar arTmevs, da gamoaqvs ganaCeni romelSiac uyur-
adRebod stovebs muSaTa sabWos dadgenilebas, damnaSaveT scnobs
xaratiSvils ise, rogorc sTxovs amas momCivare kote wereTeli, da
miusjis mas 4 TviT cixes, dauswroblad ganaCeniT. kote wereTeli
Tavis TxovnaSi, rodesac xaratiSvils uCivis, pirdapir ambobs _
daisajos xaratiSvili rogorc isidore xaratiSvili, da rogorc
wevri muSaTa deputatTa sabWos prezidiumisa. sxvanairad, mas arc
SeeZlo moqceuliyo, vinaidan am qaRaldzed is awerda xels sabWos
dadgenilebiT, da rogorc mdivani sabWosi. maSasadame, Tu mas mo-
samarTle rogorc aseTs ar dasjida, sul ar unda daesaja. miuxe-
davad muSaTa sabWos dadgenilebisa, da miuxedavad im tradiciisa
romelic Tan axlavs Tanamedrove weswyobilebas, mosamarTlem aiRo,
da ganaCeni gamoitana xaratiSvilis winaaRmdeg. Cven vfiqrobT, so-
cial-demokratiuli fraqcia fiqrobs, rom es aris gasamarTleba ara
xaratiSvilisa, aramed WiaTuris muSaTa sabWosi, rogorc revoli-
ucionur organizaciisa, da aqedan SeiZleba kidev Semdegi daskvna
gaekeTebinoT.
amitom Cven vfiqrobT, rom es Seuferebeli ganaCenia, da vekiTx-
ebiT mTavrobas _ ras fiqrobs am movlenaze, da rogori aris misi mo-
sazrebebi, rogorc konkretiulad am ganaCenis Sesaxeb, iseve aseT saq-
meebis Sesaxeb saerTod.
Tavmjdomare. Tanaxmad miRebul dadgenilebisa, sxdoma gagrZele-
buliyo 4 s. vinaidan iusticiis ministris winadadebisa Tqven Sescva-
leT rigi sakiTxebisa, rom mTavrobam sTqvas Tavisi pasuxi, SeiZleba
plenumma saWirod dainaxos rom moisminos iusticiis ministris si-
tyva (?) vis surs amis Sesaxeb sityva? sityva ekuTvnis krebis wevrs
fircxalaiSvils.

56
fircxalaiSvili. social-demokratiul fraqciis saxeliT wina-
dadeba Semomaqvs kreba gavagrZeloT, da iusticiis ministrs mousminoT,
da Semdeg SeiZleba kiTxva dasmuli iyos sxdomis Sewyvetaze.
mesxiSvili. me winadadeba Semomaqvs, – es iseTi kiTxva aris ba-
tonebo, raki daviwyeT, davamTavroT. erTnairi STabeWdileba Seiqmna,
unda bolomdis amovwuroT dRes es sakiTxi, Tundac 7 saaTamdis mog-
vixdes. sakiTxi metis metad rTulia, metis metad seriozuli. moxsene-
bam erTgvari STabeWdileba moaxdina, da am moxsenebis, da Cven pasuxis
Soris didi intervali iqneba. amitom, me piradad Semomaqvs winadade-
ba mousminoT iusticiis ministrs, da es kiTxva bolomdis amovwuroT
dResve.
Tavmjdomare. maSasadame ori winadadeba gaxlavT _ erTi social-
demokratiuli fraqciisa movisminoT mxolod iusticiis ministris
sityva, meore _ federalistebis winadadeba _ gagrZeldes sxdoma.
(kenWis yriT pirveli winadadeba miRebulia).
iusticiis ministri e. p. gegeWkori. moqalaqeno, me Zalian kargad
vgrZnob, rom Tqveni yuradReba metad moRlilia, magram, mainc moviTx-
ov Tqven yuradRebas am sakiTxisadmi, da Cem sityvisadmi, miTumetes,
rom vecdebi, didxans ar SevaCero Tqveni yuradReba am sakiTxzed,
da mxolod iseT momentze unda SevaCero Tqveni yuradReba, romel-
ic Cemis azriT, Cemi SexedulebiT aucileblad saWiro aris saqmis
ganmartebisTvis.
or aprils am wlisas wereTelma uCivla rasac da safuZvlad am
saCivrisa man moiyvana erTi dokumenti, romelic iyo gamosuli muSa-
Ta sabWos kancelariidan, 5 mais 17 wlis TariRiT, sadac iyo naTqva-
mi, rom wereTelma aiRo muSa miqautiZisagan 40 maneTi qrTamaT da ar
Seasrula is dapireba romlisaTvis es fuli iyo warTmeuli, da aqve
moiTxovs am TxovnaSi, xaratiSvili yofiliyo micemuli pasuxisgebaSi,
rogorc xaratiSvili, personalurad, da agreTve, rogorc WiaTur-
is muSaTa sabWos prezidiumis wevri. aseTi gaxlda Txovna dasawyisi
am saqmisa. exla me minda dasasruli am saqmisa mogaxsenoT, radganac
swored formaluri TvalsazrisiT am or moments umTavresi mniSvn-
eloba aqvs. es gaxlavT ganaCeni. 18-ts mosamarTlem ganixila es saqme,
miiRo sxva da sxva sabuTebi mxedvelobaSi, da daadgina, rom xaratiS-
vili iqneba cnobili damnaSaveT, rogorc xaratiSvili, da aqve aRin-
iSna, da Zalian mkafiod aRniSna, rom araviTari kavSiri am saqmesTan
muSaTa deputatebis sabWos ara aqvs. piriqiT, muSaTa deputatebis
sabWo rogorc iseTi organizacia, romelic revoliuciis xanaSi gan-
sakuTrebul rols TamaSobda, is iyo wesierebis da kanonierebis dam-
yarebeli, da es Tavis Tavad cxadia, iseTi danaSaulia romelic TviT
xaratiSvilma Caidina, rogorc xaratiSvilma da ar Caudenia, rogorc
muSaTa sabWos prezidiumis wevrs. da es marTladac aris. me amas Cemi
sityvebiT gadmogcemT, radganac azri am dadgenilebis ukanasknel
muxlisa iseTi gaxlavT.

57
aq, am saqmeSi ori muxli aris _ erTi formaluri da meore arse-
biTi, politikuri. me Cemis azriT, rogorc iusticiis ministri Ta-
vdapirvelad, unda Sevxedo am saqmes formalurad, ese igi rodesac
me mekiTxeba social-demokratiuli fraqcia da misi davalebiT sami
interpelanti, – icis Tu ara mTavrobam, rom 18-s sasamarTlom gaarCia
es saqme, da mosamarTlem Caidina danaSauli, ra zomebs Rebulobs, rom
es danaSauli iqnes moSlili, cxovrebidan aRkveTili, da daaskvnis,
ra zomebi iqneba mTavrobis mier miRebuli sazogadod, rom aseT pro-
cesebs adgili ar hqondes.
ai radganac me mekiTxebian, me unda mogaxsenoT Tavidanve arsebul
normebis mixedviT, ese igi, Tu ki vxelmZRvanelobT im kanoniT, romel-
ic arsebobs, me unda mogaxsenoT, rom aq, formalurad araviTari dana-
Sauli ar aris Cadenili. piriqiT mogaxsenebT, swored im dadgenileba-
Si romelic wavikiTxeT, Tu gindaT im mxriv aris danaSauli Cadenili,
ra mxrivadac mas brals zdebs es interpalacia, da es SekiTxva.
rodesac mosamarTle laparakobs, rom me am SemTxvevaSi pasuxis-
gebaSi ar minda, da verc mivcem sabWos, muSaTa sabWos, radganac is
aseTia, am nairia, da am nairia, – maSin, rodesac Tqven iciT, rom Cven
kanonis mixedviT sabWo rogorc organizacia, legalurad momqmedi
ar aris. ise rom, am SemTxvevaSi, mosamarTles is Selamazebac ki rome-
lic aq mas mouyvania, srulebiT ar sWiria.
me arsebiTad ar vexebi, radganac me am SemTxvevaSi vdgevar kanoni-
er niadagze, rogorc iusticiis ministri. me vlaparakob, rom arseb-
iTad, rasakvirvelia, sasamarTlos saqmeSi ver Severevi. me mxolod
mainteresebs procesialuri mxare, rogorc zedamxedvels. me mogax-
seneT, rom Tu formalurad am saqmes gansjiT maSin unda vTqva, rom
glaxa STabeWdilebas axdens Cemze, rogorc kanonierebis damcvelze,
swored es mxare. (xma: reveransi) im motivaciisa mosamarTlisa, sadac
is laparakobs, rom es esa formalurad es ese gaxlavT, magram, am saqmes
didi uaRresi politikuri mxare aqvs, da rom es ese aris, sxvaTaSoris
amas mowmobs TviT mosamarTles ganaCeni.
marTlac Tu davemyarebiT mxolod arsebul kanons, da am kanonis
mixedviT ganisjeba yvela is, rac iyo Cadenili 17 wlidan dRemde, ma-
Sin unda mogaxsenoT, rom Tqven jvari unda dasvaT Tqven saxelmwi-
foebriv moRvaweobazed, da yovelnairi aRmSeneblobiTi muSaobaze
da moqmedebaze xeli unda aiRoT, da unda SeqmnaT erTi didi sasamarT-
lo monstri, da yvela es saqmeebi sasamarTloSi unda gadasceT. me ar
vici rogor grZnoben Tavs is pativcemulni wevrni damfuZnebel kre-
bisa, romelnic memarjvene sektorze sxedan, (kedia: Cven wesierebis
momxreni varT).
magram, yovel SemTxvevaSi 9/10, 99 % am pativcemul auditoriisa
Zalian glaxad igrZnobs Tavs, da Tavdapirvelad me TiTon, radganac
17 wels 8 Tvis ganmavlobaSi me gaxldiT sxvaTaSoris, TavmjdomareT
mTel kavkasiis sabWoebisa, da am 8 Tvis ganmavlobaSi imdeni usamarT-

58
loba Cagvidenia Cven kanonebis mixedviT, rom ramdenime aTi weli unda
arsebulma sasamarTlom, dRevandel kanonis mixedviT, unda migvisa-
jos yvela Cvengans, da Tavdapirvelad me. meore kiTxva aris. da aq, ra-
sakvirvelia, swored Cven erTmaneTs davSordebiT. Cven vicavT wesi-
erebas, ramdenadac Cven xalxisTvis? revoliuciisTvis, da swored im
saxelmwifosTvis romelsac yvela Tqvengani emsaxureba, es aucileb-
el saWiroebas warmoadgens. es or kiTxvas wermoadgens, da me mgo-
nia, am SemTxvevaSi, SeiZleba Cven saerTo ena gamovnaxoT, imitom, rom
marTlac arsebul kanoniT ruseTis kanoniT rogorc ityvian gvesarge-
bla, me Tqven garwmunebT, rom Tavidanve, pirvel uaRres ukanonobas
Seadgenda revoliucia, momxdari petrogradSi, da gavrcelebuli aq,
da mere, yvela is zomebi, romelic Cven kontr-revoliuciis, Cven xalx-
is Tavisuflebis mowinaaRmdegis winaaRmdeg _ tavtologiurad, rom
vsTqvaT, iyo miRebuli.
ise, rom uniadago, swored usicocxlo pozicia iqneboda, rom
vsTqvaT, rom arsebobs kanoni da es kanoni unda iqnes sisruleSi
moyvanili. ese absoliuturad am mdgomareobis warmodgena, me ar
vfiqrob, rom an samarTlianobis, an cxovrebis moTxovnilebas See-
sabamebodes. aq, rasakvirvelia, koreqtivebi aris saWiro, da koreq-
tivebze mogaxsenebT. yovlad dauSvebelia, rom Cven gavxadoT sagnad
sasamarTlos gansjisa, da procesebisa, mTeli politikuri, revoli-
ucionuri Sinaarsi Cven sabWoebis moqmedebisa. es yovlad dauSvebeli
iqneba, faqtiurad Tu rasakvirvelia kanonieradac, ramdenadac Cven
kanonze aseT maRal warmodgenisa varT, rom kanoni unda Seesabame-
bodes dRevandel cxovrebis viTarebas, is unda iyos gamomxatveli
dRevandel urTierTobisa. da rasakvirvelia, amisdamixedviT, Cven
am sabWoebs im revoliucionur moRvaweobisTvis, romelic maT awar-
moes, aramc Tu pasuxisgebaSi ver mivcemT, piriqiT, Cven unda vsTqvaT,
rom es yvela Cawerilia maT revoliuciis namsaxur siaSi, da istoria
rasakvirvelia, erT dros, me mgonia did sapatio msjavrs daudebs mas
am moRvaweobisaTvis. amiTi rasakvirvelia, me ar unda vTqvaT is, rom
yovelnairi saqmeebi am sabWoisa unda iyos Tavmocili imuniteti, upa-
suxismgeblobiT. (nikolaZe: mTeli saqmec amaSi aris) diax swored me
minda es saqme ase ar iyos gagebuli. yvela saqme, rodesac maT daedeba
niSani, vsTqvaT, nivTier borotebisa, magaliTad fulis gaflangvisa,
qrTamis aRebisa, da sxva aseTebi, Tavis Tavad cxadia, rom is unda iyos
marTlac gaSuqebuli, da Tavidanve unda vsTqvaT, da darwmunebuli
unda viyoT, rom TviT sabWoebis moRvaweebi moiTxoven amas, da aseT
msjavrs, aseT sasamarTlos arasodes isini gverds ar auxveven.
rac Seexeba exla iseT saqmeebs, rodesac piradi Seuracxoba aris
miyenebuli, aqac me mgonia, erTnairad am sakiTxs ver gadavwyvetT, da
magaliTs mogiyvanT iseTs romelic naTlad daganaxebT Tqven, rom am
kiTxvas erTxel Camoyalibebul gziT gadaWra, did siZneles warmoad-
gens. faktiur masalas mogiyvanT: sxvaTaSoris aq, TbilisSi iyo datu-

59
saRebuli erTi cnobili generali, gvars ar davasaxeleb romelmac
saxeli gaiTqva aWaras procesSi. is iyo datusaRebuli rogorc aSka-
ra kontr-revoliucioneri rogorc mosamarTle, romelmac gadalaxa,
daamaxinja Tavisi daniSnuleba, da sasamarTlo gaxada iseT aparataT,
ukacravad var, amden xans vaCereb Tqven yuradRebas, magram exlav ga-
vaTaveb, sasamarTlo gaxada aseT aparataT, iseT dawesebulebaT ro-
melmac gaTela fexqveS yoveli kanoniereba, is iyo datusaRebuli am
saqmis gamo 17 wels. Tavis Tavad cxadia, rom aq Cven mas uwodebT kon-
tr-revoliucioneri da masTan erTad kadetic da iseT agenTad rome-
lic iseT borotad moixmara Tavis ufleba arsebul kanonis mixedviT.
is marTali iqneboda, Tu ki damtusaRebelT uCioda cilis wamebas,
radganac aq, am SeTxvevaSi araviTari obiektiuri, garda imisa, rom
rogorc mosamarTle sjida saqmes da Tavis uflebiT isargebla, ara-
viTari sxva danaSauli sxva ar Caudenia. magram me mgonia, rom am SemTx-
vevaSi Tqven aseT Tavisufal interpretacias da am Cven debulebas ver
gaukeTebT, da aqac rasakvirvelia, Rirseulad unda iyos saqme warmoe-
buli. amitom me mgonia, mxolod im SemTxvevaSi rodesac dainaxa, rom
romelime sabWo an misi warmomadgeneli moqmedebs, rom is xelmZRvane-
lobs pirad angariSebiT, pirad SexedulebiT, me mgonia rom marTlac
aseTi sabWo, da aseTi sabWos wevri pasuxs unda agebdes sasamarTlos
winaSe. da me aSkarad unda mogaxsenoT rom am SemTxvevaSi aq araviTari
sabuTi imisa, rom xaratiSvili gamodis rogorc xaratiSvili da ara
sabWos prezidiumis wevri, araviTari amis damamtkicebeli sabuTi ar
aris, keTil sindisierad unda aRvniSno es. amnairad aris es sakiTxi.
yovel SemTxvevaSi unda mogaxsenoT, rom Cven sasamarTlos, da
iusticiis saministros mxolod maSin SeuZlian am saxiT iaros, ro-
melic me aq ganvmarte, rodesac damfuZnebeli kreba mogvcems amnair
direktivebs, mogvcems an ganmartebas, an kanons romeliTac Cveni mo-
samarTle SemdegSi isargeblebs, sanam es kanoni ar arsebobs, sanam es
ganmarteba Tqven ar mogiciaT, Tavis Tavad cxadia, rom Cven mosamar-
Tles ver movTxovT, rom is am SemTxvevaSi dadges kanonze maRla, da am
SemTxvevaSi Tavisi SemoqmedebiT isargeblos.
aseTi gaxlavT, mokled am saqmis viTareba politikuri, da for-
maluri. da me SemiZlian Tqvens winaSe vaRiaro, rom saqmis viTareba
gadmoveciT obiektiurad, da erTad erTi gamosavali am SemTxvevaSi
aris, rom damfuZnebelma, krebam daadginos, rom esa Tu is kategori-
is saqmeebi da moqmedebani sabWoebisa ar unda da arc SeiZleba gaxdes
sagnad procesisa.
rodesac aseTi dadgenileba iqneba, me mgonia rom maSin aseTi saq-
meebic Tavis Tavad mowydeba.
rac Seexeba mosamarTles, pativcemulo valerian juRelo, Tqven
kargad iciT. es mosamarTle gaxlavT ara Cem mier daniSnuli, aramed
Tqven mier, demokratiis mier ndobiT aRWurvili da Tqven mier ar-
Ceuli. Tavis Tavad cxadia, rom TviT is wreebi, romlis ndobiT isini

60
dRemdin saqarTveloSi sargeblobdnen, – Tu ki es mosamarTle dah-
kargavs ndobas TiTonve dainaxavs rogor unda imoqmedos. mxolod
iusticiis saministro verc kanoniT, verc politikurad veraviTar
represiul zonebs, ver mimarTavs da arc mimarTavs.
Tavmjdomare. social-demokratiuli fraqcia iZleva wina-
dadebas dainiSnos Semdegi sxdoma xuTSabaTs. meore winadadeba
erovnul-demokratebisa, _ sxdoma daniSnuli iyos xval. kenWs uyri
pirvel winadadebas. vin aris winaaRmdegi? kreba daniSnulia xuTSa-
baTisTvis.
gTxovT moisminoT Semdegi sxdomis dRiuri wesrigi.
Semdegi sxdomis dRiur wesrigisTvis sityva ekuTvnis krebis
wevrs kedias.
spiridon kedia (n.-d.) me viTxov, batonebo rom Semdegi sxdomis
dRiur wesrigSi, rodesac gaTavebuli iqneba dRevandeli SekiTxva,
Cem mier Semotanili SekiTxva iyos moqceuli. Tqven kargad mogexsen-
ebad xangrZlivi bedi Cem mier Semotanili SekiTxvisa da mgonia, rom
samarTali moiTxovs es SekiTxva gadaudeblad ganxiluli iyos moma-
val sxdomaze, me saWirod mimaCnia es ganvacxado.
Tavmjdomare. unda mogaxsenoT, rom ori SekiTxva Tavis Tavad Se-
dis momaval sxdomis wesrigSi. krebas 3 s. vxurav.

61
saqarTvelos damfuZnebeli kreba
(stenografiuli angariSi)

ormocdamesame sxdoma

xuTSabaTi, 1919 weli, ivlisis 31. tfilisi. sasaxle.

Tavmjdomareobs damfuZnebel krebis Tavmjdomaris umfrosi am­


xanagi
aleqsandre lomTaTiZe.
mdivnobs damfuZnebel krebis mdivnis amxanagi
qristine SaraSiZis asuli.
prezidiumSi arian:
svimon mdivani,
konstantine jafariZe.
sxdoma iwyeba dRis 12 saaTze.
Tavmjdomare. sxdoma gaxsnili gaxlavT. dRis wesrigis win mogx-
sendebaT depeSa gagris TviTmmarTvelobisagan. gTxovT waikiTxoT.
mdivani. (kiTxulobs).
Tavmjdomare. gTxovT moisminoT dRiuri wesrigi.
mdivani. (kiTxulobs).

komisiaSi gadasacem sakanonmdeblo aqtebis sia.

1. gzaTa ministris proeqti dekretisa saxazino rkinis gzebis


saeqimo-sasanitaro da saeklesio nawilebzed gaweul xarjis dasafara-
vad kreditis gaxsnis Sesaxeb _ gadaeces sabiujeto-safinanso komisias.
2. iusticiis ministris proeqti dekretisa _ samomrigeblo insti-
tutis Sesanaxad 1919 w. ivnisidan 12.848.608 m. gadadebis Sesaxeb _ ga-
daeces sabiujeto-safinanso komisias.
3. iusticiis ministris proeqti dekretisa _ sasamarTlos ga-
momZiebelTa institutis wliur Sesanaxad 1919 w. ivnisis 1-dan
2.849.700 man.
4. iusticiis ministris kanonproeqti – 1915 w. Tebervlis 2-s kano-
nis (germanelTaTvis, avstria-hungrelTaTvis da osmalTaTvis uZravi

63
sakuTrebis SeZenis akrZalva) gauqmebis Sesaxeb – gadaeces iuridiul
komisias.
5. Sinagan saqmeTa ministris proeqti dekretisa – erobaTaTvis
aTi mil. man. sesxis micemis Sesaxeb _ gadaeces sabiujeto-safinanso
komisias.
6. Sinagan saqmeTa ministris kanonproeqti _ afTiaqebSi gavrcele-
bul borot-moqmedebis sawinaaRmdego zomebis miRebisa _ gadaeces
iuridiul komisias.
7. miwadmoqmedebes ministris proeqti dekretisa _ tyaveulobis
gasakeTebel masalis damzadeba SeZenis monopoliis gamocxadebis Ses-
axeb -gadaeces sabiujeto-safinanso komisias.
8. Sromis ministris proeqti dekretisa _ respublikis samoqa-
laqo uwyebaTa saxelmwifo muSa-mosamsaxureTa jamagiris momatebis
Sesaxeb _ gadaeces sabiujeto-safinanso komisias.
9. gzaTa ministris proeqti dekretisa _ gzaTa uwyebis muSa-mosam-
saxureTaTvis jamagiris momatebis Sesaxeb – gadaeces sabiujeto-saf-
inanso komisias.
10. damfuZnebeli krebis prezidiumis proeqti dekretisa _ dam-
fuZnebeli krebis kancelariis mosamsaxureTaTvis jamagiris mo-
matebis Sesaxeb – gadaeces sabiujeto-safinanso komisias.
11. damfuZnebeli krebis prezidiumis proeqti dekretisa _
prezidiumis gankargulebaSi 150.000 man. gadadebis Sesaxeb _ gadaeces
sabiujeto-safinanso komisias.
12. Sinagan saqmeTa ministris proeqti dekretisa – xoleris epi-
demiasTan sabrZolvelad 300.000 man. kreditis gaxsnis Sesaxeb _ ga-
daeces sabiujeto-safinanso komisias.
13. Sinagan saqmeTa ministris proeqti dekretisa _ samxedro mo-
qmedebiT gamowveul borCalos mazris mcxovrebTa zaralis asanaz-
Raureblad 276.000 man. gadadebisa _ gadaeces sabiujeto-safinanso
komisias.
14. Sinagan saqmeTa ministris proeqti dekretisa _ safosto
amanaTebis nixris gadidebis Sesaxeb _ gadaeces sabiujeto-safinanso
komisias.
15. miwadmoqmedebis ministris proeqti _ miwadmoqmedebis samin-
istros kancelariis Statisa da xarjTaRricxvisa _ gadaeces sabiu-
jeto-safinanso komisias.
16. iusticiis ministris proeqti _ saministroebis departamen-
tebis daarsebis Sesaxeb _ gadaeces iuridiul komisias.

64
dRiuri wesrigi:

1. saboloo teqsti – saqcizo da sapatento gadasaxadis gadidebis


kanonisa.
2. saboloo teqsti – samxedro begarisa da SeiaraRebul ZalTa
Sevsebis kanonisa.
3. saboloo teqsti _ samxedro pirTa xarisxebis Sesaxeb debulebis
Secvlis kanonisa.
4. saboloo teqsti _ oficrebis, samxedro moxeleebis da ja-
riskacebis axal jamagiris kanonisa.
5. saboloo teqsti _ oficerTa da jariskacTa tanisamosis form-
is kanonisa.
6. saboloo teqsti – samxedro mfrinavTa haerSi frenisaTvis
gasamrjelos micemis kanonisa.
7. saboloo teqsti _ SeiaraRebul ZalTa reorganizaciis kanonisa.
8. saboloo teqsti _ tfilisis saostato institutis gauqmebisa
da saxelmwifo universitetTan sapedagogio institutis daarsebis
dekretisa.
9. saboloo teqsti _ binebisa da sxva sadgomebisaTvis 1917 w.
agvistos 5-s gamocemul kanonis gangrZobis dekretisa.
10. saboloo teqsti _ tfilisis satexniko skolis – saSualo sapo-
litexniko Skolad gadakeTebis dekretisa.
11. saboloo teqsti _ saxelmwifo xazinidan 290.089 man. da 25 kap.
gaRebis dekretisa rkinis gzaze Sav saxadTan brZolis dros gaweul
xarjis dasafaravad.
12. saboloo teqsti _ Sinagan saqmeTa ministris gankargulebaSi
87.650 man. kreditis gaxsnis dekretisa _ gazeT „saqarTvelos respub-
likis“ saWiroebisaTvis.
13. saboloo teqsti _ damfuZnebeli krebis kancelariis stambis
saWiroebisaTvis yovelTviurad 37.250 man. gadadebis dekretisa.
14. saboloo teqsti _ adgilobriv TviTmmarTvelobaTa sasarge-
blod dawesebuli safuTo gadasaxadisaTvis momqmed kanonmdebloba-
Ta Secvlisa da Sevsebis dekretisa.
15. dekreti _ samxedro saWiroebisaTvis 15 mil. man. gadadebisa.
16. dekreti _ kavkasiis muzeumis reorganizaciisa.
17. dekreti _ iusticiis ministris gankargulebaSi 3.233.888 man.
gaRebisa 1919 w. ivnisis 1- de sapyrobileTa saWiroebisaTvis gaweul
xarjis dasafaravad.
18. dekreti _ iusticiis ministris gankargulebaSi yovelTvi-
urad damatebiT 356.250 m. gadadebis Sesaxeb jansaR patimarTa Sesa-
naxad da 123.875 m. avadmyof patimarTa samkurnalod da Sesanaxad.
19. dekreti _ 500.000 man. gaRebisa qarTvelTa Soris werakiTxvis
gamavrcelebel sazogadoebis mTavar gamgeobisaTvis sesxad misacemad.

65
20. dekreti _ samazro miliciaSi mosamsaxureTa jamagiris ga-
didebisa.
21. dekreti _ samxedro begaris ausruleblobisaTvis da am dana-
SaulobisTvis, dafarvisa da waqezebisaTvis dasjisa.
22. dekreti _ mTavrobis Tavmjdomarisa, damfuZnebeli krebis
Tavmjdomaris ufrosi amxanagisa da ministrebis sawarmomadgenlo
xarjisa.
24. dekreti _ mTavrobis gankargulebaSi sursaTis dasamzadeb-
laT 50 mil. man. gadadebisa.
25. dekreti _ quTaisis qalaqis TviTmmarTvelobisaTvis oTxi mil.
maneTis sesxis micemisa.
26. dekreti _ gzaTa uwyebisaTvis 448.000 man. kreditis gaxsnisa
tfilisis sadguris Senobis SesakeTeblad.
27. dekreti – damfuZnebel krebis arCevnebis debulebis Seswore-
bisa.
28. dekreti – tfilisis fizikur observatoriis gauqmebisa da
saqarTvelos fizikur observatoriis daarsebisa.
29. social-demokratiul fraqciis mTavrobisadmi SekiTxva Wia-
Turis momrigebel mosamarTlis mier WiaTuris muSaTa deputatebis
sabWos wevris xaratiSvilisaTvis sasjelis gadawyvetis Sesaxeb.
30. erovnul demokratiul fraqciis mTavrobisadmi SekiTxva sox-
umis olqis mdgomareobis da ambebis Sesaxeb.
31. erovnul-demokratiul fraqciis mTavrobisadmi SekiTxva gaz.
„sali kldis“ daxurvisa da revaz gabaSvilis dapatimrebis Sesaxeb.
Tavmjdomare. winadadeba gaxlavT wesrigis Sesaxeb, rom so-
cial-demokratiul fraqciis SekiTxva ganxilul iqnes imis Semdeg,
rodesac saboloo teqstebi gaTavdeba, e. i. mas miecema me-15 adgili.
Tu miiRebT am winadadebas me-15 iqneba SekiTxva da danarCeni rigze
darCeba. rogorc wesrigSi aris. vis surs kanonproeqtebi da Semdeg
ganvxiloT SekiTxva sityva. ekuTvnis asaTians.
al. asaTiani. me ver gamigia ra priveligiur mdgomareobaSi aris
social-demokratiul fraqciis SekiTxva. aris iseTi SekiTxva rome-
lic, TiTqmis ori Tvea rac Setanila wesrigSi. TviT mTavrobis da
social-demokratiul fraqciis TxovniT ramdenjerme iyo moxsnili
da es SekiTxva dRes, elis ganxilvas. ratom unda iyos wesrigis Tav-
Si moqceuli social-dem. SekiTxva da Cveni ki isev boloSi darCes, me
ver gamigia. Tu soc.-dem. SekiTxvas gadmovwevT win, maSin rigi ar unda
dairRves da social-demokratebis SekiTxvis Semdeg unda mogxsendeT
meore SekiTxva erovnul-demokratiul fraqciisa da ara danarCeni
sakiTxebi an Tu saWirod dainaxavT, am SekiTxvebisTvis specialuri sx-
doma davniSnoT da es SekiTxvebi erT sxdomaze movisminoT.
Tavmjdomare. am gancxadebis Sesaxeb unda mogaxsenoT, rom aq
raRaca gaugebroba aris, saqme imaSia, rom es SekiTxva aris gagrZeleba
msjelobisa. (xmauroba) maSasadame, sakiTxi amnairad sdgas: isurvebT

66
gagrZelebas msjelobisas saboloo teqstebis Semdeg; Tu moisurvebT
ganixiloT dekretebi da kanonproeqtebi da Semdeg ganixiloT SekiT­
xva. sityva ekuTvnis giorgaZes.
grigol giorgaZe. aq privilegiebze laparaki ar SeiZleba, priv-
eligiebs rom gavyolodiT, Cven SegveZlo es SekiTxva saboloo te-
qstebis win gangvexila, radganac es aris gagrZeleba, raki saboloo
teqstebs ganixilavT, merme gadavalT am SekiTxvaze social-demokra-
tiul fraqciis SekiTxvas rodesac gavaTavebT dRes, xval albaT
imazedac gadavalT. aq privilegiaze ar aris laparaki, aq aris regla-
mentis Sesruleba, ise rom Tanaxmad reglamentisa, Tumca saSualeba
gveZleva exlave SeudgeT ganxilvas SekiTxvisas, Cven vambobT jer sab-
oloo teqstebi ganvixiloT da merme gadavideT SekiTxvaze. vimeoreb
es aris gagrZeleba.
Tavmjdomare. kenWs uyri am winadadebas. vin aris winaaRmdegi?
miRebulia. pirveli sakiTxi gaxlavT saboloo teqsti saaqcizo da sa-
patento gadasaxadis gadidebis kanonisa. momxsenebeli gaxlavT ivane
gomarTeli. sityva ekuTvnis momxsenebels: momxsenebeli kiTxulobs
saboloo teqsts. saboloo teqsti kenWis yriT miRebulia. Semdegi
momxsenebeli.
simon mdivani. kiTxulobs dRiur wesrigebis 2, 3, 4, 5, 6, 7 muxlSi
aRniSnul samxedro kanonproektTa saboloo teqstebs, romelnic kre-
bis mier ucvlad miRebul iqna.
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi saboloo teqsti saostato insti-
tutis gauqmebisa da saxelmwifo universitetTTan sapedagogio insti-
tutis daarsebis dekretisa. momxsenebelia q. soloRaSvilis asuli.
an. soloRaSvilis asuli. (kiTxulobs saboloo teqsts).
Tavmjdomare. (kenWis yris Semdeg) dekreti miRebulia. Semdegi
sakiTxi.
an. soloRaSvilis asuli. (kiTxulobs) dRiur wesrigis me 10, 11,
12, 13, 14, muxlSi aRniSnul sakanonmdeblo aqtTa saboloo teqstebs
romelTac kreba kenWis yriT amtkicebs.
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi gaxlavT gagrZeleba msjelobisa.
sityva ekuTvnis krebis wevrs mesxiSvils.
Salva mesxiSvili. (s.-f.) moqalaqeno, social-demokratiul fraq­
ciis mier Semotanil SekiTxvas didi politikuri mniSvneloba aqvs.
imis da mixedviT Tu rogor iqneba gadawyvetili es sakiTxi, SeiZleba
seriozuli Sedegebi mohyves im principialur Sexedulebas, romelsac
gamosTqvams damfuZnebeli kreba. amitom sakiTxis obeqtiurad gad-
awyvetisaTvis saWiroa gaTvaliswineba mTeli masalisa romelic iyo
am saqmeSi, da Semdeg rodesac masalas gaecnobiT, maSin rasakvirvelia
SeiZleba saqmis saTanado niadagze dayeneba da saTanado daskvnis ga-
motana. unda mogaxsenoT, rom social-demokratiul fraqciis SekiTx-
vis mxaris damWeri, batoni zaqaria guruli, albad ver icnobs mTli-
anad im saqmes, romelic momrigebelma mosamarTlem gamogzavna da

67
romelic iusticiis ministrma moiTxova, Torem calmxriv moxsenebas
ar gaakeTebda da ar warmoadgenda Tqven sayuradReboT. raSi gaxlavT
saqme? baton gurulis moxsenebidan ise gamodis, rom vinme wereTeli
yovlad uvargisi kacia, romelzedac didi xania raRaca xmebi dadis da
yvelafers abraleben, rom muSaTa sabWo moiTxovda gadayenebuli yo-
filiyo igi samrewvelo sabWodan, imitom, rom mTeli rigi borot-mo-
qmedeba Caidina da sxvaTaSoris qrTamic aiRo, unda mogaxsenoT, rom
erTad-erTi dokumenti romelzedac aris damyarebuli mTeli sisxlis
samarTlis sabuTi, romelic gaarCia momrigebel mosamarTlem, es gax-
lavT 5 maisSi miwerili muSaTa sabWos blankze, xaratiSvilis mier xe-
lmowerili qaRaldi # 36 sadac xaratiSvili pirdapir brals sdebs
wereTels, rom man qrTami aiRo miqauriZisagan 40 man., imisTvis, rom
xvedri fuli erTdroulad gadaexdevina sabWosTvis. is rac ergeboda
yovelwliurad sabWosagan, unda moerigebina ise, rom erTdroulad
miscemoda am muSas, da amisTvis viTom da wereTelma gamoarTva miqau-
riZes qrTami 40 man. batonma gurulma brZana, rom 2 wlis ganmavlobaSi
wereTeli iyo Cumad, eloda rodesac xelsayreli pirobebi dadgeboda
da maSin eCivla muSaTa sabWosTvis. jer erTi unda mogaxsenoT, am ori
wlis ganmavlobaSi ra iseTi xelsayreli pirobebi dadga wereTlisaT-
vis, rom mas ukeTesi saSualeba aqvs eCivla muSaTa sabWosaTvis. CvenSi
arsebobs damfuZnebeli kreba demokratiis mier arCeuli. am ori wlis
ganmavlobaSi iyo Zveli sasamarTlo da daniSnuli mosamarTlebi.
dRes ki Cven gvyavs demokratiis da erobis mier arCeuli mosamarTlee-
bi. imis Tqma, rom 2 wlis ganmavlobaSi raRaca Seicvala wereTlis
sasargeblod yovlad SeuZlebelia. amasTanave saWiroa aRvniSno,
rom wereTelma maSinve uCivla miqauriZes, rogorc cilis wamebels.
momrigebel mosamarTlesTan gamocxadda miqauriZe da rodesac mom-
rigebel mosamarTlem mas gadauwyvita ori Tvis cixe, maSin miqauriZem
Seitana calke Txovna, es Txovna saqmeSia, – ukacravad me Sevcdi, me
mTxova wereTlis Sesaxeb aseTi Cveneba momeca vinme aznaurovmao da
merme igive miqauriZe dasZens, rodesac WiaTuraSi Caveli mimiwvia
Tavis binaze xaratiSvilma, da bolos xaratiSvilma damariga meTq-
va, rom wereTelma ukve 20 man. am qrTamidan damibruna. am gancxadebis
gamo, imis Semdeg rac miqauriZe iyo cnobili rogorc cilismwamebeli
sasamarTlos ganaCeniT, wereTelma sasjeli apativa. amis Sesaxeb aris
oficialuri oqmi, aris oficialuri gancxadeba. miqauriZis proces-
Si iyo erTi Cveneba, andria kobiZis Cveneba, romelmac komisiaSi ga-
nacxada, rom wereTeli yovlad usindisoT eqceoda muSebs, is kobiZe
gamoiwvia sasamarTloSi wereTelma cilis wamebisaTvis. yvela saqme-
Si wereTeli uCioda ciliswamebas, rodesac mowinaaRmdeges ufleba
aqvs yovelgvar kanonieri saSualebiT, mTeli Tavis sabuTebi gamoa-
qveynos sasamarTloSi da daamtkicos, rom igi cils ki ara swamebs,
aramed marTals ambobs. sasamarTlom gadauwyvita b-n kobiZes rva Tve
cixe wereTlis cilis wamebisTvis. ganaCenis Semdeg, es sayuradReboa,

68
didi bodiSiT Sevida sasamarTloSi kobiZe da gamoacxada, ukacravad
me SecdomaSi Semiyvanes da gTxovT mapatioT sasjeli. wereTelma imas
apatia mxolod sasjelis gamotanis Semdeg.
aris mesame Zalian sayuradRebo faqti. am procesebis dros da-
kiTxuli iyo vinme mowame zubiaSvili, es gaxlavT oqmi # 38, romelmac
ganacxada, rom rodesac is muSaobda wereTelTan, mis mojamagireT
iyo, milicionerebi daecnen mas da Caiyvanes WiaTuraSi. WiaTuraSi
xaratiSvilma hkiTxa, Sen wereTelTan raT msaxurobo, rogor raT
vmsaxurobo, 2 weliwadia vmsaxurof da jamagirs maZlevso. jamagirs
gaZlevs ki ara Sen imitoma xar masTan, rom wereTelma gaganTavisuf-
la samxedro begarisagano da es ganTavisufleba ar aris kanonieri.
man uari ganacxada, araferi amisTana ar momxdarao. es pirdapir aris
oqmSi, xaratiSvilma ar daujera amisTana Cveneba da ori dRe naxevari
daamwyvdia zubiaSvili cixeSi, da winadadeba misca, Tu Cvenebas wer-
eTlis winaaRmdeg ar miscems rom wereTels mosamsaxureT eyena da muq-
Tad msaxurobda, mxolod imitom rom usindiso saSualebiT samxedro
begarisagan gaanTavisufla, Tu Sen amas ar ityvi, cixeSi xom dagamwy-
vdie, frontze gikrav Tavs. me mogaxsenebT rom es yvela gaxlavT do-
kumentebSi, momrigebel mosamarTlis saqmeSi, es saqme dRes imyofeba
iusticiis saministroSi, Tu romelime Tqvengani moindomes am doku-
mentebis gasinjvas, keTil inebeT da, sityva sityviT gverds giCvenebT
amgvarad, wereTeli or wels ki ar ucdida rom pirobebi Seqmniliyo
xelsayreli, rom saCivari aReZra xaratiSvilis winaaRmdeg, aramed
wereTelma Tavidanve mohkida xeli, da sistematiurad nabij-nabi-
jad daamtkica, rom mas am moqmedebaSi cili daswames. rodesac yvela
dokumentebi moagrova gamoacxadda muSaTa sabWoSi, da Seitana ofi-
cialuri gancxadeba. es gancxadebac saqmeSi aris. batonebo me udana-
Saulod damwameT cili, exla vadgen dokumentebs rom tyuilad var
Seuracyofili, keTil inebeT da aRadgineT Cemi patiosani saxeli. es
Txovna mTeli im dokumentebiT man Seitana muSaTa sabWoSi. muSaTa
sabWom Txovnis ganxilvaSi uari ganacxada. meoreT Seitana wereTelma
Txovna imave sabWoSi da meored sTxova. SeuZlebelia moqalaqem zu-
rgze akidebuli ataros raime samarcxvino saqme Tu ki imaSi damna-
Save ar aris. is sTxovs sabWos TiTon sabWom gaarCios saqme, an misces
neba xaratiSvili gamoiwvios samediatoro sasamarTloSi. bolos iyo
naTqvami, Tu am saSualebas ar momcemT, me ar msurs, magram iZulebuli
viqnebi sasamarTlos mivmarTo, sasamarTlos saqarTvelos demokrati-
ul respublikisas. amaSic uari uTxres wereTels. arc muSaTa sabWom
ganixila es Txovna, arc xaratiSvili gahyva samediatoro sasamarT-
loSi. exla me Tqven gekiTxebiT ra gza darCa wereTels Tavis pati-
osnebis da pirovnebis aRsadgenad; rodesac dokumentebiT daamtkica,
rom im qaRaldiT romelic miwerili iyo 5 maisis TariRiT 36 #-riT,
cili hqonda dawamebuli. exla me msurs gavarCio TiTon mosamarTlis
moqmedeba. rogor unda moqceuliyo amisTana SemTxvevaSi mosamar-

69
Tle? movaled vracx Cem Tavs ganvacxado, rom raki mosamarTlem Tav-
is sindisis mixedviT dainaxa rom xarataSvili damnaSave iyo, rom mo-
samarTles ar gamoetana aseTi ganaCeni is uRalatebda Tavis sindis
da im movaleobas, romelic saxelmwifosagan mas hqonda dakisrebuli,
Tqven yuradRebas mivaqcev erT garemoebas. rodesac Cven saqarTvelos
damoukidebloba gamovacxadeT, parlamentma miiRo erTi dadgenileba
sadac pirdapir naTqvamia, rom ZalaSi rCeba yvela is kanonebi, romel-
ic dRemdis iyvnen da romelnic Cvengan gamocvlilni ar arian, Tu ga-
davxedavT Cven kanonTa krebuls, davinaxavT, CvenSi momqmed kanonebad
iTvleba is romelic adre ruseTis cxovrebaSi iyo, Semdeg droebiTma
mTavrobam Sescvala, mere amierkavkasiis komisariatma, bolos dros
amier-kavkasiis seimma, saqarTvelos parlamentma da saqarTvelos dam-
fuZnebelma krebam. amisTana mdgomareobaSi, rodesac mosamarTles
xelSi araviTari sxva kanoni ara aqvs, araviTari ufleba ar hqonda
mas rom is saCivari romelic unda mimarTuli yofiliyo winaaRmdeg
ara marto xaratiSvilisa, Tu gind micemuli yofiliyo pasuxisgeba-
Si muSaTa deputatTa sabWos prezidiumis wevri, rom momrigebel
mosamarTles saCivari ar gaerCia. dRes romelime mosamarTles rom
mouvides saqme muSaTa sabWosi, an sxva romelime revoliucionur or-
ganos prezidiumisa, an danarCen wevrebis Sesaxeb, yvela mosamarTle
movalea aseTi saqme gaarCios, da am mTavrobis asrulebisTvis madlo-
bis mets verc erTi Segnebuli moqalaqe verafers etyvis. sxva sakiTxia
is sakiTxi, romelic aq iusticiis ministrma daayena. es sakiTxi fri-
ad mniSvnelovania, friad seriozuli. SeiZleba Tu ara normalur
wesebiT ganvasaCivroT da gavsinjoT mTeli is moqmedeba, romelic
revoliuciis dros revoliuciis niadagze aRmocenebuli revoli-
ucionurma organizaciebma Caidines. Tu es SesaZlebelia maSin xom
Cven amgvarad movaxdenT revoliuciis gansaxierebas. mec imis momxre
var rom revoliuciis organoebis moqmedebis gansaCivreba yovlad
SeuZlebelia, rom es iqneboda mTel revoliucionur moRvaweobisa,
mTel revoliucionur moqmedebis sasamarTloSi gadacema, da Cven
viciT, rogori Sedegebi SeiZleba mohyves amas. dRevandel pirobeb-
Si me ar meSinian, magram es pirobebi SeiZleba Seicvalon. Cven viciT,
rogor isargebleben imisTana uflebiT. Tu principialurad vayenebT
sakiTxs yoveli moqmedeba revoliucionur organosi an revoliucio-
nur moRvawisa, romelic gamowveuli iyo ara pirad angariSiT, aramed
gamowveuli iyo revoliuciis dacvis grZnobiT Tu ki Cven gvinda aseTi
moqmedeba pasuxismgeblobidan iyos ganTavisuflebuli, amaSi pasuxi
unda movTxovoT ara mosamarTles, aramed Cven Tavs. Cven unda amisTana
kanoni an dekreti gagvetarebina cxovrebaSi da ar gavatareT.
rodesac amisTana dekreti gveqneba momavalSi, yvela mosamar-
Tle, romelic miiRebs amisTana xasiaTis saqmes, ixelmZRvanelebs im
kanoniT, romelic saqarTvelos demokratiul respulikis mier iqneba
dawesebuli. sanam amisTana kanoni an dekreti ara gvaqvs da amaSi isev

70
Cven gvidevs brali, magram mosamarTle yvela amisTana xasiaTis saqmes
miiRebs da gaarCevs kidec. amgvarad is rac WiaTuris momrigebel mo-
samarTlem Caidina yovel mxriv kanonieria, da es aqedan xma maRla unda
iTqvas. (xma Zveli kanonebi) Zveli kanonebi Tu ar mogwonT da axali
kanonebis momxreni xarT, axali kanonebi unda SehqmnaT (xma: Tqven mog-
wonT gana!) ara, magram brali Tqvenia, brali Cvenia, suyvelas bralia
(xma iusticiis ministri Tqven iyaviT) diax me gaxldiT, magram Cvens
Semdeg kai xani aris batoni gegeWkori, romelic im azrs adgia da ar
Semoitana amisTana kanoni. brali adevs damfuZnebel krebis wevrebs,
mec Cems Tavs brals ar vxsni rogorc revoliuceners. me momxre var,
rom sabWo ar iyos gasaCivrebuli, sabWos moqmedeba ar iyos sasamarT-
loSi gasaCivrebisa sagnad gadaqceuli. maSasadame Cven Sesaferi
kanoni unda SevqmnaT. mosamarTle, romelsac Tqven eubnebiT gansaje
saqme kanonebis mixedviT, valdebulia kanonebiT ixelmZRvanelos. gam-
ovceT amisTana kanoni an dekreti, magra seriozulad unda am dekrets
mofiqreba, romel saqmeSi SeiZleba revoliuciis moRvawe an organoe-
bi ganTavisuflebuli iyvnen pasuxismgeblobidan, da rodesac gamovce-
mT, maSin yvela mosamarTle ixelmZRvanelebs am dekretiT am kanoniT.
manam es ar aris, mosamarTle valdebulia da iyo im kanons damyarebo-
da romelic arsebobs. Tu erTs SemTxvevaSi damfuZnebeli kreba daad-
gens, rom mosamarTles Zvel kanoniT ar unda exelmZRvanela, Tqven
SehqmniT imisTana anarqias sasamarTlos sferoSi, rom verafers ver-
avin gaigebs, imitom, rom mosamarTles ar ecodineba romeli kanoniT
unda isargeblos, da romel kanoniT ar unda isargeblos. mTeli Cveni
kanonebi yvela mosamarTlis kerZo SexedulebiT iqneba gadaqceuli,
da es ki daarRvevs saxelmwifos. amis aSkarad Tqma dRes damfuZnebeli
krebis mier friad saWiro aris, imitom, rom bolo dros sasamarTlo-
Si moxda zogierTi movlena, romelic mosamarTlis prestiJs scems,
gamomZiebel prestiJs scems, da Cveni movaleoba aris, movaleoba
saxelmwifos Segnebul politikur moRvawisa, rom dRevandel dros
jer kidev ara sruliad dawynarebul momentSi, rac SeiZleba maRla
daayenoT, Cveni sasamarTlo, Cveni sasamarTlos moxeleebi, rom xalxi
xedavdes maTSi kanonis warmomadgenlebs, saxelmwifos warmomadgen-
lebs da upirveles yovlisa pativis cema Cven TiTon mogveTxoveba. Tu
es ar moxdeba, Cveni demokratiuli wyobileba dairRveva da saxelmwi-
fos zianis mets arafers ar moutano. es principialuri mxare gaxlavT
am saqmisa. exla gadaval am mosamarTlis moqmedebaze. xarataSvilis
saqmeSi, marTalia WiaTuris muSaTa sabWo kategoriulad acxadebs,
rom xarataSvili arafer SuaSia, rom xarataSvili moqmedebda misi
direqtivebiT (xmauroba) me gekiTxebiT, yvela Tqvengani, rom iyos mo-
samarTle, Tu ki kaci dokumentebiT da mowmeebis CvenebiT gimtkicebT,
rom xaratiSvilma miqautaZe moiwvia TavisTan, da eubneboda, Semoi-
tane Txovna, rom 20 man. gvaqvs ukan micemuli, e. i. aswavlida kacs, rom
Semoetana yalbi cnoba (Tqven darwmunebuli xarT) me darwmunebuli

71
var Tu ara var darwmunebuli, me mogaxsenebT im dokumentze da im ma-
salaze, romelic aris sasamarTlos saqmeSi, da sanam sxva sabuTebi da
dokumentebi ar warmogidgeniaT aq, me am niadags ver movcildebi. meo-
re magaliTs gviCvenebs zubiaSvili, romelsac eubneba xaratiSvili,
– Tu ar momcem aseT Cvenebas, ori dRiT xom cixeSi Cagsvi da mermed
frontze gagzavnio, amaSi darwmunebuli var im dromde, sanam xarat-
iSvili zubiaSvils pasuxismgeblobaSi ar miscems yalb mowmobisTvis
ficqveS, da rodesac xaratiSvili ganaCens momitans, rom cnoba yalbi
iyo, mxolod maSin Cem sityvas ukan waviReb. nu Tu Tqven ggoniaT, rom
WiaTuris muSaTa deputatTa sabWo daavalebda xaratiSvils, rom ise
emoqmeda, CamoerTva yalbi cnobebi, an daeSinebina mowmeebi, ueWvelad
sTqviT, Torem cixeSi gikraven Tavs da frontze gagzavniano. me mgo-
ni WiaTuris muSaTa deputatTa sabWo amisTana saSualebas aradros
ar mimarTavda. swored amiTi aixsneba rodesac momrigebel mosamar-
Tle swers, rom WiaTuraSi muSaTa deputatTa sabWo SecdomaSi iyo
Seyvanili xaratiSvilis mier. (Sengelaia: diplomatia aris) Zalian
cudia iseTi mdgomareoba, rodesac sindisier mosamarTles diplo-
matoba uxdeba, Tu amisTana mdgomareoba arsebobs, es mdgomareoba
samudamoT unda moispos da gaiwmindos. mosamarTles arafrisa ar
unda SeeSindes, arc saxalxo gvardiisa, arc demokratiisa, arc par-
lamentisa, aravisTan saqme ar unda hqondes garda Tavis sindisisa, Tu
mosamarTle iZulebulia diplomatias mimarTos, vai am mosamarTles,
da ufro didi vai im pirobebs, romelSiac es mosamarTle unda moqme-
dobdes. amisTana gaxlavT mdgomareoba. mosamarTle gulwrfelad,
me ar vici, sxvis sindisSi xelis faTuris ufleba ar maqvs, swers Ta-
vis ganaCenSi, rom WiaTuris muSaTa sabWo SecdomaSi iyo Seyvanili
xaratiSvilis mier, xaratiSvilma cili daswama wereTels da amitom
xaratiSvils sasjeli gadauwyvita. aRar mogawyenT Tavs. me faqti-
ur mxaris aseT rezumes vakeTeb, wereTels cili daswames, es gnebavT
ganixiloT rogorc muSaTa sabWos moqmedeba, rom ciliswameba aris,
amisTvis aris warmodgenili ori, momrigebel mosamarTlis, baton
deviZis Tqveni saukeTeso partiul amxanagis mier ganaCeni. (xmauroba)
diax, romelmac is ori mowame, miqautiZe da kobiZe, orive icno cilis
wamebaSi damnaSaved. es dokumentia da dokuments gverds ver auxvevT.
(xma igi federalistia) SeiZleba, CemTvis sul erTia (xmauroba).
Tavmjdomare. ukacravaT batono oratoro, gTxovT kerZo lapa-
raks Tavi daaneboT. (xmauroba).
mesxiSvili. batono gobeCia ufro maRla brZaneT. aq gamobrZandiT
da aqedan gipasuxebT.
Tavmjdomare. batono oratoro keTil inebeT da mimarTeT krebas
da kerZo laparaks Tavi daaneboT.
mesxiSvili. maSasadame dokumentebiT damtkicebulia, rom aq iyo
ciliswameba, da Tu Tqven dokumentebisa ara gjeraT, maSin me Tqven-
Tan saerTo ena ara maqvs rogorc iurists. Tu ki Tqven kerZo cnobebi

72
gaqvT da ara is cnobebi romelic aris iusticiis saministroSi mom-
rigebel mosamarTles mier warmodgenili, me ar vici. damtkicebulia,
rom iyo cilis wameba. wereTelma mimarTa da sTxova sabWos, aRadg-
ineT Cemi patiosani saxeli, uari uTxres. man mimarTa sasamarTlos, da
mosamarTles, romelsac ara aqvs kanoni imunitetisa, jer es kanoni ar
gamocemula, valdebuli iyo moqceuliyo ise, rogorc is moiqca. Tu
gsurT aseTi kanonis gamocema, me piradad aseTi kanonis momxre var,
magram mxolod momavalSi isargeblebs yvela mosamarTle am kanoniT.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs gobeCias.
ivane gobeCia. friad seriozuli sakiTxi aris aq dayenebuli, im
saqmidan romelic WiaTuris momrigebel sasamarTlom gamogzavna aq,
Tu gavecaniT am saqmes, sCans erTi ram, – kerZo pirovnebebs mousur-
vebiaT revoliucionur organoebis Sav skamze dasma. is sabuTebi,
romelic am saqmeSi aris da romelzedac migviTiTa wina oratorma,
is sabuTebi mowmoben, rom muSaTa sabWo, rogorc revoliucionuri
organo awarmoebda gamoZiebas wereTlis winaaRmdeg, warmoeba ga-
moZiebisa, rasakvirvelia, mTlianad, erTad ar SeeZlo, amitom awar-
moebinebda sxva da sxva pirebs muSaTa sabWoisa. im dokumentidan, ro-
melzedac migviTiTa b. mesxiSvilma swored sCans, rom es dokumenti
piradad xaratiSvils ar ekuTvnis, es ekuTvnis muSaTa sabWos. exla me
vekiTxebi mesxiSvils, nu Tu es aris dokumenti kerZo pirisa, es aris
muSaTa sabWos blankze dawerili qaRaldi, muSaTa sabWos saxeliT
aris mimarTuli. xels awers oficialuri piri muSaTa sabWoisa, es
iyo mdivani. SeuZlebelia Cven mTel revoliucionur organos moR-
vaweobaSi SevitanoT eWvi da vTqvaT, rom revoliucionuri organo
revoliucias ki ar awarmoebs, aramed ciliswamebas awarmoebs kerZo
pirebis winaaRmdeg (xmauroba) yovlad SeuZlebelia, rom Cven ase vi-
fiqroT, miT umetes, rom aseTi fiqri ar SeuZlian revoliucioners,
SesaZlebelia iuristma ese ifiqros, magram revoliucioneri amas ar
ifiqrebs. ra sabuTebs, ra dokumentebs eyrdnoba mesxiSvili? unda
mogaxsenoT, me sruliad baton kote wereTels ar vicnob, misi zneo-
brivi fizianomia ar maqvs warmodgenili, aq erTis mxriv laparakoben,
rom es kacia pativsacemi, faqizi zneobiT, meores mxriT laparakoben,
rom es kaci meqrTamea da sxva amisTana.
is sabuTi romelic Cven gankargulebaSi aris Cven sruliad ufle-
bas da arc saSualebas gvaZlevs ganvacxadoT, rom muSaTa sabWo gamo-
dis aq cilis mwamebeli, an mis mier romelime oficialuri piri da
kote wereTeli ki sruliad marTalia, amis Tqma ar SeiZleba, amis
sabuTebs is masala romeliTac xelmZRvanelobs b. Salva mesxiSvili
sruliad ar iZleva. aviRoT Tu gindaT is ganaCeni, romelic gamoita-
na WiaTuris momrigebelma mosamarTlem, visi bralia rom meqrTameo-
ba daswames wereTels? miqauTaZem ganacxada werilobiT, rom man 40
maneTi misca b. wereTels raTa mas moexerxebia, rom erTdroulad mie-
Ro is fuli, romelic ergeboda mas mrewvelTa sabWosagan, aq sTqves

73
miqauTaZes kerZo pirebma uTxres cili daswameT da amitom man cili
daswamao. me mogaxsenebT Tu iseTi piri aris rom erT SemTxvevaSi wer-
ilobiT cils swamebs adamians xolo Semdeg sawinaaRmdegos ambavs,
aseTi piris Cvenebas Cven jerovan ndobiT ver movepyrobiT is erTs
SemTxvevaSi erTs ambobs meoreSi sxvas. romels daujero ar vici, yov-
el SemTxvevaSi frTxilad viqnebi, vinaidan revoliucionuri sindisi
me amas mikarnaxebs, da ara iuristi formalistisa. aviRoT meore sabu-
Ti kobiZes Cveneba. igive kobiZe Cvenebas iZleva werilobiT, mTel rig
brals sdebs wereTels, SesaZlebelia sruliad usabuToT, magram is
sdebs brals, SeiZleba esec Caagones daswameo. yovel SemTxvevaSi is
pirvel sabuTs iZleva imisTvis rom wereTeli swored qrTams iRebda,
Semdeg imasac uCivles, Tqven warmoidgineT rom me qrTami miveci da
mowame ar iyo, b. mesxiSvils rogorc iurists ecodineba qrTami ros
iReben mowmes ar daiswroben. (xmauroba) diax diax Tu marTlac iReben,
me ar vambob rom kowia wereTelma qrTami aiRo, mowmes ar daiswrebda,
daiwyo revoliuciis xana, revoliuciis win mas ar SeeZlo sasamarT-
loSi eCivla imitom rom eSinoda cixisa.
b. mesxiSvili gvekiTxeba vin iyo iq fuli rom miscao ara kaci ar
iyoo, Tu ki mieci sasamarTloSi da mowme ar gyavda maSasadame Sen
cilis wamebels giZaxian magram sxva gamosavali ar aris, iZulebuli
Seiqmna rom marTlac aseTi gancxadeba Seetana Semdeg, Tuki marTlac
qrTami misca raTa sasjeli Tavidan moexsna. agreTve moiqca meore
viTomda cilis wamebeli kobiZe, rodesac mas miusajes 8 Tvis sapyro-
bile. mxolod ganaCenis gamotanis Semdeg man Seitana gancxadeba wer-
eTels cili davswame da mapatieTo, me makvirvebs erTi maT icodnen,
rom maT moelodaT es sasjeli, magram imaT maSin Seitanes gancxade-
ba roca ganaCeni gamoitanes swored mis Semdeg, roca imaT ar hqon-
daT imedi rom dadgenilebas gaabaTilebden, radganac mowmeebi ar
hyavdaT, yovel SemTxvevaSi Tuki Cven xelmZRvanelobT im sabuTebiT,
romelic Cven gankargulebaSi aris, romlebic moiZebneba momrigebel
mosamarTlis saqmeSi, Cven Tanabari angariSi unda gauwioT orives,
rogorc im sabuTebs romelic laparakobs wereTlis sasargeblod,
ise meore romelic laparakobs wereTlis winaaRmdeg. amitom Cven me-
tis ndobiT ver movepyrobiT. b. wereTels vidre muSaTa sabWos, ma-
gram b. mesxiSvili mainc mogaxsenebs aq, rom muSaTa sabWo aq arafer
SuaSi ariso, muSaTa sabWo cils ki ar swamebso. (me ar vici xan didi
formalisti aris b. mesxiSvili xan ara formalisti) Tu ki formalis-
tia erT SemTxvevaSi ratom iseTive formalisti ar aris meore saqme-
Si, ratom ar uwevs angariSs im qaRaldebs, romelic aris momrigebel
mosamarTlis saqmeSi, da romelic gadasca momrigebel mosamarTles
TviT Tavmjdomarem muSaTa sabWosi. muSaTa sabWo acxadebs rom Cveni
nayofis gamomxatveli am saqmeSi iyo b. xaratiSvili da mas personal-
urad pasuxs ver agebinebTo. agebs pasuxs TviT muSaTa sabWo. SesaZle-
belia momrigebel mosamarTlem angariSi ver gauwia am gancxadebas

74
magram yovel SemTxvevaSi angariSi unda gauwioT. es aris formalu-
ri mosazreba da Tuki formalurad vimsjelebT, amas iseTive mniSvne-
loba aqvs, kerZo piris Cvenebas kerZo piris mowmobas, miT ufro Tuki
angariSs uwevT kerZo piris mowmobas, Tqven angariSi aseTi organos
Cvenebas rogorc revoliucionerma, rasakvirvelia unda gauwioT, ma-
gram samwuxarod Tqven ar uwevT radganac revoliucias likvidacia
uyaviT Tqven ise rogorc social-demokratiam. b. kote wereTels ra
surda? man gamoiwvia sasamarTloSi mxolod xaratiSvili me mogax-
senebT swored muSaTa sabWo unda gamoewvia. ai swored formalistma
mesxiSvilma waikiTxa misi Txovna da iq sweria, rom xaratiSvils is
edaveba piradad rogorc xaratiSvils da agreTve moiTxovs rom is
dasvan Sav skamze rogorc muSaTa deputatTa sabWos wevri, prezid-
iumis wevrs, Tuki is cilis mwamebeli aris piradi, maSin zedmeti
iyo laparaki imaze, rom rogorc prezidiumis wevri unda daisvas
Sav skamzed. Tuki mas svams rogorc wevrs, maSin braldebas sdebT im
revoliucionur organizacias, romelic mas gamoesarCla. ase rom aq
dayenebulia sakiTxi. SeiZleba Tu ara muSaTa sabWos msjavri dasdos
romelime momrigebelma mosamarTlem im moRvaweobis saqmisTvis, ro-
melsac revoliucionuri moRvaweoba awarmoebda, vidre es revoli-
ucionuri organizaciebi ar iyvnen gauqmebulni. Tqven warmoidgineT
b. mesxiSvili brZanebs Cveni damoukidebloba rom gamovacxadeT 6
maiss, Cven ZalaSi davtoveT Zveli kanonebi. marTalia Zveli kanonebi
Cven davtoveT magram iusticiis ministri mogaxsenebT da mec gagim-
eorebT b. mesxiSvilo revoliucia, TviT es muSaTa sabWo, romelma
kanonma daawesa? revoliucionuri organoebi TviT kanonmdeblobden
maSin, amas hqvia revoliucionuri kanonmdebloba. revoliucionuri
moqmedeba angrevs Zvels, momavals umzadeben erTgvar safuZvels, vinc
rames akeTebs mas Secdomebic eqneba, magram rom Cveni revoliucio-
nuri SexedulebiT yovel SemTxvevaSi es revoliucionuri organoebi
mainc nakleb Secdomebs iRebdnen, vidre Zveli biurokratiuli reJi-
mis organoebi. ufro naklebs magram amas bevri ver xedaven imitom rom
maT ar undaT rom dainaxon.
me mogaxsenebT, muSaTa sabWo kargad moiqca, rom ar gamocxadda
momrigebel mosamarTlesTan, imitom rom momrigebeli mosamarTle
asamarTlebda muSaTa sabWos, asamarTlebda revoliucias, revoli-
ucionur organos, amis ufleba aravis aqvs im kanoniT romelic arse-
bobs, revoliucionuri organoebi aravis dauyenebia, am kanonis mixed-
viT ar moqmedobs, isini kanonis zeviT iyvnen. aseTi organizaciebis
Cayeneba im CarCoebSi, romelic TviTpyrobel ruseTis biurokrati-
isagan gamocemuli iyo warmoudgenelia im sasamarTloSi romelic
moqmedobs am kanonis mixedviT. muSaTa sabWo arc TiTon gamocxadda,
arc warmomadgeneli gagzavna da Tavis wevrsac urCia iq ar wasuliyo.
swored muSaTa sabWom daicva prestiJi revoliucionur organosi.
es ese rom ar eqna, is danaSauls Caidenda TviT revoliuciis winaSe.

75
CvenSi muSaTa sabWoebis mxaris centri arsebobda. es iyo umaRlesi
uaRresi revoliucionuri organo. ai swored iq rom miemarTa Wia-
Turis muSaTa sabWos moqmedebis Sesaxeb wereTels, me mgonia, rom es
umTavresi revoliucionuri organo Seudgeboda imis garCevas, ci-
lis mwamebeli aris Tu ara WiaTuris muSaTa sabWo da kerZod misi
prezidiumis wevri, romelic awerda xels. me mgonia rom es iqneboda
swori iuridiulad, formalurad Tu gnebavT, magram is ese ar moiq-
ca. yovlad Seuwynarebeli da SeuZlebeli aris, rom daeqvemdebaros
revoliucionuri organo da misi moRvaweoba romelime Zveli kano-
niT arsebul sasamarTlos, radganac revoliucionuri organizacias,
WiaTuris muSaTa sabWos pirdapiri monawileoba ar miuRia am saqmis
garCevis dros, es gamoZieba, am saqmis warmoeba swarmoebda ese calmx-
rivad, garCeva iyo calmxrivi, erTi mxare savsebiT moismina, meore ki
ar moismina. (ar ismis) xaratiSvili asrulebs mxolod davalebas mu-
SaTa sabWosas, is rac man Caidina, rac man moimoqmeda, exeba agreTve
muSaTa sabWos, da misi gasamarTleba aris agreTve muSaTa sabWos
gasamarTleba da aseT gasamarTlebas revoliucionuri fraqcia yov-
el SemTxvevaSi ver Seurigdeba.
zaqaria guruli. (s.-d.) upirvelesad yovlisa unda mogaxsenoT,
rom social-federalistebis damfuZnebeli krebis fraqcia glaxa kom-
paniaSi moxvda, iseT bnel kompaniaSi, rogoric aris kote wereTeli da
romelic ramodenadac gamijnuli aris im federalistTa organizaci-
isagan, sadac scxovrobs wereTeli. WiaTurel federalistTa partiis
wevri, rasakvirvelia, gawiTldeboda, rom sadme aq ijdes qandaraze,
maSin, rodesac misi fraqcia gamodis kote wereTlis damcvelad. me
movelodi, rom am seqtoridan gamovidodnen misi damcvelebi (aCvenebs
marjvniv) magram swored ar movelodi social-federalistebisagan
(nikolaZe: ra ufleba qondaT magisa?) STabeWdileba mqonda aseTi... (ni-
kolaZe: unda ilaparakoT is, ris uflebac gaqvT da ara yvelaferi ro-
SoT) rom cariela sityvebiT ar gamovide, wavikiTxav gazeTs, saidanac
sCans, rom am kacis, am pirovnebis winaaRmdeg gamodian TiTon WiaTure-
li federalistebi. muSaTa sabWom icoda da kargad icoda, rogori
bobolac aris WiaTuris mrewvelTa sabWos wevri federalisti da rom
savaldebulo ar gamxdariyo, rodesac Tavis sarevizio komisia air-
Cia, daasaxela erTi wevri social-demokrati isidore xaratiSvili,
meore eseri el. nadareiSvili da mesame federalisti Saqro vaSaZe,
romelic aris deda boZi WiaTuris federalistebis organizaciisa.
rodesac am sarevizio komisiam gaakeTa moxseneba wereTlis moqmedeba-
ze da ambavi ecnoba krebas, rom komisiam naTlad aRmoaCina borot-mo-
qmedeba (kiTxulobs.) ai azri federalistebisa, romelnic icnobdnen
kowia wereTels. mesxiSvili, rom iyos ara Tbilisis veqili, aramed
quTaisis veqili, me. mgonia imasac ecodineba vin aris kote wereTeli.
„wereTeli rasakvirvelia qrTams aiRebs“, es gaxlavs sityvebi quTai-
sis Zvel veqilebisa, ai eseT kompaniaSi moimwyvdnen Cveni federal-

76
istebi. gadavxedoT arsebiTad TiTon saqmes. b. mesxiSvili brZanebs,
rom aq Cven TiTqmis gangeb gamovtoveT, an da ar vicodiT saqme da ami-
tom gamogvrCa, rom kote wereTeli mTeli weliwadi ki ar gaCerebula
aramed maSinve iCivla, upirveles yovlisa, is maSinve ar momxdara, is
iyo 6 Tve yovel SemTxvevaSi gaCerebuli, saqme daiwyo aprilSi da iman
iCivla dekemberSi. ese igi man SearCia is dro, rodesac muSaTa sabWos
frontebi hqonda, ganaCeni gamoitanes swored maSin, rodesac muSaTa
sabWo Coloqze iyo. is moxerxebuli dro gaxldaT b. mesxiSvili meo-
re saCivari kobiZis Sesaxeb maSin iyo rodesac muSaTa sabWos TiTqmis
mTeli Tavisi SemadgenlobiT mTaze iyo da mkerdiT edga osTa bandebs.
da iq iyo esa Tu is, marTla federalistebic WiaTuridan. da ai aq
uSovnes dro meore wevrs. mere ra moxda aq? b. krebis wevrma gobeCiam
ukve aRniSina, rom imaT uaryves Tavis naCvenebi, magram rodesac maT
sasjeli gadauwyvites da sxva gamosavali ar hqondaT maSin SegeZloT
sTqvaT, erTze da meoreze SegeZloT geTqvaT: „isini iyvnen sulmok-
leni, sasjelis SeeSindaT, cixeSi ver dajdnen da bodiSi moixades.
miqautaZes damcveli ar hyavda, rodesac is gamocxadda sasamarTlo-
Si, es invalidi muSa, es daSavebuli muSa rodesac gamocxadda sajar-
oT daadastura Tavis Cveneba (ganaCenSi albad gaigebdiT?) Tqvensgan
social-demokrataT aRiarebulma magram namdvilad ki federalistma
deviZem, (Tumca WiaTuris federalistebi arc imas scnoben federali-
staT, mis Semdeg, rac is agrarul kanondeblobis winaaRmdeg wavida
da agrarul reformis gatarebas xels uSlida), ai es gamomZiebeli
deviZe Seecada, rom daebnia miqautaZe: sad, rogor, ra pirobebSi
misca man qrTami. magram miqautaZe sruliad ar daibna da eubneboda
miveci. 25 maneTi kontoraSi, meti ar mqonda, Semdeg rodesac 15 man.
miutane _ is ar iyo da mis cols dautoveo. mis magivrad, rom mosamar-
Tles gamoewvia coli da ficis qveS ekiTxa _ misca Tu ara mas miqau-
taZem 15 man. is arc aciebs da arc acxelebs da ganaCeni gamoaqvs, da es
ganaCeni federalistebisTvis misaRebi sabuTi aris, eWv gareSe aris.
aseTi aris kobiZis saqmec rogorc ukve mogaxseneT, man bodiSi moixada
mis Semdeg, rac ganaCeni gadawyvites da unda damjdariyo. aq iuristi
mogaxsenebT, TqvensaviT iuristi gobeCia, mogaxsenebT, rom damtkice-
ba qrTamis aRebisa ise advili ar aris, metadre rodesac am qrTams
iRebs iseTi kaci, rogorc kote wereTeli. arc exla dauwyia, arc exla
gaaTavebs Tu ki saSualeba eqneba. is gamocdili ablakati aris. kobi-
Ze da arc miqautaZe Zvel sasamarTloSi ar iCivlebden da Tu movida
revoliucionur organizaciaSi, es imitom, rom iq ara erTi da ori
iyo iZulebuli gadaexada fuli. mesxiSvili brZanebs, rom miqautaZem
ganacxada is xaratiSvilis binaze daibares da xaratiSvilma mosTx-
ova iseTi, Cveneba miecio. Tu ki mesxiSvilma es amoikiTxa, erTi do-
kumentidan, ratom daaviwyda guSindeli dokumeti, saidanac naTlad
sCans, eqvsi gareSe piri awers xels. im dros rodesac sabWoSi erTi
morige wevri iyo faRava, da 6 gareSe piri miqautaZe Semovida sabWoSi

77
da madloba gadauxada muSaTa sabWos, imisaTvis, rom maTma saCivarma
gasWra da man fuli miiRo, – es dokumenti arsebobs. Tu erTi dokumen-
ti aris misTvis misaRebi ratom ar unda miiRos dokumenti, romelic
eqvsi gareSe kaci awers xels, garda morige wevris faRavasi. mesxiSvi-
li brZanebs – kobiZem da miqautaZem uari sTqves braldebazeo magram
me gamigonia veqilebisgan, da maT Soris mesxiSvilisaganac, rom aseT
saqciels rusulad вымогательство-s eZaxian. kaci Caayenes iseT pirobeb-
Si, rom aiZules aseTi qrTami misces, ese igi gamostyues fuli ki ara,
uari braldebaze, da ai am dokumentebs hqonda didi mniSvneloba da
simZime. im dokuments ki rodesac xels awers 6 gareSe piri, mas ki ar
hqonia simZime. mesame boZi, romelsac emyareba wereTlis damcveli es
gaxlavT zubiaSvili. is, rom daiWires TiTqos TviT zubiaSvilma ga-
nacxada, rom mas mosTxoves esa da es Cveneba mieca.
me wavikiTxav batonebo, dokumets, romelic rusulad aris daw-
erili, da mere mivxdebiT vin yofila es wereTeli, ra Svili aris is.
dokumenti aris Sorapnis mazris jaris kacisa ganmTavisuflebul
komitetis mier samxedro begrisgan, da aq sweria. (kiTxulobs) maSasa-
dame zubiaSvili mojamagireT ki ar unda yofiliyo kote wereTelT-
an. is an unda yofiliyo brZolis velze, an maRaroebis muSaobaze
unda yofiliyo nestor wereTelTan. Tqven mogexsenebaT, rom WiaTu-
ra iyo cnobili rogorc omis moTxovnilebisaTvis momuSave da gan-
Tavisuflebuli iqauri muSebis brZolis velze gawvevisgan magram.
2.000 muSis magivrad aRmoCnda 7.500 muSa, magram arcerTi am 7.500
muSidan, garda 2,00 ar iyo muSa, yvela isini iyvnen an vaWrebi an qu-
lakebi, soflelebi rom eZaxian, SasaZlebelia zubiaSvils fuli ar
hqonia gadaxdili, magram mojamagireT dasdgomoda wereTels, rom
brZolis velze ar wasuliyo. samuSao ki am zubiaSvils ar unaxavs
da TiTon laparakobs Tavis gancxadebaSi rom is mojamagire aris we­
reTlisa. Tqven ambobT rom iman ganacxada _ `jamagirs vRebulob, da
ara qrTamiT vmuSaobo“.
magram me Tqven gekiTxebiT, ai Tunda am garemoebaSi rogorc is
ambobs, ese igi mojamagire aris, jamagirs Rebulobs da ara muqTad
muSaobs. am SemTxvevaSi aris Tu ara danaSauli, radganac is muSa unda
iyos maRaroebSi, an brZolis velze da muSaobs ki kote wereTelTan.
me mgonia es danaSaulia da swored amitom rodesac WiaTuraSi es ambe-
bi gamomJRavnda, an petrogradSi, rom es ambavi gaiges aRiZra kiTxva,
rom WiaTuris muSebi moixsnan rogorc omisTvis momuSaveni da yvela
gaiwvion omSi. maSin 2.000 muSebi Seikriba da gadawyvita: vaWrebis
gulisTvis romelnic odesaSi vaWroben, Cven ver gavauqmebT Cven ufle-
bebs, Cven TiTon avirCioT komisia gamovikvlioT es borot-moqmedeba,
da vsTxovoT droebiTi mTavrobas, rom WiaTura darCes, rogorc aqa-
mdis iyo, rogorc omisTvis momuSave qarxnebi. maSin muSebis mitingze
gadawyvetilebis Tanaxmad WiaTuris aRmasrulebelma komitetma air-
Cia komisia, da ara Tu zubiaSvili iyo daWerili, mTeli rigi faqtiu-

78
ri muSebisa iyo daWerili. aRmoCenili da Tu Semdeg isini gaanTavisu-
fles da sasamarTlos ar gadasces, es imitom, rom kerenskis mTavrobam
gamosca brZaneba aprilSi. Tu ar vscdebi, rom vinc winaT amisTana da-
naSauloba moaxdina napatiebi iyos da amieridgan ki mkacri zomebi
iyos miRebulio. zubiaSvili da sxva amisTana pirebi gaanTavisufles.
rac Seexeba dakiTxvas xaratiSvilisas da ara kobiZisas, rogorc
zubiaSvilma ganacxada, xaratiSvili iyo erTi wevrTagani im komi-
siisa, romelic airCia aRmasrulebelma komitetma da rodesac unda
gamoerkvia, vin iyo marTlac ganTavisuflebuli qrTamiT sxva da sxva
adgilas TiTqos WiaTuraSi muSaobda. da roca maT iWerdnen, iWerda
rasakvirvelia, komisari da ara komisia, daiWires isic, rogorc sxva
pirebi, atyobinebdnen komisias, rom SeekiTxaT da saqme gamoerkviaT.
komisiam gamoarkvia saqme, rom marTali iyo, magram kerenskim apatia
es danaSauli. Tavis Tavad cxadia WiaTuris komisia, amis winaaRmdeg
ar wavida. ai yvela is sabuTebi, razedac aq ilaparakes da razedac
laparakoben ise, TiTqos aseTi dokumenti arsebobs, romelic amt-
kicebs, rom xaratiSvilma rogorc erTma pirovnebam Caidina cilis
wameba, exla rac Seexeba imas, rom kote wereTelma, brZanebs mesxiS-
vili, daisaja ori piri, romelnic cils wamebdnen, mimarTa muSaTa
sabWos da sTxova misi patiosani saxelis aRdgena. marTalia man mimar-
Ta magram muSaTa deputatebis sabWo, mesxiSvils unda moexsenebodes,
rom es revoliucionuri organoa da revoliucia jer ar gaTavebu-
la, frontebic jer kidev bevri iqneba, SigniT da gareT, da ar scalia
ablokatebisa da bneli pirebisTvis, romelTac gamotyuebis saxiT ga-
mostyues is sabuTi, romelzedac mesxiSvili eyrdnoboda, gamovides
da sajaroT garCeva dauniSnos, miTumetes, rom yvela darwmunebul-
ni arian mis bnel saqmeebSi. yvela darwmunebulia, rom man ara marto
miqautaZesagan aiRo qrTami, gaanTavisufla ara marto zubiaSvili
samxedro brZolis velze wasvlisagan. magram gza ar dauketia muSa-
Ta sabWos wereTlisTvis, is eubneboda Cven CavidineT usamarTloba?
Cven ara varT mTlianad damoukidebeli, mTlianad TviTmpyroblaT
momqmedi, Cven gvyavs Cveni ufrosi ai sagubernio muSaTa deputatTa
sabWo da agreTve kavkasiis centralur muSaTa sabWo. gviCivleT iq
gaasaCivreT, warudgineT Tqveni dokumentebi, Tqveni sabuTebi da iq
gagvamarTleben. magram man es ar qna. an xaratiSvili moiwvieT, dasa-
jeT an TviTon gamoviwviT sajarod. (xmauroba) isini uars yobdnen da
mxolod ambobdnen rom xaratiSvili asrulebda muSaTa sabWos direk-
tivebs. ambobdnen Cven varT pasuxismgebelni, xaratiSvili asruleb-
da Cven nebis yofaso da rodesac aq mesxiSvili ambobda, mosamarTles
ar SeuZlian sxvanairad moqceuliyovo, me vambob, mosamarTle, Tu is
dadgeboda formalur niadagze, maSin sul ar unda moexsenebina mu-
SaTa sabWo da aRarc unda misTvis Seesxa qeba. es rogorc uwodebs aq
diplomatia, an Sorapnuli xriki, rodesac amas xmarobs mosamarTle,
is ukve obiektiurad ki ara mjelobs, marTla mosamarTlis simaRleze

79
ki ara sdgas, winaswar grZnobs rom usamarTlobas sCadis da amisT-
vis winaswar ekamaTeba imas, romelic SemdegSi (mixdeba) (?) es araferi
SuaSia, amitom ambobs, muSaTa sabWo umwkivloa, is arafer SuaSia is
ver daavalebda Tavis wevrs, rom, imas yalbi cnobebi SeekribaT. b. mesx-
iSvili am sityvebs imeorebs da ambobs: muSaTa sabWo ver daavalebda
Tavis wevrs yalbi cnobebi SeekribaT, magram saidan, dainaxa, mosamar-
Tlem an b. mesxiSvilma rom xaratiSvilma yalbi cnobebi krifa? is as-
rulebda mxolod muSaTa sabWos dadgenilebas, man miswera werili
wereTels da iq sweria: Tanaxmad miqautaZis saCivrisa. (kiTxulobs)
sxva meore sabuTi, romelic moiyvana mesxiSvilma zubiaSvilis Sesax-
eb, aq aris dadgenileba komisiisa romelic amoirCia aRmasrulebelma
komitetma da daavala gamoeZia yovelgvari borotmoqmedeba. am komi-
siam gamoarkvia, rom ori muSa, ganTavisuflebuli iyo muSis saxeliT
da sadRac sxvagan muSaobda da ara WiaTuraSi. aseTi dadgenileba
Seatyobina komitets xaratiSvilmac. saidan aiReT rom yalb cnobebs
krebda es pirovneba, amas ver daamtkicebs verc mesxiSvili, verc mom-
rigebeli mosamarTle, da man miswera muSaTa sabWos, qeba Seasxa, es iyo
TaRliToba da sxva araferi. b. mesxiSvili brZanebs: mosamarTles ar
unda eSinodes aravisi. mosamarTle maRla unda idges, damoukideb-
lad unda imoqmedos, samwuxarod es ese ar aris da es Cven gvawuxebs.
me gadmoqcemT winaSe social revoliucionur erTi partiis wevris,
damswres laparaks. is ambobda es sasamarTlos ki ar gavda, es gavda
kote wereTlis kantoras, sakmarisi iyo vinme Semosuliyo sasamarT-
loSi axali piri, kote miubrundeboda, da ambobda: ager vkiTxoT,
Saqro, es xom ese iyo? mosamarTle ki iq iyo, magram arafer SeniSvnas
ar aZlevda, es mosamarTlis ganaCeni ki ar iyo, kotes nakarnaxevi iyo.
samwuxarod Cvenken aseTi mosamarTleni arian dRes. mosamarTleebi,
romelTac Cven varCevT, magram Cven Tanaxmad imisa, rom Cven gvindoda
gvyoloda iuristebi am iuridiul saqmis saTaveSi, da es iuristebi ki
yvela Cveni nacnobebi ar yofila, vinaidan arc maRaroebSi da arc cix-
eebSi isini CvenTan ar iyven xolme, Cven ar vicnobdiT da TqvenisTana
kacebis protekciiT davayeneT, magram Cven gavicnobT mokle xanSi da
amisTana mosamarTleebs Tavis gzas uCvenebT.
aleqsandre asaTiani. (n.-d.) batonebo, aq friad mniSvnelovani
principialuri sakiTxi aris aRZruli da iseTi dasabuTeba, romelsac
adgili hqonda, sruliad ar Seefereba sakiTxis mniSvnelobas, am erTi
Tvis ganmavlobaSi damfuZnebel krebaSi Cven ori didi principialu-
ri sakiTxi aRvZariT. erTi administraciis Sesaxeb _ meore _ sasamarT-
los Sesaxeb. samwuxarod, unda mogaxsenoT, rom rogorc pirveli
sakiTxis ise meore sakiTxis Sesaxeb zogierT fraqciebs damfuZnebel
krebaSi friad martivi Sexeduleba hqoniaT. rodesac administracia
Tavis daniSnulebas ver asrulebs, xdeba mravalnairi borotmoqmede-
bani, zogierTi hfiqrobs, rom TviTeulma dainteresebulma pirovne-
bam unda gamoarkvios es borotimoqmedeba vin moaxdina. TviTeuli

80
partiis moRvawe aq gamodis, rogorc msajuli, is swyvets – danaSau-
li Caidina Tu ara, rogori kaci iyo is, romelic mohkles an romlis
Tavisufleba SebRales da sxva. aseTi SemTxvevaSi Tu administracias
araviTari cnobebi ar moepoveba am borotmoqmedebis Sesaxeb, samagi-
eroT esa Tu is partiis moRvawe aRWurvilia yovelgvar cnobebiT.
vinc mokles, is aseTi da iseTi iyo, xalxi mis winaaRmdeg amxedrebuli
iyo. maSasadame arc gasakvirvelia rom is daiWires, an mohkles da sxva.
administracias aravin avaldebulebs, rom aseTi TviTgasamarTlebani
da ama Tu im jgufis terori aRkveTos. aseve fiqroben zogierTni sa-
samarTlos Sesaxebac. magaliTi Tval win gvaqvs xaratiSvilis saqme.
damfuZnebel krebas ra unda eqmna am saqmis Sesaxeb, garda imisa, rom
xelSi aeRo sasamarTlos ganaCeni da is sabuTebi, romelic Segrovi-
li hqonda am saqmeze TviT sasamarTlos, rogorc im organos romlis
kompetenciaSi Sedis yovelmxriv aseTi sakiTxis gamorkveva da gansja
da daecva sasamarTlos ganaCeni. nu Tu mniSvneloba aqvs im azrs da
im Sexedulebas Tu ra azrs da Sexedulebas atarebs esa Tu is partia,
iqneba es federalistTa Tu social-demokratiuli partia, rogor
fiqrobs kote wereTlis Sesaxeb social-demokrati an social-fed-
eralisti ras fiqrobs xaratiSvilze. Cven, me mgonia, amas angariSs
ver gauwevT, damf. krebisTvis sayuradReboa mxolod sabuTebi da es
sabuTebi moaxsena damfuZnebel krebas TviT iusticiis ministrma. es
sabuTebi gveubnebian Cven, rom erTi pirovnebis winaaRmdeg, _ me ar
vicnob da maSasadame ar Sevdivar me imis ganxilvaSi, Tu vin aris is,
da rogori moRvawea, es sasamarTlos saqme aris. sasamarTlom es unda
gansajos da Tu baton guruls bevri cnobebi moepoveba am pirovnebis
Sesaxeb, mas aqvs saSualeba, rom sasamarTlos wesiT am pirovnebis wi-
naaRmdeg zomebi miiRos, am pirovnebis winaaRmdeg adgili hqonebia
mravalgvar borotmoqmedebas. sasamarTlos ganuxilavs amis Sesax-
eb ramodenime saqme, da yvelaferi es Cven ukve aq mogvxsenda: – erTi
ciliswameba gaabaTila, meore ciliswameba gaabaTila. is pirovnebebi,
romelTac Seexeba es ganaCeni, kmayofilni arian, protests ar acxa-
deben, mesame ciliswamebac agreTve sasamarTlos ganxilvis sagania da
simarTles aqac, is gamoarkvevs. me mgonia gasagebia is ganaCeni, rome-
lic am saqmeze sasamarTlom, magram Tu dainteresebuli mxare ar aris
dakmayofilebuli am ganaCeniT, mas sruli saSualeba aqvs aRadginos
Tavisi ufleba. aris Semdegi instancia, da exla kidev umaRlesi in-
stancia gveqneba – senati. da Tu kidev wereTelma am erTad erTma kacma
ori wlis ganmavlobaSi eZia Tavis bralmdebelni da aRadgina Tavis
ufleba, erTi, meoris, mesamis winaaRmdeg saqme sasamarTloSi awar-
moebina, nu Tu muSaTa sabWos Tu maTi ufleba iyo Selaxuli, an xarat-
iSvilis ukeTu mas usamarTlod moepyro momrigebeli mosamarTle,
ara aqvs saSualeba sasamarTlos wesiT aRadginos Tavis ufleba? me
mgonia amis saSualeba maT aqvT. maSasadame ra mniSvneloba aqvs da ra
azri aqvs im SekiTxvas, romelic warmodgenilia aq? upirveles yovli-

81
sa, unda aRiniSnos is Semcdari Sexeduleba SemkiTxvelebisa, TiTqos
xaratiSvilis Sesaxeb gamotanil ganaCeniT damnaSavis skamzed daes-
vaT WiaTuris muSaTa sabWo. me movismine aq warmoTqmuli sityvebi da
Tu Cven aq sakiTxi davsviT, vin aris, rom upirebs WiaTuris muSaTa
sabWos damnaSavis skamzed dasmas, Cveni pasuxi iqneba, rom es arian Sem-
kiTxvebi, upirveles yovlisa es aris social-demokratiul fraqciis
warmomadgeneli batoni guruli. mosamarTles an sxva vinmes muSaTa
sabWo samarTalSi ar miucia da damnaSavis skamzed ar dausvams. es sa-
samarTlos ganaCenSi aSkarad aris aRniSnuli, amis Sesaxeb saqmis war-
moebaSi araviTari niSani ar aris. da Tu Tqven gnebavT, rom yvela is
danaSauli rac Caidina xaratiSvilma moaxvioT muSaTa sabWos, ai es
aris muSaTa sabWos damnaSavis skamzed dasma.
Cven vfiqrobT, rom am SemTxvevaSi muSaTa sabWos damnaSavis
skamzed dasma aris usamarTloba, vinaidgan Cven aq mogvxsenda, rom
rodesac mrewvelTa sabWo SeekiTxa WiaTuris muSaTa sabWos ra gaqvT
Tqven sawinaaRmdego b-n wereTlisa, Tavis pasuxSi muSaTa sabWos
wereTeli meqrTamed ar dausaxavs. meore aseTsave SekiTxvas hqonda
adgili, kidev mesames, da arsad aris aRniSnuli, rom muSaTa sabWos
meqTamed miaCnia kote wereTeli. amis Semdeg, me gekiTxebiT Tqven, hqon-
da Tu ara mosamarTles ufleba daedgina, rom kote wereTlis meqr-
TameT dasaxvaSi muSaTa sabWo arafer SuaSia? saqmis warmoeba ambobs,
rom mas mZime brals sdebs kerZo pirovneba. da rom aq mxolod pirovne-
ba aris damnaSave, xaratiSvili. me vfiqrob, rom yvela is sabuTebi
romelic movismine Tqvengan da ara sxvebisagan, mxoloT amas ambobs.
axali sabuTi Tu geqnebaT amis Sesaxeb, bWobas maSin viqoniebT. magram
faqtia, rom hqonda adgili imas, rom muSaTa sabWos erTi wevri, dam-
naSaveTa skamzed dasves. da Tu SeuZleblad scnobs social-demokra-
tiuli fraqcia, rom muSaTa sabWos esa Tu is wevri samarTalSi iqmnes
micemuli ama Tu im borot-moqmedebisTvis, – maSin am SekiTxvas sul
sxva xasiaTi unda miscemoda, sul sxva saxiT unda yofiliyo es SekiTxva
Semotanili. vfiqrob, rom aseTi pretenziebi aravis eqneba. Cven gvyavs
damfuZnebeli kreba da misi ndobiT, aRWurvili mTavroba, magram Tu
es mTavroba gadalaxavs im normas da im farglebs, romelsac aniWebs
mas kanoni da is danaSauls Caidens kerZo pirovnebis da sazogadoebis
winaSe, is damnaSavis skamzed iqneba dasmuli da pasuxs agebs kanonis
winaSe. Cven vfiqrobT, rom aseT pasuxisgebas ver aicdens verc erTi
organizacia, rogoric ar unda iyos is, an ukeT, rom sTqvaT, verc
erTi ama Tu im organizaciis wevri aseTi imuniteti, rasakvirvelia,
ver mieniWeba sabWoebs da sxva revoliucionur organizaciebs.
Cveni azri am SekiTxvis Sesaxeb Cven wineT gamovTqviT. Cven
vfiqrobT, rom es uTuod aris sasamarTlos saqmeSi Careva. Cven am rw-
menaze vrCebiT am Jamadac. Tumca batonma iusticiis ministrma Tavis
sityvis pirvel nawilSi sakiTxi formalurad, swored gaauqma da aR-
niSna, rom mas ara aqvs ufleba, rom momrigebel mosamarTlis ganaCe-

82
nis ganxilva daiwyos, rom is am sakiTxs arsebiTad ar Seexeba, mxolod
procesualur TvalsazrisiT uyurebs am saqmeebs da sxva, magram, sam-
wuxarod Tavis sityvis bolo nawilSi is ukve arsebiTad Seexo am gana-
Cens da arsebiTad daafasa is. gaixsenieT misi daskvna: Tu aRmoCndeba,
rom am saqmeSi xaratiSvili gamodioda. rogorc pirovneba romelmac
Caidina danaSauli, da saTanado sasjeli miiRo mosamarTlisagano,
maSin, rasakvirvelia, Cven araferi gveqnebao, magram is saqme, romel-
ic Cven xelSi aris, ar amtkicebs, sruliad, rom TiTqos xaratiSvilis
saxiT aq mTeli organizacia ar iyves warmodgenili.
b-ni ministris aseTi azri, rasakvirvelia, arsebiTi uaryofaa mo-
samarTlis am saqmis gaSuqebisa da misi ganaCenis sisworisa. da gana
es sasamarTlos saqmeebSi aSkara Careva ar aris? sasamarTlos saqmeSi
Careva b-no ministro imas niSnavs, rom Tqven ar daeTanxmebiT mosamar-
Tlis ganaCens, sawinaaRmdego azrs daimuSavebT, da sawinaaRmdego
azrs gaatarebT da Semdeg SeiZleba sxva zomebi miiRoT. samwuxarod,
b-ma ministrma am zomebzedac migviTiTa. es aris sazogadoebis ndo-
biT aRWurvili mosamarTle da Tu Tavis daniSnulebas ver emsaxureba,
maSin sazogadoebis saqme aris, rom man daafasos misi moRvaweoba. e.
i. mosamarTlem ukanonoba Caidina, sazogadoebrivi azri am mosamarT-
lis winaaRmdeg unda wavides, imitom, rom man es danaSauli Caidina, da
sazogadoebam amis Sesaxeb zomebi unda miiRos, dRevandel pirobebSi
aseTi zomebis miReba ar gauWirdebaT dainteresebul organizaciebs.
Cven vfiqrob, rom es aris swored is aqti, romelic upirveles yovli-
sa ewinaaRmdegeba sasamarTlos damoukideblobas da romelic miuRe-
belia yovelive uflebriv saxelmwifoSi. mTavari sabuTi imisTvis,
rom revoliucionuri organizaciebi ar SeiZleba sasamarTloSi iyos
micemuli baton ministris da sxvebis mier moyvanili iyo is, rom Tu
Cven vixelmZRvanelebT arsebuli kanonebiT, maSin SeiZleba sasamar-
TalSi mieces yvela aq damswreni an didi umravlesoba yovel SemTx-
vevaSi. me vfiqrof, rom es metad gadaWarbebuli SiSia. me vfiqrof,
rom arsebuli kanoni iseve mtkiceT icavs dRevandel mTavrobas dRe-
vandel damfuZnebel krebas da yovelive saxelmwifoebriv organoebs,
rogorc icavda Zvel mTavrobas Tu is ukiduresaT icavda SeiZleba
am saxelmwifoebriv organoebs da Zvel mTavrobis saWiroebas. is sul
sxva sakiTxia magram mas Semdeg, rac Zveli mTavroba daimxo da misi
adgili daiWira axalma mTavrobam, Cveni kanoni Tumca kanoni Zvelia,
is iseTive basri iaraRia axali mTavrobisaTvis rogorc Zvel mTav-
robisaTvis da swored am kanonSi xelmZRvanelobs Cveni mTavroba,
rodesac ebrZvis yvela im elementebs, romelnic amxedrebulni arian
– saxelmwifos da mTavrobis winaaRmdeg.
iyo erTi aqti, romelsac, rasakvirvelia, sasamarTlo ar Seexeba.
es aqti is iyo, rodesac Zveli mTavroba icvleboda axal mTavrobiT
da imis Semdeg, rac axalma mTavrobam daikava Zveli mTavrobis adg-
ili, mas Semdeg axali mTavroba xmarobda da xmarobs im Zvel iaraRs,

83
im Zvel kanons, da scvlida mas imdenad, ramdenadac es misTvis saWiro
iyo. ai amitom Cven ar unda miviRoT es ukiduresi Sexeduleba, an unda
gavabaTiloT, ar unda gautexoT saxeli im kanonebs romelic CvenSi
moqmedobden. bevri maTgani, rasakvirelia Cven cxovrebas ar Seefer-
ebian, magram amisTvisac aris mowveuli damfuZnebeli kreba rom es
kanonebi Sescvalos da miiRos iseTebi, romlebic cxovrebas ufro
uaxlovdebian. magram sanam aseTi cvlileba ar Segvitania, sanam Zve-
li kanonebi moqmedoben, savaldebuloa rom yvela organo, yovelive
pirovneba ganurCevlad mimarTulebisa, am kanonebs emorCilebodes.
aucilebelia, rom sasamarTlos winaSe yvelani iyvnen Tanasworni, da
Tu gnebavT, rom revoliucionuri organoebi aRWurvilni iyven sxva
uflebiT, yovel SemTxvevaSi Cven ra SegviZlian imaT mivaniWoT imaze
meti ufleba, rac miniWebuli aqvT saxelmwifos umaRles organoebs
ara aqvT miniWebuli iseTi ufleba! rom isini sruliad upasuxismge-
bloni iyvnen kanonis da sasamarTlos winaSe. amitom Cvenis azriT
es SekiTxva sruliad miRebuli aris, Cvenis azriT sasamarTlom am
sakiTxSi gamoiCina sruli miudgomloba da man Seasrula Tavis mov-
aleoba, is xelmZRvanelobda im kanoniT, romelic savaldebuloa sa-
samarTlosTvis, da amisTvis araviTari angariSi mTavrobis winaSe da
sasamarTlosi ar miuZRvis da Tu aq aris pirovneba, romelic ukmayo-
filo aris am sasamarTlos dadgenilebiT, mas aqvs ufleba, kanonieri
saSualeba, rom Semdgom instanciebSi gaasaCivros saqme da aRadginos
Tavis Selaxuli ufleba.
Tavmjdomare. exla sam saaTze metia, winadadebaa social-demokra-
tiul fraqciisa rom kreba erTi saaTiT gagrZeldes. vin aris winaaRm-
degi, aravin, sxdoma grZeldeba.
valiko juReli. (s. d.) me mxolod erTSi veTanxmebi Salva mesxiS-
vils, rom es friad didi principialuri sakiTxi daqucmacebulia,
magram pirvelaT es didi sakiTxi TviT Salva mesxiSvilma daaqucma-
ca. man gamoitana sabuTebi da aqedan daiwyo am sabuTebis gabaTileba
man daasaxela sxva da sxva pirebi da scdilobda am pirobebis gansjas,
an braldebaTa dasabuTebiT damtkicebiT. me ki vambob rom es for-
maluri procesialuri mxare Cven ar gvainteresebs ise, rogorc am
mxaris politikuri xasiaTi, rogorc am mxaris namdvili Sinaarsi da
ai ratom, rodesac meored gamovida Salva mesxiSvili, man Seecada es
principialuri sakiTxi principialur simaRleze aeyvana da ganacxa-
da Tu ki Tqven marTla sakiTxi gainteresebs, Tu Tqven grZnobT, rom
revoliucionuri moRvaweebi da organizaciebi ar unda iyvnen micemu-
li pasuxisgebaSi, Tqven unda gamoitanoT aseTi winadadeba. man albaT
isic gaigo, rom aseTi winadadeba Semotanili gvaqvs, magram es meore
sakiTxi ver daayena ise, rogorc unda daeyenebina Tanamedrove poli-
tikur moRvavawes, Tanamedrove revoliucioner moRvawes.
Cven viciT rom revoliuciis pasuxis gebaSi micema ar SeiZleba, ma-
gram isic viciT, rom es erT gvari cda erTgvari nabiji iyo imisa, rom

84
revoliucia pasuxis gebaSi miecaT, da Salva mesxiSvili aq unda gamo-
suliyo ara rogorc iuristi, formalisti, aramed rogorc revoli-
ucioneri da Tu is, rogorc revoliucioneri, yovel azrs SeimuSaveb-
da, is aucileblad dagmobda rogorc wereTels da mis saCivars, ise im
b-n mosamarTlis ganaCens, me vambob agreTve, rom, formaluraT iqneba
yovlad. SesaniSnavi aris mesxiSvilis ganmarteba sakiTxisa da zaqa-
ria guruli Tumca sruliad ar aris iuristi magram, es mxare for-
malurad imdenad naTelia rom man iurist Salva mesxiSvils debuleba
sruliad gaabaTila.
magram Cven es mxare sruliad ar gvainteresebs. Cven gvainteresebs
sakiTxi SeiZleba Tu ara Tanamedrove pirobebiT revoliucionuri
organizaciebi sasamarTloSi miscen da Cven gadaWriT vambobT, rom
es SeuZlebelia da amis nebas Cven, vinc vibrZodiT am revoliucionur
organizaciebisTvis, aravis ar mivcemT. aravis mivscemT nebas rom ese
nawilobriv da Semdeg saerTo ieriSi moitanon revoliuciaze da mis
organizaciebze.
me rasakvirelia, ar gamikvirdeboda, rogorc amxanagma gurul-
ma sTqva, rom is rac am SekiTxvis irgliv iTqva, yofiliyo naTqvami
memarjvene seqtorisgan, imitom rom isini, rasakvirvelia, Zirian
fesviana arsebiTad ewinaaRmdegebian Cven mxedvelobas da savsebiT
adganan im formalur niadagze, romelzedac idga WiaTuris mosamar-
Tle, radganac es formaluri niadagi aris brZola revoliuciis wi-
naaRmdeg. es ganaCeni Zalian wvrilmani aris, Zalian patara, magram
Tu Cven yuradReba mivaqcieT imitom, rom es aris pirveli mercxali.
dRes mosamarTle diplomatiur gundruks ukmevs muSaTa sabWos
da ambobs: Cven viciT, rom muSaTa sabWo, romelic revoliucionur
weswyobilebis gamtkicebisTvis muSaobs aseT nabijs ar gadasdgamda
arasodeso, magram pasuxisgebaSi aris micemuli xaratiSvili. xval is
ityvis: Cven viciT rom Tfilisis muSaTa sabWo romelic revoliuci-
is saTaveSi idga, iseT nabijs ar gadasdgamda magram WiaTuris sabWo,
zestafonis sabWo da sxva romelic centrs mowyvetilni arian, sadac
upasuxismgeblo muSebi arian, isini gadasdgamen aseT nabijso da xval
imaT miscemen momrigebel mosamarTles da zogi miscemen Tfilisis
sabWos da egre sxvebs. ai swored am mxriv unda mivaqcioT yuradReba
da unda vsTqvaT, aris Tu ara es pirveli nabiji revoliuciis winaaRm-
deg gadadgmuli da Tu gulwrfelad Cven da yovel partiul niadags
movcildebiT, Tamamad unda vsTqvaT, rom es pirveli nabiji aris ga-
dadgmuli revoliuciis winaaRmdeg. mxolod guSin gavige rom kote
wereTeli federalistebis samwuxarod yofila soc.-federalisti da
swored Tqven Cvenze ufro medgraT unda gamosuliyaviT mis winaaRm-
deg, imitom, rom swored Tqven fraqcias da Tqven partias yvelaze
ufro scxebs Cirqs da me mgonia rom soc.-dem. rom eqna es Cven ufro
metis gajavrebiT, metis wyromiT gamovidodiT, davgmobdiT mas. Tu
marTla gainteresebs Tqveni partia, Tu gnebavT Tqveni partiis sindi-

85
si SeinarCunoT kote wereTels ar unda gamoesarCloT. exla rodesac
Cven vcdilobT am sakiTxis principialur simaRleze dayenebas, Cven
gadaWriT unda vsTqvaT, marto Tanamedrove kanonis mixedviT, rom
daviwyoT revoliucionuri organizaciebis gasamarTleba da maTi
moRvaweobis dasja, SegviZlian Tu ara mivceT isini pasuxisgebaSi da
davsajoT? me mgonia rom swored am oTaxs, romelSiac aris dRes dam-
fuZnebeli kreba yvelaze ufro meti ganucdia revoliucionuri praq-
tika da revoliucionuri Semoqmedeba da es oTaxi daamowmebs yvelaze
ufro xma maRla, rom Tu im niadagze davdeqiT, romelzedac samwuxar-
oT sdgas Cvenis fiqriT guSindeli revoliucioneri, magram dRes am
tribunaze mxolod formalisti iuristi Salva mesxiSvili, maSin ra-
sakvirvelia mTel Cven revoliucionur moRvaweebs da organizaciebs
pasuxis gebaSi mivcemT.
Salva mesxiSvils Zalian gaukvirda, – me amiT ki ar vambob, rom
viTom Tqven ar xarT revoliucionerebi, mxolod rodesac dRes am
tribunaze SesdegiT am dros Tqven mxolod partiuli mosazrebiT xe-
lmZRvanelobdiT da amiT CaidineT didi Secdoma. Tu Cven am niadagze
davdgebiT, me TamamaT vityvi, yvela pasuxisgebaSi unda mivceT da up-
irvelesad yovlisa isini, vinc revoliucionur saTaveSi idgen. Salva
mesxiSvils gaukvirda, – ai, xaratiSvilma ori dRe naxevari daiWira
kaci da mere aiZula esa Tu is Cveneba mieca. me ar vici, misca Tu ara
esa Tu is Cveneba, magram mikvirs nu Tu Salva mesxiSvils, romelic
muSaobda revoliuciis dros, es akvirvebs? Cven ori dRe naxevari ki
ara ori Tve naxevari dagviWeria, Tu Cven vgrZnobdiT, rom esa Tu is
piri revoliucias Ralatobda. Zalian xSirad Cven araviTari sabuTi
ar gvqonia xelSi, magram gvqonia revoliucionuri sindisi, revoli-
ucionuri rwmena da Rirseba. roca sabuTi ar gvqonda amas ar vaqce-
vdiT yuradRebas da im Jamad Salva mesxiSvili CvenTan iyo da Cven
erTad vicavdiT revoliucias da vwmendiT revoliucionur niadags
revoliuciis mowinaaRmdege pirebisgan. maSin Cven viyaviT marTalni
imitom, rom Cven am gzas uarvyofdiT, da marTlac ise, rom formalu-
rad dagvewyo msjeloba, rogorc exla Salva mesxiSvili Seeba, _ maSin
Cven ver movipovebdiT revoliucionur gvirgvins, im gvirgvins, ro-
melsac Seadgens damfuZnebeli kreba.
dRes, rodesac viciT, rom am muSaTa sabWom Sehqmna es damfuZnebeli
kreba da dRes Tu ara arsebobs muSaTa sabWo ara imitom, rom is sruli-
ad mokvda, gaqarwylda, aramed imitom, rom damfuZnebel krebaSi hpova
igive demokratiam Tavisi namdvili revoliucionuri xalxi (xmauroba)
diax dRes demokratia revoliucionur Semoqmedebas, revoliucionur
saxes poulobs sam krebaSi Cven SegviZlian vsTqvaT, rom es aris ganu-
wyveteli – Zafi revoliuciis Semoqmedebisa. nu Tu sindisi momrigeb-
el mosamarTlis, romelic emsaxureba xalxs da revoliucias, nu Tu man
ver igrZno, rom es saqme aris ara amxanag xaratiSvilisa, aramed saqme
revoliucionur muSaTa organosi. WiaTuris muSebma moiTxoves misi

86
gadayeneba, es moiyvana sisruleSi muSaTa sabWom mxolod meore mxare am
saqmisa, – sisruleSi moyvana daevala amxanag xaratiSvils, da swored
es amxanagi xaratiSvili, romelic iyo gamomxatveli muSaTa sabWos
survilisa, dRes viRaca mosamarTle romelsac samwuxarod icavs Sal-
va mesxiSvili, ori Tvis cixes usjis. me mgonia, Tu aq aris raime Secdo-
ma mxolod erTad erTi Secdoma aris: WiaTuris muSaTa sabWo, rusebi
rom ityvian bevri „ceremoniebi“ ar unda gaekeTebina. is valdebuli
iyo daeWira, ramodenime dRe, an kvira unda gaetarebina sapyrobileSi
maSin b-ni wereTeli aseT gambedaobas ver gamoiCenda. maSin, rodesac
mTeli Zala ufleba revoliucionur organizaciebs hqondaT, maSin
b-ni wereTeli sabWos dadgenilebas araviTar yuradRebas ar aqcevda,
imitom, rom albad eSinoda. magram dRes, rodesac muSaTa sabWo Tavisi
adgili axal organoebs, axal revoliucionur organoebs gadasca, am
wereTelma TiTqos organo, rom misma xazma gaimarjva, mas egona, rom
muSaTa sabWo mokvda da momakvdav loms Cawixvla moundoma. magram Cven
vambobT, ar momkvdara muSaTa sabWo, is swored am damfuZnebel kreba-
Si scocxlobs, imitom, rom muSaTa sabWom Sehqmna damfuZnebeli kreba
da damfuZnebelma krebam unda gamoitanos dadgenileba, rom muSaTa
sabWos wevrebi pasuxs ar ageben im SemTxvevaSi, rodesac isini icaven
revoliucias da revoliuciis monapovars (taSi).
nuravin nu ifiqrebs, rom Cven pirad pasuxis mgeblobisa gveSinian.
ara, Cven vambobT, _ Tu ki mTeli sabWo, an da calke revoliucionuri
moRvawe rac unda metad pativcemuli iyos es Tu Tavis sazogadoebriv
Zalas Tavis pirad, kerZo interesebisTvis moixmars, maSin gabedulaT
daisajos es adamiani es ara revoliucioneri. da Tunda kidevac daix-
vritos. magram rodesac es aris ara kerZo saqmisTvis, aramed sazo-
gadoebriv saqmisTvis, aravis ar mivcemT uflebas, rom es revoli-
ucionuri moRvawe, revoliucionuri organo pasuxis gebaSi micen da
sabraldebulo skamze dasvan mxolod imitom, rom qveyanas icavs da
revoliucias emsaxureba. amitom, Cvenis azriT, dResve damfuZnebel-
ma krebam unda gamoitanos saerTo dadgenileba, rom revoliucionur
moRvawes da revoliucionuri organo pasuxis gebaSi ar iyos aras gziT
micemuli, rodesac is Tavis revoliucionur movaleobas asrulebs,
garda amisa, Tu raime saqme aris dawyebuli am niadagze revoliucio-
nur organoebis an maTi wevrebis winaaRmdeg, es saqmeebi aucileblad
mospobili iqmnes, amasTanave unda mospobili iyos xaratiSvilis saqme
da me mgonia, rodesac am dadgenilebas gamoitans damfuZnebeli kreba,
_ es uzenaesi xelmZRvaneli Cveni respublikisa, am dadgenilebis Sem-
deg Tavis adgilas aRar iqneba, aRar eqneba adgili aseT namdvil kon-
tr-revoliucionur mosamarTles, rogoric aris b-ni WiaTuris mo-
samarTle. (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs mesxiSvils.
Salva mesxiSvili. (s.-f.) me mgonia, damfuZnebeli krebis wev­
rno, rom didi principialuri sakiTxi aq daaqucmaces da wvrilman,

87
sakiTxad aqcies. (xma: Tqven) CemTvis arafer interess ar warmoadgens
– ra partias ekuTvnis b. wereTeli, me principialurad am sakiTxs isev
davayenebdi, iqneboda wereTeli federalisti, iqneboda wereTeli
social-demokrati, upartio, an romelime partiis wevri. CemTvis aq
mTavari mniSvneloba aqvs TviT sakiTxis Sinaars da sakiTxis dayene-
bas, sakiTxi ki dgas Semdeg nairad: ufleba hqonda Tu ara romelime
pirs, visac cili daswames, dRevandel pirobebSi, sanam garkveuli
dekreti ar gamocemula, mieca es piri, ara marto rogorc kerZo piri,
aramed am, me amas xazs usvam, rogorc muSaTa sabWos wevri, rogorc
muSaTa sabWos prezidiumis wevri, sasamarTloSi: ufleba hqonda Tu
ara mosamarTles ar gaerCia es saqme? me Tqven winaSe vamtkicebdi da
vamtkiceb, rom dRevandel pirobebSi im kanonis mixedviT, romelnic
arseboben, mosamarTles ar SeeZlo ar exelmZRvanela amisTana kano-
niT, ufleba ar hqonda amisTana saqme ar gaerCia, da Tavis sindisis
mixedviT gamoetana ganaCeni. Tu Tqven laparakobT, rom revoliucio-
nur organoebis warmomadgenlebis sasamarTloSi micema im moRvaweo-
bisTvis, romelic maT revoliuciisTvis Caidines SeuZlebeli aris, me
amaSi Tqven geTanxmebiT da geubnebiT: mieceT saxelmZRvanelo normebi
yvela momrigebel mosamarTles, gamoitaneT dadgenileba damfuZnebe-
li krebisa, rom yoveli is moqmedeba, romelic piradi angarebiT ar
iyo namoqmedari, aramed revoliucias emsaxureboda – amisTana saqmee-
bis garCeva sasamarTloSi yovlad SeuZlebeli aris.
gamoitaneT amis Sesaxeb kanonmdeblobiTi dadgenileba da maSin
yvela mosamarTle valdebuli iqneba, am Tqven kanons eTanxmeba is Tu
ara, valdebuli iqneba raki kanoni aris angariSi gauwios amisTa-
na kanons da amisTana saqme ar garCion sasamarTloSi. me megona so-
cial-demokratiuli fraqcias imisTvis Semoqonda es SekiTxva, rom is
daesabuTebina sworeT am mxriv, rom amisTana precendenti aRar gan-
meorebuliyo Tu Tqven scnobT, rom es usamarTloT aris gadawyveti-
li da gnebavT rom ese iyos gadawyvetili momavlisTvis, normebi Ses-
cvaleT. amis magier gamovida zaqaria guruli daiwyo imis mtkiceba,
rogori pirovneba aris kote wereTeli. ras fiqrobs b-ni guruli?
SeiZleba TiTon b-n guruls qondes beri sabuTebi, SeiZleba is mar-
Tali aris, SeiZleba is marTali ar aris, amitom, rom me meore mxare
ar momismenia, magram me unda saerToT ganvacxado, rom damfuZnebeli
kreba ar aris meore instancia romelic ixilavs momrigebel mosamar-
Tles da gadawyvetilebas. Cven sasamarTlo organo ar varT (nikolaZe
adgilidan: saqmec magaSi aris) damfuZnebel krebas SeuZlian Tavisi
azri gamosTqvas da valdebuli aris gamosTqvas Tavisi azri principi-
alur sakiTxze, gamoacxados principialuri deklaracia, dayenebuli
saqmis gareSe da nu dagaviwydebaT b-bo, rom Tqven meore instancia ar
xarT. me gamoveli b-bo aq imitom, rom principialur niadagze damey-
enebina es sakiTxi, am sakiTxs principialur niadagze vayeneb da me ar
minda, rom es didi metad mniSvnelovani sakiTxi daqucmacdes imdenad,

88
rom laparaki iyos wereTlis pirovnebaze, Tu ra pirovneba aris kote
wereTeli, an imeze vin ra sTqva, amisTvis arc imden sityvas devxar-
javdi arc imden energias. am saqmes aqvs didi principialuri mniSvne-
loba da amitom vlaparakob. mosamarTle im pirobebSi romelSiac iyo
Cayenebuli sruliad marTali iyo, amas xazi gausva TviT iusticiis
ministrma (leon naTaZe adgilidan: formalurad, diax formalurad)
diax formalurad Tu Tqven ar gindaT amisTana precendenti gameor-
des SemoitaneT saTanado winadadeba (xma: soc.-dem. skamebidan Semovi-
tanT). diax vici da ase unda davayenoT es sakiTxi.
aucilebeli saWiro aris da sruliad miuRebelia imaze lapara-
ki, rom ama Tu im mosamarTlem ise ar gadawyvita sakiTxi, rogorc
Tqven gsurdaT. mosamarTlem ise gadawyvita sakiTxi, rogorc misi
sinidisi eubneboda da Tu am mosamarTlis momavalSi Cven veWobT, Tu
am niadagze daayeneT sasamarTlo garwmunebT, Tqven unda icodeT es,
rom arc sasamarTlo geqnebaT arc saxelmwifo. mosamarTles gamoa-
qvs Tavisi ganaCeni Tavisi sinidisis qveS da aravis ar aqvs ufleba
mis sinidisSi xelis faTurs, aravis ar aqvs ufleba mas raime ukar-
naxos. me mets getyviT SeiZleba am saqmeSi, sTqvaT mosamarTlem ga-
moitana Semcdari gadawyvetileba (xmauroba) vsTqvaT mosamarTlem
gamoitana Semcdari gadawyvetileba, magram sinidisiT gadawyvita.
Tu es misi sinidisis nayofi aris aravis ar aqvs ufleba mis sinidis-
Si xeli ufaTuros da Caerios mis saqmeSi. momrigebeli mosamarTlem
SeiZleba Semcdari gadawyvetileba gamoitanos amisTvis meore in-
stancia, amisTvis arsebobs gansaCivreba mxolod imitom, rom ar mog-
wonT es ganaCeni romelic mosamarTlem gamoitana. amisTvis ufleba
ar aqvs mosamarTles raime pasuxi mosTxovos, vinaidan yoveli mo-
samarTle upasuxis mgebloa, upasuxis mgebloa vinc Cemdami ganaCeni
gamoitanos Tu es ganaCeni damyarebuli aris mis rwmenaze, mis Seg-
nebaze. yoveli mosamarTle damnaSave aris mxolod maSin, rodesac
Cven daumtkicebT, rom ganaCeni gamotanili aris rame angarebiT da
sxva mosazrebiT. garda misi sinidisisa, es aris mTavari debuleba
da Tu am mTavar debulebas Cven yuradReba ar mivaqcieT, me am md-
gomareobas xazs usvam, damoukidebel saqarTvelos damoukidebeli
sasamarTlo ar eqneba da ramdenadac damoukidebeli sasamarTlo ar
gveqneba saxelmwifos ver avaSenebT da yoveli es muSaoba sul tyu-
ilia. es patara muSaoba ar aris, es sul ramodenime dRe aris rac
senatis debuleba miviReT. me Zalian kargaT xSirad senatis gad-
awyvetilebani Tqven ar mogewonebaT. saubeduroT amisTana pirobeb-
Si vcxovrobT, rom xSirad Cven TiTonve varRvevT kanons. SeiZleba
bevrs ar moewonos senatis gadawyvetileba, misi moqmedeba, magram
ramdenadac senati darajaT iqneba, ramdenadac is kanonis niadagze
idgeba, ramdenadac saerToT yoveli misi gadawyvetileba kanonier
niadagze idgeba, mis saqmeSi ar SeiZleba da arc unda Caerios vinme,
magram Tqven sxvanairi Tvalsazrisidan gamodixarT. arc erTi mo-

89
samarTle, romelic Tavis Tavs, Tavis pirovnebas pativs scems, Tqven
sasamarTloSi erT dRes ar dadgeba (rusia adgilidan: – pirvel si-
tyvas ebrZviT) pirvel sityviT vebrZodi imas, vinc sakiTxi daaqucma-
ca da gveubnebiT ramdenadac es sakiTxi principialuri sakiTxi aris,
principialur farglebSi unda iyos dayenebuli, rom mosamarTle pa-
suxis mgebeli ar aris, rom mis gadawyvetilebas verc dRes, verc mo-
mavalSi ver daayvedrebT. roca SehqmniT imisTana kanons, rom muSaTa
sabWos wevrs pasuxisgebaSi veravin ver miscems, Tu gnebavT amisTana
imuniteti SemqmnaT, me momxre var amisTana imunitetisa kanonmde-
blobiT, saTanado dekreti SemoitaneT aq.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs anjafariZes.
giorgi anjafariZe. (s.-d.) b-bo, Cemis azriT kiTxva srulebiT
amowuruli aris da Tu mainc sityva aviRe, es mxolod imisTvis, rom
mokleT pasuxi gavsce b-n mesxiSvils.
b-nma mesxiSvilma sxvaTa Soris ganacxada, rom mosamarTle Tavis
gadawyvetilebaSi aris pasuxismgebeli mxolod Tavis sinidisis wi-
naSe, da Tu is SecdomaSi Cavarda, – aris meore instancia, romelmac
es Secdoma unda gamoasworoso.
Zalauneburad me maxsendeba erTi moqmedeba b-n mesxiSvilis ro-
gorc iusticiis ministrisa, moqmedeba, romelic ewinaaRmdegeba am
debulebas.
SarSan q. gagraSi msaxurebda erTi mosamarTle vinme emelianini.
sxvaTaSoris es mosamarTle, yvela saqmes, romelic exeboda glexebs
da memamuleebs swyvetda memamuleebis sasargeblod. aRSfoTebulma
sazogadoebam es Seatyobina b-n ministrs, da Tqvenis azriT, rogor
moiqca b-ni ministri? man ocdaoTxi saaTis ganmavlobaSi es kontr-
revoliucioneri mosamarTle gadaayena da mis adgilas sxva daniSna.
(kedia: marTali revoliucioneri yofila!) ai ase moiqca b-ni iustici-
is ministri da Cemis azriT, eseTi moqceva sruliad samarTliani iyo.
magram aq unda daumato, rom es aris wminda wylis administraciuli
zedgavlena mosamarTleze, imitom rom rogorc erT SemTxvevaSi, ise
meore SemTxvevaSi mas SeeZlo eTqva, rom aris meore instancia, rome-
lic gamoasworebs mosamarTles moqmedebas. (nikolaZe: is mosamarTle
arCeuli iyo Tu daniSnuli?) rodesac es asea, me vekiTxebi deputat
mesxiSvils – ra zomebs Rebulobda deputati mesxiSvili im dros,
rodesac es gavlena moaxdina yofil iusticiis ministrma mesxiSvil-
ma, romelmac federalistebis sityviT samarTali safrTxeSi Caagdo.
Tavmjdomare. am gvarad kamaTi dasrulebuli aris. erTad erTi
formula aris Semosuli, Semdegi Sinaarsisa (mdivans) gTxovT wa­
ikiTxoT.
mdivani. (kiTxulobs).
niko nikolaZe. (adgilidan:) gTxovT gaiyos es.
Tavmjdomare. Tqven sityva gnebavT? mobrZandiT b-no.
nikolaZe. (adgilidan) me mogaxseneT Cemi azri raSi mdgomareobs,

90
Tavmjdomare. me bodiSs vixdi, magram sityvas gaeweva angariSi ma-
Sin, rodesac tribunidan aris warmoTqmuli. aseTia reglamenti, mo-
brZandiT.
nikolaZe. b-bo. Cemi winadadeba mdgomareobs imaSi, rom muxli,
romelic udavo, ueWvo da misaRebi aris, es aris pirveli da meore
muxlebia. magram Tqven neba unda misceT yvela wevrs damfuZnebel
krebisas, rom Tavis sinidisis, da survilisamebr miiRos zogi adgi-
li warmodgenil debulebisa, da uaryos sxva adgilebi, romelic mis
sinidisis winaaRmdegi aris.
me garwmunebT, Tu Tqven miiRebT pirvel or muxls, warmodgenil
debulebisa, Tqven idgebiT srulebiT samarTlian gzaze, araviTar sa-
samarTlos ar daarRvevT magram Tu ki Tqven gaereviT im kerZo saq-
meebSi, romelic aq ganxilvis sagnaT ar aris, Tu Tqven am saqmis Tao-
baze gamarTavT msvlelobas, Tqven ascdebiT politikis gzas gaereviT
sasamarTlos warmoebaSi da amiT moklavT Tqven qveyanaSi samarTals.
mTeli eri darwmundeba maSin, rom Tqven sruliad upasuxismge-
blod yofT yovel social-demokrats. da Tqven sasamarTlos, saqarT-
velos sasamarTlos, daarqmeven social-demokratiul, partiul sa-
samarTlos, da ara qveynis mTel eris sasamarTlos.
damfuZnebel krebas ara aqvs ufleba, rom am kerZo sakiTxs Se-
exos. Tqven, saxelmwifoebriv organoebs, aqvT sxvanairi saSualeba,
rom araviTari usamarTloeba ar moxdes Cvens qveyanaSi, Tu marTla
xaratiSvili usamarTloT aris dasjili, aris meore instancia, iqnes
kidev mesame instancia. Tu samive instancia usamarTloT gansjis,
gvyavs mTavroba, romelsac aqvs ufleba, rom mospos. yovel SemTx-
vevaSi, SeiZleba, rom mTavrobam gaanTavisuflos xaratiSvili, yove-
li dasjisagan sxva gziT, amnistiis gziT. an sxva ram gziT. dRes aq
amaze nu iqneba laparaki. dRes Cvens winaSe sdgas didi sakiTxi amis
Taobaze; am xaratiSvilis saqmis kargi Sedegi is aris, rom qveyanam
dainaxa, rom dasjili aris revoliucionuri organo, rom am orga-
nos pasuxisgebaSi micema samarTlis gziT ar SeiZleba da es ar aris
sasurveli imdenad, ramdenadac es organoebi sazogadod qveynis
saqmes arigeben.
rasakvirvelia, sruliad ganTavisublebuli unda iyos rogorc
is organo, ise yvela wevri am organizaciisa yovelgvar pasuxisgebi-
sagan, imitom rom is moqmedeba, rogorc miRebulia, aris saxelmwifo
uflebis mecnierebaSi sargeblobs революцъоное право, revoliucio-
nur uflebiT, ramodenimedac sazogado saqmes, saxelmwifoebriv, an
publikur uflebis saqmes emsaxureba, magram, ramodenimed, ramoden-
imedac am saqmeSi piradi ram ereoda, an grZnoba an cilis wameba, an
Suri, amaSi, rasakvirelia, arc Tqven inebebT, da arac am revoliucio-
nur organos pativi moiTxovs, rom davfaroT borot-moqmedeba, da
gamoviyvanoT angelozebad isini, vinc angelozebi ar arian. amiT Cven
dabla davcemT revoliucionur organos.

91
amitom me winadadebas viZlevi – miviRoT pirveli ori muxli war-
modgenil social-demokratiul rezoliuciisa da uaryoT mesame mux-
li. es TqvenTvis saWiroc ar aris, imitom, rom saqme ise wava SemdegSi,
rogorc moiTxovs qveynis interesi da nu davandablebT Cven dawese-
bulebas, Cven damfuZnebel krebas, Cven politikur Zlierebas imiT,
rom gaverioT ivan ivaniCis da ivan nikiforoviCis CxubSi.
WiaTuraSi momxdari saqme mivandoT sxva gzas da im gzas, romelic
Cven gvabaria nu davtovebT da am didi gzidan nu gadavalT.
meti araferi ar mindoda meTqva.
Tavmjdomare. krebis wevri giorgaZe.
grigol giorgaZe. (s.-d.) rasakvirvelia, Cven winaaRmdegni ar
viqnebiT, rom TviTeul muxlis winadadebisa, romelic Seicavs dadge-
nilebas, calke eyaros kenWi. magram imave dros b. nikom, isic aRniSna,
rom mesame muxli aris savsebiT miuRebeli. es aris sakiTxis arsebiTi
garCeva, sakiTxis arsebiT ganxilva. rasakvirvelia, Cveni Sexeduleba
sul sxva aris. Tqveni Sexeduleba aris iseTi, rom es saqme WiaTuris
momrigebel mosamarTlis kontoraSi momxdari, aris kerZo saqme xarat-
iSvilisa. Cveni Sexeduleba ki iseTi aris, rom es aris gasamarTleba
prezidiumis wevrisa, amitom es aSkara aris CvenTvis, rom sasamarT-
los samsjavro skamze dausvamT prezidiumis wevri muSaTa sabWosi, mas
asamarTleben, ara rogorc kerZo pirovnebas, romelmac cilis wameba
Caidina, aramed imas asamarTleben rogorc prezidiumis wevrs, rome-
lic asrulebda sabWos davalebas ese igi asrulebda revoliucionur
moqmedebas. amitom Cvenis azriT amas kenWi unda eyaros calke. Cven wi-
naaRmdegni ara varT mivcemT uflebas rogorc surT miscen maT xma, ma-
gram Cven vambobT, rom mTeli im sjelobisagan, romelic atexilia amis
garSemo, logikuri daskvna es aris: damfuZnebelma krebam unda sTqvas
konkretiulad, rom is, rac moxda WiaTuris momrigebel mosamarTlis
kameraSi, aris dauSvebeli. es aris revoliuciis gasamarTleba da Cven
amas ver dauSvebT, ai es Tavisi umTavresi azri damfuZnebelma krebam
unda sTqvas.
Tavmjdomare. winadadeba moismineT, rom es formula dayofili
iyos muxlebad, rasakvirvelia, aravin iqneba winaaRmdegi. im muxleb-
zed aris laparaki, romelic Seadgenen dadgenilebas (nikolaZes) am
muxlebzed aris laparaki ara? (nikolaZe: diax) pirveli muxli, maSa-
sadame, gaxlavT aseTi (kiTxulobs).
vin aris winaaRmdegi? vin Seikava Tavi? aravin. pirveli muxli
erTxmad aris miRebuli) meore muxli. (kiTxulobs).
vin aris winaaRmdegi? vin aris momxre? Tavi vin Seikava? ori wi-
naaRmdegia. Tavi Seikava samma. mesame muxli (kiTxulobs).
vin aris winaaRmdegi? vin aris momxre? Tavi vin Seikava? ori wi-
naaRmdegia? orma Tavi Seikava.
exla neba miboZeT mTlad formulad uyaro kenWi. vin aris winaaRm-
degi? vin Seikava Tavi? orma. maSasadame, formula miRebulia. (taSi).

92
piradi sakiTxisTvis sityva ekuTvnis b. mesxiSvils. reglamentis
ZaliT Tqven gaqvT gankargulebaSi xuTi wuTi.
Salva mesxiSvili. pirad gancxadebisTvis minda mogaxsenoT Semde-
gi: aq damfuZnebel krebis wevrma anjafariZem pirdapir damiyena kiTx-
va, rom iusticiis ministrobis dros, me erTi kontr-revoliucioneri
mosamarTle, 24 saaTis ganmavlobaSi daviTxove. marTali gaxlavT, da-
viTxove. Sematyobines revoliucionurma organizaciebma, Sematyobi-
na TviT saolqo sasamarTlom, rom es mosamarTle usinidisoT iqceva
revoliuciis winaaRmdeg, da es mosamarTle 24 saaTis ganmavlobaSi
daviTxove. magram nu gaviwydebaT, batonebo, rom es momrigebeli mo-
samarTle iyo ara arCeuli da amis gadayenebis ufleba yovel wuTSi
mqonda me, rogorc iusticiis ministrs (es sustia) rogor?
Tavmjdomare. batonebo orators, gTxovT nu ekamaTebiT.
mesxiSvili. me minda mogaxsenoT, Tu Tqven misdevT im debulebas,
romelic me wamovayene aq, rom momrigebeli mosamarTle ar unda iyos
gamocvlili, ai swored im dros Semovitane is kanoni, rom mosamar-
Tle amorCeuli yofiliyo, romelsac ver gadaayeneben vadamdi. Tqven
aq ar iciT, iyo kidev meore SemTxveva, es iyo b. davidoviCi, romelmac
siyalbe Caidina da romelic me gavaZeve mTavrobis dadgenilebiT.
Tavmjdomare. exla Semdegi sakiTxi.
dekreti samxedro saWiroebisaTvis 15 milioni maneTi gadadebisa.
sityva ekuTvnis momxsenebels b. iremaSvils.
ioseb iremaSvili. dekreti Seexeba samxedro saWiroebisTvis 15
milioni maneTis gadadebas. am winaze damfuZnebelma krebam miiRo ukve
erTi dekreti, romeliTac 15 milioni maneTi gadaixado samxedro saW-
iroebisTvis, magram radganac es 15 milioni maneTi am Jamad ukve ga-
nawilebuli aris, nawili ukve daixarja da radganac damfuZnebeli
kreba Tavis muSaobas Seswyvets Tve naxevrad am xnis ganmavlobaSi ki
aris mosalodneli da SesaZlebeli raime samxedro operaciis dawyeba
SigniT Tu gareT da mTavrobas ar SeeZleba maTi warmoeba, radganac
is ukreditoT iqneba darCenili: amitom safinanso sabiujeto komisia
mTavrobasTan erTad aucilebel saWiroebad scnobs am 15 milionis ga-
dadebas da Suamdgomlobs damfuZnebel krebis winaSe, rom es dekreti
miRebuli iqnes.
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis. (gobeCia: ara, me msurs) si-
tyva ekuTvnis b. gobeCias. umorCilesad gTxovT keTil ineboT da Tav-
is drozed gamogzavnoT baraTi.
ivane gobeCia. (soc. rev.) batonebo! Tqven mogexsenebaT, rom am
erTi Tvis win samxedro ministrma ganacxada, rom 25 milioniani fon-
di amoiwura, da radganac mosalodnelia saomari operaciebis dawyo-
ba, am SemTxvevaSi, saWiro aris aucileblad samxedro saWiroebisTvis
fondi aRvadginoT da mimarTa maSin damfuZnebel krebas, rom kidev
gadaedo 15 milioni maneTi. es pirveli cda iyo da milionebi miiRo,
marTlac Cvens pirobebSi, SesaZlebeli iyo rom samxedro saWiroebi-

93
sTvis dagvWirdeboda fulis gaReba, magram ar gasula kidev erTi Tve
albad maSin uxerxulad dainaxa rom 30 milioni erTad moeTxova, da
amitom exla kidev Semodis winadadebiT, rom raki es fuli ganawile-
buli aris, mieces exla kidev 15 milioni,
ai batonebo, Tuki Cven ase vxarjeT fuli, 30, 15, 10 milionebi, gar-
wmunebT rom Cqara dagvWirdeba kidev fulis gamoSveba. da Tu kidev
gamouSviT, amiTi ise davcemT am fulis fass, rom bolos da bolos
verc oms vawarmoebT, da verc verafers gavakeTebT. amitom frTx-
ilad unda vekidebodeT am sakiTxs da yovel wuTs aseTi milioniani
kreditebs ar unda vaZlevdeT.
Cven migvaCnia, rom araviTar mosazrebiT ar aris dasabuTebuli es
dekreti, verc momxsenebelma moaxerxa es da me mgonia verc samxedro
ministri moaxerxebs amas, imitom rom ar eqneba sakmao sabuTebi.
ori ara gvaqs maS raSi daixarja? amboben ganawilebuliao. raSia
ganawilebuli? es xom fondia. ai, amitom Cven migvaCnia rom es 15 mil-
ionis micema zedmetia, da amitom Cveni fraqcia winaaRmdegi iqneba.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis samxedro ministrs.
samxedro ministri noe ramiSvili. moqalaqeno! me sruliad ar mi­
nistrs, rom batoni gobeCia winaaRmdegia am winadadebisa, sxvanaira-
dac ar SeiZleboda: roca aris raime saWiroeba, gansakuTrebiT aseTi
mniSvnelovani, maSin social-revoliucionerma fraqciam aqedan unda
ganacxados, rom erTi sityviT es saqme ar exeba da aq araviTari saW-
iroeba ar aris, kategoriulad vacxadeb am tribunidan, rom b. gobe-
Ciam da misma amxanagebma, romelnic arian wevrebi safinanso sabiuje-
to komisiisa, ician ra saWiroebisTvis aris es 15 milioni daniSnuli.
kargad ician, da miuxedavad amisa, radganac aq Ria karebSi xdeba am
sakiTxis garCeva, isini aq gamodian, rom Seqmnan iseTi STabeWdileba,
TiTqos viRacas ukantrolod miaqvs fuli.
me vacxadeb, rom mTelma sabiujeto komisiam icis raSia saqme. (go-
beCia: misi warmomadgeneli aq ar aris) Tu misi warmomadgeneli ar
aris, miT uaresi TqvenTvis. maSin unda gagegoT saqme da gamosuli-
yaviT aq.
garda amisa, rom arsad araferi omi ar aris, me movaxsene b. go-
beCias, da albad man icis, rom erTnairi Setakeba ukve moxda da Cven
saerTod arasodes ar SegviZlian vsTqvaT am Jamad, rom uzrunvely-
ofilni varT raime safrTxisagan. damfuZnebeli kreba isvenebda sami
kviriT, mere gamovida, rom midis Tve naxevari da vinaidan araviTari
sabiujeto uflebiT damfuZnebel krebas ara aRuWurvia mTavroba, es
dadgenileba mTavrobisTvis saWiro aris da amitom aucileblad saW-
iro aris samxedro fondis gaZliereba.
Tavmjdomare. momxsenebelis daskvna.
momxsenebeli. safinanso komisiaSi im masalis mixedviT, romelic
mas xelSi hqonda, erTxmad aRiara am 15 milionis gadadebis saWiroeba.
marTalia jer ar swarmoebs omi, magram xarji mainc da mainc midis.

94
da TvenaxevriT mTavrobis ukreditod datoveba da iseTi mdgomareo-
bis Seqmna, rodesac saxelmwifos ar SeeZleba Tavdacva awarmoos, – es
pirdapir ar Seefereba damfuZnebel krebis daniSnulebas. amisTvis 15
milionis gadadeba aucilebel saWiroebas warmoadgens.
garda amisa, 300 milionis bonebis gamocema da misi aseTi gziT xar-
jva srulebiT ar dascems bonebis fass. bonebis fasis aweva da daweva
damokidebuli aris sul sxva ekonomiur da finansiur pirobebzed. es
dekreti 15 milionis gadadebisa da ar gadadebisa sul ar Seexeba amas.
amitom Cven moviTxovT, rom es dekreti miRebuli iqmnes.
(kreba dekrets kenWis yriT amtkicebs).
Tavmjdomare. dekreti muxlobriv kenWis yriT miRebulia. Semde-
gi sakiTxi, dekreti kavkasiis muzeumis reorganizaciisa. momxsenebe-
lia soloRaSvilis asuli.
anna soloRaSvilis asuli (s.-d.) saqarTvelos teritoriaze ar-
sebobs sxva da sxva samecniero dawesebulebani, romelnic moqmedoben
erTi meoresgan damoukideblad. ganaTlebis saministros ganzraxuli
aqvs gaaerTianos yvela dawesebuleba, imitom, rom erTis mxriv es mis-
cems saSualebas Semcirdes maTi SenaxvisTvis xarjebi, meores mxriv es
moaxdens samecniero ZalTa koordinacias. da ufro nayofieri iqneba
akademiuri muSaoba. erT erTi aseT dawesebulebTagani aris kavkasi-
is muzeumi, romelic unda SeerTebuli iqnes sxva dawesebulebasTan
erTad. kavkasiis muzeumi daarsebuli aris 1914 w. da Sesdgeba 5 gan-
yofilebisagan. es gaxlavT geologiuri, zoologiuri, botanikuri,
etnografiuli, arqeologiuri, istoriuli ganyofilebani. aris
agreTve kavkasiis muzeumTan biblioTeka. am muzeums miuZRvis didi
Rvawli kavkasiis mecnierobis SeswavlaSi. arsebobs aq mravali masa-
la, koleqciebi, gamocemuli aris mravali wignakebi da sxva. am Jamad
misi gaerTianeba aucilebelia, imitom, rom ufro Sefardebuli iyos
Cven cxovrebasTan. jer erTi, rom debuleba misi ar Seesabameba dRevan-
del demokratiul weswyobilebas. igi damyarebuli aris Zvel biuro-
kratiul safuZvelzed. Semdeg mas kidev erTi nakli aqvs: am muzeums
gansakuTrebuli yuradReba hqonda miqceuli aRmosavleT amierkavka-
siis Seswavlazed da rac Seexeba dasavleT saqarTvelos, imas naklebi
yuradReba hqonda miqceuli. dRidan damoukideblobis gamocxadebi-
sa, SeiZleboda am naklis Sevseba, magram iseTi garemoeba iyo, iseTi
mdgomareoba, rom Zneli iyo am naklis Sesworeba. mimosvla gaZnele-
buli iyo, siZvire da sxva. da ai ganaTlebis saministros surs misi re-
organizacia. am muzeums ganagebs direktori, direktoris wardgeniT
ruseTis samecniero akademia amtkicebda gamgeebs ganyofilebisas da
agreTve biblioTekis gamges. es wesdeba, rasakvirvelia, ar Seefereba
da unda Secvlili iqnes. direqtors daniSnavs ganaTlebis saministro
da ganagebs mTel muzeums sabWo, romelic Sesdgeba xuTive ganyofile-
bebis warmomadgenelTagan da universitetis 5 warmomadgenlisgan. ai
aseTi iqneba, maSasadame, reorganizacia muzeumisa.

95
saxeli ki daerqmeva „saqarTvelos muzeumi“. warmodgenili gax-
lavT aq dekreti, maSasadame, kavkasiis muzeumis gauqmebisa da saqa-
rTvelos muzeumis daarsebisa da debuleba am muzeumisa. (kenWis yriT
dekreti miRebulia).
Tavmjdomare. exla unda daubrundeT im saboloo, teqsts rome-
lic droebiT gadavdeT. saboloo teqsti samxedro begaris da Sei-
araRebul ZalTa Sevsebis kanonisa. sityva ekuTvnis momxsenebels b.
mdivans.
simon mdivani. (kiTxulobs. saboloo teqsti damtkicebulia).
Tavmjdomare. sxva sakiTxebi ar aris, gTxovT moisminoT Semdegi
sxdomis wesrigi. sxdomas vxurav.
sxdoma ixureba naSuadRevis 3 saaTsa da 45 w.

96
saqarTvelos damfuZnebeli kreba
(stenografiuli angariSi)

ormocdameoTxe sxdoma

1919 weli, agvistos 1. tfilisi. sasaxle.

Tavmjdomareobs damfuZnebel krebis Tavmjdomaris ufrosi am­


xanagi
aleqsandre lomTaTiZe.
mdivnobs damfuZnebel krebis mdivani
konstantine jafariZe.
prezidiumSi aris simon mdivani.
sxdoma iwyeba dRis 12 saaTsa da 45 wuTze.
Tavmjdomare. gTxovT daikavoT adgilebi. mdivani mogaxsenebT
dRiur wesrigs. gTxovT waikiTxoT.
mdivani. (kiTxulobs).

dRiuri wesrigi:

1. saboloo teqsti _ warsuli sabiujeto wlis angariSis wardge-


nis vadis Secvlis dekretisa.
2. saboloo teqsti _ gzaTa departamentis Statisa da xarjT-aR-
ricxvis damtkicebis kanonisa.
3. saboloo teqsi _ saxelmwifo dawesebulebaTa Sesanaxad yov-
elTviurad 65.887.720 m. gadadebis dekretis moqmedebis gangrZobis
dekretisa.
4. saboloo teqsti _ 1919 w. ianvris 1-de samxedro saministro _
xarjis dasafaravad xazinidan 5 mil. man. gaRebis dekretisa.
5. saboloo teqsti _ 1916 wlis maisis 13 gamocemul debulebis
zedmet mogebaze gadasaxadis gaweris Sesaxeb ZalaSi datovebis
dekretisa.
6. saboloo teqsti _ samaswavleblo seminariis damatebiTi Sta-
tis kanonisa.

97
7. saboloo teqsti _ Sinagan saqmeTa saministrosTan arsebul gan-
sakuTrebul razmis moqmedebis gangrZobis dekretisa _ spekuliacii-
sa kontr-revoliuciisa da mZarcvelobis winaaRmdeg sabrZolvelad.
8. saboloo teqsti _ qalaq WiaTuris TviTmmarTvelobisaTvis
erTi milioni maneTis sesxis micemis dekretisa.
9. saboloo teqsti _ samxedro saWiroebisaTvis 15 mil. maneTis
gadadebis dekretisa.
10. saboloo teqsti _ kavkasiis muzeumis reorganizaciis dek­
retisa.
11. dekreti _ iusticiis ministris gankargulebaSi 3.233.888 man.
gadadebis 1919 w. ianvris 1-de sapyrobileTa saWiroebisTvis gaweul
xarjis dasafaravad.
12. dekreti _ iusticiis ministris gankargulebaSi yovel Tvi-
urad damatebiTi 355.250 m. gadadebis Sesaxeb _ jansaR patimarTa Ses-
anaxad da 123.875 m. avadmyof patimarTa samkurnalod da Sesanaxad.
13. dekreti _ 500 aTasi maneTis gaRebisa _ qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebel sazogadoebis mTavar gamgeobisaTvis
sesxad misacemad.
14. dekreti _ samazro miliciaSi mosamsaxureTa jamagiris ga-
didebisa.
15. dekreti _ samxedro begaris ausruleblobisaTvis da am dana-
SaulobisaTvis dasjisa.
16. dekreti _ mTavrobis wevrTa jamagiris gadidebisa.
17. dekreti _ mTavrobis Tavmjdomarisa, damfuZnebeli krebis
Tavmjdomaris ufrosi amxanagisa da ministrebis sawarmomadgenlo
xarjisa.
18. dekreti _ mTavrobis gankargulebaSi sursaTis dasamzadeb-
lad 50 mil. man. gadadebisa.
19. dekreti _ quTaisis qalaqis TviTmmarTvelobisaTvis oTxi mil.
man. sesxis micemisa.
20. dekreti _ gzaTa uwyebisaTvis 448.000 man. kreditis gaxsnisa
tfilisis sadguris Senobis SesakeTeblad.
21. dekreti _ damfuZnebeli krebis arCevnebis debulebis Ses-
worebisa.
22. dekreti _ tfilisis fizikur observatoriis gauqmebisa da
saqarTvelos fizikur observatoriis daarsebisa.
23. erovnul-demokratiul fraqciis mTavrobisadmi SekiTxva _
soxumis olqis mdgomareobis da ambebis Sesaxeb.
24. er.-dem. fraqciis mTavrobisadmi SekiTxva _ gazeT „sali kld-
is“ daxurvisa da revaz gabaSvilis dapatimrebis Sesaxeb.
Tavmjdomare. surs Tu ara vismes sityva dRiuri wesrigis Sesax-
eb? msurveli aravinaa? dRiuri wesrigi miRebulia. pirveli sakiTxi
saboloo teqsti. sityva ekuTvnis momxsenebels.

98
(ikiTxeba dRiuri wesrigis 1-10 §§ aRniSnuli sakanonmdeblo aqt-
Ta saboloo teqstebi, romelnic damfuZnebeli krebis mier erTxmad
damtkicebuli iqna).
Tavmjdomare. Semdegi aris dekreti me-11. sityva ekuTvnis momx-
senebels.

dekreti _ iusticiis ministris gankargulebaSi


3.233.888 man. gadadebisa.

ivane WavWaniZe. moqalaqeno! iusticiis ministri Suamdgomlobs,


rom mis gankargulebaSi gadadebuli iqmnes 3.233.888 man. krediti. es
Tanxa raTa dafaruli iqmnes zedmeti xarjebi sapyrobileSi tusaRe-
bis Sesanaxavad 1918 w. ivnisis winandel normiT iseTi patara, mcire
Tanxa iyo, rom yovlad SeuZlebeli iyo am TanxiT tusaRebis gamokve-
ba. dRidan damoukideblobis gamocxadebisa am uwyebisaTvis tusaRe-
bis Sesanaxavad kanonmdeblobis gziT xarji ar iyo gatarebuli. iyo
jer 9 kap. mere droebiTi mTavrobis dadgenilebiT daeniSnaT Tanxa 5
maneTi, faqtiurad ki ixarjeboda 9 man. da 5 Sauri. es zedmeti Tanxa,
zedmeti xarji, romelic gaswia saministrom mas jer-jerobiT ar mi-
uRia. man dafara xarji sxva saSualebiT, romelic mis gankargule-
baSi imyofeboda da agreTve daedo zogierT dawesebulebis vali,
magaliTad qalaqis kavSirTa da momawodebis komitetisa. amasTanave
mogexsenebaT, rom SarSan mZvinvarebda partaxtiani tifi, da am tifis
winaaRmdeg iyo brZola saWiro, da esec xarjebs moiTxovda. amisaT-
vis saministrom daxarja garda imisa, rac mis gankargulebaSi iyo am
saqmeebisTvis gadebuli, _ is Tanxa, romelzedac me dRes mogaxsenebT
da Suamdgomlobs, rom es Tanxa mas mieces. sabuTi gaweul xarjebisa
wardgenili aqvs saxelmwifo kontroliors da Suamdgomlobs, rom es
Tanxa mieces imis da mixedviT Tu rogor iqneba gaweuli xarjebi. ai
mokled Sinaarsi am dekretisa.
Tavmjdomare. zogadi msjelobisaTvis aravis surs sityva? mux-
lobrivi ganxilva miRebulia.
momxsenebeli. (kiTxulobs muxlobriv. dekreti mTlianad miRe-
bulia).
Tavmjdomare. Semdegi me-12 dekreti:

dekreti iusticiis ministris gankargulebaSi yovel


Tviurad damatebiTi 356.250 m. gadadebisa.

ivane WavWaniZe. es dekreti gamowveulia imiT, rom xarjT-aRricx-


va, romelic warmodgenilia damfuZnebel krebaSi pirvel ivnisSi Se-
motanili aris winandeli normebi. aq Setanili aris 5 man. es TviTeul

99
jansaR patimarze da amis garda _ 2 maneTi avadmyofebisTvis. es anor-
maluri mdgomareoba aris: jansaR patimarze ixarjeba 5 man. cxadia,
rom avadmyofebze meti xarji ar aris saWiro. ase, rom is Tanxa, rome-
lic Setanili aris saerTod xarjT-aRricxvaSi yovlad SeuZlebeli
aris, rom dafaruli iqmnes xarjebi, romelic gamowveuli aris tu-
saRebis SenaxviT. amisaTvis saministro aqac Suamdgomlobs am zedmet
xarjis dasafaravad tusaRebis Sesanaxavad, gadadebuli iqmnes 300
maneTamde. maSasadame unda iqmnes gadidebuli 15 maneTamde. (ar ismis)
kanoni ambobs, rom 15 maneTi saWiroa, imisTvis, rom tusaRebis moTxov-
nileba dakmayofildes, da imave dros avadmyof tusaRebisTvis garda
15 maneTisa daematos 3 maneTi, am xarjis dasafaravad saministros az-
riT saWiro iqneba, rom gadadebuli iqnes 123,752 maneTi. ra Tqma unda
amis gadaWriT Tqma, rom swored es Tanxa savsebiT iqneba sakmarisi ar
SeiZleba, rodesac ricxvi, erT dRes aris meti, meore dRes naklebi.
aq aris naTqvami: yovel Tve gadaidos Tanxa. magram, rogorc mogexsen-
ebaT, es Tanxa iqneba miRebuli saxelmwifos xazinidan, misdamixedviT
Tu ra xarji iqneba gaweuli. Tu iqneba saxelmwifo kontrolioris
mier dadasturebuli.
vis surs sityva? msurveli arvin aris. gTxovT waikiTxoT.
momxsenebeli. (kiTxulobs) (1-2-3-4-5 muxli miRebulia. dekreti
saerTod miRebulia).
Tavmjdomare. me-13 dekreti. momxsenebelia iremaSvili.

dekreti 500 aTasi maneTis gadadebisa qarTvelTa


Soris wera kiTxvis gamavrcelebel
sazogadoebisTvis sesxad misacemad.

ioseb iremaSvili. (s.-d.) dekreti Seexeba ganaTlebis ministris


gankargulebaSi 500.000 maneTi gaRebis qarTvelTa Soris wera-kiTx-
vis gamavrcelebel sazogadoebis misacemad. wera-kiTxvis gamavrce-
lebel sazogadoebis mTavar gamgeobaSi am Jamad damzadebulia
mravali wignebi gamosacemad, magram mas saSualeba ar moepoveba es
wignebi gamosces. es wignebi saxelmZRvaneloebi: „deda ena“, „bunebis
kari“, pirveli da meore nawili „ariTmetikis krebulebisa“ da sxva
iseTi wignebi, romlebic aucilebel saWiroebas warmoadgenen saer-
Tod skolebSi saxmareblad. radganac es aucilebel saWiroebas war-
moadgens da radganac mTavar gamgeobas araviTari saSualeba ara aqvs
wignebis gamosacemad amitom mTavar gamgeobam Suamdgomloba aRZra
mTavrobis winaSe, rom naxevari milioni maneTi mieces sesxad. mTavro-
ba daeTanxma am Suamdgomlobas, safinanso komisiam ganixila es mTav-
robis mosazreba, daeTanxma mas, da Suamdgomlobs damfuZnebel krebis
winaSe, rom es Tanxa micemuli iyos.

100
Tavmjdomare. (1-2-3 muxli miRebulia. dekreti saerTod miRebu-
lia.) (Tavmjdomareobs s. mdivani.).
Tavmjdomare. Semdegi me-14 dekreti. sityva ekuTvnis oniaSvils.

dekreti samazro miliciaSi mosamsaxureTa


jamagiris gadidebisa

daviT oniaSvili. moqalaqeno! administraciis mowyoba da or-


ganizacia, an ukeT, rom vsTqvaT reorganizacia, erTi udidesi saqme
aris ai, romelic unda ganaxorcielos Tqvenma demokratiulma res-
publikam. Tqven mogexsenebaT, rom am mxriv, Cveni administracia da
gansakuTrebiT administracia soflad bevr naklovanobas ganicdis
da saSinel safrTxes umzadebs Cvens saxelmwifoebriv weswyobile-
bas. amitom mas Semdeg, rac administracia erobebis xelSi gadavida
Tavisi kreditebiT erobebma gansakuTrebuli yuradReba miaqcies ad-
ministraciis mowyobas soflad. am miznisTvis mimdinare wlis martSi
Sesdga gansakuTrebuli TaTbiri sruliad saqarTvelos erobebis
warmomadgenlebisagan da am TaTbirze SemuSavebul iqna miliciis
Statebi. es Statebi ganixila SinaganTa saqmes uwyebam da mcire Ses-
worebebis Semdeg miiRo da daamtkica. am Jamad es Statebi gadagza-
vnili aris saxelmwifo kontrolSi da ueWvelia, dasvenebis Semdeg
Semodgomaze damfuZnebel krebaSi plenumis sxdomaze ganixileba da
am gvarad miRebuli iqneba mTliani kanoni sruliad saqarTvelos
miliciisa soflad, samazro miliciis Statebis reorganizacia. ma-
gram mdgomareoba am Jamad friad kritikuli da tragikuli aris.
saqme imaSia, rom is krediti, romelic gaexsna erobebs iseTi mcire
da umniSvnelo aris, rom yovlad SeuZlebelia administracia davtov-
oT im nivTier pirobebSi, romelSiac dRes imyofeba.
ai cnobisTvis mogaxsenebT ramodenime magaliTebs. arsebul
Statebis mixedviT mazris komisia iRebs jamagirs (?) maneTs, misi Ta-
naSemwe 600 man. raionis komisari 300 man. mazris milicia (kiTxulobs)
Tu Tqven daakvirdebiT cifrebs, dainaxavT, rom es iseTi saSineli ci-
frebi aris dRevandel cxovrebis pirobebSi, rom arc erTi sinidis-
ieri da Tavis movaleobis aRmasrulebeli adamiani ar daeTanxmeba
am pirobebSi samsaxurs. marTalia miliciaze gavrcelebuli aris 20
martis kanoni jamagirebis momatebis Sesaxeb, magram mainc miuxeda-
vaT am kanonis gavrcelebis jamagirebze, es jamagirebis sagrZnoblad
mcire aris da yovlad SeuZlebelia mosTxovos milicias samsaxuri
da movaleobis asruleba, Tu es Zvel pirobebSi darCa. amitom TviT-
mmarTvelobis komisiam iqonia am Seqmnil mdgomareobaze msjeloba
da gadawyvita, _ aiRos Tavis Tavze iniciativa _ dekreti SeimuSaos
da warudginos damfuZnebel krebas. dekretis deda azri, romelic

101
ganvixiloT da Semdeg miviRoT, an uaryoT imaSi gamoixateba, rom
droebiT, vidre SemuSavebuli iqneba miliciis Statebi soflad da es
moxdeba Semodgomas, SeiZleba enkenisTves, droebiT unda gadidebul
iqnes samazro miliciis mosamsaxureTa jamagirebi. magram, rogor ga-
diddes, mokleT mogaxsenebT ra safuZveli unda daedvas am jamagire-
bis momatebas, im nusxas miliciis Statebisa, romelic SemuSavebuli
aris samazro erobis yrilobaze da romelic daadastura Sinagan
saqmeTa saministrom.
daaxlovebiT safuZveli Semdegi aris. meore mxare dekretisa, sa-
dac naTqvamia aris krediti Zvel arsebul kreditebTan gadadis er-
obebis gankargulebaSi da eroba miscems jamagirebs milicias. Cven
varaudiT miviReT oTxi Tve. maSasadame, yovelnairi damateba, rom vi-
angariSoT _ aq, nusxa axlavs dekrets, Semdeg wagikiTxavT, rodesac
ganxilvaze gadavalT, daaxlovebiT udris mTeli saqarTvelosTvis
miliciisTvis sam milionze mets da Tu miviRebT mxedvelobaSi oTx
Tves, maSin rasakvirvelia, es gamodis xuT milionze naklebi. raT mi-
viReT oTxi Tve da ara naklebi? saqme imaSia, rom sabiujeto komisia
darwmunebulia imaSi, rom es ZiriTadi kanoni miliciis Statebisa,
romelic saxelmwifo kortrolisagan ueWvelad am oTxi Tvis gan-
mavlobaSi da SeiZleba ufro adrec Semova damfuZnebel krebaSi
da meqanikurad droebiTi damatebiTi krediti daxuruli iqneba,
magram es periodi Cven daviWireT, yovel SemTxvevaSi aRiarebulia
oTxi Tve. magram SesaZlebeli aris es kanoni Semovides ufro adre,
an enkenisTveSi, an oqtomberSi mimdinare wels. rac Seexeba saxelm-
wifo kontrols da finansTa ministris azrs, unda mogaxsenoT, rom
saxelmwifo kontroliori brZandeboda sabiujeto komisiis sxdom-
aze da Tavis mxriv daeTanxma am dekrets im saxiT, rogorc warmod-
genili aris. finansTa ministri Tanaxma aris am dekretisa. mxolod
undoda Semoetana Sesworebebi, magram es Sesworebebi iseTi mciredi
iyo, rom sabiujeto komisiam mis azrs dauWira mxari da warudgina
dasamtkiceblad.
leo Sengelaia. (s.-r.) moqalaqeni, damfuZnebeli krebis wevrno!
Cveni administraciis Sesaxeb bevri ram iTqva da ufro meti daiwera,
magram yvela amas Zlier cota Sedegebi moyva. Cvenma mdgomareobam,
gardamavalma xanam Cvens administracias iSviaTi roli daakisra. is
ara marto unda idges revoliuciisa da Tavisuflebis sadarajoze,
ara marto unda icavdes wesierebas, mas awevs kidev ufro didi mova-
leoba. administraciam Tavis uangaro moRvaweobiT, Tavis movaleoba-
Ta pirnaTlad asrulebiT unda Seayvaros xalxs axali weswyobileba,
unda saqmiT moqmedebiT daamtkicos misi upiratesoba Zveli reJimis
winaSe. farTo masa Tavis Sexedulebas qmnis swored imisda mixedviT,
Tu ras warmoadgens adgilobrivi administracia, rogor moqmedobs
igi, ra zomebs mimarTavs da rogor asrulebs is Tavis movaleobas cen-
trSi, rom Cven aTasi mSvenieri kanoni gamovsceT, Tu administraciis

102
adgilobrivi warmomadgenlebi Tavis daniSnulebis simaRleze ar
iqnebian – es kanonebi mkvdraT Sobili iqnebian.
ras warmoadgens dRes Cven administracia? is dRes yoveli kri-
tikis dabla sdgas is aramc Tu ar emsaxureba erTobisa da solidar-
obis ideebis ganmtkicebas CvenSi, piriqiT Tavis ukanono moqmedebiT
is scems mTavrobis prestiJs da niadags umzadebs CvenSi anarqias. ar-
sebiTad araviTari gansxvaveba Zvel policiisa da axal miliciis So-
ris ar arsebobs; Zvelad iyo boqauli, dRes aris komisari. maT Soris
is gansxvaveba aris, rom komisari ufro mets qrTams Rebulobs, vidre
boqauli, maT Soris is gansxvavebaa kidev, rom boqauli mxolod boqa-
ulobda, xolo dRevandeli komisari ara marto boqaulobs, aramed
kidevac socialistobs. pirovnebisa da binis xelSeuxlebloba Cveni
komisrebis kodeqsSi ar sweria. Cven milicias jer kidev ar Seugnia,
rom is aris xalxis mosamsaxure da ara batoni!
ar aris danaSauli, romelsac xels ar awerdes, romelSiac monaw-
ileobas ar Rebulobdes Cveni administracia. CvenSi meqrTameobam
pirdapir zRapruli xasiaTi miiRo. qrTams iRebs milicioneri, qrTams
iRebs komisari, qrTams iReben maTi megobrebi da naTesavebi, qrTams
iRebs didi da patara, _ iReben fuliT, naturiT, iReben msxvilad.
CvenSi avazakobas bolo ar eReba da verc moeReba, radganac mi-
licionerebi da komisrebi xSirad uTanxmdebian yaCaRebs, moqmedoben
maTTan kontaqtSi.
Cveni miliciis da administraciis Tavxedoba pirdapir auwerelia.
cema da tyepa, uSveri sityvebi da udieri mopyroba _ ai, ra axas-
iaTebs dRes Cvens administracias. eseni arian namdvili samadurebi
mxolod im gansxvavebiT, rom ostrovskis samadurebs xelSi arSini
ekavaT, xolo Cvens samadurebs ki Tofi ukaviaT.
Cveni administracia TviTon axdens anarqias, Tavis ukanono moR-
vaweobiT is TviTon asazrdoebs ukmayofilebasa da anarqias.
Cvenma administraciam TviTgasamarTlebasac mihyo xeli. Tqven al-
bad, ara erTxel wagikiTxavT gazeTebSi cnobebi, rom esa da es tusaRi
moklul iqna, radganac gaqceva daapirao. ratomRac es gaqceva xdeba
yovelTvis Ramis 12, an 1 saaTze. ase daeca Cveni administracia.
cxadia aseT milicias Cven ndobas ver gamoucxadebT da verc mis
kredits mivcemT xmas.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis Sinagan-saqmeTa ministrs.
Sinagan saqmeTa ministri n. ramiSvili. moqalaqeno, rom esere-
bis partia ar dauWerda mxars am dekrets, es Tavis-Tavad cxadi iyo.
(xma eserebis skamebisagan: diax, yaCaRebs ar dauWerT mxars!) magram,
rom Tqven yaCaRebs dauWerT mxars, es Tqven ara erTxel daamtkiceT.
es daamtkica, sxvaTa Soris gobeCiam, romelic CemTan ara erTxel ga-
mocxadebula, erT yaCaRis dasacavad, romelic Cawerili aris esere-
bis partiaSi, magram, romelsac mTavroba sdevnis. es b-n gobeCiam kar-
gad icis (eserebi: gvari daasaxeleT) gobeCiam icis gvaric da saxelic.

103
me vacxadeb, rom Tu vinme marTla icavs am urigo administratorebs,
yovel SemTxvevaSi icavs es partia, eserebis partia. (Sengelaia: kaCu­
xovs vin icavda?) kaCuxovs icavdnen, sanam is akeTebda Tavis saqmes.
(Sengelaia: sanam gamoaSkaravda Tqven imas icavdiT.) Tqven im yaCaRze
brZaneT, romelsac Tqven icavdiT. raSia saqme? vis daucvia yaCaRebi
garda eserebis fraqciisa? vin daicva yaCaRebi, romelic Cawerilni
iyvnen ama Tu im partiaSi? piriqiT Tu odesme vinmes gamoucxadebia,
rom esa Tu is administratori ar sdgas Tavis simaRleze, maSinve
migviRia zomebi aseT administratoris gadayenebisaTvis. winaaRmdeg
faqtebs b-ni Sengelaia ver wamoayenebs.
aq aris laparaki, rom zogierT SemTxvevaSi administratorebi ar
asruleben kanonis moTxovnilebebso. aris amisTana SemTxvevebi. amas
ar uarvyofT Cven. magram roca Cven imaze rasme vigebT maSinaTve maT
winaaRmdeg vRebulobT zomebs. (Sengelaia: ese ar aris!) Tu ese ar aris
sabuTebi wamoayeneT da nu laparakobT ise zepirad, rogorc ilapar-
akeT. Tqveni laparakidan gamodis, rom TiTqos administratorebs ga-
mouwveviaT, ajanyeba. da roca hkiTxes b-n Sengelaias, maSin gamoirkva,
rom samegreloSi, leCxumSi, oseTSi administratorebma gamoiwvies
ajanyeba. magram es iyvnen is pirebi, romelTac kargaT icnobs b-ni go-
beCia. rac Seexeba osebs, maT Sesaxeb aravis uTqvams, rom es ajanyeba
administraciam gamoiwvia. yvelam icis vin SeTxza es, yvelam icis, rom
iyo ajanyeba, romelic moawyes denikinelebma, da roca kai xani gavi-
da, xalxs es daaviwyda. maSin laparakoben, rom administraciam moawyo
es ajanyebao. me mgonia aseT ramebiT veravis SecdomaSi ver SeiyvanT.
aq iyo naTqvami boqaulebis Sesaxeb, da marTlac gamovida, rom erTi
Zveli boqauli aris. es aris miqaberiZe, me siamovnebiT mivcemdi aseT
boqauls aseT kacs, gacilebiT ukeTes Tanamdebobas (xmauroba) diax,
diax, yaCaRebs, romelsac Tqven icavT, cixeSi gavgzavniT, miqaberiZe ki
davniSneT, da ai amisTanebs, rogorc miqaberiZea siamovnebiT davniS-
navT. saerTod erobis TviTmmarTveloba aseT pirebs iRebs da amtki­
cebs Tavs Tanamdebobaze.
Tqven iciT, rom Cven SemovediT parlamentSi winadadebiT, rom
milicia da administracia gadascemoda adgilobriv TviTmmarTvelo-
bas. mas gadaeca, maT xelSi aris da Tu raime am SemTxvevaSi ar keTde-
ba ise, rogorc saWiro aris, yovel SemTxvevaSi mTavroba, me mgoni,
arafer SuaSi ar unda iyos, da TviT is Tanxa, romelsac Cven viTxovT
gadaecema am saqmisTvis erobebs da ara Sinagan-saqmeTa ministris
kancelarias. maSasadame, aSkara aris, rom Tqven ar aZlevT Tanxas ara
saministros, rogorc Tqven gsurT, aramed, es unda icodes mTelma
qveyanam, Tqven ar endobiT im erobebs, romlis xelSi aris am Jamad
milicia da administracia, rom Tqven brZolas ucxadebT ara mTav-
robas, vinaidan am SemTxvevaSi mTavroba arafer SuaSia, aramed ad­
gilobriv TviTmmarTvelobebs. (Sengelaia: Tqven zedamxedveli xarT)
zedamxedvelni varT es marTalia. (xma: pasuxismgebelni) zedamxedve-

104
loba, es marTalia Cven xelSia, Tu aris iseTi SemTxveva, rom Tqveni
amxanagebi, an sxva vinme, sadme isargebleben administraciiT, an par-
tiul miznebiT, an moisurveben yaCaRebi dastovon milicionerad, Cven
rasakvirvelia, amis winaaRmdeg zomebs miviRebT.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs gobeCias.
ivane gobeCia. me arsebiTad ar Sevexebi am sakiTxs, mxolod unda
ganvacxado Tqven winaSe, rom is, rac Sinagan-saqmeTa ministrma mogax-
senaT raRac yaCaRis Sesaxeb, sruliad sinamdviles ar Seefereba. ara-
sodes me b. Sinagan-saqmeTa ministrTan ar mivsulvar...
Tavmjdomare. Tu Tqven piradi gancxadeb gsurT, es SegiZliaT
Tqven maSin, rodesac dekretis ganxilva gaTavdeba. me Tavis droze
mogcemT sityvas pirad gancxadebisTvis.
ivane gobeCia. pirdapir b. Sinagan-saqmeTa ministrma ganacxa-
da, rom Cven yaCaRebi da xalxis amwiokeblebi ar gveyoleba adminis-
traciaSi da miliciaSi. me unda gavaxseno Sinagan-saqmeTa ministrs,
rom aseTi yaCaRi iyo, es iyo adeiSvili, (xma: sicruea!) romelzedac
laparakobdnen, rom 4 kaci mokla da revoliuciis dros daWerili
iyo (xmauroba) Cven ar viciT, magram aseTi xmebi dadis, rom quTai-
sis mazraSi komisari axvlediani awiokebs gelaTs. ar vici ramde-
nad marTalia, magram yovel SemTxvevaSi aseT pirovnebas adgili ad-
ministraciaSi ar unda hqondes. agreTve me Tqven mogaxsenebT simon
Tolordavaze, es is Tolordava iyo, romelic sruli ndobiT aR-
Wurvili iyo social-demokratiis partiis mier, adgilobriv is ga-
nagebda mTel mazras, ise epyroboda moqalaqeebs zugdidis mazraSi,
rom marTlac iZulebulni iyvnen ajanyebuliyvnen. es iseTi komisari
iyo, romelmac aiZula xalxi, gulwrfeli demokratebi da revoli-
ucionerebi, gadavardniliyvnen, radganac is maT sdevnida. (xma: mag-
aliTi?) is piri, romlis Sesaxeb me Sinagan-saqmeTa ministrTan viya-
vi, is iyo gulwrfeli revoliucioneri, romliTac SegviZlian Cven
marTlac viamayoT. es aris amxanagi mafasia. (xmauroba. xma: giJi kaci
iyo! Tavmjdomaris zari) araferi yaCaRi ar aris da yaCaRebTan mas
araferi saerTo ar hqonda da arc eqneba. magram Tqven mas aq yaCaRs
uwodebT es imitom, rom gsurT partiulad gamoiyenoT es SemTxveva,
romelic gamowveuli iyo social-demokratiis partiis warsul wev-
ris simon Tordavas mier, romelic jer iyo samazro komisari zugdi-
dis mazraSi da Semdeg gadayenebuli da daWerili, radganac aRmoCn-
da, rom marTlac avazaki iyo.
Tavmjdomare saerTo msjelobisTvis sityva aRaravis surs. sity-
va ekuTvnis momxsenebels. momxsenebeli oniaSvili.
momxsenebeli daviT oniaSvili. me swore giTxraT ar megona, rom
aseTi mcire dekreti gamoiwvevda iseT gaborotebul polemikas, ro-
melic aq movismine. me Tavidanve ganvacxade, rom kanoni, es saerTod
ZiriTadi kanoni administraciis, Statebis organizaciisa da reorga-
nizaciisa, es kanoni iqneba gadaTvalierebuli ramdenime Tvis Semdeg,

105
am saaTSi ki laparaki aris mxolod samazro miliciis mosamsaxureTa
jamagirebis momatebis Sesaxeb. maSasadame, mTeli debatebi am sakiTxis
Sesaxeb mTeli Tavis sigrZe siganiT, visac laparakis survili da xal-
isi hqonda, SeeZlo moexdina maSin, rodesac es ZiriTadi kanoni iqne-
boda gatarebuli.
exla ki aris msjeloba SedarebiT naklebaT mniSvnelovan saganze.
ai, rom gamosuliyo magaliTad damfuZnebel krebis wevri da dae-
mtkicebina, rom dRevandel pirobebSi miliciisTvis SeuZlebelia
Tavis movaleobis asruleba, im movaleobis asruleba im jamagirebis
mixedviT, romelsac is iRebs, maSin, rasakvirvelia, es iqneboda ms-
jeloba pirdapir sagnis Sesaxeb. magram am saqmis garSemo, arsebul
jamagiris Sesaxeb da mis gadidebis aucileblobis Sesaxeb arc erTi
krinti aravis ar dauZravs. rom Cven administracias didi naklulo-
vanoba aqvs, es Tavidanve aRvniSne, da aRvniSne, agreTve mizezi am na-
klulovanobisa. magram es nakli iseT bundovan suraTebiT Seazaves
social-revoliucioneris fraqciis warmomadgenlebma, rom es su-
raTebi ukve ar Seeferebian im sinamdviles, romelsac Cven am wuTSi
ganvicdiT.
daxasiaTeba miliciisa iyo zogadi, samwuxarod ar iyo arc erTi
faqti dasaxelebuli. sxvaTa Soris, me Zalian gamakvirva im azrma, ro-
melic warmosTqva b. Sengelaiam. mis Semdeg, rac administracia ero-
bis xelSi gadavida, aqedanac araferi ar gamodiso. es iseTi rixiT
da kategoriulad naTqvamia, rom pirdapir me ar megona, rom uarRe-
si socialisti da revoliucioneri iseT undoblobas gamoucxadeb-
da demokratiul dawesebulebas, iseT demokratiul dawesebulebas,
rogoric aris magaliTad eroba. me Tqven garwmunebT da SemiZlian
Tamamad avRniSno, rom mis Semdeg, rac administraciis mowyobis saqme
gadavida erobis xelSi, SeZlebisdagvarad eroba scdilobs admin-
istraciis mowyobaze da reorganiziciaze. me SemiZlian magaliTad
mogaxsenoT tfilisis mazris erobazed. sul ramdenime Tvis ganmav-
lobaSi, mTeli tfilisis administracia dawyobili ufrosidan da
gaTavebuli ukanasknel milicioneriT Cven SevcvaleT, movaxdineT
maTi reorganizacia Tavidan bolomdis ara erTxel da orjer, aramed
samjer. da ai aseTi cdis dros aRvniSvnavT im faqts: rom borotmoq-
medeba, sxva da sxva anarqiuli gamosvla, yaCaRoba, qurdoba, avazako-
ba, Tavdacema da sxva, romelsac adgili hqonda am mazraSi, SedarebiT
rac administracia erobis xelSi gadavida, sagrZnoblad Semcirda. es
marto litoni sityva ki ar aris, es SegiZlianT dainaxoT im statis-
tikur cnobebidan, romelic aqvs erobas, mobrZandiT, b. Sengelaia,
xval erobis SenobaSi. mobrZandiT administratiul ganyofilebaSi
da gaCvenebT am statistikas.
Tqveni laparaki carieli sityvaa, rogorc gCveviaT, es aris ze-
piri frazeologia da saqmis gacnobasTan Zalian Sors dgas, es aris
im Sexedulobis ganmeoreba, romelic gamosTqviT warsul krebazed.

106
saerTod Tqveni msjelobis meTodi iseTi aris, rom Tunda mTeli we-
liwadi, vilaparakoT am saganze, Tqven ver dagarwmunebT, da Tqvenc
ver dagarwmunebT, imitom, rom Tqveni meTodi saxelmwifos aRmSene-
blobisa sul sxva aris da Cveni sul sxva. Tqven gindaT saxelmwifo
ise aSendes, rom iq arc napristavali iyos, arc nagaradavoeli, arc
milicioneri, arc Zala SeitanoT, arc iZulebiTi aparati. ai, ro-
gorc erTma social-revoliucionerma sTqva aSendes socialisturi
saxelmwifo, dee iyo socialisturi saxelmwifo, da ai aSenda social-
isturi saxelmwifo. (Sengelaia: mecnieruli argumentacia) es Tqveni
argumentaciaa, da mec imitom vimeoreb, rom arsebiTad mecnieruli
argumentacia Tqven ar gaqvT. ise iolad RmerTma sabakeviCic ki ver
gaaCina aramc Tu socialisturi saxelmwifo. cota Znelia saxelmwi-
fos aSeneba da metadre iseT gardamaval xanaSi, Zvel weswyobilebis
ngrevaSi da axal saxelmwifos SenebaSi. SeiZleba yaCaRobac, SeiZleba
qurdoba da Tavdacemac iyos, magram Tqven ver daamtkicebT, rom Cveni
saxelmwifo ar sdevnis yaCaRebs da avazakebs.
aris meoTxe dasamtkicebeli sabuTi, rom is partia, romelic so-
cialistobas Cemobs, samwuxarod, mTavrobas xels SeuSlis am yaCaRe-
bis da qurdebis devnis dros. ai, es aris Tqveni didi Secdoma, Tqven
am Secdomas yovel dRe imeorebT, imitom, rom meTodi Tqveni msjelo-
bisa, meTodi Tqveni saxelmwifos aSenebisa sul sxva aris vidre Cveni.
Cven SegviZlian vsTqvaT, rom am meTodiT saxelmwifos aRSeneba Sei-
Zleba sadme moxdes, magram aq saqarTveloSi am meTodiT Tqven saxelm-
wifos ver aaSenebT da amis saSualebas Tqven ar mogcemT.
Tavmjdomare. b. gobeCia Tanaxmad reglamentisa ufleba gaqvT sa-
pirado gancxadeba gaakeToT.
gobeCia. madlobeli var, magram me ar miTxovia.
Tavmjdomare. maSasadame, msjeloba damTavrebulia. vin aris wi-
naaRmdeg, rom gadavideT muxlobriv ganxilvaze. winaaRmdegi aravin
aris. gTxovT waikiTxoT pirveli muxli.
momxsenebeli oniaSvili. (kiTxulobs muxlobriv. dekreti muxlo-
briv kenWis yriT miRebulia).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi gaxlavT samxedro begaris ausru­
leblobisTvis da am danaSaulobisTvis dafarvisa da waqezebisTvis
dasjisa. sityva ekuTvnis momxsenebels guruls.
zaqaria guruli. (moaxsenebs krebas im mizezebs, romelTac gamoi-
wvies es dekreti. dekreti miRebulia).
Tavmjdomare. Semdegi dekreti:

107
mTavrobis wevrTa jamagirebis gadidebisa.

sityva ekuTvnis momxsenebels.


ivane WavWaniZe. moqalaqeno! es dekreti, me mgonia, kamaTs ar ga-
moiwvevs. ar aris saWiro mtkiceba, imisa, rom dRevandel jamagirebiT
mTavrobis wevrebs cxovreba metad gauWirdaT, mTavrobis wevri iRebs
3 aTas maneTs.
sabiujeto, da safinanso komisiam miiRo mxedvelobaSi dRevande-
li siZvire, da iZleva winadadebas gadidebul iqmnas mTavrobis wevre-
bis jamagirebi, gadideba aseT nairaT iqneba (kiTxulobs).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. Sengelaias.
leo Sengelaia. (s.-r.) moqalaqeno, damfuZnebel krebis wevrno!
iafi mTavroba; iafi am sityvis pirdapiris da nivTieri mniSvnelo-
biT yovelTvis Seadgenda demokratiis ideals. uceremonio mopy-
roba xalxis qonebisadmi, romelic ase axasiaTebda Zveli reJimis
mimdevarT, ewinaaRmdegeba aramc Tu demokratiis interesebs, igi ew-
inaaRmdegeba demokratiis bunebasac. Tavisi martivi da saRi Sexed-
uleba demokratias Seaqvs cxovrebis yovel dargSi. did jamagirebs,
did xarjebs ver aitans aramc Tu iseTi umweo da patara saxelmwifo,
rogoric aris Cveni samSoblo, aseT xarjebs ver aitans didi, ekono-
miurad moRonierebuli saxelmwifoc ki. amitom, rogorc mogaxseneT,
iafi mTavroba iyo da aris miswrafeba demokratiis. mTavroba, romel-
sac esmis misi movaleoba da xalxis ufleba, unda iyos demokratiuli,
rogorc Tavis politikaSi, ise xarjebSic. samwuxarod am azrs ver ak-
mayofilebs warmodgeneli dekreti; is awesebs iseT jamagirebs, rom-
lebsac Cveni nivTieri mdgomareoba ver aitans Tu es dekreti miviReT
TiTo ministri yovel wliurad dagvijdeba minimumi asi aTasi maneTi.
es iseTi sagrZnobi Tanxa aris, rom SeuZlebelia. ase xel-aRebiT is
Cven miviRoT. marTalia, dRes saSineli krizisi aris, yvelaferi gaZ-
virda, magram siZvire marto ministrebs ar exeba, cxovreba yvelasTvis
gaZvirda da ara marto ministrebisaTvis. ministrebi cidan ar Camo-
vardnilan da Tu damfuZnebel krebis wevrs SeuZlia 2500 maneTiT, ra-
tom ar SeuZlia aseTive TanxiT icxovros ministrs. ministrebs ise-
dac bevri upiratesobani aqvT. damfuZnebel krebaSi iyo Semotanili
dekreti, rom damfuZnebel krebis wevrTaTvis daeniSnaT 3000 maneTi.
soc.-dem. cent. komitetma es didaT miiCnia, Cveni mdgomareoba ver ai-
tanso, me ver gamigia, Tu Cveni mdgomareoba 3000 maneTs ver aitans, nu
Tu 5000 da 7000 ufro avitanT?! me rogorc gadmomcemen bolSevikur-
ma mTavrobam b. trockis aseTi mandati misca: „vinaidan amx. trocki
mudam mogzaurobs da mas saqme aqvs frontTan, mieces amxanag trockis
ufleba sakuTar matarebelSi iqonios mbeWdavi manqana, raTa saWiroe-
bisamebr gamosces bonebi da frontis saWiroeba daakmayofiloso“ . me
ar vici ramdenaT marTalia es, magram me vxmarob, rom Cveni mTavrobac
bolos da bolos am gzas unda daadges raki saSveli araa, raki yovel-

108
dRe milionebs Txoulobs, ukeTesia mivceT maT ufleba dadgan Tavi-
anTi saministroebSi manqana da beWdon bonebi. daxarjuli fulebis
angariSs xom mainc aravin iZleva da raT unda vimtvrioT Tavi yovelT-
vis? SarSan Cven vaZlevdiT profesorebs 900 maneTs wliurad, wels
moumateT ase, rom am wels SeiZleba profesorma miiRos 1800-2000
maneTi. me mgonia, usamarTloba iqneboda gonebrivi Sromis umaRles
warmomadgenels mivsceT 1800, xolo ministrebs 5000 maneTi! Tu jama-
girebi ministrebs gaudideT, unda gaudidoT yvelas Tu es ar moxda,
am dekrets didi uaryofiTi mniSvneloba eZleva. is did masalas mis-
cems demagogebs. Cven unda vecadoT, rom Cven mier miRebulma kanoneb-
ma farTo masebSi ukmayofileba ar gamoiwvios Cven unda viyoT metad
frTxilad, rodesac marjvniT da marcxniT fulebs varigebT. me vici,
rom am dekretis winaaRmdeg ar iqneba social-demokratiuli fraq-
cia, jer erTi imitom, rom es dekreti albaT, ukve miiRo soc.-dem. cen-
tralurma komitetma, meore imitom, rom yovel social-demokrats,
romelmac wera kiTxva icis, aqvs imedi, rom ramdenime TviT mainc mou-
wevs ministroba! amnairad, batonebo yovlad SeuZlebelia, Cven es
dekreti miviRoT Tu Cven yvelas moumatebT, maSin sxvaa. marto minis-
trebs araferi ar unda moumatoT. metsac vityvi im ministrebs, rom-
lebmac ver moagvares verc erTi dargi Cveni cxovrebisa, romlebmac
gamoiCines sruli uilajoba da uunaroba, ki ar unda moumatoT jama-
girebi, aramed CvenSi samarTali, rom iyos, unda daukloT!
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis d. oniaSvils.
daviT oniaSvili. dRes s.-r. banakSi dResaswauli aris (Sengelaia:
Tqven fulebs RebulobT, CvenSi ki dResaswaulia!) is sakiTxi, romel-
ic arsebiTad ar unda iyos sakamaTo, s.-r. fraqciam sakamaTod gaxada
da, Cemis azriT, amiT didi Secdoma Caidina.
rodesac jamagirebis sakiTxs swyvets damfuZnebeli kreba, igi xe-
lmZRvanelobs mxolod erT mosazrebiT, rom jamagirebs aZlevs ara
personalurad – petres, an ivanes, aramed saxelmwifos warmomad-
genels. yovlad SeuZlebelia, rom is adamiani, romelic aRWurvili
aris xalxis da damfuZnebel krebis ndobiT, da unda iyos ase Tu ise
nivTierad uzrunvelyofili, yovlad dauSvebeli aris, rom aseTi ada-
miani Cven CavayenoT iseT mdgomareobaSi, rom man nivTieri gasaWiri
ganicados, da, upirveles yovlisa, ar zrunavdes saxelmwifos saqmeze.
is mosazreba, romelic aq wamoayena b. Sengelaiam, pirdapir,
swored giTxraT, pirdapir axirebuli mosazrebaa, pirvel yofil ada-
mianis msjeloba aris. (Sengelaia: romeli eg?) me exlave mogaxsenebT,
romeli.
Tqven xSirad brZanebT, – demokratia da demokratiuli wyobile-
bao! magram Tu Tqven demokratizmi ise gesmiT, rom yvela unda gaaubed-
uroT da aseT mdgomareobaSi CaagdoT, Tu ase gesmiT demokratizacia
da proletarizacia, amas arc erTi adamianis instiqti ar miiRebs da
ar gaamarTlebs.

109
aq aris saWiro loRika.
arc erTi adamiani ar dageTanxmebaT Tqven, rodesac adamians
avalebT pasuxisgebas, warmomadgenlobas da saxelmwifos saTaveSi
yofnas da amave dros materialur siviwroveSi agdebT _ es arc ise
advili aris, rogorc Tqven ggoniaT.
amitom unda SehqmnaT iseTi pirobebi, rom Tqven mier ndobiT aR-
Wurvilma pirebma, da, upirveles yovlisa, mTavrobam Seasrulos Ta-
visi movaleoba. rac Seexeba imas, rom Tqven iciT, rom mTavroba ar
asrulebs Tavis movaleobas, rom aseT mTavrobas ara Tu ar unda mou-
matoT, aramed unda daukloT kidec jamagiri, batonebo, aseT gzaze,
rom viaroT, maSin SegveZlo ukapeikoT dagvetovebineT Tqven, rogorc
deputati, radganac, rogorc deputati, Tqven veraviTar movaleobas
ver asrulebT.
Cven aseT yalb gzas ver davadgebiT. Tu mTavroba Tavis movaleo-
bas ar asrulebs, es unda sTqvas damfuZnebel krebis umravlesobam da
xalxma, da ara erTma da orma kacma.
ai, am mosazrebiT s.-d. fraqcia mxars dauWers am dekrets. rasak-
virvelia, s.-d. fraqcia darwmunebulia imaSi, rom Cven xazinisTvis
aseT xarjis gaReba mZime aris dRevandel pirobebSi, magram Cven an-
gariSi unda gauwioT imas, rom dRes sazRaprod gaZvirda cxovreba,
rom saSinlad daeca maneTis kursi da is jamagirebi, romelic aris
warmodgenili arc iseT didi aris. (Sengelaia: profesorebis jama-
girebi?) profesorebze laparaki Semdeg iqneba, magram, jer-jerobiT,
Cven ministrebze vlaparakobT;
warmoidgineT, rom muSa-xeli soflad ise gaZvirda, rom kaxeTis
zogierT adgilebSi ubralo muSas ver daiWerT dRiurad 200 maneTaT.
me Tqven gekiTxebiT _ Tu ki ubralo muSa, romelic marto fizikur
muSaobas eweva ase Zviria, nu-Tu Tqven ar ggoniaT, rom is muSa, rome-
lic sdgas saxelmwifos saTaveSi, saxelmwifo cxovrebis saTaveSi da
romelsac meti moeTxoveba, romelic pasuxs agebs mTavrobis da res-
publikis winaSe, _ nu-Tu aseTi piri am jamagiris Rirsi ar aris?
ai, am mosazrebiT me mgonia, rom ueWvelad unda miviRoT is
dekreti, romelic warmodgenili aris.
Tavmjdomare. sityvis msurveli aravin aris. sityva ekuTvnis mom­
xsenebels.
momxsenebeli ivane WavWaniZe. roca me gamovdiodi, ar megona, rom
es sakiTxi sakamaToT gaxdeboda. magram b. Sengelaiam arc es dekreti
dastova uyuradReboT, da Tavisi sademagogio sityva, erTxel kide,
gaimeora.
amisTvis erTad-erTi mizani aris, xalxs uTxras – ai Cven Tqven
fulebs vzogavT s.-d. ki ar zogaveno. roca me Tavidanve, velaparake-
bodi, gobeCiam wamoiZaxa. „sxvebma raRa daaSaveso“. ise, rom sabuTi,
romelic wamoyenebulia Sengelaias mier, es sabuTi ar aris, es aris
mxolod sademagogio masala.

110
Semdeg, b. Sengelaiam ganacxada, rom „uilajo mTavroba, Rirsi ar
aris jamagirebi moematoso.“
batonebo, naTqvamia – „iseTma furma damwixlos, romelic Cemze
mets iwvelebodeso“ Tqven naxeT s.-r. ministri, rodesac is gzebis
mmarTveli iyo, ra ilaji gamoiCina. me ki vacxadeb, rom gza arasodes
ar yofila ise dangreuli, rogorc maSin, rodesac, maT xelSi iyo. ai,
is xalxi, romelic aqedan laparakobs mTel mTavrobis uilajobaze,
albaT fiqrobs, rom is, imaTi ministri, ai am ministrebze ukeTesi iyo:
da Zalian kargaT moawyo cisternebis gagzavna. (kiTxulobs 1-2 muxls).
Tavmjdomare. Sesworeba gaxlavT s.-d. daematos 2-e muxlSi:
„dekreti ese Sedis ZalaSi dRidan miRebisa damfuZnebel krebis mier“.
momxsenebeli. me vfiqrob, rom es sruliad zedmeti iqneba, radga-
nac dekretSi aris naTqvami – jamagiri mieces... (Sesworeba miRebulia,
da gadaecema saredaqcio komisias).
Tavmjdomare. ukve sami saaTi gaxlavT. winadadeba aris kreba
gagrZeldes erTi saaTiT. vin aris momxre? vin aris winaaRmdegi? kreba
grZeldeba. Semdegi sakiTxi:

dekreti _ mTavrobis Tavmjdomarisa, damfuZnebeli


krebis Tavmjdomaris ufros amxanagisa da
ministrebis sawarmomadgenlo xarjisa.

sityva ekuTvnis momxsenebels. krebis wevrs WavWaniZes.


momxsenebeli ivane WavWaniZe. es dekreti albaT ufro met winaaRm-
degobas gamoiwvevs: es exeba warmomadgenlobis Statebs. mogexsenebaT,
mTavrobis Tavmjdomares, da wevrebs, aqvs iseTi saWiroeba, romelic,
SeiZleba, maT pirvel moTxovnilebis farglebidan gamodis. Tqven kar-
gaT iciT aseTi magaliTebi.
mogexsenebaT, rom mTavrobis Tavmjdomare aucileblad unda mi-
vides ucxoelebTan, an isini miiRos. es ki did xarjebs iwvevs. Tqven
gecodinebaT, rom finliandiis prezidents daniSnuli aqvs 300 aTasi
maneTi. ra aris es imasTan SedarebiT? Cven dRemde principi gvqonda,
rom demokratiis warmomadgenlebi uzrunvel-yofilni yofiliyvnen
materialurad, rom pirnaTlad SeesrulebinaT TavianTi movaleo-
ba, da ara ise, rom SimSiliT daxociliyvnen. da swored imitom, rom
demokratiis warmomadgenlebi uzrunvelyofilni iyvnen am mxriv, da
ucxoelebTan mividnen saWiroebis dros, amisTvis gadidebuli unda
iqnes TviToeul ministrisaTvis gansazRvruli Tanxa sawarmomadgen-
lo saxarjaT, ise, rogorc wineT, yvela ministrebisaTvis arsebobda
aseTi sawarmomadgenlo xarjebi.
Tavmjdomare. krebis wevri i. gobeCia.
ivane gobeCia (s.-r.) moqalaqeno, damfuZnebeli krebis wevrno! yve-
lasaTvis aSkaraa, rom Cvenma maneTma Tavisi fasi sruliad dakarga. am-

111
boben, rom zogierT SemTxvevaSi Cveni exlandeli maneTi Zvelebur naxe-
var kapeiksac ar udriso. es sruli WeSmaritebaa da amitomac aris, rom
yvelas uWirs cxovreba da yvelas aucilebel pirvel moTxovnilebaTa
dasakmayofileblad auarebeli fuli esaWiroeba. sxva da sxva saxel-
mwifo da sazogadoebrivi dawesebulebaTa mosamsaxureebis jamagiri
maT saarsebo minimumis naxevarsac ver akmayofilebs da amitom TiTqmis
yovel Tves mosamsaxureTa jamagirebis momatebis sakiTxi ismeba, ma-
gram jamagirebis momateba saqmes ver Svelis, radganac pirvel moTxov-
nilebis sagnebze dRiTi-dRe fasebi zRaprulad izrdeba. aviRoT Cveni
ministrebis jamagirebi. maT davuniSneT 5 aTasidan 7 aTasamde. pirve-
li SexedviT es didi Tanxaa, magram Tu gaviTvaliswinebT Cveni maneTis
Rirebulebas, es Tanxa sul mciredia da ministrs naxevrad mSieri ar-
sebobis saSualebas Tu miscems. amitomac aris, rom damfuZnebel kreba-
Si Semoitanes es dekreti – mTavrobis Tavmjdomaris da ministrebis
sawarmomadgenlo xarjisa. am dekretis ZaliT ama wlis ivnisis 1-dan
Cven unda vaZlioT wliurad sawarmomadgenlo xarjisaTvis mTavrobis
Tavmjdomares 50.000 maneTi, sagareo-saqmeTa ministrs 30.000 maneTi,
samxedro da finansTa ministrebs 20.000 maneTi _ TiTos da miwadmoq-
medebis ministrs 15.000 maneTi. Tqven mogexsenebaT, rom, parlamentis
dadgenilebis Tanaxmad, yvela uwyebas Svidi Tvis moqmedebis mixedviT
unda SeemuSavebina proeqti yovelTviuris xarjisa da aseTi angari-
Si mimdinare wlis ianvridan safuZvlad unda dasdeboda saxelmwifo
xarjebs. saministroebma ukve warmoadgines yovelTviuri xarjis pro-
eqtebi, magram arc samxedro, arc finansTa da arc miwadmoqmedebis
ministrs ar SeutaniaT warmodgenil yovelTviur xarjis proeqtSi
erTi kapikic TavianT sawarmomadgenlo xarjisaTvis, albad imitom,
rom isini specialurad aseT xarjebs ar saWiroebden. da es gasagebic
aris. me mesmis, Tu sawarmomadgenlo xarjebs gaswevs sagareo saqmeTa
ministri, romelsac xSirad uxdeba ucxo qveynis saxelmwifoTa warmo-
madgenlobis miReba. agreTve CemTvis gasagebia, rodesac sawarmomad-
genlo xarjebs moiTxovs mTavrobis Tavmjdomare, romelsac, rogorc
respublikas warmomadgenels, davalebuli aqvs awarmovos respublik-
is saxeliT da damfuZnebel krebis dasturiT yovelgvari molaparake-
ba CvenSi myof ucxo saxelmwifoTa warmomadgenlebTan. magram CemTvis
sruliad gaugebaria, rodesac sawarmomadgenlo xarjebs moiTxovs,
magaliTad: miwadmoqmedebis ministri, romelsac arc respublikis
warmomadgenloba aqvs dakisrebuli da arc ucxo saxelmwifoTa war-
momadgenlebis miReba aqvs davalebuli. rac Seexeba mTavrobis Tavm-
jdomaris da sagareo saqmeTa ministris sawarmomadgenlo xarjebs,
isini biujetSi ukve navaraudevia: mTavrobis Tavmjdomares warmo-
madgenlobisaTvis eZleva 15.000 maneTi da agreTve mis pirads gankar-
gulebaSi ara Cveulebrivi xarjebisaTvis gadadebulia 50.000 maneTi,
sagareo saqmeTa ministrs ki ucxo qveynis saxelmwifoTa warmomadgen-
lebis misaRebad wliurad eZleva 200.000 maneTi.

112
miuxedavad yovelive amisa damfuZnebel krebaSi mainc Semoitanes
dekreti ministrebis sawarmomadgenlo xarjisa da es imiT ki ar aixs-
neba, rom ministrebs sawarmomadgenlo xarjebi marTlac esaWiroeba,
aramed imiT, rom ministrebs jamagiri ar hyofniT. sawarmomadgenlo
xarjebi am SemTxvevaSi mxolod Sirmaa, arsebiTad ki am dekretiT min-
istrebs jamagiri ematebaT. marTalia, dRevandeli Cveni finansiuri
mdgomareoba unugeSoa da Cven metis-metad xelmoWeriT unda gavwioT
yoveli xarji, magram dekretis avtorebis azriT ministrebi Cven
mainc unda SevinaxoT da uzrunvelvyoT.
Cveni fraqciis azriT ki mTavrobis ususuri finansiur-ekonomiu-
ri politika radikalurad unda Seicvalos da miT xalxis mdgomareo-
ba cotaTi mainc gaumjobesdes, Torem mxolod fulebis mbeWdavi
manqana ver gviSvelis, bolos da bolos mbeWdavi manqaniT ver movas-
wrebT imdeni fulis damzadebas, ramdenic dasWirdeba ministrebs mx-
olod sawarmomadgenlo xarjebisaTvis da maSin Tqven kargad iciT,
Tu ra moxdeba... (kedia: portativi unda iyves, manqana portativi)....
moxdeba is, rom mTavrobas da xalxs Soris gaiTxreba farTo da Rrma
ufskruli, romelSic SesaZloa, Caesvenos, rogorc Cveni damoukide-
bloba, ise xalxis Tavisuflebac.
dasasruli unda ganvacxado, rom Cven ministrebis jamagiris
momatebas mxars dauWerT im SemTxvevaSi, Tu jamagirebis momateba
saerTod yvela saxelmwifo mosamsaxureebze gavrceldeba da Tu ja-
magirebis momatebis mets moqalaqeTa nivTier mdgomareobis gasaum-
jobeseblad verafers gamovnaxavT. rac Seexeba dekrets mTavrobis
Tavmjdomaris da ministrebis sawarmomadgenlo xarjisas, Cveni fraq-
cia mas mxars ver dauWers, radganac am dekretis saSualebiT Tqven
gsurT „kondrabandiT“ ministrTa jamagirebis momateba gaiyvanoT.
Tavmjdomare. sityva aravis ar surs. momxsenebelis daskvna.
momxsenebeli. ar Seudgebi imis mtkicebas, rom es wesi samarTliani
wesia. me minda erTi gaugebroba gavfanto batoni gobeCia amtkicebs
rom biujetis wesiT Tqven ukve gaqvT gaRebuli sawarmomadgenlo xar-
jebi mTavrobisaTvis es ase ar aris. gobeCias, rom guldasmiT waekiTxa
es dekreti, ar ityoda imas; rom dagecadnaT amas gaigebdiT mesame mux-
lSi aq sweria ara „gadaidos“ aramed „daniSnuli aris“. aq iyo sawar-
momadgenlobisaTvis 15.000 maneTi, exla ki 1 ivnisidan 15.000 maneTis
nacvlad iqneba 50.000 maneTi. ra Tqma unda micemuli iqneba 15.000 mane-
Ti ara calke, aramed sul 50.000 maneTi. aRar iTqmis sxva ram danarCen
ganaCenebze. sul sxva iqneboda, rom Cven dekretSi dagvewera gadadis
mTavrobis pirad gankargulebaSi 50.000 maneTi wliurad, ai, maSin
marTla jer miiRebda 50.000 da kidev 15.000 maneTs. magram swored es
ase ar aris. iseve iTqmis danarCen muxlebzed, sagareo ministrze da
sxvebze, romelnic aq moiyvana batonma gobeCiam.
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi, rom gadavideT muxlobriv ganxil-
vaze? aravin. gTxovT waikiTxoT. (pirveli muxli kenWis yriT miRebulia).

113
Tavmjdomare. social-demokratiul fraqciis winadadeba aris,
rom daematos meore muxls (kiTxulobs) „dekreti ese Sedis ZalaSi
dRidan miRebisa dam. krebis mier“ surs vismes sityva Tu ara? sityva
aravis ar surs, momxseneblis daskvna.
momxsenebeli. me winaaRmdegi ar var.
Tavmjdomare. maSasadame, es dekreti miRebulia da gadaeca sare-
daqcio komisias. Semdegi sakiTxi:

dekreti mTavrobis gankargulebaSi


50.000.000 maneTis gadadebisa.

sityva ekuTvnis momxsenebels baton WavWaniZes.


ivane WavWaniZe. am erTi wlis winad Cven mTavrobis gankarguleba-
Si gadavdeT 20.000.000 maneTi da davavaleT mTavrobas, rom am TanxiT
mas SeeZina sursaTi da sxva upirveles moTxovnilebis saqoneli (Senge-
laia: ra gaakeTa?) mogaxsenebT, – ra gaakeTa. man gaakeTa is, rom azer-
baijanTan Sehkra piroba puris fqvilis Sesaxeb (kedia: Sors wasula –
azerbaijanTan!) yovel SemTxvevaSi mTavrobam iyida 200 vagoni puris
fqvili, TiTo fuTi 150 maneTad. ase, rom ukve am nayid purSi sWirdeba
30.000.000 man. Cven ki mTavrobis gankargulebaSi gadavdeT 20.000.000
maneTi. amis garda puri aris exla siRnaRis mazraSi, iSoveba puri
borCalos mazraSi da sxvagan. da unda mogaxsenoT, rom puris kampania
swored exla aris, Tu exla Cven ar SevisyideT sakmarisad es puri, Sem-
deg misi SeZena Zneli iqneba. SesaZlebelia, es puri Cven respublikis
gareT wavides da puri, romelic CvenTvis saWiroa Cven mogvakldes.
meores mxriv fasi yovelTvis axal mosavlis dros ufro naklebia,
vidre Semdeg. ai, swored, rom mTavrobam SesZlos Tavis drozed
Seisyidos es sursaTi imdeni, ramdenic SeiZleba da ramdenadac Cven
moTxovnilebas cotad Tu bevrad daakmayofilebs, es oci milioni,
romelic Cven gadavdeT, ukve ar aris sakmarisi. saWiroa gadavdoT
erTgvari Tanxa da mTavroba Suamdgomlobs, rom mis gankargulebaSi
xel-axlad gadaeces 50.000.000 maneTi. daniSnuleba am Tanxisa – sur-
saTis SeZena aris. SeZena agreTve sxva da sxva saqonlisa, ise rom me
vfiqrob, es Tanxa unda iqmnes gaRebuli, radganac is, rac keTdeba am
dargebSi mTavrobis mier swored, rom saWiro aris CvenTvis.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis baton asaTians.
aleqsandre asaTiani (n.-d.) rodesac mTavrobis gankargulebaSi
Cven gadaveciT 20.000.000 maneTi, Cven vfiqrobdiT, rom mTavroba, ro-
gorc aseTi, rasakvirvelia, ver awarmoebs am saqmes, romlisTvisac es
fuli iyo daniSnuli. TviT mTavroba ver moawyobs imas, magram Seh-
qmnis raime gansakuTrebul organos, romelsac daakisrebs am saqmes.
maSasadame, Cven am xnis ganmavlobaSi imedi gvqonda, rom Seiqmneba
romelime organo, romelsac daekisreba es saqme da romlisTvisac es

114
20.000,000 maneTi gadavdeT. magram es ase ar xdeba. aq gviTxres, rom
puri iyideso, magram mTavrobas ar uyidnia, albad Seiqmna raime iseTi
organo, romelsac gadaeca es fuli da am organom SeiZina es puri.
saWiro aris, rom rodesac aseTi didi organo iqmneba, romlis
gankargulebaSi gadadis aTeuli milionebi, amis Sesaxeb debule-
ba iyos damtkicebuli. yovel SemTxvevaSi, mTavroba am fulebs ver
daxarjavs, mTavroba vaWrobas ver awarmoebs, maSasadame unda iyos
raime iseTi organo, romelsac daekisreba es saqme. rodesac am or-
ganos Sehqmnian, Cven unda gvecnos, rom organos saTaveSi sdganan esa
Tu is pirebi. da aseTi debuleba iqneba Tu es organo Seasrulebs am
saqmes. samwuxarod mTavroba amas ar Svreba. Cemis azriT es aris didi
Secdoma. Cven ar viciT Tu vin Sekra is kontraktebi, Cven ar viciT,
vin Seasrulebs am saqmes, magram viciT, oficialurad ar viciT, rom
Sesdga TiTqos erTi dawesebuleba, momaragebeli komiteti, romelic
awarmoebs am saqmes. am organom sul cota xania rac muSaoba daiwyo
da am xnis ganmavlobaSi bevri gaugebroba warmoSva aseT usistemo da
winaswar gegmis SeumuSavebel muSaobam. sakmarisia is magaliTi, rom
ori Tvis ganmavlobaSi iseTi miTqma-moTqma astyda Sesaxeb parkis mo-
nopoliisa. araviTari monopolia ar yofila, monopolia aravis ar ga-
moucxadebia, imitom, rom monopoliis gamocxadeba ar SeuZlian erT
romelime uwyebas. Savqvaze laparaki aris. amis Sesaxeb mravali bWoba
iyo. am dReebSi damfuZnebel krebas moxsendeba is kanonproeqti, ro-
melic Sedgenili aris, am monopoliaze jer araferi dadgenili ar
aris, magram faqtiurad es monopolia TiTqmis cxovrebaSi tardeba,
ai am axal Seqmnil organizaciis mier. man gamoiwvia didi arev-dare-
va, didi miTqma-moTqma da, rasakvirvelia, es ar aris sasurveli iseT
ekonomiur mdgomareobaSi, romelsac am Jamad Cven ganvicdiT. ar aris
araviTari saWiroeba SevqmnaT iseTi atmosfera, TiTqos mTavroba
apirebs es winaswar daumuSaveblad, ugegmod Seqmnas am saqonelze mo-
nopolia erT adgilas da amis Sesaxeb mTavroba ar hqmnis gansakuTre-
bul raime gegmas. me vambob, Tu es organo Seqmnili aris da am organom
ukve daimuSava raime gegma, mTavrobam unda sTqvas pirdapir, rom ga-
daeces esa da es Tanxa im organos, romelsac dakisrebuli aqvs es saqme,
maSin damfuZnebel krebas ufro naTeli warmodgena eqneba imazed Tu
risTvis aris saWiro 50.000.000 maneTi. principialurad ar SeiZleba
araferi iTqvas sawinaaRmdego imisa, rom gadaidos es Tanxa. es Tanxa
sakmao Tanxa unda iyos gadadebuli, rom kargad gaimarTos es saqme,
magram mTavrobam unda daimuSaos gegma Tu ra wesiT iqneba es saqme
warmoebuli.
Tavmjdomare. momxsenebelis daskvna.
momxsenebeli ivane WavWaniZe. ra Tqma unda yovelTvis sjobian, rom
winaswar gegma hqondes damuSavebuli da damtkicebuli, yvelaferi
gaTvaliswinebuli, magram zogierT saCqaro SemTxvevaSi ar SeiZleba
ucados gegmis Sedgenas, roca saqme ar icdis. da, ai exla aris swored

115
puris kampania da Tu am dros Cveni mTavroba gauSvebs mxolod imi-
tom, rom gegma ar aris Sedgenili da mis damuSavebas Seudgeba, maSin
aSkaraa, Cven ver gavakeTebT imas, ris gakeTebac SeiZleba dRes. marTa-
lia, rom Cvenma mTavrobam Sehqmna patara organo, romelic am saqmes
uZRveba. am organos saTaveSi udganan ori ministri – finansTa da mi-
wadmoqmedebisa da isini xelmZRvaneloben swored am puris da sursa-
Tis SeZenis saqmes. rac Seexeba organos, romliTac isini jer-jerobiT
sargebloben, unda mogaxsenoT, rom isini sargebloben ukve arsebul
organoTi da imaT saSualebiT axerxeben am puris SeZenas. rac Seexeba
im organos, romelsac Cabardeba bed-iRbali mTel saxelmwifo sursa-
Tisa, es organizacia oficialurad iqneba Sedgenili, rodesac imis
Sesaxeb iqneba sakiTxi dasmuli.
ase, rom jer-jerobiT es ar moxerxebula, radganac saCqaro sakiTx-
ebia da ase naucbadevaT ar SeiZleba imisTana organos Seqmna, romel-
ic SesZlebs am saqmes gauZRves da pirnaTlaT aasrulos is movaleoba,
romelic mas daekisreba. dekreti miRebulia muxlobriv kenWis yriT.
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi _ qalaq quTaisis TviTmmarTve-
lobisaTvis 4 milion maneTis sesxis micemisa. sityva ekuTvnis baton
eliavas.
niko eliavas moxsenebiT damf. kreba Rebulobs dekrets, romlis
ZaliTac quTaisis TviTmmarTvelobas mieca sesxis saxiT 8 wlis ganmav-
lobaSi 4 milion maneTi.
iv. WavWaniZis moxsenebiT miRebul iqmna dekreti rkinis gzis ub-
nebisaTvis 448.000 man. kreditis gaxsnisa tfilisis sadguris Senobis
SesakeTeblad.
dekreti tfilisis fizikur observatoriis gauqmebis Sesaxeb b.
cincaZis gancxadebis Tanaxmad moxsnili iqmna dRiuri wesrigisagan.
miRebuli iqmna dekreti damfuZnebel krebis arCevnebis debulebis
Sesworebisa b. fircxalaiSvilis moxsenebiT.

SekiTxva soxumis olqis Sesaxeb.

Tavmjdomare. gTxovT waikiTxoT SekiTxvis teqsti.


mdivani (kiTxulobs):
1. icis Tu ara mTavrobam, rom soxumis olqSi saqarTvelos damou-
kideblobis mowinaaRmdege jgufis mecadineobiT saqarTvelos saxel-
mwifoebrivi interesis sawinaaRmdego ganwyobilebaa; rom am jgufis
meTaurobiT afxazeTis saxalxo sabWos mciredi nawili imuSavebs kon-
stituciis debulebas saqarTvelosagan ganSorebis ganzraxviT.
2. icis Tu ara mTavrobam, rom saqarTvelos saxelmwifoebrivi
ena gandevnilia soxumis olqis saxelmwifo da sazogado dawesebule-
bebidan, rom kerZoT am Cveni mowinaaRmdege jgufis winadadebas, rom
soxumis saostato seminariaSi kurs-damTavrebulTa simwifis atesta-

116
ti marto rusul enazed yofiliyo Sedgenili, mxari dauWira saqarT-
velos oficialurma warmomadgenelma, b-nma isidore ramiSvilma da
mTelma soc.-dem. fraqciam.
3. icis Tu ara mTavrobam, rom afxazeTis sabWo saqarTvelos
saxelmwifo xazinis fuls urigebs kerZo pirT, paradi saWiroebis da-
sakmayofileblad.
4. icis Tu ara mTavrobam, rom ruseTis saxelmwifo bankis soxumis
ganyofileba, romelic faqtiurad gauqmebulia, yovelTviurad asi
aTas maneTad uzis saqarTvelos xazinas. Tu yovelive es mTavrobas mo-
exseneba, ra zomebi aqvs miRebuli.
mTavrobis Tavmjdomaris moadgilem aRniSna ra am SekiTxvis sa-
gnis metad seriozuli da rTuli xasiaTi da is garemoeba, rom am Jamad
mas pasuxis gasacemad amomwuravi masala ar moepoveba, damfuZnebel
krebas eTxova am SekiTxvis erTi kviriT gadadeba. SemkiTxveli dae-
Tanxma da damfuZnebelma krebam mTavrobis warmomadgenlis Txovna
Seiwynara.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. kedias.
spiridon kedia (e.-d.) moqalaqeno! afxazeTis sakiTxi Tqveni yur-
adRebis sakiTxad unda gavxadoT dRevandel sxdomazed. Tqven kargad
mogexsenebaT, rom Cveni qveynis mdgomareoba ganapira mxareebSi, sazo-
gadod, uaRresad dazianebulia. Tqven kargad iciT, rom mTavrobis
Zala da energia, rogorc kaciT, agreTve fuliTac am ganapira kuTx-
eebSi ixarjeba, ager meore weliwadia, Zalian intensiurad. Cveni Si-
nauri da sagareo politikis sirTule umetesad Cveni ganapira kuTx-
eebis mouwesrigelobiT aris Seqmnili. ra Tqma unda, am garemoebaSi
Cven yvelas migviZRvis brali. Cven Tavidanve wesierad ver davafaseT
is faqti, rom es ganapira kuTxeebi Cveni erovnul-saxelmwifoebrivi
ideisTvis yvelazed saxifaTo elements warmoadgenden, an imitom, rom
aq yvelazed ufro gadagvarebuli iyo mosaxle qarTvelTa erovnuli
grZnoba, an imitom, rom aq Warbobda sxva eTniuri elementi. am ganapira
kuTxeebs Tan, sdevda specialuri mdgomareoba yovelmxriv: psixolo-
giurad, kulturulad, social-ekonomiurad da zne-adaTis mxrivad.
rom es ganapira qveynebi ar dagvefrTxo da dagveaxlovebina, saWiro
iyo angariSi gagvewia maT specifiur detalebisa da saqarTvelos cen-
trisagan maT ganmasxvavebel TvisebebisaTvis. am kuTxeebis Tavisebu-
roba unda yofiliyo yoveli Cveni nabijis da moqmedebis Camgonebe-
li. Cven ki amdeni dakvirveba da sagnis gaTvaliswineba ver SevZeliT,
mizezi amisa mravalia. dRes am ganapira kuTxeTa Soris yvelaze ufro
saxifaTo afxazeTia. saxifaToa imitom, rom saqarTvelos saxelm-
wifoebriobas da damoukideblobas am gziT emuqreba CrdiloeTis
mteri _ ruseTi! denikini afxazeTiT apirobs saqarTveloSi SemoW-
ras. Tqven kargad mogexsenebaT, rom afxazeTSi dRes aqtiuri fronti
gvaqvs, rom aq Cvens winaaRmdeg darazmulia mtris didi Zala da rom
Cveni samxedro Zalis karga didi nawilic swored aq SevyareT mtris

117
pirispir. diax, dRes iq aqtiuri da momqmedi frontia, frontis ukan
ki gadaSlilia is afxazeTi, sadac dRes Cveni saxelmwifoebrivi simt-
kice da interesebi gansacdelSia Cavardnili. mosalodneli samxedro
moqmedebis mosagebad da, saerTod, Cveni Sinauri simtkicisaTvis saW-
iroa, rom afxazeTSi mswrafl Seicvalos wesi da meTodi muSaobisa
da agreTve gadayenebulni is pirni, romelTac ver gamoiCines saxelm-
wifoebrivi moRvaweobis niWi da unari.
am pirTa meoxebiT Cveni saxelmwifoebrivi aparati afxazeTSi
ver icavs Cvens interesebs, aramed ufro Cvenda sazianod aris gamoy-
enebuli ufro moxerxebuli mtrebis mier. me am Jamad mogaxsenebT im
cnobebs, romelic mimiRia piradad, pirdapiris wyaroebidan, sagange-
bo gagzavnili kacisagan da agreTve sxva da sxva partiis Segnebul
wevrebisagan, romelnic sxva da sxva pirobebSi, sxva da sxva dros afx-
azeTSi yofilan da iqaur mdgomareobas piradad gascnobian. yvela
es cnoba gveubneba, rom afxazeTSi Cveni mdgomareoba Zalian cudia,
rom afxazis xalxi qarTvelebis winaaRmdegaa ganwyobili da, RmerTi
rom gaswyres da frontze, rom mdgomareoba gagvirTuldes, SeiZleba
afxazeTSi katastrofa vpovoT. aseTi daskvna da STabeWdileba gamoa-
qvs yvelas, vinc ki afxazeTSi yofila da cota xans mainc iq dauyvia.
Tqven kargad iciT, rom afxazis xalxi CvenTan istoriul megobro-
biT da saerTo kulturul-politikur cxovrebiT aris dakavSirebu-
li. Tqven kargad iciT, rom Tu afxazis xalxs visime mimarT simpatia
hqonia, es swored qarTvelebisadmi; rodesac Cvens qveyanaSi saerTo
ruseTis batonoba iyo, afxazeTi yovelTvis simpatiiT yofila ganwyo-
bili qarTvelebisadmi da arasodes qarTvelebsa da afxazebs Soris
araviTar antagonizms adgili ara hqonia, ruseTis mimarT qarTveleb-
sa da afxazebs mudam saerTo fronti da platforma dauWeria. es Zve-
li mdgomareoba dRes Seicvala da TiTqmis mTeli afxazoba Cvendami
ukmayofilebiT aris aRvsili da vfiqrobT, rom Sesaferi dro dadges,
afxazTa amgvar ganwyobilebas Cvens winaaRmdeg advilad gamoiyeneben
Cveni mosisxle mtrebi, romlebic mravlad moipovebian afxazeTSi sxva
da sxva erovnebis wridan da maSin Cven katastrofa ar agvcdeba. ra
Tqma unda, aris afxazTa Soris iseTi nawilic, romelic Cveni momxrea.
rom afxazis xalxs ufro davaxloebodiT da intimiurad davlapar-
akebodiT, davrwmundebodiT, rom mas Cveni megobroba swyuria, Cvena
Zmoba! magram vimeoreb, dRes afxazTa Soris saerTo ukmayofilebaa da
saqarTvelos mimarT sawinaaRmdego ganwyobilebaa. ai, am garemoebas
unda gaewios angariSi da SevecadoT gardavqmnaT es viTareba, rom
afxazobam Cvendami marTlac da loialuri megobroba daiWiros da
CvenTan erTad saerTo mtris winaaRmdeg yvela saWiro msxverpli gas-
wios afxazeTSi, Tqven kargad mogexsenebaT, Cvens winaaRmdeg muSaobd-
nen rusis agentebi. gansakuTrebiT rusis samRvdelo wodebisagan da
maswavlebelTa wridan gamodiodnen gabeduli mtrebi qarTvelebisa
da qarTuli ideisa. es yvelam kargad iciT; yvela es pirebi dResac

118
afxazeTSi arian da ganagrZoben TavianT aSkara antiqarTul moR-
vaweobas. am pirebma TavianTi, politikuri saxe sxva da sxva nairad
Seiswores: vin bolSevikia da bolSevikuris ideiT da meTodiT gve-
brZvis, vin kidev denikinelia da denikinis ideiT da sistemiT gvebrZ-
vis, vin adgilobriv mkvidrTa sxva da sxva politikur partiaSia da
ise ostaturad ebrZvis saqarTvelosa da mis damoukideblobas. yvela
es antiqarTuli aqtiuri elementi erT politikas adgia da erT mizans
emsaxureba: saqarTvelos damoukideblobis damxobas. xSirad imarTe-
ba bolSevikuri mitingebi soxumsa Tu sxva afxazeTis dabebSi, sadac
agitatorebi saqarTvelos winaaRmdeg ilaSqreben, gamoaqvT kidevac
Sesaferi rezoliuciebi. xalxSi es azrebi Tavisuflad vrceldeba.
amgvari mitingebis politikur agitaciis winaaRmdeg aqamdis mainc,
araviTari represiuli zomebi ar yofila miRebuli. ise, rom Cveni da-
mamxobeli da gamanadgurebeli xalxi srul TavisuflebiT sargeblobs
am mxareSi, maT moqmedebas araviTari dabrkoleba win ar eRobeba da es
xalxic arxeinad ganagrZobs Tavis muSaobas, rogorc xalxSi da quCa-
Si, ise sxva da sxva saxelmwifo, sazogado Tu kerZo dawesebulebaSi.
aseTi mtruli moqmedebaa dRes gaCaRebuli saqarTvelos winaaRmdeg
TviT afxazeTis saxalxo sabWoSic.
es afxazeTis saxalxo sabWo, Sesdgeba 40 wevrisagan igi arCeulia
axirebul wesiT da sistemiT, romlis ZaliT saarCevno ufleba mini-
Webuli hqonda imaTac ki, vinc saqarTvelos qveSevrdomi ar iyo. mi-
uxedavaT imisa, rom Cvenma Sinagan saqmeTa ministrma amis winaaRmdeg
gailaSqra Tavis miwerilobaSi da moiTxova am axirebuli saarCevno
debulebis Secvla, afxazeTis sabWos arCevnebi mainc am debulebis
mixedviT moxda, me sruliad zedmetaT mimaCnia imis Tqma, rom arsad
dedamiwis zurgze iseTi saarCevno sistema da wesi ar yofila miRebu-
li, rom araqveSevrdomsac, romelsac araviTari organiuli da saxel-
mwifoebrivi interesi ara aqvs qveyanasTan, monawileoba mieRos arCev-
nebSi; marTalia, Cven ar gveSinian ar gagonili da ar naxuli, logikis
da sacicxlo interesis sawinaaRmdegod metad axirebuli eqsperimen-
tebisa, magram formalur mxares, rom Tavi davaneboT da sagans, rom
realur interesis TvaliT SevxedoT, garwmunebT, rom CvenTvis es
saarCevno wesi metad mavnebeli da sazaraloa. igi CvenTvis miuRebeli
unda yofiliyo. Cveni mTavrobis warmomadgenels afxazeTSi amis wi-
naaRmdeg faqtiurad araviTari RonisZieba ar miuRia, rom es inetro-
ba ara amgvari arCevnebis gabaTilebuli iqneboda da qveyana moigebda.
40 wevriani saxalxo sabWo, fraqcionulad es wevrebi ese arian
dayofilni: 27 social-demokrati, 3 _ eseri, 8 _ demonovis jgufisa,
romelic kodoris nawilSi iqmna arCeuli, es jgufi demonovis meTau-
robiT awarmoebs anarqiul politikas; sabWoSia erTi warmomad-
geneli federalistebisa da erTic erovnul demokratebisa; ase rom
fraqciuli Sedgenilobis mxriv, sruli imedi unda viqonioT, rom am
sabWoSi, romelmac Tavis Tavi didi uflebebiT aRWurva da kompeten-

119
cia ise gaifarTova, rom TiTqmis afxazeTis suverenul sakanonmdeb-
lo organod acxadebs Tavis Tavs, vimeoreb, fraqciuli Sedgenilobis
mxriv, am afxazeTis saxalxo sabWoSi, Cveni saxelmwifoebrivi inter-
esebi unda uaRresad daculi yofiliyo, imitom rom umravlesoba am
dawesebulebaSi aris Cveni mmarTveli partiis xelSi, – aq unda yo-
filiyo garantia Cveni saxelmwifoebrivi da politikuri simtkice
afxazeTSi magram, albad adgilobriv specifiur mdgomareobis gamo,
romelic aqedan CvenTvis TiTqmis daunaxavia, aseTnairi faqtiuri vi-
Tareba ar gamodga sakmarisi, rom Cveni saxelmwifoebrivi interese-
bi daculi yofiliyo, es mJRavndeba TiTqmis yovel ubralo saqmeSi-
ac. afxazeTis saxalxo sabWo imuSavebs iseT konstitucias, romelic
afxazeTis srul suverenobas moiTxovs da saqarTvelosTan metis met
susti damokidebulebas itovebs. es konstitucia afxazeTs aniWebs
yovelgvar upiratesobas Cvens xarjze, xolo saqarTvelos, TiTqmis
araviTar uflebas am mxareSi ar utovebs es konstitucia, adre Tu
gvian, Cven warmogvidgeba da Cvens Sexedulebasac am saganze maSin ga-
movsTqvamT.
is faqti, rom afxazeTSi arCevnebi gadavdeviT gamowveulia Sem-
degis garemoebiT: Cvenma warmomadgenelma b-nma isidore ramiSvil-
ma ar vici, ratom, saWirod dainaxa SehkiTxoda afxazeTis saxalxo
sabWos afxazeTSi damatebiTi arCevnebis mowyobis Sesaxeb. am SekiTx-
vam sabWos sababi da sabuTi misca TavisaTvis daetovebia gardamwyve-
ti ufleba arCevnebis gamarTvis nebarTvisa, man principiuli damok-
idebuleba daiWira am winadadebisadmi da mxolod im pirobiT da
maSin Tanxmdeba afxazeTSi damatebiTi arCevnebis gamarTvaze, Tu Cven
miviRebT im konstitucias, romelsac afxazTa sabWo imuSavebs, Tu ara
da _ ara! aseTia suverenuli saxalxo sabWos piroba!
afxazeTis sabWo Tavis Tavs suverenul organod sTvlis. igi
abrkolebs da win eRobeba Cven gavlenas da saxelmwifoebriv moqmede-
bas afxazeTSi. igive sabWo ilaSqrebs qarTuli enis winaaRmdeg da
amaSi mas Cvenive warmomadgeneli meTaurobs. saxalxo sabWoSi adgili
hqonda Semdeg faqts: afxazeTis sabWoSi daisva sakiTxi, Tu ra enaze
unda yofiliyo dawerili atestati seminariaSi kurs damTavrebul
mowafeebisa. ori sxva da sxva azri iyo. zogi marto rusuli teqstis
momxre iyo, zogic rusul qarTulisa, TviT atestatis proeqti war-
modgenili iyo qarTul-rusulad. kenWis yris win Cvenma mTavrobis
warmomadgenelma ganacxada, rom misTvis enis sakiTxs araviTari mniS-
vneloba ar hqonda, da Tu qarTuli ar undaT, matro rusulad darC-
eso. da saqarTvelos warmomadgeneli da mmarTveli social-demokra-
tiuli fraqcia qarTuli enis winaaRmdeg xmas aZleven! ase icaven Cvens
saxelmwifo interess afxazeTis sabWoSi, Cveni uvicni warmomadgene-
li da soc.-dem. fraqcia!
amnairad, Tqven dainaxavT, rom afxazeTis saxalxo sabWoSi Cveni
saxelmwifoebrivi interesi daculi aRar aris da rac yvelaze ufro

120
gasaocaria am saqmeSi, es is, umravlesoba Semadgenlobisa Cvenia, es
Cveni umravlesoba faqtiurad ver atarebs, ver anxorcielebs ver
icavs saqarTvelos pozicias, da interess.
Tqven kargaT mogexsenebaT, rom afxazeTSi mTeli mmarTva-gamgeo-
ba Cvens xarjze xdeba. afxazeTis saxalxo sabWo, afxazeTis mTavroba
da administracia Cveni xaziniT inaxeba. rom saqarTvelom erTi TviT
Seswyvitos fulis gzavna mTeli aparati dadgeba da anarqia moicavs
afxazeTs, _ unda vicodeT razed da rogor ixarjeba es fuli, saW-
iroa kontroli, magram samwuxarod aramc Tu ganapira kuTxeSi, ar-
amed centrSiac ver mogviwyvia kontrolis saqme wesierad. xolo gana-
pirisTvis es ganuxorcielebel ocnebad unda CaiTvalos. Cven gvinda
aRvniSnoT erTi garemoeba. damfuZnebeli krebis yuradReba miaqci-
oT am garemoebas, rom afxazeTSi Cveni fuli Sinaur wesiT ixarjeba.
viciT SemTxvevebi, romelsac iqauri sabWos buhxgalteri sTxovs sax-
alxo sabWos Tavmjdomares, fuli mWirdeba ama da am SemTxvevisTvis
da masesxeo, sabWos Tavmjdomare mas 15 aTas maneTs aZlevs. Cven gvaqvs
agreTve cnoba, rom imave sabWos Tavmjdomares kerZo memamulisTvis
Tambaqos sasyidlad gaucia Tanxa 50 aTasi maneTi, viciT agreTve, rom
sxvadasxva wevrze da mosamsaxureze aseTis Sinaur wesiT sesxaT gace-
mulia 60.000 maneTi. amas komentariebi ar unda; Tqven xedavT, rom is
fuli, romelic aqedan afxazeTSi igzavneba, ar xmardeba Tavis dan-
iSnulebas, aramed ixarjeba Sinaur wesiT kerZo pirebze gasesxebiT,
raic yovlad miuRebeli da Seuwynarebelia. SekiTxvaSi ukanasknel
muxlad aRniSnuli maqvs soxumSi arsebuli saxelmwifos bankis gan-
yofilebis viTareba. kargaT iciT, yvelgan saqarTvelos teritori-
aze yvelgan, gauqmebulia ruseTis saxelmwifo bankis ganyofilebaTa
moqmedeba. gauqmebulia soxumSiac. magram dRemde am ganyofilebaze
yovelTviurad ixarjeba 100.000 man. am bankSi msaxurobs 33 kacamde,
TiTqmis sul rusoba, erTi-oris gamoklebiT. yvela eseni saqarTve-
los winaaRmdeg moqmedeben politikurad. yofila SemTxveva, rom
Cven sawinaaRmdegod rezoliuciebi gamoutaniaT, kerZod, rodesac
damoukideblobis erTi wlis Tavs vdResaswaulobdiT, maT aqtiuri
protesti ganacxades, Cveni damoukideblobis winaaRmdeg yvela eseni
aqtiur muSaobas awarmoeben Cvenda dasamxobad. da am Cvens Seurigeb-
el mtrebs Cvenis jibiT vinaxavT, Cveni fuliT vasazrdovebT. amas
iqiT ver wava Cveni mTavrobisa da afxazeTSi Cveni warmomadgenelis
daudevroba. unda bolo moeRos am ukuRmarTobas! aseTia mdgomareo-
ba afxazeTis kanonmdebloba-dawesebulebaSi, asea fulis saqme, ase
wamxdaria sazogadod, qarTuli ideisa da gavlenis saqmec, miuxeda-
vad imisa, rom afxazeTSi didZali SeiaraRebuli Zala gvidgas, miuxe-
davad imisa, rom afxazeTis sabWoSi umravlesoba Cvenia, miuxedavad
imisa, rom afxazeTi inaxeba Cvenis xaziniT, miuxedavad yoveli amisa
afxazeTSi Cveni gavlena Zalian dacemulia, _ me mogaxsenebT azrs
sxva da sxva pirebisas, sxva da sxva politikur mimdinareobis war-

121
momadgenlebisas. Tu adre Cvens, damoukideblobamde afxazis xalxi
da sazogadoeba didis aRtacebiT da siamovnebiT egebeboda yovel
qarTvel moRvawes, romelic afxazeTSi iniSneboda da moRvaweob-
da, dRes yoveli axali qarTveli kacis gamoCena erTgvar protests
iwvevs; aris magaliTi, rom saxalxo sabWo cxare protestiT Sexvda
erT-erT qarTvel moxeles, romelmac mas adgili SesTxova. qarTu-
li enis asparezi am bolo dros, miuxedavad Cveni saxelmwifoebrivi
upiratesobisa, Semcirda da daeca. qarTuli ena soxumis qalaqis
TviTmmarTvelobidan sruliad gandevnilia, saqme swarmoebs rusu-
lad. skolebSiac qarTuli ena Tu arsebobs, mxolod imdenad da ise,
rogorc ruseTis aq batonobis dros iyo, arc meti arc naklebi, ase
rom oms, revoliucias damoukideblobas da afxazeTSi Cveni saxelm-
wifoebriobis droSas CvenTvis arc moraluri da arc kulturuli
Semateba ar moutania! daujerebelia, magram es asea! es Sehqmna erTis
mxriv da umTavresad Cvenma mTavrobam da meores mxriT yvela antiqa-
rTuli elementebis SeerTebulma da aqtiurma moqmedebam.
minda Tqveni yuradReba mivaqcio erTi reformis ufro psixolo-
giur mxares, romelsac didi wili udevs afxazTa ukmayofilebis
warmoSobaSi. mogaxsenebT miwis sakiTxze. Tqven ityviT, daiwyo Tav-
isi ali-luia, gamodis b-ni spiridon kedia Tavisi reaqcionur pro-
gramiTo. me minda dagarwmunoT, rom me aq partiul saqmes ar vakeTeb
da am reformas am TvalsazrisiT ar Sevexe. rac afxazeTs Seexeba, me
erTad-erTi survili maqvs: rom mTelma damfuZnebelma krebam saerTo
ZalRoniT da mondomebiT likvidacia moaxdinos afxazeTSi arsebul
CvenTvis metad saxifaTo mdgomareobisa, me minda aq moxdes Zalebis,
survilebis da ideebis SeerTeba, yvelam erT saqmeze vifiqroT da vi-
azrovnoT da ise gadavWraT afxazeTis problema.
afxazeTSi miwis sakiTxi cota sxvanairad idga, vidre CvenSi. mTe-
li miwa afxazeTSi mepatroneebs CamorTmeuli hqondaT ruseTis wi-
naaRmdeg ukanasknel ajanyebis Semdeg, mxolod ramodenime xnis Sem-
deg nawili miwisa ukanve daubrundaT. yovel glex-kacs da aznaurs
miezoma 10-25 desetinamde; darCa kidev Tavisufali miwa, romelic
moijaradreebs eWiraT. moijaradreebi, umTavresad, iyvnen somx-
ebi da berZnebi (xma: megrelebi ki ar iyvnen?) megrelebic gaxldaT,
magram amaT mcire nawili uWiravT mxolod. moijaradre berZnebi
da somxebis meti wili osmaleTis qveSevrdomni arian da, rodesac
afxazeTSi Cveni miwis reformiT SevediT, yuradReba ar mivaqcieT
erT SesaZleblobas, romelsac SeeZlo adgilobriv xalxis fsiqolo-
giaSi erTgvari aRelveba Seetana, magram Cven niuansebis xalxi ara
varT. es miwa afxazeTis xalxis sakuTrebaa, da asedac sTvlis mas. Tu
mainc da mainc afxazi Seurigdeboda, rom miwis nawili qarTveloba-
sac rgeboda, im qarTvelobas, romelic misi mudmivi TanamSromeli
iyo, aramc da aramc imas ar Seurigdeboda, rom es misi sakuTreba
miwa miscemoda osmaleTis qveSevrdom somxebs da berZnebs. da es afx-

122
azs marTlac ver mounelebia. am niadagze ismis didi samduravi da
bevri saCivaric afxazeTSi. amaSi didi fsiqologiuri simarTlea da
aris safuZvelic, rom afxazobam ukmayofilod Semogvxedos da Cveni
winaaRmdegi gaxdes.
saerTod, afxazeTSi niadagi meryevia. didi antiqarTuli moZ-
raobaa, romelsac xelmZRvaneloben da aRrmaveben rus-somxis bolSe-
vik-denikinelebi da afxazTa inteligenciis erTi nawili. es faqtia
amas mtkiceba ar sWirdeba. mdgomareobis metad seriozuli xasiaTi
TviT mTavrobam icno. me SekiTxva Sevitane imave dRes, amitom saganze
me sityvas ver gavagrZeleb, im ramodenime faqtis mixedviT, romel-
ic mogaxseneT, im saerTo STabeWdilebis mixedviT, romelic yvela iq
wasul qarTvels gamoaqvs afxazeTis mdgomareobaze, sCans, rom saqme
cudaT midis. me mgonia damfuZnebeli kreba dainteresebulia, rom am
sakiTxs udidesi yuradReba mieqces, raTa jaris zurgi saimedo iyos
da adgilobriv elementi, mkvidri afxazoba, romelic mudam yofila
Cveni istoriuli megobari, marTlac roialuraT daviaxlovoT, Cven-
Tan erTad ZveleburaT vamuSaoT. me aq ar minda CumaT Cavataro is
faqti, rom afxazTa Soris arian iseTni pirni, romelnic aSkarad da
aqtiurad Cven winaaRmdeg denikinis banakSi moqmedoben. aris mciredi
nawili, romelic aqtiurad CvenTan aris. xolo afxazis xalxis simrav-
le pasiur ukmayofilebaSia. Tumca mas bunebrivad CvenTan loialuri
damegobreba da SeerTeba swadia. Cven unda, gavfantoT es undoblobis
atmosfera, gavfantoT ukmayofilebis psixologia. saWiroa im mxare-
Si, romelic gansxvavebuli psiqologiiT scxovrobs, romelsac gan-
sakuTrebuli Tvisebebi axasiaTebs saWiroa meTqi, aseT mxareSi meti
takti da niuansebi; Cvenma mTavrobam aseT mxareSi unda iyolios war-
momadgenelad, ufro mtkice, ufro dakvirebuli, ufro realur cxov­
rebas Sewyobili kaci, vidre is, romelic dRes iq aris. me vici, rom
b. isidore ramiSvili, yvela TqvenTvis Zalian sayvareli pirovnebaa,
vici, rom isidore ramiSvils bevri ram gaukeTebia Tqven mimdinareo-
bis ganmtkicebisaTvis, am mxriv Zalian pativsacemia ara marto Tqven
partiisagan, aramed SeiZleba sxva partiebisaganac, magram yvela im
cnobebis mixedviT, romelic Cven gvaqvs vrwmundebiT, rom isidore
ramiSvili ar varga Tavis dRevandel postze; sxva adgilze SeiZleba
Zalian kargic da ufro gamosadegic iyos, magram afxazeTis dRevan-
del pirobebSi igi gamosadegi ar aris.
me vfiqrob, mTavrobas, rom scodnoda is mdgomareoba, romelic
afxazeTSia Semqnili, vidre Cven sakiTxs tribunaze gamovitandiT,
TiTon miiRebda zomebs da iseT adamians gagzavnida iq, romelsac
meti saxelmwifoebrivi xasiaTi eqneboda da romelic met saxelmwi-
foebriv dakvirvebas gamoiCenda, da mets angariSs gauwevda realur
politikis moTxovnilebas, aqamdis es ar momxdara; mTavrobas aseTi
nabiji ar gadaudgavs. me iZulebuli var vifiqro, rom mTavroba ar
yofila an courant imisa, rac afxazeTSi xdeba. da Tu es asea, me unda

123
gamovsTqva didi mwuxareba, rom mTavroba, romelsac evaleba fxizeli
Tvali eWiros saqarTvelos yoveli kuTxis cxovrebaze da droze em-
saxurebodes saxelmwifos interesebis dacvis saqmes, dRemde ucodi-
nari darCenila afxazeTis ambebis, da araviTari winaswari zomebi ar
miuRia Cveni saxelmwifo interesis dasacavad. me ar minda, mogaxsen-
ebT gulwrfelad, am mdgomareobis eqsploatacia, ar minda araviTari
kamaTi partiuli znisa, ara minda, an Tqven dagabraloT yvelaferi, an
Tqven Cven dagvdoT brali da saqme ki imave yofaSi darCes ra yofaSic
aris. da es Cveni saerTo saqme, romelic dRes afxazeTSi gansacdel-
Sia SeerTebulis ZalRoniT, erTmaneTis loialuri gagebiT, Cvenda
sasargeblod gamovakeToT.
Tavmjdomare. am gvarad sxdoma damTavrebulia, gTxovT moisminoT
Semdegi sxdomis dRiuri wesrigi.
mdivani (kiTxulobs)
sxdoma ixureba naSvadRevis 4 s. da 20 w.

124
saqarTvelos damfuZnebeli kreba
(stenografiuli angariSi)

ormocdamexuTe sxdoma

1919 weli, SabaTi, agvistos 2. tfilisi, sasaxle.

Tavmjdomareobs damfuZnebel krebis Tavmjdomaris ufrosi am­


xanagi
aleqsandre lomTaTiZe.
mdivnobs damfuZnebel krebis mdivnis amxanagi
qristine SaraSiZis asuli.
prezidiumSi arian:
simon mdivani da
konstantine jafariZe.
sxdoma iwyeba naSuadRevis 12 saaTsa da 20 wuTze.
Tavmjdomare: sxdoma gaxsnili gaxlavT. mdivani mogaxsenebT
dRiurs wesrigs.
mdivani. (kiTxulobs).

dRiuri wesrigi:

1. saboloo teqsti – samxedro begaris ausruleblobisaTvis da am


danaSaulis dafarvisa da waqezebisaTvis dasjis dekretisa.
2. saboloo teqsti – iusticiis ministris gankargulebaSi
3.233.888 man. gadadebis dekretisa ama wlis ivnisis 1-de sapyrobileTa
saWiroebisaTvis gaweul xarjis dasafaravad.
3. saboloo teqsti – quTaisis qalaqis TviTmmarTvelobisaTvis
oTxi mil. man. sesxad micemis dekretisa.
4. saboloo teqsti – mTavrobis gankargulebaSi 50 mil. man. ga-
dadebis dekretisa sursaTis dasamzadeblad.
5. saboloo teqsti – qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcele-
beli sazogadoebis mTavar gamgeobisTvis 500.000 man. sesxis micemis
dekretisa.
6. saboloo teqsti – iusticiis ministris gankargulebaSi yov-
elTviurad damatebiTi 359.230 man. gadadebis dekretisa patimarTa

125
Sesanaxad da 123.875 man. avadmyof patimarTa samkurnalod da Sesa-
naxad.
7. saboloo teqsti – mazris miliciis mosamsaxureTa jamagiris
gadidebis dekretisa.
8. saboloo teqsti – mTavrobis wevrTa jamagiris gadidebis
dekretisa.
9. saboloo teqsti – mTavrobis Tavmjdomarisa, damfuZnebel
krebis ufrosi amxanagisa da ministris sawarmomadgenlo xarjis
dekretisa.
10. saboloo teqsti – rkinis gzis tfilisis sadguris Senobis ga-
dasakeTeblaT 448.000 man. gadadebis dekretisa.
11. saboloo teqsti – damfuZnebeli krebis arCevnebis debulebis
Sesworebis dekretisa.
12. dekreti – erobaTaTvis aTi mil. man. sesxis micemisa.
13. dekreti – sasamarTlos gamomZiebelTa institutis saWiroebi-
saTvis damatebiT 1.589.5000 man. gadadebisa.
14. dekreti – navTsadgurebis Sesanaxad 14.188.515 man. 92 kap. ga-
dadebisa.
15. dekreti – qal. WiaTuris sasargeblod Savi qvis safuTo ga-
dasaxadis gadidebisa.
16. dekreti – geologiur gamokvlevaTa mosawyobaT 200.000 man.
gadadebisa.
17. dekreti – Savi qvis gazidvis monopoliisa.
18. dekreti – samoqalaqo uwyebaTa saxelmwifo muSa-mosamsaxure-
TaTvis jamagiris momatebisa.
19. dekreti – gzaTa uwyebis muSa-mosamsaxureTaTvis jamagiris
momatebisa.
20. dekreti – damfuZnebeli krebis kancelariis mosamsaxureTaT-
vis jamagiris momatebisa.
21. dekreti – damfuZnebeli krebis prezidiumis gankargulebaSi
150.000 man. gadadebisa.
22. dekreti – samxedro-sasamarTlos da bralmdeblis sazedamxed-
velo Statis damtkicebisa.
23. dekreti – 1919 w. ivlisis 29 da 31 dadebul samxedro kanonebis
ZalaSi Sesvlis vadisa.
24. dekreti – qalaqTa miliciis Sesanax xarjis 50 proc. anaz-
Raurebisa.
25. dekreti – xoleris epidemiasTan sabrZolvelad 300.000 man. ga-
dadebisa.
26. dekreti – momrigebel mosamarTleTa institutis Sesanaxad
7.928.608 man. gadadebisa.
27. erovnul-demokratiul fraqciis mTavrobisadmi SekiTxva –
soxumis olqis mdgomareobis da ambebis Sesaxeb.

126
28. erovnul-demokratiul fraqciis mTavrobisadmi SekiTxva –
gazeT „sali kldis“ daxurvisa da revaz gabaSvilis dapatimrebis
Sesaxeb.
29. soc.-demokratiul fraqciis winadadeba senatorebis kandi-
datTa siis SesamuSaveblaT sarekomendacio komisiis arCevis Sesaxeb.

Tavmjdomaris gancxadeba:

dRiuri wesrigis Sesaxeb prezidiumis azri unda mogaxsenoT.


prezidiumi saWirod scnobs, rom jer wavides dekretebis ganxilva,
Semdeg SekiTxvebi da winadadeba social-demokratiul fraqciisa, da
amis Semdeg SeudgeT mxolod saboloo teqstebis ganxilvas. es gad-
awyvetileba, mosazreba prezidiumisa imiT aris gamowveuli, rom dRes
ganzraxuli aqvs prezidiums damfuZnebeli krebis muSaoba SeCerebu-
li iyos gansazRvrul dros ganmavlobaSi, imitom yvela is sakiTxe-
bi, romelnic dRiur wesrigSi arian moqceulni, unda amowurulni
iyvnen sabolood. im dekretebs, romelsac dRes moismenT Tqven, unda
gaukeTdes saboloo teqsti. maSasadame, dro unda mivceT saredaqcio
komisias da unda mivceT saSualeba saboloo teqstebi SeimuSaon da
dRevandel sxdomaze warmoadginon. Tu araferi gaqvT sawinaaRmdego
prezidiumis azrisa, maSin neba momeciT es CavTvalo miRebulad.
winaaRmdegi aravin aris, maSasadame pirvelad ganvixilavT dek­
retebs. pirveli:

dekreti erobaTaTvis 10 milionis sesxis micemisa.

momxsenebelia daviT oniaSvili.


daviT oniaSvili (s.-d) moqalaqeno! Tqven mogexsenebaT, rom saer-
Tod erobebs dRidan Tavis daarsebisa Zalian mZime pirobebSi moux-
daT muSaoba. dangreuli skola, soflis mouwyobeli administracia,
Semdeg TiTqmis mTlianad moSlili sasamarTlos aparati, – ai is naS-
Ti da memkvidreoba, romelic miiRo Cvenma norCma erobebma axlo war-
sulisagan.
rogorc kanonierad, agreTve zneobrivad, eroba, rogorc sof-
lis xalxis TviTmmarTveloba, movale iyo, rom yvela am movlenebisT-
vis ase Tu ise angariSi gaewia da mieRo yvela is zomebi, romelic iyo
mis gankargulebaSi am ara normalur mxareebis mosawyoblad. unda
mogaxsenoT, rom am mxriv saSinel mdgomareobaSi imyofeba dRes Cven-
Si eroba. miuxedavad imisa, rom Cvenma demokratiulma mTavrobam ukve
aRmouCina yvela erobebs daxmareba, Tqven mogexsenebaT, rom warsul
wels parlamentma gadawyvita erobis gankargulebaSi gadaeca 20 mil-

127
ioni maneTi. aqedan 1/2 milioni maneTi daubrunebliv, daxmarebis sa­
xiT, da 3 1/2 milioni sargeblian sesxis saxiT, miuxedavad amisa, miuxe-
davad aseT daxmarebisa dRes mainc iseTi mdgomareoba aris Seqmnili,
rom soflad SeuZlebelia maTi usesxod cxovreba. saqme imaSia, rom
zafxuli aris, ese igi iseTi xana, rodesac muSaoba soflad erobas
SeuZlian. magaliTad aiReT skolis remonti, gzebis gakeTebis saqme,
yvela es Tu exla, zafxulSi ar iqna gakeTebuli, yovlad SeuZlebelia,
magaliTad gzebis gakeTeba, skolis remonti daviwyoT Semodgomaze,
an zamTarSi.
erobebs sWiria sxva da sxva sanovageebis SeZena, pur-xorbleu-
lobis damzadeba damSeul xalxisTvis. Tu yvelaferi es exlave ar
iqna SeZenili, ori Tvis Semdeg Seiqneba iseTi pirobebi, rom maTi
SeZena faqtiurad cxovrebis siZviris gamoisobiT yovlad SeuZle-
beli gaxdeba.
ai es garemoeba, romelic aiZulebs sazogadod yvela erobas da
centralur biuros TxovniT da SuamdgomlobiT mimarTos mTavrobas,
rom mTavrobam saxelmwifos xazinidan gaiRos daaxlovebiT 14 mili-
oni maneTi. es Suamdgomloba dasabuTebulia, rasakvirvelia, da war-
modgenili iqmna mTavrobis sxdomaze. mTavrobam iqonia amis Sesaxeb
msjeloba, gadawyvita, rom radganac dRevandeli xazina ganicdis am
mxriv gaWirvebas da kritikul mdgomareobaSia, jer jerobiT mTavro-
ba daTanxmda mxolod 10 milion maneTis micemaze. es sesxi iqneba mokle
vadiani da amasTanave usargeblo, uprocento sesxi.
unda gadaxdili iqmnes, ese igi xazinas unda aunazRaurdes es gaRe-
buli fuli 1919 wlis ganmavlobaSi, da sawindarad am sesxisa unda
daedos erTdrouli gadasaxadi miwaze, romelic miiRo damfuZnebel-
ma krebam.
rogorc mogexsenebaT am erTdroul gadasaxadis 2/5 nawili kano-
niT gadadis erobis gankargulebaSi. es 2/5 Seadgens 28 milion maneTs
da es 28 milioni maneTi daedeba sawindrad im sesxs, romelic am
dekretSi moyvanilia, ese igi 10 milion maneTs.
Cven darwmunebuli varT, rom es miwis gadasaxadi aucileblad
Semova 1919 welSi, Semova Semodgomidan, rodesac glexkaci ganTavi-
sufldeba soflis muSaobisgan. maSasadame, is aris uzrunvelyofili
am SemosavliT.
amis garda Tqven mSvenivrad iciT, rom zogierT erobebma mainc
Seadgines xarjT-aRricxva da am xarjT-aRricxvis mixedviT ganz-
raxulia, rom 1919 welis ganmavlobaSi garda am gadasaxadebisa Semova
kidev sxva sxva gadasaxadi, romelic daedeba Semosavlis wyaros, ero-
bis cxovrebas, magram yvela es gadasaxadebi gadaixdeba da Semoitane-
ba saerobo kasaSi TandaTanobiT, Semodgomis, an zafxulis damlevs.
am wuTSi ki mdgomareoba kritikulia da moviTxovT, rom aucilebeli
saWiro aris mTavrobis daxmareba sesxis saxiT.

128
yvela es mosazreba warmodgenili iyo mTavrobaSi. mTavrobis sx-
domaze daeswro saxelmwifos kontroliori da safinanso saministros
warmomadgeneli da maT miiRes es 10 milioni maneTi. Semdeg sakiTxi
garCeuli iyo safinanso sabiujeto komisiaSi da safinanso komisiam
SeimuSava es, mTavrobam gamosTqva survili da es survili, rasakvir-
velia, safinanso komisiam miiRo, rom rodesac es krediti gaexsneba,
es krediti gaexsna Sinagan saqmeTa saministros da radganac Sina-
gan-saqmeTa saministros gadascemen am sesxs, is gaunawilebs erobebs.
man unda mosTxovos erobebs Sesruleba im formalur mxareebisa, ro-
melic saWiro aris am sesxis gaRebis dros, ese igi unda warmodgeni-
li iyos xarjT-aRricxva ama Tu im erobis mxriv, garda amisa agreTve
dadgenileba saTanado samazro erobis yrilobisa. roca Sesrulebu-
li iqneba es formaluri mxare, maSin Sinagan-saqmeTa saministro, ra-
sakvirvelia, gamoscems xvedrs fuls im sesxiT, romelic damfuZnebel
krebam unda gaiRos Sinagan-saqmeTa saministros gankargulebaSi.
ai is zogadi mosazreba, romelic unda momexsenebina damfuZnebel
krebisTvis.
Tavmjdomare. surs Tu ara vismes sityva? msurveli aravin aris.
gTxovT waikiTxoT.
d. oniaSvili. (kiTxulobs dekrets, dekreti muxlobriv kenWis
yriT miRebulia).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi.

dekreti geologiur gamokvlevaTa mosawyobad


200,000 maneTis gadaRebisa.

momxsenebelia krebis wevri anjafariZe.


giorgi anjafariZe. (s.-d.) moqalaqeno! vaWroba-mrewvelobis sa­
ministro iTxovs Tqvengan 200,000 m. es fuli unda moxmardes Cven
bunebriv simdidris gamokvlevas. es gamokvleva winadac xdeboda
saqarTveloSi, magram mas ar hqonia politikuri mizani, is ufro
mecnierul mizans emsaxureboda. dRes dReobiT ki rasakvirvelia,
Cven amiT ar SegviZlian, radganac Cven ki ar gvinda gamovarkvioT es
simdidre zerelad. aramed praqtikulad unda miudgeT am saqmes. Tu
dawvrilebiTi cnoba ar gveqneba Cven am simdidris Sesaxeb, rasakvir-
velia, is ucxoeli kapitalistebi, romelnic Zalian mravlad moefina
dRes dReobiT Cven mxares, xelSi Caigdeben am simdidres da SeiZle-
ba Cven araferic ar dagvCes. saWiroa, rom saxelmwifom gaiRos peri-
odiulad, sistematiurad aseTi xarjebi radganac erTdroul xarjs
ar eqneba mniSvneloba.
aSkaraa, rom Cven 1-2 wlis ganmavlobaSi ver davamTavrebT am
muSaobas da amitom is Tanxa, romelsac exla vaWroba-mrewvelobis

129
saministro moiTxovs, unda iqnes xarjT-aRricxvaSi Setanili yovel
wliurad.
gamokvleva iqneba ornairi. erTi – winaswari gamokvleva da meore
– ufro detaluri im adgilebisa, sadac raime niSani iqneba am simdid-
risa. sxvaTa-Soris gamokvleva ukve dawyebulia, magaliTad, svaneTSi,
sadac aris niSnebi oqrosi. da ai am miznebisTvis vaWroba-mrewvelo-
bis saministro moiTxovs 200.000 m. da safinanso-sabiujeto komisia
sruliad Tanaxma aris, rom es fuli gadaidos.
(dekreti miRebulia muxlobriv kenWis yriT).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi: -

dekreti Savi qvis gazidvis monopoliisa.

sityva ekuTvnis b. TofuriZes.


diomide TofuriZe (s. d.) marganeci, rogorc mogexsenebaT, war-
moadgens erT udides erovnul simdidres da amasTanave saukeTeso
savaliuto saqonels. Cvens saxelmwifos, rogorc mogexsenebaT, va-
liuta Zalian cota aqvs da am mxriv is gaWirvebas ganicdis. amitom
yvela im saSualebas, romelic gagviadvilebs valiutis SeZenas, saxel-
mwifosTvis didi mniSvneloba aqvs da es zomebi man unda miiRos.
ai, swored am mosazrebiT mTavrobam ganizraxa gamoecxadebina
monopolia marganecis gazidvaze da amis Sesaxeb Semoitana Sesaferi
dekreti. dRes imdenad momwifebulia es sakiTxi, rom amazed sityvis
gagrZeleba ar aris saWiro. ramdenadac me vici, sxva da sxva wreebSi
es sakiTxi garCeulia da me ar vici arc erTi wre, romelic amis wi-
naaRmdeg wavides. amis Sesaxeb laparakis gagrZeleba ar aris saWiro
da nebas vaZlev Cem Tavs gadaviRe dekretis wakiTxvazed.
Tavmjdomare. surs Tu ara vismes sityva? msurveli aravin aris.
gTxovT waikiTxoT.
d. TofuriZe (kiTxulobs).
(dekreti muxlobriv kenWis yriT miRebulia).

dekreti samoqalaqo uwyebaTa saxelmwifo muSa-


mosamsaxureTaTvis jamagiris momatebisa.

Tavmjdomare. sityva ekuTvnis daviT SaraSiZes.


daviT SaraSiZe (s.-d.) sul or Tve naxevris win damfuZnebelma krebam
miiRo dekreti respublikis samoqalaqo uwyebis mosamsaxureebis ja-
magiris momatebisa 50 proc. maSin arsebul jamagirebTan SedarebiT.
mas Semdeg ar gasula or naxevari Tve da mTavroba iZulebuli gaxda
xelaxlad Semoitanos winadadeba, rom kidev gaudidos mosamsaxureT
jamagirebi. ra Tqma unda, laparaki zedmetia imis Sesaxeb, rom es ja-

130
magirebis momateba realuri momateba ar iqneba. mTavrobis mizania –
daxmareba, rom ramdenadac SeiZleba finansiuri mdgomareoba Sedare-
biT SeinarCunon mosamsaxureebma da is mdgomareoba, romelSiac isini
aqamdis imyofebodnen ar gauaresdes. ra principze aris aSenebuli es
dekreti? rogorc mogexsenebaT arsebobs saqarTveloSi satarifo
palata, romelic Tval-yurs adevnebs fasebis zrdas mag. sanovageze
da sxva. am zrdis mixedviT is imuSavebs normebs xelfasisas ama Tu im
dawesebulebaSi da am cnobazed aris aSenebuli es dekretic. palatis
gamoangariSebiT am or naxevar Tvis ganmavlobaSi fasebi gazrdila 35
procentamdis, daaxlovebiT. saerTod fasebi usaWiroes sagnebzed gaz-
rdilia 35 proc. da amisdamixedviT saerTod, saSualod am dekretis
ZaliT mosamsaxureebs jamagirebi ematebaT daaxlovebiT 35 proc. imas-
Tan SedarebiT, rac exla aqvT. mcire mosamsaxureebs, rogorc arian
Sikrikebi, darajebi, karis kacebi da sxvebi, imaT, vinc iRebs ara umetes
(kiTxulobs) ematebaT cota ufro meti, vidre danarCen kategoriebs. mx-
olod ufros mosamsaxureebs, romelnic 1000 maneTze mets iReben, imaT
ematebaT cota ufro naklebi procenti, vidre sxva mosamsaxureebs.
es dekreti ar exeba arc rkinis gzis mosamsaxureebs, ar exeba, ra
Tqma unda, jarSi mosamsaxureebs da damfuZnebel krebis kancelariis
mosamsaxureebs, gzatkecilebis da navTsadgurebze mosamsaxureebs. am
dekretis ZaliT mTavroba iTxovs 6 milion maneTs am xarjebis dasak-
mayofileblad.
Tavmjdomare. vis surs sityva dekretis Sesaxeb? msurveli aravin
aris. gTxovT waikiTxoT. (SaraSiZe kiTxulobs. kenWis yriT dekreti
miRebulia).

dekreti gzaTa uwyebis muSa mosamsaxureTaTvis


jamagiris momatebisa.

Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. SaraSiZes.


d. SaraSiZe. es dekreti im safuZvelzed aris aSenebuli, rogorc
is, romelic exla miiRo damfuZnebelma krebam. mxolod, vinaidan, rki-
nis gzis mosamsaxureebs zogierTi SeRavaTi aqvs sxva mosamsaxureebTan
SedarebiT, magaliTad zogierT maTgans eZlevaT SeRavaTian fasebSi
puri, aqvT rkinis gzis bileTebi aqvT kidev sxva da sxva SeRavaTi, –
amis gamoangariSebiT da gamokvleviT saWirod dainaxa mTavrobam,
rom jamagiri maTi gadidebiT sxva mosamsaxureebis jamagirebTan Se-
fardebuli yofiliyo. amitom jamagirebis momateba iqneba cota na-
kleb procentiT. amitom unda iyos 29% qveiT da 20% qveiTac aris.
es aris is cvlilebebi saerTo safuZvlisa, romelzedac agebulia es
dekreti meore winaswar dekretTan SedarebiT.
Tavmjdomare. saerTo msjelobisTvis sityva aravis surs. gTxovT
waikiTxoT muxlobriv.

131
momxsenebeli. (kiTxulobs muxlobriv. dekreti kenWis yriT miRe-
bulia).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi gaxlavT:

dekreti damfuZnebel krebis kancelariis


mosamsaxureTaTvis jamagiris momatebisa.

sityva ekuTvnis momxsenebels.


momxsenebeli ioseb iremaSvili. (s.-d.) dekreti damfuZnebel kre-
bis kancelariis zogierT mosamsaxureebis jamagirebis momatebisa.
cxovrebis siZviris zrdam da saerTod umTavres pirvel moTxovnile-
bad sagnebis fasebis awevam kvlav aiZula saxelmwifo jamagirebi moe-
matebina yvela Tavis uwyebis mosamsaxureebisaTvis. Sromis saminis-
trom gamoimuSava mTeli rigi dekretebisa, am momuSavis Sesaxeb, da am
dekrets safuZvlad daudva erTi mTliani gegma, romelic aris aSen-
ebuli Semdeg principze. pirveli is, rom momateba, SeTanabreba yo-
filiyo yvela pirvel moTxovnilebis fasebis zrdasTan erTad. meore
is, rom sxva da sxva uwyebas, sxva da sxva kategoriis muSa mosamsaxu-
reebi erTi meores SeTanabrebuliyvnen.
amiT xelmZRvanlobda Sromis saministro, da amisdamixedviT,
Sromis saministrom prezidiumis da kancelariis warmomadgenelTan
erTad SeimuSava is norma, romelic Tan darTuli aris dekretis pir-
vel muxlSi.
saxeSi misaRebi sxvaTaSoris isic aris, rom Stati damfuZneb-
el krebis mosamsaxureebisa damtkicebuli iyo 8 aprils da maisze
ar gavrcvelebula is momateba, romelic moxda 20 maiss – 50%-s mo-
mateba, amis gamo Stati kancelariisa saerTod ufro cud pirobebSi
iyo, vidre sxva uwyebis mosamsaxureebi da amitom damfuZnebel krebis
prezidiumma aRZra Suamdgomloba damfuZnebel krebis winaSe, rom is
jamagirebi, romelsac kancelariis mosamsaxureebi iReben gadidebu-
li iyos 50%-iT. safuZvlad mas daedo agreTve is raic Sromis saminis-
trom daudo sxva uwyebis muSaTa mosamsaxureebis jamagiris momate-
bas.
Tavmjdomare. saerTo msjelobisTvis sityva aravis surs? msurve-
li aravinaa. gTxovT waikiTxoT muxlobriv.
momxsenebeli. (kiTxulobs muxlobriv. dekreti SesworebebiT
miRebulia).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi gaxlavT _

132
dekreti damfuZnebel krebis prezidiumis
gankargulebaSi 150,000 maneTis gadadebisa.

sityva ekuTvnis momxsenebels SaraSiZes.


momxsenebeli daviT SaraSiZe (s.-d.) damfuZnebel krebis prezidi-
ums uxdeba xSirad xarjebis gaReba, romelTa winaswari gaTvaliswine-
ba Zalian Znelia da romelnic ase Tu ise moulodneli arian, yovel
SemTxvevaSi moulodneli iyvnen aqamdisin.
rogorc mogexsenebaT, damfuZnebel krebis mTavar komisiebTan
daarsda egred wodebuli mcire komisiebi, romelnic did muSaobas
ewevian da romelTac xSirad uxdebaT mcodne pirebis mowveva ama Tu
im dargSi. ra Tqma unda, am mcodne pirebs unda misceT gasamrjelo
da yvela es xarjebi awveba damfuZnebel krebis prezidiums. amis gar-
da TviT damfuZnebel krebis komisiebSi muSaoba Zalian xSirad ise
intensiurad swarmoebs, rom damfuZnebel krebis mosamsaxureebi iZu-
lebuli arian xSirad vadis meti imuSavon da Tu sxva dawesebulebe-
bi cotad Tu bevrad akmayofileben da cota met muSaobisTvis cota
met gasamsjelos aZleven, damfuZnebel krebis prezidiumi moklebu-
lia saxsars, rom es samarTliani moTxovnileba mosamsaxureebisa aseT
SemTxvevaSi daakmayofilon. yvela am mosazrebiT damfuZnebel krebis
prezidiumi sTxovs damfuZnebel krebas gadasdos mis gankargulebaSi,
ese igi prezidiumis gankargulebaSi 150,000 maneTi moulodnel winas-
war gauTvaliswinebel xarjebis dasakmayofileblad.
Tavmjdomare. zogad msjelobisTvis sityva aravis surs? msurve-
li aravin aris. gTxovT waikiTxoT muxlobriv.
momxsenebeli (kiTxulobs. dekreti kenWis yriT miRebulia).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi gaxlavT –

dekreti samxedro sasamarTlos da bralmdeblis


sazedamxedvelo Statis damtkicebisa.

sityva ekuTvnis momxsenebels mdivans.


momxsenebeli svimon mdivani (s.-f.) jaris organizaciis ZiriTad
kanonebSi gamotovebuli iyo es muxli, romelic Seexeba samxedro
sasamarTlos bralmdebels. vinaidan Stati sasamarTlosi ar aris
gauqmebuli, – samxedro da iuridiuli komisia SeTanxmdnen da is Sta-
ti, romelic iyo gamotovebuli samxedro komisiis mier – iqmna miRe-
buli. exla es Statebi aris warmodgenili iuridiul da samxedro
komisiis mier Tqvens winaSe dasamtkiceblad.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs Sengelaias.
leo Sengelaia (s.-r.) Cemis azriT, araviTari samxedro sasamar­
Tlo saWiro ar aris. Tavisufal da uflebriv saxelmwifoSi unda

133
iyos erTi sasamarTlo, romelsac unda daemorCilos yoveli moqa-
laqe, romel korporaciisa ar unda iyos igi. amitom Cven winaaRmdegi
varT am dekretisa.
Tavmjdomare. sityva aRaravis surs, momxsenebelis daskvna.
momxsenebeli. swored im gzisaken midian samxedro da iuridiuli
komisia, romelzedac iwvevs b. Sengelaia, magram amas dro unda, saW-
iroa erTgvari likvidacia arsebuli sasamarTlosi, xolo sanamdis es
ar momxdara maT jamagiri unda mieceT.
Tavmjdomare. (dekreti kenWis yriT miRebulia).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi gaxlavT:

dekreti 1919 w. ivlisis 29 da 31-s miRebuli


samxedro kanonis ZalaSi Sesvlis Zalisa.

momxsenebeli gaxlavT krebis wevri mdivani.


svimon mdivani. am ricxviT, kanonSi romelic miRebuli aris dam-
fuZnebel krebis mier, aris gansazRvruli vada, Tu rodis Sedis es
kanoni ZalaSi, rogorc ZiriTadi, ise sxva xasiaTis kanonebi. amisTvis
saWiro Seiqmna aRniSnos dro, Tu romel ricxvSi unda Sevides kanoni
ZalaSi. es saWiro gaxlavT imitom, rom zogierTi kanonebi ar gamo-
qveynebula, vinaidan aris saidumlo kanonebi, magaliTad, romelic
Seexeba jaris organizacias. amitom samxedro komisiam, mTavrobas
saWirod miaCnia aRniSnos vada, Tu romel TariRiT SeiZleba miviCni-
oT, rom isini ZalaSi arian Sesulni. (dekreti muxlobriv kenWis yriT
miRebuli aris).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi gaxlavT.

dekreti (proeqti) qalaqis miliciis Sesanax


xarjebis 50% anazRaurebisa.

momxsenebeli gaxlavT krebis wevri rusia.


meliton rusia. TviTmmarTvelobis komisiaSi muSavdeba Statebi
qalaqis miliciisa da samazro miliciisa. am Statebis SemuSavebisTvis
saWiroa, rom iyos gaRebuli Tanxa am qalaqis miliciis xarjebis 50%
asanazRaureblad. saqme imaSi aris, rom Tumca 28 ianvars damfuZne-
belma krebam miiRo kanoni, romlis ZaliT xazinam unda gadixados nax-
evari namdvil xarjisa, magram Statebi iq ar aris. amitom TviTmmarT-
velobis komisia winadadebas aZlevs damfuZnebel krebas, rom iqmnas
Tviurad 300.000 maneTi gadadebuli Sinagan saqmeTa ministris gankar-
gulebaSi, rom pirvel ianvridan pirvel noembramdin es Tanxa mieces
qalaqis milicias xarjebis asanazRaureblad. pirveli noembridan ki
imedi gvaqvs, rom TviTmmarTvelobis komisia SeimuSavebs Statebs qa-

134
laqis miliciisa da samazro miliciisas da Semdeg damfuZnebel kreba-
Si am Statebs Semoitans, manam ki saWiro aris, rom aseTi Tanxa iyos
gadadebuli. amitom TviTmmarTvelobis komisiis azriT da finansTa
komisiis azriT es aris minimumi 23 qalaqis miliciisTvis.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs eliavas.
niko eliava. Tqven kargad mogexsenebaT, rom damfuZnebel krebis
finansTa komisiam miiRo es dekreti da SesaZleblad scno daekmayo-
filebia es Suamdgomloba, radganac saministros gankargulebaSi
aucilebeli aris gansazRvruli Tanxa iyos gadadebuli, rom saWiroe-
bis mixedviT dakmayofildes moTxovnileba qalaqisa.
(dekreti muxlobriv kenWis yriT miRebuli iqmna da gadaeca sare-
daqcio komisias).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi gaxlavT:

dekreti xoleris epidemiasTan sabrZolvelad


300.000 m. gadadebisa.

momxsenebeli gaxlavT krebis wevri iremaSvili.


ioseb iremaSvili. (s.-d.) am Jamad xoleram aq alag-alag iCina Tavi.
aris cnobebi Sinagan-saqmeTa saministroSi, rom baTumSi 15 magali-
Ti iyo xoleris avadmyofobisa, foTSi 4 da TbilisSi 2. garda amisa,
ltolvilebi modian ruseTidan da sxva adgilebidan, swored iseT
sadac xolera mZvinvarebs. mosalodnelia, rom xolera gavrceldes
Cveni im dros, rodesac damfuZnebeli kreba Seswyvets Tavis muSaobas.
maSin mTavrobas saSualeba ar eqneba ebrZolos am epidemias. amitom
mTavroba saWirod scnobs da safinanso komisia eTanxmeba, rom gansaz-
Rvruli Tanxa iyos gadadebuli, vinicobaa gavrceldes es avadmyofo-
ba. safinanso komisiam miiRo es dekreti da Suamdgomlobs damfuZneb-
el krebis winaSe, rom es dekreti daadasturos.
Tavmjdomare. surs Tu ara vismes sityva saerTo msjelobisaTvis?
msurveli aravinaa. gTxovT waikiTxoT muxlobriv.
(dekreti muxlobriv kenWis yriT miRebulia).

dekreti (proeqti) sasamarTlos gamomZiebelTa institutis


saWiroebisaTvis damatebiT 1.589.500 m. gadadebisa.

momxsenebeli gaxlavT krebis wevri asaTiani.


aleqsandre asaTiani. (er.-d.) sasamarTlos gamomZieblis insti-
tuti, rogorc mogexsenebaT, daarsda 1919 wlis, enkenisTvis 10 ricx-
vis kanoniT, amis Semdeg, sasamarTlos uwyebis yvela mosamsaxureebs
jamagirebi moemataT. es iyo 19 welSi droebiTi kanoniT. magram es
kanoni ar gavrcelebula sagamomZieblo institutis uwyebaze da dRe-

135
sac es jamagirebi ucvlelad darCa. iusticiis ministri Semovida,
winadadebiT, rom es Statebi gasinjuli yofiliyo da am institutis
mosamsaxureebisTvis jamagirebi moematebinaT, komisiis mier es minis-
tris winadadeba savsebiT miRebul iqmna. magram, amasTanave aRniSnuli
iyo, rom es axali, uwyebis mier warmodgenili, jamagirebi srulebiT
ar Seeferebian mosamsaxureTa mdgomareobas da saWiro aris, rom ja-
magiri es iqnes momatebuli. am SemTxvevaSi TviTmmarTvelobebma ga-
nacxades, rom es TviTmmarTvelobebi miiReben zomebs rom am institu-
tis mosamsaxureTa mdgomareoba gaumjobesebuli iqmnes da garda im
jamagirebisa, romelsac iReben saxelmwifos xazinidan da romelic
ase mcire aris, TviTmmarTveloba maT daxmarebas gauwevs. amitom es,
uwyebis warmodgenili, Statebi safinanso komisiam ucvlelad miiRo.
Tavmjdomare. vis surs sityva? gTxovT waikiTxoT muxlobriv.
(momxsenebeli kiTxulobs. dekreti muxlobriv kenWis yriT miRe-
bulia).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi:

dekreti momrigebel mosamarTleTa institutis


Sesanaxad 6.928.608 m. gadadebisa.

momxsenebeli gaxlavT krebis wevri asaTiani.


aleqsandre asaTiani. (n.-d.) momrigebel mosamarTlis institutis
Sesanaxad xarjebi am dekretiT matulobs, rogorc sxva uwyebis Ses-
anaxi xarjebi. mTeli im momatebis Semdgom, romelic ganzraxulia am
dekretiT mTeli instituciis Sesanaxi xarjebi gamoixateba 9 milion-
Si. safinanso komisiam ganixila es dekreti da isev ucvlelad miiRo,
rogorc iyo warmodgenili.
Tavmjdomare. vis surs zogadi msjelobisTvis sityva? aravis.
gTxovT waikiTxoT.
momxsenebeli. (kiTxulobs, dekreti muxlobriv kenWis yriT miRe-
bulia).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi:

dekreti (proeqti) navT-sadgurebis Sesanaxad


14.188.515 man. 12 k. gadadebisa.

momxsenebelia b. asaTiani.
aleqsandre asaTiani. radganac navT-sadgurebi gadavida finan-
sTa da vaWroba mrewvelobis saministrodan gzaTa uwyebis xelSi, _
gzaTa uwyeba daadga am navT-sadgurebis mdgomareobis Seswavlas da
imaTTvis xarjebis gamomuSavebas. daarsebuli iyo texnikuri komisia,
romelmac gamoikvlia es da SeimuSava saTanado xarjebi. am xarjT-aR-

136
ricxvaSi Sedis, rogorc Statebi agreTve is aucilebeli xarjebi,
romelic saWiro aris, rom gaweuli iqnes navT-sadgurebis gasawmen-
daT da sasargeblo mdgomareobaSi mosayvanad. xarjT-aRricxvaSi gan-
sazRvruli iyo 14.188.515 maneTi.
(dekreti muxlobriv kenWis yriT miRebuli aris).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi gaxlavT:

dekreti qalaq WiaTuris sasargeblod


Savi qvis safuTo gadasaxadis gadidebisa.

momxsenebeli gaxlavT krebis wevri eliava.


niko eliava. qalaq WiaTuris finansiuri mdgomareoba ukve moxsen-
da damfuZnebel krebas. da im mosazrebiT, rom is dRes kriziss gan-
icdis, aris Suamdgomloba qalaqis TviTmmarTvelobisa safuTo ga-
dasaxadis Sesaxeb, romelic Seexeba WiaTuridan gadatanil marganecs.
es sakiTxi iyo yvela saTanado dawesebulebaSi, Sinagan-saqmeTa samin-
istroSi, vaWroba mrewvelobis saministroSi. yvela uwyeba daeTanxma
qalaqis Suamdgomlobas da SesaZleblad scno dakmayofilebul iqmnas
es Suamdgomloba.
mxolod yuradRebis misaqcevi aris erTi garemoeba. ramdenime
dRis winad Cven miviReT sazogado safuTo gadasaxadi. WiaTuras,
rasakvirvelia, SeeZlo esargebla am safuTo gadasaxadis kanoniT,
magram, radganac Savi qva gansakuTrebul saqonels warmoadgens Cven
respublikisTvis, sasurveli aris, rom misi dabegvra ise ar iyos, rom
mis gadatanas am safuTo gadasaxadma ar SeuSalos xeli. am mosazre-
biT TviTmmarTvelobis da safinanso komisiam saWirod scnes daekmay-
ofilebinaT es moTxovnileba da sazogadod gamoyves marganeci yvela
sxva saqonlidan, ise rom aq sazogado kanons ar eqneba adgili, aramed
mxolod im gansazRvrul begaras, im gansazRvrul gadasaxads eqneba
adgili, romelic ar aRemateba 2 kapeiks. normalur angariSiT ki Sei-
Zleba 4 kap. misuliyo es gadasaxadi.
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis. gTxovT waikiTxoT. (mom­
xsenebeli kiTxulobs. dekreti muxlobriv kenWis yriT miRebulia).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi gaxlavT –

senatorebis kandidatTa siis SesamuSaveblad


sarekomendacio komisiis arCeva.

Semosulia s.-d. fraqciis winadadeba – arCeul iqnes Svidi pirisa-


gan es komisia: oTxi s.-d. fraqciisagan da TiTo danarCen fraqciebidan.
es komisia iuridiul komisiasTan erTad SeamuSavebs senatorTa sias.
dasaxelebulia Semdegi kandidatebi: soc.-dem. fraqciidan: silibis-

137
tro jiblaZe, niko eliava, ivane WavWaniZe da ivane gomarTeli. soc.-
fed. fraqcia asaxelebs iese baraTaSvils. soc.-rev. fraqcia asaxelebs
leo Sengelaias. er.-dem. fraqcia asaxelebs aleqsandre asaTians.
(sia erTxmad miRebul iqmna krebis mier).
Sinagan-saqmeTa ministri n. ramiSvili. moqalaqeno, damfuZnebel
krebis wevrno! afxazeTis mdgomareoba, rogorc Sinauri, agreTve
sagareo ZalTa Sejaxebis mxriv metis metad rTulia, da Tavis Tavad
aSkaraa, rom am rTul pirobebSi mTavrobis politika unda iyos fx-
izeli, da araviTar aCqarebas adgili ar unda hqondes. Tu am Tval-
Taxedvidan gamovalT, maSin am SekiTxvas, romelic aq Semoitana
erovnul-demokratiulma fraqciam, sul sxvanairi elferi miecema.
eWvs gareSe aris, rom iq, afxazeTSi, arian iseTi elementebi, romel-
nic ebrZvian Cven saxelmwifoebriobas. da es elementebi arian upir-
veles yovlisa is memarjvneebi, romelnic Tavidanve cdilobdnen,
rom saqarTvelosTan araviTari kavSiri ar hqonoda afxazeTs, da gan-
sakuTrebiT mis Semdeg, rac iq erTnairi, avtonomiuri TviTmmarTve-
loba moewyo.
Tavis Tavad, aseTi politika ufro gacxovelda. magram Tqven isic
iciT, rom Cvens winaaRmdeg ukmayofiloni arian, rogorc is memarjvne
elementebi TviT afxazeTisa, agreTve ukmayofiloni arian memarjvne
nawilebi iq momqmed partiebisa. memarjvne, erTis mxriv, afxazebisa,
memarjvneni meores mxriv qarTvelebisa.
ai, es ori banaki, romelic ukmayofilo aris Cveni politikisa.
erTi banaki, – memarjvne afxazelebi umTavresad da is jgufi, ro-
melic mis garSemo Tavs iyris, – Cven gvisayvedurebs, rom mTavroba
scdilobs, Tavisufleba mouspos afxazeTs: meores mxriv, memarjvne
partiebi saqarTvelos masStabiT, kerZo erovnul-demokratiul par-
tia gvisayvedurebs gviwunebs Cven qarTvelobas, ukeT, rom vsTqvaT,
gvisayvedurebs iseT politikas, romelic savsebiT aSorebs am mxares
saqarTvelos.
Tu Tqven am or braldebas erTi meores daupirdapirebT, aSkara
iqneba, rom es ar Seesabameba sinamdviles, arc erTi dafaseba mTavro-
bis politikisa, da arc meore. marTalia, rogorc SekiTxvis avtore-
bi amboben, rom afxazeTis saxalxo sabWoSi arian iseTi elementebi,
romelTac surT Cven saxelmwifoebriobas laxvari Cascen, rom un-
daT, Tundac TandaTan, moipovos damoukidebloba, rasakvirvelia im
mizniT, rom Semdeg SeuerTdnen denikins. magram, Tqven iciT, rom is
saxalxo sabWo, romelic aq moqmedobs, imas aqvs sakanonmdeblo fun-
qciebi, da amitom Cven mTavrobas da Cven warmomadgenels ara aqvs ar-
aviTari ufleba am SemTxvevaSi Caerios saqmeSi, da vinmes romelime
jgufs aukrZalos iqonios esa Tu is azri konstituciis Sesaxeb.
proeqti konstituciisa, romelic warmodgenili aris im memar-
jvneebisagan, egredwodebul „damoukidebel socialistebisagan“, –
es aris erTad erTi proeqti, iyo yovel SemTxvevaSi. dRes es proeq-

138
ti afxazeTis sabWos mier uaryofili aris. rasakvirvelia, Cven, rom
yovelTvis ama Tu im organos Sesaxeb vimsjeloT imisdamixedviT, Tu
rogori kanon-proeqti iqneba warmodgenili, maSin SegveZleba saqa-
rTvelos damfuZnebeli kreba movnaTlod erovnul demokratiulad.
da SeiZleba, damoukidebel erovnul-demokratiulad ki vinaidan, is-
eTi winadadebebi aris aq warmodgenili, rom rasakvirvelia, umrav-
lesobasTan mas araviTari saerTo ara aqvs. amitom, mTavrobis mimarT
gancxadeba imisa, rom iq muSavdeba konstituciis debuleba, da amis
CaTvla raime danaSaulad, rasakvirvelia, TviT interpelatebisaTvis
aSkara unda iyos, rom amas araviTari sabuTi ara aqvs.
Semdeg, me unda mogaxsenoT, rom erTi SexedviT, marTlac kacs
egoneba, TiTqos afxazeTis sabWo daadga sul winaaRmdeg gzas, vinem
amas awarmoebs mTavroba, da damfuZnebeli kreba. es ese ar aris. mar-
Talia, aq aris brZola sxva da sxva jgufTa Soris, magram, swored is
jgufi, romelic scdilobs daadges am gzas, romelic CamoaSorebs
afxazeTs saqarTvelos, – es jgufi ukanasknel krebebze damarcxda, da
amitom ar SegviZlian am jgufis azri miviRoT ise, romelsac marTlac
eqneba raime mniSvneloba SemdegSi.
Cven gvekiTxebian – icis Tu ara mTavrobam, rom saxelmwifo ena
gandevnilia soxumis olqidano. me unda ganvacxado, rom yvela miw-
er-mowera, Cven da soxumis olqis dawesebulebaTa Soris xdeba saxel-
mwifo enazed, da, amis sawinaaRmdego arc erT xelmZRvanel jgufs iq
araferi ara aqvs.
rac Seexeba im sakiTxs romelic aq iyo wamoyenebuli, rom kursis
damTavrebulTaTvis simwifis atestati marto rusul enaze iyo daw-
erili, – es simarTles ar Seesabameba. marTalia, erTad erT krebaze,
rogorc Cveni mTavrobis warmomadgeneli isidore ramiSvili gvatyo-
binebs, marTlac miiRes es dadgenileba. sabWom miiRo dadgenileba,
rom mieces atestatebi qarTvelebs qarTul enaze, yvela danarCens ki
unda miscemoda rusul enaze. magram Semdeg, vinaidan saxalxo ganaT-
lebis saministrosagan iyo gagzavnili blankebi, romelic iyo Sedge-
nili orive enazed, – saxalxo sabWom es winadadeba Sescvala, da ga-
moitana axali dadgenileba, – rom yvela mowafeebs unda miscemodaT
atestati, Cveulebriv, blankze, romelic aqedan iyo gagzavnili sax-
alxo ganaTlebis saministros mier.
Semdeg, mesame muxli, romelic aq aris moxsenebuli, yovel SemTx-
vevaSi sruliad ar exeba saxalxo sabWos. SeiZleba marTlac iyo raime
iseTi operaciebi, romelic miuRebeli aris saxelmwifo TvalsazriT,
magram es iyo winad, roca saxalxo sabWo ar iyo arCeuli. mxolod im
sabWos, romelic am Jamad moqmedobs, es SekiTxva im saxiT, mesame mux-
lis saxiT – ar ekuTvnis.
darCa pirveli muxli, saxelmwifo bankis Sesaxeb.
me unda mogaxsenoT, rom es mTavrobamac icoda, rom saxelmwifo
bankis soxumis ganyofileba arsebobs, faqtiurad arafers ar akeTebs,

139
da imaze did Zali fuli ixarjeba, es icoda Cvenma warmomadgenel-
mac, da ganzraxuli iyo misi daxurva, rac sisruleSi iqneba moyvani-
li. saerTod, vinaidan am SekiTxvis SemomtanT uTuod surdaT miecaT
am SekiTxvisTvis iseTi xasiaTi, romelic arsebiTad Secvlida Cven
politikas afxazeTSi, unda mogaxsenoT, rom uTuod mizani iseTi iyo,
da Tu aseTi iyo, me mgonia aseTi winadadeba sruliad miuRebeli aris.
me ar davicav ama Tu im warmomadgenels, saqme imaSi ar aris, saer-
Tod mTavrobis politika am ganapira kuTxeebis mimarT unda yofiliyo
iseTi, rogoric aris politika, romelsac aq awarmoebs Cveni mTavro-
ba. sxvanairi politika ar SeiZleboda, da ar SeiZleba swored imitom,
rom iq, rogorc me vsTqvi, ibrZvian sxva da sxva elementebi.
Cven saxelmwifoebriobis winaaRmdeg gamodis erTis mxriv me-
marcxene elementebi, bolSevikebis saxiT, meores mxriv gamodis me-
marjvene elementi damoukidebel socialistebis saxiT, da agreTve
unda aRvniSno aqve, rom im politikas, romelsac iq awarmoeben
erovnul-demokratiis partiis warmomadgenlebi, es politikas,
swored, faqtiurad, aZlevs saSualebas Cven saxelmwifoebriobis
mowinaaRmdege elementebs gamoiyenon is politika, romelsac awar-
moebs erovnuli demokratiuli partia, Cven saxelmwifos interese-
bis winaaRmdeg. da amitom, rogorc TvalsaCino warmomadgeneli am
politikisa, b. TavdgiriZe, ara erTxel acxadebs, rom saqarTvelos
politika unda iyos iq iseTi, romelic mogvcems Cven saSualebas, um-
Tavresad daveyrdnod, garda qarTvelebisa _ afxazelebs, ese igi erT
nawils adgilobriv mkvidrTa, da vinaidan, faqtiurad am afxazelebis
meTaurebaT gamodian memarjvene elenentebi, es moaswavebs imas, rom
Cven am memarjvene elementebs unda daveyrdnoT.
yvelasTvis cxadia, is politika, romelsac erovnul-demokrati-
is fraqciis warmomadgenlebi iq awarmoeben: imaT undaT agraruli
sakiTxi miafuCeCon, an ukeT, rom vsTqvaT savsebiT uaryon; rom es
politika gaetarebina Cven mTavrobas, maSin Seiqmneboda iseTi mdgo-
mareoba, rom faqtiurad, didi umravlesoba xalxisa, romelic kmayo-
fili aris aseTi politikisa, es didi umravlesoba xalxisa iqneboda
Cven winaaRmdeg. iqnebodnen Cvens winaaRmdeg ara marto memarjvene
elementebi, rogorc dRes arian, aramed iqnebodnen Cvens winaaRmdeg
swored demokratiuli wreebi, romelnic am politikiT kmayofilni
arian awarmoeT eseTi politika, da es politika miscems mas saSuale-
bas TandaTan ufro gaaRrmavon ormo Cvenda afxazebis Soris. da unda
vsTqvaT, swored umTavresad amiT aixsneba is opozicia, romelsac
awarmoebs erovnul-demokratiul partiis warmomadgeneli iq, Cven
politikis winaaRmdeg.
Cven ukve ganvacxadeT da am gzas vadgevarT – yvela mkvidri afx-
azeTisa agrarul sakiTxSi Tanaswor uflebebiT sargeblobs. agreTve
sxva politikur sakiTxebSiac, rogoric aris saarCevno ufleba, da so-
cialuri kanonmdebloba. es unda iyos mimarTuli yvela elementebis

140
dasakmayofileblad, da araviTari gansxvaveba ar unda iyos imaT sa-
sargeblod, vinc odesme batonobda, magram am Jamad upiratesoba da-
karga, Cven arc SegviZlian gavabatonoT iq arc berZnebi da arc somx-
ebi, romelnic iq mokalaTebulni arian, da romelnic scdiloben am
mxareSi Tavisi nivTieri keTildReoba gaaumjobeson.
da swored es politika aerTebs, gvaZlevs saSualebas am demokra-
tiul niadagze gavaerTianoT yvela erebi.
rasakvirvelia, Tu interpeliantis mizani iyo, – politikis uary-
ofa mTavrobis mier – es rasakvirvelia, yovlad SeuZlebeli saqmea.
magram, Cven TviT vgrZnobT, rom xSirad zogierTi nabiji, romelsac
sxva da sxva wreebi sdgamen sruliad ar Seefereba arc Cven inter-
esebs, arc kerZod, afxazeTis interesebs. da, am SemTxvevaSi, mTavroba
yovelTvis scdilobs, rom gamonaxos is saerTo xazi, romelic saWiro
aris am interesebis mosarigeblad.
Cven viciT, rom afxazeTis saxalxo sabWom konstituciis samuSave-
blad airCia gansakuTrebuli delegacia, romelic imoqmedebs dam-
fuZnebeli krebis sakonstitucio komisiasTan erTad, da Tu marTlac
arsebobs raime gaugebroba afxazeTis wreebis Soris, Cven sruli ime-
di unda viqonioT, rom am gaugebrobas bolo moeReba. yovel SemTx-
vevaSi, damfuZnebeli kreba, rogorc suverenuli organos, rogorc
saqarTvelosTvis, agreTve mis erT nawilis – afxazeTisTvis eqneba
gadamWreli mniSvneloba, da am SemTxvevaSi, rasakvirvelia, mTavroba
araviTar daTmobaze ar wava, is, arasodes ar gadasdgams iseT nabijs,
romelic am suverenul organos uflebas riTime Sehkvecavs.
maSasadame, eWvs gareSe aris, rom iq arian Cveni mowinaaRmdege el-
ementebi. umTavresad es mowinaaRmdege elementebi arian memarjvene
wreebi afxazeTisa. arian iseTi memarjvene wreebi TviT afxazeTis
erovnebisa, romelnic moqmedoben am saxalxo sabWoSi am mxriv. magram
didi umravlesoba, rogorc saxalxo sabWosi, agreTve afxazobisa am
politikas ar iziarebs da adgia im gzas, rom saqarTvelo uTuod mis-
aRebia, ese igi rom am mxares mieniWos ufleba da am mxarem isargeblos
avtonomiur marTva-gamgeobiT saqarTvelos farglebSi im konsti-
tuciis mixedviT, romelic SemuSavebuli iqneba damfuZnebel krebis
mier im wreebTan SeTanxmebiT, im delegaciasTan SeTanxmebiT, romelic
aq gamogzavnili aris.
rac Seexeba saerTod Cven xazs demokratiul politikisa – is, ra-
sakvirvelia, darCeba ZalaSi da araviTar SekiTxvas, Tu imis mizani
iyo, rogorc agrarul sakiTxis gadaWraSi, ise agreTve politikur
uflebis miniWebaSi. rasakvirvelia, am mxriv mTavroba araviTar
gadaxvras ar Seurigdeba, is ivlis im gziT, romelmac, me mgonia, Cven
mogvca saSualeba yovel SemTxvevaSi gamogvenaxa saerTo ena am kuTx-
esTan da am gzis uaryofa da sxva axali gzis arCeva, rasakvirvelia,
CvenTvis iqneba mxolod da mxolod uarsayofeli.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs gurjuas.

141
gurjua (s.-d. afxazi) batonebo, damfuZnebel krebis wevrno! sam-
wuxarod, radganac Cveni afxazeTi momuSave pirebiT Zalian Rarib-
ia, Cven mxolod SemTxveviT SegviZlian Tqven mZime da sapasuxismgeb-
lo muSaobaSi monawileobis miReba. exla, rodesac afxazeTis sabWom
droebiT muSaoba Seswyvita gamoveSure aqeT, rom samSoblos umaRles
kanonmdeblobiTi organos muSaobas gavcnobodi da Cemi wvlili Se-
metana. samwuxarod, mouswari mxolod ukanasknel sxdomas sesiisas da
isic maSin, rodesac afxazeTis da misi saxelis gatexa mouwadinebia b.
TavdgiriZis karnaxiT erovnul-demokratiul fraqcias.
Tqven brZaneT TiTqos Ralatobdnen saqarTvelos demokrati-
ul respublikas, Cvenze uTqvams, rom gamoyofis gzas dadgomixarT,
TiTqos damoukideblobisaken miviltviT da sxva. me vkadnierdebi da
gawuxebT, rom es sinamdviles sruliadac ar Seefereba. Cven gvesmis,
rom afxazeTis interesebi mWidrod arian dakavSirebuli saqarTve-
los respublikasTan. da Cven am respublikaSi gerebaT ki ar vsTvliT
Tavs, aramed Tanaswor moqalaqeebad, mis RviZl Svilebad (taSi). ram-
denic unda dagvwamon cili b. TavdgiriZeebma Cven swor gzidan mainc
ar agvaSoreben. gza ki aris Semdegi: erTi demokratiuli respublika
da erTi saxelmwifoebrivi kanoni yovel saqarTvelos nawilisTvis
(taSi). afxazeTi, rogorc avtonomiuri erTeuli, magram nawili am
saqarTveloisa mxolod Tavis Sinaur saqmeSi iqneba damoukidebeli.
Cven mier gamomuSavebuli konstitucia Tqven unda miiRoT da moi-
wonoT, Tqven mier miRebuli saxelmwifoebrivi kanonebi CvenTvisac
iqneba savaldebulo.
Cven mets arafers ar vTxoulobT da amis winaaRmdeg saqarTvelo-
Si namdvili demokratiis warmomadgenlebi arasodes ar iyvnen da arc
iqnebian winaaRmdegni. Cven es ara erTxel gamogviTqvams da ara gaqvT
Tqven sabuTebi b. erovnul-demokratebo, rom es ar dagvijeroT, rom
vinme kerZo piris boroteba da ganzraxvebi Cven mogvaxvioT Tavs, es
utaqtobaa da usamarTloba.
afxazeTis demokratia ganurCevlad erovnebisa, Cven mogvyveba da
ara kakuba-demianovebs, romelnic Tqveni juris nacionalistebi arian.
maS gaumarjos saqarTvelos da mis demokratiul respublikas,
gaumarjos demokratiulad darazmul avtonomiur afxazeTs, am saqa-
rTvelos respublikis ganuyofel nawils. (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. CxikviSvils.
beniamin CxikviSvili. (s.-d.) batonebo! am SekiTxvis pirveli muxli
metad sayuradRebo aris im mxriv, rom aq xazi, aqvs gasmuli, sityvebs,
romelnic amboben Semdegs: soxumis olqSi... (kiTxulobs) „icis Tu
ara mTavrobam, rom sox. olqSi saqarTvelos damoukideblobis mow-
inaaRmdege jgufis mecadineobiT saqarTvelos saxelmwifoebrivi in-
teresis sawinaaRmdego ganwyobileba mzaddeba“. damfuZnebeli kreba
uaRresad valdebulia, sadac ar unda iyos, es soxumis olqSi iqneba,
Tu sxvagan, Tu marTlac aseTi ganwyobileba Cven damoukideblobis

142
winaaRmdeg mzaddeba amas Sesaferi yuradReba moaqcios da angariSi
gauwios Tavidanve, sanam gvian ar aris Sesaferi zomebi miviRoT. mTav-
roba, romelic amas ar Seasrulebs ar iqneba is damfuZnebeli krebis
survilis gamomxatveli mTavroba. magram kerZod, hqonda Tu ara sox-
umis olqSi amas adgili, da Tu hqonda visi meoxeobiT, an visi bral-
iT, es sxva sakiTxi aris. SemkiTxvelebi damfuZnebeli krebis wevri b.
kedia, misi amxanagi, da maTi organo mTeli ori kviris ganmavlobaSi
da yovel fexis nabijze gvimtkicebdnen, rom am ganwyobilebas adgili
hqonda, rom Cven Cveni saqme afxazebTan da afxazeTis farglebSi wavax-
dineT, rom Cveni umoqmedobiT afxazeTis interesebis winaaRmdeg da
Cveni saqarTvelos demokratiul respublikis winaaRmdeg moqmedeb-
iT Cven saqme wavaxdineT. isini daskvnian, rom marTvel partias edeba
Tavs da pasuxismgebelic is aris. rogorc mogaxsenaT Sinagan-saqmeTa
ministrma da es yvelam, garda erovnul-demokratebisa, vinc afxazeTs
icnobs gogebaSvilis bunebis karidan ki ara, b. niko TavdgiriZis si-
tyvebidan ki ara, aramed icnobs ise, rom icis ra aris marTlac afx-
azeTi, icis Semadgenloba, sxva da sxvaoba erovnebisa, maTi sulieri,
psixologiuri ganwyobileba maTi kulturuli mdgomareoba da Tavi
da Tavi ZalTa ganwyobileba am erovnebaTa Soris da Cveni orentaciis
mdgomareoba, is sul sxva daskvnamdis mividoda da sul sxvas ityo-
da vinem ambobdnen da sTqves winaSe erovnul-demokratebma. afxazeTi
marTla patara kuTxe aris, is saqarTvelos nawilia, rogorc avtono-
miuri masSi Semosuli.
ramdenadac patara aris is, imdenad meti erovnebis mravalfe­
rovneba aris. iq Tqven SexvdebiT 4-5 erovnebas, afxazebs, qarTvelebs
berZnebs, somxebs, rusebs, SexvdebiT estonelebs da latiSebs, aris
ramdenime kolonia nemcebisa, magram isini politikur sferoSi. (xma:
megrelebs) isini politikur sferoSi ar iCenen gankerZoebul fizion-
omias da umTavresi nawili mihyveba progresiul mimdinareobas da
amitom warmoidgineT am erovnebis mdgomareoba, erTmaneTTa Soris
ZalTa ganwyobileba, ramdenad uxerxuli aris. adgilobrivi mkvidri
xalxi afxazeTSi, rogorc erovnul-demokratebs xSirad uyvarT amis
xmareba Tavis literaturaSi, metad keTilSobili xalxi aris. me ar
vambob im warmomadgenlebze, im afxazelebze, romelTan kavSirs xSi-
rad gvikarnaxeben Cven ese igi Tavadaznaurobazed. me vambob ubralo
mdabio xalxzed, glexkacobazed, marTlac Zalian keTilSobilebi
arian, magram kulturulad Zlier ganuviTarebeli xalxi aris. misi
inteligencia imdenad susti aris, rom Tavis sakuTar saqmis, Tavis
sakuTar ZalebiT gaZRola ar SeuZlian. Cven imedi gvaqvs, rom maTi
zrda da ganviTareba, romelic didi xania dawyobili aris da gansa-
kuTrebiT swrafi nabijiT midis win Tavisuflebis mopovebis Semdeg,
rogorc sxva erovnebisa ise afxazebisa meti siswrafiT wava win. ma-
gram dRes es ase ar aris. rac Seexeba sxva erovnebebs, bevri maTgani,
rogorc arian magaliTad somxebi, qarTvelebi da nawili berZnebisa

143
soflad, rogorc ekonomiurad, agreTve kulturulad ufro mZlavri
arian, qalaqebSi maT xelSia vaWroba-mrewveloba. maTTvis ufro xe-
lmisawdomia swavla-ganaTlebis miReba sxva da sxva mizezebis gamo,
romlebsac Tqven advilad warmoidgenT.
ai, am kuTxeSi uxdeba Cven mTavrobas muSaoba da unda daumatoT
amas kidev Zvel mTavrobis mier datovebuli SuRli, Suris Zieba,
ganxeTqileba erovnul xasiaTisa, romelsac ase uxvad sTesavda Zveli
mTavroba, romelic swamlavda amiT xalxis gonebas da romelic jer
kide sruliad aRmofxvrili ar aris xalxis gonebidan. Zveli mTavro-
ba Tavis gavlenas afxazeTSi am wasisianebaze amyarebda. mxolod am
wasisianebis, am SuRlis daTesis, erTi meoris gadakidebis Sedegebi
jer kidev darCa is siZulvili, am ukulturobis gamo, romelsac iq
adgili aqvs, im muSaobis gamo, romelsac awarmoebda Zveli mTavroba
dRemdis darCa. da ai am dros, rodesac midixar am kuTxeSi samuSaod,
Zalian sifrTxiliT unda imuSao, rom es SuRli ufro ar gaaZliero
da nacvlad erTi eris meore erTan dapirdapirebisa erTi saerTo gza
gamonaxoT da saerTo saxelmwifoebriv muSaobaSi CaabaT da Tavad
daainteresoT am Tavisi saqmis warmoebaSi. Cveni mTavroba Tavis agen-
tebis saSualebiT da aqedan xelmZRvanelobiT, im Tavidanve, dRidan
rac Cven iq vmuSaobT, am erT mTavar mizniT, mTavari debulebiT xelmZ-
Rvanelobda. Cven amaSi xels gviSlidnen da dResac gviSlian.
unda giTxraT, marTali sTqva b. ministrma da guSin b. kediamac
sTqva, rom arian iq memarjveneni Cveni orientaciis mowinaaRmde-
geni, romelnic Cven damoukideblobis fesvis gamomTxrelni arian,
undaT, rom is rogorme daamxon. marTalia arian ucxoelebi, arian
Cinovnikebi, arian denikinis aSkara da dafaruli momxreni, magram
samwuxaro da savalalo is aris, rom imaT muSaobaSi da imaT jguf-
Si arsebiTad mTlianad Cven erovnul-demokratebis moqmedeba mTli-
anad Sedis. Tqven rogorc gindaT ise awarmoeT es muSaoba, oRond ki
Tqven erTi miznisaken migyavT saqme, erTi da meores muSaobaSi arse-
biTi gansxvaveba ar aris. da amas imisTvis ki ar vambob, rom vismes uk-
bino an partiuli Jinianoba gamoviCino, piriqiT me am kuTxeSi magaT
muSaobas Zalian kargad vicnob da unda mogaxsenoT, rom iq dangre-
vis muSaobas, Cven politikis da orientaciis winaaRmdeg muSaobas
ise aravin ar awarmoebs, rogorc amas awarmoebdnen warmomadgenlebi
erovnul-demokratiul partiisa.
ukanasknelad, kidev gTxovT umorCilesad piradad ar miiRoT,
radganac me piradaT ginebasac SeCveuli var da qebasac. ase, rom, amas
ar vaqcev yuradRebas. sinamdvile unda vsTqva, rom ukanasknel ambeb-
Ta Soris erovnul-demokratebs yuradReba unda mieqciaT aq Tqvens
winaSe, im faqtze, romelsac adgili hqonda am dReebSi afxazeTSi –
es b. niko TavdgiriZis gadasaxlebas soxumidan. magram, amas aq gverdi
auxvies albaT imisTvis, rom icodnen amaze pasuxs miiRebdnen. metad
ara sasiamovnos. ar vambob kargad qnes Tu glaxad, rom gadaasaxles

144
es maTi ufleba iyo (kedia: me mqonda es mxedvelobaSi!) aq Tqven ara
sTqviT (kedia: me vlaparakob meore SekiTxvaze!) damSviddiT, magram
amiTi me is minda giTxraT Tu rogor afasebs afxazeTis sazogadoe-
ba maT saukeTeso warmomadgenlis iq muSaobas, amas aqedanac gaigebT.
gadaasaxles es maTi sazogadoebrivi saukeTeso moRvawe, rogorc ig-
ini amboben, da imas gamoeqomaga da gamougzavna depeSa marto vaWarma
goluam. aRSfoTdda misi guli, vaWris spekulianti goneba da tele-
grama gamogzavna. „aRSfoTebulni varT ganurCevlad erovnebisa“.
exla dadis erTi ori kaci da krefavs xelis moweras, protesti gan-
vacxadoT niko TavdviriZis gadasaxlebis winaaRmdego. SeiZleba es
mokribon, magram es mokrebili protesti sul sxva aris gulis siR-
rmidan, marTla gulwrfelad gamosTqva protesti mxolod vaWarma
goluam da misma megobrebma. (xmauroba) im dros, rodesac soxumSi
arsebobs mravali sazogadoebrivi organizacia, arsebobs erovnuli
sabWo, marto vinme CxeiZe da misma ojaxma gamogzavna telegrama. sxvaze
me ar gamigia, rodesac soxumSi arsebobs mravali sazogadoebrivi or-
ganizacia, arsebobs erovnuli sabWo, qarTuli, somxuri, berZnuli da
arc erTs krinti ar dauZravs. (xma: muSaTa sabWoebi!) muSaTa sabWoebi
Cvenda samwuxarod saerTod Zalian sustia, ar uSlis xels aravis. ma-
gram erovnuli sabWo, soxumis qarTuli erovnuli sabWo, romelSic
Zalian bevri arian Cveni warmomadgenlebi aqamdis ver dainaxes saW-
irod gamoxmaurebodnen amas. is vaWrebi, romelnic eqomagebian b. niko
TavdgiriZes isini amboben, marTalia tyuili daswera gazeTSi Tavd-
giriZem magram ar unda gadaesaxlebinaT mainco. ai, rogor afaseben
Cven saukeTeso warmomadgenlis iq muSaobas, Tqven aqedan SegiZlianT
warmoidginoT. me vambob ganwyobileba Cvens winaaRmdeg mzaddeba sax-
lSi psixologiurad erovnul-demokratebis mier. psixologiurad
vambob me imitom, rom sxva saSualeba ara aqvT dRes da ar SeuZlian
sxvafriv moamzadon.
vimeoreb, es ganwyobileba mzaddeba erovnul-demokratiul
partiis mier. kerZo afxazeTis sakiTxis gamo afxazeTSi b. Tavdgi-
riZis da mis moamageebis mier, aramed aqac TbilisSi. SeiZleba b. ke-
diam sTqvas, rom Cven ar vagebT pasuxs b. TavdgiriZis moqmedebaSi, an
kerZo borot-moqmedebaSi, magram amas ver ityvian verc b. kedia, verc
misi amxanagebi, verc erovnul-demokratiuli partia, radganac maTi
organodan, maTi azrebis gamomxatvel gazeTidan amowerili aris
(xmauroba) (Tavmjdomaris zari) es aris wasisineba afxazebisa qarT-
velebis winaaRmdeg, Cven damoukideblobis winaaRmdeg, saqarTvelos
respublikis winaaRmdeg, (xma: es aris marTla!) me ar minda Tqveni yur-
adRebis SeCereba vrclad am sakiTxze, magram iZulebuli var mogax-
senoT. ar vici romelma daswera, magram pasuxismgebloba yvelasi er-
Tia, Semdegi sityvebi. afxazeTi hqvian am werils, mowinave werilia:
(kiTxulobs) yvela darwmunebulia da sxvazed ara nakleb darwmunebu-
lia mTavrobac, misi partiac, rom afxazeTSi saqme wavaxdineT Cveni

145
sakuTari ugunurobiT da uTavbolobiT, rom afxazebi gadavikideT,
radgan maTi Tavmoyvareoba Selaxes uvicma, xepre propogandistebma
da maTive samSobloSi Tavze batonebad davusviT da maT sakuTrebaSi
wili daudeviT ucxo qveynis qveSevrdom somxebsa da sxvebs! amas ver
moiTmenda verc erTi Tavmoyvare da Rirseuli xalxi da afxazeTi, rom
metad Tavmoyvare da keTilSobili xalxia, – amas mtkiceba ar sWiria.
es aris Tqven sityvebSi, me amas sxva saxels ver dauZaxeb, gavkad-
nierdebi, da vityvi, rom es provokaciaa erTi eris meore eris wi-
naaRmdeg. (gvazava: es provokacia ki ar aris es gaSuqebaa sakiTxisa!)
imis nacvlad batonebo, rom WeSmarits patriotebs, rasac Tqven Tavs
uwodebT b-b-o. geTqvaT afxazelebisaTvis, da rac unda velapara-
koT, Cven, miuTiToT imaze ra gaakeTa afxazeTSi Cvenma jer norCma
respublikam, ris gakeTebac sxvas ar SeeZlo. (xma: gaafuWeT!) mogi-
yvebiT imas, rac gavakeTeT, momismineT. gavakeTeT Zalian bevri. Cven
SevqmeniT afxazeTSi axali mTavroba da misi organizacia. (xma: Zalian
kargi mTavrobaa!) mTavroba iseTi, rogoric aris sxva kuTxeSi. Zve-
li weswyobileba SevscvaleT. Semdeg Tqven advilad warmoidgenT,
iseTi kuTxe, rogorc afxazeTi aris, sadac ase mravali erovneba cx-
ovrobs rogorc giTxariT, Seugnebeli xalxis fsixologia iq mowam-
lulia erTi meores SuRliT da undoblobiT rasac mefis mTavroba
mudam aRvivebda sadac mudam, rogorc zogierT sxva kuTxeSi, mxolod
ufro didi carcva-gleja, yaCaRoba iyo. Tavidanve Cvenma mTavrobam
da Cvenma muSakebma, gansakuTrebiT ai swored am partiisam (marcx-
niT) im marTvel partiisam, romelsac aq mudam ukiJineben, SesZles
axali mTavrobis axali organizacia da am organizaciis saSualebiT
wesierebis damyareba da saqmis Sesruleba. Tqven es ar mogwonT ro-
gorc bevri ram ar mogwonT Cvens muSaobaSi. magram amaSi Cveni bra-
li ar aris, SeuZleblis gakeTeba ar SegveZlo, rac SegveZlo is ki
gavakeTeT. magram es cotaa. vin icavda afxazeTs, ara marto yaCaRo-
bisagan aramed pirdapir darbevisgan da anarqiisagan. orjel Cvenma
saukeTeso warmomadgenlebma, Cvenma axalgazrdebma Cvenma Zmebma da
Svilebma ar gaanTavisufles afxazeTi mtrebisagan. ara erTi Zvirfa-
si saflavi Cveni gvardielebisa da jaris kacebisa darCa afxazeTSi,
am afxazeTisTvis Tavisuflebis mopovebisTvis brZolaSi anarqiis
aRgvis dros. nacvlad imisa, rom patriotma uTxras afxazeTs, rom
daimaxsovneT Tu rogor daRvares Tqveni TavisuflebisTvis Cven
jaris kacebma sisxli, eubnebian: Cven araferi ar gagvikeTebia Tqven
gdevnian, mTavroba Tqveni mteriao da sxva.
magram es cotaa, dRes afxazeTSi erobacaa SemoRebuli, romel-
mac Cvenda sabednierod, da Tavad-aznaurobis da niko TavdgiriZis
samwuxarod, muSaobac _ ki daiwyo da sasiamovno cnobebicaa am muSao-
bisa. vin Sehqmna es niadagi, vin moumzada es pirobebi, rom gaataron
es muSaoba Tu ara Cvenma mTavrobam, Tu ara Cveni xalxis warmomad-
genelebma da muSakebma am olqSi. Tqven amaze unda miuTiToT afxaz-

146
eTis xalxs, Tu ra gavakeTeT. (xma: kodoris erobam?) (Tavmjdomaris
zari, Tavmjdomare: gTxovT kerZo baass Tavi daaneboT) (kedia: namusic
kargi saqonelia!) magram es cotaa is didi saqme, romelic, Cven afx-
azeTSi gavakeTeT Cveni SeiaraRebul Zalis saSualebiT, aris afxaz-
eTis dacva, rom Cven SevZeliT afxazeTi fizikur ganadgurebisagan
gadagverCina. rom denikinis Savi razmebi da bandebi Semosuliyvnen
afxazeTSi, afxazeTSi is iqneboda rac iyo soCis olqSi, iseTive md-
gomareoba ganmeordeboda, iseTive awiokeba xalxisa, rac sxvagan mox-
aliseTa jaris mier dapyrobil adgilebSi, nuTu Cveni jarebi, Cveni
razmebi ar daudgnen win afxazeTis interesebis dasacavad Tavdapir-
velad da ar gadaeRobnen mters Tqven amaze unda miuTiToT, nacvlad
amisa, Tqven sul sxvas eubnebiT. Cven agraruli reforma gavatareT,
agraruli reforma, romelic axlo momavalSi dagvirgvindeba, es
aris rac Tqven gawuxebT, Tqven amaze ambobT. amas ambobda b. niko Tav-
dgiriZe, guSin amasve ambobda Tqveni organo: wodebebi rogorme unda
SevarigoTo. ai aq aris Tqveni muclis tkivili. wodebebs rogorme
unda SeurigdeTo, radganac iq sxva adaTi aris, sxva zne Cveuleba, sxva
urTierToba.
es aris, batonebo, es gawuxebT Tqven, es awuxebs Tqven Tavad-az-
naurobas. ase sTqviT da maSin gvecodineba. (kedia ukmayofilebas ga-
mosTqvams!) me piradad Tqvenze ar vambob b. kedia, magram Tqveni parti-
uli warmomadgenlebi da b. niko TavdgiriZe, romlis sabuTebiT Tqven
aq xelmZRvanelobT da gamodixarT ase magrad, amazed meti araferi
ar awuxebT, garwmunebT Tqven. axla nacvlad amisa, eubnebiT, rom Cven
davangrieT, araferi ar gavakeTeT da amiT amxedrebT xalxs. aseve amxe-
dreben denikinelebi, amasve laparakoben ekaterinodaridan dawyebu-
li soWamdi Cveni mtrebi. am saerTo cecxlSi agdeben Tavis muguzals
erovnul-demokratebi. pirdapir gasaocaria maTi qceva!
me aq mogiyvanT erT adgils erTi dokumentidan, es ar SemiZlian
davmalo, radganac es aris maTi credo. ai amiTi gamodian saarCevnoT,
ai ras amboben, es aris meti yuradRebis Rirsi. igini amboben: (kiTx-
ulobs) „soxumis olqSi gansakuTrebiT sifrTxiliT unda moepyran
mcxovreblebma arCevnebs (es mowodebaa afxazeTis sabWoSi). aq Cven
vcxovrobT afxazeTis teritoriaze. rogoradac met-ricxvovani ar
iyvnen sxva erovnebaTa mcxovreblebi afxazebze, ukanasknelT mainc
aqvT ufleba upiratesobisa, romlisTvinac maTi winaprebi sisxls
Rvridnen. rogoric unda ar darCes arCevnebis Sedegi am samarTliani
uflebis winaaRmdeg, es maTSi bunebriv guliswyromas da gaborote-
bas gamoiwvevso... amisaTvis xma mieciT Cvens me-4 # siasao“. (xma: ra
moxda faqtiurad?) ra moxda? (xma: afxazeTs zurgi SeuqcieT). es
daswera erovnul-demokratiis partiis saukeTeso warmomadgenelma
niko TavdgiriZem Tavisi xeliT. es ki, Cemis azriT, wminda wylis pro-
vokaciaa da gulwrfelad getyviT, rodesac man es daswera, maSin me
sagangebo komisari viyavi da mindoda dameWira da gadamesaxlebina,

147
magram gadamirCa SemTxveviT (gvazava: sircxvilia amaze tribunidan
laparaki!).
Tavmjdomare. ukacravad, batono, kaTedris Rirsebis dacva mian-
deT Tqvens Tavmjdomares.
CxikviSvili. radganac is maSin iyo Tavmjdomare nafic msajulTa
institutisa principialuri mosazrebiT ar movimoqmede es. magram
CavyveT qveviT erovnul-demokratebis mowodebas. meoTxe gverdze
sweren: „ai airCieT Cveni kandidatebi e. i. iseTi warmomadgenlebi,
romlebic daicaven Tqvens interesebso. aqedan gamoqveynda maTi sulis
kveTeba. aseTi kandidatebia: pirveli – (kiTxulobs) „niko TavdgiriZe
– sazogado moRvawe, mcxovrebTa kargi nacnobi Tavis muSaobiTo“. Ta-
vis „muSaobisaTvis“ ki, rogorc mogexsenebaT, is demokratiuli afx-
azeTidan tragizmiT gamodevnes. meore – anCabaZe, eqimi, romelmac im
wuTSive gancxadeba Seitana mTavar saarCevno komisiaSi da Tavis gam-
oricxva moiTxova, – arasodes TqvenTan ar vyofilvar, arc viqnebi da
Cemi gvari magaTTan ar unda iyoso. (asaTiani: SeSinebia!) (CxikviSvili:
marTalia, magram mxolod Tqveni b. asaTiano!) mesame – ServaSiZe joto,
romelsac mowodeba saxelis gasakeTeblad „cnobil delecs“ eZax-
is. (sicili social-demokratebis skamebidan) nu iciniT. es „deleci“
suyvela erovnul-demokratebs sjobian, rogorc saqarTvelos ori-
entaciis damcveli da rogorc Cveni erTguli moqalaqe, es saukeTeso
warmomadgeneli aris yvela magaTSi, magram me moviyvane, rogorc da-
maxasiaTebeli imisa, Tu rogor esmiT magaT sityva „deleci“.
yvela es araferi aris imasTan SedarebiT rac cota qveviT aris,
Cawerili: (kiTxulobs. „xaki avicba – saxel ganTqmuli afxazeTis
glex-kacobaSi moRvawe da gabeduli damcveli amxanagebis interese-
bisa“) batonebo! kategoriulad vacxadeb am tribunidan, da es ukve
damtkicebuli aris iusticiis saministros dokumentebidgan, rom
is xaki avicba pasuxis gebaSi aris micemuli RalatisaTvis. TaTrebis
agentobisaTvis es vaJbatoni iyo gagzavnili pirvel afxazeTis sabWos
mier baTumSi sxvebTan erTad, rogorc parlamentiori, rom sabWos
saxeliT gadaeca TaTrebisaTvin, Tqveni araferi gvindao Cven saqarT-
velos nawili varTo, nacvlad amisa ki is gaepara amxanagebs da meo-
re TaTrebis desanti moiyvana afxazeTSi. mokled, dRes es aris mteri
afxazeTis demokratiisa da yovelgvar progresiul mimdinareobisa,
iyo, aris da iqneba mteri saqarTvelos demokratiisa da damoukide-
blobis. erT-erTma erovnul-demokratiis partiis warmomadgenelma
me oficialurad gamicxada da Tu gnebavT gvarsac dagisaxelebT im ka-
cisas, rom yovlad SeuZlebelia amisTana TaTris agentebis siaSi Caw-
era, ra qna am „gadareulma TavdgiriZem“. amas sityva sityviT gadmog-
cemT. me gekiTxebiT Tqven rogor unda gaigos es xalxma, vinaidan xalxi
icnobs mas, rogorc TaTrebis agents da ara rogorc saqarTvelos
demokratiis, damcvels. xalxma icis, rom is TaTris agentia, rom is
TaTris desantis momyvania afxazeTSi da erovnul-demokratebi eub-

148
nebian – kolia, CaiwereT siaSi da Cven mogveciT xmao. SeiZleba Tavdg-
iriZes da misi amxanagebis interesebs TaTrebi ufro icavdnen, magram
xalxi an saqarTvelos demokratiuli respublika da misi damoukide-
bloba ra SuaSia, rac mudam enaze gakravT b. b. erovnul-demokratebo!
rodesac xalxs eubnebian es gabeduli damcvelia Tqveni interesebi-
sao, me gekiTxebiT Tqven, romeli denikineli ambobs amaze mets Cvens,
winaaRmdeg? arc erTi.
rodesac aseTi sasircxo dokumenti arsebobs Tqveni soxumeli or-
ganizaciis mier Sedgenili b. erovn.-demokratebo, maSin Tqven ar unda
gamoxvideT aseT SekiTxviT, romelic TviT Tqvenve gasamarebT. meore
sakiTxi Tqveni interpeliaciisa konstituciis sakiTxia. gindaT es
gabedoT da mogvaCvenoT, rom afxazeTi TiTqo Cven gveyofa da sxvagan
midis. SeiZleba es Tqven gindodeT, mara Tqvenda saubeduroT es ase ar
aris. sabWos gonieri nawili, romelic namdvili warmomadgenelia afx-
azeTisa konstituciis proeqts imuSaveben. isini mxolod Tavis azrs,
adgenen warmoadgenen aq Cven sakonstitucio komisiaSi gadasamuSave-
blaT. rodesac auxsniT, daarwmunebT imaSi rac imaTTvis xelsayreli
aris, erTi sityviT, roca maTi interesebi dakmayofilebuli iqneba,
igini amiT madlieri darCebian da imasve miiRebs afxazeTis sabWoc da
misi warmomadgenlebic. Tqven aq mogaxsenes, rom dRevandeli sabWo
ar aris Cveni organizaciisao. is ar aris marTali kategoriulad
vacxadeb me. sabWos naxevarze meti Cveni oriantaciisa arian, da Cve-
ni oriantaciisa arian marto Cveni siyvarulis gamo ki ara, aramed,
imitom, rom Cveni orientaciis dacva aris imaTi demokratiis inter-
esebis dacva. radganac mTeli demokratia afxazeTisa, ganurCevlad
erovnebisa am gziT midiodnen, maT hqondaT, platforma da es plat-
forma iyo avtonomiuri afxazeTi, magram ganuyofeli nawili saqa-
rTvelos demokratiul respublikisa. SeiZleba es vismes ar moswons
magram Cven yovel RonisZiebas vixmarT, rom afxazeTma Tavisi Sinau-
ri saqmeebi rac SeiZleba kargaT daakmayofilos. Cven arafers davi-
SurebT amisTvis, mivcemT fuls maT gankargulebaSi, kacebs gaugza-
vniT, gavgzavniT Cven jars. araviTar RonisZiebas ar viSurebT, yvela
imas visac rac saWiro eqneba momavalSi. magram win da win auxirdeT
da veCiCinoT amasa ra SvrebiTo, – es uWkoobis da utaqtobis garda, me
mgonia zaralis motanac aris CvenTvis.
enis Sesaxeb mTavrobam mogaxsenaT, rom damokidebuleba Cvensa da
maT dawesebulebaTa Soris, saxelmwifo enaze arsebobs, magram Tqven
ambobT, ratom iqaur dawesebulebaSiac saqmes ar awarmoeben saxelm-
wifo enazed. es marTalia, rom warmoeba arsebobs ara qarTul enaze,
ara saxelmwifoebriv enaze, aramed im enaze, romeli saxelmwifos naw-
ili afxazeTi arc dResa da arc momavalSi iqneba, magram amasTanave
meti nawili xalxisTvis da sazogadoebisTvis ufro gasagebi ena aris.
es aris rusuli ena. Cven amis winaaRmdeg araferi SegviZlian vsTqvaT,
da me mgonia, manam, sanam TviT afxazeTis sabWo ar SeiZlebs qarTul

149
saxelmwifo enis gamoyenebas im miznisTvis, risTvisac sazogado ena
arsebobs, manam ar SeiZleba vaiZuloT usaTuod qarTul enaze ilapa-
rakeT da swereTo. es uniadago moqmedeba iqneboda da winaaRmdeg Se-
degebs mogvcemda, Cven aseT politikas ver vawarmoebT. es ase xdeba,
magram amaSi ara bunebrivi da ara saxelmwifoebrivi da Cveni sawi-
naaRmdego ara aris ra.
fulebis gaflangvis Sesaxeb aris laparaki SekiTxvaSi; es ki sazo-
gadod imgvari sakiTxia, rom Tu daisva es sakiTxi vinc ra icis yve-
lam unda sTqvas, imitom rom Cirqis mocxeba advilia. me vici kerZod
razea laparaki. rodesac afxazeTis sabWo daTxovnili iyo, maSin dar-
Ca imaTgan momuSave sami-oTxi kaci, erTi iyo eqimi varlam ServaSiZe,
romlis patiosnebaSi, rogorc sazogado moRvawisa, rogorc memarcx-
ene demokrati moRvawisa, arasodes eWvi aravis ar Seutania; yovlad
patiosani, umwikvlo sazogado moRvawea es varlam ServaSiZe, is iyo
Tavmjdomare nominalurad da im dros, rodesac yovel mxriv imas
sdevnidnen Cveni mtrebi, uwamlavdnen pirdapir arsebobas, gazeTSi
uwerdnen cilis wamebas, yovelgvar insinuaciebs, is sxva saqmeebTan
erTad asrulebda Tavis movaleobas. ai swored im dros miuRia viRa-
sac iq fuli sesxis saxiT, erT xazinadars da meore kerZo pirs. unda
mogaxnenoT, rom am saxiT fulis gacema sesxad marTlac SeuZlebeli
aris, magram aq araviTar borotmoqmedebas araviTar mikerZoebas, ara-
viTar moparvas da an sxva rames adgili ar hqonia. (kedia: es arc gviTq-
vams!) da esec unda mogaxsenoT, rom Cveni mTavrobis warmomadgenelma
isidore ramiSvilma, romelic Tqven ese ar giyvarT, pirvelad SeniSna
ServaSiZes, rom es ase ar SeiZleba, unda gamoasworoT es saqmeo da
iman gamoaswora kidec mokle xanSi. pirvelad me miuTiTe im magali-
Tze, romelzedac aq laparaki iyo erT SemTxvevaSi. meore ki joto
ServaSiZes Seexeba, romelic SeZlebuli kacia da bevri fuli daux-
arjavs Tavisi sabWos mosawyobad da Semdeg, roca es fuli mas misces
amis asanazRaureblad, amaze astexes gangaSi demianovebma da dRes maT
erovn.-demokratebi uerTdebian. magram es sicruea, da amis aq gamota-
na saWorikanoT mxolod Cveni opoziciis sikotres moaswavebs.
meti sayuradRebo erovnul-demokratebis SekiTxvaSi araferia.
daskvna ki Semdegia: afxazeTis sakiTxi friad seriozulia, mraval
sxva da sxva interesebiT da erovnebebiT dasaxlebul kuTxeSi muSao-
bis dros didi sifrTxile aris saWiro, saWiroa mudam muSaoba
windaxeduli, radganac es Zalian didi sapasuxismgeblo saqme aris.
arafers aq iseT saSurs aq adgili ar hqonia, rogorc warmoudgeniaT
erovnul demokratebs, arc CvenTvis arc afxazebisTvis. iqauri xalxi,
me vambob glexebze demokratiis umravlesobaze, rasakvirvelia
loialuri aris da Cveni orientaciis momxre, momxre Cven farglebSi
avtonomiurad mowyobisa, ise, rom maTi interesebi Cven interesebs ar
ewinaaRmdegebian. winaaRmdegis wera da laparaki, dasagmobia; aseTi
wasisineba, dapirdapireba afxazebisa da qarTvelebisa saqarTvelos

150
demokratiul respublikis winaaRmdeg, Zalian did zarals ayenebs
saxelmwifos da Cven demokratiul respublikas, da Tu mainc ase
iqceviT, memarjvneebi, maSin mainc nu ityviT saxelmwifos vicavTo,
saxelmwifosTvis vibrZviTo da sxva. me amas vambob, imotom, rom Tqven
amaze mudam aseTi dasagmobi eniT laparakobT; erTis mxriT lapara-
kobT afxazeTis da saqarTvelos viTomda dasacavad da meores mxriv
qarTvelebis afxazebis winaaRmdeg dapirdapirebaze cdilobT; amiT
vnebas moutanT saxelmwifos da qarTvel ers da samsaxurs mxolod
mtrebs uwevT.
Tavmjdomare. aris winadadeba erT saaTiT gagrZeldes sxdoma.
winadadeba miRebulia. sityva ekuTvnis krebis wevrs Sengelaias.
leo Sengelaia. (s.-r.) moqalaqeno, damfuZnebel krebis wevrno!
erTi xania, rac saqarTvelos demokratiis yuradReba mipyrobili
aris ganapira olqebisa da mazrebisaken. erTi xania, rac Cveni respub-
likis am nawilebSi friad mniSvnelovani ambebi xdeba. Cveni Tavisu-
flebis da damoukideblobis winaaRmdeg mtrebs moaqvT sistematiu-
ri ieriSebi Cvens winaaRmdeg. es adgilebi gaxda maTTvis xelsayreli
ara marto strategiulad, aramed politikuradac. diax, politi-
kuradac. mwuxarebiT aRvniSnoT, rom aseTi mdgomareobis SeqmnaSi
wili udevs agreTve Cven mTavrobasac. Cvenma mTavrobam samwuxarod
Tavidanve ver gamoiCina saWiro taqti da unari ganapira olqebis cx-
ovrebis mosawesrigeblad. is Taviseburi mdgomareoba, romelSiac
ganapira olqebi imyofebian moiTxovdnen gansakuTrebul yuradRe-
bas. mTavrobas Tavis gansakuTrebuli zrunviT unda Seeyvarebina
ganapira qveynebis mcxovrebTaTvis Cveni respublikisa, unda saqmiT
ganemtkicebia, Cveni orientacia. ganapira olqebSi mTavroba siste-
matiurad agvianebda sxva da sxva reformebs, gzavnida uniWo propa-
gandistebs da uxeS administratorebs. mTavrobis ganapira olqebSi
araviTari garkveuli xazi ar hqonia, ar hqonia gonieri, mizanSewoni-
li gegma moRvaweobisa. aseTma politikam didi ziani mogvitana Cven,
batonebo, zogierTi adgilebi, rogorc iciT, ajanydnen, zogierTi
adgilebis mdgomareoba, jer kidev gamourkvevelia, aseTi aris sox-
umis olqi, romelzedac aq iyo laparaki, iq dRes friad seriozu-
li mdgomareoba aris. soxumi karga xania daiyo or banakad: erTis
mxriv dganan denikinis mimdevrebi, meores mxriv Cveni orientaciis
momxreni. afxazeTis reaqcionerebs askerebis saSualebiT surdaT
aRedginaT Zveli batonoba. am reaqcionerebs mkerdSi udgas afxaz-
eTis nacionalisturi inteligencia, Tu saerTod SeiZleba laparaki
afxazeTis inteligenciaze es jgufi aqa iq poebs erTgvar gamoZaxils
Seugnebel masaSi. amaSia mTeli sirTule mdgomareobisa. afxazeTis
sabWoSi aris ori fraqcia, romelic moiTxovs afxazeTis gancalkeve-
bas, es fraqciebi arian glexebis mier arCeuli, ra Tqma unda aq didi
mniSvneloba aqvs pirad gavlenas, da saerTod im patriarqarul urT-
ierTobas, romelic arsebobs iq, es ar unda daviviwyoT Cven, magram

151
aqve unda iTqvas, rom Cvenma mTavrobam Tavis SecdomebiT xeli Seu-
wyo „damoukidebelTa“ moRvaweebs, dRevandel politikur momentSi
saWirod ar mimaCnia vrclad Sevexo am politikas, moviyvan mxolod
ramodenime faqts. Tqven mogexsenebaT Tu rogor idga miwis sakiTxi
afxazeTSi. iq mSromelma glexobam moiTxova mTeli miwis mSromel-
Ta xelSi gadacema, am miwebis yidva gayidvis gauqmeba, aseTi rezu-
liuciebi gamoutaniaT iq glexTa sabWoebs ara erTxel da warmoidg-
ineT dRes ara Tu es reforma gatarebuli ar aris, pirveli safexuri
reformisa – miwis CamorTmevac damTavrebuli ar aris! rac Seexeba
saerobo dawesebulebebs, romlis Sesaxeb brZana aq CxikviSvilma, es
saerobo dawesebulebani Cven SemoviReT mxolod ukanasknel TveSi.
Tqven iciT, batonebo, rom farTo massa paraqtivis xalxi aris, misT-
vis gaugebari aris yovelgvari orientacia, garda erTi orientaci-
isa. es orientacia gaxlavT maTi keTildReobis da piradi cxovrebis
gaumjobesobisa. saubedurod Cven aq moviqeciT, rogorc batonebi,
Cven sistematiurad vigvianebdiT, yvelafers Tavis droze arc erTi
reforma ar gagvitarebia. mogaxsenebT meore faqts: bolSevikebis
ajanyebis Semdeg mTavrobam mcxovreblebs iaraRi ahyara yvelas gar-
da berZnebisa, mxolod berZnebs hqondaT iaraRis tarebis neba. aman
xeli Seuwyo sxva da sxva urTierT damokidebulebis gamwvavebas. bo-
los iqamdis mivida saqme rom am SeiaraRebulma berZnebma megrelebs
Tavs daesxnen. yvela aseTi nabijebiT, rasakvirvelia, uxvad sarge-
blobden denikinis mimdevrebi da yoveli aseTi Secdomebi amagreb-
da maT pozicias. Semdeg Tqven iciT, batonebo, iq mTavrobam moiwvia
saxalxo sabWo, romelmac gamohyo sakuTari mTavroba da Cvenis azriT
aqac aris didi Secdoma, magram vidre amas mogaxsenebdeT, me minda
mogaxsenoT Cveni azri nacionalizaciis Sesaxeb. aq laparakoben na-
cionalizaciaze, magram samwuxarod iviwyeben afxazeTis sinamd-
viles. afxazeTSi metad energiul da damgrev muSaobas awarmoebda
vostorgovis mimdinareoba. maTma politikam, maTma muSaobam magrad
gaidva fesvebi afxazeTSi. warmoidgineT afxazeTSi naklebad lapa-
rakoben qarTuls da TiTqmis umravlesoba rusulad laparakobs. es
xdeba ara marto TviT afxazeTSi, es xdeba samurzayanoSiac, sadac
umravlesoba megrelebi arian da iq sadac umravlesoba laparakobs
ara qarTulad, iq nacionalizaciis gatareba erTi dakvriT, ase vsTq-
vaT ura nacionalisturi politikis gatareba did zians mogvitans.
Cvenis azriT nacionalizacia gatardeba ara zevidan, aramed qveidan,
es unda ikisros erobam. maT unda SemoiRon qarTuli skolebi, Tumca
samwuxarod yvela erobebi ar sdganan dRes Cveni orientaciis niadag-
ze. dRes afxazeTi metad orWofuli mdgomareobaSi aris, am or-
Woful mdgomareobas didi xania Caeyara safuZveli jer kidev maSin,
rodesac Zveli sabWo iyo. am Zvel sabWosTan Cvenma mTavrobam dasdo
xelSekruleba, romelic yovelnair uflebebs aniWebda afxazeTs da
araviTar uflebas ar aniWebda saqarTvelos. ai, swored aq aris da-

152
sawyisi im gaugebrobisa, romelic afxazeTSi arsebobs dRes, es aris
udidesi danaSauli Cveni mTavrobisa. am xelSekrulobaSi aris ara
erTi bundovani muxli, am muxlebis mixedviT amboben, rom afxazeTi
ukve damoukidebeliao, Cven mTavrobaSi iyo afxazeTis warmomadgene-
li, romelsac zogierTi afxazebi ministrs ki ar uwodebdnen, aramed
uwodebdnen diplomatiur warmomadgenels saqarTvelos mTavrobas-
Tan. es aris brali imisa, rom Tavidanve ar iyo aRebuli garkveuli
xazi, garkveuli gezi Cveni mTavrobis mier. dRes mdgomareoba aseTi
aris, mTavrobam ukve moawyo saxalxo sabWo, saxalxo sabWom ukve gamo-
hyo Tavisi mxridan Tavisi mTavroba, axali mTavroba da Cveni azriT aq
aris meore Secdoma, romelic Cvenma mTavrobam Caidina, Cvenis azriT
didi Secdoma aris, rom paralerulad saqarTvelos damfuZnebel
krebis mowvevasTan, iyo mowveuli afxazeTis sabWo, vinaidan mTavari
sakiTxi Cveni orientaciis sakiTxi aris da am sakiTxis gamorkveva ki
SeiZleboda ufro rom martivad, Tundac referendumis saxiT. exla
ki ras vxedavT? rogoria dRevandeli politikuri viTareba afx-
azeTSi? – mas aqvs uzenaesi sakanondeblo organo, es aris saxalxo
sabWo, mas aqvs Tavisi teritoria, hyavs Tavisi mTavroba, ese igi yve-
la elementebi damoukidebeli saxelmwifosi, ra Tqma unda aseTi md-
gomareoba frTebs asxavs afxazebis damoukideblobis momxreebs, maTi
azriT afxazeTi ukve aris damoukidebeli. amitom Cvenis azriT dRes
am tribunidan unda iTqvas Tu rogor gvexateba afxazeTis momavali,
rogor uyurebT afxazeTis sakiTxs. afxazeTis damoukidebloba aris
absurdi, damoukidebeli afxazeTi meore dResve gverdSi amoudge-
ba denikins, iq Cvenis azriT araviTari calke mTavroba saWiro ar
aris. ar aris saWiro arc iseTi organo, romelsac damfuZnebeli kre-
bis funqciebi eqnes, rogorc dRes aris. maSasadame, Cveni azri ase-
Ti aris: afxazeTs unda mieniWos farTo avtonomia unda gvaxsovdes,
rom Cveni orientacia mxolod da mxolod SegviZlian ganvamtkicoT
WeSmariti internacionalur politikis warmoebiT da revoliuciis
socialuri gaRrmavebiT. mxolod amiT gavimarjvebT.
Tavmjdomare. winadadeba aris Seswydes kamaTi. sityva ekuTvnis
kedias.
sp. kedia. rasakvirvelia, me winaaRmdegi var imisa, rom kamaTi Ses-
wydes, Cven moviTxovT mogvceT saSualeba vilaparakoT sapasuxod,
rac iTqva Cveni SekiTxvis Sesaxeb.
svimon mdivani (s.-f.) batonebo! am SekiTxvas adgili ar eqneboda,
rom Cven, me Cem Tavsac vasaxeleb, rogorc fraqciis warmomadgeneli,
rom Cven ar gvqondes marTlac Secdomebi. magram es Secdomebi sruli-
ad im xasiaTisa ar arian, rogorc aq migviTiTeben SekiTxvis Semomta-
nelni. Cveni sisuste ara imaSi gamoixateba, rom Cven iq gvinda davam-
yaroT sruli Sinauri TviTmmarTveloba, mivceT saSualeba afxazeTs
Tavisi Sinauri saqmeebi awarmoos, Cvenis azriT Cveni Secdomebi iyo
Tavidanve imaSi, rom maT raRaca iliuziebi gauCndaT da es iliuziebi

153
swored, aq codva unda gamovamJRavnoT, warmoSobilia ueWvelad Cve-
ni SecdomiT gadadgmul nabijebidan.
ar minda saxeldobr davasaxelo, – aris ramodenime aqtebi, rom-
liTac Cven Tavidanve Secdomebi CavidineT. yoveli is, rac xdeba
dRes afxazeTSi, ai swored iqidan warmoiSva. pirvels, Tu gnebavT,
davasaxeleb – gamoixateba imaSi, rom davdeviT pirobebi im xalxTan,
romelTac araviTar uflebebze araviTari warmodgena ar hqondaT da
vsTqviT – pirobiT SevekariTo. me vlaparakob saerTod, es sayvedu-
ri ar aris mimarTuli arc mTavrobis mimarT, arc mmarTvel parti-
is mimarT, vinaidan iq xeli gviweria Cvenc. me vlaparakob, rom es iyo
Cveni didi Secdoma, aseTi aqti ar unda dagvedo, vinaidan Cven gvaqvs
da Cven gvqonda saqme erTgvar movlenasTan. aris afxazeTi, aris teri-
toria afxazeTisa, am teritoriaze unda SevqmnaT erTgvari mmarTve-
loba da rodesac Cven aseTi organo SevqeniT, iqac Secdoma CavidineT,
rom davarqviT erovnuli sabWo ara afxazeTisa, aramed afxazebisa.
Tu ki afxazeTi warmoadgens teritorias da ara xalxs, aseTi saxe-
lis tareba TviT am sakanomdeblo organosTvis yovlad SeuZlebelia.
maSin, rodesac TviT afxazeTSi gadadgmuli iyo erTgvari gadaWrili
nabiji da iyo zomebi miRebuli, rom saqmes mieRo kanonieri msvlelo-
ba, rom ar dazianebuliyo arc afxazebis da arc demokratiis inter-
esebi, zomebi iyo miRebuli Cven aqedan CavreodiT, Cven es zomebi ga-
vaqarwyleo.
rasakvirvelia, yvela amiT Seiqmna iseTi garemoeba, rom afxaz-
eTSi dRes batonoben zogierT sakiTxSi mainc iseTi xalxi, romelsac
araferi saerTo ara aqvs arc afxazeTis teritoriasTan, arc qarTvel
xalxTan. rogor SeiZleba kacma warmoidginos, rom iman, visac unda
afxazeTi saqarTvelos farglebSi, sTqvas – soxumis TviTmmarTvelo-
baSi ueWvelad unda darCes rusuli enao, vinaidan xalxma qarTuli ena
ar icis, imisTvis aq unda darCes rusulio. es aSkara aris, rom, rode-
sac qalaqis TviTmmarTvelobaSi daismis sakiTxi, Tu vis mivceT upi-
ratesobao, upiratesoba eZleva rusul enas. ratom aris es? imitom,
rom iq aris is elementebi, romelTanac Cven molaparakeba gvqonda,
rogorc afxazeTis warmomadgenlebTan. me ar vasaxeleb maT gvarebs,
radganac yvelam iciT.
ai swored aqedan warmoiSo Cveni yoveli arev-dareva. garda
amisa erovnul-demokratebi, rom gvisayvedureben, Tqven wodebe-
bi ver daakmayofileTo, am mxriv isini marTalni arian. Cven wode-
bebis warmomadgenlebTan araviTari saqme ar gvqonia, magram Cven
ver gavbedeT gadaWriT yovelive kavSiri maTTan Segvewyvita, aqedan
warmoiSva, rom aleqsandre ServaSiZe xan fiqrobs, rom SeiZleba de-
nikins mimarTos. aqedan warmoiSva is mdgomareoba, rom mesame kan-
didati erovnul-demokratiul partiisa, romlis Sesaxeb baton-
ma CxikviSvilma aq savsebiT sruli cnoba mogvawoda, saqarTvelos
erovnul-demokratiul partiis siaSi mohyva. me mgonia Tavidanve,

154
rom yofiliyo zomebi miRebuli, Tavidanve, rom aSkara nabiji gadag-
vedga – aseTi mdgomareoba ar Seiqmneboda, – rom kaci, romelsac mo-
hyavs osmalos jari afxazeTis dasangrevad, is saqarTvelos momqmed
politikur partiis siaSi iricxebodes da imis winaaRmdeg Cven aravi-
Tar zomebs ar vRebulobdeT.
ai aq unda mouwodoT Cven mTavrobas, rom aseTi movlenebi aRar
ganmeordes.
ai swored Cven unda veZebdeT da vcdilobdeT, rom roca amisTa-
na movlenebs aqvs adgili, Cven unda ulmoblad da Seurigeblad mi-
viRoT imis winaaRmdeg zomebi, Tugind daisajos mTeli afxazeTi da
gadiqces abragad.
mTeli afxazeTis Tavad-aznauroba Tu gind yvela abrekebaT, Tu­
gind yaCaRebad gadaiqces, Tugind werilebi misweron klemansos,
lloid-jorjs da yvelas, mainc Cven maT winaaRmdeg sastiki politika
unda vawarmooT, da Tu amas ar vawarmoebT, yvelasTvis es ubeduroba
iqneba, da aseTi ubeduroba datrialda ueWvelad afxazeTSi. rode-
sac aseT laparakze SevCerdebiT da sastik zomebs gavatarebT, maSin,
merwmuneT me Tqven, rom araviTari SekiTxva aqedan ar iqneba, vinaidan
es SekiTxva aris Sedegi imisa, rom jer kidev ver gadagviwyvetia, Tu
rogor unda moveqceT im xalxs, romelic aris meTqi motrfiale an
ukve ar arsebul wodebisa.
amitom iseve undoblad movepyrobiT imaT, vinc arian gadmoxve-
wilni ruseTidan da Tavi moikalaTes afxazeTSi da yovelive Tavis
yvela grZnobas iq avrceleben, da imave dros Cven maTTan molaparake-
bas vmarTavT. amaSi aris Cveni danaSauloba. Tu marTla Cven miveciT is
rac Cveni demokratia dahpirda da Cveni movaleoba SevasruleT, maSin
afxazeTis mdgomareoba gamoirkveva ise, rom erTi saxelmwifoebrivi
interesi gveqneba. arc saxelmwifo ena iqneba daCagruli, arc saxel­
mwifos qoneba iqneba gaflanguli, arc araviTari Suri da SurisZieba
iqneba im teritoriaze megrelebis da afxazeTis Soris.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs kedias.
spiridon kedia. (n.-d.) moqalaqeno! afxazeTis sakiTxi Tqveni yur-
adRebis sakiTxad unda gavxadoT dRevandel sxdomaze. Tqven kargaT
mogexsenebaT, rom Cveni qveynis mdgomareoba ganapira mxareebSi, sazo-
gadod, uaRresad dazianebulia. Tqven kargad iciT, rom mTavrobis
Zala da energia, rogorc kaciT, agreTve fuliTac am ganapira kuT­
xeebSi ixarjeba. ager, meore weliwadia, Zalian intensiurad, Cveni Si-
nauri da sagareo politikis sirTule umetesad Cveni ganapira kuT­
xeebis mouwesrigeblobiT aris Seqmnili. ra Tqma unda, am garemoebaSi
Cven yvelas migviZRvis brali. Cven Tavidanve wesierad ver davafaseT
is faqti, rom es ganapira kuTxeebi Cveni erovnul-saxelmwifoebrivi
ideisTvis yvelazed saxifaTo elements warmoadgenden, an imitom, rom
aq yvelazed ufro gadagvarebuli iyo mosaxle qarTvelTa erovnu-
li grZnoba, an imitom, rom aq sWarbobda sxva eTniuri elementi. am

155
ganapira kuTxeebs Tan sdevda specialuri mdgomareoba yovelmxriv:
psixologiurad, kulturulad, social-ekonomiurad da zne-adaTis
mxrivad. rom es ganapira qveynebi ar dagvefrTxo da dagveaxlovebi-
na, saWiro iyo angariSi gagvewia maT specifiur detalebisa da saqa-
rTvelos centrisagan maT ganmasxvavebel TvisebebisTvis. am kuTxee-
bis Taviseburoba unda yofiliyo yoveli Cveni nabijis da moqmedebis
Camgonebeli. Cvenve amdeni dakvirveba da sagnis gaTvaliswineba ver
SevZeliT; mizezi amisa mravalia. dRes am ganapira kuTxeTa Soris
yvelaze ufro saxifaTo afxazeTia. saxifaToa imitom, rom saqarTve-
los saxelmwifoebriobas da damoukideblobas am gziT emuqreba Crdi-
loeTis mteri – ruseTi! denikini afxazeTiT apirobs saqarTveloSi
SemoWras. Tqven kargad mogexsenebaT, rom afxazeTSi dRes aqtiuri
fronti gvaqvs, rom aq Cvens winaaRmdeg darazmulia mtris didi Zala
da rom Cveni samxedro Zalis karga didi nawilic swored aq SevyareT
mtris pirispir. diax! dRes aq aqtiuri da momqmedi frontia, frontis
ukan ki gadaSlilia is afxazeTi, sadac dRes Cveni saxelmwifoebrivi
simtkice da interesebi gansacdelSia Cavardnili. mosalodneli samx-
edro moqmedebis mosagebad da, saerTod, Cveni Sinauri simtkicisTvis
saWiroa, rom afxazeTSi mswrafl Seicvalos wesi da meTodi muSaobi-
sa da agreTve gadayenebul iqmnen is pirni, romelTac ver gamoiCines
saxelmwifoebrivi moRvaweobis niWi da unari.
am pirTa meoxebiT Cveni saxelmwifoebrivi aparati afxazeTSi
ver icavs Cvens interesebs, aramed ufro Cvenda sazianod aris gamoy-
enebuli ufro moxerxebuli mtrebis mier. me am Jamad mogaxsenebT im
cnobebs, romelic mimiRia piradad, pirdapiris wyaroebidan, sagange-
bo gagzavnili kacisagan da agreTve sxva da sxva partiis Segnebul
wevrebisagan, romelnic sxva da sxva pirobebSi, sxva da sxva dros afx-
azeTSi yofilan da iqaur mdgomareobas piradad gacnobian. yvela es
cnoba gveubneba, rom afxazeTSi Cveni mdgomareoba Zalian cudia, rom
afxazis xalxi qarTvelebis winaaRmdegaa ganwyobili da, RmerTi rom
gaswyres da frontze rom mdgomareoba gagvirTuldes, SeiZleba afx-
azeTSi katastrofa vpovoT. aseTi daskvna da STabeWdileba gamoa-
qvs yvelas, vinc ki afxazeTSi yofila da cota xans mainc iq dauyvia.
Tqven kargad iciT, rom afxazis xalxi CvenTan istoriul megobrobiT
da saerTo kulturul-politikur cxovrebiT aris dakavSirebuli.
Tqven kargad iciT, rom afxazis xalxs visime mimarT simpatia hqonia,
es swored qarTvelebisadmi; rodesac Cven qveyanaSi saerTo ruseTis
batonoba iyo, afxazeTi yovelTvis simpatiiT yofila ganwyobili
qarTvelebisadmi da arasodes qarTvelebsa da afxazebs Soris ara-
viTar antagonizms adgili ar hqonia; ruseTis mimarT qarTvelebsa
da afxazebs mudam saerTo fronti da platforma dauWeria. es Zveli
mdgomareoba dRes Seicvala da TiTqmis mTeli afxazoba Cvendami uk-
mayofilebiT aris aRvsili da vfiqrobT, rom Sesaferi dro dadges,
afxazTa amgvar ganwyobilebas Cvens winaaRmdeg advilad gamoiyene-

156
ben Cveni mosisxle mtrebi, romlebic mravlad moipovebian afxazeTSi
sxva da sxva erovnebis wridan da maSin Cven katastrofa ar agvcdeba.
ra Tqma unda, aris afxazTa Soris iseTi nawilic, romelic Cveni momx-
rea. rom afxazis xalxs ufro davaxlovebodiT da intimiurad dav-
laparakebodiT, davrwmundebodiT, rom mas Cveni megobroba swyuria,
Cveni Zmoba! magram vimeoreb, dRes afxazTa Soris saerTo ukmayo-
filebaa da saqarTvelos mimarT sawinaaRmdego ganwyobilebaa. ai
am garemoebas unda gaewios angariSi da SevecadoT, gardavqmnaT es
viTareba, rom afxazobam Cvendami marTlac da loialuri megobroba
daiWiros da CvenTan erTad saerTo mtris winaaRmdeg yvela saWiro
msxverpli gaswios.
afxazeTSi, Tqven kargad mogexsenebaT, Cvens winaaRmdeg muSaobd-
nen rusis agentebi. gansakuTrebiT rusis samRvdelo wodebisagan da
maswavlebelTa wridan gamodiodnen gabeduli mtrebi qarTvelebisa
da qarTuli ideisa. es yvelam kargad iciT; yvela es pirebi dResac
afxazeTSi arian da ganagrZoben TavianT aSkara antiqarTul moR-
vaweobas. am pirebma TavianTi politikuri saxe sxva da sxva nairad
Seiswores: vin bolSevikia da bolSevikuris ideiT da meTodiT gve-
brZvis, vin kidev denikinelia da denikinis ideiT da sistemiT gvebrZ-
vis, vin adgilobriv mkvidrTa sxva da sxva politikur partiaSia da
ise ostaturad ebrZvis saqarTvelosa da mis damoukideblobas. yvela
es antiqarTuli aqtiuri elementi erT politikas adgia da erT mizans
emsaxureba: saqarTvelos damoukideblobis damxobas. xSirad imarTe-
ba bolSevikuri mitingebi soxumsa Tu sxva afxazeTis dabebSi, sadac
agitatorebi saqarTvelos winaaRmdeg ilaSqreben, gamoaqvT kidevac
Sesaferi rezoliuciebi. xalxSi es azrebi Tavisuflad vrceldeba.
amgvari mitingebis politikur agitaciis winaaRmdeg aqamdis mainc ar-
aviTari represiuli zomebi ar yofila miRebuli. ise rom Cveni dama-
mxobeli da gamanadgurebeli xalxi srul TavisuflebiT sargeblobs
am mxareSi, maT moqmedebas araviTari dabrkoleba win ar eRobeba da es
xalxic arxeinad ganagrZobs Tavis muSaobas, rogorc xalxSi da quCa-
Si, ise sxva da sxva saxelmwifo, sazogado Tu kerZo dawesebulebaSi.
aseTi mtruli moqmedebaa dRes gaCaRebuli saqarTvelos winaaRmdeg
TviT afxazeTis saxalxo sabWoSic.
es afxazeTis saxalxo sabWo, Sesdgeba 40 wevrisagan, igi arCeulia
axirebuli wesiT da sistemiT, romlis ZaliT saarCevno ufleba mini-
Webuli hqonda imaTac ki, vinc saqarTvelos qveSevrdomi ar iyo, mi-
uxedavad imisa, rom Cvenma Sinagan saqmeTa ministrma amis winaaRmdeg
gailaSqra Tavis miwerilobaSi da moiTxova am axirebuli saarCevno
debulebis saTanado Secvla. afxazeTis sabWos arCevnebi mainc am
debulebis mixedviT moxda. me sruliad zedmetad mimaCnia imis Tqma,
rom arsad dedamiwis zurgze iseTi saarCevno sistema da wesi ar yo-
fila miRebuli, rom araqveSevrdomsac, romelsac araviTari organi-
uli da saxelmwifoebrivi interesi ara aqvs qveyanasTan, monawileoba

157
miiRos arCevnebSi; marTalia, Cven ar gveSinian ar gagonili da ar nax-
uli loRikis da sasicocxlo interesis sawinaaRmdegod metad axire-
buli eqsperimentebisa, magram formalur mxares, rom Tavi davaneboT
da sagans, rom realuri interesis TvaliT SevxedoT, garwmunebT,
rom CvenTvis es saarCevno wesi metad mavnebeli da sazaraloa. igi
CvenTvis miRebuli unda yofiliyo. Cveni mTavrobis warmomadganels
afxazeTSi amis winaaRmdeg faqtiurad araviTari RonisZieba ar mi-
uRia. rom es inetroba ara amgvari arCevnebis gabaTilebuli iqnebo-
da da qveyana moigebda.
40 wevriani saxalxo sabWo, fraqcionulad es wevrebi ese arian
dayofilni: 27 social-demokrati, 3 – eseri, 8 demonovis jgufisa, ro-
melic kodoris nawilSi iqmna arCeuli; es jgufi deminovis meTauro-
biT awarmoebs anarqiul politikas; sabWoSia erTi warmomadgeneli
federalistebisa da erTic erovnul-demokratebisa; ase, rom fraqci-
uli Sedgenilobis mxriv, sruli imedi unda viqonioT, rom am sabWoSi,
romelmac Tavis Tavi didi uflebebiT aRWurva da kompentencia ise
gaifarTova, rom TiTqos afxazeTis suverenul sakanonmdeblo organ-
od acxadebs Tavis Tavs, vimeoreb fraqciuli Sedgenilobis mxriv, am
afxazeTis saxalxo sabWoSi, Cveni saxelmwifoebrivi interesebi unda
uaRresad daculi yofiliyo, imitom, rom umravlesoba am dawesebule-
baSi aris Cveni mmarTveli partiis xelSi, aq unda yofiliyo garantia
Cveni saxelmwifoebrivi da politikuri simtkicisa afxazeTSi. magram,
albad adgilobriv specifiur mdgomareobis gamo, romelic aqedan
CvenTvis TiTqmis daunaxavia, aseTnairi faqtiuri viTareba ar gamodga
sakmarisi, rom Cveni saxelmwifoebrivi interesebi daculi yofiliyo;
es mJRavndeba TiTqmis yovel ubralo saqmeSiac. afxazeTis saxalxo
sabWo imuSavebs iseT konstitucias, romelic afxazeTis srul suv-
erenobas moiTxovs da saqarTvelosTan metis met susti damokidebule-
bas itovebs. es konstitucia afxazeTs aniWebs yovelgvar upirateso-
bas Cvens xarjze, xolo saqarTvelos, TiTqmis araviTar uflebas am
mxareSi ar utovebs. es konstitucia, adre Tu gvian Cven warmogvidge-
ba, Cvens Sexedulebisac am saganze maSin gamovsTqvamT.
is faqti, rom afxazeTSi arCevnebi gadavdeviT gamowveulia Sem-
degis garemoebiT: Cvenma warmomadgenelma b-nma isidore ramiSvilma,
ar vici ratom, saWirod dainaxa SehkiTxoda afxazeTis saxalxo sabWos
afxazeTSi damatebiTi arCevnebis mowyobis Sesaxeb. am SekiTxvam sabWos
sababi da sabuTi misca TavisaTvis daetovebia gardamwyveti ufleba
arCevnebis gamarTvis nebarTvisa; man principiuli damokidebuleba
daiWira am winadadebisadmi da mxolod im pirobiT da maSin Tanxmde-
ba afxazeTSi damatebiTi arCevnebis gamarTvaze, Tu Cven miviRebT im
konstitucias, romelsac afxazTa sabWo imuSavebs. Tu ara da – ara!
aseTia suverenuli saxalxo sabWos piroba!
afxazeTis sabWo Tavis Tavs suverenul organod sTvlis. igi
abrkolebs da win eRobeba Cven gavlenas da saxelmwifoebriv moqmede-

158
bas afxazeTSi. igive sabWo ilaSqrebs qarTuli enis winaaRmdeg da
amaSi mas Cvenive warmomadgeneli meTaurobs. saxalxo sabWoSi adgili
hqonda Semdeg faqts: afxazeTis sabWoSi daisva sakiTxi, Tu ra enaze
unda yofiliyo dawerili atestati seminariaSi kurs damTavrebul
mowafeebisa. ori sxva da sxva azri iyo, zogi marto rusuli teqstis
momxre iyo, zogic rusul-qarTulisa. TviT atestatis proeqti war-
modgenili iyo qarTul-rusulad. kenWis yris win Cvenma mTavrobis
warmomadgenelma ganacxada, rom misTvis enis sakiTxs araviTari mniS-
vneloba ara hqonda, da Tu qarTuli ar undaT, marto rusulad darC-
eso. da saqarTvelos warmomadgeneli da mmarTveli social-demokra-
tiuli fraqcia qarTuli enis winaaRmdeg xmas aZleven! ase icaven Cvens
saxelmwifo interess afxazeTis sabWoSi, Cveni uvicni warmomadgene-
li da soc.-dem. fraqcia!
amnairad, Tqven dainaxeT, rom afxazeTis saxalxo sabWoSi Cveni
saxelmwifoebrivi interesi daculi aRar aris da arc yvelaze ufro
gasaocaria am saqmeSi, es is, umravlesoba Semadgenlobisa Cvenia. es
Cveni umravlesoba faqtiurad ver atarebs, ver anxorcielebs, ver
icavs saqarTvelos pozicias, da interess.
Tqven kargad mogexsenebaT, rom afxazeTSi mTeli mmarTva-gamgeo-
ba Cvens xarjze xdeba. afxazeTis saxalxo sabWo, afxazeTis sabWo da
administracia Cveni xaziniT inaxeba. rom saqarTvelom erTi TviT
Seswyvitos fulis gzavna mTeli aparati dadgeba da anarqia moicavs
afxazeTs; unda vicodeT razed da rogor ixarjeba es fuli, saWiroa
kontroli, magram samwuxarod aramc Tu ganapira kuTxeSi, aramed
centrSiac ver mogviwyvia kontrolis saqme wesierad. xolo gana-
pirisTvis es ganuxorcielebeli ocnebad unda CaiTvalos. Cven gvinda
aRvniSnoT erTi garemoeba. damfuZnebeli krebis yuradReba miaqci-
oT am garemoebas, rom afxazeTSi Cveni fuli Sinaur wesiT ixarjeba.
viciT SemTxvevebi, romelsac iqauri sabWos buxhgalteri sTxovs sax-
alxo sabWos Tavmjdomares, fuli mWirdeba ama da am SemTxvevisaTvis
da masesxeo, sabWos Tavmjdomare mas 15 aTas maneTs aZlevs. Cven gvaqvs
agredve cnoba, rom imave sabWos Tavmjdomares kerZo memamulisTvis
Tambaqos sasyidlad gaucia Tanxa 50 aTasi maneTi, viciT agredve, rom
sxva da sxva wevrze da mosamsaxureze aseTis Sinaur wesiT sesxaT gace-
mulia 60.000 maneTi. amas komentariebi ar unda; Tqven hxedavT, rom is
fuli, romelic aqedan afxazeTSi igzavneba, ar xmardeba Tavis dan-
iSnulebas, aramed ixarjeba Sinauris wesiT kerZo pirebze gasesxebiT,
raic yovlad miuRebeli da Seuwynarebelia. SekiTxvaSi ukanasknel
muxlad aRniSnuli maqvs soxumSi arsebuli saxelmwofo bankis ganyo-
filebis viTareba. kargad iciT, yvelgan saqarTvelos teritoriaze
yvelgan, gauqmebulia ruseTis saxelmwifos bankis ganyofilebaTa
moqmedeba. gauqmebulia soxumSiac. magram dRemde am ganyofilebaze
yovel Tviurad ixarjeba 100.000 man. am bankSi msaxurobs 33 kacamde,
TiTqmis sul rusoba, erTi-oris gamoklebiT. yvela eseni saqarTvelos

159
winaaRmdeg moqmedeben politikurad. yofila SemTxveva, rom Cveni
sawinaaRmdegoT rezoliucia gamoutaniaT, kerZod, rodesac damou-
kideblobis erTi wlis Tavs vdResaswaulobdiT; maT aqtiuri protes-
ti ganacxades, Cveni damoukideblobis winaaRmdeg, yvela eseni aqti-
ur muSaobas awarmoebdnen Cvenda dasamxobad. da am Cvens Seurigebel
mtrebs Cveni jibiT vinaxavT, Cveni fuliT vasazrdoebT. amas iqiT ver
wava Cveni mTavrobisa da afxazeTSi Cveni warmomadgenlis daudevro-
ba. unda bolo moeRos am ukuRmarTobas; aseTia mdgomareoba afxaze-
Tis kanonmdebloba-dawesebulebaSi. asea fulis saqme, ase wamxdaria,
sazogadod, qarTuli ideisa da gavlenis saqmec. miuxedavaT imisa, rom
afxazeTSi did Zali SeiaraRebuli Zala gvidgas, miuxedavaT imisa,
rom afxazeTis sabWoSi umravlesoba Cvenia, miuxedavaT imisa, rom afx-
azeTi inaxeba Cveni xaziniT, miuxedavad yoveli amisa afxazeTSi Cveni
gavlena Zalian dacemulia, – me mogaxsenebT azrs sxva da sxva pirebisas,
sxva da sxva politikur mimdinareobis warmomadgenlebisas. Tu adre,
Cvens damoukideblobamde afxazis xalxi da sazogadoeba didis aRt-
acebiT da siamovnebiT egebeboda yovel qarTvel moRvawes, romelic
afxazeTSi iniSneboda da moRvaweobda, dRes yoveli axali qarTveli
kacis gamoCena erTgvar protests iwvevs. aris magaliTi, rom saxalxo
sabWo cxare protestiT Sexvda erT-erT qarTvel moxeles, romelmac
mas adgili SesTxova. qarTveli enis asparezi am bolo dros, miuxeda-
vad Cveni saxelmwifoebrivi upiratesobisa, Semcirda da daeca. qar-
Tuli ena soxumis qalaqis TviTmmarTvelobidan sruliad gandevnil-
ia, saqme swarmoebs rusulad. skolebSiac qarTuli ena Tu arsebobs,
mxolod imdenaT da ise, rogorc ruseTis aq batonobis dros iyo, arc
meti arc naklebi, ise, rom oms, revoliucias, damoukideblobas da
afxazeTSi Cveni saxelmwifoebriobis droSas CvenTvis arc moraluri
da arc kulturuli Semateba ar moutania! daujerebelia, magram es
asea! es Sehqmna erTis mxriT da umTavresad Cvenma mTavrobam da meo-
res mxriT yvela antiqarTuli elementebis SeerTebulma da aqtiur-
ma moqmedebam. minda Tqveni yuradReba mivaqcio erTi reformis ufro
psixologiur mxares, romelsac didi wili udevs afxazTa ukmayofi-
lobis warmoSobaSi. mogaxsenebT miwis sakiTxze. Tqven ityviT, daiwyo
Tavisi aliluia, gamodis b-ni spiridon kedia Tavisi reaqcionur pro-
gramiTo, me minda dagarwmunoT, rom me iq partiul saqmes ar vakeTeb
da am reformas am TvalsazrisiT ar Sevexe. rac afxazeTs Seexeba, me
erTad erTi survili maqvs: rom mTelma damfuZnebelma krebam saerTo
ZalRoniT da mondomebiT likvidacia moaxdinos afxazeTSi arsebul
CvenTvis metad saxifaTo mdgomareobisa. me minda aq moxvdes Zalebis
survilebis da ideebis SeerTeba, yvelam erT saqmeze vifiqroT da vi-
azrovnoT da ise gadavsWraT afxazeTis problema.
afxazeTSi miwis sakiTxi cota sxvanairad idga vidre CvenSi. mTe-
li miwa afxazeTSi mepatroneebs CamorTmeuli hqondaT ruseTis wi-
naaRmdeg ukanasknel ajanyebis Semdeg, mxolod ramodenime xnis Semdeg

160
nawili miwisa ukanve daubrunda. yovel glex-kacs da aznaurs miezoma
10-25 desetinamde; darCa kidev Tavisufali miwa, romelic moijar-
adreebs eWiraT. moijaradreebi umTavresad iyvnen somxebi, berZnebi,
(xma: megrelebi ki ar iyvnen?) megrelebic gaxldaT, magram amaT mcire
nawili uWiravT, mxolod moijaradre berZnebi da somxebis meti wili
osmaleTis qveSevrdomni arian da rodesac afxazeTSi Cveni miwis re-
formiT SevediT, yuradReba ar mivaqcieT erT SesaZloebas, romelsac
SeeZlo adgilobriv xalxis fsixologiaSi erTgvari aRelveba Seet-
ana, magram Cven niuansebis xalxi ara varT. es miwa afxazeTis xalxis
sakuTrebaa da asedac sTvlis mas. Tu mainc da mainc afxazi Seurig-
deboda, rom miwis nawilic qarTvelobasac rgeboda, im qarTvelo-
bas, romelic misi mudmivi TanamSromeli iyo aramc da aramc imas ar
Seurigdeboda, rom es misi sakuTreba miwa miscemoda osmaleTis qve-
Sevrdom somxebs da berZnebs. da es afxazs marTlac ver mounelebia.
am niadagze ismis didi samduravi da bevri saCivaric afxazeTSi; amaSi
didi fsixologiuri simarTlea da aris safuZvelic, rom afxazobam
ukmayofilod Semogvxedos da Cveni winaaRmdegi gaxdes.
saerTod, afxazeTSi niadagi meryevia. didi antiqarTuli moZ-
raobaa, romelsac xelmZRvaneloben da aRrmaveben rus-somxis bolSe-
vik-denikinelebi da afxazTa inteligenciis erTi nawili. es faqtia,
amas mtkiceba ar sWiria. mdgomareobis metad seriozuli xasiaTi
TviT mTavrobam icno, me, rom SekiTxva Sevitane imave dRes. amitom sa-
ganze me sityvas ar gavagrZeleb, im ramodenime faqtis mixedviT, ro-
melic mogaxseneT, im saerTo STabeWdilebis mixedviT, romelic yvela
iq wasul qarTvels gamoaqvs afxazeTis mdgomareobaze, sCans rom saqme
cudaT midis. me mgonia, damfuZnebeli kreba dainteresebulia, rom am
sakiTxs udidesi yuradReba, mieqces, raTa jaris zurgi saimedo iyos
da adgilobrivi elementi, mkvidri afxazoba, romelic mudam yofi-
la Cveni istoriuli megobari, marTlac loialurad daviaxlovoT
CvenTan erTad Zveleburad vamuSaoT. me aq ar minda CumaT Cavataro
is faqti, rom afxazTa Soris arian iseTi pirni, romelnic aSkarad da
aqtiurad Cven winaaRmdeg denikinis banakSi moqmedoben. aris mciredi
nawili, romelic aqtiurad CvenTan aris. xolo afxazis xalxis simrav-
le pasiur ukmayofilebaSia, Tumca mas bunebrivad CvenTan loialuri
damegobreba da SeerTeba swadia. Cven unda gavfantoT es undoblobis
atmosfera, gavfantoT ukmayofilebis psixologia. saWiroa im mxare-
Si, romelic gansxvavebuli psixologiiT scxovrobs, romelsac gan-
sakuTrebuli Tvisebebi axasiaTebs, saWiroa meTqi, aseT mxareSi meti
taqti da niuansebi; Cvenma mTavrobam aseT mxareSi unda iyolios war-
momadgenlad ufro mtkice, ufro dakvirvebuli, ufro realur cxov­
rebas Sewyobili kaci, vidre is, romelic dRes iq aris. me vici, rom
b. isidore ramiSvili yvela TqvenTvis Zalian sayvareli pirovnebaa,
vici, rom isidore ramiSvils bevri ram gaukeTebia Tqven mimdinare-
obis ganmtkicebisTvis, am mxriv Zalian pativsacemia ara marto Tqven

161
partiisagan, aramed SeiZleba sxva partiebisaganac, magram yvela im
cnobebis mixedviT, romelic Cven gvaqvs, vrwmundebiT, rom isidore
ramiSvili ar varga Tavis dRevandel postze; sxva Tanamdebobaze, sxva
adgilze SeiZleba Zalian kargic da ufro gamosadegic iyos, magram
afxazeTis dRevandel pirobebSi igi gamosadegi ar aris.
me vfiqrob, mTavrobas, rom scodnoda is mdgomareoba, romelic
afxazeTSia Seqmnili, vidre Cven sakiTxs tribunaze gamovitandiT,
TiTon miiRebda zomebs da iseT adamians gagzavnida iq, romelsac
meti saxelmwifoebrivi xasiaTi eqneboda da romelic met saxelmwi-
foebriv dakvirvebas gamoiCenda da mets angariSs gauwevda realur
politikis moTxovnilebas. aqamdis es ar momxdara; mTavrobas aseTi
nabiji ar gadaudgams. me iZulebuli var vifiqro, rom mTavroba ar
yofila au courant imisa, rac afxazeTSi xdeba. da Tu es asea, me unda
gamovsTqva didi mwuxareba, rom mTavroba, romelsac evaleba fxizeli
Tvali eWiros saqarTvelos yoveli kuTxis cxovrebaze da droze em-
saxurebodes saxelmwifos interesebis dacvis saqmes, dRemde ucodi-
nari darCenila afxazeTis ambebis, da araviTari winaswari zomebi ar
miuRia Cveni saxelmwifo interesis dasacavad. me ar minda, mogaxsen-
ebT gulwrfelad, am mdgomareobis eqsploatacia, ar minda araviTari
kamaTi partiuli znisa, ar minda an Tqven dagabraloT yvelaferi an
Tqven Cven dagvdoT brali da saqme ki imave yofaSi darCes, ra yofaSic
aris. da es Cveni saerTo saqme, romelic dRes afxazeTSi gansacdel-
Sia, SeerTebulis ZalRoniT, erTmaneTis loialuri gagebiT, Cvenda
sasargeblod gamovakeToT.
Tavmjdomare. kamaTi dasrulebulia. sityvis msurveli aravin
aris. Semosulia ori formula – s.-d. fraqciisa da er.-dem-is. gTxovT
waikiTxoT. (mdivani kiTxulobs).

soc.-dem. fraqciis formula:

„damfuZnebelma krebam moismina ra SekiTxva er.-dem. fraqciisa


afxazeTSi Seqmnil mdgomareobis Sesaxeb da damakmayofilebeli pa-
suxi mTavrobisa, damfuZnebeli kreba gadadis morig sakiTxze“.
(mdivani kiTxulobs er.-dem. fraqciis formulas. xmis umetesobiT
miRebulia pirveli formula).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi gaxlavT:

162
SekiTxva er.-dem. fraqciisa gazeT `sali
kldis“ daxurvis Sesaxeb.

gTxovT waikiTxoT SekiTxvis teqsti.


mdivani. (kiTxulobs) „30 mkaTaTves, Sinagan saqmeTa ministris gan-
kargulebiT daxures gazeTi „sali klde“ da misi redaqcia dabeWdes.
am gazeTis TanamSromel gabaSvilis bina gaCxrikes da TviT gabaSvili
daapatimres. es aqti darRvevaa respublikis ZiriTadi kanonisa sity-
visa da presis Tavisuflebis Sesaxeb.
erovnul-demokr. fraqciis davalebiT vekiTxebi mTavrobas – icis
Tu ara man Sinagan saqmeTa ministris es ukanono moqmedeba da Tu icis,
ra zomebs iRebs igi respublikis ZiriTad Tavisuflebis dasacavad?

er.-dem. fraqciis davalebiT sp. kedia“.

Tavmjdomare. SekiTxvis teqsti aseTi gaxlavT. sityva ekuTvnis ba-


ton kedias.
spiridon kedia (n.-d.) batonebo! es faqti yvelas moexsenebaT, ami-
tom did gamartivebas ar saWiroebs. es faqti ar aris oboli faqti Cven
cxovrebaSi, amas TiTqmis sistematiurad mosdevs daaxlovebiT amgvar
xasiaTebis faqtebi. ai magaliTad, swored damaswro b. CxikviSvilma da
misayvedura, ar ilaparakes niko TavdgiriZis gadasaxlebis Sesaxebo.
me mindoda swored am SekiTxvaSi gamomeyenebina es magaliTi. Tqven mo-
gexsenebaT, rom niko TavdgiriZe gadaasaxles im werilebis gamo, ro-
melic ibeWdeboda „saqarTveloSi“. agreTve zog-zogan daapatimres
kidev moqalaqeebi imitom, rom warmosTqvamdnen krebebze zogierT
ara sasiamovno sityvebs, ara sasiamovnos an mmarTvel partiisTvis,
an mTavrobisTvis. es ese aris. ai amgvar SemTxvevebSi administraciis
TviTneboba metis-metad Semawuxebeli aris Tavisufal sinidisisaT-
vis. (xmauroba). es erTnair sistemaSi aris moyvanili. administracia,
sadac ki dainaxavs iseTnair azrebs, an dawerils, an naTqvams, rome-
lic mTavrobis winaaRmdeg aris, maSin mTeli Tavis ZalRoniT moiTx-
ovs imas, rom es kaci gadasaxlebuli iyos, an cixeSi Casmuli. amnairad
sazogadod Tavisufleba sinidisisa da presisa erTnair teroris qveS
aris da kanonmdebeli organo imas ar scdilobs, rom Tavisufleba
sinidisisa da presisa daayenos gareSe administratiul aseTnair Zal-
momreobisa. Tu es ar moxda, maSin laparaki, rasakvirvelia, zedmetia
imaze, rom Cven gvaqvs Tavisufleba an sityvisa an presisa.
ra Tqma unda aris Sexeduleba, presis deleqtebi, an deleqtebis
sityvisa, magram am SemTxvevaSi Cven ar unda SevqmnaT iseTi pirobebi,
iseTi sinamdvile, rom amis gamrCevi organo daSinebuli iyos admin-
istraciisagan an mTavrobisagan es ukve sasamarTlos saqmea gaarCios,
Tu ra xasiaTis deleqti aris Cadenili ama Tu im organos mier da Sem-

163
deg sasamarTlos ganaCenis wesiT iqneba dasjili esa Tu is pirovneba,
vinc daswers.
me mgoni kerZo SemTxveva, gabaSvilis Sesaxeb, gazeTi dauketes,
„klde“ dabeWdes, gaCxrikes gabaSvili ojaxSi da Semdeg cixeSi Casves.
es aSkaraa da gadametebul zomebis miReba unda mospobili iyos, es
ar aris gamarTlebuli TviT im faqtiT, romelsac TviT b. gabaSvili
Tavis werilis saxiT Cven gvaZlevs.
Cven moviTxovT swored, rom aseTnairi Zalmomreoba, metis-meti
TviTneboba, presis, sinidisis Tavisuflebis saqmeSi, administraciis
mxriv iqnes amieridan mainc aRkveTili swored imiT, rom Cven es Cavay-
enoT wesier iuridiul normebSi.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis Sinagan-saqmeTa ministrs.
noe ramiSvili, Sinagan-saqmeTa ministri. moqalaqeno, damfuZneb-
el krebis wevrno! me mgoni, TviT b. kedia grZnobs, rom is SekiTxva,
romelic man Semoitana sruliad ar aris dasabuTebuli, ar aris im-
itom, rom Cveni gza, gza mTavrobisa, da me darwmunebuli var, dam-
fuZnebel krebisa, garkveulia. yvela is elementebi, vinc ebrZvian Cven
damoukideblobas, – aris es marcxniv, an marjvniv, Cven maT winaaRm-
deg viRebT yvela im zomebs, romelic aucilebeli iqneba momentis da-
mixedviT. (kedia: amis winaaRmdegi araferi ar gveqneba!) da vinaidan
TviT b. kedia imas adasturebs, rom araferi winaaRmdegi ar eqneba,
(kedia: rasakvirvelia!) amiT is acxadebs, rom es SekiTxva faqtiurad
moklebulia im sabuTebs, romelic aucilebelia SekiTxvisTvis (kedia:
amas ki ar vacxadebT!)
magram raSia saqme? roca Cven viRebT zomebs bolSevikebis wi-
naaRmdeg, magaliTad, ra gunebaze aris b. kedia da misi partia: uxar-
ian, maSin is taSs ukravs, magram me gekiTxebiT, – roca Cven vebrZviT
bolSevikebs, vebrZviT Tu ara maT ideas, administratiul zomebiT? me
gadaWriT unda ganvacxado mTavrobis saxeliT, rom aras SemTxvevaSi.
Cven vebrZviT maT mxolod imdenad, ramdenadac maTi moqmedeba mimar-
Tulia saqarTvelos damoukideblobis mospobisaken. da Tu gamoirkve-
va, rom sxva romelime jgufi am SemTxvevaSi ase moqmedebs, arsebiTad
cxadia, Tavis-Tavad loRikurad yvelasTvis gasagebi unda iyos, rom
zomebi, romelsac Cven miviRebT maT winaaRmdeg – iseTive neba darTu-
lia, iseTive kanonieria, rogorc es bolSevikebis mimarT.
Tqven SeiZleba brZanoT, rom es erTi exeba bolSevikebs, romel-
nic aSkarad acxadeben, rom isini ar scnoben Cven damoukideblobas,
da meore exeba, b. veSapelis gazeTs, romelic sityviT sdgas saqar­
Tvelos damoukideblobis niadagze da Tu hkiTxavT is yvelaze
ukeTesi mamuliSvilia Tavis qveynisa. Tqven albad iciT, rom bol-
Sevikebi scnoben sxva da sxva kuTxeebis damoukideblobas, magaliT-
ad isini acxadebdnen damoukideblobas ukrainisas. aq damarcxebis
wina dReebSi, imaT mTaSi gamoacxades mTielTa damoukidebeli re-
spublika. miuxedavad amisa, faqtiurad isini, rasakvirvelia, arc

164
erT damoukideblobas ar scnoben, da mudam midian, rogorc erT ise
meore damoukideblobis winaaRmdeg, vinaidan mTel yofil ruseTis
imperiaSi yvelani iltvian Sehqmnan iseTi mdgomareoba, sadac ifar-
faSebs b. lenini da misi partia.
Tu Tqven CaukvirdiT im moRvaweobas, romelsac awarmoebda „sali
klde“ da misi jgufi, dameTanxmebiT, rom mTeli es moRvaweoba faqti-
urad mimarTuli iyo Cven saqarTvelos damoukideblobis winaaRmdeg.
(kedia: es politikis kritika aris da ara saxelmwifos afeTqeba!) diax,
me kargad mesmis, b. kedia scdilobs yovel SemTxvevaSi gaaTeTros es
politika. (kedia: b. kedia ufro aginebs „sali kldes,“ vinem Tqven!)
da swored ara erTxel is politika, romlis meTauri aris b. kedia,
swored ara erTxel da orjel, seriozuli ziani moutanes Cvens da-
moukideblobas.
Tqven aq laparakobdiT presis Sesaxeb, Cven savsebiT momxreni
varT presis Tavisuflebisa da winaaRmdegi yovelnair administra-
tiul zedgavlenisa, Tu ki marTlac presis moRvaweebi ar aZleven se-
riozul zians, ar ayeneben vnebas Cvens umTavres princips, – Cven da-
moukideblobas.
Tqven albad gexsomebaT, b. kedia, is cnobebi, romelic moTavsebu-
li iyo jer gazeT „gruziaSi“ da merme „saqarTveloSi“ (kedia: rome-
li?), romelic exeboda biCs. Tqven albad gexsomebaT, ramdeni gauge-
broba gamoiwvia aman da ra didi ziani moutana aseTma dausabuTebelma
gancxadebam. (kedia: es marTali iyo!) me ar vici, ra sabuTiT brZanebT,
rom es marTali iyo, yovel SemTxvevaSi am cnobas ver daasabuTebT.
Tqven gqondaT saSualeba dagemtkicebinaT, rom marTali iyo is cno-
ba, romelic gazeTSi iyo gamocxadebuli, maSin sruliad gaugebaria
damoukidebel presisTvis, ratom waiRes es cnoba ukan. (kedia: ukacra-
vad, ar wagviRia!) „gruziam“ waiRo. (kedia: „gruzia“ „saqarTvelo“ ar
aris!) „gruziaSi“ moRvaweoben swored Tqveni amxanagebi. Tu Cven am
sabuTebze davdgebiT, maSin Cven saqmes ise unda SevxedoT, rom vsTq-
vaT, es moRvaweoba iseTi aris, romelic scdilobs Sehqmnas iseTi md-
gomareoba, roca ucxoelebs advilad SeeZlebaT Cven Sinaur saqmeebSi
Careva. es erTi. meore, scdiloben Sehqmnan iseTi mdgomareoba, roca
swored es Worebi, es provokacionuri cnobebi, romelsac avrcele-
ben Cveni saxelmwifos mowinaaRmdege elementebi, magaliTad Tundac
zogierTi partiebi Cveni mezoblebisa. amiT did zians ayeneben Cvens
saxelmwifoebrivobas da aseTi politika, romel gazeTSiac unda
iyos, dasagmobia da saxelmwifos aucilebeli movaleobaa aseTi pre-
sis winaaRmdeg zomebi miiRos.
Tu exla Tqven waikiTxavT gazeTs „sali kldes“, Tqven naxavT ucxo
mrewvelebis azrs saqarTveloze, romelsac awers xels ioseb gvele-
siani. mxolod am ucxoelebis azri SeTiTxnilia gazeT „sali klde-
Si“ imitom, rom yovlad warmoudgenelia arsebobdes iseTi ucxoeli,
romelic eTanxmebodes b. gvelesians da ukvirdes, rom saxelmwifos

165
saTaveSi dganan socialistebi. gansakuTrebiT msoflio omis Semdeg,
roca didi roli iTamaSes vanderveldem, albert tomam da sxvebma,
ucxoelTa saxeliT nacionalistebi laparakoben da Semdeg „sal klde-
Si“ sweren: „Cveni qveyana ganuviTarebeli aris, ekonomiurad Zalian
daqveiTebuli aris“... (kiTxulobs).
me Tqven gekiTxebiT, ras niSnavs es, Tu ara aSkara provokacias?
ra aris es Tu ara iseTi moqmedeba, romelic Zirs uTxris Cven damou-
kideblobas? ra aris es Tu ara wisqvilis abruneba yvela im elemen-
tebisaTvis, romelic acxadeben, rom Cveni damoukidebloba ar icnes
swored imitom, rom saTaveSi sdganan socialistebi? da amiT mtrebs
aZleven axal saSualebas, gadaWriT gamoilaSqron Cven damoukide-
blobis winaaRmdeg, rogorc amas sCadis ucxoeli presa da romelsac
asazrdoebs zogierT mezoblebis zogierTi partiebi. amiT iqmneba
iseTi mdgomareoba, roca Cveni damoukideblobis mowinaaRmdege el-
ementebisaTvis advili iqneba Cven saxelmwifos winaaRmdeg brZola.
miuxedavad imisa, rom es ambavi sakvirvelad SeTiTxnilia „sal klde-
Si,“ Cven mainc did yuradRebas ar mivaqcevdiT am werils. magram aris
meore werili, romelsac xels awers revaz gabaSvili, da romlis sa-
Tauri aris „pasuxi ingliss“.
Tqven ityviT, rom es marTlac donkixoturi saqmea, rom revaz gab-
aSvili pasuxs aZlevs saqarTvelos saxeliT ingliss. (kedia: rogorc
aqedan varRvevT tronebs!) es marTalia, es gasagebia saqarTvelos
respublikisTvis, magram ra icis inglisma, rom zogierTi gazeTi im-
denad ubadrukia, rom aq b. revaz gabaSvilic xelebs afaTurebs. (xma:
inglisSi ar Casvamen amis gamo cixeSi!) inglisSi aseT sisuleles da
donkixotobas aravin Caidens. da iciT Tqven, rom erTi nawili Cveni
mtrebisa, dawyobili ufro axlo mezoblebidan da gaTavebuli deni-
kiniT, yvelani erTsa da imaves uCiCineben am saxelmwifos, romelic aq
imyofeba am Jamad da romelTanac Cven, rasakvirvelia, mosurneni varT
mWidro ekonomiuri da kulturuli kavSiri daviWiroT, – eubnebian:
„Tqven gaqvT saqme im saxelmwifosTan, romelic namdvilad bolSevi-
kuri aris.“ ai, batonebo, gadaikiTxeT denikinelTa presa, romelic
amtkicebs, rom saqarTvelo bolSevikuria, da Tu Tqven gsurT ebrZo-
loT bolSevikebs, unda aseTive brZola gamoucxadoT saqarTvelos
respublikaso. da vinaidan bolSevikur brZolaSi unari Cven, denikin-
ma da kolCakma gamoviCineT, aSkaraa, Tavis Tavad, rom unda mogvceT
saSualeba exlave SevesioT bolSevikur saqarTveloso. da, ai, nacio-
nalistebi xels uwyoben maT gamarjvebas. ai, ras swerda gaz. „sali
klde“. (kiTxulobs). aq social-demokratiis, mmarTvel partiaze aris
laparaki. (kiTxulobs) da me Tqven gekiTxebiT es aris Tu ara aSka-
ra brZola Cven damoukideblobis winaaRmdeg? (xma: rasakvirvelia!)
aris Tu ara dasturi yvela imisa, rasac aTavsebs Cvens winaaRmdeg
denikinis Savi laSqari? aris Tu ara es provokacia, romelsac awar-
moebs mezobelTa didi gavleniani partia? Tu ki es ase aris, mTavro-

166
ba valdebuli aris Tu ara miiRos am provokaciis winaaRmdeg, aSkara
provokaciis winaaRmdeg zomebi, romelsac Cven vRebulobT, swored
im SemTxvevaSi, romelsac es exeba saqarTvelos, exeba Cven damoukide-
blobas? gamodis es memarjvene banakisagan, Tu memarcxne banakisagan,
aq araviTari garCeva ar aris. roca ebrZvian Cven damoukideblobas –
is iqneba memarjvne sektorisagan, Tu memarjvne sektorisagan, – vinc
unda iyos es, vinc marTlac Cven winaaRmdeg gamodis, gamodis damou-
kideblobis winaaRmdeg, da xels uwyobs iseTi mdgomareobis Seqmnas,
romelic gauadvilebs Cvens mowinaaRmdeges samSoblos damarcxebas,
yvela am SemTxvevaSi, mTavroba valdebulia, da iRebs – zomebs da me
unda davamSvido b. spiridoni kedia, rom is, mTavroba SemdegSiac
miiRebs yvela im zomebs, romelic aucilebeli iqneba (kedia: ese, rom
ar iyos – gadagayenebT!) (taSi).
(Tavmjdomareobs s. mdivani).
Tavmjdomare. ori furmula gaxlavT Semotanili, social-­demok­
ratebis mier da erovnul-demokratebis mier.

s.-d. fraqciis formula:

„damfuZnebelma krebam moismina ra SekiTxva erovnul-demokra-


tiul fraqciisa gaz. „sali kldis“ daxurvis Sesaxeb da mTavrobis
ganmarteba, damakmayofileblad scno igi, da gadadis morig sakiTxze“.
(xmis umravlesobiT miRebulia s.-d. fraqciis formula).

sxdomis Sewyveta.

(sxdoma Sewyvetilia 10 wuTiT).


Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. oniaSvils.
d. oniaSvili. s.-d. fraqcia winadadebas iZleva – jer airCios sare-
komendacio komisia senatorebis asarCevad da Semdeg iyos es sakiTxi.
Tavmjdomare. ukacravad, (ar ismis) vinaidan am debulebas sare-
daqcio komisiam unda ukanaskneli redaqcia gaukeTos, da mxolod ma-
Sin Semova, amisaTvis me pirvelad es davsvi. neba miboZeT wavikiTxo
es debuleba. sityva xom aravis surs? maSasadame, es winadadeba miRe-
bulia. dadgenileba waikiTxeT. (mdivani kiTxulobs). dadgenileba
miRebulia da gadaecema saredaqcio komisias. (gomarTeli: es gaxlavT
Sedgenili saredaqcio komisiis winadadebiT) ukacravad, gTxovT mo-
isminoT, winadadeba social-demokratiul fraqciisa. (kiTxulobs).
vis surs sityva? (kedia: misaRebia, batono, unda yofiliyo 30, CvenT-
vis mouciaT 3!) amgvarad aris damtkicebuli. exla gTxovT moisminoT
rezoliucia damfuZnebel krebis muSaobis Sewyvetis Sesaxeb. (mdivani
kiTxulobs) „droebiT – Tvenaxevris vadiT Seswydes damf. krebis sx-

167
domebi. daevalos prezidiums gansakuTrebul SemTxvevaSi moiwvios
damfuZnebeli kreba. (winadadeba miRebulia erTxmad).
Tavmjdomare. amgvarad, exla iqneba saboloo teqstebi im debule-
bebisa, romlebic Tqven miiReT.
(saboloo teqstebi miRebulia).
ivane gomarTeli. es dadgenileba dawerili iyo saredaqcio komi-
siis TanadaswrebiT, amitom saredaqcio komisiis mier ukve damtkice-
buli aris.
Tavmjdomare. es dadgenileba da saboloo teqstebi miRebulia.
moismineT dRiuri wesrigi momaval sxdomisa. momavali sxdoma Tanax-
mad am debulebisa daniSnuli aris 19 enkenisTves da amis wesrigi gTx-
ovT moisminoT.
mdivani. (kiTxulobs).

Tavmjdomaris sityva damfuZnebeli


krebis muSaobis Sewyvetis Sesaxeb.

exla me movaled vracx Cem Tavs oriode sityviT mogmarToT. ro-


gorc iciT 4 Tve aris, rac muSaobs damfuZnebeli kreba. es dro erTob
mcirea, magram is, rac am 4 Tvis ganmavlobaSi saqarTvelos demokra-
tiul respublikam da misma uzenaes organom ganicada – Seefereboda
ufro did dros, ufro did xanas da samwuxarod is gasaWiri, is gansac-
deli, romelic ganicada man am 4 Tvis ganmavlobaSi, es iyo gagrZeleba
im gansacdelisa, im gasaWirisa, romelic daiwyo dRidan saqarTvelos
damoukideblobis gamocxadebisa.
magram, miuxedavad amisa, me Tamamad SemiZlian vsTqva, da sajarod
vaRiaro, rom damfuZnebel krebas, mis aRmasrulebel organos – mTav-
robas da mis damcvels da mis gmirs – jars da saxalxo gvardias araso-
des saqarTvelos demokratiis respublikisTvis ar uRalatnia. – misi
wminda droSa erovnuli da revoliucionuri aravis winaSe ar moux-
ria da me nebas maZlevs vifiqro, rom momavalSi, rodesac Tqven Tve
naxevris dasvenebis Semdeg gamocxaddebiT aq, ufro gajansaRebul-
ni, ufro Zlierni, magram igive suliT gakaJebulni – axal energiiT,
Tqven SeudgebiT kvlav saqarTvelos respublikis suverenobis ganmt-
kicebas da winaaRmdegobas gauwevT im damabrkolebel mizezebs, ro-
melnic mravlad arian saqarTvelo suverenobis ganmtkicebis gzaze.
Cven aq sajarod vaRiarebT, rom Cveni Seuryeveli mizania dacva da-
moukidebel suvenerul saqarTvelosi da aravis ar davnebdebiT rac
unda gagviWirdes am gzaze.
neba miboZeT winadadeba mogceT gaugzavnos misalmeba jars da
saxalxo gvardias, romelnic dRes ise medgrad ibrZvian Cveni damou-
kideblobis dasacavad, xan aRmosavliT, xan dasavliT. mteri bevria,
magram saqarTvelos irgvliv artyia misi jari da saxalxo gvardia,

168
romlis Zleva jerjerobiT veravin SesZlo da momavalSiac vervin
dasZlevs... (taSi).
meore winadadeba iqneba Cveni imis Sesaxeb, rom dRes, droebiTi
dauZlurebul Cveni mTavrobis Tavmjdomares gaegzavnos depeSa da
usurvoT mas, rom saSualeba mieces am Tve naxevarSi gajansaRebuli
kvlav daubrundes Tavis movaleobas.
gaumarjos damoukidebel saqarTvelos, gaumarjos mis suverenul
uflebebs, vaSa Tqven! (mxurvale taSi).
sxdoma ixureba naSuadRevis 4 saaTsa da 50 wuTze.

169
saqarTvelos damfuZnebeli kreba
(stenografiuli angariSi)

ormocdameSvide sxdoma

paraskevi, 1919 weli, seqtembris 26. tfilisi. sasaxle.

Tavmjdomareobs damfuZnebel krebis Tavmjdomaris umfrosi am­


xanagi
aleqsandre lomTaTiZe.
mdivnobs damfuZnebeli krebis mdivani
konstantine jafariZe.
prezidiumSi arian:
simon mdivani,
grigol naTaZe,
qristine SaraSiZis asuli.
sxdoma iwyeba dRis 11 saaTsa da 52 wuTze.
Tavmjdomare. sxdoma gaxsnili gaxlavT. (mdivans) gTxovT waikiT­
xoT dRiuri wesrigi.
mdivani. (kiTxulobs).

dRiuri wesrigi:

1. saboloo teqsti – rkinis gzis general-gubernatorisaTvis


100.000 man. micemisa – mimdinare xarjebis dasafaravad da rkinis gzis
matareblebis mcvelTa ricxvis gadidebisaTvis 738.833 man. da 40 kap.
kreditis gaxsnis dekretisa. momxsenebelia iv. gomarTeli.
2. ganxilva dekretisa – yofili kadetTa korpusis Senobis gada-
sakeTeblad 700.000 man. gadadebis Sesaxeb. momxsenebelia gr. urataZe.
3. ganxilva dekretisa – gazeT „saqarTvelos respublikis“ saxelm-
wifo dawesebulebaTaTvis savaldebulo gamowerisa da savaldebulo
gancxadebebis fasis gadidebis Sesaxeb. momxsenebelia iv. WavWaniZe.
4. SekiTxva – erovnul-demokratiul fraqciisa mTavrobisadmi –
qal. xonis mcxovrebTa warmomadgenlebis dapatimrebis Sesaxeb.

171
5. SekiTxva – erovnul-demokratiul fraqciisa mTavrobisadmi –
nikoloz Carkvianis usafuZvlod dapatimrebis Sesaxeb.
Tavmjdomare. Sesaxeb mesame sakiTxisa, gancxadeba Semovida Sina-
gan-saqmeTa saministros uwyebidan. uwyeba Txoulobs mesame sakiTxi
daubrundes mas dasamuSaveblad. hsurs Tu ara visme gancxadebis Ses-
axeb? aravis. dRiuri wesrigi damtkicebulia. pirvel sakiTxis Sesax-
eb sityva ekuTvnis momxsenebel iv. gomarTels.
iv. gomarTeli. (kiTxulobs saredaqcio komisiis Sesworebas).
Tavmjdomare. hsurs Tu ara vismes sityva amis Sesaxeb? aravis. vin
aris winaaRmdegi? aravin. dekreti miRebulia.
meore sakiTxis Sesaxeb sityva ekuTvnis momxsenebel gr. urataZes.
gr. urataZe. (s.-d.) batonebo! rogorc mogexsenebaT, mTavrobam
sasurvelad da saWirod dainaxa yvela saministroebis erT Senoba-
Si moTavseba. aseT Senobad mTavrobam saukeTesod miiCnia yofili
kadetTa korpusi. Tavis droze mTavrobam gamoiTxova damfuZnebel
krebisagan 500.000 maneTi, Senobis SesakeTeblad. maSin xarjT-aR-
ricxva warmodgenili ar iyo, radgan bevri saWiro masalis fasebi
ar iyo gansazRvruli. SeuZlebeli iyo gaTvaliswineba, Tu ra masa-
la iyo saSovneli adgilobriv da ra iyo mosatani, an ra fasi eqne-
boda maT. amitom SeuZlebeli Seiqna xarjT-aRricxvis Sedgena. exla
masalis fasebi gamoirkva; aRmoCnda, rom Senobas sWirdeba agreTve
kapitaluri SekeTeba. gamowveulia xarjebis gadideba. gadadebuli
Tanxa 500.000 maneTi sakmarisi aRar Seiqna. Tanaxmad amisa Sedgenilia
xarjT-aRricxva, romelic udris milion oras aTas maneTs (1.200.000
man.) 500.000 maneTi ukve miRebulia, saWiroa kidev 700.000 man. mTav-
robas ganuxilavs es xarjT-aRricxva. sabiujeto-safinanso komisiam,
romelsac gadaeca es xarjT-aRricxva – daadastura da daadgina Sua-
mdgomloba iqmnas aRZruli damfuZnebel krebis winaSe, rom gaRebul
iqmnas Senobis SesakeTeblad aRniSnuli Tanxa 700.000 man.
Tavmjdomare. saerTo msjelobisaTvis vis hsurs sityva? vin aris
winaaRmdegi muxlobriv ganxilvisa? aravin.
gTxovT waikiTxoT pirveli muxli
gr. urataZe. (kiTxulobs dekrets muxlobriv).

dekreti yofil kadetTa korpusis Senobis


gadasakeTeblad 700.000 man. gadadebisa.

1. gaRebul iqnes saxelmwifo xazinidan mTavrobis gankarguleba-


Si Svidasi aTasi (700.000 man.) yofil kadetTa korpusis Senobis gada-
sakeTeblad.
2. dekreti ese Sedis ZalaSi dRidan miRebisa damfuZnebel krebis
mier.

172
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi saerTod dekretisa? aravin.
dekreti miRebulia. gadaecema saredaqcio komisias. Semdegi sakiTxi:
SekiTxva erovnul-demokratiuli fraqciisa.
(mdivans) gTxovT waikiTxoT SekiTxvis teqsti.
mdivani. (kiTxulobs SekiTxvas):
saqarTvelos damfuZnebeli krebis prezidiums. erovnul-demokra-
tiuli fraqciis SekiTxva Sesax. q. xonis mcxovrebTa warmomadgenlebis
dapatimrebisa. quTaisis administraciis gankargulebiT dapatimre-
bul iqmna da satusaRoSi Camwyvdeuli q. xonisa da mis Semadgenlo-
bis sof. qarCxabisa da ivandidis mcxovrebTagan amorCeuli deputa-
cia, romelsac davalebuli hqonda wardgena mTavrobisTvis xonis
mcxovrebTa Suamdgomlobis Sesaxeb q. xonSi saqalaqo mmarTvelobis
gauqmebisa da saerobo mmarTvelobis SemoRebisa.
moexsena Tu ara mTavrobas yovelive es da Tu man es uwyis ra
zomebs Rebulobs is xonis warmomadgenelTa Selaxul uflebis aRsad-
genad da am borot-moqmedebis CamdenTa dasasjelad Tanaxmad kanoni-
sa. erovnul-demokratiuli fraqciis davalebiT al. asaTiani.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. gvazavas.
giorgi gvazava. (n.-d.) batonebo! Cven mogvdioda sxva da sxva
cnobebi am saqmis Sesaxeb. am cnobebis mixedviT Cven SemovitaneT
SekiTxva.
Tavmjdomare. gTxovT, xma-maRla. ar ismis.
g. gvazava. amaze meti xma ara maqvs. mere Cven mogvdioda axal-ax-
ali cnobebi. zogierTi momenti iwvevda davas. saWirod davinaxeT ar
davkmayofilebuliyaviT am cnobebs da gavgzavneT amxanagi asaTiani.
is wasuli aris adgilobriv masalis mosakrebad da Camova zeg, an orS-
abaTs, amitom gTxovT SekiTxva gadasdoT Semdegi sxdomisTvis.
(xmebi: jer masalas undoda Sekreba da mere SekiTxvis Setana. Sei-
Zleba damateba).
Tavmjdomare. (gvazavas) Tqven daasruleT? araviTari damateba
reglamentis ZaliT ar SeiZleba. vin aris winaaRmdegi sakiTxi moix-
snas? aravin. winadadeba miRebulia.
SekiTxva erovnul-demokratiul fraqciisa (mdivans): gTxovT wa­
ikiTxoT SekiTxvis teqsti.
„saqarTvelos damfuZnebel krebis prezidiums“. erovnul-demok­
ratiul fraqciis SekiTxvis Sesaxeb moqalaqe nikoloz Carkvianis us-
afuZvloT dapatimrebisa.
ama wlis 2 aprils q. TbilisSi naSuadRevis 6 saaTze gvardieleb-
ma quCaSi daapatimres leCxumis mazris sof. CxereTSi mcxovrebi mo-
qalaqe nikoloz Carkviani. gvardiisave gankargulebiT patimari
damwyvdeul iqmna metexis cixeSi, amis Semdeg moqalaqe Carkvianis
winaaRmdeg sxva da sxva dros wardgenil iqmna ramodenime braldeba,
romelnic imdenad usafuZloni aRmoCnden, rom sasamarTlos bralde-
belma SesaZlodac ver dainaxa gamoZiebis warmoeba. miuxedavaT amisa

173
Sinagan saqmeTa ministris gankargulebiT moqalaqe Carkviani dRemde
dapatimrebulia.
moexseneba Tu ara yovelive es mTavrobas da Tu moexseneba, ra
zomebs Rebulobs is moqalaqeTa elementur uflebebis dasacavad.
erovnul-demokratiul fraqciis davalebiT, damfuZ. krebis wev-
ri i. maWavariani.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. maWavarians.
i. k. maWavariani. (er.-dem.) batonebo! am mimdinare wlis 2 aprils,
saRamos Jams 6 saaTze, leCxumis mazris mcxovrebs nikoloz Carkvi-
ans rusTvelis quCaze moulodnelad gars Semoertya ramdenime
SeiaraRebuli piri, miuReres Tofebi da ubrZanes: „xelebi zeviT“.
brZaneba aRsrulebul iqmna. gancvifrebulma Carkvianma ifiqra:
iqneb scdebian, sxva pirovnebad mimiRes da uTxra: „Tqven scdebiT, me
Carkviani gaxlavarT“. SeiaraRebulma pirebma uTxres: „Cven swored
Carkvians veZebT“-o. Caiyenes SuaSi da gaiyoles quCaSi. maT SemoxvdaT
gelovani da studenti axvlediani, romelTac icnes Tavis soflis mcx-
ovrebi Carkviani da gaukvirdaT, ra ambavia mis Tavso. sakiTxis gamo-
sarkvevad da imis gasagebad, rad da vin daiWira Carkviani, Sori-ax-
los ukan daedevnen, rodesac miuaxlovdnen mixeilis prospeqts,
SeiaraRebulma pirebma SeniSnes gelovani, uTxres, ras gvzverav, Senc
albad amis amxanagi iqnebi, Senc amasTan wamodi, ahyares gelovans
iaraRi da gaiyoles Tan. sanam movidodnen muStaidTan SeiaraRebul-
ma pirebma gaiges gelovanis vinaoba, amitom mas iaraRi daubrunes da
gaanTavisufles. SeSinebuli gelovani gamobrunda da Semoxvda axv-
ledians. SeiaraRebulma pirebma ki Carkviani waiyvanes tramvais park-
isken. amasobaSi Carkvianis aseTi ucnauri datyvevebis ambavi gaigo
Carkvianis naTesavma vinme mdivanma. mdivani miiWra sagangebo razmis
ufrosTan da moaxsena, rom sruliad ukanonod saTanado orderis
warudgenelad daiWires quCaSi respublikis moqalaqe Carkviani da
sadRac waiyvaneso. sagangebo razmis ufrosi SeekiTxa yvela miliciis
ubnebSi da sxva da sxva StabebSi, magram upasuxes Carkvianis Sesaxeb
araferi viciTo, mxolod daakisres sagangebo razmis moxele kuxal-
aSvils am saqmis gamorkveva. kuxalaSvili gaemgzavra sisxlis samar-
Tlis miliciis ufrosTan, romelmac miiRo yovelive zoma, magram
vera gaigora. mdivani da kuxalaSvili sisxlis samarTlis milici-
idan wavidnen pirvel komisariatSi, magram veraferi gaiges. rodesac
iqidan dabrundnen maT win Sexvdnen gelovani da axvlediani, romel-
Tac uambes, rom SeiaraRebulma pirebma gaitaces Carkviani da miiy-
vanes tramvais parkSi, sadac yofila adgilobrivi gvardiis Stabi. iq
ikiTxes Carkvianis Sesaxeb, magram ganucxades, rom araviTari tusaRi
ar mouyvaniaT da Carkvianis Sesaxeb maT araviTari cnoba ara aqvT.
mdivani SeSinebuli im mosazrebiT, rom SeiZleba mokvlas upirebeno,
miiWra SuaRamisas sagangebo sasamarTlos TavmjdomaresTan a. ivane
jafariZesTan da uambo, rom aseTi ucnauri ambavi moxda rusTavelis

174
quCaze Cvens deda-qalaqSi. ivane jafariZem im Ramesve acnoba tele-
foniT Sinagan-saqmeTa ministrs, sasamarTlo palatis bralmdebels b.
gelazarovs, miliciis ufross da yofil guberniis komisars b. maR-
lakeliZes. im Ramesve iyo zomebi miRebuli, magram verc erTma pirma,
verc erTma saxelmwifo dawesebulebam ver gaigo visi brZanebiT an vin
daiWira Carkviani.
meore dRes igive kuxalaSvili, sagangebo razmis moxele da mdi-
vani mividnen tramvais parkSi. iq maT erTma SeiaraRebulma pirma,
mgoni gvardielma, iqneb gvardielic ar iyo, ganucxada, marTalia aq
moiyvanes erTi maRal-maRali nabdiani kaci, da waiyvana kuxalaSvili
iqve StabSi. StabSi ki kategoriulad ganacxades Carkvianis Sesax-
eb araferi viciTo. roca amas Stabis warmomadgeneli acnobebda, es
SeiaraRebuli vaJbatoni gaipara, roca mixvda, rom man Rrmad Setopa
iseT morevSi, sadac cxviric ar unda waeyo. darCnen saxtad kuxalaS-
vili da mdivani, maT im Jamadac veraferi ver Seityves.
am mdgomareobaSi imyofebodnen Carkvianis naTesavni da nacnobni
ori kviris ganmavlobaSi – ar icodnen vin da risTvis daiWira Carkvi-
ani. ori kviris Semdeg gaiges, rom Sinagan saqmeTa ministrma es saqme
gadasca Tbilisis sasamarTlos bralmdebels – tatiSvils, romlis
saxelzedac gadaricxa tusaRi Carkviani. Carkvians warudgines bral-
deba, rom viTomc mas miuRia monawileoba erTi gvardielis – svanis
onianis mkvlelobaSi. es oniani mokluli iyo quTaisSi. saolqo sa-
samarTlos bralmdebeli SeekiTxa quTaisis sasamarTlos bralmdeb-
els. iqidan man miiRo cnoba depeSiT, rom onianis mkvlelobaSi Carkvi-
ans araferi monawileoba ar miuRia. Tbilisis saolqo sasamarTlos
bralmdebelma acnoba Sinagan saqmeTa saministros, rom Carkvianis wi-
naaRmdeg, mis danaSaulobis dasamtkiceblad mas ar moepoeba arc erTi
sabuTi da amisTvis SesaZleblad ver racxvs mis sapyrobileSi yofnas.
Sinagan saqmeTa saministrom tusaRi gadaricxa Tavis saministroze
da dastova sapyrobileSi. amis Semdeg TbilisSi Camodis Carkvianis
coli. unda movaxseno damfuZnebel krebas, rom Carkvianis datusaRe-
biT awiokebul iqmna misi ojaxi. mas hyavs 8 Svili – uncrosi 2 wlis
da ufrosi 16 wlis da eseni darCen mxolod dedis amara, moklebul-
ni yovelgvar materialur saSualebas. Carkvianis coli Camovida aq,
miiWra Sinagan saqmeTa ministrTan da sTxova: gaanTavisufleT Cemi
qmario. ministridan man miiRo pasuxad: „madlobeli unda iyo, rom
is zis iq – sapyrobileSi da ara iq“ – e. i. saiqioSio. amnairi gancxa-
debis mosmenis Semdeg Tavzardacemuli qali gamovida saministrodan.
ramdenime dRis Semdeg Sinagan saqmeTa ministris TanaSemwesTan mid-
is mdivani da imeorebs imav Txovnas. Sinagan saqmeTa ministris Ta-
naSemwem ganucxada, rom Carkvians onianis mkvlelobaSi ki ar miuRia
monawileoba, aramed 1905 wels (am 14 wl. winad), raRac mkvlelobaSi.
mdivanma moaxsena, rom Cven vamtkicebT – Carkvians arasodes araviTar
mkvlelobaSi monawileoba ar miuRia, ar yofila pasuxis gebaSi mice-

175
muli da arc SemCneuli saeWvo saqcielSi da usindiso moqmedebaSi da
amitom gTxovT warudginoT gansazRvruli braldeba da gamoiZioT es
saqme. Sinagan saqmeTa ministris TanaSemwe dapirda vnaxavTo, magram,
miuxedavad aseTis dapirebisa, veraferi braldeba ver naxa. gavida
dro. mdivani midis Sinagan saqmeTa ministrTan da imeorebs Txovnas.
Sinagan saqmeTa ministri eubneba, rom Carkvians miuRia monawileoba
dadiSkelianis mkvlelobaSi. es mesame axali versiaa. mdivanma moaxse-
na, rom dadiSkelianis axlo naTesavebi da misi meuRle mSvenivrad ic-
noben Carkvians da ician es garemoeba. daekiTxeT maT da mTels mazras.
garda amisa, roca dadiSkeliani mohkles, Carkviani im xanad imyofe-
boda sariyamiSSi da roca iqidan modioda gzaSi gascarcves. es amba-
vi dawvrilebiT moexseneba sagareo saqmeTa ministrs, da es garemoeba
amtkicebs, rom Carkviani ver miiRebda monawileobas dadiSkelianis
mkvlelobaSi. Carkviani mainc ar gauSves, Tumc gamoirkva, rom mas arc
erT borot-moqmedebaSi monawileoba ar miuRia. Sinagan saqmeTa samin-
istros ar hqonda araviTari sabuTi mis danaSaulobis dasamtkiceb-
lad. Sinagan saqmeTa ministrTan mivida Cveni fraqciis wevri spiridon
kedia da sTxova gaeSvaT Carkviani, vinaidan Cven darwmunebuli vi-
yaviT mis udanaSaulobaSi da amasTan ar gvsurda sakiTxis gamwvaveba;
SevagroveT saWiro masala da movaxseneT ministrs, darwmunebuli ima-
Si, rom am wesiT ufro male iqneboda aRdgenili Carkvianis ukanonod
gaTelili ufleba. kedias dapirden, magram Carkviani dRemde mainc
ar gamouSviaT da mgoni dRes apireben ganTavisuflebas. es Carkviani
arasodes ar yofila araferSi SemCneuli. is aris erTi Raribi aznau-
ri leCxumis mazrisa. igi iyo kontragenti meoTxe polkis sasursaTo
nawilisa da awvdida polks simindsa da sxva sanovages.
exla Semogvaqvs ra es SekiTxva, Cven movsTxovT Sinagan saqmeTa
ministrs, rom man auxsnas damfuZnebel krebas vin iyvnen is pirebi,
romelTac araviTari orderi ar hqondaT da esoden ukanonod daa-
tusaRes Carkviani, ra sabuTiT, ra mosazrebiT Sinagan saqmeTa samin-
istros eqvsi Tvis ganmavlobaSi udanaSaulo kaci hyavda daWerili
cixeSi da exla ra motivebiT anTavisufleben cixidan da ras niSnaven
ministris sityvebi: „madlobeli iyavi, rom is iq zis – satusaRoSi da
ara iq“. – e.i. saiqioSi? roca Cven movismenT Sinagan saqmeTa ministris
ganmartebas, maSin warmovadgenT ufro vrclad Cvens mosazrebebs
da sabuTebs. (arseniZe adgilidan: exla warmoadgineT sabuTebi!) me
sazogadod Cveuli var aq sabuTebiT gamosvlis, magram exla xelT ar
maqvs zogierTi sabuTebi, vinaidan Sinagan saqmeTa ministrma ar dam-
aneba gasacnobad Carkvianis saqme da ministrma piradad ganmicxada:
aq iseTi saidumlo miwer-mowera aris, rom misi gasinjva ar SeiZle-
bao. (xma adgilidan: iqneba marTla saidumlo iyo!) es administrati-
uli saqme saxelmwifoebriv saidumloebas ar warmoadgenda, amisaT-
vis saministros, rogorc aRmasrulebel organos ar hqonda neba uari
eTqva da ar mieca saSualeba damfuZnebel krebis wevrisaTvis, romel-

176
ic arCeulia xalxis mier, misi ndobiT aRWurvilia da romelsac aqvs
kontrolis ufleba, gacnoboda am saqmes. es axali danaSaulia Sina-
gan-saqmeTa saministrosi.
me vacxadeb Cems uRrmes protests, imis gamo, rom Sinagan-saqmeTa
saministrom es saqme ar damaneba gasacnobad da sabuTebis Sesafarde-
blad da ar miCvena is miwer-mowera, romelic am saqmis Sesaxeb swar-
moebda.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis Sinagan saqmeTa ministris amxanags.
p. WiWinaZe, Sinagan-saqmeTa ministris amxanagi. es SekiTxva, sas-
wrafo ar aris da amitom nebas vaZlev Cem Tavs ganucxado, damfuZneb-
el krebas, rom amis pasuxi iqneba SemdegisTvis.
Tavmjdomare. rogorc mogexsenebaT uwyebis warmomadgenels
ufleba aqvs SekiTxvaze pasuxi gasces an imave sxdomaze, an Semdeg sx-
domaze, mxolod araugvianes Svidi dRisa. ase, rom SekiTxvis ganxilva
gadadebulia. vis nebavs sityva? aravis. maSasadame SekiTxva gadadebu-
lia. dRiuri wesrigi, amowurulia. moiTmineT batonebo, jer sxdoma
ar daxurula. moismineT Semdegi sxdomis wesrigi. (mdivani kiTxulobs
Semdegi sxdomis dRiur wesrigs).
vis surs sityva? aravis? winaaRmdegi aravin aris? sxdomas vxurav.
sxdoma ixureba 1 saaTsa da 10 wuTze.

177
saqarTvelos damfuZnebeli kreba
(stenografiuli angariSi)

ormocdameeqvse sxdoma

1919 weli, paraskevi, 29 enkenisTve. tfilisi. sasaxle.

Tavmjdomareobs damfuZnebel krebis Tavmjdomaris ufrosi am­


xanagi
aleqsandre lomTaTiZe.
mdivnobs damfuZnebel krebis mdivnis amxanagi
grigol naTaZe.
prezidiumSi arian:
simon mdivani,
qristine SaraSiZis asuli.

sxdoma iwyeba dRis 12 saaTze da 30 wuTze.


Tavmjdomare. gTxovT dabrZandeT. sxdoma gaxsnili gaxlavT. mdi-
vani mogaxsenebT dRiur wesrigs.
mdivani. (kiTxulobs komisiebSi gadascem sakanonmdeblo aqtTa,
nusxas da Semdeg dRiur wesrigs).

komisiebSi gadasacemi sakanonmdeblo aqtebi.

1. gzaTa ministris proeqti – gzaTa departamentis debulebisa.


gadaeces gzaTa da iuridiul komisias.
2. gzaTa ministris kanon-proeqti rkinis gzis miliciis damatebi-
Ti Statis Sesanaxad – 580.000 man. gadadebisa. gadaecema sabiuje-
to-safinanso komisias.
3. finansTa da vaWroba-mrewvelobis ministris proeqti dekreti-
sa – me-V tomis 317-331 muxlis gauqmebis Sesaxeb – saxelmwifo mosamsax-
ureTa mier erTdroul gadasaxadis gaRebisa – jamagiris gadadebisa
da dajildovebisaTvis. gadaecema iuridiul komisias.
4. miwaT-moqmedebis ministris proeqti dekretisa – gagris klima-
tiur sadguris mosamsaxureTaTvis jamagiris momatebis Sesaxeb. ga-
daeces sabiujeto-safinanso komisias.

179
5. Sromis ministris proeqti dekretisa – yofil kadetTa korpu-
sis Senobis gadasakeTeblad 700.000 man. gadadebis Sesaxeb. gadaeces
sabiujeto-safinanso komisias.
6. gzaTa ministris kanon-proeqti – gzatkecilebis sammarTvelos
warsuli wlis xarjis dasafaravad 180.730 man. da 22 kap. gadadebisa.
gadaecema sabiujeto-safinanso komisias.

dRiuri wesrigi:

1. samandato komisiis moxseneba – damfuZnebel krebis wevrTa


damatebiTi arCevnebis Sesaxeb.
2. sarekomendacio komisiis moxseneba senatorebis Tanamdebobaze
kandidatebis dasaxelebis Sesaxeb.
3. dekreti–rkinis gzis general-gubernatorisaTvis saxelmwifo
xazinidan 100.000 man. micemisa – mimdinare xarjebis dasafaravad da
rkinis gzaze arsebul samgzavro matareblebSi mcvelTa ricxvis ga-
dideba 250 kaciT da maT Sesanaxad sami Tvis ganmavlobaSi 730.531 man.
da 30 kap. kreditis gaxsnis saxelmwifo xazinidan.
Tavmjdomare. dRiuri wes-rigis Sesaxeb xom aravin isurvebs si-
tyvas? msurveli aravin aris. dRiuri wesrigi miRebulia. pirveli
sakiTxia samandato komisiis moxseneba damfuZnebeli krebis damatebi-
Ti arCevnebis Sesaxeb. sityva ekuTvnis damfuZnebeli krebis samanda-
to komisiis Tavmjdomares urataZes.

samandato komisiis moxseneba.

grigol urataZe. (s.-d.). batonebo! im debulebis Tanaxmad, ro-


melic SeimuSava parlamentma, centralur saarCevno komisias unda
moexdina damfuZnebeli krebis damatebiTi arCevnebi im adgilebSi,
romlebSiac sxva da sxva mizezebis gamo SeuZlebeli iyo arCevnebis
moxdena pirveli arCevnebis dros, am dadgenilebis ZaliT damfuZne-
beli krebis damatebiTi arCevnebi unda momxdariyo eqvsi Tvis gan-
mavlobaSi. magram am vadaSi centralurma saarCevno komisiam ver
moaxerxa damatebiTi arCevnebis daniSvna yvela im adgilebSi, sadac
aseTi arCevnebi ar momxdara. pirvelad gamoirkva, rom zog adgilSi
es pirdapir SeuZlebeli iyo. aseTi iyo magaliTad, afxazeTi. centra-
lurma saarCevno komisiam gaiTvaliswina ra, rom gansazRvrul dro-
Si ar SeiZleboda afxazeTSi arCevnebis moxdena, Suamdgomloba aRZra
damfuZnebeli krebis winaSe gadaedo arCevnebi. damf. krebam daadgina
afxazeTSi damatebiTi arCevnebi gadaidos kidev eqvsi TviT. mizezs,
– Tu ratom ar moxda damfuZnebeli krebis arCevnebi afxazeTSi me ar
Sevexebi, magram samandato komisiis saxeliT vacxadeb, rom aris sakmao

180
sabuTebi imisa, Tu ram aiZula centraluri saarCevno komisia Suad-
gomloba aReZra am vadis gadidebis Sesaxeb. danarCen adgilebSi bor-
CaloSi, axalcixis, axalqalaqis, focxovis raionebSi duSeTis mazra-
Si, xevsureTSi da svaneTSi, yvela am adgilebSi moxda damfuZnebeli
krebis damatebiTi arCevnebi.
rodesac centralurma saarCevno komisiam miiRo yvela saWiro ma-
salebi damatebiTi arCevnebis Sesaxeb, man daadastura yvela, garda
bolnis-xaCinis arCevnebisa. marTalia, zogi adgili iwvevda davas, ma-
gram davis gamomwvevi mizezebi iyo wvrilmani xasiaTis.
upirvelesad iwvevda davas bolnis-xaCinis arCevnebi. aq saarCevno
yuTi aRmoCda gaWrili ori mxridan. Tqven mogexsenebaT, rom saarCev-
no kanonis mixedviT saarCevno yuTi gaWrilia mxolod erTi mxriT
konvertebis Casagdebad, da radganac es yuTi ori mxriT iyo gaWrili
kanoni ukve darRveulia. adgilobrivi saarCevno komisia iuwyebo-
da, rom sxva saarCevno wesebic darRveuli iyoo. rodesac gauxsniaT
yuTi, aRmoCenila, rom saarCevno yuTSi erTad iyo gadakecili jgufi
konvertebisa. samazro komisias ar dauTvlia yuTSi aRmoCenil kon-
vertebisa da ise gadmougzavnia centralur saarCevno komisiisaT-
vis. arc ukanasknels, dauTvlia da gadauwyvetia, rom bolnis-xaCinis
arCevnebi CaTvalos ukanonod.
marto is faqti, rom saarCevno yuTi ori mxridan iyo gamoWrili,
sakmao sabuTad dainaxes, rom kanonierad ar CaeTvalaT arCevnebi. sa-
mandato komisiam sruliad gaiziara es Sexeduleba bolnis xaCinis
arCevnebis Sesaxeb da daadgina gamoricxos igi saarCevno xmebis si-
idan. marTalia samandato komisiam gadaswyvita mainc daiTvalos xme-
bis raodenoba bolnis-xaCinis yuTSi, magram amas ar hqonda araviTari
mniSvneloba da es saWiro iyo SeiZleba mxolod cnobis-moyvareobis
dasakmayofileblaT. am rigad gauqmebulia bolnis-xaCinis damf. kre-
bis damatebiTi arCevnebi.
Semdegi raioni, romlis arCevnebmac dava gamoiwvia es aris ax-
al-qalaqis mazra. adgilobrivma saarCevno komisiam acnoba centra-
lur saarCevno komisias, rom saarCevno siaSi Setanil iqmna 400 meti
amomrCeveli, romlebic ar iyo Setanili winandel siaSi. central-
urma saarCevno komisiam gamoiZia yvelaferi es, veraviTari saarCevno
wesis darRveva ver dainaxa iq da arCevnebi kanonierad CaTvala. saman-
dato komisiam gadaaTvaliera es oqmebi da darwmunda, rom saarCev-
no wesebi ar aris darRveuli da centralur saarCevno komisiis gad-
awyvetileba daadastura.
mesame adgili, romlis arCevnebi iwvevda davas aris svaneTi. dava
Semdgara ori mizezis gamo. rogorc mogexsenebaT saarCevno kanonis
ZaliT arCevnebi iwyeba erT dRes da Tavdeba daniSnul vadaSi. adgi-
lobriv arCevnebis xelmZRvanel komisias ver dauwyia arCevnebi dan-
iSnul dRes, gadaudvia Semdegi droisTvis. davis meore mizezi iyo
is, rom adgilobrivad ar Semdgara samazro saarCevno komisia da es

181
roli ukisria centralur saarCevno komisiis instruqtors da maz-
ris erobis wamomadgenels. agreTve amgvar komisiasTan erTad arCev-
nebs xelmZRvanelobden SeTanxmebiT adgilobrivi yvela partiebi da
arc erT maTTagans protesti ar ganucxadebia arCevnebis wesis dar-
Rvevis gamo. miiRo ra mxedvelobaSi centralurma saarCevno komis-
iam da samandato komisiam is, rom marTalia darRveulia arCevnebis
zogierTi formaluri mxareebi magram vinaidan svaneTi iseTi adg-
ilia sadac arCevnebis moxdena SeiZleba mxolod wlis gansazRvrul
droSi da Tu es arCevnebi axla CaiSleboda Semdegi arCevnebi unda
gadadebuliyo Zlier didi xniT, radgan zamTarSi iq didi Tovli
modis, daiketeba karebi da Sesvla SeuZlebeli gaxdeba amiT isedac,
mowyvetili respublikas es mxare darCeboda didi xniT sruliad
saxelmwifoebriv amSeneblobis gareSe. amitom samandato komisiam
SeuZleblad dainaxa arCevnebis gauqmeba da axali vadis daniSvna. im
mosazrebiT, rom, arc erT partias protesti ar ganucxadebia, yvela
es sakmao sabuTad iqna miCneuli, rom komisias arCevnebi kanonierad
CaeTvala da daumtkicebia.
meoTxe raioni, romlis arCevnebi davas iwvevda aris focxovis
raioni. es raioni ekuTvnis im kuTxes, sadac samwuxarod moxda ise-
Ti arasasiamovno SemTxvevebi, rom saqarTvelos demokratiul re-
spublikas dasWirda misi iaraRiT SemoerTeba. ramodenime xnis gan-
mavlobaSi focxovis raioni sruliad mowyvetili iyo saqarTvelos
respublikas, magram xalxis surviliT da mTavrobis dadgenilebiT,
romelic ecnoba damfuZnebel krebas, da ucxo misiis warmomadgen-
lebs, TanxmobiT da rCeviT SemoerTebul iqmna saqarTvelos respub-
likasTan da iqmna miCneuli udavo teritoriad. rodesac arCevnebi
xdeboda axalcixis mazraSi kiTxva daibada moxdes Tu ara arCevnebi
focxovis raionSi, radganac igi axali SemoerTebuli iyo. magram
rodesac focxovis mcxovreblebs gaugiaT, rom mosazRvre mazraSi
xdeba arCevnebi, mouwveviaT yriloba da daudgeniaT, rom isini Sead-
genen saqarTvelos respublikis ganuyrel nawils da amitom moiTxo-
vden arCevnebSi monawileobis miRebas da yuTis dadgmas. adgilobriv
samazro komisias mouyvania sisruleSi focxovis raionis mcxovreb-
Ta Txovna da daudgia iq saarCevno yuTi, Tumca eWvi Seutania mis
kanonierebaSi. Semdeg am yuTSi aRniSnuli xmebi dauTvlia calke
da ucnobebia centralur saarCevno komitetisTvis. centraluri
saarCevno da samandato komisiebi gamodian ra yvela im mosazrebidan,
romlebic me mogaxseneT da aRiareben ra, rom focxovis raioni Cveni
respublikis udavo nawilia da sTvlian ra, rom iq unda dadgmuliyo
yuTi da miscemoda mcxovreblebs saSvaleba arCevnebSi monawileobis
miRebisa, adgenen: focxovis raionSi momxdari arCevnebi CaiTvalos
kanonierad da xsenebul yuTSi aRmoCenili xmebi daematos saerTo
saarCevno xmaTa ricxvs.
ai is 4–5 umTavresi raioni romlis arCevnebi iwvevda davas.

182
aris wvrilmani oqmebi sxva adgilebSi saarCevno wesebis dar-
Rvevis Sesaxeb, magram isini ar warmoadgenen davis gamomwvev serio-
zul sabuTebs.
saerTo miRebuli xmebi danawilebulia am gvarad: sul mTlad
damatebiTi arCevnebSi monawileoba miiRo (kiTxulobs) amomrCevelma.
saarCevno debulebis Tanaxmad es xmebi emateba winandel saerTo jams
da am gvarad irkveva damfuZnebel krebis arCevnebSi monawileTa saer-
Tod ricxvi. unda aRvniSnoT, rom damatebiT arCevnebSi monawileoba
miuRia mcxovrebTa 58%. es procenti winandel arCevnebTan SedarebiT
meti Tu ara – naklebi ar aris. es saerTo xmebi ganawilda im siaTa mixed-
viT, romlebic warmodgenili iyo partiaTa mier pirveli arCevnebis
dros centralur saarCevno komisiaSi da danawilda ase (kiTxulobs).
# 1. (s.-d.) daaklda oTxi deputati: vadaWkoria, sirbilaZe, irem-
aSvili da an. soloRaSvilis asuli. naSTi 91.
# 2. (er.-d.) daaklda erTi deputati: p. surgulaZe. naSTi 546.
# 3. (soc.-revol.) SeinarCunes arsebuli adgilebi (xuTi). naSTi 676.
# 4. daSnakelebma gaiyvanes sami deputati: zoriani, avetisiani da
daviTxaniani. naSTi 2649.
# 5. soc.-fed. gaiyvanes erTi deputati – samson didiani. naSTi 1142.
# 8. damoukidebel erovnul-dem. gaiyvana erTi deputati – gri­
gol veSapeli. naSTi 4.407.
Tanaxmad am metrisa dontis sistemiT, rogorc wineT, miviReT Sem-
degi; pirvelma nomerma dakarga oTxi adgili da darCa xmebis naSTi
91; meore nomerma dakarga erTi adgili da darCa naSTi 546, mesame no-
merma, soc.-rev. SeirCines yvela adgilebi da naSTi aqvs 676; meoTxe,
daSnakciutunis partiam SeiZina sami adgili, wineT ar hqondaT da
arc daukargavT; mexuTem, soc.-fed. SeiZines erTi adgili naSTi aqvT
1.142 xma; meeqvse nomers ar SeuZenia da arc daukargavs, meSvides da
danarCens arc SeuZenia da arc daukargavT. merve nomerma, es gaxlavT
„damoukidebeli erovnuli partia“ – SeiZina erTi adgili da naSTi
aqvs 4.407 meore adgilisaTvis aklia mxolod 22 xma. amrigad Tanaxmad
am gamoangariSebisa aqve unda mogaxsenoT Semdegi: am xmebSi ar aris
CaTvlili is xmebi, romlebic winandel arCevnebSi iwvevda davas. es
aris duSeTis mazra. es saqme gasarCevad gadacemuli aqvs sasamarT-
los da sanam igi ar gaarCevs centralur komitets ar SeeZlo mis Ses-
axeb raime dadgenilebis gamotana. meore – wyneTis pirveli arCevnebi
gasarCevi iyo da gamoZieba ar gaTavebula da Semdeg bolnis xaCinis
xmebi, romlis arCevnebic gauqmebulia.
samandato komisiam, rogorc mogaxseneT, im adgilebis arCevnebis
garda, romlebic araa cnobili kanonierad, yvela danarCeni arCev-
nebis oqmebi gaarCia da adasturebs ra, rom yvela danarCen adgilebSi
arCevnebi warmoebulia kanonierad, winadadebas aZlevs damfuZnebel
krebas daamtkicos damatebiTi arCevnebi: borCalosi, axalcixis, ax-
alqalaqis, duSeTis mazrebis da svaneTis.

183
garda amisa samandato komisia acnobebs damfuZnebel krebas, rom
Tanaxmad miRebuli xmebisa da im siebisa, romlebic warmodgenili iyo
partiebis mier damfuZnebel krebis wevrebad iqmnen cnobili soc.-
fed. – samson mdivani, daSnakciutunis partiidan man SieZina sami piri
saarCevno metris mixedviT: zoriani, avetisiani da davidxaniani.
pirvelma nomerma, soc.-dem. partiam dakarga oTxi adgili.
radganac oTxi pirni gamoklebuli unda iqmnes siis qvemodan amitom
amoricxul iqnen – olRa soloRaSvili, vadaWkoria, sirbilaZe da
iremaSvili.
meore nomerma, erovn.-dem. partiam, dakarga erTi adgili, da ami-
tom amoricxul unda iqnes petre surgulaZe.
ai yvela is cnobebi... (xmebi merve numeri, merve numeri) da merve
numerma, damoukidebelma nacionalisturma partiam SeiZina erTi dep-
utati veSapeli grigoli.
ai is yvela axali deputatebi, romlebic Seemata damatebiT arCev-
nebis mixedviT damfuZnebel krebas da is vinc amoiricxa deputatTa
siidan. vimeoreb, rom radganac centralur saarCevno komisias meti
araviTari gancxadeba ar miuRia saarCevno wesebis darRvevis Sesax-
eb, amisTvis, cxadia, Tanaxmad samandato komisiis dadgenilebisa igi
damtkicebul unda iqnes damfuZnebel krebis mier.
Tavmjdomare. amgvaraT samandato komisiis moxseneba moismineT.
surs Tu ara vismes am sakiTxze sityva? sityva aravis surs. vin aris
moxsenebis winaaRmdeg? winaaRmdegi aravinaa. amnairaT winadade-
ba samandato komisiisa damfuZnebeli krebis damatebiTi arCev-
nebis Sesaxeb erTxmad aris damtkicebuli. maS Tanaxmad Tqveni gar-
dawyetilebisa, soc.-federalistebis mxriv gasulia s. dadiani,
daSnakelebis mxriv: zoriani, avetisiani da daviTxaniani, damoukideb-
el erovnul-demokratiul partiis siidan – b. grigol veSapeli. pir-
vel nomris siidan gadaricxulia kandidatTa siaSi: olRa soloRaS-
vili, ermaloz sirbilaZe, solomon vadaWkoria da ioseb iremaSvili.
erovnul-demokratiul partiidan gadaricxulia kandadatTa siaSi
deputati p. surgulaZe.
amrigaT, pirveli sakiTxi gaTavebulia. meore sakiTxia: moxseneba
senatorebis kandidatTa damtkicebis Sesaxeb.
am sakiTxze momxsenebelia damfuZnebeli krebis wevri r. arseniZe.
r. arseniZe. unda movaxseno damfuZnebel krebas, rom komisias ar
daumTavrebia, sabolood Tavisi muSaoba. am mokle xanSi warmogid-
genT kandidatTa sias. amitom komisia iTxovs Tqvengan es sakiTxi dRes
moxsnil iqnas dRiur wesrigidan.
Tavmjdomare. rogorc momxsenebelma ganacxada, komisias jer ar
daumTavrebia siis Sedgena da iTxovs vadis gagrZelebas. vis surs amis
Sesaxeb sityva? sityva aravis surs, maS es sakiTxi moxsnili gaxlavT.
Semdegi gaxlavT mesame sakiTxi: dekreti – rkinis gzis general-gu-
bernatorisaTvis saxelmwifo xazinidan 100.000 maneTis micemisa mim-

184
dinare xarjebis dasafaravad da rkinis gzaze arsebul samgzavro
matareblebSi mcvelTa ricxvis gadideba 250 kaciT da maT SesanaxaT
sami Tvis ganmavlobaSi 738,833 man. 30 k. kreditis gaxsna saxelmwifo
xazinidan. momxsenebelia iv. WavWaniZe. sityva ekuTvnis damf. krebis
wevr WavWaniZes.
(diplomatiur loJaSi Semodis inglisis warmomadgeneli b. oli-
ver uordropi).
iv. WavWaniZe. moqalaqeno! am ukanaskneli ori kviris ganmavloba-
Si mogexsenebaT, rom Zalian gaxSirda matareblebze Tavdasxma. ukve
sam SemTxvevas hqonda adgili: qsankasTan, baTomsa da qobuleTs Sua
da quTaissa da rions Sua. pirvel or SemTxvevas Tan axlda lianda-
gis ayra. mesame SemTxvevam SedarebiT ufro umsxverploT Caiara. iq
gaZarcves matarebeli. aSkaraa, rom eg Tavdasxmebi SemTxveviTi mov-
lena ar aris. aq TiTqos organizacia arsebobs, romlis mizania er-
Tis mxriT erTgvari arev-dareva Seitanos mimosvlis saqmeSi, meores
mxriT materialuri zarali miayenos xalxs da xazinas. aSkaraa, ase-
Ti mdgomareoba erTgvar panikas iwvevs xalxSi, gansakuTrebiT mg-
zavrebSi. magaliTad, mas Zalianac, rom undodes sadme wasvla, ver
bedavs: mas eSinia gaZarcvis da Tan sicocxlis dakargvisac. ra Tqma
unda, aseT mdgomareobas saTanado yuradReba unda miqceoda. mTav-
robam kidevac miaqcia Tavisi yuradReba am mdgomareobas. mTavrobis
azriT saWiroa miRebul iqnas gansakuTrebuli zomebi, rom mgzavre-
bi uzrunvelyofil iqnan da xazinasac zarali aaSoron. liandagidan
gadavardniT imsxvreva matareblebi, rac didaT sazaraloa CvenTvis,
meore mgzavrebis gaZarcvac didaT samwuxaro movlenaa. amis sabolo-
vod asalagmavad saWiroa miRebul iqnes yovelive zomebi, rom aravi-
Tar Tavdasxmas rkinis gzaze adgili ar hqondes. am mizniT mTavrobas
ganzraxuli aqvs gansakuTrebuli general-gubernatoris daniSvna,
romelic mgoni sisruleSi unda iyos moyvanili; saWiroa agreTve ga-
Zliereba damcvelTa ricxvisa matareblebSi. Tu maTi ricxvi sakmao
iqneba matareblebSi, maT SeuZliaT borot-gamZraxvelebs xeli SeuSa-
lon da alagmon. am zomebis gansaxorcieleblaT saWiroa xarjebi da
amitom mTavroba Semodis winadadebiT, rom mis gankargulebaSi dam-
fuZnebelma krebam gadados saWiro Tanxa.
Tavmjdomare: neba momeciT, moqalaqeno, damfuZ. krebis ­wevrno­
Tqveni yuradReba cota xniT movaSoro am moxsenebas da Tqvenis
saxeliT salamiT mivmarTo CvenTvis pativsacem da Zvirfas stumars
didi britaneTis warmomadgenels, b. oliver uordrops. (mxurvale
taSi da ovaciebi). Cveni grZnoba, batonebo, yvelasaTvis yovelTvis
naTeli iyo. Cveni muSaoba, rogorc sagareo politikaSi, ise Sinaur
saqmeebSi, yvelasaTvis aSkara da naTeli iyo. Cven ara erTxel gviTq-
vams da dResac, vsargeblob ra Zvirfasi stumris mosvliT, erTxel
kidev vimeoreb: patara saqarTvelom, mis xalxs, demokratias, aravisT-
vis arasodes araferi ar dauSavebia, mas mudam swyuroda da dResac

185
swyuria erTi ram: mas swyuria is monapovari ruseTis didi revoli-
uciisa, romelTac aq SeinarCunes TavianT-arseboba, ganamtkicos erT
did da uryevel safuZvelze – saqarTvelos suverenobis da damou-
kideblobis safuZvelze. (mxurvale taSi). am revoliuciam garda sxva
bevri sakiTxebisa wamoayena erTi didi lozungi – erTa TviTgamorkve-
va. saqarTvelos erma am didi revoliuciiT ganaxorciela erTa TviT-
gamorkveva. mas surs SeinarCunos da ganamtkicos is damoukidebloba,
romliTac is gamoeqca CrdiloeTis anarqias. is damoukidebeli gaxda
anarqiisagan da surs damoukidebeli iyos im Savi reaqcisaganac, ro-
melic CrdiloeTidan gvemuqreba; mas unda Tavisi xalxis bedi TviTve
gamosWedos da is Seayenos swor da namdvil gzaze. es aris gza evropis
civilizaciis kulturis CvenSi gadmonergvis da Cveni patara saqarT-
velos xalxis evropis xalxTa ojaxSi Seyvanisa, – mas surs is kultu-
ra, romelic miuRia mas saukuneTa ganmavlobaSi miuRia da dRemde
SeunarCunebia, ganaviTaros, gaRvivos da miT – Tavisi mcire wvlili
– patara xalxi miuZRvnas evropis demokratias.
Cven darwmunebuli varT, rom erisTvis saukeTeso saqmis keTeba-
Si Cveni damxmare iqneba yvela is, visTvisac Zvirfasia erTa TviTga-
morkveva eris bedniereba da anarqiis da reaqciis daTrgunva.
Cveni salami did britaneTs da mis wamomardgenels, Cven darw-
munebuli varT, da amis sabuTic gvaqvs, rom didi britaneTi didis
yuradRebiT da TanagrZnobiT epyroba Cvens damoukideblobas. da is
faqti rom Cven britaneTis warmomadgenlaT mogvevlina TviT b. uor-
dropi, bevr rasmes gvelaparakeba. did britaneTs unda, rom am mTel
aziaSi mdebare patara saqarTvelo ayvavdes, ganviTardes; mas daex-
mareba didi britaneTi da Cven viciT Tu ras niSnavs misi daxmareba.
guliTadi salami didi britaneTis warmomadgenels b. oliver
uordrops! (taSi da ovaciebi) salami did britaneTs! (taSi) gaumar-
jos damoukidebel saqarTvelos, romelic didi britaneTis da sxva
evropis saxelmwifoebTan erTad damoukideblaT Tavs gadairCens!
(taSi) da es evropis demokratias aTqmevinebs, rom iq, aziis kunWulSi
yofila xalxi, romelmac aramc Tu SeinarCuna damoukidebloba, ar-
amed Seudga revoliuciis monapovarTa ganmtkicebas da bevri ram ga-
naxorciela. amis Tavdebia is, rom gana aseTi anarqiis da qaosis dros
moiwvia damfuZnebeli kreba, romelic ganagrZno muSaoba da mas ver-
avin xels ver SeuSlis, da Tu vinmem es moindoma, mas didi britaneTi
xels SeuSlis. guliTadi salami uordops. (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis Sinagan saqmeTa ministrs
ramiSvili Sinagan-saqmeTa ministri. moqalaqeno! damfuZnebeli
krebis wevrno! mTavroba Tavis pilitikur movaleobad sTvlis aq,
Tqvens winaSe ganacxados, rom am ukanasknel dros respublikis mtre-
bis moqmedeba, mimarTuli Cveni damoukideblobis winaaRmdeg, Zlier
gacxovelda. es gansakuTrebiT TvalsaCino Seiqna mas Semdeg, rac Cve-
ni qveyana miatova ucxoelTa jarma, metismetad farTo xasiaTs Rebu-

186
lobs anti demokratiul – Cveni damoukideblobis winaaRmdeg mimar-
Tuli moqmedeba.
ori mizani acxovelebs am moqmedebas. umTavresi mizani mdgomare-
obs imaSi, rom Cven CagviTrion ruseTis samoqalaqo omSi. TqvenTvis
yvelasaTvis aSkara unda iyos, Tu ra mniSvneloba aqvs am faqts. eWvs
gareSea Cveni mowinaaRmdegeni cdiloben amiT Tavisi saqme gamoakeTon.
Tu marTla mTavroba SesZlebs daamyaros damokidebuleba me-
zoblebTan da urTierToba kerZoT denikinis laSqrobasTan – es, is
amas SesZlebs, ufro gaauaresebs maT saqmes, is Tavis mizans miaRwevs
da is samarTlianad imedovnebs, rom amiT kerZoT sabWoTa ruseTisaT-
vis Seiqnes strategiuli da taqtikuri pirobebi.
mTavari mizani, romelic am mtrebs acxovelebs, es aris Cvens da
ucxoelTa Soris urTierTobis gamwvaveba.
Tqven kargaT iciT, Tu ra mniSvneloba aqvs CvenSi arsebul pi­
robebs, roca TviTeuli Cveni moqalaqe, TviTeuli Cveni politikuri
sazogadoeba – organizacia kulturul muSaobas misdevs da am mdgo-
mareobis winaaRmdeg aris mimarTuli Cveni mtrebis moZraoba.
pirveli maTi mizania, rom Cven CagviTrion ruseTis samoqalaqo
omSi da masalad surT gamoiyenon is konfliqtebi sazogadoebis Ses-
axeb romelsac adgili aqvs Cvens da mis laSqrobis Soris.
es Tqven iciT, misi aq xelmeored ganmarteba saWiro ar aris, da
vambob, Tu isini mizans miaRweven, maSin moespoba niadagi Cvens aRm-
SeneblobiTi muSaobas da Seiryeva Cveni politikuri organizmi, Cven
Zala. uneburad monawileni gavxdebiT im areulobis, romelsac adgi-
li aqvs ruseTSi da romelic uqadis ruseTis erebs urTierT Soris
gaJletas.
amiT aixsneba is gaSmagebuli agitacia, romelic swarmoebs CvenSi
sxva da sxva jgufebis mier.
agitacia mimarTulia Cveni sabWos ruseTTan dakavSirebisken.
amiT aixsneba is Tavdasxma, romelsac adgili hqonda am ukanasknel
dReebSi moxaliseTa warmomadgenel general baraTovze. TqvenTvis
aSkara unda iyos, rom es mizani gamodis anarqo-komunistTa wreebi-
sagan. isini imedovnebden, rom maTi es Tavdasxma wyvdiadiT mofenili
darCeboda, rom Cven ver SevsZlebdiT mis fardis axdas.
moxaliseTa sardloba ifiqrebda, rom es aris erTi sababi Cve-
ni urTierTobis gamwvavebisa da Tqven iciT, Tu ra mniSvneloba aqvs
saxelmwifos warmomadgenelis aseT mopyrobas.
sabednierod es ar moxda. aSkarad naTelia, rom es komunistTa
saqmea, rom arc saqarTvelos mTavrobas da arc erTs jgufs saqarT-
velos erisas amaSi aramc Tu brali ar udevs, aramed gadaWriT gmobs
aseTs gamosvlebs.
imedi maqvs, rom is pirveli mizani respublikis mtrebs CaefuSaT,
da imedi unda viqonio, rom aseTi provok. gamosvlebiT Cveni mtrebi
aramc Tu ver miaRweven Tavis mizans, aramed verc SesZleben gadaiyva-

187
non Cveni saxelmwifos cxovreba im mtkice kalapotidan, romelSiac is
sdgas da Cvens damoukideblobas angariSs uweven ucxo saxelmwifoni,
raica sCans maTi Cvens Sinaur saqmeebSi sruli Caurevlobisgan (taSi).
me vTqvi, ro am respublikis mtrebs amoZravebs meore mizanic. es
meore mizani aris ucxo erebTan Cveni urTierTobis gamwvaveba da maT
winaSe Cveni saxelmwifos dasamareba.
cxadia, Tu ra mniSvneloba aqvs sazogado myudroebas saxelmwi-
fos cxovrebaSi. es gansakuTrebiT mniSvnelovania, roca saxelmwifo
aRmSeneblobiT saqmes eweva da roca didi interesiT epyrobian am mx-
ares ucxoelebic.
ai, swored aq, am punqtSi, romelzedac damokidebulia Cveni damo-
ukideblobis bed-iRbali da prestiJis amaRlebas saWiroebs, ai aq
moindomes respublikis mtrebma Cven winaaRmdeg moqmedeba, dasamare-
ba da miT aixsneba Tavdasxma rkinis gzebze.
aSkaraa yvelasTvis: ra mniSvneloba aqvs rkinis gzis mimosvlas
respublikis keTildReobisaTvis da rogori TvaliT uyureben am
saqmes ucxoelebi da ai am mtkivan adgilze moindomes fexis dadgma
Cvenma mtrebma da Tu isini aq SesZlebden miRwevas da arev-darevis
Setanas Cveni rkinis gzis saqmeSi, es iqneboda metad saxifaTo Cveni
TviTarsebobisaTvis. da swored amiT aixsneba am sxva da sxva jgufis
gamosvlebi. am jgufTa saxis garkveva da gamocnoba metad mZimea. Cven
ar viciT ra xasiaTisaa es jgufebi, erTi ki aSkaraa, rom isini xmar-
oben yaCaRur saSualebas, raTa uwesoeba da arev dareva gamoiwvion,
amiT ucxoelebTan saxeli gagvitexon, daanaxon maT, rom Cven saxelm-
wifoebrivi cxovrebis mowyoba ar SegviZlia da arc Cveni damoukide-
blobis SigniT ganmtkiceba; maT aqvT garkveuli mizani: konfliqti
gamoiwvion Cvensa da ucxoelebs Soris da xeli Seuwyon sabWoTa ruse-
Tis politikur da strategiul miznebis ganxorcielebas. vinc daak-
virdeba, misTvis aSkara unda iyos, rom Cveni mtrebis gamosvlebs, maT
erT saqmes meoresTan ver gamoyofT da ver ganacalkevebT: Tavdasx-
ma moxaliseTa armiis warmomadgenel gen. baraTovze da rkinis gzeb-
ze, SeiZleba mWidrod ar iyvnen erTmaneTze dakavSirebulni, magram
maT aqvT erTi safuZveli, maT aqvT erTi politikuri xasiaTi, da ara
pirvonulaT gadajaWvulni arian erTi meoreze. am SemTxvevaSi did
rols TamaSoben is elementebi, romelnic CvenSi moqmedeben da ucxo
eris nawils Seadgenen. Tu daukvirdebiT im partiis warmomadgenelT,
romelnic Zafs abamen sabWoTa ruseTsa da saqarTvelos Soris, Tqven
dainaxavT, rom es aris moWra ucxo eris agentebisa, da maSasadame Cven
saqme gvaqvs ara marto ubralo yaCaRobasTan, aramed politikur xas-
iaTis gamosvlebTan, romlis mizania gaaRrmavos konflikti, Seqmnas
ganxeTqileba da es garemoeba gamoiyenios Tavis strategiul politi-
kur miznebisaTvis.
mTavrobas ganzraxuli aqvs miiRos zomebi da Sesaferi kanon-pro-
eqti waredgineba damfuZnebel krebas. kerZoT rkinis gzebze Seqmnil

188
mdgomareobis gamo, mTavrobas dadgenili aqvs – respublikis rkinis
gza gamoacxados samxedro wesebze. Cven viciT, rom mSvidobian moqa-
laqeTaTvis es zoma samZimoa, magram Cven vurigdebiT mSvidobian mo-
qalaqis Tavisuflebis SezRudvas da amave dros vecdebiT es simZime
SevamsubuqoT, es aris aucilebeli, rom Tavdasxmebs, romelnic gax-
Sirden am bolo dros da romelnic ucxoelebTan saxels gvitexen mo-
mavalSi adgili ar eqnes.
mTeli respublika, yvela partia sazogadoebrivi organizacie-
bi Seigneben, unda Seignon, rom am SemTxvevaSi saWiro iyo ara Cveu-
lebrivi zomebi. Cven jer ar vyofilvarT aseT mdgomareobaSi, aseTi
zomebi ar yofila saWiro.
Cven gvaqvs sakmao Zala da unari, rom myudrooba da wesiereba da-
vamyaroT yvelgan, magram arian ucxoTa agentebi, romelTac esaWiroe-
ba Cveni qveynis cxovrebis arevdareva da moyaCaRo elementebi, romel-
nic am arevdareviT sargebloben.
mTavroba miiRebs Sesafer zomebs da igi miaRwevs Tavis mizans, Tu
mas mxars dauWers damfuZnebeli kreba, saxelmwifo dawesebulebani,
politikuri partiebi da sazogadoebrivi jgufebi. (taSi).
aleqsandre asaTiani. (er.-dem.) batonebo! erovnul-demokrati-
uli fraqcia savsebiT iziarebs rkinis gzis Sesaxeb araCveulebriv
zomebis miRebis saWiroebas.
respublikis mtrebma, Cveni saxelmwifoebrivi ideis mtrebma is-
argebles inglisis jarebis gayvanis momentiT da Zirs uTxrian Cveni
damoukideblobis simtkices. maT surT iseTi mdgomareoba Seqmnan, rom
saeWvo gaxadon ucxo saxelmwifoebisaTvis, Cveni arsebobis sakuTari
ZaliT ganmtkiceba. erovnul-demokratiuli fraqcia mxars dauWers
mTavrobas, magram is zomebi, romelnic mimarTulia rkinis gzebze Se-
qmnili mdgomareobis winaaRmdeg, ar gvaZlevs garantias wesierebis
dasamyareblaT. Cven gvegona, rom Sinagan-saqmeTa saministro ufro
radikalur zomebs mogvcemda. is rac xdeba rkinis gzebze gamoZaxils
poulobs respublikis sxva da sxva kuTxeebSidac. Cveni Sinagan-saqme-
Ta saministros aparati ar aris jansaRi, rom mtkiced SeebrZolos
yovelgvar borot-moqmedebas da saxelmwifosaTvis mavne elementebs.
Cven imeds gamovsTqvamT, rom damfuZnebeli kreba radikaluraT das-
vams administraciis sakiTxs. es sakiTxi axali ar aris, magram adminis-
tracia jerac ar aris jerovan niadagze dayenebuli da ver asrulebs
Tavis daniSnulebas. rkinis gzis mcvelebiT uzrunvelyofa SeuZlebe-
lia – igi Sua sWris mTels saqarTvelos. isic SeuZlebelia, rom yvela
matarebeli jaris kacebiTa da darajebiT avavsoT da es arc garan-
tia iqneba Cveni saqmis nayofieri daboloebisaTvis. amitom saWiroa,
Sinagan-saqmeTa saministrom radikaluri reformiT gaaumjobesos sa-
mazro administracia. respublikis rkinis gza Svid-rva erobas sWris,
romelTac ara aqvT sakmaod SekavSirebuli Zalebi da verc centris
xma swvdebaT da amitom Cveni RonisZiebani mizans ver aRweven

189
rodesac Cven vambobdiT, rom naadrevia erobebisaTvis admi­
nistratiuli uflebebis gadacema, rom isini ar arian sakmaod
gamagrebulni da momzadebulni Cven gvipasuxebdnen, rom amas moiTx-
ovs demokratiuli principebio. magram dRes naTlad mosCans, rom
saWiroa am sakiTxis gadasinjva da axal niadagze dayeneba.
rodesac Cven vambobT, naadrevia erobebTaTvis administraciis
gadacema, vinaidan eroba araa sakmaod gamagrebuli, sakmaod mowyo-
bili Cven gveubnebian, rom es aucilebelia, amas moiTxovs didi saxel-
mwifoebrivi interesi da sxva.
magram dRes naTlad vxedavT, rom sakiTxi administraciis er-
obebis xelSi gadacemis Sesaxeb moiTxovs gadadebas, sanam ar Seqmnila
mtkice TviTmarTveloba. sanam isini ar gamagrebulan, maT ar SeuZli-
aT wesierebis da mSvidobianobis dacva, amitom Sinagan saqmeTa samin-
istrom unda gadasinjos es sakiTxi da administraciis mowyoba yvela
erobebSi da saxelmwifos mTel teritoriaze axal safuZvelze da
axal niadagze daayenos.
sayuradReboa is garemoeba, rom iqac sadac administraciis
saqme Sinagan saqmeTa saministrosTan ufro axloa, da pirdapir mis
kompetenciasa da mis brZaneblobis fargalSi Sedis, iqac sakmao xe-
lmZRvanelobas ver uwevs. kidev grZeldeba is gzebi Sinagan saqmeTa
politikaSi, romelic daiwyo administraciaSi faboritebis ZebniT.
Sinagan saqmeTa saministro unda darwmundes rom arc erTma faborit-
ma imedebi ar gaamarTla da arc SeiZleba erTi an ori piriT saxelm-
wifo aparatis Seneba, saWiroa rom TviT mTeli aparati gardaiqmnas.
Torem erTi da ori piris imediT saxelmwifos ver movawyobT.
erovnul demokratiuli fraqcia imeds gamosTqvams, rom Sinagan
saqmeTa saministro angariSs gauwevs im friad saSiS mdgomareobas,
romelic axla damyarda da romelsac aRiarebs TviT meTauri piri
Cven winaSe, da kvlav mTel administraciis sakiTxs daayenebs dam-
fuZnebeli krebis win, rogorc amas gvikarnaxebs saxelmwifoebrivi
interesi.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damfuZnebeli krebis wevrs r. ar-
seniZes.
r. arseniZe. moqalaqeno damfuZnebeli krebis wevrno! TavisTavad
cxadia, rom is dekreti romelic Tqven warmogidgines gansaxilvelad
did sirTules ar Seicavs. is RonisZiebani, romelnic aRniSnuli ar-
ian am dekretSi axali da gansakuTrebuli ar aris. Tqven mogexsene-
baT rom es saerTo zomebia da saerTo RonisZieba, romelsac iReben
yovelTvis, rodesac aseTi saSiSi mdgomareobaa da safrTxe moelis
saxelmwifos.
Cven rom didi saxelmwifo viyoT an da aseT movlenas evropaSi,
rom qondes adgili did yuradRebas ar miaqcevden da sakanonmdeblo
dawesebulebaSi ar gamoitanden. es saqme sruliad Cumad Caivlida.
da didi politikuri energia da Zala amisTvis ar daixarjeboda.

190
Cveni mdgomareoba ki gansakuTrebulia. Cven varT axlad daarse-
buli saxelmwifo da yovel safrTxes dros egzamens gvaWerieben.
Cven unda davamtkicoT, rom SegviZlia mSvidobianobis da wesiere-
bis dacva, maSinac roca aq dgas ucxo Zala da maSinac roca es ucxo
Zala ar aris.
SesaZlebelia da sinamdvilesTan axlo, rom aseTi gamosvlebi
mowyobilia Cveni respublikis mtrebisgan. Cven viciT, rom am gamosv-
lebs maSin miecaT adgili, roca ucxo Zala wavida aqedan. es moxda ara
imitom, rom isini axla ufro mizanSewonili iqneboda Cveni sisustis
dasamtkiceblad. swored am miznebiT valdebuli varT xazi gausvaT am
mdgomareobas da gaorkecebul energiiT SevudgeT saqmis mogvarebas
da Cveni respublikis ganmtkicebas. yvela brZola da ara Cveulebrivi
mizezebi erTi faqtorTagania Cveni administraciis da respublikis
aparatis gamagrebisaTvis. rom ar yofiliyo aseTi gamosvlebi da Cven
vyofiliyaviT srul myudroebaSi, Cveni administraciul aparatis
mowyobis dros unda vixelmZRvaneloT ama da am principebiT da sx.
yovel axal SemTxvevis dros gvesmis es xmebi. moqalaqeno, dam-
fuZnebel krebis wevrno, es dava sxva droisTvis gadavdvaT, im droisT-
vis roca, saxelmwifos ZiriTadi debulebebi iqneba SemuSavebuli da
wamodgenili. axla ki gakvriT Sevexebi sakiTxs. aq amboben, adgilo-
briv TviTmmarTvelobis aparatebs administratiuli funqciebi unda
CamovaSoroTo. Cven es did SecdomaT migvaCnia. me mgonia, rom Tu Cven
gvinda marTlac administratiuli aparatis gaZliereba da ganmtkice-
ba, unda daveyrdnoT adgilobriv TviTmarTvelobebs. Tu ukanaskneli
aRmoCndeba susti aseT aparatis SeqmnaSi, mas unda mieSvelos centri,
daexmaros Semweoba aRmouCinos da ara gaauqmos es dawesebuleba. ese
igi sruliad CamovaSoro administraciis saqmebi adgilobriv TviTm-
marTvelobebs.
axlad mowveul erobaTa yrilobaze gamoirkva, rom mraval ero-
bas da adgilobriv TviTmmarTvelobas administraciis saqme sakmaod
moRonierebuli da ganmtkicebulia, zogan ki jer ara. magram nu Tu
es sabuTia imisaTvis, rom xeli vkraT da uyuradReboT davtovoT isi-
ni? me mgonia, rom ara. piriqiT axla ufro aucilebelia maTi daxmare-
ba, rom yvelgan saTanado niadagze dadges administraciis saqme. amis
uaryofa da principialurad erobis winaaRmdeg gamosvla yovlad
uniadagoa. marTalia yvelgan araa ganmtkicebuli adgilobrivi TviT-
marTveloba, magram unda aRiniSnos, rom Cveni saxelmwifo ufro xn-
ieria, vinem TviTmmarTveloba. Tqven, iciT, rom Cven ar gvqonda ruse-
Tis batonobis dros aseTi saerobo dawesebuleba, da ramdenime Tvis
ganmavlobaSi arc damoukidebel saxelmwifos arsebobidan nu davivi-
wyebT, rom isini ufro norCni da patarani arian, vinem centraluri
saxelmwifo aparati. Tqma imisa, rom iq nakli ar aris, ar SemiZlia.
unda vTqvaT, rom saerobo dawesebulebebSi arsebobs nakli da sisus-
te, magram unda aRiniSnos, rom isini aTasjer magari arian dRes, vinem

191
erTi wlis wineT. sisuste klebulobs dayovel Tve etyoba zrda da
ganmtkiceba – saerTod Cveni saxelmwifos meqanizms. amas xazis gasma
esaWiroeba aucileblad, vinaidan es nakli aris nakli im aparatisa
romelic izrdeba da viTardeba. es dawesebulebani, rom damTavre-
bulni da dasrulebulni iyvnen SegveZlo mogveTxova meti Tundac
gardamaval xanaSi, magram rodesac isini zrdis procesSi arian Cven
unda vTqvaT, rom maT aqvT nakli, magram am nakls unda Sesworeba, da es
Sesworeba SesaZlebelia. es erTi da mTavari, rac me unda momexsenebia.
rac Seexeba im gamosvlebs, romelsac adgili aqvs Cven respublikaSi
da romlis Sesaxebac xaz gasmiT mogvaxsena mTavrobis warmomadgen-
elma, sakmaod damtkicebuli da cxadia, rom saqme gvaqvs ara ubralo
yaCaRebTan, saqme gvaqvs im politikur brZolis gagrZelebasTan, ro-
melsac aqamde Cven cxovrebaSi vxedavdiT, da romelsac farTo xasiaTi
qonda; Tumca masaSi gamoxmaureba ver miiRo. sanam sazogadoebis yve-
la wreebSi gamjdari ar iyos da ganmtkicebuli Cveni damoukideblo-
bis idea, samoqmedoT emzadeboden da Zalas ikrefden is politikuri
wreebi, romelTac ver warmoudgeniaT respublikis cxovreba ruseTis
gareSe, umTavresaT im elementebis daxmarebiT, romlebic aq Camosu-
lan da romlebic fiqroben, rom Cven SevadgenT ruseTis ganuyrel naw-
ils. magram me vfiqrob, rom am politikur wreebs daekargaT yovelive
niadagi. da is aqtebi, romelTac am ukanasknel droSi qondaT adgili
mowmoben maT sisustes da fexqveS niadagis gamocvlas.
mxolod maSin mimarTavs yaCaRobas, bombebs da amgvar saSinel
aqtebs politikuri partia, rodesac igi xedavs, rom ekargeba gavlena
da niadagi sazogadoebaSi, diax roca xedavs, rom aRar SeuZlia sityve-
biT imoqmedos masze, maSin mimarTavs aseT nervebis aRmZvrel saSvale-
bas. es erTi ukanaskneli saSvalebaa, rom erTxel kidev scados bedi
sanam sabolood gahqrebodes. Cven cxovrebas Tu davakvirdebiT amas
aSkarad SevamCnevT. Cven vxedavdiT politikur brZolebs gaficvebis
saxiT, Cven winaaRmdeg momarTuls. magram rodesac es demagogebi aseT
brZolebSi yvelgan damarcxden, miviReT yaCaRoba da teroristuli
aqtebi, es ukanaskneli saSvalebaa Cveni demokratiis da saqarTvelos
winaaRmdeg mimarTuli da rodesac am gamosvlebs movspobT, savsebiT
amowuruli iqneba maTi brZolis saSvalebanic.
me sruli imedi maq rom am mokle xanSi davrwmundebiT, rom maT
es ukanaskneli iaraRic gamoecalaT xelidan da is myudroeba, rome-
lic aucilebelia saxelmwifoebrivi amSeneblobisaTvis, sabolood
damkvidrdeba. Cven SevZlebT damoukideblobis ganmtkicebas da ev-
ropisaken gzis gakafvas, Cven mivaRwevT im mizans, romlis gulisaT-
vis aq 2 wlis ganmavlobaSi ibrZvis mTavroba Cven xalxTan erTad,
da Cvenma mTavrobam saWiroa miiRos yvela zomebi am pirTa asalag-
mavad, valdebulia sastiki zomebi am antidemokratiuli moZrao-
bis winaaRmdeg. unda daupirdapiroT. Cven mTavrobas mxolod erTi
unda uTxraT: meti simkacre, meti gabeduloba da energiuli brZola

192
respublikis mtrebTan da am brZolaSi mTeli xalxi TqvenTan iqneba
(saerTo taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damfuZnebeli krebis wevrs b. nu-
cubiZes.
S. nucubiZe. batonebo! soc. federalistebis fraqcias gonia,
rom am sakiTxis garSemo ar unda gamarTuliyo iseTi kamaTi, romel-
sac adgili hqonda. magram unda mogaxsenoT, rom am moulodnel kama-
Tis gamowvevaSi damnaSavea Sinagan saqmeTa ministri, romelic iseTi
farTe politikuri sazomiT miudga sakiTxs, rom es patara da sruli-
ad martivi sakiTxi did politikur xasiaTis kiTxvad gadaaqcia. Cveni
fraqcia fiqrobs, rom es martivi sakiTxi sruliad ar moiTxovda iseT
farTe msvlelobis micemas da mtveris dayenebas, romelsac aq adgili
qonda (g. gvazava adgilidan, es Tqveni azria) nucubiZe: ra Tqma unda,
me Cems azrs vlaparakob, Tqveni Cveuleba ar gaqvs, Cven vfiqrobT, rom,
rodesac iseT rameze vlaparakobT, rogorc rkinis gzaze Tavdasxmaa
da wesrigis aRdgena, amaze ori azri SeuZlebelia. amis Sesaxeb Semot-
anili iyo sruliad martivi da konkretiuli winadadeba, romelic
Cven Seusworebliv unda migveRo. magram, aq rogorc mogaxseneT, Sina-
gan saqmeTa ministrma sul sxva toni aiRo da es sakiTxi iseT sakiTx-
ebs daukavSira, romlebTanac araviTari saerTo ara aqvT. mag. rkinis
gzaze Tavdasxmisa da veris daRmarTze general baratovis daWras Sua
araviTari kavSiri araa da Tu konkretul sakiTxs farTo politikur
kamaTs ukavSireben es aixsneba imiT, rom zafxulis ganmavlobaSi mox-
da erTnairi energiis dagroveba, romelic gamosavals eZebs.
gansakuTrebiT sayuradReboa Sinagan saqmeTa ministris gancxade-
ba, rom am sakiTxis Sesaxeb gansakuTrebuli kanon proeqti SemdegSi
iqneba warmodgenilio. maS risTvis dasWirda b. Sinagan saqmeTa min-
istrs dRes am sakiTxis ase farTod dayeneba? aq eWvi ibadeba, rom
Sinagan saqmeTa ministrs raRac sxva qonda azraT da me vfiqrob, rom
is aq Seecada momaval kanonproeqtisaTvis niadagis momzadebas. me
unda miuTiTo Sinagan saqmeTa ministrs, rom ar unda daiwyos iseT
saqmeze laparaki, romlis Sesaxeb sabuTebi ar aris warmodgenili.
rodesac Tqven kanon proeqts SeadgenT da warmogvidgenT, maSin gad-
moalageT Tqveni sabuTebi da Cven guldasmiT movismenT. da maSin an
davamtkicebT an uarvyofT. dRes ki konkretiuli mdgomareoba, rom-
lis garSemo nacar-mtveris gubis dayeneba da amdeni laparakis atexa
srulebiT ar iyo saWiro (gvazava: maS risTvis laparakobT?) imaTTvis
batono, visac martivi ver gaurCevia rTulisagan, da me minda Sevag-
nebio es imaT, visac es dRemde ar Seugnia. n. ramiSvili: (adgilidgan)
aq studentebi ar arian.
Tavmjdomare. gTxovT kerZo laparaks Tavi daaneboT.
me vgrZnob. rom aq studentebi ar arian, magram... s. d. fraqci-
idan... daaTaveT ra gindan sTqvaT? S. nucubiZe: saqme mTavrobas Seexe-
ba. yvelafris Tqma xom ar SeiZleba... Cven vfiqrobT, rom ukeTesia ise

193
miudgeT sakiTxs, rogorc es momxsenebelma daayena, xolo Tu Seude-
qiT imaze laparaks, rom TiTqos viRacas SeuZlia es borot-moqmedeba
mos­pos, TiTqos Sinagan saqmeTa saministros SeuZlia amis aRmofxvra,
da sxv. maSin gamova b. asaTiani ra daiwyebs laparaks imaze, rom er-
obebs ar unda qondeT administracia, yvelaferi unda iyos centris
xelSi da sx. (d. TofuriZe: Sesavali grZelia. Tavmjdomaris zari. me
vfiqrob, rom aseTi kamaTi moxTa mxolod imitom rom aseTis farTe
maStabiT miudgen am sakiTxs.
Cveni fraqcia winadadebas iZleva davrCeT konkretiul wina-
dadebis farglebSi. da SeudgeT borot-momqmedTa winaaRmdeg zome-
bis miRebas da Tu vinme am zafxulis ganmavlobaSi dagrovili energiis
gamo survili aqvs laparakis, urCevT mas es Seinaxos sxva droisaTvis
(urataZe: adgilidan: madlobeli varT Zalian).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damfuZnebel krebis wevrs b. gobeCias.
iv. gobeCia. ver davfarav Tqven winaSe, rom Cvens fraqcias am
sakiTxze laparaki ar qonia. rkinis gzaze wesrigis dasacavaT raime
zomebi unda miiRos mTavrobam. warmodgenil dekretSi naCvenebia
erT-erTi zomaTagani. ramdenad mizanSewonili iqneba Sinagan-saqmeTa
ministris mier miRebuli zomebi, amis pasuxis mgebelia TviTon is. me
mgonia rom aq CamoTvlili zomebi sakmarisi ar aris. Tu milicia gav-
ataneT samgzavro matareblebs da borot-moqmedebma liandagi ayares
da matarebeli gadavarda maSin miliciac daiRupeba da matarebelic.
(saerTo sicilia). me mgonia, rom upirvelesad yovlisa saWiroa TviT
rkinis gzis liandagis sastikad dacva. vis SeuZlia es? SesZlebs Tu
ara amas administracia? me mgonia, rom ara. administracias, rom es
SesZleboda maSin is Tavdasxmebi ar moxdeboda. ramdenadac ar unda
gavamravloT mcvelTa ricxvi, sul erTia, Tu TviTon xalxma ar moi-
surva rkinis gzis dacva, 250 kaciT gadidebuli mcvelebi veras gax-
debian. saWiroa TviT xalxma miiRos Tavis Tavze dacva rkinis gzisa.
me mikvirs ratom ar aiaraRebs xalxs mTavroba. nu Tu es msxverpli
Tavzardamcemi ar aris xalxisaTvis? maS raT ar icavs xalxi rkinis
gzas? Tu xalxi ar icavs, amis mizezi raRac unda iyos, amaze mTavrobas
ki araferi uTqvams. Tu ki es marTalia, ra SuaSia udanaSaulo xalxi,
romelic mgzavrobis dros isjeba. ministrma aq ganacxada, rom ori
jgufi ibrZviso: komunistebi da mTavroba, rodesac imas gveubnebiT,
rom or jgufs Soris brZola swarmoebs, maSin unda vikiTxoT Cvenc da
xalxsac Tu ratom sdevniT komunistebs. marTalia, CvenTvis misaRebi
ar aris komunisturi partia da misi moqmedeba, magram Cven mainc ar
SegviZlia ar giTxraT: Tu Tqven vinmes sjiT es sajaroT unda iyos.
xalxma unda icodes Tu risTvis awarmoebT maT winaaRmdeg brZolas
da rodesac xalxi dainaxavs amis namdvil mizezebs, maSin TviT xalxi
awarmoebs maT winaaRmdeg brZolas. sanamde xalxs ar etyviT Tqveni
brZolis namdvil mizezebs, sanamde cixeebSi mjdom komunistebs bral-
debebs ar wauyenebT, manam xalxi maT winaaRmdeg ar ibrZolebs. Tu es

194
ase aris – Tu xalxma am brZolaSi monawileoba ar miiRo, maSin admin-
istracia marto verafers gaxdeba.
me mgonia, rom mTavroba axlo momavalSi gagvacnobs im zomebs,
romlis miRebasac is apirebs komunistebis winaRmdeg da agreTve –
imas Tu raT ar uyeneben braldebebs.
Tavmjdomare. zogadi msjeloba dasrulebuli gaxlavT. momxsene-
blis daskvna.
momxsenebeli. principialurad am dekrets arc erTi oratori
ar ewinaaRmdegeba, xolo zogierTis azriT ufro radikaluri zome-
bi unda iyos miRebuli. me ar Seudgebi laparaks imis Sesaxeb, Tu ro-
gor iqneba Cveni administratiuli sistema momavalSi. me gavimeoreb,
rom es dekreti miRebul iqnes da miT vebrZoloT ufro gabedulad
am mcarcvelebs, rom maT moespos saSualeba kvlav awarmovon xalxze
davdasxma.
Tavmjdomare. sakiTxze msjeloba dasrulebulia. gsursT Tu ara
dekretis muxlobriv ganxilva. (momxsenebels) gTxovT waikiTxoT mux-
lobriv.
momxsenebeli. (kiTxulobs) dekreti rkinis gzis general-guberna-
torisaTvis saxelmwifo xazinidan 100,000 man. micemisa mimdinare xar-
jebis dasafaravaT da rkinis gzaze arsebul samgzavro matarebelTa
mcvelTa ricxvis gadideba 250 kaciT da maT Sesanaxad sami Tvis ganmav-
lobaSi 738,513 man. da 30 kap. kreditis gaxsna saxelmwifo xazinidan.
1. samgzavro matareblebSi wesrigis dasacavad arsebuli mcvelTa
ricxvi droebiT gadiddes 250 kaciT.
2. gaexsnas gzaTa saministros saxelmwifo xazinidan pirvel muxl-
Si aRniSnuli saWiroebisaTvis sami Tvis vadiT 738.833 m. da 10 k. kred-
iti (yovel Tviurad 246.217 man. da 40 kap.).
2. mieces rkinis gzis general-gubernators saxelmwifo xazinidan
100,000 man. mimdinare xarjebis dasafaravad.
4. dekreti es Sedis ZalaSi dRidan miRebisa damfuZnebel krebis
mier.
(dekreti muxlobriv miRebulia mcireoden SesworebiT) amnai-
rad dRiuri wesrigi amowurulia. mxolod, sanam krebas davxuravde,
gTxovT moisminoT depeSa (mdivans). gTxovT waikiTxoT. (mdivani kiTx-
ulobs) somexTa saxalxo partiis mier gamogzavnil misalmebis depe-
Sas, (mxurvale taSi) krebas vxurav da Semdegi krebisTvis dRes TviT
prezidiumi dainiSnavs.
(kreba ixureba 2 saaTze 20 w.)

195
saqarTvelos damfuZnebeli kreba
(stenografiuli angariSi)

ormocdamerve sxdoma

1919 weli, samSabaTi, 30 enkenisTve. tfilisi. sasaxle.

Tavmjdomareobs damfuZnebel krebis Tavmjdomaris ufrosi am­


xanagi
aleqsandre lomTaTiZe.
mdivnobs damfuZnebeli krebis mdivnis amxanagi
konstantine jafariZe.
prezidiumSi arian:
grigol naTaZe,
qristine SaraSiZis asuli.
sxdoma iwyeba dRis 11 saaTze.
Tavmjdomare. batonebo, kreba gaxsnili gaxlavT. mdivani mogax-
senebT komisiebSi gadasacem kanon-proeqtebs.
mdivani. (kiTxulobs komisiebSi gadasacem sakanonmdeblo aqtTa
nusxas da Semdeg dRiur wesrigs.)

dRiuri wesrigi:

1. saboloo teqsti – yofili kadetTa korpusis Senobis gadasa-


keTeblad Svidasi aTasi (700.000) maneTis gadadebis dekretisa. momx-
senebelia qr. SaraSiZis asuli.
2. pirveli (zogadi) ganxilva saqarTvelos saxelmwifo bankis wes-
debisa. momxsenebelia diom. TofuriZe.
3. pirveli (zogadi) ganxilva – kanon-proeqtisa 1915 wlis Teberv-
lis 2-s kanonis – germanelTa, avstro-ungrelTa da osmalTaTvis uZ-
ravi sakuTrebis SeZenis aRkrZalvis – gauqmebis Sesaxeb. momxsenebe-
lia ser. jafariZe.
4. ganxilva dekretisa – me-V tomis 317-331 muxlis gauqmebis Ses-
axeb saxelmwifo mosamsaxureTa mier erTdroul gadasaxadis gaRebi-
sa – jamagiris momatebisa da dajildovebisaTvis. momxsenebelia mel.
rusia.

197
Tavmjdomare. saboloo teqsti – yofil kadetTa korpusis Senobis
gadasakeTeblad Svidasi aTasi (700.000) manaTis gadadebis dekretis
Sesaxeb, sityva ekuTvnis b-n momxsenebels – g. naTaZes.
g. naTaZe. (s.-r.) (kiTxulobs dekretis saboloo teqsts).
Tavmjdomare. sityvas xom aravin inebebs? aravin. winaaRmdegi vin
aris? aravin. teqsti miRebulia.
saqarTvelos saxelmwifo bankis wesdebis Sesaxeb sityva ekuTvnis
b-n momxsenebels – d. TofuriZes.
d. TofuriZe. (s.-d.) rogorc mogexsenebaT dRemde Cven ara gvaq
saqarTvelos respublikis saxelmwifo banki. pirobebi iseTi iyo, rom
am bankis daarseba dRemde ar moxerxda. exla ki unda miviRoT yove-
live zomebi, rom rac SeiZleba swrafad movagvaroT es saqme.
Tqven mogexsenebaT, Tu ra mniSvneloba aqvs kredits ara marto
ekonomiur dargSi, aramed sxva sferoebSiac, magaliTad politikur-
Si da sxva. da rodesac saqarTvelos respublikas ar aqvs mowyobili
krediti amiT ferxdeba ara marto ekonomiuri mxare Cveni cxovrebisa,
aramed masTan dakavSirebuli sxva mxareebic.
sxva qveynebSi aris sxva da sxvanairi tipis banki. Cven unda Seveca-
doT davaarsoT iseTi banki, romelic saukeTeso iqneba CvenTvis ro-
gorc ekonomiur ise sxva dargebSiac. umTavresi mniSvneloba, bankisa,
rogorc mogexsenebaT, is aris, rom vaWroba-mrewvelobas da meur-
neobas gauwios daxmareba da xeli Seuwyos maT. aseTia misi umTavre-
si daniSnuleba da es principi daedva safuZvlad im moxsenebas, ro-
melic warmoudgina mTavrobam dasamtkiceblad damfuZnebel krebas.
vaWar-mrewvelebi friad dainteresebulni arian, moewyos es banki ise,
rom man xeli Seuwyos vaWroba-mrewvelobis ganviTarebas. amrigad
ara marto mTavroba aramed vaWar-mrewvelnic dainteresebulni ari-
an, aseTi bankis daarsebaSi. magram, rogorc mogexsenebaT, bankisaTvis
saWiro fulia.
bankSi fuli unda Sediodes, amisaTvis ki man ndoba unda moipov-
os. magaliTad SesaZlebelia bankma ver moipova ndoba, da aseT ndobas
igi ver moipovebs Tu vaWar-mrewvelni ar iqmnen darwmunebulni, rom
saxelmwifo am banks ar gamoiyenebs fiskalur miznebisTvis, rogorc
magaliTad ruseTSi da sx. sadac mTavroba fiskalur miznebisaTvis
iyenebs banks da amiT, rasakvirvelia aferxebs vaWroba-mrewvelobas
da ar akmayofilebs mTavar moTxovnilebas.
maSasadame, banki ise unda iyos mowyobili, rom mas hqondes ndoba
sazogadoebaSi da vaWar-mrewvelni darwmunebulni iyvnen, rom saxel-
mwifo ar gamoiyenebs mas fiskalur miznebisaTvis.
sazRvar gareT aris ramodenime tipisa aseTi banki. SegviZlia
davasaxeloT sami tipi. erTi – saaqcionero sazogadoeba. aseTi tipis
bankia inglisSi. iq mTavari Tanxa saaqcionerTa da marTva gamgeobac
aqcionerebis xelSia.

198
meore tipis bankia germaniaSi. Tanxac iqac saaqcioneroa, magram
marTva gamgeoba ekuTvnis mTavrobas.
mesame tipis bankia ruseTSi, sadac Tanxa ekuTvnis saxelmwifos da
marTva gamgeoba mTavrobis xelSia.
Cvenc unda SevqmnaT iseTi tipis banki, rom mTavrobas eqnes iq Ses-
aferi adgili, rom arc saxelmwifos interesi daiCagros, da bankmac
moipovos ndoba da vaWar-mrewvelebis interesebic dakmayofilebuli
iqmnes. ai am mosazrebiT, mTavrobisa da komisiis winadadeba aseTia:
CvenSi unda daarsdes banki, sadac Tanxa ekuTvnis saxelmwifos, magram
marTva gamgeoba ar aris mTavrobis xelSi, radganac roca saxelmwifo
banks ganagebs mTavroba, igi ver moipovebs im ndobas romelic saW-
iroa bankisaTvis. am mxriv, rom dakmayofilebuli iqmnes moTxovnile-
ba ndobisa, ministrTa sabWom da Cvenma komisiam misaRebaT dainaxes,
rom marTva gamgeoba da zedamxedveloba bankisa, iqmnas im pirTa xel-
Si, romelTac airCevs damfuZnebeli kreba. am rigaT daculi iqneba is
pirobebi, romlebic saWiroa ndobis mopoebisTvis.
rasakvirvelia, rodesac damfuZnebeli kreba airCevs gamgeobas da
sabWos bankisas, es gamgeoba ar iqneba damokidebuli pirdapir mTavro-
bidan, eqneba ndoba damfuZnebeli krebisa da SeuZlia awarmoos saqme
mTavrobis damoukideblad, da amnairad es damoukidebeli warmoeba
miscems im ndobas banks, romelic mas esaWiroeba. ase, rom ganzraxuli
banki moewyoba mTavrobisagan damoukideblad. banks eyoleba gamgeoba
arCeuli damfuZnebeli krebis mier, xolo rac Seexeba wevrebs, – maT
daamtkicebs damfuZnebeli kreba, magram sasurvel kandidatebs war-
moadgens Semdeg _ umaRlesi dawesebuleba bankisa. aseTi dawesebule-
ba iqneba saWiro, romelic gadaswyvets bankis saWir-boroto sakiTx-
ebs, sabWoSi iqneba 12 kaci. am ricxvidan, garda samisa, unda airCios
damfuZnebelma krebam, magram mTavrobis da Cveni azric aseTia, rom es
pirebi unda iyvnen cnobilni, rogorc mrewvelobis dargSi, agreTve
sazogado moRvaweobiT. aseT pirebs Caebareba zedamxedveloba da xe-
lmZRvaneloba bankisa. danarCeni sami piri: erTi iqneba gamge bankisa,
da ori safinanso da vaWroba-mrewvelobis uwyebaTa warmomadgeneli.
rac Seexeba wesdebas bankisas da mis operaciebs, es TiTqmis gadmoRe-
bulia ruseTis saxelmwifo bankidan. aris cvlilebani magram umniS-
vnelo. magaliTad grZel vadiani sesxi ruseTis bankisa SevcvaleT eqv-
si Tviani sesxiT da iSviaT SemTxvevebSi cxra TviT.
ai aseTia ZiriTadi principebi, romelic daedva safuZvlad bankis
wesdebas, da romelic warmodgenilia Tqvens winaSe.
Tavmjdomare. vis surs sityva? sityva aravis ar surs. gsurT Tu
ara SeudgeT muxlobriv ganxilvas? aravis surs. aris Tu ara vinme
winaaRmdegi. winaaRmdegi aravin aris da kanon-proeqti miRebulia.
Semdegi sakiTxia – ganxilva kanon-proeqtisa – 1915 wlis Tebervlis
2-1 kanonis gauqmebis Sesaxeb. sityva ekuTvnis momxsenebels – sergo
jafariZes.

199
s. jafariZe. (s.-d.) batonebo! quTaisSi moxda aseTi SemTxveva. vinme
ananievs unda gaeyida duqani vinme soxumel TaTarze, magram notar-
iusma ar daamtkica es nasyidoba, radganac xsenebuli TaTari ar iyo
saqarTvelos respublikis qveSevrdomi, notariusi xelmZRvanelob-
da 1915 wels ruseTis mTavrobis mier gamocemul kanoniT, romliTac
ruseTTan meomar saxelmwifoebis: germanis, avstro-ungreTis, bul-
gareTis da osmaleTis qveSevrdomebs ekrZalebaT SeiZinon ruseTSi
moZravi qoneba. da radganac Cven vaRiarebT, rom saqarTvelos damou-
kideblobis gamocxadebis Semdegac darCa ZalaSi ruseTis mTavrobis
mier gamocemuli zogierTi kanonebi, amitom es kanonic darCa ZalaSi.
notariusma uari ganacxada nasyidobis damtkicebaze. es saqme gaa-
saCivres palataSi, palatidan saministroSi, ukanasknelma ki gadasca
gansaxilvelad iuridiul komisias, iuridiulma komisiam saWirod
dainaxa es kanoni gauqmebuli iqnes.
Tavmjdomare. Tu SeiZleba xma maRla.
s. jafariZe. iuridiulma komisiam ganixila es sakiTxi da igi
cota ufro farTed daayena. saqme is aris, rom ruseTis mTavrobis
dros garda am kanonisa gamocemuli iyo mTeli rigi kanonebisa da, am
kanonebiT ruseTTan meomar ucxo saxelmwifoTa qveSevrdomebs ekrZa-
lebodaT ruseTSi vaWroba-mrewvelobis warmoeba da meore mxriT uZ-
ravi qonebis SeZena magaliTad miwis. aekrZalaT ara marto sakuTrebis
SeZena, aramed sxvisi sakuTrebis gamgeblobac ki. agreTve aekrZalaT
ruseTis im qveSevrdomebsac, romlebic STamomavlobiT ekuTvnodnen
am ucxo erebs; germanelebs, osmalebs Tu bulgarelebs. magaliTad,
CvenSi, rom germaneli kolonistebia, imaTac ki ar SeuZliaT raime
vaWroba-mrewveloba awarmoon CvenSi da aramc Tu SeiZinon raime sa-
kuTreba, im kanonis ZaliT Tu ki aq rame uZravi qoneba qondaT imisi
likvidaciac unda moexdinaT. magaliTad, WiaTuraSi, rom qondaT uZ-
ravi qoneba ucxo saxelmwifoTa qveSevrdomebs unda gaeyidaT igi da
moexdinaT sruli likvidacia.
magram am dros mouswro politikurma gadatrialebam da saqa-
rTvelos mTavrobam dautova maT mTeli uZravi qoneba da Zveli md-
gomareoba aRadgina. erTi sityviT dRes am kanons azri aRar aqvs da
saWiroa misi gauqmeba, rom ucxoelebs ar SeuqmnaT iseTi pirobebi,
romliTac gzas SeukravT CvenSi ucxo kapitals Semosvlas da vaW-
roba-mrewvelobis gamagrebas. miT umetes es mizanSeuwonelia Tun-
da imitomac, rom es kanoni aris mimarTuli ucxoelTa erTi nawilis
winaaRmdeg: germanelebis, avstrielebis, bulgarelebis, maSin, roca
ingliselebs, frangebs da amerikelebs am sferoSi moqmedebis sruli
Tavisufleba aqvT datovebuli. am mosazrebiT iuridiulma komisiam
Seaswora iusticiis saministrosagan warmodgenili redaqcia da Ta-
visi mxriT Semoaqvs aseTi kanon-proeqti. (kiTxulobs kanon-proeqts).
Tavmjdomare. zogadi msjelobisaTvis sityva ekuTvnis damfuZne-
beli krebis wevrs b. nikolaZes.

200
n. nikolaZe. (er.-d.) batonebo! am sagans aqvs didi politikuri
mniSvneloba Cveni qveynis momavlisaTvis, da amitom vTxoulob, rom
es sakiTxi ase ucbaT da calmxrivaT ar iqnes gadaWrili rogorc mo-
gexsenebaT, Cvens delegacias parizSi eqneba molaparakeba konferen-
ciasTan Sesaxeb im mdgomareobisa, romelSiac Cayenebulni iqnebian
CvenSi sxva da sxva ucxo saxelmwifoTa qveSevrdomni, Tqven Tu gadaaT-
valierebT im xelSekrulebas, romelic daidva erTis mxriT antantis
da meores mxriT germaniis Sua da im pirobebs, romlebic safuZvlad
daedo osmaleTTan, avstro-ungreTTan da bulgariasTan morigebas,
dainaxavT, rom Sig gadamwyveti mniSvneloba aqvs am saxelmwifoebis
moqalaqeTa uflebrivi normebis SezRudvas.
Cven dagvWirdeba egreTive pirobebis miReba, an xelaxlaT gadasin-
jva im uflebebisa, romelsac exla ase uxvaT vaniWebT germaniis qve-
Sevrdomebs. rasakvirvelia, me ara var momxre visime uflebis SezRud-
visa, magram am dekretSi Camoricxul rusis kanonis mospobas moyveba
didi finansiuri pasuxismgebloba, da amas ar SegviZlia gverdi auxv-
ioT. ruseTma 1914 wels, omis gamocxadebis Semdeg, SemoiRo iseTi mk-
acri wesebi, rogoric aras dros arc erT saxelmwifos ar mieRo. uwin
xalxTaSorisi uflebis ZaliT omis dros kerZo pirTa da dawesebule-
baTa qonebas meomari saxelmwifo ver Seexeboda da Selaxavda. omi da
saxelmwifo zomebi mimarTuli iyo mxolod mtruli jaris, mTavrobis
an xazinis qonebis winaaRmdeg, kerZo pirni da dawesebulebani ki, maTi
qonebiTurT, omis dros xelSeuxebelni unda yofiliyvnen.
1914-Si meomar saxelmwifoebma, jer antantisam, mere saSual ev-
ropisma, miiRes mowinaaRmdege mxris qveSevrdomTa winaaRmdeg axali
mkacri zomebi, romlebmac Searyia, gaarbia da mospo bevri qoneba. vin
iqneba am zaralis pasuxismgebeli, aRmdgeni? es didi sakiTxia. amas Tan
mosdevs didi finansiuri da iuridiuli pasuxismgebloba.
am sagans ar unda Seexos Cveni damfuZnebeli kreba sanamdis Cveni
saxelmwifo ar iqneba uzrunvelyofili ucxo saxelmwifoebisagan da
Cveni saerTaSoriso mdgomareoba ar gamoirkveva. es uflebebi daar-
Rvia ruseTma. Cven ar viciT ruseTs daevaleba Tu ara mis mier dar-
Rveul uflebis da moxdenili zaralis anazRaureba? sanam es sakiTxi
ar gadawydeba, manamdis araferi ar gvavalebs am kiTxvas SevexoT. vim-
eoreb, amas didi pasuxismgebloba, mosdevs. dRes Cven movale ara varT
am pasuxismgebloba vikisroT. Tu es Secdoma CavidineT, is pirni, vis
uflebasac Cven aRvadgenT, meore dResve gvTxoven pasuxismgeblobas
maT zaralSi.
damfuZnebel krebas vTxov, Svidjer gazomos, sanam sabolood
gadawyvetdes am sagans; komisiis mier warmodgenil proeqtis miReba
jer adrea.
SegviZlia kerZo pirTa mdgomareoba SevamsubuqoT administra-
tiuli zomebiT, an notariusebze zegavleniT da sxv. xolo ase zoga-
daT am mZime sagnis exlave gadaWra daRupva iqneba Cveni politikuri

201
moqmedebisa parizSi, Cvens Sinaur mdgomareobaSiac Seitans arev-
darevas, radgan azianebs Cvens finansiur mdgomareobas.
Tavmjdomare. meti Cawerili aravin gaxlavT. ukanaskneli sityva
ekuTvnis momxsenebels.
sergo jafariZe. damfuZnebeli krebis wevris, b. nikolaZis sity-
va damyarebuli iyo imaze, rom am kanonTan dakavSirebulia ruseTSi
qonebis daRupvisaTvis pasuxismgeblobis sakiTxi, rom Tu es kanoni
miviReT Cven pasuxs vagebT im qonebisaTvis, romelic ucxo qveSevr-
domebs daekargaT ruseTSi omis dros. unda gamovtyde, rom me ver ga-
migia pasuxismgeblobis dakavSireba. warmodgenil kanon-proeqtTan,
vinaidan, Tu ruseTis mTavrobam Tavisi zomebiT ucxoelebs zarali
miayena, cxadia, rom pasuxi unda agos ruseTma, da ara Cven. piriqiT
Cven gvinda am kanoniT gavauqmoT is kanonebi, romlebiTac ziani mieca
ucxoelebs.
exla unda mogaxsenoT TviT am kanonebis istoria. 1914 wels omis
dawyebis Semdeg ruseTSi gamoica mTeli rigi kanonebisa gansakuTre-
buli wesiT – ZiriTad kanonebis me-87 muxlis ZaliT. es gamoiwvia er-
Tis mxriT iman, rom Tavi daecva ruseTs meomar saxelmwifoTa im agen-
tebis moqmedebisagan, romlebic ruseTSi scxovrobden da SeeZloT
meomar saxelmwifoTaTvis sxva da sxva, saxelmwifosaTvis saziano,
cnobebi miewodebinaT, jaSuSoba gaewiaT da sx. amitom isini gagzavnes
cimbirSi da Tavi mouyares erT adgilas; meores mxriT es gamoiwvia
omis mier Seqmnilma mtrulma atmosferam. es moxda ara marto ruseT-
Si, aramed safrangeTSi da inglisSiac. amaT wabaZa ruseTmac. meomar
saxelmwifoebis qveSevrdomT man aukrZala ekonomiuri TviTmoqmede-
ba, uZravi qonebis SeZena, vaWroba-mrewveloba da sxva. omis gaTavebis
Semdeg da gansakuTrebiT saqarTvelos damoukideblobis Semdeg am
kanonebs ara Tu azri daekarga CvenTvis, aramed sazianoc aris da us-
amarTloc, radgan am kanonebiT ucxoelTa erT nawils da TviT Cven
moqalaqeebsac – am mcxovreb germanel kolonistebsac ki SeZleba ara
aqvT CvenSi kapitali vaWroba-mrewvelobaSi Cadvan da Cven ekonomiur
cxovrebas xeli Seuwyon. es ki CvenTvis didaT sazaraloa. me vfiqrob,
rom nikolaZis mier warmodgenili winadadeba, rom notariusze ad-
ministratiuli zedgavlena viqonioTo, miuRebelia, radgan notari-
usi kanonis niadagze moqmedebs, da aRniSnuli kanonebi gauqmebuli ar
iqna, notariusi maT ver auvlis gverds.
Tavmjdomare. kamaTi dasrulebuli gaxlavT, me kenWs uyri: vin
aris winaaRmdegi muxlobriv ganxilvaze gadasvlisa? winaaRmdeg ar-
avinaa. muxlobriv ganxilvaze gadasvla miRebulia. kanon-proeqti sa-
Tanado vadis gasvlis Semdeg.
Semdegi sakiTxis Sesaxeb sityva ekuTvis m. rusia.
meliton rusia. respublikis yoveli moqalaqe ixdis saxelmwifos
sasargeblod pirdapir gadasaxads Semosavlis kvalobaze: magram me-
5-Te tomSi arseboben muxlebi 317-331, romelTa ZaliTac saxelmwifo

202
dawesebulebaTa mosamsaxureni ixdian pirdapir gadasaxads maSinac ki,
roca maT jamagirebi emateba warCinebis dros. amnairad es saxelmwifo
dawebulebaTa mosamsaxureni ixdian erTsa da imave Tanxas orjer:
erTxel, rogorc saerTo Semosavlidan, da meored, rodesac emateba
jamagiri gansazRvrul dros. mosamsaxurem, rom moindomos umaRlesi
safexuris adgilis daWera moematos mas 200 man., mas am 200 maneTidan
gansazRvrul procents uWeren. es 200 maneTi ki Sedis mis wliur Semo-
savalSi da meored isev imave Tanxidan unda dauWiron mas procente-
bi, amitom mTavroba da iuridiuli komisia amas scnobs usamarTlod
da winadadebas aZlevs damfuZnebel krebas es zemoxsenebuli muxlebi
iqnas gauqmebuli. es aris winadadeba iuridiuli komisiisa.
Tavmjdomare. saerTo msjelobis Sesaxeb sityva xom aravis nebavs?
sityva aravis surs. vin aris muxlobriv wakiTxvis winaaRmdegi? wi-
naaRmdegi aravinaa. gTxovT waikiTxoT.
momxsenebeli. (kiTxulobs. xmauroba. zari).
Tavmjdomare. vis surs sityva pirveli muxlis Sesaxeb. aravis. vin
aris winaaRmdegi? aravin. miRebulia pirveli muxli. gTxovT waikiTx-
oT meore muxli.
momxsenebeli. (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi meore muxlis? aravin. vin
aris winaaRmdegi dekretis? winaaRmdegi aravinaa. dekreti gadaece-
ma saredaqcio komisias. gTxovT damSviddeT. Semdegi krebis dRiur
wesrigs mdivani mogaxsenebT. gTxovT waikiTxoT. (mdivani kiTxulobs).
surs Tu ara vinmes sityva wesrigis Sesaxeb? sityva aravis surs.
wesrigi miRebulia.
krebas vxurav.
(kreba ixureba 12 s. 37 wuTze).

203
saqarTvelos damfuZnebeli kreba
(stenografiuli angariSi)

ormocdamecxre sxdoma

1919 weli, oqtombris 7. tfilisi. sasaxle.

Tavmjdomareobs damfuZnebel krebis Tavmjdomaris ufrosi am­


xanagi
al. lomTaTiZe.
mdivnobs damfuZnebel krebis mdivnis amxanagi
gr. naTaZe.
prezidiumSi aris kon. jafariZe.
sxdoma iwyeba dRis 12 saaTze.
Tavmjdomare. sxdoma gaxsnilia. mdivani mogaxsenebT dRiur wes-
rigs da mis damatebas.
mdivani. (kiTxulobs).

komisiaSi gadasacemi sakanonmdeblo aqtebis nusxa:

1. saxelmwifo kontrolioris kanon-proeqti – saxelmwifo kon-


trolis Statebis Secvlis Sesaxeb – gadaeces sabiujeto-safinanso
komisias.

dRiuri wesrigi:

1. saboloo teqsti – saxelmwifo mosamsaxureTaTvis jamagiris


momatebisa da sxva gasamrjelos micemis gamo dawesebul erTdroul
gadasaxadis gauqmebis dekretisa.
2. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – sabiujeto zedme-
ti muSaobisaTvis gasamrjelos dawesebis Sesaxeb.
3. gagrZeleba msjelobisa – erovnul-demokratiul fraqciis
mTavrobisadmi SekiTxvis Sesaxeb – nikoloz Carkvianis usamarTlo
dapatimrebis gamo.

205
4. ganxilva dekretisa – saxazino rkinis gzis saeqimo-sasanitaro
da saeklesio nawilisaTvis gaweul xarjis dasafaravad 1.132.422 man.
kreditis gaxsnis Sesaxeb.
5. ganxilva dekretisa – adgilobriv TviTmmarTvelobaTa saval-
debulo dadgenilebis gamocemis uflebis gafarTovebis Sesaxeb.
damfuZnebeli kreba dRiur wesrigs ucvlelad adasturebs
Tavmjdomare. raime cvlilebis Setanas xom aravin moisurvebs?
sityva aravis surs. wesrigi miRebulia. pirveli sakiTxis Sesaxeb
momxsenebelia grigol naTaZe.
grigol naTaZe. (s.-r.) (kiTxulobs saboloo teqsts saxelmwifo
mosamsaxureTa jamagirebis momatebisa da jildos miRebis dros ga-
dasaxadis gauqmebis kanon-proeqtis Sesaxeb. dekreti miRebuli iqmna
krebis mier).
Tavmjdomare. meore sakiTxi:

zogadi ganxilva kanon-proeqtis sabaJoebis Sesaxeb.

momxsenebelia b. ivane WavWaniZe. sityva momxsenebels ekuTvnis.


i. WavWaniZe. (s. d.) moqalaqeno! arsebuli kanoniT, zedmeti muSao-
ba dakanonebulia im sabaJoebSi, romelnic mdebareoben navTsadgurSi
da mdinaris pirad. mTavrobis sabaJos gamges SeuZlian mosTxovos mox-
eleT zedmeti muSaoba, magaliTad 10 saaTis. axla normaluri muSaoba
dReSi 8 saaTia.
aSkara aris 134 muxli, romelic am muSaobas Seexeba, – Secvlili
unda iqnes, amitom uwyeba winadadebas iZleva es muxli iqnes Secvli-
li, zedmeti muSaoba iqnes dakanonebuli im sabaJoebSic, romelnic ze-
mo-aRniSnul adgilTa gareT arseboben.
sanam am kanonis es muxli e. i. 134 muxli, ar Seicvleba, manam mox-
eles SeuZlian uari ganacxados muSaobaze. aseTi zedmeti muSaobis
dakanoneba aucilebelia, vinaidan mgzavrs, an kidev vaWars – mrewvels
xels SeuSlis, rodesac saqonlis gatanas ucdis 2, 3 dRis ganmavlobaSi.
mogexsenebaT, rom dRemde CvenSi saqoneli naklebad Semodio-
da exla ki saqonlis Semotana gamococxlda, da amas Cven xeli unda
SevuwyoT.
amisTvis sabaJoebSi dakanonebuli unda iqnes zedmeti muSaoba
da, rom moxeleni dasjilni ar iqmnen am zedmeti SromisTvis unda
dawesdes zedmeti jildo Sromisa. amitom uwyebas Semoaqvs Sesaferi
kanon-proeqti, rom Secvlili iqnes es muxli da dakanonebuli iyos
muSaoba ara marto im sabaJoebSi, romelnic navTsadgurebsa da mdi-
naris piraT arian, aramed xmeleTzedac.
ai deda azri am kanon-proeqtisa.
Tavmjdomare. zogadi msjelobisaTvis sityva surs, Tu ara vis-
mes? sityva b. beriSvils ekuTvnis.

206
beriSvili. (s.-d.) b-bo! am kanon-proeqtSi ar aris kargad da
naTlad garkveuli, Tu ra surs kanonmdebels. saqme imaSia, rom aq,
TiTqmis, Tavidan bolomde yvelaferi areulia. aq aris wesebi Sina-
gani gankargulebisa, samuSaos xelfasis gansazRvra, aris CarTuli,
dawerili kanonebi. magram wesebi Sinagan gankargulebaTa saerTod ar
atareben kanonmdeblis xasiaTs. maT adgens dawesebulebis, an warmoe-
bis meTauri. erTi cals ugzavnian im dawesebulebas, an or cals, ro-
melsac mindobili aqvs Sromis dacva da mxolod Semdeg Rebulobs igi
savaldebulo xasiaTs mrewvelobisaTvis.
arsebobs kanoni, romelic adasturebs 8 saaTis samuSao dRes,
ase, rom misi xelaxla ganzraxva, ganmarteba da calke muxlis CarTva
romelime proeqtSi savaldebulo ar aris, arc dawesebulebisaTvis,
arc mrewvelobisaTvis. arc es ganmartebaa aucilebeli, rom kanonad
iqnes dawerili; viciT, rom arsebobs amier-kavkasiis komisariatis
mier dakanonebuli 8 saaTis samuSao dRe. erTi sityviT, saWiroa, rom
kanonmdebelma mkafioT gamosaxos Tavis survili, amitom es proeqtic
kargad unda iqnes gadasinjuli da iuridiuli ganmarteba eqnes mice-
muli. amitom ukeTesi iqneboda is gadaeces iuridiul da Sromis komi-
sias, da ganxilvis Semdeg xelaxlad Semotanil iqnas.
amgvarad Cven Semogvaqvs winadadeba, rom es proeqti, xelaxlad
ganxiluli iqnes iuridiul komisiis mier, me mgonia unda gadaeces mas.
Tavmjdomare. s.-demokratiul fraqciis saxeliT aris b. momxsene-
belo, winadadeba Semotanili?
beriSvili. diax, social-demokratiul fraqciis mier.
Tavmjdomare. sityva aravis surs winadadebis Sesaxeb? aravis.
maS kenWs uyri. winadadeba miRebulia da gadaecema iurid. da Sromis
komisiebs. Semdeg aris er.-dem. SekiTxva. Cawerili aravin aris. vis
surs sityva? sityva b. maWavarians ekuTvnis.

erovnul-demokratiul fraqciis SekiTxva nik.


Carkvianis dapatimrebis Sesaxeb.

ioseb maWavariani (e.-d.) dapirebisamebr, batonebo, me movelodi


Sinagan-saqmeTa saministrosagan saTanado pasuxs. ministrma ki aramc
Tu ar mogvca SeZleba gavcnobodiT saqmes, aramed pasuxis Rirsic ar
gagvxada. rogorc mogexsenebaT, nik. Carkviani sruliad udanaSaulod,
ukanonod iqmna dapatimrebuli mimdinare wlis 2 aprils, rusTavelis
prospeqtze. am saqmidan cxadad sCans ori ram. erTi is, rom gvard-
ielebma Carkviani daapatimres Sinagan-saqmeTa saministros daukiTxa-
vad da nebadaurTvelad, da meore is, rom ministrma SeuZleblad scno
Carkvianis ganTavisufleba maSinac ki, rodesac aSkarad gamoirkva
imis udanaSauloba.

207
am saganze molaparakebis dros ministrma ganmicxada, rom mas hqon-
da utyuari sabuTebi da cnoba imis Sesaxeb, rom arsebobs garkveuli
jgufi, romelic mohklavda Carkvians, Tu Carkviani ministris mier
ganTavisuflebuli iqneboda.
aseTi wesi marTva-gamgeobisa yovlad miuRebelia. aseTi sistema
aramc Tu ar arsebobs, aramed arsad, arcerT saxelmwifo moRvawes
arasodes TavSiac ar mosvliaT iseTi azri, rom udanaSaulo adamiani
cixeSi unda Casvas, Tu ar ginda, rom Tavisuflad moTareSe mkvlelma
da avazakma is mohklas. me ara mgonia, rom Sinagan-saqmeTa ministri am
mosazrebiT ar anTavisuflebdes Carkvians. mxolod ministrs ar unda
sTqvas is, rac saTqmelia, raRacas malavs. es raRac is unda iyos, ris
gamoc saministrom ar mogvca SeZleba am saqmes gavcnobodiT.
vici, metyvian, rom es saqme Seicavs iseTs saidumloebas, rasac
ministri tribunaze ver gamoitanso. me mesmis, b-bo, rom b. ministrs
aqvs ufleba, vityvi metsac, is valdebulia saxelmwifo saidumloebis
xasiaTis faqtebi ar gamoamJRavnos da, Tu saxelmwifos interesi amas
moiTxovs, TviT damfuZnebel krebis wevrsac ki ar gadauSalos aseTi
saidumloeba. magram gana Carkvianis saqme aseT saqmeTa kaTegorias
ekuTvnis?
ara, es aris ubralo mkvlelobis saqme, savsebiT gamorkveuli da
damTavrebuli. aseTi saqmis gacnoba SeuZlian aramc Tu eris ndobiT
aRWurvils damfuZnebel krebis wevrs, aramed Carkvianis ubralo rw-
munebulsac ki. maS ram aiZula b. ministri, rom ar daenebebina CvenT-
vis es saqme gasacnobad? ris gamoqveynebas erideba, ras malavs igi?
cxadia, im Zalas, romelmac miiTvisa Sinagan-saqmeTa ministris fun-
qciebi da romelic Caeria nebadaurTvelad ministris saqmeebSi, es
aris gvardia. gvardias ki, rogorc yovelive jaris nawils, aqvs Ta-
vis diadi saqme. is icavs samSoblos sazRvrebs da exmareba mTavro-
bas saxelmwifo wesrigis dacvaSi, rodesac amas mTavroba mosTxovs.
gvardia ukve Semosilia xalxis TvalSi Cveni damoukideblobis da-
rajis SaravandediT, da ubralo qurdbacacebis devna quCebSi mas mx-
olod daawvrilmanebs imave xalxis TvalSi da dascems mis prestiJs.
amisaTvis Cven gvyavs sakmao milicia da sagangebo razmebi, Tu maT ga-
moiyenebs mTavroba. gvardiis TviTneburi Careva ki administraciis
saqmeebSi iwvevs saxelmwifo saqmeTa da uflebaTa arev-darevas, e. i.
anarqias. b-bo, saxelmwifo aparatis muSaoba moiTxovs maTemaTikur
siswores. rodesac qarxnis veeberTela foladis uro mTeli Tavis
simZimiT da ZaliT daeSveba da daenarcxeba grdemls, kldis nagle-
jebsac mtvrad aqcevs. magram Tu igive Zala windaxeduli sisworiT
dauSviT, patara Txilsac ise gastexT, rom xeWos daamtvrevT, guls ki
ar avnebT. da saxelmwifo manqanis memanqanes, rodesac moZraobaSi mo-
hyavs es uzarmazari Zala, unda hqondes utyuari siswrafiT gaTvalis-
winebuli, Tu ra aris dasamtvrevi, gasanadgurebeli da ra aris Sesa-
naxi da mosavleli. da saxelmwifoSi araferi ar moiTxovs iseT saTuT

208
movlas, rogorc adamianis rwmena, rom misi moqalaqeobrivi uflebani
yovelTvis mtkiced iqnebian daculni saxelmwifos mier.
wesrigis dacva moiTxovs administraciisagan udrek sisatikes,
magram aseTs sisatikes, rogorc gzis maCvenebeli varskvlavi, yov-
elTvis win unda uZRodes samarTlianoba. administracia Tavis nebas
unda zRudavdes saxelmwifos ZiriTad kanonebis fargliT da Tav-
is moqmedebas unda ufardebdes da uTvisebdes moqalaqis uflebaTa
normebs. administracia unda hqmnides iseTs mdgomareobas, rom erTis
mxriT aiZulebdes yovel moqalaqes, raTa aRasrulos man savsebiT Ta-
vis movaleobani saxelmwifos winaSe, meores mxriT ki unda uzrunve-
lyofdes imave moqalaqes, rom misi uflebani aravisagan da miT umetes
administratiul TviTnebobisagan arasodes Selaxuli da gaTelili
ar iqmnas.
Tu aseTi rwmena Rrmadaa gamjdari moqalaqis Zvalsa da rbilSi,
maSin xalxis ndoba mTavrobisadmi yovelTvis iwyebs rCevas. aseTi rCe-
va ki xalxs Seacocebs iseT saqanelaze, rom aRar ici, sad gadaiCexeba
xalxi da sad gadaimtvreva mTavroba. da Tu Tqven gnebavsT CaayuCoT
da gaaneloT is undoblobis drtvinva, romelic xangamoSvebiT mois-
mis saqarTvelos ama Tu im kuTxidan, Tu Tqven gsurT xalxis ndoba ar
SearyioT da wesrigi ganamtkicoT, Cven movsTxovT Cvens mTavrobas
saxelmwifo aparatis muSaobis met siswores, met windaxedulebas,
met simtkices da met samarTlianobas.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. sergei jafariZes.
s. jafariZe. (s.-d.) batonebo! sazogadoebriv azris da brZolis Si-
naarsi mTelis istoriis manZilze iyo moqalaqis pirovnebis Rirsebis
xel-Seuxlebloba, moqalaqeobrivi Tavisuflebisa da uzrunvel-yofa
saxelmwifos moxeleTagan. umTavresad es brZola dResac warmoebs da
ra gasakvirvelia is anbanuri WeSmariteba, rom ar unda Seilaxos mo-
qalaqis Rirseba. es yovelTvis udao aris. yvela qveynis sazogadoeba
amas yuradRebas aqcevs da gansakuTrebiT roca revoliucionuri ga-
datrialeba xdeba, SeaqvT konstituciaSi is debuleba, rom moqalaq-
is datusaReba xdeba gansakuTrebul organos mier da gansazRvrul
wesiT inglisSi, magaliTad, garda amisa, mTeli rigi zomebisa aris Se-
moRebuli: Tu vinicobaa moqalaqe daWerili aris, yoveli gareSe piris
gancxadebiTac ki sasamarTlo valdebuli aris, Tu es piri ukanonoT
aris daWerili – gaanTavisuflos. es yvelaferi yvelasTvis udao
aris, rogorc erovnul-demokratisTvis, ise social-demokratebisT-
vis, magram mTeli simZime amaSi ki ar aris aramed imaSi, SeiZleba Tu
ara am debulebis gatareba cxovrebaSi dRevandel pirobebSi, da gan-
sakuTrebiT im pirobebSi, romelSiac Cven vimyofebiT.
maWavarianma sTqva: im gansakuTrebuli pirobebiT, romelSiac
Cven vimyofebiT, ver gaamarTlebT aseT zomebs da nabijebso. swored
is gansakuTrebuli pirobebi, romlebSiac Cven vimyofebiT, iwveven
gansakuTrebul zomebs. mogexsenebaT, rom xangrZlivma omma gaanad-

209
gura ekonomiuri cxovreba, aaforiaqa da kalapotidan amoagdo igi.
ara marto CvenSi, aramed iseT mtkice saxelmwifoebSiac iwyeba cx-
ovrebis arev-dareva, rogorc inglisia, safrangeTi, italia da sxva.
dRes borot-moqmedebam miiRo masiuri xasiaTi. am borot-moqmede-
bebs sasamarTlo Cveulebrivis wesiT ver yofnis, ver asdis. amitom am
araCveulebriv pirobebSi, aramc Tu Cven varT valdebuli mivmarToT
gansakuTrebul zomebs, aramed inglisSi da safrangeTSi acxadeben
samxedro wesebs, – iq sadac es Cveulebriv miRebuli ar aris.
maSasadame, dRes, roca mSromeli masa am omis gamo mowyvetili
iyo Cveulebriv cxovrebas, Cveulebriv Sromas da jer kidev am Sromas
ver daubrunda, rodesac xalxi damSeuli aris, amRvreulia da guli
araferze ar misdis, SeiZleba Tu ara is, rom marto sasamarTlos
movsTxovT mxolod Tavis wesiT uzrunvelyos saxeliwifos mSvidobi-
ani cxovreba. Tqven iciT, rom CvenSi dRes sasamarTlo jer kidev ar
aris sasurvel mtkice niadagze dayenebuli jer kidev ara gvaqvs sena-
ti SemoRebuli, sasamarTlo aris da isic sakmarisad uzrunvel-yofi-
li ar aris, rom Tvisi saqme awarmoos. dRes iseTi pirobebi Seiqmna,
rom SeuZlebeli gaxda borotmomqmedTa mxolod sasamarTlos wesiT
dasja. roca matareblebs Tavs ecemian da mgzavrebs scarcvaven, yaCa-
Roben, qurdoben, maSin Cven iZulebulni varT, mivmarToT aseT zomebs
da saxelmwifo uzrunvelvyoT... (gvazava; daviWiroT Carkviani!) guSin
Carkviani daviWireT dRes gvazavas daviWerT, xval jafariZes da ase
unda vebrZoloT borot-moqmedebas (gvazava: madlobeli var!) diax,
aseT SemTxvevaSi iZulebulni varT.
me ar vici ministris pasuxi, ar mogvismenia misi ganmarteba imis Ses-
axeb, Tu ramdenad safuZvlianad daiWires Carkviani, magram erTi ram,
yovel SemTxvevaSi, SegviZlia vTqvaT: roca darwmunebuli varT, rom
kaci yaCaRia, danamdvilebiT viciT avazakia, mas sasamarTlo ver sjis
– Cven unda mivsceT Sin. saq. saminastros ufleba mis daWerisa, mivsceT
aramc Tu ase moiqces, aramed davavaloT kidec, rom swored ase moiqces.
kerZod, ra Tqma unda, Tu ki Carkviani datusaRebulia keTil-­
sindisier rwmeniT da ara mtrul da pirad niadagze, maSin unda ga-
vamarTloT Sin. saq. saministros nabiji da davavaloT – SemdegSiac
swored ase moiqces.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis gr. giorgaZes.
g. giorgaZe. batonebo! saWiroa movisminoT mTavrobisagan am saqmis
faqtiuri mxare, Torem mxolod Teoriuli msjelobiT veraviTar
daskvnas ver gamoviyvanT. exla samxedro ministrs ara scalian droe-
biT Tavisi samsaxuris gamo. (xmebi: CvenTvis saWiroa Sinagan-saqmeTa
ministri!) Tqven iciT, rom is asrulebs, rogorc samxedro ministri-
sas, imave dros is aris Sinagan-saqmeTa ministric. mTeli qaRaldebi
da sabuTebi am saqmis Sesaxeb mas Tan aqvs. ramdenime wuTi moiTmineT,
is mova da misi moxsenebidan Tqven gaigebT, rom Carkviani mizan-Se-
wonilad iyo dapatimrebuli.

210
Tavmjdomare. me Zalian bodiSs vixdi, magram aseT winadadebas ken-
Ws ver uyri. sityva ekuTvnis Sinagan-saqmeTa ministris amxanags.
Sin. saq. min. amxanagi p. WiWinaZe. b-bo! unda mogaxsenoT, rom mTeli
masala am saqmis Sesaxeb aqvs b. noe ramiSvils. unda miiRoT mxedvelo-
baSi is araCveulebrivi dRe, romelic dRes aris. is wasulia sadarba-
zod da ramdenime wuTis Semdeg mova.
Tavidanve es saqme man aiRo TavisTavze da amitom nebas ver mivcem
Cems Tavs, me gagceT pasuxi SekiTxvaze. naxevari saaTis Semdeg minis-
tri mova da pasuxs miiRebT. aseTi araCveulebrivi mdgomareoba yve-
las moelis da miT umetes mas, romelsac ramdenime portfeli aqvs
Cabarebuli. nebas vaZlev Cems Tavs winadadebiT mogmarToT, rom ram-
denime wuTiT SeswyvitoT kreba.
Tavmjdomare. me sanam Tqven mier damtkicebuli reglamenti xelTa
maqvs, ar SemiZlian reglamentis darRveva. rogorc am reglamentiT
vxelmZRvanelobdiT maSin, rodesac b. giorgaZis winadadebas kenWi ar
uyare, am reglamentiT unda vixelmZRvaneloT, maSinac, rodesac wina-
dadeba ministris amxanags Semoaqvs.
mxolod SemiZlian, rogorc Tavmjdomares, aseTi winadadeba
davayeno: gsurT Tu ara gamonaklisi dauSvaT mxolod dRevandeli
SemTxvevisaTvis? sityva ekuTvnis b. niniZes.
kirile niniZe. vinaidan am sakiTxis garSemo araCveulebrivi
mdgo­mareoba Seiqmna, Cven viZleviT winadadebas, oci wuTiT Sevwyvi-
toT kreba.
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi am winadadebisa? aravin. kreba
Sewyvetilia oci wuTiT.

krebis ganaxleba

Tavmjdomare. gTxovT, dabrZandeT. sxdoma gaxsnili gaxlavT.


grZel­­deba msjeloba SekiTxvis Sesaxeb. sityva Sinagan-saqmeTa mi­
nistrs ekuTvnis.
noe b. ramiSvili, Sin. saq. ministri. moqalaqeno, damfuZnebeli
krebis wevrno! im SekiTxvis Sesaxeb, romelic erovnul-demokratiul-
ma fraqciam warmoadgina, maqvs pativi mTavrobis saxeliT mogaxsenoT
Semdebi: martSi q. quTaisSi mokles leCxumis mazris komisari oniani
da erTi saxalxo gvardieli isic oniani. Cvenis cnobiT am mkvleloba-
Si monawileobas iRebda leCxumis mazris mcxovrebi nikoloz Carkvi-
ani da gacemuli iyo brZaneba misi dapatimrebis Sesaxeb. samwuxarod,
Carkvianma moaswro maSin iqidan mimalva da sruliad SemTxveviT is
Seipyro saxalxo gvardiis Stabma q. tfilisSi 2 aprils. roca es Cven
gavigeT, is Semdeg Cvenze gadmovricxeT da saqme iqmna gadacemuli
tfilisis saolqo sasamarTlos prokurorze. gamoZiebis dros Sesaf-
eri sabuTebi ver iqmna warmodgenili, romlebiTac prokurors SeeZ-
lo misi samarTalSi micema.

211
daaxlovebiT erTi Tvis Semdeg, 28 aprils Cven mogvivida pro­
kurorisagan aseTi cnoba, rom is vera scnobs SesaZleblad, rom
Carkviani iqmnas dapatimrebuli, vinaidan ara aqvs sakmao sabuTebi
misi samarTalSi micemisaTvis. CvenTvis erTi ram aSkara iyo, rom sag-
amomZieblo nawilma Sesaferi cnobebi ver Sekriba da amiT aixsneba is
garemoeba, rom prokurori aseT ganaCens Rebulobda. magram Cven isic
vicodiT, rom pirdapir Tu ara – pirdapir Carkviani am mkvleloba-
Si monawileobas iRebda ueWvelad. es mTavrobisTvis sul erTi iyo,
miT umetes, rom Carkviani aseT SemTxvevebSi marto exla ar iRebda
monawileobas. is iyo recidivisti. swored aseTive saqmeebSi is iReb-
da monawileobas 1905 wels. da amitom, vinaidan misi ganTavisufle-
ba samarTlian aRSfoTebas gamoiwvevda im wreebSi, romelnic Rrmad
darwmunebulni iyvnen, rogorc mTavroba, rom mas monawileoba hqon-
da am saqmeSi, SeuZleblad davinaxeT misi ganTavisufleba. adminis-
tratiuli wesiT is cixeSi ijda da administratiuli wesiT man sxva
sasjeli unda moixados. SekiTxvis avtorebi cdiloben saqme meore
nairad warmogvidginon. maTi mizani aris miscen mas – am saqmes – aseTi
saxe: TviTnebobiT saxalxo gvardiis Stabma Seipyro moqalaqe da iseve
TviTnebobiT is Semdeg iyo dapatimrebuli.
me unda ganvacxado, rom miuxedavad imisa, rom sagamomZieblo naw-
ilma ver SesZlo sakmarisi sabuTebi warmoedgina, erTi aris eWvs ga-
reSe, rom b. Carkviani am mkvlelobaSi ama Tu im monawileobas iRebda.
da, rasakvirvelia, vinaidan ar aris SesaZlebloba im pirobebSi, im
gardamaval xanaSi, romelSiac vimyofebiT, borotmoqmedebis winaaRm-
deg ar miviRoT zomebi, amitom saministro da mTavroba im azrisa iyo,
rom Sesaferi zomebi yofiliyo miRebuli administratiuli wesiT.
Tqvens winaSe mgzavsi sakiTxi ara erTxel dasmula, magram is
exeboda mxolod politikur saqmeebs. magram, Tu miviRebT mxedv-
elobaSi im garemoebas, rom am saqmes ara marto sisxlis samarTlis
mniSvneloba aqvs, aramed is ar aris moklebuli politikur mniSvn-
elobasac da piriqiT, im mkvlelobas, romelic moxda qalaq quTais-
Si – mxolod politikuri xasiaTi hqonda da sxvanairi xasiaTisa ver
iqneboda. mohkles erTis mxriT komisari, meore mxriT gvardieli
(xma marjvniT: vin mohkla?) me, mgonia. ukeTesi iqneboda amis Sesaxeb
erovnul-demokratebma nakleb ilaparakon. (asaTiani: ara, batono, ar
aris ukeTesi!) Tu Tqven hfiqrobT, rom xmaurobiT dahfaroT eseTi
garemoeba, Zalian Semcdari brZandebiT: am mkvlelobas politikuri
xasiaTi hqonda da Carkviani pirdapir Tu arapirdapir monawileo-
bas iRebda. Tqven iciT, rom es Carkviani ara marto exla aris cnobi-
li amisTana saqmeebSi (gvazava: yvelam icis, sasamarTlom ar icis!).
sasamarTlos, rom SeeZlos da saSualeba hqondes yvela politikur
da naxevrad-politikur saqmeebis gamorkveva, maSin Cven iZulebul-
ni viqnebodiT sxva da sxva politikur mowinaaRmdegeTa winaaRmdeg
zomebi migveRo sasamarTlos wesiT.

212
amis Sesaxeb Tqven SekiTxvas ver SemoitanT piriqiT, mudam moiTx-
ovT, rom aseTi zomebi iyos miRebuli. garCeva imaSi aris, rom exla es
zomebi mimarTulia im jgufTa winaaRmdeg, romlebTanac, me ar vici,
ra naTesaobas hgrZnobT Tqven, magram erTi aSkaraa: visganac unda
iyos es xma, iqneba es memarjvene Tu memarcxene seqtoridan, iqneba es
revoliucionur, Tu kontr-revoliucionur jgufidan.
yovel SemTxvevaSi, erTi ram aSkaraa, Tqven Zalian kargad iciT,
ara Cemze nakleb iciT, rom swored amas, am faqts politikuri mniSvn-
eloba hqonda. Tqven iciT, rom TavisTavad es politikuri aqti gagr-
Zelebaa uwindel politikur aqtebisa, romelTac adgili hqondaT
warsul wlebSi. amitom, me mgonia, SeiZleba SekiTxva Semotanili iqm-
nas yvela sakiTxis Sesaxeb, magram erTi ram aris aucilebeli: aqvs Tu
ara raime mniSvneloba am SekiTxvas? amisTana SekiTxva zogierT jgufs
xSirad axdis fardas da sinaTleze gamoaaSkaravebs maT zraxvebs.
a. asaTiani. am saqmeSi, b-bo, yuradRebas iqcevs ori momenti: Carkvi-
anis daWera moxda ara saTanado uwyebis mier, Carkviani gvardieleb-
ma daapatimres. saxalxo gvardia Tqven mogexsenebaT, aRar aris kerZo
organizacia, is saxelmwifo dawesebulebaa da is arsebobs Tanaxmad
Tavis debulebisa, romelic miRebul iqmna sakanonmdeblo wesiT. 1918
w. gamocemul kanoniT gvardiisa da reguliarul jaris ufleba-mov-
aleoba gaTanasworebulia. gvardias aqvs igive konpetencia, igive
uflebebi, rogorc reguliarul jars. am kanonis 1 § ambobs: „saxalxo
gvardiis mizani igivea, rac saxelmwifos mTeli SeiaraRebuli Zalisa
– dacva demokratiuli respublikisa, misi damoukideblobis da Tavi-
suflebis. `me-11§ ambobs, rom „saxalxo gvardiis verc, erT nawils ver
gamoiwveven ise, Tu ara mTavari Stabis saSualebiT. gansakuTrebuls
SemTxvevaSi imas gamoiwvevs mTavrobis Tavmjdomare, an damfuZnebeli
krebis Tavmjdomare.“
Cven vfiqrobT, rom am SemTxvevaSi ar yofila gankarguleba arc
Stabis, arc mTavrobis Tavmjdomaris, arc damfuZnebel krebis Tavm-
jdomarisa. aq erT nawils gvardiisas, albaT Tavis nebiT gadaudgams
es nabiji. quCaSi moqalaqeTa daWera, maTi Tavis nawilSi damwyvdeva
da Semdeg cixeSi moTavseba, rom ar Seefereba gvardiis daniSnulebas
da mis momxrebs, amaze vfiqrob, rom dava ar gveqneba. batoni minis-
tri brZanebs, rom Carkvianma erTi Tvis winad Cven gvqonda cnobebi
quTaisSi onianis mkvlelobaSi „esa Tu is monawileoba miiRo“ da Cven
mas veZebdiTo. es gancxadeba gansacvifrebelia, rodesac Carkvian-
is gataceba moxda – es namdvili gataceba iyo... (niniZe: mec momitac-
es Jandarmebma!). mTeli Rame, Carkvianis naTesavebis xvewna-mudariT
Sewuxebulni general-gubernatori, miliciis ufrosi, TviT ministri
da gansakuTrebuli razmi dids faca–fucSi iyvnen da gancvifrebuli
erTmaneTs ekiTxeboden – vin, sad da risTvis moitaca Carkvianio. b.
ministrma mxolod ori dRis Semdeg Seityo, rom Carkviani tramvais
parkSi iyo dapatimrebuli. cixeSi Carkviani gvardiam moaTavsa da

213
ara administraciam. es ambavic damaxasiaTebelia arsebuli wesebisa.
es aris pirveli, rac Cvens yuradRebas ipyrobs.
Carkviani cixeSi moaTavses, mis winaaRmdeg exla braldebac aris;
quTaisSi svaneTis erTi sazogadoebis komisaris onianis mkvlelo-
baSi miiRo monawileoba. b. ministri ambobs – Cven erTi Tvis wineT
gvqonda aseTi cnobebiT. magram mas aqvs porTfelSi sabuTebi, romel-
nic amtkiceben, rom es braldeba gvardiam wamoayena erTi kviris Sem-
dgom da administracias amis Sesaxeb araviTari cnobebi ar hqonia.
erTi Tvis wineT gvqonda gacemuli gankarguleba mis dapatimrebis
Sesaxebo. es simarTles ar Seefereba, Torem gvaCveneT aq es gankar-
guleba. ikvleven braldebas, tfilisis prokurori ugzavnis SekiTx-
vas quTaisis prokurors – es kaci dapatimrebulia da onianis mkvl-
elobis Sesaxeb saqme gamogzavneTo. iqidan upasuxeben: Cven Carkvians
arc vicnobT da imis Sesaxeb araviTari braldeba ar ariso. Carkvians
kidev bevri brali edebodao, brZaneben aq. winad moxda mkvleloba,
romelSiac Carkviani eriao. magram gamorkveula, rom am dros is iyo
Zlier Sors (maWavariani: sarayamiSSi) da mkvlelobaSi monawileobis
miReba ar SeeZlo.
Semdgom axals braldebas uyeneben, 1905 w. mkvlelobaSi monaw-
ileoba miuRiao. visi mkvleloba iyo, amis Sesaxeb arafers amboben.
es ukve 15 wlis ambavia, batonebo, ar viciT, exla SeiZleba b. minis-
trma sTqvas, – kaenma rom abeli mohkla – iqac Carkiani eriao (sici-
li). sayuradReboa, rom onianis mkvlelobis Zieba kidev grZeldeba.
TiTqos mTavrobam ar icis vin Caidina es mkvleloba. quTaisSi da leCx-
umSi yvelam icis, rom mkvleloba moxda SuadReze Suagul bazarSi da
es mkvleloba moaxdina ara erTma pirma, aramed mTelma razmma, milici-
am, romelmac daaxala onians Tofebi. gana Tqven ar iciT vin da rogor
moaxdina es mkvleloba? es Tqven kargad iciT, magram mainc eZebT meo-
res, rom maT winaaRmdeg raime braldeba aRZraT, Tundac ise uxeirod,
rogorc exla. amas albad imitom sCadian, rom mmarTvel partias ar
miaCnia sasurvelad, rom svanebis TvalSi onianis mkvleli iyos mili-
cia. maT eSinianT, rom svaneTSi es gamoiwvevs aRSfoTebas mTavrobis
partiis winaaRmdeg. braldebebis Zieba grZeldeba, prokurori usa-
fuZvlod Tvlis yvela ase SeTxzul braldebebs da patimris ganTavi-
suflebas moiTxovs. saministro ar anTavisuflebs Carkvians. is gvar-
dias ekiTxeba – wamoyenebuli braldeba usafuZvlo gamodga, gaqvT Tu
ara sxva braldeba, an SeiZleba Tu ara Carkvianis ganTavisuflebao.
saqmeebSi aris aseTi sabuTi, Cven ar mogvces neba, rom is amogvewera. aq
mainc gvaCvenos b. ministrma es saqmeebi da am sabuTs mas me waukiTxav.
ministri ki brZanebs – erTi Tvis wineT TiTon me mqonda gacemuli gan-
kargulebao.
aseTi iyo administraciis roli am saqmeSi. b. ministris ganmarte-
ba kidev ufro hmatebs saRebavebs administraciis ukanonobis suraTs.
magram ras Svreboda sasamarTlo? aq brZandeba b. iusticiis ministri

214
da me minda mas vkiTxo: arsebobs Tu ara CvenSi sasamarTlo da Reb-
ulobs Tu ara is kanonier zomebs moqalaqeTa sicocxlis da Tavisu-
flebis dasacavad?
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs mesxiSvils.
S. mesxiSvili (soc.-fed.) moqalaqeno, damfuZnebel krebis wevrno!
me movismine SekiTxvis Sinaarsi da is pasuxi, romelic gasca SekiTxvis
avtorebs Sinagan saqmeTa ministrma. movismine agreTve b-n jafariZis
azri (replika: kidev ra moismineT!) da yvela aman cud daskvnamdis
mi­miyvana.
CvenTvis naTeli xdeba, rom Cvens norCs demokratiul respublika-
Si jer kidev ar aris Seuryevlad ganmtkicebuli elementaruli mo-
qalaqeobrivi uflebani da saTanado organoebi ver dganan jerovan
simaRlezed.
b-ni ramiSvili Seecada SekiTxvisaTvis iseTi xasiaTi mieca,
TiTqos aq ilaSqreben administratiul wesiT datusaRebis wina­
aRmdeg.
es sinamdviles ar Seefereba. arsebiTad sakiTxi ase sdgas – ad-
ministratiul wesiT datusaRebulebs unda hqondes Tu ara raime
normebi unda iyos Tu ara igi kanonier farglebSi Camoyalibebuli?
Tanamedrove gardamaval xanaSi, roca cxovreba aforiaqebulia da
jer kidev ar Camdgara normalur kalapotSi, SeiZleba saWiro iyos,
rom Sinagan-saqmeTa saministros mivsceT ufleba isargeblos admin-
istratiuli datusaRebiT da amisTana ufleba mas aqvs. magram, radga-
nac saWiroa moqalaqis pirovnuli xelSeuxebloba ar iyos usabuTod
Selaxuli da misi moqalaqobrivi uflebani iyos uzrunvelyofili, is
organoebi, romelsac miniWebuli aqvT ufleba moqalaqis administra-
tiuli wesiT datusaRebisa, gansakuTrebul sifrTxiliT unda moq-
medebdnen da maTi moqmedeba kanoniers farglebSi unda swarmoebdes.
dRevandelma SekiTxvam gamoaSkarava, rom ar arsebobs misaRebi
wesi administraciis moqmedebaSi. imis magivrad, rom am danakliszed
mieTiTebina, damfuZnebel krebis wevri jafariZe kanonierad sTvlis
Carkvianis datusaRebas da usurvebs mTavrobas, es erTgvari davale-
bac aris, momavalSiac ase imoqmedos.
me Tqven gekiTxebiT, gana SesaZlebelia iseTi wesi datusaRebisa,
roca moqalaqem ar icis vin uspobs mas Tavisuflebas? gana SesaZle-
belia moqalaqis orderis warudgenlad datusaReba? ministrma Ta-
vis pasuxiT ver gaabaTila SemkiTxvelTa mier wamoyenebuli masala.
Carkvianis datusaRebis Rames mimarTes Sinagan-saqmeTa saministros,
sisxlis samarTlis milicias da sagangebo sasamarTlos Tavmjdomares
da arcerTma amaTganma ar icoda vin da risTvis daatusaRes Carkviani.
gana misaRebia, rom moqalaqes atusaReben iseTi pirni, visac, kano-
niT, amisi ufleba ara aqvT da is organoebi ki, romelTac kanoniT es
ufleba aqvT miniWebuli, erTmaneTs ekiTxebian – vin, an risTvis daa-
tusaRes Carkviani?

215
nu-Tu yvelafer amis Cadenas avalebda momavalSiac mTavrobas b-ni
jafariZe?
me ki mgonia, rom demokratiul respublikaSi vcxovrobT da saW-
iroa moqalaqis uflebas saTuTad moepyrnen.
exla saWirod mimaCnia Tqveni yuradReba meore moments mivaqcio.
ar vici vin aris Carkviani, arc is vici ras abraleben mas, magram Ce-
mTvis (replika: rogorc iuristisaTvis?) diax, rogorc iuristisaT-
vis da saqarTvelos moqalaqisaTvis, Zalian damaxasiaTebelia is, rac
Sinagan-saqmeTa ministrisagan movismine. diax, me vlaparakob, rogorc
saqarTvelos moqalaqe da damfuZnebeli krebis wevri, rom sanam yove-
live moqalaqes, kanonis simtkice da misi dacvis aucilebloba Zvalsa
da rbilSi ar gaujdeba, manam Cveni saxelmwifo ver ixeirebs. me ar
mesmis b-n ministris ganmarteba, romelic man mogaxsenaT. me sityva-si-
tyviT Caviwere misi naTqvami. „am Carkvians mkvlelobaSi esa Tu is
monawileoba miuRia“ ras niSnavs es? mas SeeZlo mkvlelobaSi monaw-
ileoba mieRo an fizikuri, an inteleqtualuri, an da daxmarebis sax-
iT. yvela amisaTvis kanoni sastikada sjis.
ministrma brZana, rom saubedurod sasamarTlom sakmao masala
ver Sehkriba Carkvianis pasuxisgebaSi misacemad, ras akeTebda Sina-
gan-saqmeTa saministro da yvela isini visac masala hqondaT Carkvian-
is danaSaulobis Sesaxeb? ratom ar mividnen isini gamomZiebelTan da
ar acnobes yvela faqtebi? Tqven migitaniaT es masala da gamomZiebel-
ma gamoitana daskvna mTeli masalis ganxilvis Semdeg, rom Carkvianis
pasuxisgebaSi misacemad araviTari sabuTi ar arsebobs.
me gekiTxebiT Tqven, Tu ki gamomZiebelma ver icno sakmaod is
faqtebi, romelic Tqven miawodeT da sasamarTlos organom SeuZleb-
lad scno amisTana safuZvelzed braldebis damyareba, ratom igive ma-
sala, sasamarTlos organos mier uaryofili, gaZlevT Tqven uflebas
moqalaqe dasajoT?
me imas ar gedavebiT, rom ar unda iyos administratiuli wesiT
datusaReba (replika: dRevandel pirobebzed aris laparaki!) diax,
dRevandel da yovelgvar pirobebSi administratiuli dasja kanoni-
er farglebSi unda xdebodes, magram Tu saqme gadaeca sasamarTlos,
ukanaskneli sityva sasamarTlos unda ekuTvnodes.
albad aseTi Sexedulebis dasasusteblad b-nma ministrma brZana,
rom yvelas gvixarian, roca samSoblos mtrebs da bolSevikebs atu-
saReben administratiuli wesiT.
marTalia, Cven amis winaaRmdegni ara varT – vinc Cvens saxel-
mwifos damxobas uqadis da vinc wesierebas arRvevs is aucileblad
datusaRebuli unda iqmnes, me mets vityvi, da imedi maqvs b-i minis-
tric dameTanxmeba. swored amisTana pirebTan sabrZolvelad sakmari-
si ar aris marto administratiuli wesiT datusaReba da saWiroa
maTi samarTalSi micemac. Tu Cven Sesaferi kanonebi ara gvaqvs, aseTi
kanonebi unda SevqmnaT. magram Tu administratiul wesiT datusaRe-

216
buls, vinc unda iyos igi, Tu gind bolSeviki, sasamarTlos gadascemT
da sasamarTlo mas udanaSaulod icnobs, Sinagan saqmeTa saministros
ufleba ara aqvs misi datusaRebisa. Carkvianis saqme sasamarTlos
organoebma 28 aprils mospes da me ar mesmis, ratom aris is dRem-
dis datusaRebuli. Tu Cven amgvari moqmedeba kidev uyuradReboT
davtoveT, SeiZleba iseTi ambavi datrialdes, rom braldebuli raime
konkretiul borotmoqmedebaSi sasamarTlom gaamarTlos da Sinagan
saqmeTa saministrom ki administratiulad daatusaRos. aseTi wesi
ryevis mets verafers Seitans moqalaqis uflebriv SegnebaSi da did
zians moutans saxelmwifos. amitom, kanonierebis ganmtkicebisaTvis
da moqalaqis pirovnebis uzrunvel-yofisaTvis, damfuZnebelma krebam
Sinagan saqmeTa ministrs unda miuTiTos, rom administratiul wesiT
datusaRebas metis sifrTxiliT moekidnen da kanonier farglebSi
awarmoon igi. administracias unda hqondes datusaRebis ufleba, ma-
gram roca saqme sasamarTlos gadaecema, iq upiratesoba unda ekuTv-
nodes sasamarTlos gadawyvetilebas da mas unda ekuTvnodes ukanask-
neli sityvac (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs v. juRels.
valiko juReli. (s.-d.) Zalian mikvirs, rom am SekiTxvaze dam-
fuZnebeli kreba dRevandel gansakuTrebul pirobebSi ase didxans
SeCerda.
meore sxdomas vandomebT am SekiTxvas da ar viciT davaTavebT
dRes Tu ara. swored im dros, roca Cveni qveyana yvelaze met gasaWir-
Sia da ar viciT davicavT mas Tu ara, – Cven am ubralo SekiTxvas amden
dros vandomebT, b. mesxiSvilma sTqva: „am ubralo mkvlelobaze amdeni
laparaki ar SeiZlebao.“ ra gind ubralo iyos mkvleloba, sikvdili
mainc sikvdilia da am ubralo dapatimrebaze ar Rirda amdeni lapa-
raki. (nucubiZe: ar ismis).
b. nucubiZe Relavs da SfoTavs imitom, rom is arasodes ar yo-
fila revoliucioneri. igi iseTive revoliucioneri iyo, rogorc
profesoria (xmauroba). me makvirvebs b. mesxiSvili, rogorc rigiani
revoliucioneri warsulSi, misi fsiqologia savsebiT memarjve-
neebs dauaxlovda. misi da asaTianis argumentacia erTi da igive iyo,
TiTqmis sityva-sityviT man is gaimeora, rac asaTianma sTqva.
es SekiTxva or moments Seicavs. erTi is, rom gvardiam didi dan-
aSauli Caidina, rom es nabiji gadasdga da ufleba aRimata, meorec
isa, rom Cveni Sinagan-saqmeTa ministri ver icavs kanonierebas. mec am
momentebs Sevexebi.
b. mesxiSvili savsebiT gaiuristebula, revoliucionurs praq-
tikas iviwyebs da imeorebs b. gvazavas sityvas, rom bolos da bolos
mSvi­dobianoba gvwyuriao. Cvenc gvwyuria mSvidobianoba da, me vityvi,
Tu vinmem iRvawa da sisxli daRvara, rom es mSvidobianoba damyare-
buliyo, rogorc CvenTvis ise TqvenTvis, es aris Cveni demokratia da
pirvel rigSi saxalxo gvardia. amas demagogiisaTvis ar vambob. roca

217
Tqven ityviT mTavrobaSi, maSin kanonebs ar uyurebdiT, ambobdiT –
ariqa, rogorme mouyareT Zalebs Tavi da daicaviT qveyanao. (dadiani:
ra SuaSia es?) im SuaSi, rom Tqvenc migiRiaT monawileoba zogierT
eqspediciaSi da SemiZlian dagimtkicoT, rom Zalian xSirad bevri
ukanonobaa daSvebuli. Tu Cven SevxedavT amas konservatiuli Tval-
sazrisiT, – ukanonoba iyo daSvebuli, magram aris revoliuciis dro
da Cven gvinda revoliuciis praqtika, sanam Sesaferi kanonmdebloba
da normaluri pirobebi Seiqmnebodes.
am gansakuTrebul dros gansakuTrebul nabijebs vdgamdiT. ­vqmniT­
namdvil kanons, namdvil wesierebas da wesrigs. me vambob – Cven, rom es
nabijebi xandaxan ar gadagvedga, Tqven Tavze dagelewebodaT Tqveni
iurisprudenciac da mTeli qveyanac.
amas winad Cven mTavar StabSi Segvatyobines, rom arsenalis go-
raze aris ramdenime yaCaRi dabanakebulio. Cven arc orderi gvqon-
da, arc sxva nebarTva. gavgzavneT ramdenime gvardieli da marTlac
2 cnobili yaCaRi daviWireT, romelTac mohkles Soferebi kojris
gzaze. SesaZlebelia, am gzas, rom davsdgomodiT, yaCaRebi kidec
gaqceuliyvnen Cvens misvlamde. aseT SemTxvevas me mogiyvanT Zalian
bevrs. samZimo aris maSin, rodesac Cven represiebs mivmarTavT bol-
Sevikebis winaaRmdeg. es Cveni saqcieli am seqtors (marjvenas) uxar-
ian. fsiqologiurad CvenTvis yvelaze ufro mZimea, roca Cven gvinda
demokratia bolSevikebis SeviwrovebiT gadavarCinoT, rodesac Cven
ubralo yaCaRis mkvlels SevexebiT, maSin did aliaqoTs, did aur-
zaurs astexen, radganac Carkvians erT-erT wrebSi bevri naTesavi,
bevri nacnobi da damxmare hyavs. amitom rac Carkviani daatusaRes,
cixisken erTgvari „palomniCestvo“ gaimarTa. maWavariani gamodis da
ambobs – daiWires, waiyvanes, dahkarges kacio. saSualo saukunoebi da
uzomo Zveli dro gagondebaT, TiTqos daiWires kaci da katakombebSi
Caagdes. rasakvirvelia, aseTi araferi iyo. Cven da iq yvela amxanagma
icodnen, rom is kaci dapatimrebulia, vicodiT sad iyo datusaRebu-
li, rom mas araviTari safrTxe ar moeloda. ar gauSviT imitom, rom
vicodiT, roca gauSvebT xelidan Cven, rom winaswari zomebi ar migve-
Ro, SesaZlebelia gaenTavisuflebinaT Carkviani.
roca Cven gadagvidgams mTavrobis politikis gasameoreblad
nabijebi, romelTac demokratiisTvis ziani ar moutania, rasakvir-
velia, am seqtors es Cveni nabijebi ar moswonebia, iqneba raime zianic
moutania maTTvis, magram me yvelafers demokratiis TvalsazrisiT
uyureb da mis interesebs uwev angariSs, da Tqven ver dagimtkicebT,
rom Carkvianis dapatimreba demokratias zians moutans. Cven viciT,
rogor uyurebs leCxumisa da raWis mazris demokratia Carkvians.
es demokratia grZnobs, rom mas hyavs mTavroba, romelic dasjis mis
mtrebs.
Tqven veraviTar wesierebas ver daamyarebT, Tu ar SeqmniT erTg-
var psiqologiur ganwyobilebas, Tqven amiT gzas aZlevT anarqias, Tu

218
ase moviqeciT Cven miviRebT WiaTuris process, rodesac Cvens amxanags
sasamarTloSi gzavnian.
xSirad modian CvenTan amxanagi muSebi da gvardielebi, romlebic
igive muSebi arian, da gveubnebian, – Cven yovelive Sromis xalisi
da unari gvekargeba, rodesac viciT, rom yaCaRs daviWerT da meore
dResve quCebSi Tavisuflad daseirnobso.
arsebobs ori Tvalsazrisi – memarcxene da memarjvene. Cven or
sxva da sxva poliusebzed vdgevarT. Cveni SeTanxmeba yovlad SeuZle-
belia. Cveni politika, rom gvazavas moswoneboda, es uaresi iqneboda,
magram me mikvirs, rom es meore seqtori Zveli revoliucionerisa am
azrs iziarebs da eseni am sakiTxSi SeTanxmdnen. me mesmis psiqologia
memarjvene seqtorisa da kerZod b. maWavarianisa da b. gvazavasi...
aris ori Tvalsazrisi, rogorc mogaxseneT, konservatiuli da
(replika: ar ismis) diax, ufro mets vityvi, reaqcionuri, romelsac
surs, rom istoriuli borbali ukuRma daatrialos, da arsebobs
Tvalsazrisi revoliucionuri, arsebobs revoliucionuri praqtika.
ai, magaliTad, aseTi SemTxvevac gvaxsovs Cven revoliucionur praq-
tikaSi, roca generali postriulini unda dagvepatimrebina, imanac
orderi moiTxova: „moitaneT Sesaferisi orderi“-o. imanac swored am
orderzed daiwyo laparaki, romelzedac Tqven laparakobT, magram
Cven ganvacxadeT, rom Tqven revoliucionuri wesrigis saxeliT xarT
dapatimrebulio. aris revoliucionuri praqtika, revoliucionu-
ri wesrigi da Tu Cven aseT nabijebs ar avyvebiT, ar avyvebiT aseT we-
sierebas, dids Secdomas CavidenT. am Cvens nabijebzea damyarebuli
bedis wera Cveni qveynisa, Cveni dRevandeli wesiereba da Cveni qvey-
nis momavali. Secdomebi Cven bevri gvaqvs, magram Cven viciT, rom Cven
revoliucionur praqtikaze Sendeba Cveni momavali da Cven am praqti-
kas ar unda vuRalatoT. Cven piriqiT Carkvianebs kidev ufro magrad
unda movuWiroT xeli da simZime Cveni represiebisa, rogorc marcx-
niv, ise marjvniv unda gatardes da Tu Secdoma mogviva simZime Cveni
marcxisa Cvenve unda vzidoT.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs b. kikvaZes.
T. kikvaZe. (s.-d.) batonebo! aq bevri iTqva Carkvianis dapatimre-
bis Sesaxeb, me bevrs aRar mogaxsenebT, magram zogierT adgils msurs
xazi gausva. sakvirveli ar aris, rom nac.-demokratebi ase ilaSqreben
Carkvianis dapatimrebis winaaRmdeg, es CemTvis gasagebia; is maxlobe-
li kacia maTi, magram makvirvebs is, rom federalistebis warmomad-
genlebi miexmaren, gamoesarClen da daicves is, rasac icavda gvazava
da asaTiani. (xma: eserebi?) arc es aris gasakvirveli, es ori Stoa er-
Tisa da imave mimarTulebisa. rac Seexeba baton Sengelaias gamosvlas,
esec cxadia: er.-demokratebi icaven burJuaziul weswyobilebas, es-
erebi wvril-burJuaziuli partia iyo da ase darCa, amitomac emx-
robian monaTesave fraqciasa, amnairad SeerTda sami mimdinareoba:
erovnul demokratebi, federalistebi da soc.-revoliucionerebi,

219
meore mxriT ki dgas social-demokratia, romelic amtkicebs, rom
aseT gardamaval xanaSi, Tumc principialurad ar varT momxre admin-
istratiuli dasjisa, aseT gansakuTrebul mdgomareobaSi, iZulebu-
li varT mivmarToT wesierebis dasacavad gansakuTrebul zomebs. aseT
garemoebaSi xdeba Carkvianis dapatimreba, rasac Cven vamarTlebT mi-
tom, rom ministri darwmunebulia mis daniSnulobaSi, da ara Tu min-
istria, mTeli leCxumis mazra darwmunebulia mis borot-moqmedebaSi
da moiTxovs mis dasjas.
Tu Carkvians ar daapatimrebden, – SeiZleba uaresi ram momxdari-
yo, SeiZleba – TviTgasamarTlebas hqoneboda adgili. aq umetes naw-
ilad ilaparakes gamocdilma iuristebma; magaTi Tvalsazrisi, ro-
gorc ambobs romauli andaza: „pereat munedus, fiat justicia“ ese igi – oRond
iusticia gadarCes, Tund qveyana daingres. Cven qveyana gvinda xalx-
isTvis, magram Tu xalxi daiRupeba, raT gvinda samarTali.?! iustici-
is ganmtkiceba, ra Tqma unda, sasurvelia, magram gana vis SeuZlia
sTqvas, rom dRes mxolod am saSvalebiT SeiZlebodes CvenSi wesiere-
bis damyareba...
Cven vaSenebT axal saxelmwifos da am Senebis dros mZime pirobeb-
Si, mTavrobam zogjer waiborZikos, – gasakviri araa. Cven mivis-
wrafviT SevqmnaT gansazRvruli wesebi da normebi misTvis, rom
rodesac wesierebas ganvamtkicebT, maSin SesaZlebeli gaxdes admin-
istratiuli zomebis moxsna. Tqven, b-bo, aseTi SekiTxviT xels uSliT
saministros moqmedebas. romelime piris administratiuli dapatim-
reba, Tu gind eWviT, rodesac xalxi mis danaSaulobaSi darwmunebu-
lia da moiTxovs mis sazogadoebisagan moSorebas, Cvens pirobebSi
da mdgomareobaSi unda gavamarTloT. me SevekiTxebi b. gvazavas, an b.
asaTians, is borot-moqmedni, romelic kaspis maxloblad matarebels
daxvdnen da xalxis gaZarcvaSi monawileoba miiRes, rom Sexvden b. gva-
zavas, miiRebs es ukanaskvneli Tu ara yovelive zomas, Tu is saqarT-
velos WeSmariti moqalaqea, aseTi borot-momqmedni usaTuod daaW-
erinos? aseT SemTxvevaSi, is daucdis ministris orders? maSin xom
borot-momqmedi daimaleba.
erTi sityviT, samwuxarod, Cveni politikuri mdgomareoba ise-
Tia, rom SeuZlebelia davemyaroT mxolod uflebriv normebs da miT
SevqmnaT sasurveli mdgomareoba. iseT piris dapatimreba, romlis
Sesaxeb laparakobs mTeli ori mazra, gana danaSaulia?! naTqvamia:
„xma RvTisa da xma erisa-o“.
ratom daapatimra Carkviani gvardiam? mitom, rom gankarguleba
gacemuli iyo mis Sesapyroblad. Carkviani gaurboda sasjels da roca
gvardielebi mas Sexvdnen, piradad icnes, maSin, rom orderisTvis
wasuliyven, Carkviani xom gaiqceoda da daimaleboda. ra usamarTlo-
ba aris aq? ase unda moviqceT Tu gvinda borot-moqmedebasTan brZola.
me xSirad gamigonia, rom Cveni mTavroba sustia, – bevri deniki-
neli da bolSevikebi arian Seupyrobeli Cvens teritoriazeo. axla

220
raRa moxda? aseTi SekiTxvebiT Cven energias vunelebT mTavrobas, am-
den dros varTmevT vacdenT Tavis saqmes.
rodesac aseTi usafuZvlo sayvedurebiT xSiraT mivmarTavT min-
istrs, imas guli gautydeba, vinaidam isic adamiania, mere ra Sedegi
moyveba amas? gamravldeba borot-moqmedeba, CvenSi bevria TavaSvebu-
li xalxi, da roca ministri xels SeuSvebs energiul zomebs – maSin
gamravldeba borot-moqmedeba da gamefdeba anarqia.
SeiZleba maSin erovnul-demokratebma xelic SeiTbon, magram
TviT saxelmwifos ki es daRupavs. Cveni fraqcia saministros avalebs
momavalSiac ase moiqces, miT daamyaros mSvidobianoba da gaswmindos
Cveni teritoria mavne elementebisagan, romel wresac ar unda ekuT-
vnoden isini.
Tavmjdomare. winadadeba aris Semotanili kamaTis Sewyvetis
Sesaxeb. vis nebavs sityva kamaTis Sewyvetis dasasabuTeblad, an sawi-
naaRmdegod? sityva ekuTvnis krebis wevrs samson dadians.
s. dadiani. (soc.-fed.) kamaTis Sewyvetis winaaRmdegi aris Cveni
fraqcia, imitom, rom am sakiTxs ver SevxedavT ise, rogorc b. min-
istri da soc.-demok. fraqcia ucqeris. sakiTxi mxolod Carkvianis
datusaRebis saqmes ar exeba. aseTi magaliTebi viciT uamravi da Cven
saSualeba unda gvqondes vicodeT, rodesac bednieri moqalaqe ga-
moCndeba, romelic sruliad ukanonod da udanaSaulod itanjeba
im wesebis uwesoebis gamo, romelzedac dRes sdgas Sin. saqm. samin-
istro. es ubralo SemTxveva metad damaxasiaTebelia. rasakvirve-
lia, Cven damfuZnebel krebas ar ainteresebs pirovneba Carkvianisa,
aramed gvainteresebs is sistema, romliTac marTaven Cveni qveynis-
ave-beds. am ubralo SemTxvevaSi mosCans mTeli sisuste da uZlureba
im sistemisa...
Tavmjdomare. gTxovT sakiTxs daubrundeT! Tqven gaqvT sityva
winadadebisTvis – kamaTis Sewyvetis Sesaxeb.
s. dadiani. ar SeiZleba gamarTleba imisa, rom kamaTi moispos.
Cven savsebiT ar gvakmayofilebs im fraqciis da mTavrobis wevris
ganmarteba, romelic friad susti argumentaciiT da Tavis marTlebiT
gamovida aq, Tqvens winaSe. is faqti, romlis Sesaxeb aq SekiTxva aris
Semotanili, aris naTeli damaxasiaTebeli administraciis uwesoe-
bisa. es ar unda xdebodes uflebriv saxelmwifoSi, romelic 2 wlis
ganmavlobaSi scdilobs ganamtkicos wesiereba. amitom Cveni fraqcia
winaaRmdegia am sakiTxis Sesaxeb kamaTis Sewyvetisa, radgan es gili-
otina iqneba Tavisufal sityvisa.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. niniZes.
niniZe. batonebo, me mgonia, rom bevri amaze didi sakiTxebi gvaqvs
gasarCevi, magram, rom vilaparakoT dausruleblad SeuZlebelia. yve-
la fraqcias saSualeba hqonda Tavisi azri gamoeTqva am sakiTxis Ses-
axeb da araviTari giliotina aq ar aumarTavT. amitom kamaTis gagr-
Zeleba aRar aris sasurveli.

221
Tavmjdomare. me kenWs uyri am winadadebas. vin aris winaaRmde-
gi kamaTis Sewyvetisa? batono qvestoro! gTxovT daiTvaloT xmebi.
winaaRmdegia 13 kaci. kamaTi grZeldeba. sityva ekuTvnis b. Salva nu-
cubiZes.
Salva nucubiZe (s.-f.) batonebo! am sakiTxs marTlac, rom ori mxa­
re aqvs: erTis mxriT aq warmodgenili aris sistema ukanonobisa da
uwesoebisa, xolo meores mxriv wesierebisa da kanonierebisa. am Tval-
sazrisiT minda mec mivudge am sakiTxs.
rodesac Cven gamovdivarT da Sinagan-saqmeTa ministris winaaRm-
deg vlaparakobT, rodesac Cven moviTxovT, rom yoveli gamosvla admin-
istraciisa xdebodes kanonierebis farglebSi, rom Cveni saxelmwifo
Cadges normalur kalapotSi, – CvenTvis sruliad martivi da naTe-
lia, CvenTvis sruliad gamorkveulia, rom Cven am SemTxvevaSi saxelm-
wifoebriv interesebidan gamovdivarT, rodesac Cven sawinaaRmdegod
aq moiyvanes iseTi sabuTi, romelsac araviTari Rirebuleba ara aqvs,
Cven vfiqrobT, rom vinc saxelmwifo politikaze laparakobs, swored
is Seucnoblad saxelmwifos winaaRmdeg moqmedos.
TviT ministris orma gamosvlam gvaCvena, rom mas araviTari sabu-
Ti ara aqvs SemkiTxvelebis sawinaaRmdegod. is sabuTebi, is sityvebi,
romelnic aq man gadagviSala, rogorc pirvel, ise meore SemTxvevaSi,
zogad frazebze, zogad debulebebze iyo damyarebuli, da ramden-
imed, unda vsTqva, politikuri spekuliaciis suni udioda. erTxel
kidev ministri scdilobda xazi gaesva gardamaval xanisTvis, romel-
ic Cven saxelmwifos cxovrebaSi arsebobs. magram, batonebo, me ar vici
rodis gaTavdeba Cvens saxelmwifoSi es gardamavali xana. me vfiqrob,
rom sruliad Seuwynarebelia aseTi sabuTebiT, aseTi moxsenebebiT aq
gamosvla da mtkiceba, rom gardamaval xanaSi vimyofebiTo...
bolos da bolos me ar vici, visTvis aris es gardamavali mdgo-
mareoba. Tu gardamavali dros eqsploataciis gziT wavida ministri,
– SeiZleba Cven yvelani gadagviyvanon im erTnair kalapotSi, romel-
zedac bevrs laparakobs batoni ministri.
Cven vfiqrobT, rom gansakuTrebul mdgomareobaSi vimyofebiT da
miT umetes yoveli moqmedeba wesierebis da kanonierebis gziT unda
xdebodes, rom gansakuTrebul mdgomareobaSi aRvadginoT da gan-
vamtkicoT saxelmwifoebrioba. ai aq, am gansakuTrebul mdgomareo-
baSi aris saWiro, rom gansakuTrebuli unari gamoiCinoT kanoniere-
bis dacvaSi.
meore SemTxvevaSi, rodesac ministrma Seatyo, rom saqme glaxad
iyo, rom mas mier wardgenili sabuTebi ar sabuToben, maSin is aq
Seecada erTgvari „afronti“ eqmna da gvardias mimarTa. mas undoda
Seeqmna iseTi STabeWdileba, rom im gvardiam, romelmac ara erTxel
daamtkica samSoblos siyvaruli samSoblo qveynis sazRvrebis dacva-
Si, dRes Caidina aseTi saqme. magram ra aris, Tu ara politikuri
spekuliacia, ra aris, Tu ara qar-buqis ayeneba Cvens irgvliv, rode-

222
sac Cvens grZnobebze, Cvens pativiscemaze gvardiisadmi spekuliacias
eweviT. Cven vafasebT gvardias, Cven viciT, rom saqarTvelos meore
dRe ar gauTendeba, Tu gvardia ar iqneba. es sruliadac ar aris saeW-
vo. ministrma Zalian kargad icis es Cveni grZnoba gvardiisadmi da
me sruliad safuZvlianad dauZaxe adgilidan: „gvardias nu efare-
biT, gvardias nu svriT, sinaTleze gamodiT“-meTqi. tyuilad Seecada
b. ministri, iseTi STabeWdileba Seeqmna, TiTqos vinmem sTqva, aravin
daiWiroT, TiTqos Cven principialurad winaaRmdegi viyoT daWerisa.
saxelmwifos mtkice safuZvlebis Casayrelad saWiroa gansakuTrebu-
li zomebis miReba da s.-f. fraqciam es debuleba didi xania SeiTvisa.
Cvenis azriT da imaTi azriT, vinc fiqrobs, rom saxelmwifo mtkice
da kanonier niadagze unda iyos aSenebuli WeSmariteba mxolod saSu-
aloa: sruliad ukanonod daWerisa, an da sruliad ar daWeris Sua.
is vinc ar daiWers saxelmwifo damnaSaves, ver miiRebs saamisod sa-
Tanado zomebs, iseve pasuxismgebeli unda iyos, rogorc is, vinc dapa-
timrebas kanonier wesis gareSe axdens. Cvenis azriT yoveli daWera
da dapatimreba kanonier safuZvelze unda xdebodes. aseTia Cven mier
sakiTxis dayeneba.
Tu Cven Sinagan cxovrebas safuZveli ar daedo, Tu ar damyarda
wesi da kanoniereba, Tu Cven aq, SigniT davamxobT imas, risTvisac iq
sisxli iRvreba, maSin Cvens qveyanas sul bolo moeReba.
aseT gansakuTrebuls mdgomareobas angariSi unda gauwios ara
marto kerZo moqalaqem, aramed damfuZnebel krebisa da TviT mTav-
robis wevrebmac. (niniZe: profesori... ar ismis?) b. niniZev, Tqven
raRac mogoneba gakavSirebT profesorebTan. ueWvelia gamocdebze
ara erTxel CaWrilxarT (ar ismis. xmauroba, Tavmjdomaris zari)
(niniZe: damiWeria...) daWeras ki daCveuli xarT, – goris mazraSi
komisraT xarT namyofi. (sicili). (Tavmjdomaris zari. xmauroba)
(Tav­mjdomare: gTxovT kerZo saubars Tavi daaneboT) b. juRelma aq
erTgvari niniZiseburi sabuTic moitana. amas yuradRebas ar mivaqcev.
b. juRels TavisaTvis neba ar unda mieca aseTi gamosvlisaTvis, ma-
gram es imiT aixsneba, rom b. juRels aqvs didi midrekileba saerTod
biografiis wesisadmi. man ukve Seadgina sakuTari xeliT Tavisive bi-
ografia... didebuli hanibalisa.
am gvarad, didebuli adamianebis biografia ukve mzad aris da ex-
ala Seudga meore xarisxovan adamianTa biografiis wesis, magaliTad
iseTi pirobebisa, rogoric aris Tqveni umorCilesi mona. (sicili)
dasasrul minda Tqveni yuradReba mivaqcio im „argumentacias,“
rogorc mTavrobisas, ise mTavrobis damcvel oratorebisas, romel-
ic Tavidan bolomde demagogiaa (xmauroba: zari, replika ar ismis).
amboben, rom demagogia ar ariso. amas xazs usvam, magram maS ra
aris Tu ara demagogia b. juRelis mier, rodesac is cdilobs Cveni
gamosvla daukavSiros memarjvneTa gamosvlas? WeSmariteba, marjvni-
dan Tqmuli iseTive WeSmaritebaa, rogoric am skamebidan warmoTqmu-

223
li (uCvenebs marcxniv) da aq raime sasircxo araferi ar aris. aseTi
primitiuli azrovnebis xalxi, rom politikaSi Secdomebs sCadiodes
_ nu gakvirdebaT, b-nebo!
rodesac b. juReli da Semdeg gvazava laparakobda yvela Seatyob-
da, rom maT laparakSi sakvirveli igiveoba iyo. gamovida b. gvazava da
sTqva: ra aris erTi kaci, rom gauSvaT, ras gavnebT, ras dagaklebTo?
b. juRelmac am tribunaze igive gaimeora. isic laparakobs, rom erTi
kacisTvis amdeni laparaki arc ki Rirdao.
me vfiqrob, b-bo, argumentaciis aseT naTesaobas erTigvari mniSvn-
eloba aqvs. ra uyoT merme, rom b. gvazava saq. respublikisaTvis saza-
raloT ar sTvlis Carkvianis ganTavisuflebas. Cven gavicineT, rode-
sac iuristi gvazava amas ambobda... (xmauroba: Tavmjdomaris zari) ra
uyoT, rom juRelmac igive gaimeora (replika ar ismis. sicili)
sicili yvelaze ufro meti sabuTia. (sicili). icodeT, rom, rode-
sac Tqvens moqmedebas istoria gaasamarTlebs, SesaZlebelia yve-
laferi gapatioT; istoria gapativebT Tqvens Secdomebs, Tqvens bor-
Ziks, Tqvens ucodinarobas da uvicobas, magram istoria ar gapativebT
imas, rom Tqven Tan da Tan ufro sasaciloni xdebiT!.. (moZraoba. s.-d.
skamebze. zari).
arsebiTad kamaTi amowurulia, magram me mainc Sevexebi b. kikvaZis
sityvebsac.
b. kikvaZec Seexo am sakiTxs. mas axali araferi uTqvams. is gamoex-
maura ministris tons. mogexsenebaT, aq emyarebian „Sinagan rwmenas“. me
ar vici, vis ainteresebs b-ni ministris Sinagani Tu Signeuli... sazo-
gadoT... (sicili. xmauroba-Tavmjdomaris zari). (niniZe: qarTuli ara
gcodniaT). seminaristuli qarTuliT vlaparakob.
Tavmjdomare. gTxovT seminaristebs Tavi daaneboT, sagans nu as-
cildebiT, batono, ganagrZeT laparaki.
nucubiZe. saqarTvelos teritoriazed erTxel da sabolood unda
moispos TviTneboba, unda miRebuli iqmnas oficialuri instanciebis
mier ganxiluli saqmeebi, magram aq amboben prokuroris ganxilva ar
arsebobs, arsebobs Cemi Sinagani rwmenao. aseTi sabuTebis miReba Cven
ar SegviZlian.
b. kikvaZem sTqva, rom Cven am SemTxvevaSi davemyareT Zveli anda-
zas: „xma RvTisa da xma erisa“-o. xma erisa, albad raWisa da leCxumis
mazris demokratiis xma unda iyos, xma xvTisaa ki b. Sin. saq. ministris
xma iqneba (sicili) (niniZe: mainc, romeli kanoni daarRvia ministrma?)
amasTanave minda warmovidginoT s.-f. fraqciis rezoliucia am sakiTx-
is Sesaxeb (kiTxulobs. xmauroba s.-f. skamebze).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. maWavarians.
ioseb maWavariani. (er.-dem.) marTali unda mogaxsenoT, me ar
movelodi Tu Cveni mowinaaRmdegeni aseT susts sabuTebiT gamovi-
dodnen sapasuxoT. arcerTi debuleba Cvens mier wamoyenebuli ar iq­
mna aq gabaTilebuli.

224
b. niniZes Zalian ainteresebs sakiTxi, Tu romeli kanoni aris dar-
Rveuli. (niniZe – diax, romeli kanoni?).
udanaSaulo adamiani dasjili ar unda iqnes. es erTi. meorec is,
rom saxelmwifos erTi uwyeba ar unda iTvisebdes meore uwyebis fun-
qciebs. ai, saxelmwifo saRi tvinis moTxovnileba. da es kanoni dar-
Rveulia, batono niniZe.
ministris ganmartebam ukve daarwmuna yvelani imaSi, rom Carkvi-
anis datusaReba moxda Sinagan saqmeTa ministris daukiTxavad, mis
nebis daurTvelad. da Cven vamtkicebT, rom aseTi movlena uflebriv
saxelmwifoSi ar unda arsebobdes. yovelma dawesebulebam unda uwyo-
des fargali Tavis moqmedebisa, da moqalaqemac unda icodes, Tu ro-
mel dawesebulebas aqvs imis daWeris ufleba.
rac unda didi Rvawli miuZRodes gvardias saxelmwifos winaSe,
mainc ar SeiZleba misi ukanono moqmedebis gamarTleba.
is garemoeba, rom mTavrobas da mmarTvel partias am saqmeSi
ara aqvs gasamarTlebeli sabuTebi iqidanac sCans, rom rodesac Cven
aq vlaparakobT Carkvianis dapatimrebaze, isini bolSevikebze gve-
laparakebian. Tqven tyuilad ggoniaT, rom bolSevikebis winaaRmdeg
mimarTul zomebSi Cven kanonierebas ar veZebT. bolSevikebis daWeris
pirobebic unda iyos kanoniT gansazRvruli.
Cven aq davayeneT sakiTxi, Tu ra pirobebSi SeuZlian saxelmwifos
Tavis moqalaqis dapatimreba. Cven vamtkicebT, rom saxelmwifoSi unda
arsebobdes amisaTvis gansazRvruli wesebi. da rodesac sasamarTlom
gamoarkvia Carkvianis usamarTloba onianis mkvlelobaSi, adminis-
tracias aRar hqonda ufleba, swored am mkvlelobisaTvis, Carkvianis
dasjisa. rodesac Sinagan saqmeTa ministrs araviTari mosazreba aRar
darCa Cadenil TviTnebobis gasamarTleblad, man mimarTa sxva xerxs.
man ganacxada, rom Carkvianis datusaRebas ori mazra moiTxovdao.
Cven viciT, rom arc leCxumis da arc raWis mazraSi Sinagan saq. minis-
trs saamiso anketa ar mouxdenia. Cven viciT isic, rom Sinagan-saqmeTa
ministrs ar aqvs xsenebul mazrebis oficialuri moTxovna Carkvianis
dapatimrebis Sesaxeb. yovel SemTxvevaSi mas aseTi sabuTi tribunaze
aq ar gamoutania.
ministris aseTi xerxi aris axali xazi im tabula razaze, romel-
sac warmoadgens sacodavi saqarTvelo Cvens saxelmwifo, aRmaSeneb-
lebis xelSi. aq ministrma, sxvaTaSoris, isic ganacxada, rom b. Carkvi-
anis winaaRmdeg zogierTi jgufebi moqmedebdnen, da, rom Carkviani
ar dagveWira, imas moklavdneno.
esec axali sityvaa, ase, rom vimsjeloT TviT ministris winaaRm-
degac SesaZloa zogierTi jgufebi moqmedebdnen, maS ministrs aRar
darCenia ra amis meti, rom Tavi cixes Seafaros, damerwmunebiT, rom
aseT sabuTebiT gamosvla aq ar SeiZleba.
rom gamoesworebina mdgomareoba, ministris saqomagod gamobrZan-
da am tribunaze b. Tedo kikvaZe da ganacxada: saxelmwifos vaSenebT

225
da rasakvirvelia, vborZikobT, ra uyoT mereo. rogor Tu ra uyoT?!
swor gzaze mainc raRa gaborZikebT, Tqven dalocvilebo! Cvenc imas
gexvewebiT, – nu borZikobT, batonebo, Torem amden borZikSi saxelm-
wifos daangrevT.
Tu damoukidebloba TqvenTvis fetiSi ar aris da ar gebralebaT
Tqveni saxelmwifo, Tqveni Tavi mainc SeicodeT, vinaidan Tu saxelm-
wifo dagvengra, imis nangrevebi Tqvenc gagsresen. amitom Cveni fraq-
cia ar aris dakmayofilebuli am ganmartebiT, romelic aq movismineT
mTavrobis saxeliT.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. dadians.
samson dadiani (s.-f.) batonebo! aq Zalian ainteresebs damfuZneb-
el krebis zogierT wevrs, Tu ra kanoni dairRva. visac unari hqon-
da gagebisa, imas unda gaego, Tu ra kanoni dairRva. kidevac, rom ver
migiTiToT, Tu ra kanoni dairRva, mainc ar gmarTebT Tavis damSvide-
ba da sixaruli.
Cven gvaqvs gamocxadebuli demokratiuli respublika da yovelma
moqalaqem, romelic Tavis Tavs demokratiuli respublikis moqalaqed
aRiarebs, unda icodes, rom is wes-wyobileba, romelic Cvena gvaqvs
yovlad Seuwynarebelia. aq Cven movismineT iseTi pirebis ganmarteba,
romelnic SeiZleba xval da zeg senatorebad iyvnen arCeulni da vai
im senats da vai im kanons, romelsac aseT ganmartebas miscemen. Cven
movismineT, rom iqac ki, sadac demokratiuli wyobileba damyarebu-
lia da saxelmwifo damSvidebulia, iqac samxedro wesebs mimarTaven
xolme. magram swored Tqveni gamamtyunebeli aris es, momavalo sena-
toro, iq, rasakvirvelia, Tu aseTs wesebs mimarTaven xolme, romelsac
Cven yovel, wuTs mivmarTavT, imperialisturi saxelmwifoni, romel-
nic iSviaTad sdganan kanonierebis niadagze, scdiloben yovel SemTx-
vevaSi TavianT mglis fsiqologias kanonieri xasiaTi miscen. Cven ase
Tu ise gvaqvs saxelmwifoebrivi wyobileba, ori wlis ganmavlobaSi
gvaqvs gamocdileba demokratiuli respublikis SenebaSi, da dRes
Cven gveubnebian, rom Turme kanoni ar gvqonia. uxarianT, rom kanone-
bi ara gvaqvs da raki ar aris kanoni, arc pasuxismgeblobaa misi dar-
RvevisTviso. Cven Tanaxma varT, rom saWiroa erTgvari sagangebo wese-
bis mimarTva, magram am sagangebo wesebsac Tavisi wesebi unda hqondes.
Tqven brZanebT, cxovreba jer kidev dawynarebuli ar aris, saxelm-
wifo Camoyalibebuli, jer kidev anarqiis suni trialebs Cvens garSe-
moo. es, rom ar iyos, yvelaferi, rom damSvidebuli iyos, marTlac Cven
gverdiT rom yaCaRma ar gaiaros, rom yvelani angelozebi viyvneT, – ma-
Sin xom yvelani ukiduresi individualist-anarqistebi gavxdebodiT
da araviTar kanons da saxelmwifos, romelic aucileblad hgulis­
xmobs erTgvar iZulebiT normebs, Cven ar miviRebdiT.
samwuxarod, TviT deputatTa fsixikaSi ar yofila Segneba
kanonierebisa. Cveni Sinagan-saqmeTa ministri Tavisi meore amxanagiT
iusticiis ministriT unda scdilobdes aRzardos demokratia ufle-

226
briv niadagze, aRzardos Tavisi Tavic, radgan asi wlis ganmavlobaSi
Cven ara gvqonda niadagi da saSualeba, rom ase aRgvezarda xalxi.
Tqven nu imarTlebT Tavs imiT, rom Cven wesiereba ara gvaqvs. ar
SeiZleba uwesoeba moispos uwesoebiT da wesiereba damyardes uwesoe-
bis niadagze. da is, rasac Tqven akeTebT, aris, uwesoeba. (xma: romeli
kanoni dairRva?).
mogaxsenebT, romeli kanoni dairRva. Cven ar gvainteresebs Tav-
isTavad konkretiuli sakiTxi, rom esa Tu is moqalaqe daiWires. rasak-
virvelia, juReli, an niniZe rom daeWiraT es didi saxelmwifoebrivi
ubedureba iqneboda. ai, aq gamosWvivis Tqveni fizionomia, rogorc
wylis erT patara wveTSi mosCans mTeli samyaro, ise am erT faqtSi
mosCans mTeli Tqveni saxelmwifoebrivi sistema. aq gamoaSkaravda is,
rom Tqven ar SegiZlianT daamyaroT uflebrivi saxelmwifo (niniZe:
romeli kanoni dairRva? Tavmjdomare: gTxovT, nu uSliT orators).
ai, magaliTad, visi orderiT iqmna dapatimrebuli is moqalaqe. Tqven
broSurebSi mainc wagikiTxavT, Tu ra aris moqalaqis ufleba. es aris
ufleba moqalaqis pirovnebis xelSeuxeblobisa, ufleba ojaxis Seux-
eblobisa. es minimaluri kanonebi, yovel SemTxvevaSi, daculi unda
iyos. es mainc unda gaxsovdeT.
aq amboben, orderis wardgena SeuZlebeli iyo, radgan, sanam
Seatyobineben da orders daswerdnen, damnaSave miimalebodao. vTq-
vaT, is miimaleboda, sanam orders daswerdnen, magram Cven tyeSi xom
ar vcxovrobT. mgoni, is kaci plexanovis prospeqtze q. TfilisSi dai-
Wires, sadac Sinagan saqmeTa ministrs mTeli aparati aqvs mowyobili,
Tu isic ver mogixerxebiaT, rom orderi dasweroT da warudginoT, is
mainc unda icodeT, vin iyo is pirveli, vinc aRmoaCina es pirovneba?
vin iyo is, vinc es saqme daiwyo? ministri aq Cven gvelaparakeba raRac
Sinagan xmaze. gana marto am Sinagani xmis mixedviT SeiZleba adamiani
daiWiroT da cixeSi CasvaT? vinc am Sinagan xmaze daendoba, is sokra-
ti unda iyos, da vinc sokrati ar aris misTvis es Sinagani xma aris
macduris xma...
aq amboben, rom saqme sasamarTlos gadaveciT, magram sasamarTlom
ver Sekriba saWiro cnobebi mis pasuxis-gebaSi micemisTviso. SeuZle-
belia ministrs ara hqondes raime sabuTi; arc minda davijero, rom
ministrs, rodesac is vismes atusaRebs, ara hqondes raime sabuTi! ma-
Sin isev da isev vekiTxebiT b. ministrs, ratom sasamarTlos ar mou-
tanes es sabuTebi. magram darwmunebuli var, Sinagan-saqmeTa ministrs
dResac ara aqvs aseTi sabuTebi. aq, rasakvirvelia, laparaks ar Cam-
ovagdeb, amaze, rom dRes-dReobiT iZulebulni varT administratiul
datusaRebas mivmarToT, magram aq bevrs laparakoben da amarTleben
amgvar nabijs revoliucionuri mosazrebiT. rac Seexeba amas, amaze
Rirebuli pasuxi misces Cvenma amxanagebma.
me minda mxolod daumato ramdenime magaliTi aseTi revoliucio-
nuri moqmedebisa. me vici, rom SarSan samazro erobis arCevnebis dros

227
duSeTis mazraSi mokles erTi amxanagi Cveni social-federalisti,
propagandisti, mohkles 3-4 verstis manZilze mcxeTidan. is mohkles
diliT, rodesac is wavida s.-d. propagandistTan erTad, eWvebi iyo
aRZruli soc.-d. propagandistze. ra giTxraT Tqvenma Sinaganma xmam?
rad ar mosTxoveT pasuxi? ratom ar miawodeT cnobebi sasamarTlos?
iciT ki amis Sesaxeb rame? ara! (xmebi: Tqveni amxanagi iyo iusticiis
ministrad!) samwuxarod, male davanebebT Tavi mag posts.
Semdeg mogaxsenebT kidev: vin aris, an sad aris is adamiani, ro-
melmac SuadRisas soxumSi xalxis Tval win xanjliT akuwa gamvle-
li jaris-kaci? (xmebi: daasaxeleT!) garwmunebT, rom dasaxeleba
ar aris saWiro.. miixed-moixedeT da Tqven gaigebT, rom is exla ko-
misaria erT did qalaqisa, Semdeg erTma moqalaqem soxumSi qeifis
dros saroskipoSi revolveriT mohkla mearRne, is mkvleli didi
Tanamdebobis piria da 24 saaTic ar gautarebia sapatimroSi (xmebi:
daasaxeleT!) uCemodac iciT, da Tu ar iciT, swored amaSia Tqveni
ubudureba.
Semdeg, batonebo! ai Turme ra sabuTebze SeiZleba daemyaros
Sinagan-saqmeTa ministri, romelic xmas ugdebs yurs. ra sabuTiT
ayenebs yaCaRobis gzaze sruliad udanaSaulo adamians. erT moqa-
laqes erT xelosanisTvis miubarebia Tofi, romlis tarebis nebarT-
va hqonda, kondaxis qarTul stilze gadasakeTeblaT. xelosanma
gadaakeTa mSvenivrad da patronma kondaxze dakruli vercxlis fi-
carze Tavisi saxeli da gvari daawera, daiWires, Tofi CamoarTves im
sabuTiT, rom Sen es Tofi yaCaRobisTvis gindao. ai Turme ra argu-
menti aris sakmarisi, rom adamiani cixeSi Casvan, da aseT zRaprebze
aSenebT Tqven saxelmwifos. diax, aseT bavSur da marTlac zRaprul
argumentebze gindaT aaSenoT saxelmwifo, batonebo?.
Cveni ubedureba is ki ar aris, rom Carkviani daiWires, an, rom
SemdegSi vinme sxva moqalaqes daiWeren. saqme is aris, rom Cven ara
gvaqvs ubralo elementaruli warmodgena imisa Tu rogor unda
avaSenoT saxelmwifo. Cven yovelTvis mxars giWerdiT da kidevac
daviWerT da dagexmarebiT iq, sadac Tqven samarTlianobis niadag-
ze sdgexarT. magram iq, sadac TviTnebobasa da Zalmomreobas ama-
rTlebT, Cven ar SegviZlian ar vamxiloT Tqveni Secdomebi. (niniZe:
romeli kanoni daarRvia ministrma?) b. niniZe kidev imeorebs – ro-
meli kanoni daarRviao. am kiTxvaze me Tqvenve gekiTxebiT: visi or-
deriT daatusaRes q. tfilisSi umTavres quCaze moqalaqe? ratom
hyavdaT mTeli kvira is datusaRebuli tramvais parkSi da ratom ar
gadasces mTavrobas? visa aqvs ufleba moqalaqis datusaRebisa Cvens
respublikaSi – me Tqven gekiTxebiT, iuristo niniZe!
ai saiTken aris mimarTuli Cveni gulisyuri, batonebo. „rodesac
xes sWrian – nafoti scvivao“. Cven ar SegviZlian nafotebad CavT-
valoT Cveni Tavi da aseT mdgomareobas ver miviRebT Cven: Tu Tqven
Zirs uTxriT imas, risi aSenebac gwadianT.

228
mimoixedeT garSemo, naxeT demokratia, Tu Tqven yurs ugdebT
demokratiis xmas, romelic Tqven erTxel kanons gareSedac ki gamo-
acxadeT, da maSin naxavT Tqven, rom mas ar moswons Cveni damoukide-
bloba(?), Cveni saqme, Cveni mTavroba. ar moswons imitom, rom mas
ufro farTo, ufro meti Sexeduleba aqvs saxelmwifoze da mis ufle-
brivobaze, vidre aq myof mraval iuristebs... (k. niniZe: sawyali so-
cial-demokratia!).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. arseniZes.
arseniZe (s.-d.) damfuZnebel krebis wevrno, es SekiTxva marTlac
ar iyo aseTi yuradRebis Rirsi, magram zogierT fraqciebs Cveulebad
aqvT, rom Tu aq aRiZreba raime seriozuli da mniSvnelovani sakiTxi,
iqneba es saxelmwifo bankis daarseba Tu gadasaxadebis SemoReba, an
sxva aseTi, maSin yvelani sduman, maSin arcerTs ara aqvs raime saTqme-
li. mxolod, rodesac daismis kiTxva Carkvianebis Sesaxeb, suyvelani
alaparakdebian da daiwyeben uSvelebeli sityvebis warmoTqmas, pro-
fesorebidan dawyebuli iuristebamde.
seriozul sakiTxebSi codna-gamocdileba da SemoqmedebiT,
muSaobis unari aq arc erT fraqcias ar gamouCenia, ar gamouzevebia.
magram ai, rodesac aseT wvrilman da uilajo faqts Cahkideben xels,
aqac ki ver iCenen isini sakmao sirRmes da Zalas. Semotanilia SekiTx-
va. es SekiTxva unda Seexebodes, an kanonis darRvevas, an mizanSewo-
nilebas. aq yvela iuristebi ise wavidnen tribunidan, rom ver dag-
visaxeles – ra kanoni iyo am SemTxvevaSi darRveuli, imitom, rom
Sesaferi kanoni dawerili ar aris, respublikaSi aris mravali dargi
saxelmwifoebriv wyobilebisa, romelic savsebiT, dawvrilebiT ar
aris aRnusxuli kanonSi. magram Cven gvaqvs micemuli mTavrobisaTvis
mTeli rigi principialur debulebaTa; Cven vaZlevT, mag. mTavrobas
uflebas mavne pirebi administratiulad Seipyros, Cven davavaleT
mTavrobas dazverva, devna da gadasaxleba mavne pirTa. maSasadame aq
aris Cvens winaSe sakiTxi mizanSewonilobis principisa. Tqven gamod-
iT da daamtkiceT, rom es ar aris, mizanSewonili moqmedeba da maSin
SeiZleba gamtyuneba ministrisa, maSin iqneba damnaSave ministri da
SeiZleba misi pasuxisgebaSi micema.
mizanSewonilobas aq ori oratori Seexo: ministri da val. juRe-
li. es ori oratori laparakobda demokratiis interesebze, memar-
jvene oratorebi ki laparakobdnen Carkvianis interesebze, TiTqos
demokratiis interesebi da Carkvianis interesebi iyos erTnairi,
Tanabari Rirebulebis... (dadiani: ra SuaSia demokratia?) im SuaSi
gaxlavT es demokratia, rom is Tavis zurgiT zidavs respublikas,
demokratiis interesebi moiTxovs... (gvazava: TviTnebobas!) (maWavar-
iani: wesierebas!) demokratiis interesebi moiTxovs da mas ufleba
aqvs moiTxovos, rom Carkvianebi, romelnic im dRidan, rodesac Cven-
Si revoliucionuri moZraoba Semovida, aforiaqebdnen im datanjul
xalxs, vinc qmnida axal qveyanas, arian Rirsni imis, rom CamoSorebul-

229
ni iqnen. cxadia, roca aseTi piri exlac eweva bnel saqmeebs, ministrs
sruli ufleba aqvs igi daatusaRos.
aq iTqva: viRac SamSe gelovani mohkleso. moqalaqe SamSe gelovani
viRac ar aris, mTelma raWa leCxumma da imereTma kargad icis, rom is
iyo xalxSi sinaTlis Semtani im bnelsa da duxWirs droSi. Carkviani
ki imave mazrebSi, sulis Camdgmeli iyo im wrisa, romelmac igi mohkla
romelmac axlac daiwyo xelaxlad Tavdasxma da mkvlelobani.
Tqven ganacxadeT, rom aseTi mkvlelobis winaaRmdeg zomebi ar
aris saWiro, rom mTavrobas ara aqvs ufleba iseT pirT xeli mohkido-
so da sazogadoebidan gaaZevos, maSin bolSevikebic, daWerilni im
debulebis ZaliT, romelic Cven Cveni mdgomareobis mixedviT miRebu-
li gvaqs, unda gavanTavisufloT. da Tu es gnebavT, maSin arc SekiTxva
unda SemoetanaT. magram, ai aq, am memarjvene wreebma dRes Caidines
erTi didi provokacia: seriozuli saqmeT monaTles es mcire da umniS-
vnelo faqti, radgan igi s. d. winaaRmdeg iyo mimarTuli. diax, Carkvi-
anis daWera principialur sakiTxad gaxades, iuridiul sakiTxad
daayenes, da s. r. da s. f. am ankesze wamoegen. Carkviani pristavis Ta-
naSemwe iyo da mudam mkvlelobas awarmoebda. rodesac aseT faqtebs
ayenebT, es jgufi iurdiuli principebiT gamodis da TviT ar ician
vis emsaxurebian – respublikas, demokratias, Tu anarqias. Tu ebrZ-
viT anarqias marcxniv, maSin taSs gikraven da, Tu memarjvene anarqi-
is mesveurT xma gaeci, es jgufi maSinve aRelvdeba: ariqa daviRupeT,
iurdiuli principebi dairRvao.
es faqtia, romelic Tqven dRevandels laparakSi aSkarad ga-
moirkva.
axla gadavxedoT – aris Tu ara es mizanSewonili mTavrobis mo-
qmedeba, Carkvianis sakiTxSi, me vambob, rom mizanSewonilia da TviT
asaTiani, romelmac icis aseTi SekiTxvebis Semotana, darwmunebulia
imaSi, rom Cven miviRebT marTla seriozul anarqias, Tu sastik zomebs
ar mivmarTavT am borot adamianebis winaaRmdeg. demokratias, rode-
sac misi seriozuli moTxovnileba da survili ar sruldeba, guli
utydeba mTavrobis samarTlianobaze. Tqven iqneba gsurT zogierTi
mimarTuleba CaaxCoT, saxeli gautexoT, magram saqarTvelos demokra-
tias es ar surs da arc mTavrobas aqvs ufleba demokratiis interese-
bis samsaxurze xeli aiRos.
Cveni mTavroba, rogorc memarcxeneTa reaqcias, aSkaraa, ise memar-
jvene reaqcias CamogvaSorebs.
aq amboben, rom Carkvianis daWeriT kanoni dairRvao. brZaneT, ro-
meli kanonis muxli dairRva. Cven miveciT ministrs principi im pir-
Ta administratiulaT dasjisa, romelTa winaRmdegac SeuZlebelia
pirdapir nivTieri sabuTebis Sovna, da es imitom, rom CvenSi anarqias
niadagi gamoecalos. es piri 1905-19 wlamde anarqiis sulis Camdg-
meli iyo da nu Tu am adamianis 15 wlis moRvaweoba ar aris sabuTi
imisTvis, rom ministrs xeli SeuwyoT amisTana mavne pirebis daWer-

230
aSi, maS raRa unda iyos administraciisaTvis, am piris danaSaulo-
bis da mavneblobis dasamtkiceblad. (gvazava: sad aris es sabuTi!).
(Tav­mjdomare: b. gvazava, Tqven dRes Zalian RelavT, nu maiZulebT
visargeblo uflebiT. b. gvazava, b. nucubiZe keTil inebeT wesiereba
daicvaT). – me aq vexebi or Zalas, – bolSevikebsa da memarjvenebs, me
vaerTeb amaT, b-no gvazava, da ai, sworeT aq aris Tqveni uloRikoba
da ara saxelmwifoebrivi zraxvani. aq aris dacva Tavis wrisa, maxlo-
beli xalxisa, es aris jgufuri, viwro jgufuri interesebis gamom-
JRavneba, sanam Cven ar gagviuqmebia wesi administratiuli dapatim-
rebisa, manamdi Cven ara gvaqvs sabuTi es odizuri uflebebi avaSoroT
memarjvenebs. es aris mTavari debuleba, romelic xma maRla warmoiT­
qva yvela fraqciisagan, mTavari debuleba, micemuli mTavrobisaTvis
saxelmZRvanelod damfuZnebeli krebisagan, da es debuleba odnavad-
ac, iotis – odnavadac ar aris darRveuli mTavrobis mier. aq Tqves
orderi ar iyo xelmowerili, roca daiWires Carkvianio. es marTla
Secdomaa, magram me gekiTxebiT, gana Tqven orderi gainteresebT?
ara, es Tqven ar gawu­xebT. Tqven gawuxebT Tqveni wris xalxis Sevi-
wroveba mTavrobisagan.
me amiT vaTaveb da gadaval patara daskvniT ukanaskneli orato-
ris s. dadianis erTs mniSvnelovans sityvazed. man wamoisrola mTe-
li rigi braldebebisa, CamoTvala SemTxvevebi, xolo ar daasaxela
arcerTi piri. rodesac Tqven xedavT deputats, romelic ase malavs
faqtebs da movlenebs, romelic valdebulia, Tu gambedaoba Seswevs,
daicvas damfuZnebel krebis wevris Rirseba, gamoaqveynos es faqtebi,
miuTiTos mTavrobas, magram is amas ar sCadis da mxolod isvris aq
zepir braldebebs, is am SemTxvevaSi uilajo Worikanaa, an borotebis
damfarveli (Zlieri taSi s.-d. mxriv) am tribunidan aseTi faqtebis
amosrola mimaCnia uRirsad da Seuwynareblad damf. krebis wevris
mier (taSi).
Tavmjdomare. aris Semotanili winadadeba kamaTis Sewyvetis Ses-
axeb. vin aris winaaRmdegi? aravin. winadadeba miRebulia. Semosulia
Semdegi formula. gTxovT waikiTxoT.
mdivani (kiTxulobs):

soc.-fed. fraqciis formula:

„damfuZnebelma krebam moismina ra Sinagan saqmeTa ministris


ganmarteba er.-dem. SekiTxvis gamo, ar scno es ganmarteba damakmayo-
fileblad da miiRo ra mxedvelobaSi, rom dRevandel pirobebSi Ses-
aZlebelia administratiulad datusaReba, saWirod aRiarebs, rom
aseTi datusaReba xdebodes gansakuTrebulis sifrTxiliT saTanado
administratiul uwyebis mier mtkice kanonier farglebSi, – da gada-
dis morig sakiTxebze.“

231
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? vin aris momxre? uaryofil-
ia. Semdegi formula soc.-dem. fraqciisa.

soc.-dem. fraqciis formula:

„moismin ra er.-dem. fraqciis SekiTxva Carkvianis administra-


tiuli wesiT dapatimrebis Sesaxeb da damakmayofilebeli ganmarte-
ba mTavrobisa am SekiTxvis gamo, damfuZnebeli kreba gadadis morig
sakiTxze.“
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? vin aris momxre? rezoliu-
cia s.-d. fraqciisa xmis umetesobiT miRebulia, (taSi). gTxovT mois-
minoT Semdegi sxdomis dRiuri wesrigi. (mdivani kiTxulobs Semdegi
sxdomis wesrigs), exla sxdomas vxurav.
sxdoma Tavdeba naSuadRevis 4 saaTsa da 20 wuTze.

232
saqarTvelos damfuZnebeli kreba
(stenografiuli angariSi)

ormocdameaTe sxdoma

1919 weli, oqtombris 7. tfilisi. sasaxle.

Tavmjdomareobs damfuZnebel krebis Tavmjdomaris amxanagi


eqvTime TayaiSvili.
mdivnobs damfuZnebeli krebis mdivnis amxanagi
qristine SaraSiZis asuli.
prezidiumSi aris grigol naTaZe,
sxdoma iwyeba dRis 12 saaTze.
Tavmjdomare. gTxovT dabrZandeT. mdivani wesrigs mogaxsenebT.
mdivani. (kiTxulobs).

sakanonmdeblo aqtTa nusxa.

1. Sinagan saqmeTa ministris kanon-proeqti – saxazino da kaxeTis


rkinis gzis miliciis daarsebisa. gadaeces gzaTa da sabiujeto-safi-
nanso komisiaT.
2. gzaTa ministris proeqti dekretisa – gzatkecilebis sammarT-
velos gankargulebaSi 380.000 man. gadadebis Sesaxeb oseTis samxedro
gzis SesakeTeblad. gadaeces gzaTa da sabiujeto-safinanso komisiaT.
3. ganaTlebis komisiis kanon-proeqti damfuZnebel krebis wev-
ris da moxeleobis SeuTavseblobisa da wevrTa gasamrjelos kanonis
damatebisa. gadaecema iuridiul da sakonstitucio komisiaT.

dRiuri wesrigi:

1. ganxilva dekretisa – saxazino rkinis gzis saeqimo-sasanitaro


da saeklesio nawilisaTvis gaweul xarjis dasafaravad 1.132.422 man.
kreditis gaxsnis Sesaxeb.
2. ganxilva dekretisa – adgilobriv TviTmmarTvelobaTa saval-
debulo dadgenilebis gamocemis uflebis gafarToebis Sesaxeb.

233
3. meore (muxlobrivi) ganxilva saqarTvelos saxelmwifo bankis
wesdebisa.
4. meore (muxlobrivi) ganxilva – 1915 wlis Tebervlis 2-s kanonis
(germanelTa, avstria-ungrelTa da osmalTaTvis uZravi sakuTrebis
SeZenis akrZalvis) gauqmebis kanon-proeqtisa.
5. SekiTxva erov.-demok. fraqciisa mTavrobisadmi – qal. xonis mcx-
ovrebTa warmomadgenlebis dapatimrebis Sesaxeb.

damateba.

6. dekreti – saqarTvelos senatis zogierTi Tanamdebobis pir-


TaTvis jamagiris gadidebisa.
7. senatorTa sarekomendacio komisiis moxseneba.

msjeloba dRiuri wesrigis Sesaxeb.

Tavmjdomare. dRiuri wesrigisaTvis sityva ekuTvnis s. jafariZes.


s. jafariZe. social-demokratiuli fraqcia winadadebas iZleva
dRiuri wesrigi Secvlili iyos am gvarad: 1 – dekretis Sesaxeb, meore
kiTxva – senatorebis jamagirebis momatebis Sesaxeb da mesame – sena-
torebis arCevnebi.
Tavmjdomare. vis surs sityva?
aleqsandre asaTiani. (er.-d.) erovnul-demokratiul fraqciis
mier am sami kviris winad Semotanili iyo SekiTxva xonelebis Sesaxeb.
es kiTxva Cvenive winadadebiT, vinaidan cnobebs vkrefdiT, gadadebul
iqmna. dRes xsenebuli SekiTxva moqceulia dRiur wesrigis ukanasknel
kiTxvad da, maSasadame, mis ganxilvas dRes ver movaswrebT. radgan
saqme friad saswrafo aris, da ramodenime piri cixeSic zis, Cven wina-
dadebas viZleviT, es SekiTxva an pirvelaT iyos ganxiluli, an dainiS-
nos amisTvis gansakuTrebuli sxdoma.
Tavmjdomare. Semosulia ori winadadeba. – pirveli soc.-dem.
fraqciisa dRiur wesrigis Secvlis Sesaxeb da meore erovnul dem.
fraqciisa. kenWs uyri pirvel winadadebas (kenWis yriT pirveli wina-
dadeba miRebul iqmna). amgvarad erovnul-demokratiuli fraqciis
SekiTxva gadadebulia Cveulebriv sxdomisaTvis.
sityva ekuTvnis momxsenebels b. s. jafariZes.
sergei jafariZe. (s.-d.) batonebo! rogorc mogexsenebaT dam-
fuZnebel krebis mier arCeul iyo sarekomendacio komisia, romel-
sac daevala senatorTa kandidatebis dasaxeleba. rodesac komisia
am muSaobas Seudga da daekiTxa kandidatebaT dasaxelebul pirebs,
– gamoirkva, rom bevri sasargeblo piri ar Seva senatSi, radgan ja-
magirebis simciris gamo isini materialuraT uzrunvelyofili ver

234
iqneboden. komisiam gaarCia es sakiTxi da gadaswyvita jamagirebi ga-
didebul iqnas aramarto senatorebisaTvis, aramed mTeli sasamarT-
losaTvis, vinaidan es aucilebelia sasamarTlos jerovan niadagze
dayenebisaTvis. Cven viqonieT msjeloba da gadavswyviteT, jamagirebi
gadidebul iqmnas, amgvarad:

senatis Tavmjdomares – 9.000 m.


Tavmjdomaris amxanags – 8.000 m.
senators – 7.500 m.
senatoris prokurors – 8.000 m.
prokuroris amxanags – 7.000 m.

am mosazrebiT komisia winadadebas aZlevs damfuZvebel krebas.


ukve miRebuli dekreti Semdegnairad Seicvalos (kiTxulobs jama-
girebis nusxas).
Tavmjdomare. vis surs sityva? (msurveli aris) vin aris winaaRm-
degi? winaaRmdegi aravin aris. maSasadame miRebulia. sityva moxsen-
ebisaTvis giorgaZis magier ekuTvnis b. s. jafariZes.
s. jafariZe. sarekomendacio komisia, romelsac davalebuli hqon-
da senatorTa kandidatebis dasaxeleba udgens damfuZnebel krebas
sias. komisiam mizanSewonilad dainaxa arCevnebi moxdes departamente-
baT Tu vin, romel departamentSi iqneba. sia Cveni aseTia – (kiTxulobs).
Tavmjdomare. es gaxlavT sia warmodgenili sarekomendacio komi-
siis mier. arCevnebi unda moxdes dRes. vis surs sityva? sityva ekuT-
vnis b. mesxiSvils.
Salva mesxiSvili. (s.-f.) am arCevnebis Sesaxeb laparaki ar minda,
arc im wesis Sesaxeb, romliTac eg arCevnebi unda moxdes. me soc.-fed-
eralistTa fraqciis dadgenilebiT maqvs pativi mogaxsenoT, rom
CvenTvis kandidatebis sia aq warmodgenili, saerTod misaRebia, ma-
gram zogierTi CvenSi cnobili friad momzadebuli da senatisTvis sa-
sargeblo piri am siaSi ar moxda. amis gamo soc.-fed. fraqcia gamosTq-
vams Tavis mwuxarebas. (niniZe adgilidan: federalistebis loRika!)
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis g. gvazavas.
giorgi gvazava. (er.-dem.) rasakvirvelia, saqarTveloSi bevria is-
eTi piri, romelic senatisTvis sasargeblo iqneboda. es pirebi ver
Sedian senatSi. Cven saWirod migvaCnia ganvacxadoT es.
Tavmjdomare. b. arseniZe.
raJden arseniZe. (s.-d.) soc.-demokratiuli fraqcia savsebiT mx-
ars uWers warmodgenil sias. marTalia bevria momzadebuli piri, ma-
gram maT aqvT didi saqmeebi da iq arian saWironi.
erTi ki gvwams dRes: asarCevi pirebi usaTuod gaamarTleben Cven
imedebs, romelnic maTze gvaqvs damyarebuli.
Tavmjdomare. rogor inebebT kenWis yras, – uyarod mTel sias Tu
calcalke?

235
jafariZe. dros SesamokleblaT TviTeulma wevrma warmoadginos
Tavisi sia. Tavmjdomare senatisa, misi amxanagi da cameti wevri se­
natisa.
Tavmjdomare. vinaidan sxva sia ar aris, kenWs uyri komisiis mier
warmodgenil sias. vin aris momxmare, rom es sia miRebul iqnas? (gvaza-
va adgilidan: rogor Tu miRebuli – kenWi unda eyaros!)
kenWis yrisaTvis darigebulia dabeWdili siebi. TviToeul wevrs
SeuZlia aRniSnos sasurveli wevri. amgvarad TviToeuli Cvengani
irCevs, vinc mas surs da amave dros daculi iqneba faruli kenWis yris
wesi. (xdeba faruli kenWis yra, baraTebis dasaTvlelad arCeuli ari-
an niko nikolaZe, nik. eliava da samson fircxalava, romelnic mdivan-
Tan erTad iTvlian xmebs.)
Tavmjdomare. (zari) arCevnebis Sedegi aseTia: sul iyo 59 baraTi.
amaTSi erTi gauqmebulia, vinaidan zed saxeli da gvari iyo mowerili,
xolo arCevnebi ki faruli iyo. maSasadame darCa 58. orma Tavi Seika-
va. prezidiums monawileoba ar miuRia. vinaidan mxolod es erTi siaa
oficialuri da sxva sia aravis warmoudgenia, Tumca zogs dasaxelebu-
li hyavs sxva da sxva pirebi, xmebi ase aris ganawilebuli: (kiT­xulobs).
Tavmjdomare. xmebi ganawilda Semdegnairad: senatis Tavmjdo­
mared arCeulia nafici veqili daviT besarionis-Ze xelTufiSvili
(xma: ax!) senatis Tavmjdomaris amxanagad ivane mixeilis Ze nakaSiZe
(ax). senatorebad samoqalaqo sakasacio departamentSi nafici veqili
ivane ivanes-Ze zurabiSvili (53), nafici veqili vasil aleqsandresZe
omidovi (54), samarTlis palatis wevri solomon giorgis Ze miqelaZe
(55), nafici veqili levan giorgis Ze asaTiani (43), nafici veqili gior-
gi isidores Ze mdinaraZe (56), samoqalaqo departamentis administra-
tiuli ganyofilebaSi: quTaisis qalaqis Tavi iuristi dimitri ila­
rionis Ze kalandariSvili (51), iusticiis ministris yofili am­xanagi
grigol ivanes Ze gvelesiani (54), nafici veqili miwadmoqmedebis
saministros iurist konsuli vladimer nestoris Ze quTaTelaZe (42).

sisxlis samarTlis sakasacio departamentSi

1. iusticiis saministros departamentis direqtori nikoloz mo-


ses Ze qiqoZe (56).
2. quTaisis saolqo sasamarTlos wevri mixeil levanis Ze qorqaS-
vili (56).
3. quTaisis olqis sasamarTlos wevri nikoloz giorgis Ze maWa-
variani (42).
4. samxedro sasamarTlos Tavmjdomare ioseb nikolozis Ze roi­
niSvili (54).
5. soxumis sagangebo sasamarTlos Tavmjdomare giorgi dimitris
Ze sidamon-erisTavi (55).

236
amnairad zemoxsenebuli kandidatebi arCeuli arian senatorebad
(taSi).
gadavideT Semdeg sakiTxze. momxsenebeli gaxlavT WavWaniZe.
­gTxovT moaxsenoT.
ivane WavWaniZe. moqalaqeno! gasul 1918 wels sasanitaro ganyo-
fileba da saeklesio nawili gamoeyo rkinis gzis ganyofilebas. ma-
gram pirvel ianvramdis mimdinare wlisa am uwyebaTaTvis ar yofila
gaxsnili krediti, isini iZulebuli iyvnen sxva wyaroebidan daefaraT
yovelnairi xarjebi, romelTa gawevaSi maT rkinis gzis ganyofileba
eweoda. axla uwyebebs Semoaqvs winadadeba, rom damfuZnebelma krebam
gauxsnas maT krediti, rom dafaruli iqnes aqamde gaweuli xarjebi.
sul pirveli nawili e. i. sasanitaro ganyofileba Txoulobs 5
Tvis kredits, meore – saeklesio ki 3 Tvisas. saeqimo sasanitaro gany-
ofilebas sWirdeba 1.104.120 m. 5 Tvis ganmavlobaSi (kiTxulobs). Tve-
Si gamodis 220... xuT TveSi (kiTxulobs). saeklesio nawilis xarjebi
ase nawildeba: (kiTxulobs) TveSi – 9.434 m., xolo 3 TviT – 28.302 m.
rogorc mogaxseneT, es xarjebi gaweulia sxva wyaroebidan, da,
rom Seavsos es daxarjuli Tanxa, amisTvis saministro Txoulobs es
xarjebi gaRebuli iqnes. TviT kontroliorsac Seumowmebia es xar-
jebi da is SesaZleblad scnobs maT gaRebas. safinanso-sabiujeto
komisiam ganixila es gaweuli xarjebi da iziarebs am azrs da moiTx-
ovs, rom es xarjebi kanonierad iqnes cnobili.
Tavmjdomare. vis surs sityva? msurveli aravinaa. vin aris winaRm-
degi, rom gadavideT muxlobriv ganrxilvaze? winaaRmdegi aravinaa.
gTxovT waikiTxoT.
momxsenebeli. (kiTxulobs).
Tavmjdomare. pirveli muxlis Sesaxeb vis surs sityva? satyva ar-
avis surs. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravinaa. muxli miRebu-
lia. gTxovT Semdegi waikiTxoT.
momxsenebeli. (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vis surs sityva meore muxlis Sesaxeb? sityva aravis
surs. vin aris winaaRmdegi mTel dekretisa? winaaRmdegi dekretis
arvinaa. dekreti miRebulia da gadaecema saredaqcio komisias.
Semdegi sakiTxi: ganxilva dekretis... amis gamo Semotanila wina-
dadeba rom b. gvazava Txoulobs, rom es sakiTxi cxadi iyos...
g. gvazava. (er.-dem.) batonebo! me girCevdiT es sakiTxi gadag-
vedo. radganac is rTuli sakiTxia: igi Seexeba erobaTa da qalaqis
TviTmmarTvelobis uflebaTa gafarTovebas. maSasadame es didm-
niSvnelovani sakiTxia; amis Sesaxeb imuSavebs calke proeqts, sadac
ministri Txoulobs, rom es uflebani SezRuduli iyos. garda ami-
sa Cven vfiqrobT, rom saWiroa es gatardes ara dekretis saxiT, ar-
amed kanonis, amisTvis ki, es unda gadaeces iuridiul komisias, rom
yvela uflebebi Sig Camoyalibebuli iqnes, komisia mas Seiswavlis da
Tavis Sexedulebebs gamoitans. ai, ori mosazreba, romlis gamoc am

237
dekretis ase daCqarebiT miReba SeuZlebelia. Tu is kargad ar Sevis-
wavleT da kargad ar davimuSaveT, is exeba iseT movlenebs, rom mas
SeuZlia arev-dareva Seitanos cxovrebaSi. amitom gTxovT es sakiTxi
moixsnas da mieces mas msvleloba ara dekretis, aramed kanonis saxiT.
24 saaTiT win mainc unda gvcodnoda, Cven mxolod am diliT miviReT
da mis Sesaxeb msjelobac ver movaswariT.
Cemi fraqciis saxeliT mogaxsenebT, rom es sakiTxi Zalian rTulia
misi Sedegebi SeiZleba saSiSari iqnes amitom gTxovT es sakiTxi ga-
daidos da mieces mas zogadi wesiT msvleloba.
raJden arseniZe. (s.-d.) dekreti, romelic exla aris aq warmodge-
nili, arc iseTi xasiaTis aris, rom is zogadi wesiT msvlelobisa da
SemuSavebisTvis gadaiRos. dekreti exeba im gadasaxads, romelic ukve
SemoRebulia. xolo misi SemuSaveba SeiZleba gaWianurdes da is gamoic-
es maSin, roca mas azri ukve daekargeba. Tu es undoda gvazavas, SeeZlo
mas gascnoboda amitom misi winadadeba miuRebelia. dekretis xasiaTi is
aris, rom is erTs gansazRvrul mcire xans romelime debulebebs adas-
turebs da xels uSlis Cvens administratiul dawesebulebebs. am SemTx-
vevaSi SeiZleba sxva rames mivmarToT, rom dekreti ar iqnes ukomisioT
miRebuli. amitom saWiroa movisminoT TviT iuridiuli komisiis daskv-
na, rom Semdeg krebaze warmodgenil da arsebiTad ganxiluli iqnes igi.
Tavmjdomare. ori winadadebaa: winadadeba gvazavasi, rom ga-
daidos da soc.-demokr. fraqciis, rom dekreti gadaeces iuridiul
da TviTmmarTvelobis komisias. gvazava moiTxovs, rom es gatardes
kanonis saxiT. kenWs uyri. vin aris momxre, rom es kanonis saxiT ga-
tardes? vin aris winaaRmdegi? umravlesoba. vin aris momxre, rom
es dekreti gadaeces iuridiul komisias? vin aris winaaRmdegi? es
ukanaskneli winadadeba miRebulia. dekreti gadaeces iuridiul da
TviTmmarTvelobis komisiaT.
Semdegi sakiTxi: saxelmwifo bankis wesdebis ganxilva. momxsenebelia
safinanso-sabiujeto komisiis wevri d. TofuriZe.
d. TofuriZe. (kiTxulobs wesdebas muxlobriv – 1-71 muxli ukama-
Tod damtkicebulia.
Tavmjdomare. Semosulia winadadeba, rom vinaidan sami saaTi Ses-
rulda – sxdoma daxuruli iqnes. vin aris winaaRmdegi? sxdoma dax-
urulia. moiTmineT, aris winadadeba s. d. fraqciisa. gTxovT waikiTxoT.
mdivani. (kiTxulobs) „sabiujeto-safinanso komisias miematos ori
wevri. erTi adgili daeTmos erovnul partias da meore daSnakcutiunis
partias.
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? miRebulia. Semdeg gawesdeba s.
d. fraqciisa.
mdivani (kiTxulobs) safinanso-sabiujeto komisiaSi d. SaraSiZes da
an. WiabriSvilis magier s.-d. fraqcia asaxelebs k. niniZes da n. imnaiS-
vils. exla krebas vxurav.
sxdoma Tavdeba naSuadRevis 3 s. da 18 wuTze.

238
saqarTvelos damfuZnebeli kreba
(stenografiuli angariSi)

ormocdameTerTmete sxdoma

paraskevi, 1919 weli, oqtombris 10. tfilisi. sasaxle.

Tavmjdomareobs damfuZnebel krebis Tavmjdomaris meore am­


xanagi
svimon mdivani.
mdivnobs damfuZnebeli krebis mdivani
konstantine jafariZe.
prezidiumSi arian:
grigol naTaZe da
qristine SaraSiZis asuli.
sxdoma iwyeba dRis 12 saaTze.
Tavmjdomare. sxdoma gaxsnili gaxlavT. mdivani mogaxsenebT dRi-
ur wesrigs da komisiebSi gadascem sakanonmdeblo aqtebis nusxas.
mdivani. (kiTxulobs nusxas da Semdeg dRiur wesrigs).

dRiuri wesrigi:

1. saboloo teqsti saqarTvelos senatis zogierT Tanamdebobis


pirTaTvis jamagiris gadidebis dekretisa.
2. meore (muxlobrivi) ganxilva saqarTvelos saxelmwifo bankis
wesdebisa momxsenebelia d. TofuriZe.
3. meore (muxlobrivi) ganxilva 1915 wlis Tebervlis 2-s kanonisa
(germanelTa, avstro-ungrelTa, da osmalTaTvis uZravi sakuTrebis
SeZenis akrZalvis) gauqmebis kanon-proeqtisa. momxsenebelia s. ja-
fariZe.
4. SekiTxva erovnul-demokratiul fraqciisa mTavrobisadmi q.
xonis mcxovrebTa warmomadgenlebis dapatimrebis Sesaxeb.
5. dekreti – erTdrouli sanitaruli da pirdapiri saxelmwifos
gadasaxadebis myidvelze gadatanis akrZalvisa.
Tavmjdomare. dRiur wesrigis­ Sesaxeb soc.-demokratiul fraq­
ciis biuros Semoaqvs wanadadeba – dekreti erTdroul sanita-

239
rul gadasaxadis Sesaxeb gadmotanil iqmnas pirvel rigSi, xolo
erovnul-demokratiul fraqciis SekiTxva mexuTe rigSi. vis surs
sityva amis Sesaxeb? sityva ekuTvnis krebis wevrs baton asaTians.
aleqsandre asaTiani. (er.-d.) me ver gamigia, – riT aris gamowveuli
aseTi gadajgufeba sakiTxebisa. saqme imaSia, rom sakiTxi erTdroul
sanitarul gadasaxadisa friad mniSvnelovani sakiTxi aris. is gamoi-
wvevs dids kamaTs da ise gagrZeldeba, rom is SekiTxva, romelic Semov-
ida erTi Tvis winad, dRes ar iqneba ganxiluli. (arseniZe – Tqven TiTon
moiTxoveT!) SeiZleba me gadavde sami dRiT magram, da yovel SemTxveva-
Si erTi Tve aris, rac es SekiTxva SemovitaneT.
me SeuZleblad da Seuwynareblad mimaCnia, rom es SekiTxva ar mo-
isminos damfuZnebelma krebam da ar gairCes. amitom moviTxov, rom
es dekreti moixsnas exla da ganxilul iqmnas Semdeg sxdomaze. da Tu
Tqven sakiTxebis aseT gadajgufebas miiRebT, maSin Cveni SekiTxva ganx-
ilul iqmnes exlave. Tu ara da, dainiSnos am SekiTxvis gansaxilvelad
specialuri sxdoma.
Tavmjdomare. vis surs sityva amis Sesaxeb? aravis! vin aris winaaRm-
degi, rom dekreti erTdroul sanitarul gadasaxadis Sesaxeb gadat-
anil iqmnas pirvel rigSi? dekreti gadatanilia. vis surs kidev sityva
dRiur wesrigis Sesaxeb? aravis. wesrigi damtkicebuli gaxlavT.
pirveli sakiTxi aris saboloo teqsti saqarTvelos senatis zogi-
erT Tanamdebobis pirTaTvis jamagiris gadidebis dekretisa. sityva
ekuTvnis momxsenebel qr. SaraSiZes.
qristine SaraSiZis asuli. (kiTxulobs dekretis saboloo teqsts).
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis. vin aris winaaRmdegi
dekretis saboloo teqstis miRebisa? aravin. dekretis saboloo teqs-
ti miRebulia.
Semdegi sakiTxi gaxlavT meore muxlobrivi ganxilva saqarTvelos
saxelmwifo bankis wesdebisa. sityva ekuTvnis momxsenebel n. eliavas.
niko eliava. (s.-d.) am dekretis istoria Semdegi gaxlavT: dam-
fuZnebelma krebam erobebs da TviTmmarTvelobebs mianiWa ufleba
erT-droul sanitarul gadasaxadis SemoRebisa. zogierTma TviTm-
marTvelobam am uflebiT ukve isargebla da gaawera, Tanaxmad kanon-
isa, es gadasaxadi. magram, sxvaTa Soris, moxda is movlena, romelic
xdeba xolme yovelTvis roca axali gadasaxadi Semodis umTavresad
vaWar-mrewvelTa klasma, sanam am gadasaxadis SemoReba gavidoda, es
gadasaxadi gadaitana momxmarebelze im saxiT, romelic sruliad mi-
uRebelia sazogadoebriv da saxelmwifoebriv TvalsazrisiT. rode-
sac vaWars axdevinebs 10-12 milions es, tfilisis rogorc aRniSnulia
ganmartebiTi baraTSi, aSkara damtkicebuli faqtia.
maSasadame, TviTmarTvelobam dainaxa saWirod aseT movlenis wi-
naaRmdeg SebrZoleba da Semdeg gamorkveva im sakiTxebisa, ra gziT iqne-
ba SesaZlebeli TviTmmarTvelobis da sabWos mier am axal uaryofiT
movlenis winaaRmdeg SebrZoleba.

240
amitom qalaqis gamgeobam saWirod dainaxa savaldebulo dadge-
nilebis gamocema, romliTac SesaZlebeli iqneba am axal uaryofiT
movlenis winaaRmdeg SebrZoleba. magram roca iq moiwvies iuriste-
bi da TaTbiri hqondaT imis Sesaxeb, – Tu rogor CamoeyalibebinaT
es dadgenileba _ gamoirkva, rom TviTon savaldebulo dadgenileba
SeiZleba gaxdes sadavod, radgan kanonSi ar aris Setanili Tu ra mo-
qmedeba unda CaiTvalos danaSaulad, deliqtad. am SemTxvevaSi ar-
sebobs mxolod erTi kanoni – kanoni spekuliaciasTan brZolis Ses-
axeb, romliTac sazogadod fasebis gadideba spekuliaciis mizniT
aRkrZalulia da TviTmmarTvelobis TaTbiri SeCerda am sakiTxze,
Tu ramdenad misaRebia es ganmarteba, romelic gansazRvruli hqonda
TviTmmarTvelobas es pirdapiri gadasaxadi, an sanitaruli, an sxva
gadaitanos pirdapir momxmarebelze. mizani ki qalaqis TviTmarTve-
lobisa, damfuZnebeli krebisa da komisiisa is iyo, rom am gadasaxads
qonoda pirdapiri xasiaTi da dasdeboda im wres da klass, romelze-
dac iyo gawerili da ara gadataniliyo momxmarebelze. es iyo pirve-
li sakiTxi. da Semdeg amisa, rogorc sCans moxsenebis baraTidan, meo-
re sakiTxi Seexeba TviTmmarTvelobebs. da is, rasac miaqcevs qalaqis
TviTmmarTveloba yuradRebas damfuZnebel krebisa gaxlavT – Tu
ra iqneba danaSaulad cnobili da ra gziT unda ebrZolos adgilo-
brivi TviTmmarTveloba Tu saxelmwifoebrivi organo. kanoniT, yov-
el savaldebulo dadgenilebis darRvevisaTvis isjeba momrigebel
mosamarTleTa wesdebis 29 muxlis ZaliT. es gza TviTmmarTvelobas
miaCnia metad rTulad, mizanSeuwonlad da Seufereblad dRevan-
del gardamaval xanaSi, rodesac sasamarTlos wesi moiTxovda, rom
saqmis gasarCevad ganvlili yofiliyo ramdenime instancia – Tu Cveu-
lebrivi – sami, Tu sagangebo – ori instancia. da TviTmmarTveloba
hfiqrobs, rom Tu marTlac brZola gvinda, ise unda movawyoT saqme,
rom danaSauls Tan unda mohyvebodes sasjeli.
ai, am mosazrebiT xelmZRvanelobda, qalaqi, rodesac aRZra Suamd-
gomloba damfuZnebel krebis winaSe, rom mas aseTi brZolis saSuale-
ba miscemoda. es sakiTxi prezidiumis mier gadacemuli iyo TviTmarT-
velobis komisiaSi, romelmac igi gaarCia, ganixila da SesaZleblad
scno misi miReba. da Semdeg, roca damfuZnebel krebas warudgina, man
isev gadasca es sakiTxi Sesasworeblad da SesamuSaveblad iurdiul
da TviTmarTvelobis komisiebis SeerTebul sxdomas. da am SeerTebul-
ma komisiam SeimuSava am dekretis proeqti, romelic aris warmodge-
nili damfuZnebel krebis winaSe.
aq, sxvaTa Soris, unda mogaxsenoT, da amas xazs usvam, rom
SeerTebulma krebam komisiebisa da TviTmarTvelobis komisiam Ses-
aZleblad scnes – Cveulebrivad an rogorc gamonaklisi, – rom ase-
Ti danaSaulobisaTvis dasdeboda xolme sasjeli administratiuli
wesiT. magram, aseTi gafarToeba administraciis daniSnulebisac ver
scnes SesaZleblad verc TviTmarTvelobam, verc im komisiam, romel-

241
mac aRZra Suamdgomloba, rom es ufleba miscemoda TviTmarTvelo-
bis organos.
dRes, radgan komisiebi grZnoben, rom es aris metad rTuli saqme
da SesaZlebelia zogierT adgilas moxdes iseTi gadameteba uflebisa
romelic sul sxva mizans miaxwevs; amitom aucilebelia, rom es ufle-
bebis micema iseT kalapotSi CaayenoT, rom yovel SemTxvevaSi saWiro
iyos respublikis mTavrobis nebarTva dasjisaTvis.
maSasadame, mosazreba aseTia: Tu romelime adgilobrivi TviTm-
marTvelobis organo gadaametebs Tavis uflebebs da es sawinaRmde-
go iqneba respublikis politikur interesebisaTvis, maSin mTavrobas
SeuZlian, es ufleba TviTmarTvelobisa da erobebisa Sekvecos, SeaCe-
ros da an srulad CamoarTvas.
aseTia azri am dekretisa, romelic damfuZnebel krebis davalebiT
iqmna SemuSavebuli da romelic am saxiT Tqvens winaSe warmodgenilia.
Tavmjdomare. sityva ekuTviis b. grigol veSapels!
grigol veSapeli. (erovn. part.) batonebo! radgan sityva am sa-
ganze amave dros aris Cveni pirveli gamosvla damfuZnebel krebaze,
amitom me oriode sityviT mogaxsenebT Cveni partiis taqtikaze dam-
fuZnebel krebaSi.
Cveni partiis taqtika damfuZnebel krebaSi iqneba iseTive, ro-
gorc iyo saqarTvelos parlamentSi, ese igi opoziciuri, xolo
radgan saqarTvelos damoukideblobis gardawyvetis sakiTxma Zalian
rTuli da mZime xasiaTi miiRo, da exla ufro rTuli da mZime aris,
vidre SarSan amitom yovelTvis, rodesac Cven mogvixdeba azris ga-
moTqma damfuZnebel krebaSi saopozicio sakiTxze, Cven vecdebiT,
rom partiis gamosvla ar arTulebdes saqarTvelos damoukideblo-
bis sakiTxs.
Cveni partiis opozicia iqneba umetesad im sakiTxebSi, romelic
dakavSirebulni arian Cveni saxelmwifos damoukideblobis sakiTx-
Tan; da Tu gnebavT, zoma Cveni opoziciisa iqneba proporcionaluri
imisa, ramdenad TviT saopozicio sagani iqneba xelis SemSleli da ara
normaluri saqarTvelos damoukideblobisaTvis.
am TvalsazrisiT es sakiTxi usaTuod aris iseTi sakiTxi, romelic
unda iyos saopozicio yvela maTTvis, vinc iZulebuli ar aris rom
daakanonos normebi SemTxveviTi faqtorebis gavleniT, magaliTad mu-
nicipaluri, an saerobo wreebis zedmet moTxovnilebaTa gamo, rome-
lic gamoixateba gadasaxadebis gamravlebis sakiTxSi.
saerTod yovel saxelmwifoSi gadasaxadis sakiTxi yvelaze did
da mwvave sakiTxs Seadgens. da iq, sadac parlamentaruli cxovreba
damkvidrebulia, iq kapeikebzedac ki kamaToben.
CvenSi ki aqamdis mainc, rac unda mZime yofiliyo gadasaxadi, rac
unda didi yofiliyo igi raodenobis mxriv, damfuZnebeli kreba, ise
rogorc parlamenti, Zalian iolad uyurebda am sakiTxis miRebis.
da am SemTxvevaSi iqneba marTali iyo b-ni arseniZe, romelmac sTqva,

242
rom saqarTvelos kanonmdebel organos ufro exerxeba diskusiebis
gamarTva kerZo incidentebze, vidre iseT sakiTxebze, romelnic
Seexebian mTel sakiTxs, mTel massas. imedi gvvaqvs, es SemdegSi ga-
moswordeba.
dRes marTalia ar wesdeba axali gadasaxadi, magram wesdeba iseTi
zoma, romelic kidev ufro amZimebs mZime gadasaxadis cxovrebaSi ga-
tarebis sakiTxs.
gadasaxadebis saqmeSi Cveni mmarTveli partiis taqtika Zirianad
Seicvala. winad parlamentSi, rodesac ara socialistur-partiebis
warmomadgenelT uxdebodaT laparaki gadasaxadebis Sesaxeb opozi-
cia yovelTvis agonebda mTavrobis wreebs, rom saWiroa gadasaxadebis
aparatis gamoyeneba.., maSin social-demokratia sdumda. mas ukan mox-
da pirdapir gadatexa.
Tu winad gadasaxadebze laparaki parlamentSi, presaSi saerTod
iyo ara Sesaferi dRevandeli Tu gnebavT revoliucionur sinamd-
vilesTan, exla winaaRmdeg amisa mTel Cveni aparatebi municipaluri,
saerobo administratiuli, sasamarTlo, kanonmdeblobiTi organo,
mTavroba aris bolos da bolos garTuli mZime gadasaxadis saqmeSi,
romelic, radac unda dajdes, unda gatarebul iqnas cxovrebaSi.
dRevandel kanon-kroeqti aris Semdegi. sanitaruli gadasaxadi
gamocxadebisa. rodesac sanitaruli gadasaxadi dawesda, maSin dam-
fuZnebelma krebam dauSva iseTi Secdoma, romelic am sanitaruli ga-
dasaxadis kanons pirvel-yofil codvasaviT mudam Tan sdevs, es aris
is, rom kanonmdebelma organom misca ufleba, saerobo da saqalaqo
TTviTmarTvelobebs TviTon daawesos gadasaxadebi da es ki ganusaz-
Rvra maTi maqsimaluri norma. es warmoudgenelia evropis sakanonmde-
blo cxovrebaSi. gasakviria, rom kanonmdebeli organo iseT uflebas,
rogoric aris xalxis sayovelTao dabegvris ufleba, uTmobs TviT-
marTvel organoebs da TviTon ar uwesebs normas. ai am Secdomis bra-
li iyo ise rom, rogorc TfilisSi, ise provinciaSi, TviTmarTvel-
ma organoebma xeli Cahkides am sanitaruli gadasaxadebis dawesebis
uflebas da gaxades is sadeficito gadasaxadad, e. i. rac deficiti
aqvs TviTmarTvelobis bolos da bolos es unda daifaros Turme sani-
tarul gadasaxadiT. aseTi gaxda praqtika am sanitarul gadasaxadisa
magaliTad, TfilisSi xalxis dabegvras ewodeba sanitaruli, xolo
pirdapir sanitarul saqmeebze ixarjeba mxolod 1/5, da oTxi mexuTe-
di ki ixarjeba ara pirdapir, ara sanitarul saqmeebze.
es Zalian didi gamocdaa, aris moqalaqisaTvis, romelTac uxde-
ba am xarjis zidva Tavis kisriT. TfilisSi daaweses sanitaruli ga-
dasaxadi 50 milion maneTze meti, jer Cven ar viciT ramdens daawe-
seben provinciis qalaqebi, Semdeg erobebi, magram viciT, rom yvela
ixelmZRvanelebs Tfilisis magaliTiT, Tfilisi rogorc sanitaru-
li gadasaxadis dawesebis detalebSi, ise am kanon-proeqtis ganxor-
cielebis detalebSi iqneba magaliTis mimcemi mTeli provinciisaTvis,

243
Tfiliss ara hyavda kantroliori da gadasaxadis didi normis dawe-
sebam gamoiwvia is, rom namdvili ekonomiuri anarqia Seqmna TfilisSi.
sxvas rom Tavi davaneboT, sakmarisia erTi magaliTi. aviRoT Tun-
da sakomercio, saaqcionero dawesebulebebi romelnic moqmedeben
wesdebis mixedvis da romelnic movaleni arian gamoaqveynon TavianTi
angariSebi. mogebidan ver dahfaraven gadasaxadis xarjebs da unda
dafaron igi sarezervo kapitalidan, es ki wesdebiT akrZalulia. ase
rom bevri saaqcionero sazogadoebis win dayenebulia sakiTxi likvi-
daciisa da amave dros likvidacia akrZalulia.
rac Seexeba ubralo savaWro dawesebulebebs da duqnebs, isi-
ni ar arian SezRudulni, Tu kapitalis romel nawilidan daafason
xarjebi. maT arc wesdeba aqvs da arc savaldebulo angariSebi, ma-
gram swored imiT Seqmnes is movlena, romelic exla undaT mospon am
kanon-proeqtiT vaWrebma da mrewvelebma aiRes da gadasaxadebi gadai-
tanes saqonelze es ukve faqtia. sanitaruli gadasaxadi da sxva pirda-
pir axlad SemoRebuli gadasaxadebi, maqsimalurni Tavisi zomiT, ga-
daitanes momxmarebelze. q. Tfilisis statistikuri ganyofilebis
angariSiT aRiarebuli aris, rom sanitaruli gadasaxadi imdenad ga-
daitanes saqonelze, rom Tfilisis momxmarebels ukve gadaxdili aqvs
es gadasaxadi, da municipalur kasaSi ki jer araferia Sesuli; Tu
saqonelze erTxel aiwia fasma, ramdenic unda sdion administrati-
uli wesiT fasebi aRar daiweven. winaaRmdeg SeiZleba moxdes, rom ara
marto erTxel, aramed orjer da samjer gadaixados momxmarebelma es
sanitaruli gadasaxadi. TfilisSi statistikuri ganyofilebis an-
gariSiT samasi milioni maneTi iqneba gadaxdili sami Tvis ganmavloba-
Si saqonelis gaZvirebis gamo da TviT qalaqis kasaSi ki unda Sevides
mxolod 50 milioni; sakiTxavi, vis interesebs icavs damfuZnebeli
kreba, rodesac is maqsimums ar uwesebs gadasaxadebze, vis interesebs
icavs municipaliteti, rodesac is aseT movlenaze amyarebs TviT
politikas. SeiZleba memarcxene opoziciam sTqvas, rom damfuZnebeli
kreba da municipaliteti exmarebian amiT swored spekuliacias da cx-
ovrebis gaZvirebas?
me vlaparakob im memarcxene opozicionerebze, romelnic Tqven
marcxniv arian parlamentSi da parlamentis gareSec, cxovrebaSi,
presaSi, romelTaTvisac did sabuTs warmoadgens gadasaxadebis gamo
gamowveuli cxovrebis gaZvireba roca isini brZolas awarmoeben
mmarTvel partiasTan.
axla amas Tavi davaneboT: gaZvirda, – gaZvirda! samasi milioni
unda aitanos Tbilisis mcxovrebma, magram axla ukve muSebi ayeneben
sakiTxs jamagirebis momatebisas.
satarifo palataSi ukve dayenebuli iyo es sakiTxi erTi av­
toritetuli warmomadgenlis b. doborjginiZis mier, romelmac
aRniSna, rom cxovreba 30% gaZvirda da exla unda dayendes sakiTxi
jamagirebis momatebisa e. i. imis garda, rom momxmarebels gadaxdeba

244
saboloo angariSi ramdenjerme meti, vidre es dawesebulia sanitaru-
li gadasaxadiT garda amisa cxovrebis gaZvireba gamoiwvevs am mokle
xanSi mosamsaxureTa da muSebis sasyidelis momatebis sakiTxs. isini
ukve cxovrebis gaZvirebas angariSoben 30%. da radgan gaZvirdeba jam-
agirebi kerZo warmoebaSi, mosamsaxure pirTa sasyidelic Tavis Tavad
cxadia unda gadiddes. es 30% isev unda gadaxdes saxelmwifos, erobas,
qalaqebs rodesac saxelmwifo, saerobo da samoqalaqo dawesebuleba-
Ta moxeleni warmoayeneben moTxovnilebas jamagirebis momatebis Ses-
axeb. ase gaTavdeba sanitaruli gadasaxadebis istoria. exla rodesac
statistikuri ganyofilebis gamoangariSebiT, – ukve moxda cxovre-
bis gaZvireba, – exla Zalian dagvianebulia am movlenasTan bZola. Cven
winadadebas gvaZleven damfuZnebel krebas SeebrZolos am movlenas
jerjerobiT erTi imiT, rom gamocxaddes danaSaulaT pirdapiri ga-
dasaxadis, kerZod am sanitarul saqonelzed gadatana da meores mx-
riv am danaSaulis dasja iyos Cqari da sastiki da qalaqisa TviTmaT-
velobas an da erobas mieniWaT ufleba administratiul dasjisa, me
mgonia, damfuZnebel krebaSi, Zalian cota unda iyos iseTi wevri, rom
sjerodes, es dekreti, e. i. saqonelzed gadasaxadis gadatanis dana-
Saulis gamocxadeba, namdvilaT akrZalavs cxovrebaSi am movlenas.
rogorc unda politikur ekonomiuri Sexedulebis ar unda iyoT, ve-
ravin ityvis imas, rom manam arsebobs kerZo sakuTreba, romlis ekono-
miur safuZvelzedac aris aSenebuli vaWroba-mrewveloba, rom vinmem
vaWars aukZalos ama Tu im xarjis saqonelzed gadatana da, kerZod
ki pirdapiri gadasasadisa. es movlena ar yofila danaSaulaT aRi-
arebuli ara Tu Zveli ruseTis kanoniT, aramed dRevandelamde arc
parlamentis mier da arc damfuZnebeli krebis wevris mier gamocxa-
debuli kanonebSi es imas niSnavs, rom Cven saerTod gvaqvs saqme iseTi
movlenasTan, romelic ver daisjeba, ekonomiuri cxovrebis aksioma
aris, rom is vinc rames hyidis, angariSobs yvela xarjs, rogoric unda
iyos igi pirdapiri, Tu ara pirdapiri, legaluri, Tu ara legaluri
da imdenad xdis saqonlis fas.
ara imisTvis, rom xeli SeuSaloT municipalitets cxovrebis siZ-
viresTan brZolaSi, aramed imitom, rom gvinda gavigoT, rogor an riT
unda Sescvalon ekonomiur cxovrebis kanoni municipalurma wreebma,
an kanonmdebloba organoebma, rodesac am dekrets aweseben? SeuZle-
belia, iseTi movlenis akrZalva, romelic arc erTi kanoniT arc axal-
sa da arc Zvels qveyanaSi, arc revoliuciis winaT, arc revoliuciis
Semdeg aravis gamoucxadebia danaSaulaT.
amas garda aris texnikuri sakiTxi imisa, Tu vin rogor gaarCevs
am danaSauls, vin da rogor gaigebs saqonelzed fasis awevas, vin an
rogor unda gamoiangariSos, rom vaWarma gaaZvira saqoneli swored
am pirdapiri gadasaxadis gamo... (arseniZe: qalaqis, statistika xom
gvaqvs) qalaqis statistikuri biuletenebi ar gamodgebian es ar iqne-
ba aRiarebuli sabuTaT orive mxare sasamarTloSi ufro neitralur

245
sabuTebs moiTxoven, ara qalaqis statistikas. qal. gamgeobam kole-
gialurad unda gadawyvitos sakiTxi. vin gaarCevs im sakiTxs, rom esa
Tu is nadiri saqonlis axal fasisa aris swored am sanitarul ga-
dasaxadis gamo dawesebuli. vin dauSlis vaWar mrewvels, yvelaferi
sxva xarjebzed gadatanas. an da gana sanitaruli gadasaxadi exeba erT
kategorias: sanitaruli gadasaxadi aris erobis xelSi, qal. TviTm-
marTvelobis xelSi.
yvela, dawyebili glexidan bankebamde, yvela aris dabegrili,
an iqneba dabegrili am gadasaxadiT, rogor unda ebrZolos, sadam-
dis unda sdios damsjvelma roca TfilisSi gaZvirebuli saqoneli
gayidulia ramdenjerme sxva da sxva piris mier romelime sofeli-
dan dawyebulia rogori aparati unda Seiqnas rom yvela instancie-
bi gamoarkvios dawyebuli Tfilisis birJiT da gaTavebuli pirvel
wyaroebiT. e. i. duSeTis, borCaloss, axalqalaqis, axalcixis maz-
rebis soflebiT, saidanac modis magaliTad sursaTi. rasakvirelia
es SeuZlebeli aris. mxolod ekonomiuri SexedulebisaTvis aravin
daiwyebda kamaTs da, Cven yvelani momxre viqnebodiT am danaSau-
lis aRiarebisa. rom cxovreba gagveiafebina, magram radganac dar-
wmunebuli varT, rom amiT araferi gamova, rodesac Cven vatyobT,
rom es ufro arTulebs ekonomiur cxovrebas, maSin yvelani movale-
ni varT, rom amas angariSi gauwioT, veravin ver daamtkicebs imas,
rom roca saqoneli gaZvirebuli aris kanonmdeblobisgan aRiarebu-
li danaSaulio dasjiT cxovreba gaiafTeba Tu ras veli gatardes
administratiuli wesiT!.
Cven viciT administratiuli Zalebi ra niadagzed arian damyare-
bulni, Cven viciT, rom qalaqis gamgeobis dadgenileba unda iyos dam-
yarebuli oqmebze da am oqmebs, xom ar daswers gamgeobis wevri, aramed
daswers ubralo milicioneri an da sagangebo zedamxedvel komisiis
moxele, Tu gamgeoba daawesebs amisaTvis axal Stats, TbilisSi im-
deni vaWari aris, imdeni savaWro dawesebulebaa, rom zedamxedveli
Statis daarseba gamoiwvevs auarebel xarjs da rac unda bevri dax-
arjos gamgeobam, rac unda SearCios Statis Semadgenloba rac unda
uzrunvel hyos misi sindisi kargi jamagiriT da sxva amisTana materi-
alur saSualebiT, sul erTia dRevandel sinamdvileSi TviT sagani
administratiul moqmedebisa aris iseTi, rom gansakuTrebiT dabal
administratiul aparatis pirebs SeuZlianT ar moiqces sindisierad
an ara da amiT bevri moigos. rasakvirvelia, umetes SemTxvevaSi, dab-
ali administratiuli piri, manam moqmedebs cxovrebis pirobebiT ga-
mowveuli adamianis psiqologia, unda Secdes, radgan unda dauTmos
pirad mosazrebebs da bolos gagrZeldeba is ambavi, rom daweril
oqmis daxevisaTvis dadebuli iqneba aralegaluri garji e. i. qrTami.
mxoloT iSviaT SemTxvevaSi gamgeoba ramdenime gamonaklisiT gaigebs
am faqts, am borot-moqmedebis da SeZlebs ganaxorcielos am danaSau-
lis dasja.

246
iqneba es kanoni imitom iwereba, rom es gamonaklisi moxdes, rom
erTi an ori vaWari daisajos, magram gamgeoba amisaTvis ufro sastiki
iaraRiT iyo aRWurvili, mas hqonda kanoni spekuliaciasTan brZoli-
sa. am kanoniT visac ginda imas dasjida, miT ufro, rasakvirvelia imas,
vinc obieqturad monawileobas iRebs cxovrebis gaZvirebaSi. magram
Cven viciT, rom sasamarTloSi spekuliaciasTan brZolis kanonis gamo,
arc erTi saqme ar wardgenila, SeiZleba sasamarTlos daabralon, rom
bevri instanciebi aqvs da saqme ver gaarCia, magram arc erTi oqmi ar
dawerila arc erT saqmeze. sad iyo maSin iniciativa qalaqis TviT­
mmarTvelobisa spekuliaciasTan brZolaSi?
spekuliaciasTan brZolis kanoni dawerilia SedarebiT ufro
uares pirobebSi, rodesac TiTqmis saqarTvelos mTeli parlamenti da
umravlesobis partia momxre iyo imisa, rom spekuliaciis Camdeni das-
jiliyo da amiT momxseneblis interesebi daculiyo, magram mas aqeT
ar viciT arc erTi magaliTi am kanonis gamoyenebisa da ra imedebs
unda vamyarebdeT Cven am axal dekretze.
spekuliaciasTan brZolis kanonSi naTqvamia, Tu sasamarTlo dai­
naxavs, rom braldeba aSkaraa, maSin winaswari gamoZiebac aRaraa
saWiro saqmis gasarCevado: miuxedavaT procesiis wesis aseTi gaad-
vilebisa, Cven ar viciT arc erTi SemTxveva, rom erTi saqme mainc
daewyos vinmes – gansakuTrebiT qalaqis gamgeobas, romelic valdebu-
lia cxovrebis gaZvirebasTan brZolaSi Taosnoba ikisros.
cxadia, aseTi bedi moelis axal dekretsac da TiTqmis yvela win­
dawin darwmunebulia mis faqtiurobaSi.
darCa mxolod erTi motivi dekretis gamocemisa: fsixologiuri,
STabeWdilebis moxdena. „gaigos yvelam, rom damfuZnebeli kreba da-
naSaulad acxadebs gadasaxadebis gadatanas saqonelze da sjis amas
sasamarTlo da administratiuli wesiTo“.
magram fsixologiisaTvis ar Rirs iseTi kanonis daweseba, romlis
magaliTi – precedenti arc erT qveyanaSi ar yofila da amasTanave win
da win darwmunebuli varT, rom araviTar realur gavlenas cxovreba-
ze ar moaxdens; da mxolod kanonis prestiJs dascems.
spekuliaciasTan brZolis kanoni daviwyebulia, da amitom parla-
mentis prestiJi araa mosagoni, magram damfuZnebel krebis mier ga-
mocemul kanonebs meti zrunva sWiria prestiJis Sesanaxad.
Torem, gana marto psixologiuri STabeWdilebisaTvis SeiZleba
kanonebis wera, roca am kanonebiT ibadeba SesaZlebloba bevrnairi
borot moqmedebaTa? daibadeba axali aralegaruli xarjebi vaWro-
ba-mrewvelobisa; am kanoniT saqmis dawyeba da oqmebis Sedgena xom
qalaqis gamgeobis xelSi ar iqneba, aramed dabal agentebis da isini
Tundac axlad daniSnuli iyvnes Cveulebriv dabal administraciis
ufro maRla ver iqnebian; oqmebis daweris an darRvevis niadagze
daiwyeba borotmoqmedeba, ese igi qrTamebi, da es kidev ufro gaaZ-
virebs saqonels, imitom rom vaWrebs ufleba eqnebaT Tavi gaimarT-

247
lon axali kanonis SedegebiT da es axali riski kidev ufro Zvirad
iangariSon;
spekuliant vaWars es dekreti asSi erTsac ver dasjis; is erTi
aTad aiRebs gadasaxadis xarjebs da mere saqonels rom gayidis,
duqansac daketavs; namdvil vaWrebs da mrewvelebs ki es dekreti
suls SeuxuTavs aralegaluri xarjebiT.
yvela am mosazrebiT damfuZnebelma krebam unda uaryos es dek­
reti Tu, rasakvirelia social-demokratiuli fraqciis winaswar
gardawyvetilebas rame gaewyoba:
Tavmjdomare. Semotanili gaxlavT gancxadeba, rom qvorums aklia
8 kaci, vTxov qvestors daiTvalos (qvestori iTvlis)... vinaidan aR-
moCnda rom qvorumi ar aris, me krebas vxurav. mdivans vTxovT waikiTx-
oT Semdegi sxdomis dRis wesrigi. (mdivani kiTxulobs Semdegi sx-
domis dRis wesrigs.)
Tavmjdomare. Semotanilia winadadeba soc,-demokr. fraqciis
mier rom erovn.-demokr. fraqciis SekiTxva momaval sxdomaze pir-
vel sakiTxad daisvas (gvazava: sworea!) vis surs sityva amis Sesax-
eb? aravis. vin aris winaaRmdegi am winadadebisa? aravin. maSasadame
miRebulia.
(sxdoma ixureba naSuadR. 1 s. 20 w.)

248
saqarTvelos damfuZnebeli kreba
ormocdameTormete sxdoma

1919 weli, oqtombris 14. tfilisi, sasaxle.

Tavmjdomareobs damfuZnebel krebis Tavmjdomaris umcrosi am­


xanagi
simon mdivani.
mdivnobs damfuZnebel krebis mdivnis amxanagi
grigol naTaZe.
prezidiumSi arian:
eqvTime TayaiSvili da
konstantine jafariZe.
sxdoma iwyeba dilis 11 saaTze.
Tavmjdomare. kreba gaxsnili gaxlavT. gTxovT daikavoT adgile-
bi. mdivani mogaxsenebT dRiur wesrigs. gTxovT moaxsenoT.
mdivani. (kiTxulobs jer komisiebSi gadasacem sakanonmdeblo
aqtTa nusxas da Semdeg dRiur wesrigs).

nusxa damfuZnebel krebis komisiebisaTvis winaswar


gansaxilvelad gadasacem sakanomdeblo
aqtebis da sxva qaRaldebisa.

1. finansTa ministris proeqti dekretiT – saSemosavlo gadasaxa-


dis sacxovrebeli minimumis (existenf minimum) da gadasaxadebis nusxis
Secvlis Sesaxeb. gadaeces Sromis da sabiujeto-safinanso komisiaT.
2. Sinagan-saqmeTa ministris proeqti dekretisa – Sinagan-saqmeTa
ministris gankargulebaSi tfilisis fosta-telegrafis ufrosisaT-
vis 100.000 man. kreditis gaxsnis Sesaxeb. gadaeces sabiujeto-safinan-
so komisias.
3. Sinagan-saqmeTa ministris proeqti dekretisa – rkinis gziT
tusaRebisa, maTi gamyol milicielebisa da moxeleTa gadayvan-gad-
moyvanis xarjis dasafaravad 386.000 man. gadadebis Sesaxeb. gadaecema
sabiujeto-safinanso komisias.
4. samxedro ministris proeqti dekretisa – ucxo saxelmwifoTa
misiebTan, maT warmomadgenlebTan da StabebTan urTierTobisaTvis

249
oficrebis daniSvnis Sesaxeb. gadaecema samxedro da gareSe-saqmeTa
komisiaT.
5. miwaT-moqmedebis ministris proeqti dekretisa – varcixis
saxelmwifo mamulisTvis saWiro yurZnis SesaZenad saxelmwifo xazin-
idan 3.000.000 man. gadadebis Sesaxeb. gadaecema agrarul da sabiuje-
to-safinanso komisiaT.

dRiuri wesrigi:

1. saboloo teqsti dekretisa – saxazino rkinis gzis 1919 wlis


ianvris 1-dan ivnisis 1-de saeqimo-sasanitaro nawilis gaweul xar-
jis dasafaravad 1.104.120 man. gadadebisa da saeklesio nawilisaTvis
1919 w. ianvris 1-dan aprilis 1-de gaweul xarjis dasafaravad 28.302
man. gadadebis Sesaxeb. momxsenebelia qr. SaraSiZis asuli.
2. gagrZeleba msjelobisa – erTdroul sanitarul da pirdapiri
saxelmwifo gadasaxadebis myidvelze gadatanis akrZalvis dekretis
Sesaxeb. momxsenebelia nik. eliava.
3. SekiTxva erovnul-demokratiul fraqciisa mTavrobisadmi –
qal. xonis mcxovrebTa warmomadgenlebis dapatimrebis Sesaxeb.
4. meore (muxlobrivi) ganxilva saqarTvelos saxelmwifo bankis
wesdebisa. momxsenebelia diom. TofuriZe.
5. meore (muxlobrivi) ganxilva 1915 w. Tebervlis 2-s kanonisa
(germanelTa, avstro-ungrelTa da osmalTaTvis uZravi sakuTrebis
SeZenis akrZalvis) gauqmebis kanon-proeqtisa. momxsenebelia s. ja-
fariZe.
6. ganxilva dekretisa, samomrigeblo institutis axal dawese-
bulebaTaTvis avejeulobis SesaZenad 709.220 man. gadadebis Sesaxeb.
momxsenebelia gr. giorgaZe.
7. ganxilva dekretisa samxedro saministros gankargulebaSi 10
milion maneTis gaRebis Sesaxeb – saxalxo gvardiisaTvis saWiro sur-
saTis dasamzadeblad. momxsenebelia. nik. eliava.
Tavmjdomare. surs vismes dRiur wesrigis Sesaxeb sityva? sityva
aravis surs, dRiuri wesrigi miRebulia. pirveli sakiTxis momxsene-
belia SaraSiZis asuli. sityva ekuTvnis momxxenebels.
SaraSiZis asuli. (kiTxulobs saboloo teqsts dRiur wesrigis
pirvel muxlSi aRniSnul dekrets). teqsti krebis mier muxlobriv
kenWis yriT damtkicebuli iqmna.
Tavmjdomare. meore sakiTxi: gagrZeleba msjelobisa – erTdroul
sanitaruli da pirdapiri saxelmwifo gadasaxadebis myidvelze ga-
datanis akrZalvis dekretis Sesaxeb. sityva ekuTvnis damfuZnebel
krebis wevrs giorgi gvazavas.
giorgi gvazava. (er.-dem.) b-bo! warmodgenili proeqti, romelic
miiqcevs Tqvens yuradRebas, Seexeba iseT sagans, rom TviTeuli Cven-

250
gani iZulebuli iqneba gaimeoros is sityva, is zogadi debuleba, ro-
melic aq iyo warmoTqmuli.
me mivaqcev yuradRebas im garemoebas, rom erT nawilSi aris ise-
Ti moTxovnileba, romelic yovlad miuRebelia. iq naTqvamia, rom Cven
unda gamovacxadoT danaSaulad iseTi movlena, iseTi moqmedeba, ro-
melic TavisTavad arsebiTad araviTar danaSauls ar warmoadgens. iq
aris naTqvami, rom deliqtad, danaSaulad gamovacxadoT gadasaxadis
momxmarebelze gadatana vaWrebis mier.
sanitarul gadasaxadis gadatana momxmarebelze, b-bo, es bune-
brivi movlenaa, es bunebrivi elementia yoveli vaWrobis, yoveli so-
cialuri cxovrebisa. socialuri cxovreba, TviT ganwyobili mezob-
loba SeuZlebelia warmovidginoT, rom ar iyos gacvla-gamocvla, ar
iyos nivTebis, azris, grZnobebis gaziareba. ase, rom es gacvla sazo-
gadod gamocvla bunebrivi movlenaa. aris erTi dargi – erTi funqcia
saxelmwifo cxovrebisa, romelsac hqvian vaWroba, romlis ZaliTac,
unda moxdes nivTebis gacvla-gamocvla. Tu Tqven am funqcias mospo-
baT, TviT saxelmwifos cxovrebac mospobili iqneba.
Tu Cven, gavyvebiT im saocnebo gzas, romelsac hqadagobs social-
izmi, Tqven warmoidgenT im momavals, roca ar iqneba klasTa garCeva,
TviTon saxelmwifos xelSi iqneba yovelgvari funqciebis asruleba,
maSin SeiZleba exlandeli vaWrobac saWiroc aRar iyos. magram, rodis
iqneba es Cven ar viciT.
exla ki iseTi ganwyobilebaa, rom yovlad SeuZlebelia saxelmwifo
cxovreba, rom es gansakuTrebuli funqcia nivTebis gacvla-gamocvla
TviT saxelmwifom aiRos Tavis xelSi. amisaTvis saWiroa gansakuTre-
buli pirobebi. maSasadame vaWroba-mrewvelobaa iseTi movlena, rome-
lic asrulebs saxelmwifo funqcias. amitom Tu iseT kanons miiRebT,
romelic am funqcias danaSaulad CasTvlis, Cven mxars ver dagiWerT.
Tqven acxadebT deliqtad pirdapiri gadasaxadis gadatanas momx-
marebelze. xolo, Tu Tqven am uflebas gamoacliT im moqmedebas, ro-
melsac vaWari awarmoebs, Tqven CaSliT vaWrobas.
warmoudgenelia vaWroba, rom vaWarma ar daibrunos is fuli, ro-
melic man daxarja yidvaSi, gadazidvaSi da sxva da sxva xarjebisaTvis.
am moqmedebis dros – es yvelaferi unda ainazRauros man. Tu vaWrobas
mogeba ara aqvs, is vaWrobaze xels aiRebs. Tu Tqven amas akrZalavT,
vaWroba-mrewvelobac CaiSleba.
maSasadame, ba-nebo, pirveli azri is aris, rom principialurad
miuRebelia is winadadeba, romelic aq aris wamoyenebuli. es erTi...
garda amisa, b-bo, amas Tan axlavs texnikuri SeuZleblobac. saqme ima-
Sia, rom, roca raime movlenas, an moqmedebas gamoacxadebT danaSau-
lad, unda aRiniSnoT obieqtiuri niSani am movlenisa, winaaRmdeg
SemTxvevaSi Tqven ver gamoarkvevT, sad aris danaSauli da sad ara.
sad aris es obieqtiuri niSani? es niSini ar aris moyvanili, aris
mxolod gakviriT naTqvami gadasaxadis gadatanaze. magram gadasaxa-

251
dis gadatana yovelTvis danaSauli ar aris kanon-proeqtis Sexed-
ulebiT. kanon-proeqti ambobs pirdapir da sanitarul gadasaxadis
gadatanis Sesaxeb. danarCeni sxva xarjebi masSi deliqtad ar aris ga-
mocxadebuli da maT winaaRmdeg araferi ar aris naTqvami...
warmovidginoT aseTi mdgomareoba: qalaqis mouravi aRebs fan-
jaras da gadaxedavs bazars. mis Tval win iSleba mTeli tye fasebi-
sa, romelic, rogorc mcenareni, zogi maRali, zogi kidev dabali. ra
aris mizezi am fasis awevis da gadidebis? kanon-proeqti ambobs, rom
Tu iqneba mizezi pirdapiri gadasaxadi, es danaSauli aris, xolo sad
moqmedobs es mizezi da sad ara?
fasi matulobs da amis mizezi mravalferia; amis garda, rogorc
saxelmwifo da sanitaruli gadasaxadi, agreTve sxva da sxva ekonomi-
uri pirobebi.
roca ekonomiur cxovrebaSi moqmedobs 100 mizezi, rogor unda
warmovidginoT, romlis mizezi aris sanitaruli gadasaxadi? amitom
SeiZleba yoveli adamiani iqnes pasuxisgebaSi micemuli.
sadac ar aris obieqtiuri niSani borot-moqmedebisa, SeuZlebelia,
aseTi moqmedeba vaRiaroT borot-moqmedebad. es iseTi elementaruli
debulebaa sisxlis samarTlis uflebis, rom amas ganmarteba ar unda.
Tu gnebavT, mogiyvanT magaliTs: aiReT Tund, eqimi, veqili da in-
Jineri. Tu veqili guSin 1000 m. iRebda, dRes igi 5000 – aiRebs. winad
Tu eqimi dReSi 50 man. iRebda, dRes 100 man. aiRebs. igive ufleba ge-
ZlevaT isini pasuxis gebaSi misceT.
es magaliTi mogiyvaneT imitom, rom dainaxoT, rom SeuZlebelia
cxovrebaSi gatareba im Tqveni kanonisa, is miuRebelia principial-
uradac, praqtikuladac, radgan ar aris Sig moxsenebuli movlenis
obi­eqtiuri niSani.
kanon-proeqtSi aris gamoTqmuli survili, rom SeiZleba sa-
samarTlodan gamotanil iqnes da qalaqis TviTmmarTvelobas gadae-
ces saqmeebiT. es ki aris sasamarTlos uflebis Seviwroveba. iciT, ra
mniSvneloba aqvs sasamarTlos saxelmwifosaTvis? man wesiereba da
kanonebi unda daamyaros... am kanon-proeqtis iniciatorebma icodeT,
rom aseTi kanoni sasamarTloSi ver gava! sasamarTlo yovelTvis obi-
eqtiur niSnebze emyareba. sad aris aq obieqtiuri niSnebi? amitom es
ufleba sasamarTlos gamovacaleT da administracias mivakuTvneT.
es aris TviTnebobis dakanoneba...
rodesac TviTmmarTvelobis saTaveSi sdgas patiosani da cnobi-
li piri, SegviZlia damSvidebuli viyoT. magram marto amaSi ar aris
saqme. aq aucileblad did TviTnebobas eqneba adgili. Zalian xSirad
gamgeobamde arc ki miva aseTi saqme. am kanonis cxovrebaSi gamtarebe-
li milicioneri iqneba da es garemoeba aucileblad did meqrTameobas
dahbadebs. yoveli vaWari, rodesac mas miadgebian da oqmis Seyenebas
dauwyeben, is marTalic, rom iyos, mainc ityvis: oRond Tavi damanebeT
da 100, 200 maneTi miirTviTo. es qrTami vaWarma saqonels unda Sea-

252
weros, aseTi movlena kidev ufro gaaZvirebs cxovrebas. Tqven gin-
daT ebrZoloT cxovrebis gaZvirebas, magram imave dros iseT kanons
qmniT, romelic TviTon gaxdeba cxovrebis gaZvirebis mizezi. amitom
arc principialurad da arc texnikurad warmodgenili winadadeba
ar aris misaRebi. sasamarTlos saqme gadadis administraciis xelSi,
rac yovlad dauSvebelia, amitom Cveni fraqcia winaaRmdegia am wina-
dadebis da sTxovs damfuZnebel krebas is ar iqnas miRebuli.
Tavmjdomare. vinaidan laparakis msurveli aravinaa, ukanaskneli
sityva ekuTvnis momxsenebels.
niko eliava. aq warmodgenil dekretis mowinaaRmdegeTa mier moy-
vanil mosazrebebs aucileblad unda gaewios angariSi da Cvenc uwe-
vdiT maT angariSs komisiaSi, magram gansakuTrebulma pirobebma ga-
moiwvia es dekreti da Cven iZulebuli viyaviT gvemoqmeda drois da
garemoebis mixedviT da am dekretis miReba da gatareba cxovrebaSi
saWiroT gvecno.
b. veSapeli daubrunda Zvel kanons sanitaruli gadasaxadis Sesax-
eb da ar moiwona is, radganac iq ar aris gansazRvruli norma. SeuZle-
belia saerTod Zveli kanonis Sesaxeb axla laparaki, magram me mainc
vupasuxeb, b. veSapeli aq ar iyo maSin, rodesac is kanoni iqna miRebu-
li. is nakli, romelzedac man migviTiTa Cven RirsebaT migvaCnia. am
kanoniT ukve sargebloben zogierTi qalaqebi. kanonmdebels miznaT
ar hqonda aq normis gansazRvra, es Cven miveciT iseT organoebs, ro-
melnic TviT arian dainteresebulni vaWroba-mrewvelobis mdgo-
mareobiT. TviTmmarTveloba am kanons borotaT ar gamoiyenebs; Cven
vfiqrobT, rom xalxis mier arCeuli da ndobiT aRWurvili TviTm-
marTvelobani arasodes ar ifiqreben Tavisi uflebebi gamoiyenon
xalxis meurneobis winaaRmdeg, miT umetes, rom xalxis interesebi ar
moiTmens vaWroba-mrewvelobis SeCerebas. amis SiSi Cven ara gvaqvs. es
SiSi gamoiTqmis im wreebidan, romelic TviTmmarTvelobas da TviT
moqmedebas ar endoba.
b. veSapelma aq sanitarul gadasaxads sadeficito gadasaxadi
uwoda. mas saxeSi hqonda tfilisis TviTmmarTveloba. me mgonia es aix-
sneba miT, rom b. veSapelma ar icis saqmis namdvili viTareba! is, rom
gascnoboda tfilisis TviTmmarTvelobis saqmeebs, dainaxavda, rom
sanitaruli gadasaxadi xmardeba sanitarul saqmes. rodesac depu-
tati aseTi dausabuTebeli cnobebiT gamodis tribunaze es ar aris
sasurveli.
principialuri mosazrebebi warmodgenili gvazavas mier dek­
retis Sesaxeb isev iq trialebs. rac b. veSapelma sTqva b. gvazavam ig-
ive gaimeora, albad fiqrobda ufro gasagebad gaexada is, rac veSa­
pelma sTqva.
Cven vaRiarebT, rom es aris gansakuTrebuli dekreti, gansakuTre-
buli pirobebiT gamowveuli. ar vmalavT, rom aRniSnul deliqtisaT-
vis sruliad obieqtiuri sazomis povna Znelia.

253
magram, Cven vfiqrobT, roca damfuZnebeli kreba awesebs pirda-
pir gadasaxads, mas surs es fulebi amovides imaTi jibidan, vinc aris
dabegvrili. damfuZnebeli kreba sruliad ar fiqrobda sanitaruli
gadasaxadi gaexada xarkis amkref saSualebad. es gadasaxadi, rogorc
vsTqvi, unda amovides imis jibidan, visac edeba. amitom Cven winaaRm-
degi varT, rom es gadasaxadi gadatanil iqnas myidvelebze. Cven yov-
elTvis ara varT gadasaxadebis saqonelze gadatanis winaaRmdegi, mag.
sabaJo gadasaxadi, rodesac vaWari banderols akravs spiCkas, an sxva
rames, is amas aucileblad Seawers saqonels da aiRebs momxmareblis-
agan. amas Cven vurigdebiT, magram Cven winaaRmdegni varT imisa, rom
sanitaruli da sxva pirdapiri gadasaxadi vaWrebma gaixadon spekuli-
aciis wyarod. amas Cven unda vebrZoloT im saSualebebiT, romelic
Cven xelTa gvaqvs. aseT saSualebebaT Cven vscnobT imas, rac dekret-
Sia moyvanili. magram Cven vfiqrobT, rom amiT frTxilad isargeble-
ben adgilobrivi erobebi da qalaqis TviTmmarTvelobani. eseni saqmes
iqamde ar miiyvanen, rom vaWroba-mrewveloba Seaferxon da cxovreba
SeaCeron, rogorc es b. gvazavas hgonia. SeiZleba vaWrebma am sani-
taruli gadasaxadis nawilis gadatana moaxerxon, magram iseT aRvi-
raxsnilobas mainc ar eqneba adgili, rogorc amas dRes vxedavT. Tu
am uflebiT borotad isargebla TviTmmarTvelobam da is Tavis mo-
qmedebaSi Semcdar gzaze Sedga, mTavrobas ufleba aqvs isini SeaCe-
ros. mTavrobam didi yuradReba unda miaqcios TviTmmarTvelobebis
am sferoSi moqmedebas, rom isini ar gadascdnen swor gzas. piradad
me didi municipalisti gaxlavarT, magram am SemTxvevaSi momxre var
TviTmmarTvelobis uflebis Sekvecisa.
aq sTqves, rom es dekreti gamoiwvevs TviTnebobaso. unda mogax-
senoT, rom sruli obieqtivoba arasodes ar iqneba daculi iq, sad-
ac adamians aqvs Tavisufali moqmedobis fargali. ase Tu vimsjeleT,
maSin TviTnebobis laparaki SeiZleba Sesaxeb mosamarTleTa Sorisac,
radganac maT Zalian didi fargali aqvT samoqmedoT. aq adamianis rw-
menas da sindiss didi adgili uWiravs. amitom srul obieqtivobaze
laparakic zedmetia.
rac Seexeba im mosazrebebs, romelnic administratiuli wesiT
sasjelis dadebas Seexeba eseni CvenTvis miuRebelia. aris momenti,
roca administratiuli zomebi ki ara, diqtaturac misaRebia, roca
amas cxovreba Txoulobs.
Tu TviTmmarTvelobis organoebs mieca ufleba administratiuli
zomebis miRebisa, es imitom, rom Cveni iusticiis dabali instancia
ar aris jer fex-gamagrebuli. Cven SegveZlo es saqme sasamarTlosT-
vis gadagveca da mosamarTlisaTvis mogveTxova gansazRvrul vadaSi
gaerCia saqmeebi, magram am gziT procesi ramodenime Tveze mainc adre
ver dasruldeba, es ar iqneba mizanSewonili. (gvazava adgilidan:
rogoraa sxva qveynebSi?) rogor aris sxvagan getyviT, magram Cvensa
da sxva saxelmwifoeb Soris, didi gansxvavebaa: CvenSi dRes cxovre-

254
bis gadatexaa da Cven gvsurs brZola gamoucxadoT spekuliacias im
saSualebiT, romliTac SegviZlia, es brZola unda xdebodes swrafad.
me darwmunebuli var, rom erobebi da qalaqTa TviTmmarTvelobebi
sworeT iseTi sifrTxiliT moekidebian am saqmes, rogorc Seefereba,
garemoebis da TviTnebobas ar eqneba adgili.
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi muxlobriv ganxilvisa? gTx-
ovT waikiTxoT saTauri da pirveli muxli.
momxsenebeli. (kiTxulobs jer pirvel muxls da Semdeg muxlobriv
mTel dekrets, romelic miRebul iqna).
Tavmjdomare. dekreti miRebulia da gadaecema saredaqcio komi-
sias. Semdegi sakiTxi:

SekiTxva erovnul-demokratiuli fraqciisa xonis


mcxovrebTa warmomadgenlebis dapatimrebis Sesaxeb.

sityva ekuTvnis b. asaTians.


al. asaTiani. bb. damfuZnebeli krebis wevrno! Tqven moismineT
SeSekiTxva, romelic erovnul-demokratiuli fraqciis davalebiT
Semovitane damfuZnebels krebaSi. mas aqeT Tveze meti dro gavida
dapatimrebulTagan SekiTxvis Semotanis Semdgom gaanTavisufles mx-
olod erTi nafici veqili baxtaZe. danarCeni isev sapyrobileSi arian
Camwyvdeuli. aseTi represiebi da xonSi momxdari kidev sxva eqscesebi,
rogorc oficialuri wyaroebidan sCans, gamowveulia im moZraobiT,
romelic daiwyo xonSi am ukanasknels TveebSi. am xalxur mSvidobian
moZraobas dasaxuli aqvs miznad gauqmeba xonSi saqalaqo mmarTvelo-
bisa da mis nacvlad saerobo mmarTvelobis SemoReba. aseTi moZraoba,
rogorc mogexsenebaT, dawyebulia agreTve sxva patara axals, egred-
wodebuls „Cxenkelis qalaqebSi“.
samtrediam jer kidev sami-oTxi Tvis wined SeimuSava aseTi Sua-
mdgomloba mTavrobis saxelze. maTi friad dasabuTebuli moxseneba
kidev daurigda dabeWdili damfuZnebeli krebis wevrebs. aseTive
peticia aqvs SemuSavebuli zestafons, magram, rogorc mesmis, xonis
ambebs cota SeufiqrebiaT zestafonis mcxovrebni da Tavisi Suamd-
gomloba maT jer ar warmoudgeniaT, sxva patara qalaqebSic fex-gadg-
mulia aseTi sulis kveTeba. me vfiqrob, rom mTavrobis warmomadgene-
li da damfuZnebel krebis wevrni am moZraobas Seexebian SekiTxvis
ganxilvis dros, amitom saWirod vTvli mokleT aRvniSno am patara
qalaqTa aRmocenebisa da maTSi am ukanasknel dros dawyebul moZrao-
bis istoria.
revoliuciis pirvelsave TveebSi 1917 w. 12 ivnisis sxdomaze gan-
sakuTrebulma amier-kavkasiis komitetma Semdegi dadgenileba ga-
moitana:

255
„vinaidan aucilebel saWiroebad iqmna cnobili dauyoneblivi
SemoReba saqalaqo mmarTvelobisa farTe demokratiul safuZvel-
ze, Tanaxmad droebiTi mTavrobis 15 aprils 1917 w. wesebisa, yvela
im dasaxelebuls adgilebSi, sadac saqalaqo mmarTveloba ar aris da
romelTa mcxovreblebi gamosTqvamen amis survils da romelTa cx-
ovrebis pirobebi aZleven nebas saqalaqo mmarTvelobis SemoRebisas,
amier-kavkasiis komitetma daadgina:
vinaidan ukve Semovida gancxadebebi, romelnic amowmeben saqa-
laqo mmarTvelobis SemoRebis saWiroebas, SemoRebul iqmnas aseTe-
bi: „xostaSi, arTvinSi, yarsSi, zugdidSi, axal-senakSi, samtrediaSi,
WiaTuraSi, xonSi, yvirilaSi, lanCxuTSi, gudauTaSi, oCemCireSi da
zaqaTalaSi“.
amasTanave aRmasrulebel komitetebs daevalaT am axals qalaqeb-
Si, xmosanTa arCevnebis saswrafod mowyoba. maTve daevalaT swored
gamorkveva, Tanaxmad miRebuli wesdebisa, am axali qalaqebis sazRvre-
bisa da meTvalyureoba, rom qalaqebis mmarTvelobebma daCqarebiT
Seadginon qalaqebis gegmebi.
rogorc am oqmidan dainaxaeT, gansakuTrebulma komitetma au­
cilebel saWiroebad scno Cveni qveynis patara dabebis qalaqad ga-
mocxadeba. oqmi gveubneba, rom am dabebs Suamdgomlobac aRuZravT
amis Sesaxeb. es savsebiT ar Seefereba simarTles. am droisTvis Sua-
mdgomloba hqonda aRZruli ozurgeTs, romelic martivi saqalaqo
mmarTvelobis nacvlad sruls saqalaqo mmarTvelobas Txoulobda.
iyo Suamdgomloba samtrediis revoliucionuri aRmasrulebeli
komitetis Tavmjdomaris kopaleiSvalis da ramodenime striqoni-
dan Semdgari depeSa xonis aRmasrulebel komitetis Tavmjdomaris
WavWaniZisa. aseTi Suamdgomlobani sakmarisi aRmoCnda, rom gansa-
kuTrebul komitets, ara Tu marto eseni, aramed kidev mravali sxva
dabebi qalaqad gamoecxadebinaT.
qarTvelma erma mraval aTeul saukuneTa ganmavlobaSi mxolod
cameti qalaqi Seqmna. revoliucionurma mTavrobam ki erTs Tavis sx-
domaze aaSena xuTmeti axali qalaqi.
marTalia am dabebis umravles nawils Zveli mTavrobis dros hqon-
daT aRZruli Suamdgomloba Sesaxeb saqalaqo mmarTvelobis SemoRe-
bisa, magram ra iyo amis mizezi?
ara is, rom am dabebs marTlac da qalaquri cxovreba hqondaT dam-
kvidrebuli da maTi vaWroba-mrewvelobis zrda-ganviTareba moiTxo-
vda saqalaqo wyobilebas. ara, am dabebis mcxovrebTa, aramc Tu didi
nawili, aramed TiTqmis asi procenti igive soflis meurnenia da xv-
na-Tesvas misdeven. vaWrobas Tu xelosnobas Tu eweva zogierTi, es
damatebiTi saqmianobaa da ara mTavari wyaro maTi arsebobisa. saqa-
laqo mmarTvelobas, rom moiTxovdnen, mizani erTi iyo: undodaT Tavi
daeRwiaT uuflebo-glexur wodebisaTvis da moqalaqeT gamxdari-
yvnen. amas garda maSin ar gvqonda eroba da qalaqi Tumca cuds, ma-

256
gram mainc erTgvar TviTmmarTvelobas warmoadgenda. demokratiuli
wyobilebis SemoRebisa, xalxuri saerobo TviTmarTvelobis miRebis
da yovelgvari wodebrivobis gauqmebis Semdgom, rasakvirvelia, aRar
darCa mizezi, rom am dabebs gaqalaqebisaTvis ezrunaT mainca da mainc,
magram revoliucionurma komitetma, rogorc samtredielebi sweren,
„iavoCni poriadkom“ es soflebi qalaqebad gamoacxades.
rodesac am dabebs qalaqebad amtkicebdnen, arc ki mouTxoviaT
raime cnobebi Sesaxeb maTi sazRvrebisa, mcxovrebTa ricxvi, warmoe-
baTa ricxvi da sx.
sazRvrebis gamorkveva aRmasrulebel komitetebs miendo da ro-
gorc mogexsenebaT, am qalaqebs dResac ar aqvT gamorkveuli Tavisi
sazRvrebi. samtrediis 18 sofeli SeuerTebia da is exla sivrciT
londonze metia. aseTi zRapruli usazRvroa dRes es qalaqebi.
mxolod 23 oqtombers am dabebis qalaqebis damtkicebidan oTxi-­
xuTi Tvis Semdgom amier-kavkasiis komitetma SeimuSava is cnobebi,
romelnic unda warmoedginaT sxva dabebs, ukeTu isini gaqalaqebaze
Suamdgomlobas aRZravdnen. exla ukve saWirod miiCines: 1) mcxovreb-
Ta prigovori; 2) dawvrilebiTi cnobebi da statistikuri masalebi
mosaxleobis qalaquri xasiaTis dasamowmeblad da masSi saqalaqo
mmarTvelobis SemoRebis saWiroebis dasamtkiceblad da amaT So-
ris sanimuSo smeta momavali qalaqisa, rogorc sabuTi imisa, rom mas
saqalaqo mmarTvelobis Senaxva SeuZlian, proeqti qalaqis gegmisa,
mcxovrebTa ricxvi, SenobaTa raodenoba, savaWro-samrewvelo war-
moebaTa ricxvi da maTi sawarmovo Zala da sx. maSasadame, am droidan
saWirod dainaxes am elementaruli sabuTebis miReba nacvlad aRmas-
rulebel komitetebis TavmjdomareTa depeSebisa.
ase daarsda saqarTveloSi qalaqebi, Tqven xedavT b. b. Tu ramde-
naT naCqarevi iyo maTi Seqmna da ramdenad es ar gamomdinareobda am
dabebis realur saWiroebisagan.
es garemoeba male gamoaSkaravda. ewevian es qalaqebi axals qa-
laqur cxovrebas. maT hyavT Tavisi qalaqis Tavebi, gamgeobani da xmos-
nebi. es mcire dro sakmarisi gaxda, rom yvela am patara qalaqebSi
Tavi eCina axals suliskveTebas. patara qalaqebi uars amboben saqa-
laqo mmarTvelobaze da moiTxoven saerobo mmarTvelobaSi Sesvlas.
riT asabuTeben es qalaqebi Tavis survils? amis Sesaxeb samtredia
gvaZlevs dasabuTebul pasuxs.
am patara qalaqebis mTeli Semosavali mosamsaxureTa Senaxvas un-
deba. qalaqis samsaxurSi TiTqmis samoci kacidan Semdgari Stati msax-
urobs imitom, rom mxolod da mxolod jamagirebi aiRon da iSromon
imisTvis, rom TavianTi jamagirebis dasakmayofilebeli Semosavlis
wyaroebi gamonaxon. am qalaqebis Semosavali am Statebis Senaxvas un-
deba. amas garda qalaqebs didi daxmareba gauwia mTavrobam sesxiT, Tu
iaf fasebSi didZali saqonlis miwodebiT. es saqoneli qalaqebma didi
mogebiT gahyides. es sesxi da es mogebac am Statebis Senaxvas Seewira

257
da qalaqebs kidev sxva valebic daawva: gzebi, ganaTeba, sanitaria –
amaze fiqric zedmetia. rac gakeTebuli iyo gafuWda, axals veravin
akeTebs. aseTs finansiurs gasaWirs ganicdian es qalaqebi. amas garda
arsebobs maT cxovrebaSi meore aseTive mwvave sakiTxi.
es gaxlavT miwis sakiTxi.
rogorc mogexsenebaT, 23 Tebervals 1917 wels gamoica dekreti
Sesaxeb qalaqis gareSe miwebze yidva gayidvisa da dawindrebis SeCer-
ebisa, Semdgom 1917 w. 16 dekembers da 1918 w. 7 marts gamoica dekrete-
bi Sesaxeb miwebisa, magram es dekretebi ar vrceldeboda qalaqebze.
1918 w. 27 agvistos miwadmoqmedebis ministrma, gamosca Tavi-
si ganmarteba, romlis ZaliT axals qalaqebze gavrcelda 1917 w. 23
Tebervlis dekreti, sadac sruliad garkveulad iyo naTqvami, rom
es dekreti vrceldeboda „yvela ara qalaqis miwebze.“ miwadmoq-
medebis saministros iuriskonsulti ambobs: 23 Tebervlis 1917 wlis
dekretis Sesaxeb qalaqis gareSe miwebze yidva-gayidvis da nawilebis
SeCerebisa unda gavrceldes axlad daarsebuls qalaqebze, vinaidan
maT ar aqvT Semovlebuli mijna da SeuZlebelia gamorkveva im sivr-
cisa, romelic qalaqad aris cnobilio“ amrigad b. iuriskonsulti
auqmebs faqtiurad am qalaqebs im mizeziT, rom maT mijna ar aqvT
Semovlebuli. sxva uwyebebi ki qalaqad cnoben am qalaqebs da maTSi
saqalaqo da sxva aTasgvar arCevnebs awyoben.
Semdgom, 15 aprils ama 1919 w. damfuZnebelma krebam miiRo Semde-
gi dekreti:
1. droebiT aikrZalos qalaqSi mdebare dausaxlebel adgil-mamu-
lebis sxvisTvis sakuTrebad gadacema, dagiraveba da agreTve ijariT
gacema erTi wlis vadiT dRidan am dekretis miRebisa.
2. dasaxlebul adgil-mamulad, romelic am SezRudvisagan Ta-
visufalia, iTvleba yoveli miwa, razedac am dekretis gamocemamde,
saxli, qarxana, da sxva Senoba iyo da agreTve teritoria am Senobis
garSemo sivrciT ara umetes erTi desetinisa“. maSasadame, mmarTvel
wreebma garkveulad daayenes agraruli kiTxva qalaqebisaTvis jer
yidva-gayidvis akrZalva, Semdgom normis SemuSaveba da usasyidloT
CamorTmeva. ase iyo soflis miwebze. aseve iwyeba aqac male saqalaqo
miwebis CamorTmevis sakiTxi, ufro realurad dadga. tfilisis qa-
laqis gamgeobam amis Sesaxeb vrceli proeqtic SeimuSava. es proeqti
emyareba im mosazrebas, rom qalaqis gamgeobas mis gankargulebaSi my-
ofi „miwis fondis simcire uspobs saSualebas qalaqebs ganaviTaron
farTe municipaluri politika“. amitom saWiroa miwebis CamorTmeva,
rasakvirvelia, socialisturadac, usasyidloT. maT normac gamoi-
muSaves: centrisTvis 400 kvadrati saJeni, centris irgvliv rkalSi
600 k. s. gauSenebel gare ubnebSi – 1200 kv. saJeni.
warmoidgineT exla patara qalaqebis mdgomareoba. isini qa-
laqebia, rodesac irCeven qalaqis Tavs da ixdian gadasaxadebs, isini
ar arian qalaqi, rodesac maTze undaT gaavrcelon miwis dekreti.

258
xom SesaZlebeli iyo, rom isini exla xelaxlad gaxdeboden qalaqad,
Tumca maT „mijna ar aqvT“ da maTze gavrceldeboda saqalaqo miwebze
SemoRebuli kanoni? Tu umijnod amas ar inebebda miwad-moqmedebis
ministri, xom SeiZleboda am mijnebis exla ukve daCqarebiT SemoRe-
ba? tfilisi Tavis dausaxlebel gareSe ubnebisaTvis normas, rom
imuSavebda, aramc Tu es norma, aramed samjer amaze meti norma rom
SemoviRoT dasaxlebul patara qalaqebisTvis, xom unda amomwydariyo
SimSiliT es ZaliT gaqalaqebuli mcxovrebni? rogorc avRniSneT, am
patara qalaqebis mcxovrebTaTvis miwad-moqmedeba umTavresi arsebo-
bis wyaroa, da maTTvis 1200 kv. saJenis an desetiniani normis SemoRe-
ba, maT SimSiliT amowyvetas moaswavebs.
yovelive amis Semdgom nu gagikvirdebaT Tu am patara qalaqebis
mcxovrebni ase erTsulovnaT gadudgnen qalaqis mmarTvelobas da mis
„farTe municipalur politikas“.
26 maiss samtrediaSi moxda moqalaqeTa kreba, romelmac miiRo Sem-
degi Txovna mTavrobisadmi: „gTxovT, 1. vinaidan samtredia sakanon-
mdeblo gziT ar aris qalaqad cnobili, jer-jerobiT is qalaqad ar
scnoT da ar daamtkicoT, 2. gauqmebul iqnas masSi qalaqis TviTmmarT-
veloba da SemoRebul iqnas wvrili saTemo saerobo mmarTveloba, 3.
mieces bazris mcxovrebT iyolion bazrisa da vaWarTa deputatebi,
romlebic gauZRvebian bazris gansakuTrebul saqmeebs, 4. dRes ar-
sebuli saqalaqo TviTmmarTvelobis aveji, qoneba da sxva inventari
gadaeces Temis saerobo gamgeobas. aseTivea TiTqmis sityva-sityviT,
amis Semdgom xonSi da sxva qalaqebSi gamotanili dadgenilebani.
damaxasiaTebelia, rom am dadgenilebas xalxi iRebs erTsulovnad,
ganurCevlad partiuli mimarTulebisa. isic damaxasiaTebelia, rom
yovelgan gamodian dainteresebuli pirebi da xalxs erTsa da imaves
usayvedureben: Tqven, anarqias qmniT, Tqven kontr-revoliucionerebi
xarTo da sxv. amas aRniSnavs samtredia Tavis moxsenebaSi, magram aman
ufro mwvave xasiaTi miiRo xonSi.
xonSi muSaoba am saganze ivnisidan dawyebula. pirveli kreba
momxdara ivandidSi, sadac TviT qalaqis Tavi yofila mipatiJebuli
Tavmjdomared. (WavWaniZe adgilidan: ramdeni kaci daeswro? kedia:
ar dagviTvlia!). am krebas gamoutania dadgenileba Sesaxeb saqalaqo
mmarTvelobis gauqmebisa da xalxis mier xelmowerili Suamdgomlo-
ba gaugzavniaT mTavrobisaTvis vinme tabiZis xeliT. mTavrobas albad
miRebuli eqneba es Suamdgomloba. Jamis Semdgom sxva ubnebSic dawyeb-
ula xalxis erTmaneTSi molaparakeba. gadauwyvetiaT SeemuSavebinaT
mTavrobis saxelze Txovna da gaegzavnaT tfilisSi. ramodenimejer
uTxovniaT nafici veqili baxtaZisaTvis – dagvexmareT am saqmeSi, Tx-
ovna SegvimuSaveT da tfilisSiac unda gagvegzavnoT mTavrobasTan-
ao. b. baxtaZe daTanxmebula. dauniSnavT oficialuri kreba, romel-
sac daswrebia saqalaqo miliciis ufrosi da Semdgom TviT qalaqis
mouravis amxanagi b. ruxaZe. b. ruxaZes jguf-jgufad gamoukiTxavs

259
xalxisTvis Sekrebis mizezebi. pasuxad miuRia: vimuSavebT Txovnas,
rom xoni qalaqad aRar iyos da saerobo erTeuli gaxdeso. amis Semd-
gom, rogorc oficialuri cnobebi gveubneba da amas ar ewinaaRmdege-
ba TviT ruxaZis Cveneba, – b. ruxaZe misula, mouTxovia Txovnis teqsti
da dauZaxnia – sad aris aq teqsti, Tqven podlogs akeTebTo, misTvis
upasuxniaT, rom dasabuTebuli teqstis Sedgena mivandeT Cvens veqils
l. baxtaZes, xolo Sinaarsi amis is aris, rom gvinda xoni qalaqad ar
iyos da es sityvebi aweria qaRalds TavSio. ruxaZes qaRaldi daukum-
Savs da misi waReba moundomebia. amas xalxSi didi aRelveba gamou-
wvevia da, rom miliciis ufrosis windaxeduloba ar yofiliyo da mas
xalxi ar daemSvidebia ruxaZes uTuod dids usiamovnebas miayenebden.
im dRes es xelis mowera ar dasrulebula da daadgines, rom kre-
bis gagrZeleba yofiliyo 24 agvistos da am dRes daemTavrebinaT
muSaoba. am dRisTvis ukve SeuTvliaT quTaisSi administraciisaT-
vis – xonSi fexi gaidga kontr-revoliucionur moZraobam, 24-sTvis
aris mowveuli didi mitingi da mzaddeba „pogromi“, qalaqis TviTm-
marTveloba unda daangrion da mosamsaxureni unda amoxocono. – qa-
laqis gamgeoba sTxovs quTaiss, rom gamogzavnil iqnas sakmao Zale-
bi, vinaidan Cven sakuTari ZaliT am amboxebas ver gavumklavdebiTo.
da marTlac 24-s quTaisidan wasula sakmao Zala mazris komisris b.
axvledianis meTaurobiT: agreTve wasulan muSaTa sabWosa da sxva
adgilobrivi revoliucionur organizaciebis wevrebi, rom monaw-
ileoba mieRoT am kontr-revoliucionur moZraobis CaqrobaSi.
xonis maxlobels soflebSi ki mouxdeniaT saxalxo gvardiis mobi-
lizacia da es Zalebic xonSi SeukrebiaT. dilas, rodesac es Zale-
bi misulan xonSi mazris komisars axvledians dauwyvia saidumloT
xalxis gamokiTxva da albad STabeWdileba iseTi miiRo, rom aravi-
Tari kontr-revoliucia aq ara iyo da araviTari „pogromi“ da, am-
boxeba ar mzaddeboda. amitom xels ar uSlida krebas da arc raime
represiebs Rebulobda. 24-is kreba mSvidobianad dasrulda, xelis
mowera didxans gagrZelda, kreba daiSala da is Zalebi, romelnic
quTaisidan iyvnen gamogzavnilni isev quTaisSi dabrunden, gvardiis
demobilizacia moxda. gadis dReebi. cxrametis krebaze da Semdgom
jarebis wayvan-wamoyvaniT Seqmnili nerviuli sulieri ganwyobile-
ba xalxSi cxreba. Tqven xedavT, rom xonSi SeuqmniaT iseTi pirobebi
da ganwyobileba, rom sul ubralo ramea da SeiZleboda didi ubed-
ureba datrialebuliyo. magram xalxi gadaarCina Semcdars nabijebs
misma Segnebam da gonierebam. yovelive ubrundeba Zvels mSvidobians
da myudro cxovrebas. gadis kvira, gadis meore. 5 seqtembers Camo-
dis xonSi komisari axvlediani da SuaRameze iWers im pirebs, romel-
nic xelis moweras awyobden xalxis TxovniT. im Ramesve milicioner-
ebi mivlen baxtaZesTan da gadascemen: komisari CamobrZanda saqmis
gamosaZieblad da gTxovT, rom aucileblad dilis 6 saaTze masTan
gamocxaddeTo. baxtaZe warudgeba komisars, axvlediani Caisvams mas

260
avtomobilSi da quTaisSi waiyvans. danarCenebs etlebSi Casvamen da
maTac waiyvanen.
quTaisSi axvlediani baxtaZesTan erTad gamocxadda erobis Tav-
mjdomare b-n kowia sulaqveliZesTan. pirveli sityvebi, romelic b.
sulaqveliZes uTqvams baxtaZisaTvis, rogorc ki mas karebi SeuRia,
yofila: „me Tqven mogklavdiT iq, rom vyofiliyavi“. amaze baxtaZes
upasuxia, ara varT Rirsni aseTis risxvis, mogvismineT da mere dagvsa-
jeTo. baxtaZis ganmartebis Semdeg sulaqveliZe damSvidebula da
uTqvams: „wadiT, yvelas gauSvebTo. baxtaZe wamosula, magram albaT
ramodenime wuTSi Tavisi gankarguleba gadaufiqrnia, gamodevnebia
mas administraciis inspeqtoris TanaSemwe da uTqvams – jer nu wax-
val, saqmem sxva mimarTuleba miiRo“.
xonidan wamoyvanil moqalaqeT quTaisSi aCereben. yovel dRe amS-
videben xval modiT da gaganTavisuflebT sruliado. amave dros xon-
Si wava administraciis inspeqtoris TanaSemwe mamforia gamosaZie-
blad. misi iqidan dabrunebis Semdgom dakavebulT ukan dabrunebis
nebas aZleven, brundebian xonSi. gadis ramodenime dRe, quTaisidan
igzavneba axali gankarguleba dauyonebliv gamocxaddiTo, isini Cam-
ovlen, maT iWeren da sapyrobileSi aTavseben, ase daapatimres oTxi.
kidev upireben dapatimrebas sams.
b. b. damfuZnebeli krebis wevrno! dRevandels rTuls momentSi
Cven arasodes ar varT administratiuli zomebis winaaRmdeg, ukeTu
amas moiTxovs wesrigis da mSvidobianobis interesebi. xonis ambeb-
Si araviTars represebs adgili ar unda hqonoda, vinaidan xalxi me-
tad dinjad da mSvidobianad imuSavebda mTavrobisaTvis Txovnas,
romelic arafers saxelmwifo wyobilebisaTvis saSiSsa da saxifaTo
azrsa da survils ar Seicavda. iyo cda, rom xalxi gaeRizianebinaT,
masSi areuloba da uwesoeba gamoewviaT, rom amis Semdgom is sasti-
kad daesajaT da, „xonis ajanyeba“ cecxliTa da maxviliT CaeqroT.
magram aseTma cdamac ver aacdina xalxi mSvidobianobisa da wesier-
ebis gzas. modis mTavroba da imis nacvlad, rom dasajos is pirebi,
romelnic xelovnurad apirebdnen „xonis amboxebis“ Seqmnas, iWers da
apatimrebs moqalaqeT, romelTac erTad erTi danaSauli is miuZRviT,
rom xalxis TxovniT mTavrobasTan gasagzavn Txovnis xelis moweras
xelmZRvanelobdnen. mTeli xonis sazogadoeba, ganurCevlad parti-
uli Sexedulobisa, erTsulovnad Seuracyofilia mTavrobis aseTi
nabijiT. (WavWaniZe: sad aris es sazogadoeba?) es sazogadoeba aris
xonSi da is erTsulovnad usamarTloT sTvlis am pirebis dapatimre-
bas. erovnul-demokratiuli fraqcia saWirod sTvlis SeekiTxos amis
Sesaxeb mTavrobas da moiTxovs misgan ganmartebas.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis Sinagan saqmeTa ministris amxanags.
p. WiWinaZe. (S. s. m. amx.) damfuZnebeli krebis wevrno! SekiTxva, ro-
melic warmodgenilia aq er.-demokratiul fraqciis saxeliT, erTx-
el moxsnili iyo. moxsnili iyo, imitom, rom maT ar hqondaT albad

261
maSin sakmao masalebi, rom sakiTxi saTanadod daesabuTebinaT. Sem-
deg dasWirdaT maT specialurad kacis gagzavna xonSi da masalebis
Segroveba.
me vfiqrobdi, rom dRes, roca, aq es SekiTxva Semoatanes, teqs-
ti am SekiTxvisa iqneboda Secvlili da Sesworebuli, xolo is teqs-
ti, romelic maSin warmoadgines, ukan waRebuli, mikvirs, ratom ar
Seaswores es teqsti. vinaidan aq damaxasiaTebelia erTi ram: am teqst-
Si aris naTqvaSi, rom „delegacia iqneba daWerilio“. Tu davubrun-
debiT sityvas, romelic warmosTqva aq b. asaTianma, vityviT, rom mas am
delegaciis Sesaxeb erTi sityvac ar uTqvams. ratom da ra mizeziT?..
es me ver gamigia.
meore: aq sweria borotmoqmedebaze – administraciis mier. Tqven
gaigoneT b. asaTianisagan es sityva? man rbilad axsena mxolod „Semc-
dari nabijebiT“. ras niSnavs es?.. ase, rom me mgonia, is rac pirvelad
hqonda dasaxuli, b. SemkiTxvelebs ar gamarTlda, xolo teqstic ar
daibrunes Sesasworeblad da axla am uxerxulobis mifuCeCeba surT.
es erTgvari xerxia. magram saWiro iyo radgan Tqven axali masalebi
dainaxeT, SekiTxvis teqsti xelaxlad unda SegedginaT da Sesaferi
daskvna gamogetanaT. es iqneboda erTnairi gabeduli nabiji da amisi
arc unda SegrcxvenodaT.
exla SevudgeT TviT saqmes: aq Zalian bevri dro moandomes, saqmis
faqtiuri mxaris gadmocemas. unda mogaxsenoT, rom yoveli is masala
am saqmis Taobaze, romelic me aqa maqvs, hqonda TviT b. asaTians. amas
winad gvisayvedures maT, rom Tqven ar gvaZlevT saSualebas, saqmes
gavecnoT, magram axla roca masalebi naxa is ambobs, rom is masala,
romelic me maqvs, arafriT ar gansxvavdeba ministris masalisagan
am saqmis Taobazeo. es ar aris sinamdvile. Tqvens ganmartebaSi co-
taodeni gaugebroba gamodis, Tqven ambobT, rom viTomc viRac raRa-
cas moqmedebs da es moqmedeba ar Seeferebodes saxelmwifo Tvalsaz-
riss. TviT im pirTagan, romelnic arian dapatimrebulni, erTi ukve
gamoSvebulia avadmyofobis gamo: (asaTiani. es ra wesia, saavadmyofo
ar iyo?!) Cven vxedavdiT, rom arc ise saSiSi iyo, rom gaqceuliyo. da
isini TviTon aRiareben, rom am saqmes xangrZlivi istoria aqvs. ori
Tvis winaT iyo dawyebuli es saqme. amas TviT SemkiTxveli b. asaTianic
adasturebs. ra xdeboda am ori Tvis ganmavlobaSi, iciT es ki (gvazava:
ivan-didi?) ivan-didzec mogaxsenebT. maT aSkara muSaobis garda unda
vilaparakoT, rom isini awarmoebdnen malul muSaobas, rom iyvnen is-
eTi pirebi, romelnic xalxs arwmunebdnen, rom bevri gadasaxadebis
mizezi isaa, rom xoni – qalaqia. Tu es qalaqi ar iqneba, arc amdeni
gadasaxadi dagatydebaT Tavso. (gvazava: es danaSaulia?).
diaR es aris danaSauli, es aris provokacia. roca Tqven simar-
Tles ar ambobT, amas ras uwodebT. am Tavisi moqmedebiT isini cdi-
lobdnen CaegonebiaT xalxisTvis is, rac ar aris, da amaze aeSenebi-
aT Tavisi moTxovnilebis niadagi. TviT im dRes, 19 agvistos, roca

262
awerdnen xels, xalxi ase ambobda: Cven xels gvawerineben wulukiZis
ganTavisuflebis qaRaldzeo. xolo im qaRaldze, romelzedac xels
awerdnen, amgvari teqsti ar yofila. es ar aris uweso da motyuebi-
Ti moqmedeba?! (gvazava: sasamarTloSi mieciT!) sasamarTlos Sesaxeb
unda mogaxsenoT, rom Zalian vwuxvar, rom sasamarTlos ar moepoveba
Sesaferi muxli, rom is davsvaT sasamarTlos skamze, da gavasamarT-
loT... maSasadame es saWiro iyo saerTod, rom xalxi SeeyvanaT Secdo-
maSi. roca hkiTxavdnen: sad aris teqstio, miuTiTebdnen – mibrZandiT
anton simonis Ze baxtaZesTano. cxadia, es sicrue saWiro iyo imisaT-
vis, rom xalxi SecdomaSi SeeyvanaT da magaliTad, rodesac zogierTe-
bi mividnen anton baxtaZesTan da hkiTxes, raSia saqmeo man uTxra: Tu
teqsti gnebavT, exlave iqnebao, teqstis Sedgena Cvens veqils movande-
To. vin aris es veqili, imis Tqma saWirod ar mimaCnia.
ai amis Semdeg iyo, rom daiyvires – „ruxaZe qaRalds xevso“ (gvaza-
va: vin giTxraT?) es cnobebi ai, am wyaroebidan maqvs (uCvenebs sabuTeb-
ze). meore baxtaZem ki daiyvira – „dahka magaso“. maT Semoikribes xalxi
garSemo da undodaT ruxaZis cema. rom miliciis ufrosi ar yofiliyo
iq, ruxaZes galaxavden. aqve, imave dros, melaZem galaxa TviTmmarTv-
elobis mosamsaxure tabiZe. TviTon im dRes iseTi nabijebi gadaidga,
rom aSkarad sCanda is xalxi simarTles emaleboda, xalxs atyuebdnen,
rom SecdomaSi SeeyvanaT da amiT gasuliyvnen lelos.
rac Seexeba delegacias, amis Sesaxeb b. asaTians Tavis SekiTx-
vis dacvis dros araferi ar uTqvams. amasTan unda mogaxsenoT, rom
arc erTi im daWerilTagani ar laparakobs, rom is delegaciis wev-
ria. arc erT sabuTidan ar sCans, rom isini delegatebi iyvnen. isini
akeTebdnen imave saqmes, rasac 2 Tvis winad akeTebdnen. maT undodaT
im tyuilebiT moewyoT es saqme, magram miRebul zomebis gamo dRemde
ver moaxerxes amis gakeTeba.
Cven aq gveubnebian, rom isini. delegatebi iyvnen, administraciam
ki isini daiWira da ra zomebs iRebs mTavroba am borotmoqmedebis wi-
naaRmdego? axla me Tqven gekiTxebiT: aris Tu ara aq iseTi momenti,
romelic Cven uflebas gvaZlevda migveRo zomebi imaT winaaRmdeg,
vinc Cveni weswyobilebis sawinaaRmdegod, malulad moqmedobda?
unda mogaxsenoT, rom Cveni mTavroba arasodes ar yofila da arc exla
aris krebis da beWdviTi sityvis Tavisuflebis winaaRmdegi (sp. kedia:
daxurul gazeTTa nusxa amtkicebs amas, ara?) b. kediam unda icodes,
rom, rodesac Cvens damoukideblobis winaaRmdeg ilaSqreben, ma-
Sin yovelgvar zomebs viRebT mis dasacavad da SemdegSiac miviRebT.
rodesac aris damfuZnebeli kreba da TviTmmarTveloba, yvelas eZle-
va saSualeba dadges kanonier niadagze da warudginos Tavisi moTxov-
nilebebi, sadac jer ars. iyo es ase? ara, ar yofila.
aiReT TviT krebis mowyobis xasiaTi: viRaca Camokravs zars,
mogrovdeba ucbad 200 qali da kaci, am xalxs arafers ar eubnebian
mxolod miawodeben uteqsto qaRalds eubnebian, – xeli moawereTo.

263
vinc kanonier niadagze sdgas, unda uTxras xalxs, rom Cven es
da es gvinda da ara wulukiZis ganTavisuflebao. amas ki ar eubnebi-
an, aramed Worebs awvdian: Cven bevri gadasaxadebi dagvaweres, amis
atana ar SegviZliao da sxva. SeiZleba marTla bevri gadasaxadi aqvT,
iqneb xonis xalxi am gadasaxadebiT ise datvirTulia, rom welSi ar
imarTeba? es, rasakvirvelia, ase ar aris. xonSi marto erTi gadasaxa-
di – SefasebiTi – gaaweres da isic jerac ar aris akrefili (kedia:
es ver aris kargi politika). maT SeeZloT gaeweraT 2 procenti, ma-
gram maT gasweres naxevari procenti. rodesac daubeWdiaT furcle-
bi, isini datrialebulan xalxSi, gauweviaT agitacia da uTqvamT, – am
qaRaldze aRniSnuli Tanxa (Sefaseba) sul Tqven gadagxdebaTo. xalx-
ma es ver gaigo da sTqva: Tu yvela es Cven gadagvxda, marTlac, rom
davRupulvarTo. amave dros eubnebian, rom gadasaxadebi iqneba saxl-
ze, ZaRlze, fanjaraze da sxva. ai ras ambobs moxuci glaxua WavWaniZe
(kiTxulobs mis Cvenebas). Cven araviTari sabuTi ara gvaqvs ar dauje-
roT moxucs.
rogorc sabuTebidan irkveva, isini dadiodnen xalxSi, avrcelebd-
nen Worebs. es Cveni azriT aris motyueba, metsac vityvi, es, SantaJia!..
es ar aris kanonierebis niadagze dgoma. iq midis i. ruxaZe rom ganumar-
tos xalxs Tu raSia saqme, magram, gaiZaxian – „dahkaT, magas, dascxe-To“.
raSia saqme? (gvazava: kargs izamdnen!) ai, iuristic aseTi unda!
rodesac me es wavikiTxe, momagonda Zvelad ebraelebis darbeva,
saxeldobr «бей жидовъ»-o.
moamzade xalxi windawin ase, gaaZRe cru xmebiT da uTxari – „dah-
kariTo“. SesaZlebelia, ase momzadebulma xalxma moaxdinon darbeva
da SeiZleba ufro Sorsac wavides. marto am WorebiT ki ar kmayofil-
deboden. isini eubnebodnen xalxs imasac, rom dRes Tu xval Cveni mTav-
roba gaipareba da mas Tan gayveba gamgeobaco.
ase da amgvarad denikinis molodinSi fiqrobdnen, Cven dagvrCeba
burTi da moedanio. isini cxadia, kontr-revoliucionerebi arian. maT
surT miwa daubrundeT Zvel farglebSi (gvazava: sabuTebi?). vin aris
es xalxi? vin da oficrebi, Zveli mwerlebi da sxva. (gvazava: eqimebi?)
SeiZleba eqimebic iyos kontr-revoliucioneri. (gvazava: aba, Tqven
kontr-revoliucioneri yofilxarT!) Tqven nu gagikvirdebaT, b. gva-
zava, eqimic iqneba kontr-revoliucioneri da veqilic! (sicili). maS!
es xonis anti-qalaquri meTaurebi is xalxia, romelnic winaaRmdegni
arian mTeli Cveni weswyobilebis.
rodesac laparakia samtrediis Sesaxeb me unda mogaxsenoT, rom
samtrediis warmomadgenlebi marTlac iyvnen CemTan (xmebi: raT ar dai-
WireT?) aqac erTi damamtkicebeli sabuTi: imaT Suamdgomlobas awer-
ia: „centris Txovnao“ (xmebi: revoliucionuri centri, albad!) ara, es
centri aris SeZlebulTa klasis. miviRe maTi warmomadgeneli. vimeo-
reb, aviRe maTi peticia, magram is qalaqis TviTmmarTvelobas gaugza-
vne Tavisi daskvnisaTvis, raTa Semdeg gaegzavna mTavrobisaTvis.

264
aq laparakoben zestafonis Sesaxeb. rac Seexeba zestafonis war-
momadgenlebs maTgan araferi migviRia da araferi ar viciT. (xma: al-
bad dafrTxen!..) ar hqoniaT sababi, rom dafrxaliyvnen da arc unda
dafrTxaliyvnen, Tu icodnen samtrediis mcxovrebTa Suamdgomlobis
Sedegi.
vinc kanonierebis niadagze sdgas, vinc ar ebrZvis damoukideblo-
bas da demokratiul respublikas, vinc scnobs im dawesebulebaT, rom-
lebic xalxis mier aris aRWurvili ndobiT, maT araviTari safrTxe ar
moeliT. isini ki, romlebic ar scnoben aseT dawesebulebaT, iqnebian
daWerilni: iq, sadac SesaZlebeli iqneba sasamarTlos wesiT, iq ki, sa-
dac aseTi ar SeiZleba – administratiuli wesiT.
me unda mogaxsenoT, rom araviTar Jinianobas, an sxva ganzraxvas
Cvenis mxriT ara aqvs adgili. mTavroba sdgas erT Seuryevel niadag-
ze: icavs damoukideblobas, demokratiul respublikas da yvela is,
vinc amas SeebrZoleba, iqneba es marjvniv Tu marcxniv, miiRebs Cvengan
saTanado pasuxs: maT winaaRmdeg miviRebT sastik zomebs. gamosvlebi,
romlebsac bolSevikebi awarmoeben, xalxis umciresobis gamosvlis
xasiaTisaa. maT winaaRmdeg ki Cven sastik zomebs viRebT. aseTi xasi-
aTisaa xonis gamosvlebic, araviTari gansxvaveba am or gamosvlebis
Soris ar aris. dRes ukanasknelni cxvris qerqSi arian gaxveulni, ma-
gram, rom Seiqnen xelsayreli pirobebi isini gviCveneben nadvil saxes.
amitom miviReT maT winaaRmdeg aseTi zomebi, miviRebT SemdegSiac da,
rasakvirvelia, yvela is, vinc moqmedobs Cveni respublikis, mis da-
moukideblobis winaaRmdeg, is xalxis mteria da unda daisajos, da
daisjebian kidec. (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damfuZnebel krebis wevrs b-n
WavWaniZes.
iv. WavWaniZe. (s.-d.) damfuZnebel krebis wevrma b-ma asaTianma
ise martivaT dagvixata is antiqalaquri moZraoba, romelsac qalaq
xonSi hqonda adgili, rom TiTqmis araferi saimiso ar momxdara,
rom vinmes daWera, an represiuli zomebis miReba yofiliyo saWiro.
misi azriT saqme ubralod aris: mcxovrebT ar undaT qalaqis TviT-
mmarTveloba, morCa da gaTavda. mizezi? mizezi, misi azriT, is yo-
fila, rom qalaqma uzomo gadasaxadebi SemoiRo. aq, sxva qalaqebSi
momxdari ambebic moixsenia da Seecada xonis moZraoba gaemarTlebi-
na samtrediaSi da sxva qalaqebSi, momxdar antiqalaqur moZraobiT.
b-ni asaTiani SeCerda agrarul reformazedac. swored es agraru-
li reformaa, rom yelSi gaeCxiraT Cvens nacional-demokratebs da
ver ineleben, isini araviTar saSualebas ar eridebian, rom saxeli
gautexon agrarul reformas da xalxs SeaZulon demokratiuli
mmarTveloba. am mizniT avrceleben aTasgvar Worebs da sazizRar
provokacias ewevian xal­xSi. gana Wori da provokacia ar aris imis
mtkiceba, rom mcxovrebni zedmetad arian dabegvrili, rom qalaqis
TviTmmarTvelobaSi didi Statia mosamsaxureebis da maTi Senaxva

265
qalaqisTvis mZime uReli aris? me xelTa maqvs utyuari cnobebi qa-
laqis mosamsaxureTa Statis da yvela arsebul gadasaxadebis. am
cnobebidan Tqven dainaxavT ramdenad marTalia, b-ni asaTianis mt-
kiceba uzomo gadasaxadebis Sesaxeb. qal. TviTmmarTvelobaSi, garda
qalaqis Tavisa da gamgeobis ori wevrisa, msaxureben mdivani, saqmis
mwarmoebeli, gadamweri, buRalteri, misi TanaSemwe, molare da ori
msaxuri, sul TerTmeti kaci, mTeli es Stati qalaqs mariamobisTve-
Si, swored maSin, rodesac im moZraobas hqonda adgili, ujdeboda
TveSi, 9.300 maneTi. Tqven xedavT, rom Static minimaluria da maTi
jamagirebic; – SeiZleba sxva gadasaxadebia didi? qalaqma SemoiRo
SefasebiTi gadasaxadi, kanoni mas uflebas aZlevs SemoiRos 2 pro-
centiani gadasaxadi qonebis sruli Rirebulebisa, magram qalaqma am
2 procentis nacvlad naxevari proc. SemoiRo da Tan daadgina, rom
am gadasaxadebidanac gaanTavisuflos yvela is, visi qonebis Rire-
bulebac ar aRemateba 2.000 maneTs. Tqven xedavT rom es gadasaxadic
minimaluria, magram jer qalaqs arc es gadasaxadebi Seukrefia. iqneb
baJebia didi? arc eg aris marTali, batonebo! qalaqs aqvs sazogado
saswori; gamyidveli Tu myidveli _ SeTanxmebis da mixedviT – am sas-
woriT sargeblobisaTvis ixdis: awonil fuT yurZenze 50 k., fuTi
yurZeni ki fasobs 150-200 m., procentiulaT gadasaxadi Seadgens 1/3
proc. – 1/4 procentamde. 1 fuTi Wirnaxulze axdevineben 10 k., Wirnax-
uli ki fasobs 80-100 man., asawoni gadasaxadi Seadgens 18 – nax. proc.
aiReT, batonebo, pirutyvebiT savaWro moedani, qalaqis sasaklao da
sxva baJebi da Tqven naxavT, rom gadasaxadi ar aRemateba 1/4, proc.,
zogierT SemTxvevaSi Rirebulebis 1/35 procentamdec ki dadis. mere
gana es aris iseTi didi gadasaxadebi, romelTac xalxi aujanyebia?
aSkaraa, rom ara. aramed im provokaciaSi da yalb xmebSi, romelTac
xoneli nacional-demokratebi avrceleben xalxSi, eg vaJbatone-
bi arwmunebdnen xalxs, rom TiTqo qalaqs da mTavrobas ganzraxva
hqondes SemoiRos uTvalavi gadasaxadebi. isini arwmuneben xalxs,
rom TiTqos gadasaxadi daedeba qaTams, kvercxs, Rors, Zroxas, xars,
saxls fanjrebs, da mraval sxvas. Tqven iciT, rom arc mTavrobas da
arc sxva vinmes arasodes azraT ar mouva TavSi aseTi gadasaxadebis
SemoReba. (s. kedia adgilidan: Salebze ar aris gadasaxadi?) Zalian
kargi qeniT, b-no spiridon, rom Salebi gamaxseneT. TviToul Salze
qalaqi myidvels axdevinebs 2 maneTs, xolo Sali ki fasobs 300-1000
maneTamde. am mogebam gamaxsena erTi axali provokacia: am bolo dros
xalxSi xma gavrcelda TiTqo mTavroba fiqrobdes didi gadasaxadi
SemoiRo im dgam savarcxelze, romliTac Salebs qsoven, SeiZleba
b. kedias SekiTxvas raime damokidebuleba am provokaciul xmebTanac
hqondes. me vamtkiceb, rom am xmebs avrceleben is vaJ-batonebi, rom-
lebic xonSi nacional-demokratebis partiis burjebaT da damaarse-
blaT iTvlebian. am vaJ-batonT WiriviT ejavrebaT demokratiuli
mmarTveloba da kidec ebrZvian maT yovelnair saSualebebiT. (xmebi

266
marjvnidan: daasaxeleT?) nu RelavT, batonebo! me dagisaxelebT maT:
eg pirebi arian bikenti quTaTelaZe (da ara viqtor quTaTelaZe, ro-
melsac arasodes ar miuRia monawileoba aseT gamosvlebSi), romlis
karnaxiTac Zvel reJimis dros xonis gimnaziis yofilma direqtorma
viunikovma Cemze „danosic“ ki daswera, sasamarTlos yofili boqa-
uli abaSiZe, namamasaxlisarni da maTi TanaSemweni da mravali sxva,
romelTac agraruli reformis gaxseneba SiSis zars scems. magram
gana marto zepiraT avrceleben aseT sensaciur da provokaciul
xmebs xoneli nacional-demokratebi? me xelTa maqvs gazeTi „saqa-
rTvelo“ # 188; vnaxoT rasa swers b-ni martvileli, romelic saaq-
cizo sammarTvelom, albaT „kai kacobisTvis“ am dReebSi mgoni sam-
saxuridan daiTxova: „TviTmmarTvelobaSi 40-50-mde mosamsaxurem
moikalaTa, namdvilaT ki, TviTmmarTvelobis kancelariis Stati
gamgeobianaT erTad TerTmet kacisagan Sesdgeba. qveiT sweria: „dRe-
vandelma komisrebma da qalaqis mamebma aTasobiT jamagiri gaiCines
da miT weliwad–naxevarSi qalaqs 400.000 maneTi deficiti SesZines“.
eg cnoba yovlad usircxvilo sicruea. qalaqis Tavi 1 maisamde 1200
maneTs iRebda, gamgeobis wevrebi ki 1000 maneTs TiTo: 1 maisidan qa-
laqis Tavi iRebs 1500 man., gamgeobis wevrebi ki 1300 maneTs. eg aris,
batonebo, aTasobiT jamagiri? saidan gamoCxrika b-nma martvilel-
ma 400.000 deficiti? es albaT misma sindisma icis. b-ni martvileli
gazeTis furclebzec imeorebs Worebs didi baJebis Sesaxeb „yvel-
ze, goWze, kvercxze, lobioze, simindze“ da sxva. amas xom ver hyofT
uars, b-no nacional-demokratebo? b-ni martvileli saqveynoT acxa-
debs, rom TiTqo qalaqi muSebs TavSesafarSi Ramis gaTevis qiraT aT
maneTs axdevinebdes. me kategoriulad vacxadeb am tribunidan, rom
xonis qalaqis TavSesafari ufasoa da muSebi kapeiksac ar ixdian; Tav-
Sesafaris mowyobamde muSebi quCaSi iwvnen wvimaSi da cud amindSi.
raT dasWirda b-n martvilels aseTi sicrue? imisTvis, rom saxeli
gautexos demokratiul TviTmmarTvelobas da niadagi moumzados
reaqcias? b-ni martvileli brZanebs, rom TiTqo im krebas, romelsac
gamoutania, daudgenia qalaqis gauqmebis Sesaxeb 12000 kaci daswre-
bodes; b-nebo, sul 10.500 mcxovrebia ZuZumwovara bavSvebianaT er-
Tad da rogor SeiZleboda krebas 12.000 kaci daswreboda?
moqalaqeno! vimeoreb, rom aq saqme aris ara bevr xarjebSi da uzo-
mo gadasaxadebSi, romelic aravis ar SemouRia, aramed im reaqcionur
suliskveTebaSi, romelsac atareben Cveni nacional-demokratebi.
TviTon b-nma ilarion JRentma, romelic nacional-demokratebis xo-
nis komitetis Tavmjdomare unda iyos, mraval pirTa TanadaswrebiT,
xonis gamosvlas uwoda reaqcionuri da xuliganuri gamosvla. igive
JRenti da misi xoneli amxanagebi ki arian am gamosvlebis momwyobni da
sulis Camdgmelni.
rom eg moZraoba reaqcionuria, amis sabuTad isic kmara, rom mas
saTaveSi udganan reaqcionerebi. me mogaxsenebT am meTaurebis saxelsa

267
da gvarebs, da aba mibrZaneT, romeli maTgani yofila odesme, xalxis
interesebis damcveli? luka lukas Ze baxtaZe? xonSi igi dRemde ara-
vis unaxavs sazogadoebriv moRvaweobis asparesze. am veqils awuxebs
Tavisi kerZo interesebi da ara sazogadoebis gaWirveba. revoliuci-
is dasawyisSi xalxma moundoma mas CamorTmeva im adgilis, romelsac
dRes igive flobs, xolo wineT ki xalxs ekuTvnoda.
eg adgili iyo saeklesio mamuli da miT xalxi sargeblobda.
luka lukas Ze baxtaZis mamam moindoma am adgilis TavisTvis Semo-
fargvla, magram xalxma ar daaneba; maSin man yofil mefes nikoloz
2 mimarTa da misgan miiRo eg mamuli saCuqraT, xalxi ki pirSi Cala
Cadebuli dastova. zed aaSenes skola Semowiruli fuliT. cota xans
aq saswavlebeli iyo, Semdeg ki kerZo sacxovrebel binaT gaixades.
sworeT am mamulis CamorTmevas moiTxovda xalxi (asaTiani adgili-
dan: xalxi Tu Tqven?) diax, xalxi da Tu luka baxtaZes sindisi Ser-
Cenia, daadasturebs, rom me davawynare xalxi (xmebi marcxnidan: eg
ki ver giqnia kargi!) sworeT ver vqeni kargi da axla vwuxvar, rom
agre moviqeci. eg garemoebaa, rom awuxebs b-n baxtaZes. am Jamad aR-
niSnul saxlSi qalaqis skolaa moTavsebuli da b-nma lukam 19 mari-
amobisTvis krebis meore Tu mesame dRes sworeT am skolas mivarda
da qalaqs partebi karSi gamouyara. aba miTxariT, romeli rigiani
kaci Caidens amas? gana eg imas ar amtkicebs, rom luka baxtaZe Tav-
is Tavze zrunavda da ara mcxovrebTa interesebze? SeiZleba iason
Cxenkeli iyos sazogado moRvawe? eg is Cxenkelia, romlis saxlSi qa-
laqma saavadmyofo moaTavsa da miT misi risxva daimsaxura. axla igi
lamobs qalaqis winaaRmdeg xalxi aamxedros da Semdeg saavadmyofos
qoneba karSi gadmoyaros. erTi meTaurTagania gerasime melaZe. eg
ukanaskneli winaT mamasaxlisaT iyo, axla samikitno aqvs, sadac yvela
bneli Zalebi iyrian Tavs. Tqven gexsomebaT xonze avazakebis Semose-
va. daJinebiT laparakobdnen, rom am avazakebis gzis maCvenebeli da
mfarveli eg mgelaZe brZandebodao, magram sakmarisi sabuTebi ver
SevkribeT, rom pasuxgebaSi migveca. iqneb giorgi daviTis Ze sanaZe
iyo odesme xalxis moamage? namamasaxlisaria, igi Zvelma mTavrobam
fulis gaflangvisTvis gadaayena Tanamdebobidan; amaT mxars umSven-
eben maTi yofili TanaSemweni, romlebic dRes usaqmod arian da mok-
lebuli arian saSualebas xalxs tyavi aZron. ai, batonebo, is mSve-
nieri Taiguli „sazogado moRvaweTa“, romlebmac Tavs idves xonis
demokratiis interesebis dacva. me am tribunidan vacxadeb, rom eg
vaJbatonebi arian reaqcionerebi, maT ver mounelebiaT demokrati-
uli mmarTveloba da eg aris imis mizezi, rom araviTar saSualebas
ar eridebian demokratiuli TviTmmarTvelobisa da mTavrobis wi-
naaRmdeg brZolaSi. da ai, am xalxs icaven Cveni nacional-demokrate-
bi, icaven imaT, romlebic provokacias ewevian, reaqcionur Zalebs
razmaven da xalxis ajanyebas lamoben maSin, rodesac simSvide da
siwynarea saWiro Cveni damoukideblobis da demokratiul wes-wyo-

268
bilebis gasamagreblaT. me darwmunebuli var, rom, rogorc xonis,
– ise mTeli saqarTvelos demokratia aqedan Sesafer daskvnas gaa-
keTebs da jerovan msjavrs dasdebs reaqciisa da reaqcionerebis
damcvel nacional-demokratebs. (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs gvazavas.
giorgi gvazava. batonebo! SekiTxvis pasuxma, romelic Tqven mo-
ismineT, sxvanairi xasiaTi miiRo. (niniZe: rasakvirvelia?) Cven vicavT
ara kerZo interesebs, aramed saWiro uflebebs, ZiriTad principebs
saxelmwifo cxovrebisas. daiWires ramdenime pirovneba da Cayares
cixeSi. (xmauroba?) (Tavmjdomare: SeuZlebelia aseTis wesiT kama-
Tis gagrZeleba. gTxovT siwynares. ganagrZeT b. gvazava!) me mainter-
esebs is uflebrivi safuZveli, romelic nebas aZlevs ministrs xeli
stacos moqalaqes da cixeSi Caagdos. me imis winaaRmdegi ar var, rom
aRmasrulebelma Zalam moixmaros Tavisi ufleba, man Tvalyuri unda
adevnos cxovrebas, amisi ufleba mas aqvs. Cven SeiZleba diqtaturac
mivaniWoT mTavrobas, magram imisTvis saWiroa momenti da gansazRvru-
li saxelmwifos saWiroeba. me megona ministris amxanagi mimiTiTebda
am saWiroebas, magram dRes ara aqvs kontr-revoliuciis SiSi. aseTi
sityvebiT fonSi gasvla SeuZlebelia, da amiT Tavis gamarTlebac mi-
uRebelia. aseTma moZraobam iCina Tavi samtrediaSi da sxvaganac. maSa-
sadame, movlena Cveulebrivia da aRmocenebuli erTnair sazogadoe-
briv saWiroebaze.
sabuTi imisi, rom viTomda es moZraoba iyo mimarTuli mTavro-
bis winaaRmdeg, aravis mouyvania. Sinagan saqmeTa ministris amxanags
etyoba ar gaegeba uflebrivi sakiTxi, ar esmis arc Tavisi, arc sxvisi
saWiro ufleba. me urCevdi saministros airCios ufro mcodne piri.
(xmauroba) (Tavmjdomare: me iZulebuli viqnebi davasaxelo is depu-
tatebi, romelnic xels uSlian orators. gTxovT ganagrZoT!) roca
aseT kacs xelSi aqvs administratiuli Zala, Zalian saSiSia, rom
iman ar Selaxos sxvisi ufleba, ar daiWiros da cixeSi ar Caagdos
srulebiT udanaSaulo kaci. Tumca man ganacxada, – Cven winaaRmdegi
ara varTo krebis, presis da sityvis Tavisuflebisao, magram Tu, ro-
gor bundovanad esmis mas es Tavisufleba sCans misive moqmedebidan
xonis ambebSi. xonSi momxdari kreba misi azriT ukanonoa raTa, min-
istris amxanagma SeniSna Semdegi, viTomda obieqtiuri niSnebi kre-
bis ukanonobisa: zari Camohkres, Seikribnen viRacebi da Worebs
avrcelebdneno. Worebs avrcelebdnen Tu ara es srulebiT damt-
kicebuli ar aris. piriqiT, damtkicebulia, rom xonis moqalaqeni
Seikribnen Tavis saWiroebis gasarCevad, da azris Sesadgenad, rom
aeRZraT Suamdgomloba mTavrobis winaSe xonis TviTmmarTvelo-
bis gamosacvlelad. amisTana krebaSi araviTari ukanonoba ar aris,
piriqiT es elementaruli uflebaa moqalaqisa. magram vsTqvaT, rom
Worebs avrcelebdnen. mere ra, ra neba aqvs ministrs Caerios am saqme-
Si? gana mTavrobisadmi azris Sedgena Worikanobaa? ministrs unda

269
axsovdes, rom is ar aris Worikanobis ministri, aseTi saministro
jer aravis gaugonia.
meore obieqtiuri niSani danaSaulobisa, ministris azriT, aris
is, rom zari Camokreso. rodis iyo aRkrZaluli zaris rekva. es ada-
Tia, sofelSi kurierebi ki ar hyavT, rom uwyebebi dagzavnon, iq amis
magier miRebulia zari, darekaven da amiT yvelas atyobineben, rom
saWiro krebaa. maSasadame, iq rame partiuli krebac ar yofila, iq See-
Zlo daswreba yvelas, visac ki undoda. darekes zari da xalxi Seikri-
ba – mere amisTvis unda daiWiroT da cixeSi CahyaroT? ai meore iu-
ridiuli mosazreba b-n WavWaniZisa.
aq iTqva kidev, rom datusaRebulni xalxSi agitacias eweodneno.
mere ra? agitacia nebadarTuli aris da Tqven, rogorc demokrati-
uli saxelmwifos warmomadgenels, ar SegiZliaT amis winaaRmdeg wax-
videT. Cven revoliuciis Semdeg miveCvieT im azrs, rom agitaciis, si-
tyvis da krebis Tavisufleba gvaqvs. rodesac me vxedav, rom ministri
ise ar iqceva, rogorc unda iqceodes, maSin me ufleba maqvs gavswio
agitacia mis winaaRmdeg kanonieri gziT, presiT da sxva.
amitom vambob, rom is pasuxi, romelic aq gamoitana b-n WiWinaZem
ar aris damakmayofilebeli. aqedan me gamomyavs is daskvna, rom b-n
WiWinaZes ara aqvs araviTari warmodgena iuridiul normebze da uf-
lebriv saxelmwifoze da amitom is ar unda iyos administratoraT
saTaveSi. rodesac saqme exeba uflebriv mxares, maSin sxvas mainc
daekiTxos. (xma: ruxaZis cema uflebaa ara? xmauroba) diax, uflebaa.
me davkrav imas, vinc SemoiWreba Cems ojaxSi. aris erTnairi minimu-
mi Tavisuflebisa, rodesac veravin gadalaxavs. qalaqis Tavs ufleba
ar aqvs Caerios am samoqalaqo uflebis saqmeebSi. (arseniZe: qalaqis
Tavi igive miliciis ufrosia!) me mikvirs, rom amas ambobs arseniZe,
romelic Tavmjdomarea sakonstitucio komisiis. aqedan SegiZlianT
warmoidginoT, Tu ra mSvenier konstitucias SegidgenT igi, (sicili)
diax. arc qalaqis Tavs, arc milicias ufleba ar aqvsT ukanonoT da
TviTnebobiT SezRudon Tavisufleba moqalaqeTa, ministrs neba ar
aqvs amisTvis daiWiros da cixeSi Cahyaros xalxi.
amitom fraqciis saxeliT vacxadeb, rom ministris ganmarteba da-
makmayofilebeli ar aris. rac Seexeba WavWaniZes, is srulebiT ar Se-
exeba sakiTxs arsebiTad da misi sityva yuradRebis Rirsic ar aris.
aba ra SuaSia aq goWebi da qaTmebi?
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. Sengelaias.
leo Sengelaia. (s.-r.) moqalaqeno, damfuZnebel krebis wevrno!
revoliuciis Semdeg CvenSi, rogorc mogexsenebaT, ramdenime daba qa-
laqad gadakeTda. respublikis qalaqTa ricxvs moemata kidev ramden-
ime qalaqi, rogoric aris senaki, zugdidi, samtredia, xoni da sxvebi.
es cvlileba ar yofila kaprizi aRmasrulebeli komitetisa, rogorc
es nacional-demokratebs hgoniaT, aramed es iyo sruliad bunebrivi
procesi. es axali qalaqebi warmoadgenen Cveni respublikis friad

270
TvalsaCino raindebis ekonomiursa da kulturul centrebs, amitomac
iyo, rom jer kidev Zveli reJimis dros es dabebi Suamdgomlobdnen,
rom maTze gaevrcelebinaT saqalaqo debuleba. marto is faqti, rom
am Suamdgomlobas mxars uWerdnen sazogadoebrivi wreebi sakmarisi
iyo, rom biurokratia mas mtrulad da uaryofiT Sexvedroda. dabebi
gzavnidnen delegacias delegaciaze, xarjavdnen fulebs da mimarTa-
vdnen sxva da sxva zomebs, magram maTi cda unayofod rCeboda, isini
uZlurni iyvnen gadaelaxaT biurokratiuli dabrkolebebi. revoli-
uciis Semdeg, rodesac mSromelma xalxma Tavisufleba moipova, dabeb-
ma bunebrivaT ganaaxles TavianTi Suamdgomloba da kidevac miaRwies
mizans. maSin amis winaaRmdeg aravin yofila arc SeiZleba vinme yo-
filiyo, radganac es iyo am dabebis mcxovrebTa didi umravlesobis
survili, magram, mogexsenebaT, yovel uflebas Tan sdevs movaleobac
da swored aq iCina Tavi meSCanurma fsiqologiam. meSCanis angariSi
xom aseTi aris – Tu mas yvelafers iqiT miscem, kargi xar, Tu rames
mosTxov ar vargixar, swored am fsiqologiur niadagze aRmocenda is
anti-qalaquri moZraoba, romelsac dRes yofil dabebSi reaqcioner-
ebi meTauroben. maTi lozungi aris: Zirs qalaqi, ar gvinda gadasaxa-
debio!. Cvenis azriT, yofil dabebis anti-qalaqis moZraobis erT-erT
mizezaT unda CaiTvalos is yalbi municipaluri politika, romelsac
CvenSi social-demokratia awarmoebs, mogexsenebaT, rom dRes qalaqis
baton-patroni aris qalaqis TviTmmarTveloba. is mowodebul aris,
upirveles yovlisa, moagvaros qalaqis meurneoba da saerTod ekono-
miuri cxovreba; jer omma da Semdeg revoliuciam sruliad moSala da
gaanadgura CvenSi ekonomiuri cxovreba, qalaqebis mdgomareoba gan-
sakuTrebuli Seiqna.
mrewveloba sruliad daeca. qalaqi TiTqmis ar aris srulebiT
mwarmoebeli, qalaqi gadaiqca spekuliaciis budeT, siZvire dRiTi-dRe
matulobs, qalaqis Raribi nawili yvelaze ufro grZnobs mdgomare-
obis simwvaves. mas darCenia erTad erTi nugeSi – es aris socialis-
turi da demokratiuli TviTmmarTveloba. misgan moelis demokra-
tia xsnasa da Svelas da swored aq aSkaravdeba social-demokratiis
municipaluri politikis mTeli uvargisoba. yvelaze ufro radi-
kaluri saSualeba, rom qalaqebSi da mTels respublikaSi ekonomiu-
ri krizisi ganeldes – aris warmoebis gaCaReba; qalaqi unda gaxdes
ara marto momxmarebeli, rogorc es dRes aris, aramed is unda gax-
des mwarmoebeli. vin unda ikisros es saqme? burJuazia dRevandels
pirobebSi obieqtiurad ar aris dainteresebuli CvenSi warmoeba,
mrewveloba gaaCaRos, misTvis ufro xelsayreli aris spekuliacia.
social-demokratia swored amas ver xedavs, man Cveni cxovreba or de-
partamentad dahyo: politikur departamentSi is TviTon aris gab-
atonebuli, xolo ekonomiurSi man batonoba burJuazias mianiWa. am-
itom social-demokratia araviTar radikalur zomebs ar Rebulobs
ekonomiur cxovrebaSi, ekonomiur dargSi, sazogadoebrivi iniciati-

271
va mas am dargSi ara swams, mas sasaciloT miaCnia dRevandels pirobeb-
Si koleqtiuri warmoeba, saxelmwifosa da sazogadoebrivi organoe-
bis aqtiuri Careva ekonomiur sferoSi.
aseT pirobebSi qalaqis TviTmmarTveloba ver amarTlebs demok­
ratiis imedebs. ibadeba ukmayofileba. gadasaxadebis garda qalaqs
araviTari wyaro Semosavlisa ara aqvs. es aZlierebs ukmayofilebas.
Tu dRes dabebi gaiZaxian: ar gvinda qalaqio, am ramdenime xnis wined
iqidan sul sxva gvesmoda. qalaqTan axlos mdebare soflebi piriqiT
moiTxovden qalaqze miweras. amis mizezi iyo is maxinji agraruli
reforma, romelic CvenSi tardeba. soflelebs egonaT, rom am gziT
met miwebs SeinarCunebden. dRes igive soflebi moiTxoven qalaqis
xazidan gasvlas da qalaqis sruls moSlas. amis mizezi aris isev mi-
wis reforma. am reformiT dRes aravin aris kmayofili garda misi
avtorisa. miwis reformiT ar aris bunebrivad kmayofili memamule,
radganac mas miwebi CamoarTves. reformiT ar aris kmayofili arc
glexi, radganac mas araferi miuRia.
Zveli drois utopistebi furie da oueni milionebs kapital-
istebisa da mefeebisagan moeloden. es gulubryviloba iyo, magram
masSi iyo erTgvari loRika.
Cveni drois utopistebi b. b. xomeriki da kandelaki milionebs
glexebisagan moelian. jer erTi glexs – ara aqvs milionebi da meore
kidevac, rom hqondes – mas aramc Tu milionebi, kapikis gaRebac ara
surs miwis safasurSi. glexi dRes ase msjelobs: Cvenma mTavrobam mi-
webi usasyidlod, ufasod miiRo. miwebi Cvenc usasyidlod unda mi-
viRoTo.
glexebis agraruli interesi ar moiTxovs, rom isini darCen qa-
laqis xazSi, sadac norma gacilebiT naklebi iqneba. miwis reformas,
rom safuZvlad edos sazogadoebrivi principi – es ase ar iqneboda,
magram, radganac reforma stovebs miwaze sakuTrebas – amitom mesa-
kuTres iq urCevnia iyos, sadac mas meti miwebi SerCeba. amiT aixsneba
is, rom glexi dRes qalaqSi ewereba, xval qalaqidan isev gadis.
unda aRiniSnos agreTve erTi mdgomareoba. revoliuciam, rogorc
viciT, qalaqis TviTmmarTvelobidan gamoreka cenziani elementebi.
demokratiam qalaqis bedi socialistebs Caabara. amas bunebrivad ver
urigdeba burJuazia da, rodesac is gaiZaxis: Zirs qalaqio – es niS-
navs: Zirs demokratiis batonoba! Zirs socialistebio!
amnairad yofil dabebis anti-qalaqur moZraobas niadagi moumza-
da social-demokratiam Tavisi yalbi municipaluri da agraruli
politikiT, amiT sargebloben dRes reaqcionerebi. SekiTxvas aqvs
meore mxare – es aris administraciis saqcieli. Cven ukve SeveCvieT
am sferoSi yovelgvar siurprizebs. Cveni administraciisaTvis xom
araviTari normebi ar arsebobs; mxolod amiT aixsneba misi Tavxedo-
ba mTels am saqmeSi. Cven gvesmis, rodesac apatimreben yaCaRs, rode-
sac apatimreben mkvlels, romelic gaqcevaze aris, magram rodesac

272
administracia apatimrebs delegacias, romelic mTavrobasTan modis
TxovniT da SuamdgomlobiT – es yovlad Seuwynarebeli aris, yov-
el SemTxvevaSi, me erTi ram makvirvebs, Tu Cveni mTavroba Rebulobs
da ar apatimrebs denikinis delegacias – xonis delegaciam aseTi ra
daaSava?.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs b. baraTaSvils.
iese baraTaSvili. (s.-f.) me minda fraqciis saxeliT mogaxsenoT
oriode sityva. vrclad ar Seudgebi am sakiTxis ganxilvas. Cven vc-
nobT, rom es moZraoba, romelic xonSi aRmocenda, aris reaqcionuri.
Tavis-Tavad cxadia, rom es moZraoba mimarTulia im momavali kanonis
winaaRmdeg, rodesac safuZvlad daedeba agraruli kiTxva. presaSi
ukve aRZruli iyo es kiTxva. Tavis-Tavad cxadia da aSkaraa, rom am ga-
mosvlis mizezi agraruli sakiTxia.
magram, rasakvirvelia. Cven ase sakiTxs ver SevxedavT: Cven unda
ganvsazRvroT es kiTxva: sami piria dapatimrebuli, (xma: erTi gagveq-
ca!) miT uaresi social-demokratebisaTvis. am sakiTxs damfuZnebelma
krebam jerovanad unda Sexedos. vinc unda iyos dapatimrebuli CvenT-
vis sul erTia. Cven unda gavigoT, Tu vis ra danaSauli miuZRvis da
vin risTvis aris dapatimrebuli. sami pirovneba aris dapatimrebuli
(xmebi: erTi gaipara!) TqvenTvis ufro cudia, Tu gaipara. damfuZne-
belma krebam unda jerovani yuradReba miaqcios amas da iolad ar
unda gadawyvitos es sakiTxi.
raTa, risTvis daapatimres isini, ra danaSauloba miuZRodaT
maT? mogaxsenebT, rom pirvel yovlisa, damfuZnebelma krebam yovelT-
vis sakiTxs principialurad unda Sexedos da agreTve unda gaiTval-
iswinos, ramdenad es zoma praqtikulad dasaSvebia, ramdenad gaum-
agrebs igi wels damfuZnebeli krebis muSaobas? damfuZnebeli kreba
yovelTvis am or mosazrebiT unda xelmZRvanelobdes.
me geTanxmebiT Tqven, rom moZraoba, romelic xonSi iyo, aris rea-
qcionuri Tavis SedegebiT, magram nu dagaviwydebaT, rom mainc gamo-
sarkvevia Tu am samma pirovnebam ra moimoqmeda.
ai, damfuZnebelma krebam, rogor unda Sexedos sakiTxs. da Tu ase
Sexedavs, maSin SesaZlebelia sxva gza, sxva saSualeba iqnes gamonax-
uli, rom gavaqarwyloT es mavne movlena, es reaqcionuri moZraoba.
nu Tu ar SeiZleba daumtkicoT xalxs, rom aseTi moZraoba miuRebe-
lia, rom yvelaferi, rasac maT eubnebian – Worebia. da Tu araa sxva
saSualeba, rom sxva wesiT, kanonieri gziT vaCvenoT xalxs, rom maTi
moqmedeba mavne, kontr-revoliucionuri saqmea ai, am mxriT vaSuqeb me
sakiTxs da sxva daskvnac gamomyavs.
ra moiyvana ministris amxanagma sabuTad maTi daWerisa? ra iyo
es sabuTebi? ai, ra: isini (igulisxmeT – daWerilebi) avrcelebdnen
Worebs, saxels utexavdnen mTavrobas, undaT Zveli wesi, – qalaqis da-
baT gadakeTeba. magram gana es sabuTia, batonebo! Cven ai, vfiqrobT,
rom am moZraobas ufro Rrma sarCuli aqvs. da es sarCuli aris agra-

273
ruli sakiTxi. da Tu es asea, – unda vTqvaT: SesaZlebelia is pirebi
daWerilni iyvnen administratiuli wesiT, Tu ara? Tqven bevr rea-
qcionerebs icnobT, magram ar iWerT. rasakvirvelia, udavoa is, rom
aq reaqcionur gamosvlasTan gvaqvs saqme, magram Tu es aucilebelia,
maSin Cven gvaqvs saSualeba sxva wesiT davapatimroT isini.
aq mogaxsenebT, rom Sesaferi kanoni ara gvaqvs. Zvel wyobilebas
hqonda SemuSavebuli wesebi maT winaaRmdeg, Tu vinme Worebs da Seu-
mowmebel xmebs gaavrcelebda. magram demokretiam mospo es kanonebi
da saSualeba misca yovel pirovnebas gaimarTlos Tavi.
vimeoreb, Cven gvaqvs sxva saSualeba maT winaaRmdeg, vinc
avrcelebs Worebs, avrcelebs yalb xmebs, romlebic sasargeblo ar
arian demokratiul respublikisaTvis. Cven gvaqvs yovel qalaqSi adg-
ilobrivi TviTmmarTvelobani, romelSiac iReben monawileobas yvela
partiebis warmomadgenelni. nu Tu ar SeuZlia xonis TviTmarTvelo-
bas daemtkicebia rom es moZraoba mimarTulia demokratiul saxelm-
wifos winaaRmdeg? ganemarta, Tu ra aqvs mas sarCulad? da rodesac
aseTi saSualeba gvaqvs, rogorc aris, magaliTad, mitingi, presa, ro-
melTa SemweobiT SeiZleba yovelTvis gaugebrobis gafantva, – maSin
am saxsars unda mimarTos mTavrobam, da ara administratiul wesiT
Seecados aseT pirobis sazogadoebidan gamoglejas.
ai, roca saqmes ase gavaSuqebT, maSin TqvenTvis aSkara gaxdeba, rom
saministros ar qonda ufleba miemarTa im zomebisaTvis, romelsac man
mimarTa, da daetusaRebia administratiuli wesiT is adamiani, ro-
melsac ar vicnobT, rogorc kont-revolicioners, magaliTad, – luka
baxtaZe.
roca ase gaaSuqebT sakiTxs, da sxvanairad ki arc SeiZleba gaa-
SuqoT, aq ukve aSkaravdeba mTavrobis moqmedebis siyalbe. gana Ses-
aZlebelia dauSaloT vinmes Sekreba? (xma: Sekreba ara, pogromCiki!)
rogori unda iyves cxovreba, Tu ar iqneba azrTa sxva da sxvaoba? aseT
krebebze SesaZlebelia gamoaSkaravdes swored azrTa sxva da sxvaoba,
moxdes maTi Sejaxeba, da SejaxebaSi gamoirkvevs WeSmariteba. (xma: az-
rTa Sejaxeba SeiZleba, magram muStis ara!).
batonebo, maT winaaRmdeg vinc muSts mimarTavs aris kanoni, ase-
Ti kanonebi ar arian gauqmebulni. da maTi saSualebiT SeiZleba das-
ja misi, vinc muSts mimarTavs. aseTi pirni arian damnaSaveni Tavis
sindisis, danaSaulni arian sazogadoebis progresis winaSe. magram
SeuZlebelia amisaTvis dapatimreba. Cven gvaqs kidev sxva saSualeba,
rom xalxSi gamowveuli ukmayofileba gavaneloT, movspoT. Cven gvaqvs
sxva saSualeba, daumtkicoT xalxs, rom gavrcelebuli Worebi mimar-
Tulia TviT xalxis, winaaRmdeg.
ai, amisda mixedviT Cven gvgonia, rom saministros ar hqonda imis
sabuTebi, rom daepatimrebia es pirebi. me mismis, rom miiRos saminis-
trom winaswar aRkvecisaTvis zomebi. magram mas Semdeg, rac gamoirk-
va saqmis namdvili viTareba, – saministros unda gaenTavisuflebia is

274
pirebi. amisda miuxedavaT, Cven veTanxmebiT, rom moZraoba reaqcio-
nuri aris, magram aris principi Tavisuflebisa, rom dRes dReobiT
is pirni ganTavisuflebulni iqnen. amitom Cven moviTxovT, rom aseT
pirebis winaaRmdeg iqnes miRebuli ara adminastratiuli wesiT daW-
era, aramed is saSualebani, romelic me zeviT davasaxele.
Tavmjdomare. ukve sami saaTia _ rogor gnebavT, ganvagrZoT kreba
Tu SevwyvitoT? vin aris momxre krebis gagrZelebisa? sxdoma grZel-
deba. sityva ekuTvnis damfuZnebel krebis wevrs b. al. asaTians.
al. asaTiani. (er.-d.) b. b. me mokled unda vupasuxo im oratorebs,
romlebic didad sazianod sTvlian patara qalaqebSi aRmocenebuls,
am qalaqebis gauqmebisaken mimarTuls, moZraobas. amboben -ubralo
kaprizi xom ar iyo, rom es dabebi qalaqebad gamocxaddeno. me ukve
aRvniSne Tu ratom cdilobden es dabebi gaqalaqebas Zveli wyobilebis
dros. axal wyobilebaSi uTuod ar iyo mizezi, rom isini, maTda
daukiTxavad, erTi kalmis gasmiT qalaqebad gamoecxadebinaT da maTSi
rTuli saqalaqo mmarTveloba SemoeRoT. Tu kaprizi ar iyo, romelime
aRmasrulebeli komitetis Tavmjdomaris depeSiT soflis qalaqad
gadakeTeba, miT ufro ar unda CaiTvalos ubralo kaprizad, rodesac
am qalaqebSi mcxovrebni erTsulovnad Txouloben saTemo mmarTvelo-
bis SemoRebas. bolos da bolos, saxelebs mniSvneloba ara aqvs. darC-
esT Tu gnebavT maT qalaqis saxeli, xolo TviTmmarTveloba iq unda
SemovidoT ufro martivi. riT aris miuRebeli demokratiuli Tval-
sazrisiT, rom es patara dabebi maT garSemo Semokrebil soflebiT
saerobo erTeulebad gamocxadden da TviT im raions, sadac savaWroe-
bi da marTlac saqalaqo mosaxleobis msgavsi ram aris, amas garda Ta-
visi meTvalyure deputatebi daeniSnos? aseTia samtrediis proeqti
da me vfiqrob es metad safuZvliania. es sxvaTa Soris. Cven velodiT
mTavrobis pasuxs SekiTxvaze. samwuxarod b. ministris amxanagi Cven
SekiTxvas arsebiTad arc ki Sexebia da mas sruliad ar dausabuTebia
saWiroeba im represiebis, romelsac adgili hqonda xonSi. b. minis-
tri naadrevad gamosTqvams siamovnebas, TiTqos me xonidan veraferi
sabuTebi ver Camometanos da amitom, SekiTxvis tonic Sememsubuqebi-
nos. mas uxarian, rom me aq vaxsene SesaZlebloba, rom mTavroba vinmem
SecdomaSi Seiyvana. SekiTxvaSi ki Tqven swerT borotmoqmedebis Cam-
denTa Sesaxebao. unda movaxseno b. ministrs, rom administraciisTvis
ganzrax SeTxzuli cru cnobebis miwodeba da miT misi SecdomaSi Sey-
vana borotmoqmedebaT iTvleba arsebuli kanonebis mixedviT. me arc
exla uarvyof aseT SecdomaSi Seyvanis SesaZleblobas, magram Tqven
unda agexsnaT Segiyvanes Tqven SecdomaSi sxvebma, CaidineT es Semc-
dari nabiji TviTon, Tu es Tqveni nabiji iyo swori da samarTliani da
maSasadame borotmoqmedebas arsaidan adgili ar hqonia. b. ministris
sityvaSi verc erTs am kiTxvaze ver miviRe pasuxi. is amtkicebs – am
pirebisaTvis xalxs araferi ar miundviaT, isini ar iyvnen deputatebi.
jer erTi, rom amaze Tqven xonis sazogadoebisaTvis unda dagekiTxaT

275
da maSin dagewyoT amis mtkiceba. xonis sazogadoeba Tu ambobs, rom
Txovnaze xelis mowera da misi tfilisSi waReba ama da am pirebs mi-
vandeTo, Tqven bevric, rom amtkicoT zepirad es ase ar ariso, amas
araviTari Zala ar eqneba. me davekiTxe am xalxs da maqvs maTi zepiri
da werilobiTi Cvenebani. magram warmovidginoT, rom am pirebisaTvis
xalxs araferi ar dauvalebia. b-ni WiWinaZe rixianad gvimtkicebda –
isini delegatebi ar arian da amitom SekiTxvas safuZveli aRar aqvso.
rogor, b. ministro, Tu kaci delegati ar aris SeiZleba misi ukanon-
od da sruliad usafuZvlod dapatimreba da cixeSi Camwyvdeva? b. min-
istris amxanagi gabedulad gveubneba – Cven gvaqvs utyuari sabuTebi,
rom es pirebi arian reaqcionerebi da kont-revoliucionerebio. es
iyo misi zepiri gancxadeba. raSi gamoixata am pirebis reaqcioneroba,
ra danaSauli Caidines maT? ministri gveubneba _ sabuTebi maqvso. me
Tqven mogaxsenebT ra sabuTebi aqvs b. ministrs, Tu sxva sabuTebi aqvs
kidev mas Tavis portfelSi es man wagvikiTxos.
rogorc mogaxseneT, ori kviris Semdgom, rodesac xonSi yovelive
qalaqis meTaurebisagan gamowveuli eqscesebi miqra, 6 seqtembers ap-
atimreben da quTaisSi mihyavT xonis moqalaqeni, maT iq akaveben. amis
Semdgom 9 seqt. gaemgzavrebian xonSi administraciis inspeqtoris Ta-
naSemwe mamforia da damfuZnebeli krebis wevri giorgi faRava.
rogorc Tavis moxsenebaSi sweren, maTi mizania „kvleva-Ziebis“
moxdena xonis ambebis Sesaxeb.
aravin uwyis rad daapatimres xonis moqalaqeni am kvleva-Ziebis
moxdenamde? jer dapatimreba, mere danaSaulis Zebna – aseTi Cveuleba
dasCemda am bolo dros Cvens Sinagan saqmeTa uwyebas.
b.b. mamforias da faRavas „kvleva-Zieba“ erTad-erTi sabuTia mTav-
robis xelSi. ra mogvca am Ziebam? daviwyoT Tavidan – b. mamforias
da faRavas moxsenebidan: „10 enkenisTve # 109. Sinagan saqmeTa minis-
trs. saidumlod. (iusticiis ministri gegeWkori adgilidan: saidan
gaqvT?) Cven, damfuZnebeli krebis wevrebs ufleba gvaqvs gavecnoT am
sabuTebs, Tumca ukanasknel dros am sabuTebs zogierT saministroeb-
Si ar gvaCveneben.
„qalaq xonSi es erTi xania Tavi iCina moZraobam, romelic mimar-
Tulia adgilobriv demokratiis winaaRmdeg. aseT moZraobas saTave-
Si udganan ramodenime demokratiuli weswyobilebisTvis ara saime-
do pirebi, romelTaganac zogi piradi interesebiT aris aRWurvili,
zogi ki ver Serigebian demokratiul weswyobilebis ganmtkicebas da
amitom yovelive RonisZiebas xmaroben xeli SeuSalon Cven mTavrobis
mier ama Tu im dargSi gadadgmul nabijebs.
„reaqcionuri mizniT“ daiwyes xalxSi xmebis gavrceleba: „Cveni
mTavroba ver aris Tavis adgilze, rom maT safrTxe moelis, rom male
qalaqis TviTmmarTvelobis meTaurebs dasWirdebaT gaqceva da sx. amg-
var xmebis gavrcelebam iseTi gavlena iqonia xalxze, rom ama 19 maria-
mobisTves xonSi, bazarSi moaxdines mTeli sazogadoebis kreba, sadac

276
Seuracxyoba miayenes gamgeobis wevrs, scemes TviTmmarTvelobis msax-
urs da mouwodebden xalxs TviTmmarTvelobis mosamsaxureTa dasaxo-
cad da dawesebulebis dasamtvrevad. amgvari agitacia TandaTan gr-
Zeldeboda da maT 24 mariamobisTves gadawyvetili hqondaT moexdinaT
didi kreba da sisruleSi moeyvanaT TavianTi ganzraxvebi. miviRe ra
oficialuri cnoba aseT mosalodnel gamosvlaze, me im wamsve miviRe
saTanado zomebi da adgilobriv organizaciebTan da erobasTan Se-
TanxmebiT gavgzavne sakmao Zala xonSi am dRisTvis, rom aseT gamosvlas
adgili ar hqonoda... garda amisa TviT xonSi saxalxo gvardiis Stabis
ufrosma moaxdina gvardiis mobilizacia axlo soflebSi da am dRisT-
vis sakmao Zala Sekriba xonSi.
rodesac iq aseTma ukmayofilebam iCina Tavi da amnairi xasiaTi
miiRo, me iZulebuli viyavi gamego iniciatorebTa vinaoba da ga-
momewvia isini quTaisSi. Sevasrule ra ese, me meore dResve (miuRia 8
seqtemb.) damfuZnebeli krebis wevri giorgi faRavasTan erTad gave-
mgzavre xonSi, sadac adgilobriv movaxdineT kvleva-Zieba, Tu ram-
denaT CvenSi mosuli cnobebi Seesabameba sinamdviles. kvleva-Ziebis
saSvalebiT me da d. kr. wevrma gamovikvlieT, rom q. xonSi zogierTi
politikurad ara saimedo pirebis zed-gavleniT reaqcionerebi Zlier
gaTamamdnen, rom aseTma pirebma, miuxedavad imisa, rom qalaqis TviTm-
marTvelobas araviTari gadasaxadi, garda SefasebiTi gadasaxadisa ar
SemouRiaT, isic jer ar gadauxdevinebia xalxisTvis, aSkarad gailaS-
qres qal. TviTm. winaaRmdeg, riTac xeli Seuwyes SeeqmnaT xonSi ise-
Ti reaqcionuri atmosfera, romelic saWiro iyo maTi miznebisaTvis.
iqonies ra aseTi gavlena xalxze, maT bolos, TiTqmis aSkara gamosvla
moaxdines da, rom ar Careuliyo adgilobrivi gvardia da quTaisidan
gagzavnili milicia, SeiZleba xonSi adgili hqonoda eqscesebs, ro-
goricaa darbeva qalaqis TviTmmarTvelobisa. Cemi da adgilobrivi
xelmZRvaneli organizaciis azriT, saWiroa rameTi dasja ramodenime
pirebis, romelic xels gviSlian vawarmovoT dadebiTi muSaoba Cve-
nis respublikis sasargeblod. aseTi pirebi, rogorc kvleva-Ziebam da
adgilobriv saimedo respublikisaTvis pirebis dakiTxvam gamoarkvia,
arian: 1) nafici veqili luka lukas-Ze baxtaZe, 2) gerasime petres-Ze
melaZe, 3) antoni da 4) evgeni simonis-Ze baxtaZeebi, 5) niko isidores-Ze
WavWaniZe, 6) giorgi daviTis-Ze sanaZe, 7) iason pavles-Ze Cxenkeli.
vardgen ra zemoxsenebuls Tqvenda sayuradReboT, vSuamdgomlob
Tqvens winaSe maT dasjas administratiuli wesiT ise, rogorc Tqven
dainaxavT sakmaod, rom kanonierma zomebma iqonios gavlena sxva ara
saimedo pirebze da bolo moeRos xonSi reaqcionerebTa TareSs. in-
speqtoris TanaSemwe mamforia.
amis Semdgom iwyeba TviT „kvleva-Ziebis“ oqmi, romelic 9 seqtem-
bers SeudgeniaT xonSi b. mamforias da faRavas:
varlam mixeilis-Ze gardavaZe. q. xoni qal. Tavi. „xonSi erTi xa-
nia Tavi iCina moZraobam TiTqos da qalaqis TviTmarTvelobis wi-

277
naaRmdeg. am ukanasknel dawesebulebis winaaRmdeg isini ilaSqreben
imdenad, ramdenad TviTmmarTveloba aris gamatarebeli cxovreba-
Si dawesebuli gadasaxadebisa. amnairad moZraoba aris mimarTuli
saxelmwifoebriv weswyobilebis winaaRmdeg, raica naTlad sCans
imidan, rom sulis Camdgmelni am moZraobisa arian aSkara reaqcio-
nerebi, romlebsac sul, damokidebuli 1905 wlidan, damokidebulo-
ba hqondaT da aqeT Zveli weswyobilebis interesebis damcvelebTan.
meTaurebi am moZraobisa, rom miaRwion mizans, avrceleben Zalze
gazviadebul da cru xmebs, rogorc adgilobriv TviTmmarTveloba-
ze, ise mTavrobis Sesaxebac. xSirad bevri iniciatorTagani gaiZaxo-
da, viTomc Cveni mTavroba gasaqcevad aris momzadebuli da dRes Tu
xval, rodesac mova denikini, Tqvenc adgilobriv TviTmmarTveloba-
Si mosamsaxurebic unda gayveT mTavrobaso. (piradaT misTvis uTqvam-
To) aseTma maTma moqmedebam bolo xanebSi ufro farTe xasiaTi miiRo.
19 mariamobisTves iniciatorTa SemweobiT moaxdines bazarSi mTeli
sazogadoebis kreba, sadac Seuracyofa miayenes gamgeobis wevrs ilia
ruxaZes, scemes TviT msaxurs da mouwodebden xalxs _ TviTmmarTv-
elobis msaxurTa dasaxocad da dawesebulebebis dasamtvrevad. rom
sisruleSi moeyvanaT maT TavianTi ganzraxva, 24 mariamobisTves gad-
awyvites gaemarTaT kreba. me miviRe ra es mxedvelobaSi, im wamsve _
pirdapiri mavTuliT SegatyobineT Tqven administraciis warmoma-
genels, mogeSvelebinaT 24 agvistos Tvis Zalebi quTaisidan, radga-
nac adgilobrivi ZalebiT ar ZalgviZda Cagveqro maTi gamosvlebi.
rogorc mogexsenebaT, Tqven maSinve inebeT gankarguleba, gamogza-
vneT Zala quTaisidan da eqscesebs amis gamo adgili ar hqonda. ga-
mosvlebis iniciatorebaT, – rogorc me maqvs gamokvleuli, mimaCnia
Semdegi pirebi: (CamoTvlilia igive pirebi).
ilia zosimes Ze ruxaZe xonis qalaqis gamgeobis wevri:
„19 agvistos ama wlis q. xonSi eklesiis moedanze saRamo xans
Sekrebili iyo 200-de qali da kaci. zaris xmaze, romelic mouwodeb-
da kidev xalxs, mec wavedi moednisakkn. iq misvlisas me gavigone, rom
erTi xonelTagani, saxeldobr niko WavWaniZe, eubneboda im jgufs,
romelic iyo masTan axlo, rom qalaqma daawesa bevri gadasaxadi da
Cven amas ver avitanTo. amaze me xalxs miveci Sesaferi ganmarteba. am
dros CemTan movida ramdenime piri, romlebmac xonSi ganmicxades,
rom raRac qaRaldze gvawerineben xels, mgoni kolia wulukiZis gan-
Tavisufleba unda xalxs da es imisi qaRaldi unda iyoso. me, marTlac
davinteresdi, mindoda gamego Tu ra iyo is qaRaldi, romelzedac
xalxs awerinebden xels. rodesac mivedi im adgilas, sadac xalxs xels
awerinebden, me vnaxe qaRaldi magidaze. iqve axlo iyvnen anton da ev-
geni simonis Ze baxtaZeebi. rodesac me vnaxe qaRaldi, SevamCnie, rom
dasawyisi am qaRaldisa iyo carieli (uteqsto), qveviT ki iyo gvari da
saxeli xelis momwerlebis. Cems SeniSvnaze, ratom uteqsto qaRaldze
awerinebT xels xalxsao, erTma iq myofma moqalaqem (gvari ar maxsovs)

278
mipasuxa, rom teqsti aqvs Senaxuli anton simonis Ze baxtaZeso. rode-
sac me mivmarTe am ukanasknels, man miTxra, Tu ginda axlave me TviTon
davswer teqsts imisa, rom Cven qalaqi ar gvindao. bolos ki miTxra _
teqsti aqvs Cvens veqilso. vfiqrob, rom mas saxeSi hqonda luka lukas
Ze baxtaZe. amis Semdgeg anton baxtaZe avida iqve aivanze da mimarTa
xalxs: „sazogadoebav, ruxaZe qaRalds xevso“. am mimarTvis dros iqve
iyo axlo antonis Zma evgeni, romelmac daiZaxa: dahkariT magaso“ da
rom iq ar yofiliyo daTa WavWaniZe, me xeliT Seuracxyofas momayeneb-
da xsenebuli evgeni baxtaZe. am ambis Semdeg meore jgufisken modioda
gerasime petres Ze melaZe, romelmac dainaxa TviTmmarTvelobis da-
raji giorgi tabiZe. rodesac am ukanasknelma SemCneva misca (xma: ra
saxiT?) melaZes, rom is yviroda, melaZem scema tabiZes.
Cemis Rrma rwmeniT, aseTi gamosvla aris viTomda mimarTuli im-
denad qalaqis TviTmmarTvelobis winaaRmdeg, marTla ki isini ar ar-
ian kmayofili arsebul weswyobilebiT da eZeben sxva da sxva mizezebs.
miT ufroa es misaRebi mxedvelobaSi, rom iniciatorebi aseTi gamosv-
lebis arian aSkara reaqcionerebi, romlebsac sul araferi ar swamT
arsebuli weswyobilebis. erTi aseTi iniciatorTagania luka baxtaZe,
romelmac Tavisi nebiT gaitana partebi qalaqis skolidan, radgan Se-
noba ekuTvnis mas. meubneboda, rom male yvela Tqven waxvalT aqedano“.
umTavresi mamforia-faRavas kvleva-ZiebaSi aris es ori Cvene-
ba. maT daukiTxavT kidev erTi qalaqis gamgeobis wevri da qalaqis
sabWos Tavmjdomare. isinic sityva-sityviT imeoreben amaT Cvenebas.
rodesac kontr-revoliucionerebs CamoTvlian, warmoidgineT im rva
kacs yvela erTi rigiT asaxelebs, TiTqos yvelas erTi wyarodan ga-
daewerosT. maSasadame mTeli „kvleva-Zieba“ gamoixata imaSi, rom Ca-
moarTves Cveneba dainteresebul pirebs, romlebmac quTaisidan jar-
ebi gamoiwvies xonis moqalaqeTa winaaRmdeg. cxadia, rogori unda
yofiliyo maTi Cveneba. am mxriv gansakuTrebuli yuradRebis Rirsia
qalaqis Tavis amxanagis ruxaZis Cveneba, nu Tu SeiZleba Tundac erTi
iotis odena ndoba viqonioT am Cvenebisadmi? Tqven gaxsovT, rogo-
ria is. b-ni ruxaZe, xonelia, magram masTan midian jgufebi, veravis
scnobs, Tu isini mas imas eubnebian, rac daWerilTaTvis sazianoa.
misi CvenebiT 70 wlis moxuci mas galaxvas upirebs, Semdeg sruliad
umizezod, moulodnelad aivanze ava da iqidan uyviris xalxs: „dah-
kariT magaso“ da sxv. miliciis ufrosi ki iqave aris krebaze. rasak-
virvelia, miliciis ufrosis Cveneba rogorc mTeli damswre xalxis
Cveneba, sul sxva xasiaTisaa.
am qalaqis mesveurTa garda, daukiTxavT gvardiis Stabis ufrosi
da soc.-dem. iaCeikis Tavmjdomare. amaTi Cveneba Sexmatkbilebulia.
daukiTxavT kidev ramodenime gareSe pirisaTvis da xuTiode ubralo
moqalaqeTaTvis. (soc.-dem. skamebidan: ras niSnavs ubralo moqalaqe?)
ubralo moqalaqeebi niSnavs iseT moqalaqeebs, romelnic arc qalaq-
is Tavia, arc Stabis ufrosi da arc social-demokratiul iaCeikis

279
Tavmjdomare. am moqalaqeT ra aCvenes ar vici, vinaidan maTi Cveneba
TiTo-orola striqoniT aris gamoxatuli da xonis ambebze araviTar
pasuxs ar iZleva, me ar vici araferi aCvenes maT, Tu Caweris dros
gamorCaT. me TviTon Cavwere xonSi yofnis dros, ra aCvenes maT mam-
forias. es Cveneba diametralurad ewinaaRmdegeba qalaqis Tavebis
Cvenebas da „kvleva-ZiebaSi“ rom moeTavsebinaT, rasakvirvelia, mox-
erxebuli ar iqneboda.
amaT Cvenebis Sesaxeb oqmi arafers gveubneba, xolo mamforia ga-
mosula xalxSi, gamoucxadebia – awi dakiTxva SeCerebulia, vinaidan
yvelaferi sakmaod gamoirkva da dakavebulni dauyovnebliv dab-
runebuli iqnebian xonSio. me mwams, rom dakiTxvis Semdeg mamforia
ase hfiqrobda. xolo wavida quTaisSi da iq daswera, Tu daawerines, me
ar vici, is moxseneba, romelic me aq wavikiTxe da romelic metad sag-
azeTo stiliTac aris dawerili. SeiZleba b-nma mamforiam es moxsen-
ebac „adgilobriv organizaciebTan SeTanxmebiT“ Seadgina. ai, b.b. is
sabuTebi, romelzedac aseTi rixiT laparakobs b-ni ministris amxanagi
am sabuTebis mixedviT yoveli miudgomeli administratori samarTal-
Si miscemda im pirebs, vinc xonidan gamogzavnili yalbi moxsenebebiT
jarebi gaiwvies da Seqnes iseTi sulieri ganwyobileba sazogadoeba-
Si, rom sul ubralo rameze mosalodneli iyo marTlac da areulobis
da sisxlis Rvris atexa. magram iqneb Tqven gsurT erwmunoT b. ruxaZis
Cvenebas? maSin samarTalSi unda migecaT is pirebi, vinc misi sityviT
xalxis krebas „pogromisaken“ mouwodebda. aseTi borotmoqmedebisaT-
vis ufro mZime sasjeli ar iqneboda vidre administratiuli dapatim-
reba? rad ar aZlevT am pirebs samarTalSi? (xmebi soc.-dem. skamebidan:
iqneb misces samarTalSi, xmauroba). ara, bb., ar miuciaT samarTalSi
da verc miscemT, vinaidan Tqven geSinianT sasamarTlosi. (erovn.-dem.
skamebidan taSi). Tqven kargad iciT, rom samarTalSi micemas Tan das-
devs saqmis gamoZieba. gamoZieba ki daadasturebs imas, rasac dRes mTe-
li xonis sazogadoeba erTsulovnad ambobs da damnaSavis skamebze na-
cvlad dapatimrebulebisa Tqveni bobola moRvaweebi dabrZandebian.
ministris sabuTebis Sesavsebad b-ni WavWaniZe iyo xonSi gagzavnili.
ra sabuTebi mogvitana man? misi dasabuTeba imaSi mdgomareobda, rom
is mTeli saaTi ekamaTa martvilels, romelsac „saqarTveloSi“ hqon-
da werili moTavsebuli. martvileli ar swers marTalso da sx. davi-
jeroT, rom es asea. mere ra SuaSia is pirebi, romelnic sapyrobileSi
sxedan? b-n WavWaniZes maTi braldebis dasamtkiceblad aq Worebi da
insinuaciebi moutania. is aris namdvili reaqcioneri, radgan Zvelad
mamasaxlisi iyo, meore misi TanaSemwe iyo, mesame namdvili avazakia
da sx. nu Tu es aris Tqveni sabuTebi? Tu mamasaxlisoba aseTi cod-
vaa, gana cota „pristavi“ da Zveli policieli gyavT friad dids da
sapatio adgilebze? (xmauroba). is aq amtkicebda, baxtaZes is awuxeb-
da, rom qalaqi mas saxls arTmevdao, is miwa, sadac saxlia aSenebuli,
winad saeklesio iyo da mefem aCuqa mamasao. exla mas es saxli da miwa

280
unda CamoerTvaso. sainteresoa vicodeT, rodis gaxdiT Tqven saekle-
sio qonebis aseTi damcveli? (sicili marcxniv, xmauroba). Tu eklesias
rame aqvs saZebari, rad iwuxebT Tavs. TiTonve mosZebnis. meore, Cxen-
kels – kidev saxlis rekvizicia awuxebs. misTvis Tqven wagirTmeviaT
saxli. is yaCaRia, avazakio.
es me ar vici, xolo me vici sasamarTlos es dadgenileba (kiTxu-
lobs), romeli dadgenilebiT am Cxenkelma Tqven sami Tvis cixe mogisa-
jaT. (WavWaniZe: me gavasaCivre da gavmarTldi?). es kargi ginebebiaT
da Tu Semdeg instanciaSi kidev gamarTldiT, Semdeg TiTon Tqven
unda misceT Cxenkeli samarTalSi da rodesac imas sasjels miusjiT,
rogorc es Tqven man giyoT, merme gamoxvideT aq da ilaparakoT iseTi
rixiT, rogorc amas dRes SvrebodiT. (xmauroba) WavWaniZe brZanebs –
qalaqs araviTari gadasaxadi ar SemouRia da radgan es asea, maSasa-
dame SekiTxva usafuZvloa. me es gadasaxadebi am Jamad ar mainteresebs,
SekiTxva sul sxva sagans Seexeba. Statebi mcirea, 11 kaci muSaobs qa-
laqis gamgeobaSi. wineT marto mamasaxlisi iyo es da mravali maTi Ta-
naSemwe da mwerlebio. unda icodes yofilma Tavma, rom qalaqis gam-
geoba ar aris am mamasaxlisis magieri. mamasaxlisebis nacvlad iqnebian
komisrebi da milicia, xolo qalaqis mosamsaxureni es kidev zedmeti
iqneba. b-ni WavWaniZe scdilobs xonis ambebs partiuli elferi misces.
erovnul-demokratebis saqmea esao xonSi, rom me sajaro kreba movaw-
ye iq qalaqis Tavisa, xmosnebis da miliciis Tan daswrebiT. am krebaze
qalaqis Tavma sajaroT daadastura Cemi sityvebi, rom am saqmeSi ar
yofila gareuli ucxo Zalebis muSaoba da arc romelime partias mi-
uRia monawileoba. rogor gnebavT, vis unda daujeroT Cven – xonis
exlandel, Tu yofil Tavs? (xmauroba. sicili) daubrundeT adminis-
traciis moqmedebas: 6 daapatimres es pirebi. 9 gamoZieba moaxdines.
Semdgom gaanTavisufles, ramodenime dRis Semdgom isev daiWires.
administracia mxolod dainteresebul pirebis Cvenebas daemyara. ar
daukiTxavT mazris komisrisaTvis, (an dakiTxes da saqmeebSi ar aris)
ar daukiTxavT xonis komisrebisaTvis, miliciis ufrosis Cveneba Caw-
erilia ramodenime striqoniT. me minda gavigo, rodesac administra-
cia damnaSaveebs eZebs Tundac reaqcionerebs da kontr-revoliucio-
nerebs, uwinares yovlisa vis unda mimarTavdes – Tavis xel qveiTebs,
visac dakisrebuli aqvs wesierebis dacva da borot-momqmedTa devna,
Tu iaCeikebis da Stabebis wevrebs? (sicili, xmauroba). me minda Sevav-
so es nakli gamoZiebisa. me Tqven gadmogcemT ministris xelqveiT ad-
ministraciis azrs am saqmis Sesaxeb. xonis erTi ubnis komisari, rome-
lic Tavis Cvenebas xels awers, ase agviwers ambavs (xmebi: daasaxeleT,
romeli komisaria). me davasaxeleb yvelas gvarsa da saxels, xolo im
SemTxvevaSi. Tu b. ministridan meqneba sityva, rom am pirebs araviTari
risxva ar moelis. (xmebi: daasaxeleT, daasaxeleT!). es gaxlavT mTavar
angelozis ubnis komisari yufaraZe. is ambobs: „mas Semdeg, rac qalaq-
is gamgeobisagan darigda gadasaxadis furclebi, xalxSi mravalnai-

281
ri miTqma-moTqma daiwyo. xalxSi ambobden, Cven amden gadasaxads ver
avitanTo, Tu gavCumdiT kidev meti dagvedebao da umjobesia qalaqi
moixsnaso, xolo rac Seexeba saxelmwifo gadasaxads, Cven mas savsebiT
vRebulobTo. kreba mSvidobiani iyo. xolo xalxSi aRelveba Semoita-
na qalaqis Tavis moadgiles aCqarebulma moqmedebam. vinc exla daW-
erilia, yvela mosawoni da sapatio xalxia da maTi raime cudi aravis
unaxavs. isini iyvnen amorCeuli mTavrobasTan xalxis survilis war-
sadgenad. xalxi metad ukmayofiloa maTi daWeriT. araferi Tavisu-
fleba ar yofila respublikaSi, Tu Cveni Txovnis wardgenisaTvis iW-
eren xalxis amorCeul pirebso. isini arafer qadagebas da agitacias
ar awarmoebdnen“. „es aris erTi komisaris azri. exla movisminoT meo-
re administratoris azri. (arseniZe: vin aris magisTana patiosani?) es
gaxlavT goderiZe. is ambobs: „xalxi laparakobda: qalaqi ar gvindao.
raime mavne qadageba ar yofila. dakavebuli pirebi saimedo pirebia.
araferi cudi ar CaudeniaT. magaT daWeras xalxi Zlier swuxs“. exla
movisminoT qalaqis mTeli administraciis ufrosis – xonis milici-
is ufrosis azri (soc.-demokratiul skamze xmauroba. sp. kedia: ar
gegonaT gana?) es is piria, romelic maxlobels monawileobas iReb-
da krebaSi da ruxaZe man daixsna, rodesac Tavis utaqtobiT man xalxi
gaabraza. (ministrebis skamebidan, ra gvaria!) es gaxlavT burjanaZe.
exla mogaxsenebT gvars, radgan miRebuli maqvs dapireba, rom maT
araferi usiamovneba ar SexvdebaT Tavis swori azris gamoTqmisTvis.
am Jamad is sxvagan aris gadayvanili. (veSapeli: ra mizeziT?)
ara, Tavis surviliT. is mogviTxrobs: „xalxSi Sinauruli molapa-
rakeba iyo. didi gadasaxadebi mogvelis, movaxdinoT kreba da viTxov-
oT, rom xoni qalaqad ar iyos. daveswari krebas. iq iyo q. Tav. moad.
ruxaZec. iq xelis mowerac iyo. rom vkiTxe – ras awer xelsaTqo, miTx-
res: ar gvinda xoni qalaqad, rom darCeso. me iqve videqi. Seiqna xalxSi
xmauroba. ariqa ilia ruxaZem qaRaldebi wagvarTvao. xalxma iZguvla.
mivardi da tkbili sityviT davamSvide xalxi, Torem SeiZleboda is
daeglijaT. ilia ruxaZe sxvebs gamovatane, gamovapare. me ki xalxs
vawynarebdi. misi darajis galaxva ar Semixedavs. xolo eqiCureboden
ki. is pirebi vinc daakaves, arafers cudSi ar SeminiSnavs. mTavrobis
sawinaaRmdego agitacia aravisTvis SemimCnevia. quTaisidan milicia
vin daibara ar vici. xolo qalaqis gamgeobaSi gadmomcems quTaisSi
SeTvlili gvaqvs da mazris komisari da milicia Camovao. CemTan da
miliciasTan xalxi metad morCilad iyo. yvela Cems gankargulebebs as-
rulebdnen“. am rigad mobilizacias awyoben, Soridan milicias ibare-
ben da xonis miliciis ufros amas arc ki umxelen. man es dabali mosam-
saxureebisagan gaigo.
vfiqrob, rom moyvanili sabuTebi sakmaod aSuqeben xonis ambebs
da zogierTi qalaqis meTauris rols am saqmeSi. me ar vici adminis-
tracia brma iaraRi gaxda amaT xelSi, Tu Segnebulad wavida aseTs
yovlad Seuwynarebel moqmedebaze. xoneli moRvaweni ki am repre-

282
siebidan sul sxva Sedegebs moelodnen. hfiqrobden – SiSiT gana-
mtkicebden Tavis Seuryevel gavlenas. am Jamad isini aRar malaven,
rom respresiebma cudi nayofi gamoiRes. xalxi sruliad daiSores.
represiebis sawinaaRmdego azri Tavidanve mtkice yofila TviT qa-
laqis gamgeobis wreebSi. 19 da 24 krebebis Semdgom, Semdgara xmosan-
Ta kreba am saganze. oqmi me ver viSove xonis moRvaweTagan. (WavWaniZe:
me maqvs ager!). keTili, Tu Semcdarad gadmovce, gamisworeT. oqmis
Sinaarsi depeSiT gadmomces xonidan da Sinaarsi aq maqvs Cawerili
upartio xmosnis CvenebiT. (xmauroba). moTmineba iqonieT. amas meti
mniSvneloba aqvs, vinem Worebs, romelic Tqven aqedan giTxres. „xmos-
nebma davadgineT, rom araferi represiebi ar yofiliyo miRebuli
da xalxisTvis uban-uban gaecnoT saqmis namdvili viTareba“. ra unda
gaecnoT uban-uban xalxisTvis? unda gaecnoT SefasebiTi gadasaxadis
xasiaTi, es gadasaxadi xonis mcxovrebTaTvis axali iyo. wineT ar ic-
nobden mas. qalaqis mesveurebma araferi xalxs ar auxsnes. ise daarig-
es furclebi, da garwmunebT, Tqvenc ver gaigebT am furclebis
Sinaars wesierad. Sig sweria – Tqveni qoneba qalaqis gamgeobam Se-
fasebiT gadasaxadisTvis Seafasa amdeni aTasi. iq araferia naTqvami
Tu ra procenti unda gadaixados moqalaqem. aris mxolod erTi ci-
fri. ar aris gasakvirveli, rom xalxma ise gaigo, TiTqos es cifri mas
unda gadaexada qalaqisaTvis. (xmebi: nu-Tu Tqveni partiis xalxma es
ar icoda? raT ar auxsnes?).
iqneb es zogierTma swored gaigo, magram maTs movaleobas ar Sead-
gendaT sofel-sofel CamoearaT da xalxisTvis aexsnaT gadasaxadis
xasiaTi. es Tqveni qalaqis Tavis da misi amxanagebis movaleoba Sead-
genda. exla, rom apireben uban-uban krebis gamarTvas, cota gvianaa,
es maSin unda moexdinaT da xalxisTvis namdvili muSaoba aexsnaT. da,
rom am saqmeSi mravali gaugebrobasac hqonda adgili, esec aSkaraa.
me aq Cawerili maqvs samocamde sxva da sxva mdgomareobisa da wris mo-
qalaqeTa Cveneba, magram amas Tqven ar gagacnobT, vinaidan es Cvenebe-
bi me mindoda piradi rwmenis SesamuSaveblaT am saganze. xonidan wa-
mosvlisas, moqalaqeTa kreba gavmarTe, rom masSi damSvideba Semetana
da Cemi iq Casvlac axali miTqma-moTqmis sagnad ar gamxdariyo. krebas
daeswro qalaqis Tavi da mravali xmosani milicielebi da sx. krebam
mTxova TqvenTvis gadmomeca maTi Txovna, romelic maT ver gamogza-
vnes, vinaidan maTi warmomadgenlebi daapatimres. maT survils Tqven
ukve icnobT. (WavWaniZe: ramdeni kaci daeswro?). me ar damiTvlia ram-
deni kaci daeswro, sakmao blomad, Tumca miRebuli iyo zogierTi
zoma, rom naklebi Sekrebiliyo. maT Txovnas ki, Tqven mogexsenebaT,
ramdeni piri awers – ori aTasamde moqalaqeT uweria xeli. (WavWaniZe
– vin gamoiZia, xalxma moawera, Tu ara?). ager aris is peticia, rom-
lisTvis xonSi aseTi aur-zauri astexeT, Tqven SegiZliaT gamoiZioT,
mas xalxma moawera xeli Tu ara. yovels SemTxvevaSi Tqven erTic ver
gamoginaxavT iseTi, romelsac eTqvas – me momatyuiles da SecdomiT

283
movawere, Txovnis Sinaarsi me ar vicodio da sx., rogorc amas b. rux-
aZe aCvenebs. aseTi vinme erTi mainc ver gamoZebneT? xonis krebam dam-
avala gadmogceT misi Txovna, rom es pirebi Tqven gaanTavisufloT,
vinaidan maT araferi danaSauli ar miuZRvis garda imisa, rom xalxma
davavaleT am Txovnis Sedgena da xelis mowerao. rom ar eTqvaT aq,
SeiZleba didi nawili iyo aseTi dadgenilebis winaaRmdego, Tavmj-
domares kenWi vayrevine. mTeli xalxi aRmoCnda am azris momxre da mis
winaaRmdeg arc erTi xeli ar aweula, Tumca krebas daeswro yvela is
pirebi, romelnic, Tqven iciT, rogor aSuqebden am saqmes b.b. me gavaT-
ave. ukeTu Cem mier warmodgeneli masala am saganze Tqven damajereb-
lad ar migaCniaT, aucilebeli saWiroa, rom specialuri komisia gag-
zavnos damfuZnebelma krebam yvela fraqciis warmomadgenelisagan
am saqmis adgilobriv gamosaZieblad. amas moiTxovs saqmis interesi,
xalxma unda gaigos, rom iseTi SenTqmulobani xalxTa winaaRmdeg, ro-
melsac SeiZleboda didi ubedurebebi gamoewvia, dausjelad ar Caiv-
lis. xalxma unda dainaxos, rom damfuZnebeli kreba fxizel darajaT
udgia kanonierebas da samarTals da ar adasturebs mTavrobis iseT
nabijebs, romelnic usamarTlo da ukanono arian. (taSi: erov.-dem.
skamebidan).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs WavWaniZes.
iv. WavWaniZe (s.-d.) b-nma a. asaTianma Tavis sapasuxo sityvaSi Seeca-
da udanaSauloT dasjilebad gamoeyvana xonis gamosvlis iniciato-
rebi da meTaurebi. mas mohyavs yofili miliciis ufrosis burjanaZis
da ubnis zedamxedvelis viRac yufaraZis Cvenebebi, romelTac TiTqo
ganucxadebiaT, rom luka baxtaZe, iason Cxenkeli, romelnic dRes
imalebian, da sxvebi, araferSic ar arian damnaSaveni; b-ni asaTiani
imowmebs agreTve raRac Txovnas, romelsac TiTqo ori aTas xonel mo-
qalaqes mouweria xeli. batonebo, rogorc SekiTxvis dasabuTebidan
sCanda, nacional-demokratebi moZraobis mizezad asaxeleben xonis
qalaqad gadakeTebiT gamowveul did xarjebs. dRes, rom xonSi gaau-
qmoT qalaqis TviTmmarTveloba da mis nacvlad SemoiRoT saerobo
erTeuli, maSinac axlandelze naklebi StatebiT da xarjebiT veras
gaxdebiT da arsebul Stats ver SeamoklebT.
b-n asaTians unda daemtkicebina, rom xonSi marTla didi gadasaxa-
debia, bevri xarjebia da mcxovrebT ar SeuZliaT am didi xarjebis ata-
na. man es ver daamtkica maS ras Txoulobs is Txovna, romelic asaTians
ukavia xelSi da romelzedac TiTqo ori aTas xonels uweria xeli?
marTlac da giJebi xom ar arian es xalxi? ara, xonSi giJebi ar arian,
arian mxolod oriode suliT avadmyofni; erTi maTgani imaT ricxvSia,
vinc TiTqo xonelebma airCies mTavrobis winaSe saSuamdgomlod. maS
raSia saqme? ra unda ori aTas xelis momwers? ras erCian im qalaqis
TviTTmarTvelobas, romlis winaaRmdeg interpeliantebma erTi sabu-
Tic ki ver moiyvanes im qalaqis TviTmmarTvelobis winaaRmdeg, ro-
melmac mokle xanSi xonis mcxovrebT mouwyo Cinebuli saavadmyofo,

284
ambulatoria, afTiaqi, sasursaTo maRazia da sxva? aSkaraa, rom saqme
ise ar gaxlavT, rogorc nacional-demokratebi brZaneben. aSkaraa,
rom aq brZolaa gaCaRebuli ara xonis qalaqis TviTmmarTvelobis
winaaRmdeg marto, aramed demokratiul wyobilebisa da demokrati-
ul mTavrobis winaaRmdeg. Cveni nacional-demokratebi ver ineleben
am ukanasknels: maT uaRresad sZulT da ejavrebaT Cveni demokrati-
uli da socialisturi mTavroba (nac.-demokr. adgilidan: marTalia
­gvZuls!). gZulT imisTvis, rom igia muSaTa klasis, demokratiis mTav-
roba da ara spekuliantebis.
swored es siZulvili gikarnaxebT Tqveni agentebis saSualebiT
avrceloT usazizRresi Worebi da aamRvrioT wyali. aq aSkaraT ga-
mosWvivis b-no nacional-demokratebo, Tqveni reaqcionuri miswrafe-
bani da tyuilaT lamobT mis miCqmalvas. ori aTasi xelis moweriT.
mere vin Seamowma eg ori aTasi xelis mowera? me vekTxebi b-n asaTians:
SeuZlia ki mas ikisros imis pasuxismgebloba, rom eg ori aTasi xelis
mowera wesierad aris Sekrebili? ase mec SemiZlia wavide da xval
oTxi aTasi da metic xelis mowera Sevkrifo. ara, batonebo, am gziT
veravin fons ver gava da ver SesZlebs xonel yornebis gaTeTrebas.
axla oriode sityva im oratorebis sapasuxod, romlebic xonis
gamosvlas reaqcionur gamosvlas uwodeben, magram administrati-
ulad datusaRebis winaaRmdeg ki ilaSqreben. aba, vin ar icis, rom
sasamarTlos saSualebiT dasja ufro wesieria administratiulze,
magram Cvens mdgomareobaSi myofni jer-jerobiT verc administra-
tiul zomebze vityviT uars. ucxo saxelmwifoTa warmomadgenelni,
romelTaganac aris damokidebuli Cveni saerTaSoriso mdgomareobis
gamorkveva, fxizlad adevneben Tval-yurs yovelive gamosvlas da moZ-
raobas CvenSi. aseT pirobebSi Cven, rom uarvyoT administratiuli
zomebi da ucadoT sasamarTlos ganaCenebs, Cveni mtrebi ara erTsa
da or gamosvlas mogviwyoben, Tavis borot mizans miaRweven da mere
maTi sasamarTlos wesiT dasja gvian iqneba. Cveni mTavroba am gzas ver
daadgeba; igi fxizlad udgas demokratiis interesebs da yovelTvis
sastik zomebs miiRebs maT winaaRmdeg, vinc xels SeuSlis Cvens aRm-
SeneblobiTi muSaobas. Cveni nacional-demokratebi ki TavianT uaz-
ro SekiTxvebiT veravis ver daaSineben da verc xonel reaqcionerebs
gaamarTleben (taSi).
Tavmjdomare. darCa kidev sami oratori, rogor gnebavT, gagr-
Zeldes sxdoma kidev Tu Seswydes? aris Semosuli winadadeba – sx-
domis gadadebis Sesaxeb. vin aris momxre krebis gadadebis? kreba
grZeldeba. (xmebi: kamaTi Seswydes!) gTxovT werilobiTi SemoitanoT
Tqveni winadadeba. sityva ekuTvnis baton arseniZes (xmebi: qvorumi ar
aris) gTxovT werilobiT SemoitanoT yovelgvari gancxadeba.
r. arseniZe. am sakiTxis axla savsebiT gadawyveta ar SeiZleba.
Cawerilia kidev sami oratori. maT unda mieceT saSualeba Tavisi
azris gamoTqmisa. kiTxvam iseTi xasiaTi miiRo, rom erTxel da samu-

285
damoT unda gadavwyvitoT igi. kiTxva ismis ase: vebrZoloT Tu ara
kontr-revoliucias? es ki rTuli sakiTxia. amis damTavrebas ver
moaswrebT dRes, romelic metad saWiroa da saswrafoa. me winadade-
ba Semomaqvs es sakiTxi, vinaidan igi ar iTmens gadadebas, davsvaT da
ganvixiloT. jer gvardias da jars aRmouCinoT daxmareba da Semdeg
vikamaToT iseT sakiTxebze, rogoric aris xonis sakiTxi.
Tavmjdomare. vis sur sityva amis Sesaxeb? sityva aravis surs. vin
aris momxre gadaidos sxdoma? sxdoma grZeldeba kidev erTi saaTiT.
gadavdivar morig sakiTxebze. sanam gadavidodeT am sakiTxebis ganx-
ilvaze aq Semovida soc.-demokr. fraqciis winadadeba iqnes gamotani-
li dRiur wesrigis me-7 _ me-4muxlad.
vin aris momxre iqnes gadmotanili? Semovida winadadeba kvorumi
ar aris. kvorumi aris. sul aris 49-50 wevri. am rigad sxdoma grZel-
deba. 10 milionis avansis saxiT kreditis gaxsnis Sesaxeb sityva ekuT-
vnis b-n niko eliavas.
niko eliava. (s.-d.) samxedro ministri Suamdgomlobs gaiRoT
saxelmwifo xazinidan gvardiis saWiroebisaTvis 10 milioni maneTi
avansaT, im xarjebis angariSSi, romelnic Sedgenilia da unda war-
moadginos dasamtkiceblad. unda mogaxsenoT, rom xarji gvardiisa
navaraudevia sul _ 4 milioni maneTi. magram es xarji navaraudevia
mSvidobiani droisTvis. dRes ki yvelas mogexsenebaT, rom Cveni gvar-
dia gamudmebiT frontze dgas da saomar ganwyobilebaSi imyofeba.
aseTma mdgomareobam gacilebiT gaadida xarjebi da is Tanxa, rome-
lic navaraudevia gvardiis saWiroebisaTvis sruliad ver akmayo-
filebs mas. am mosazrebiT gadadebuli Tanxa unda gadiddes, romelic
unda udrides 85 milion maneTs. dRes momenti Txoulobs gvardiis
bevr saWiroebis dakmayofilebas da samxedro ministri Suamdgom-
lobs gadadebuli iqnes 10 milioni mis gankargulebaSi, aq ar aris na-
Cvenebi dawvrilebiT Tu risTvisaa saWiro am fulis gadadeba. magram
mogaxsenebT, rom igi saWiroa gvardiis „obmundirovkis“ da sursaTis
dasamzadeblad. safinanso komisiam, miiRo mxedvelobaSi momenti da
SesaZleblad miiCnia Tanxis gadadeba. rac Seexeba TiTon cifrs Sei-
Zleba avansis saxiT mieces 10 milioni. (xmebi: kontrolioris azri?)
kontrolioris azri gaxlavT, rom is gadaWrilad Tavis azrs ver am-
bobs, radganac gvardiis mier gaweuli zogierTi xarjebi ar aris jer
kidev gamarTlebuli saTanado sabuTebiT. safinanso komisiam miiRo
es mxedvelobaSi, magram mas Sexeda, rogorc formalur mxares. da
radganac momenti moiTxovs Suamdgomlobis aucilebel dakmayofile-
bas, man ar miaqcia yuradReba wminda formalur mxares. miT umetes,
rom es Tanxa eZleva mas avansis saxiT da amitom Seva im TanxaSi, romel-
ic gadaRebulia gvardiis saWiroebisaTvis.
Tavmjdomare. vis surs sityva amis Sesaxeb? sityva aravis surs.
dekrets kenWs uyri. gTxovT waikiTxoT.
niko eliava (kiTxulobs pirvel §).

286
Tavmjdomare. vis surs sityva? sityva aravis surs. vin aris mom­
xre pirveli muxlis? vin aris winaaRmdegi? Tavi vin Seikava? pirveli
muxli miRebulia.
nikaoeliava (kiTxulobs me-2 §).
Tavmjdomare. vis surs sityva? sityva aravis surs. vin aris momx-
re meore muxlis? vin aris winaaRmdegi? Tavi vin Seikava? meore muxli
miRebulia.
niko eliava (kiTxulobs mesame §).
Tavmjdomare. vis surs sityva? sityva aravis surs. vin aris mom­
xre mesame muxlis? vin aris winaaRmdegi? Tavi vin Seikava? mesame mux-
li miRebulia. vin aris momxre saerTod dekretis? vin aris winaaR­
mdegi? Tavi vin Seikava? dekreti miRebulia da gadaecema saredaqcio
komisias.
kreba grZeldeba kidev, vinaidan erTi saaTi ar gaasula. (xmebi:
ar SegviZlia, daixuros!). Semovida winadadeba, rom kreba daixuros.
kreba gadadebulia. gTxovT moisminoT Semdegi krebis dRiuri wesri-
gi. (mdivani kiTxulobs).
krebas vxurav.
sxdoma ixureba 4 s. da 25 w.

287
saqarTvelos damfuZnebeli kreba
(stenografiuli angariSi)

ormocdamecamete sxdoma

1919 weli, oqtombris 17. tfilisi, sasaxle.

Tavmjdomareobs damfuZnebel krebis Tavmjdomaris amxanagi


simon mdivani.
mdivnobs damfuZnebel krebis mdivani
konstantine jafariZe.
prezidiumSi arian:
eqvTime TayaiSvili da
qristine SaraSiZis asuli.
sxdoma iwyeba dilis 12 saaTze.
Tavmjdomare: gTxovT daikavoT adgilebi. mdivani mogaxsenebT
dRiur wesrigs.
mdivani. (kiTxulobs).

dRiuri wesrigi:

1. saboloo teqsti dekretisa saxalxo gvardiis saWiroebisaTvis


samxedro saministros gankargulebaSi 10 mil. man. gadadebis Sesaxeb.
momxsenebelia gr. naTaZe.
2. saboloo teqsti dekretisa erTdroul sanitarul da pirdapi-
ri saxelmwifo gadasaxadebis myidvelze gadatanis akrZalvis Sesaxeb.
momxsenebelia gr. naTaZe.
3. gagrZeleba msjelobisa erovnul-demokratiul fraqciis mTav-
robisadmi SekiTxvis gamo q. xonis mcxovrebTa warmomadgenlebis dapa-
timrebis Sesaxeb.
4. meore muxlobrivi ganxilva saqarTvelos saxelmwifo bankis
wesdebisa. momxsenebelia d. TofuriZe.
5. meore (muxlobrivi) ganxilva 1915 wlis Tebervlis 2-s kanoni-
sa (germanelTa, avstro-ungrelTa da osmaleTaTvis uZravi sakuTre-

289
bis SeZenis akrZalvis gauqmebis kanon-proeqtisa. momxsenebelia s. ja-
fariZe.
6. ganxilva dekretisa samomrigeblo institutis axal dawese-
bulebaTaTvis avejeulobis SesaZenad 709.220 man. gadadebis Sesaxeb.
momxsenebelia g. giorgaZe.

damateba.

ganxilva dekretisa mTavrobis wevrTa jamagirebis gadidebis Ses-


axeb. momxsenebelia kir. niniZe.
8. ganxilva dekretisa damfuZnebel krebis wevris gasamrjelos
gadidebis Sesaxeb. momxsenebelia kir. niniZe.
9. dekreti muSa mosamsaxureTaTvis pirvel moTxovnilebis saqon-
lis mosawodeblad mTavrobis gankargulebaSi 50 milioni maneTis ga-
dadebis Sesaxeb. momxsenebelia gr. urataZe.
Tavmjdomare. winadadeba aris soc.-demokratiul fraqciisagan
Semosuli dRiur wesrigis Sesaxeb (kiTxulobs) vis surs sityva am
winadadebis Sesaxeb? aravis. vin aris winaaRmdegi? aravin. winadadeba
miRebulia. gadavdivarT sakiTxebze. pirvel sakiTxis Sesaxeb (kiTxu-
lobs) momxsenebelia gr. naTaZe.
gr. naTaZe. saredaqcio komisiam Seaswora es dekreti Semdeg nai-
rad (kiTxulobs muxlobriv).
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis. vin aris winaaRmdegi Ses-
worebisa? aravin. saredaqcio komisiis Sesworebani miRebulia. meo-
re sakiTxis Sesaxeb (kiTxulobs) momxsenebelia gr. naTaZe. gTxovT
waikiTxoT.
gr. naTaZe. (kiTxulobs muxlobriv).
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis. vin aris winaaRmdegi Ses-
worebebisa? aravin. saredaqcio komisiis Sesworebani miRebulia.

erovnul-dem. fraqciis SekiTxva xonis ambebis Sesaxeb.

Tavmjdomare. gagrZeleba erov-dem. fraqciis mier Semotanil


Se­kiTxvis Sesaxeb. sityva ekuTvnis damfuZnebel krebis wevrs iv.
WavWaniZes.
iv. WavWaniZe. moqalaqeno! damfuZnebeli krebis wevrma b. asaTianma
Tavis sapasuxo sityvaSi verafriT ver gaabaTila is cifrebi, romel-
ic me moviyvane. mis SekiTxvas safuZvlad is edo TiTqos datusaRebul-
ni arian udanaSaulo pirebi, TiTqos xonis sazogadoebam ver SesZlo
aetana is mZime tvirTi, romelic mas qalaqma daado.
SekiTxvaSi naTqvami iyo, TiTqos qalaqis TviTmmarTvelobis Senax-
va ise Zvirad ujdebodes q. xons, rom am samZimo xarjis gaRebam aiZula

290
xonis sazogadoeba miemarTa mTavrobisaTvis TxovniT, rom gaeuqme-
binaT saqalaqo TviTmmarTveloba. me aq cifrebiTve daumtkice, rom
qalaqis TviTmmarTvelobis Stati Zalian mcire ricxovania da xarjic
minimaluri.
vTqvaT, qalaqis TviTmmarTveloba xonSi gauqmda da dawesda wvri-
li saerobo erTeuli. maSinac xom saWiro iqneboda gamgeobis sami
wevri, molare, saqmis mwarmoebeli. igive Statebi aris dRes qalaqis
TviTmmarTvelobaSi.
b. asaTians unda daemtkicebina, rom es Stati Zalian didia da xar-
ji iseTi didi, rom xonis mcxovreblebi ver gauZRvebian, magram asa-
Tiani amas ver daamtkicebs. man ganacxada TiTqos me WorebiT gamovedi.
nuTu Worebi iyo is cifrebi, romelic me moviyvane? da Tu is cifrebi
Worebi iyo, mas unda moeyvana sxva, – namdvili cifrebi da moexsenebina
damfuZnebel krebisaTvis. magram mas ar SeeZlo sxva cifrebis moyvana.
Semdeg b. asaTians mohyavs Cveneba yofil miliciis ufrosis da
erTi ubnis zedamxedvelisa da daaskvnis: am Cvenebidan sCans, rom
es xalxi udanaSaulod aris daWerilio da Tan imowmebs 2000 kacis
xel-moweras. me unda vkiTxo b. asaTians: nu-Tu mas SeuZlian ikisros
imis pasuxismgebloba, rom 2000 kacis xelmowera rigianad da wesi-
erad aris mowyobili? me SemiZlian 4000 kacs movawerino xeli. magram
saqme imaSia, vin Seamowma es xelmowera.
da Tu mZime ar aris es xarjebi, maS rad moiTxovs xalxi qalaqis
TviTmmarTvelobis gauqmebas? raSia saqme? es 2000 kaci giJebi xom ar
arian? SeiZleba q. xonSi marTlac moipovebodes TiTo-orola suliT
avadmyofi, romelic fiqrobs, rom mas upireben roskipi SerTon co-
lad. xonSi moinaxeba iseTi suliT avadmyofic, romelic hfiqrobs,
rom yvela lamazi qali maszea Seyvarebuli. aseTi giJebi da suliT
avadmyofebi SeiZleba im deputaciaSiac moxvdnen, romelic xonelebma
airCies.
aSkaraa, rom iq adgili ar hqonia arc did xarjebs, arc did
Statebs. aq sul sxva iyo, saxeldobr is, razedac me migiTiTeT.
aq aris is nawili sazogadoebisa, romelsac ejavreba demokrati-
uli TviTmmarTveloba, demokratiuli mTavroba da saerTod demokra-
tiuli wyobileba.
Semdeg me aRvniSne is, rom swored ivandidSi, rodesac iq kreba
iyo, erT mxareze idga yofili aznauroba da maT miemxro erTi glexi
vaWaraZe, romelsac karga didi qoneba aqvs. imas awuxebs is garemoeba,
rom mas Svidi desetinis da ara oci desetinis SeZenis ufleba aqvs, mas
awuxebs is, rom kanoni nebas ar miscems mezobels adgili CamoarTvas
Calis fasad. ai es aris mizezi gangaSisa.
Tu asaTiani fiqrobs, rom udanaSaulod aris vinme daWerili,
unda daemtkicebina, rom marTlac sazogadoebas mZime tvirTad awevs
es xarji qalaqis TviTmmarTvelobisa, magram man es ver daamtkica da
arc SeeZlo daemtkicebina.

291
danarCenma oratorebma b. gvazavam da baraTaSvilma sul sxva
niadagze gadaitanes es sakiTxi. TviT gvazavas ar uaruyvia is, rom
marTlac SeiZleba reaqcionerebi iyvneno. baraTaSvilma ki pirdapir
ganacxada, rom isini reaqcionerebi arian, magram mainc ar unda dage-
WiraT administratiulad da sasamarTlos wesiT unda migecaT pasu­
xisgebaSio.
rasakvirvelia, umjobesia, rom sasamarTlos wesiT xdebodes da-
tusaReba, magram es SeiZleba mxolod maSin, rodesac cxovreba nor-
malur kalapotSi Cadgeba. dRevandels pirobebSi ki, rodesac ucxo
saxelmwifoTa warmomadgenelni Zalian fxizeli TvaliT da maxvili
yuriT akvirdebian mas, rac xdeba CvenSi da xedaven, rom xan erT adgi-
las da xan meore adgilas xdeba gamosvlebi da winaaRmdegobas uwev-
en demokratiul mTavrobas, – isini amas angariSs uweven da Sesaferi
daskvna gamoyavT.
ra Tqma unda, mTavroba mowadinebulia da es misi pirdapiri mov-
aleobaa, rom Tval-yuri adevnos da saswrafo zomebi miiRos imis
winaaRmdeg, rac Cvens saqmes da momavals avnebs. Tu aseT pirobebSi
administratiul dasjaze xels aviRebT da marto sasamarTlos wesiT
pasuxisgebaSi micemiT davkmayofildebiT, swored is pirni, romelnic
Cveni demokratiis winaaRmdegni arian, moaswreben, sanam maT cixeSi
Casvamen, areuloba moaxdinon da amiT laxvari Cascen Cveni damou-
kideblobis ganmtkicebas.
da amitom swored dRevandel pirobebSi Cven ar SegviZlian xeli
aviRoT administratiul zomebze. es zomebi mimarTulia maT winaaRm-
deg, vinc fiqrobs Tavis gamosvlebiT Seitanos cxovrebaSi afori-
aqeba da xeli SeuSalos demokratiuli wyobilebis ganmtkicebas. da
vinc dRes icavs im xalxs, romelic cxovrebis aseT aforiaqebas iwvevs,
is xels uwyobs Cveni momavali wes-wyobilebis ar-ganmtkicebas. da am
SemTxvevaSi nacional-demokratebi icaven maT, radgan, Tu visme eza-
reba Cveni mTavroba, es yvelaze ufro Zalian – erovnul-demokratebs.
(gvazava: marTalia!).
diax! gezarebaT imitom, rom is aris xalxis da demokratiis mTav-
roba da ara spekuliantebis mTavroba.
me aqedan vacxadeb, rom Tqven verc saqarTvelos demokratias da
verc sxva qveynis demokratias ver auxvevT Tvalebs da ver daumt-
kicebT, rom Cveni mTavroba ar aris xalxis mTavroba, is, vinc, amas ver
daamtkicebs, xolo gamodis da icavs im xalxs, romelic iwvevs Cveni
cxovrebis arev-darevas, is TviT icavs arev-darevas, is mteria saqa-
rTvelos damoukideblobisa da mTeli qveynisa.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damfuZnebeli krebis wevrs sp. kedias.
spiridon kedia (e.-d.) is SekiTxva, romelSic Tqven moismineT Tav-
is SinaarsiT miagavs im SekiTxvebs, romelTac aqamde ara erTxel hqo-
niaT adgili am Cvens damfuZnebel krebaSi. es SekiTxva, mimarTulia
winaaRmdeg administratiuli Zalmomreobisa da miznad aqvs dasa­

292
xuli, rom Cvens qveyanaSi gamtkicdes, rac SeiZleba swrafad normebi
uflebisa.
yovelTvis, roca aseTi SekiTxva Semodis, mTavrobis warmomad-
genlebi da marTveli partiis oratorebi scdiloben SekiTxvis nam-
dvili buneba da daniSnuleba ganze gadasdon. samagierod sityva
kontr-revoliuciisa da reaqcionerobis sferoSi gadaitanon da Sem-
kiTxvelebi lanZRon, rogorc xalxis mtrebi, kontr-revoliucioner-
ebi. am sferoSi trials da „gamarjvebas“ arc didi Wkua sWiria, arc
argumentebi; aq sakmarisia erTi demagogia. sanam damfuZnebel kre-
bis wevri ar amaRldeba imdenad, rom TviT SekiTxvis sagniT da misi
namdvili mizniT dainteresdes, vidre igi ar SeeCveva administra-
tiul Zalmomreobis winaaRmdeg safuZvlian kritikas da pirovnebis
uflebis pativiscemas, SeuZlebeli iqneba saxelmwifos simtkice da
uflebrivi wyobilebis damyareba. damfuZnebeli kreba erTis mxriT
da mTavroba meores mxriT ai, is ori Zala, romlis wonasworobam unda
mogvces saxelmwifos simtkice, xolo Tu romelime mxarem Tavisaken
gadmoxara saswori – saxelmwifoebrivi wona-sworoba dairRveva da
normaluri uflebrivi cxovrebac SeuZlebeli gaxdeba.
Cven vamCnevT, rom mTavroba am uflebriv normebs sistematiurad
arRvevs, rom igi batonobs angariS miucemlad. mas ar aqvs damfuZne-
beli krebis ridi. amas xels uwyobs umravlesobis fraqcia. marTveli
partia ise uyurebs sakiTxs, TiTqos mas ufleba ara hqondes Tavis wi-
aRidan gamosul mTavrobas angariSi mkacrad mosTxovos, safuZvliani
kritika gaukeTos da pasuxi agebios. mas hgonia, rom es misi damarcx-
eba iqneba da ara mTavrobisa, romelic Tavis mdgomareobiT, moqmedo-
biT da funqciebiT sul sxvaa vidre damfuZnebeli kreba.
xonis SekiTxvis gamo bevris Tqma saWiro ar aris. vinc dainter-
esebuli ar aris partiuli TvalsazrisiT, (juReli: rogorc Tqven?)
Tqven Tu magis Tqmis ufleba gaqvT maSin miTxariT aba vis ar unda
hqondes ufleba Tqveni gankicxvisa?
xonis sakiTxis Sesaxeb erTi iyo dasamtkicebeli mTavrobisa da mis
damcvel partiisaTvis is, rom 3-4 piri udanaSaulod dapatimrebulia
swored iseTi moqmedebisaTvis, romelic mimarTuli iyo an saxelmwi-
fos, an mTavrobis winaaRmdeg, an da vinmes uflebis Sesalaxad. Cven
movismineT Sinagan-saqmeTa ministris amxanagis ganmarteba, man ver
dagvanaxva, rom dapatimrebulT kavSiri hqonodeT Cveni qveynis moRa-
lateebTan da Cveni wyobilebis mtrebTan, an, rom maT moemoqmedaT
mTavrobis sawinaaRmdego, amis mgzavsi aq araferi gagvigonia. ro-
gorc xonis krebaze damswre sazogadoeba ise is pirni, romelsac min-
dobili hqondaT krebis azris mTavrobaSi wardgena, moqalaqeobriv
uflebiT sargeblobdnen da amitom mTavrobas ar hqonda araviTari
ufleba amisaTvis isini cixeSi Caemwyvdia.
saqarTveloSi aris sazogadoebis iseTi nawili, romelic ise ar
azrovnobs, rogorc es mmarTvel partias moeprianeba da Tu Tqven

293
maze mouspeT Tavisi azrebis gamoTqmis saSualeba amiT daakanonebT
mxolod Zalmomreobas da iseT anarqias SeqmniT, rom cxovreba SeuZle-
beli gaxdeba. Cven aq movismineT sacodavi argumenti, moWorili „sabu-
Ti“ TiTqos dapatimrebulebi kontr-revoliucionerebia. magram es
ar sjera TviT mTqmelsac, arc Sinagan-saqmeTa ministris amxanags, arc
b-n WavWaniZes, esec ar eTqvaT, maS gaCumebuliyvnen?!
vTqvaT me var „kontr-revoliucioneri“, vsTqvaT me vebrZvi mTav-
robas da mis politikas. nu Tu Tqven unda momispoT saSualeba kalmiT
da sityviT brZolisa? es SeiZleba TqvenTvis saWiro iyo, magram es ar
iqneba uflebrivi wyobileba, aramed es iqneba despotia. barem sTqviT,
rom Tqven swored es gindaT, rogorc garantia Tqveni batonobisa.
yvelas aqvs ufleba sweros, ilaparakos da imoqmedos ise, rogorc
amas ukarnaxebs mas misi politikuri rwmena da Segneba.
amis meti xom arc xonis moqalaqeT CaudeniaT rame, im pirT, romel-
nic dResac cixeSi hyavs damwyvdeuli Sinagan-saqmeTa ministrs?!
amis Semdeg Cven gvaocebs damfuZnebel krebis umravlesobis uf-
lebrivi Segneba, rodesac igi gamodis da mTavrobas uwonebs Zalmom-
reobis aqts. b.b. Tu aseTi meTodi gagrZelda damfuZnebel krebaSi,
Cven ver SevqmniT saxelmwifos, radgan uflebas ver ganvamtkicebT.
daSineba, da udanaSauloT cixeSi Cayra xalxisa _ Zalmomreobaa da
Cvenc amis winaaRmdeg yovelgan vibrZolebT.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs niniZes.
kirile niniZe (s.-d.) b-bo! Cven movelodiT im fraqciisagan, romel-
ic mudam laparakobs kanonierebaze da uflebaze, am uflebiT isarge-
blebda ise, rogorc yvela parlamentarul qveynebSi sargebloben
SekiTxvebiT. ra mniSvneloba aqvs SekiTxvas saerTod warmomadgenlo-
biTi dawesebulebisaTvis? SekiTxva aRnusxavs im ukanonobas, rome-
lic mTavrobam Caidina. (gvazava: es ukve gamoirkva!) es aris mTavari
debuleba, romelic scdilobs aRnusxos esa Tu is ukanono moqmedeba,
romelic mTavrobam Caidina. es aris formaluri mxare. Tu moqmedeba
gaxdeba SekiTxvis sagnad maSin SekiTxvis avtori da opozicia val-
debulia daamtkicos, rom esa Tu is zoma ar aris mizanSewonili, rom
is aZlevs zarals arsebuls saxelmwifo wyobilebas. es ori mTavari
debulebaa, romliTac xelmZRvanelobs yoveli SemkiTxveli.
aviRoT es mxare:
Cven vekiTxebiT am jentlmenebs: _ romeli kanoni daarRvia mTav-
robam? magram, miuxedavad imisa, rom mudam kanonierebaze gaiZaxian,
amas arc erTxel ar miaqcies yuradReba da arc survili gamoiCines pa-
suxis gacemisa. (veSapeli: romeli kanonia dawerili jer?) aris erTi
kanoni, b-no veSapelo, romliTac damfuZnebelma krebam daavala mTav-
robas administratiuli wesiT ebrZolos yvelas, vinc moindomebs
CvenSi wesierebis darRvevas.
Tqven maSin aseT gadawyvetilebas krebisas taSs ukravdiT, six-
aruliT egebebodiT. ratom? imitom, rom es represiebi somxebisa da

294
bolSevikebis winaaRmdeg iyo mimarTuli. Tqven gindodaT somxebis da
bolSevikebis presa gasresili yofiliyo; Tqven maSin ar giTqvamT –
kanoni dairRvevao. es jentlmenoba gamodis gotentoturi moraliT:
„me nu SemWamT da sxvas Tu SevWamT _ kargiao“.
aviRoT meore mxare – mizanSewonileba, somxebi da bolSevikebi
hqmnian anarqias. isini ebrZvian Cvens demokratias; Sovinistebic ebrZ-
vian Cvens demokratias. Tumca erovnul-demokratebi damfuZnebel
krebaSi ar gvebrZvian da sityviT kidec Tanxmobas gvicxadeben, magram
maTi mimdevrebi provinciaSi yovelgvari saSualebiT ebrZvian Cvens
demokratias da mis wyobilebas. es brZola gamoixateba demokratiis
pogromisaken mowodebaSi (xmauroba). rodesac Tqven qalaqis TviTm-
marTvelobas ebrZviT da kanonis darRvevisaken mouwodebT xalxs, nu-
Tu es pogromisaken mowodeba ar aris?
Tqven gindaT damfuZnebeli kreba mTavrobis sagamomZieblo
kamerad gadaaqcioT, gamoitanoT aq tribunaze asaTianis SekiTxvebi
da misi cnobebi da damfuZnebel krebas misceT samuSaod.
me geubnebiT, rom es yovlad Seuwynarebeli uloRikoba aris. mas,
Semdeg, rac Tqven mTavrobas darTeT neba administratiuli wesiT
brZolisa saWiro SemTxvevebSi – es niSnavs, rom Tqven mas ar endobiT.
marTalia amis saTanado dafaseba SeuZlian mxolod sasamarTlos
da rogor SeiZleba, rom es SemTxveva gamoitanoT damfuZnebel kreba-
Si. es, rom yofiliyo saWiro, Cven mTavrobas ar mivcemdiT im mWrels,
or-pirs iaraRs, romelsac mis xelSi administratiuli wesiT moq-
medebis uflebas warmoadgens. Tqven ratom mieciT maSin mTavrobas es
ufleba? ram agitacaT maSin Tqven?
Tqven gegonaT bolSevikebis da somxebis winaaRmdeg iqneboda
mimarTuli is zomebi yovelTvis da is ki ver warmoidgineT, rom es
iaraRi Tqvenkenac moimarTeboda saWiro dros.
Cven iZulebuli varT gadavdgaT aseTi nabiji imitom, rom gan-
sakuTrebul xanaSi vcxovrobT. amitomac avirCieT araCveulebrivi
zomebi. rodesac ki CvenSi is wesi damyardeba, romelic inglisSia,
Cven gavauqmebT iseT mdgomareobas, rodesac mTavrobas administra-
tiul wesiT brZolis ufleba eZleva. magram Tqven iciT, rom, roca ir-
landielTa ajanyeba moxda, im jentlmen iuristebma daarRvies Habeas
Corpus… (xmauroba).
Cven vebrZviT imas, vinc demokratiis winaaRmdeg ibrZvis. ai rogor
gnebavT. is demokratia, romelic Cven mogvdevs, Cven ar CamogvSorde-
ba miuxedavad imisa, rom „saqarTveloSi“ dResac aris statia, sadac
xalxs eubnebian _ Tqven airCieT raRac Citirekia deputatebi da ara
iseTi jentlmeni, rogoric aris batoni g. gvazavao.
magram Tqveni ubedureba imaSia, rom Tumca ukiduresi damcvelebi
xarT kanonierebisa, magram rom Tqveni nebarTva iyos saWiro konsti-
tuciaSi iseT muxls SeitandiT... (ar ismis).

295
am dros aseT Sexedulobis xalxi qurdulad midixarT da xalxs
cariel furclebze awerinebT xels da mTavrobis winaaRmdeg po-
gromebisaken mouwodebT. es aris kanonierebis darRveva. da mTavroba
danaSauls Caidenda, maSin rom administratiul wesiT ar SebrZole-
boda da ar aelagma aseTi kontr-revoliucionuri gamosvla.
kontr-revoliucioneroba, batonebo, marto imas ki ara hqvian,
rom mefe aviyvanoT da demokratiul mTavrobis magivrad davsvaT.
kontr-revoliucia Sesdgeba saqmisagan, rogorc lasalma sTqva. Tqven
ki am SemTxvevaSi, sityviT ukiduresi respublikanebi xarT da saqmi-
Tac TanagrZnobas ucxadebT mTavrobas damfuZnebel krebaSi, magram
Tqveni mimdevrebi ki provinciaSi sxvagvarad moqmedeben _ pogromebs
awyoben da im spekuliaciis Sedegze, romelic umTavresad Tqveni wris
xalxidan aris warmoebuli, – amoZraveben xalxs mTavrobis winaaRmdeg.
da Semdeg xonidan yvirilaSi da sxvaganac moawyoben aseT pogromebs
da TavisTavad cxadia, amiT Cveni demokratiuli respublika daimar­
xeba – Tqveni lamazi sityvebi ki haerSi Camokidebuli darCeba.
ai, amaSia deda-azri im zomebis, romlebic mTavrobam miiRo...
Tqven TviTon sustni xarT...
ai, mag. b. baraTaSvili, romelmac Tqven taSi dagikraT, ambobs:
marTalia isini reaqcionerebi iyvnen, magram administratiuli wesiT
mainc ar unda dagesajaTo. me vekiTxebi mas: Tu isini reaqcionere-
bi iyvnen da maTi moqmedeba xuliganuri, – ratom mTavroba ar unda
ebrZolos maT da iseT xuliganebs saSualeba hqondeT TveobiT gaaWi-
anuron saqme, ramodenime instancia gaataron, moiwvion cnobili, ga-
moCenili veqilebi da ecadon saqme iqamdis miiyvanon, sanam daingreva
demokratiuli respublika.
me mogaxsenebT, rom Tqven vardebiT uloRikobaSi – roca somxebis
da bolSevikebis winaaRmdeg iyo mimarTuli es zomebi, maSin Tqven,
metsac vityvi, moiwoneT, maSin Tqveni iuristebi absoliuturad ar
uaryofdnen, – Teoretiulad dasaSvebia Tu ara administratiuli
zomebi. magram amave dros uweven angariSs calke faqtebs, uSvrebian
analizs da amboben, rom aseTi zomebi dauSvebelia.
batonebo, roca Cven saSualeba miveciT mTavrobas administrati-
ulad datusaRebisa, amiT Cven mas sxva ndoba gamoucxadeT. iciT vin
aris yovelive amis damfasebeli? Cven ki ara varT, damfasebeli aris
TviT demokratia, xalxi. da Tqven ara erTxel giTqvamT da Tqven gazeT
„saqarTveloSi“-ac dagiweriaT, rom Cveni mTavroba uxerxemloa. maSin
Tqven bolSevikebi gqondaT saxeSi. da ai, roca Cveni mTavroba am xerx-
emals imagrebs, maSin gamodixarT aq da gveubnebiT, rom es zomebi ar
aris saWiro. amiT Tqven Segnebulad Tu Seugneblad xels uwyobT de-
nikinis agentebs. amiT gindaT gvebrZoloT. es meTodi aris uvargisi
da Tqvenve gayenebT uxerxul mdgomareobaSi.
meore, – Tqven TviTon ver gabedeT da ver TqviT, rom mTavroba
aris damnaSave. Tqven ambobT, rom damnaSavea viRac komisari, romel-

296
mac mTavroba SecdomaSi Seiyvana. maSin mimarTeT gamomZiebels. Tu si-
yalbe iyo, maSenikoba, an rogorc rusulad amboben „podlogi“ – maSin
mimarTeT gamomZiebels, da an sxva ram organos da daamtkiceT, rom
ivanem, an petrem mTavroba Seiyvana SecdomaSi. magram Tqven gambed-
aoba ara gaqvT – Tqven ambobT, rom mTavroba arafer SuaSia da ker-
Zo agentebma Seiyvanes SecdomaSi. nu daawvrilmanebT SekiTxvas, nu
gagvxdiT am saqmis garCevis mowmed.
Cven vlaparakobT politikaze, kanonis darRvevaze, me vambob, rom
mTavrobas ar daurRvevia arc erTi kanoni da aq araviTari boroteba
ar yofila Cadenili. mTavrobam is mindobileba Seasrula, romelic
movale iyo Seesrulebina – ibrZola yvela kanonierebis damrRvev el-
ementebis winaaRmdeg.
rauyoT, rom am kanonierebis damrRvevT oficialurad ewodeba
nacional-demokratebi, romlis warmomadgenelni aq bevrs gvelapar-
akebian kanonierebaze. laparaki erTia, saqme ki – meore. vinc saqmiT
ar ibrZolebs da mxolod sityvebis koriantels daayenebs is usaTuod
daecema.
Cven mTavrobas ar surs, rom burTi da moedani darCeT spekulian-
tebs da kanonierebis mantiaSi gaxveul xulignebs.
Tavmjdomare. Semosulia winadadeba social-demokratebis fraq­
ciis biuros mxriv – kamaTis Sewyvetis Sesaxeb. vis surs sityva amis
Sesaxeb? aravis. vin aris winaaRmdegi kamaTis Sewyvetisa? aravin. kama-
Ti Sewyvetili gaxlavT. sanam rezoliuciebs mogaxsenebdeT SekiTxvis
Sesaxeb, pirad sakiTxis gamo sityva ekuTvnis giorgi faRavas.
g. faRava. wina sxdomaze b. asaTianma, ganacxada, rom viTomc me
viyavi administraciisagan gagzavnili gamoZiebis mosaxdenaT xonSi.
es simarTles ar Seefereba. me SemTxveviT movxdi quTaisSi da Cemis
nebiT, rogorc deputati, gavemgzavre xonSi, saqmis gamosaZieblad.
Tumc inspeqtoris TanaSemwis gamoZiebaze daveswari, magram viyavi
ubralo damswre. imaT dapatimrebis mowame ar vyofilvar da arc ga-
moZiebaSi monawileoba mimiRia.
Tavmjdomare. pirad gancxadebisaTvis sityva ekuTvnis b. aleqsan-
dre asaTians.
al. asaTiani. unda aRvniSno, rom b. giorgi faRavas Cemi sityva ar
gaugia, rogorc me mindoda meTqva.
me vsTqvi, rom wavidnen xonSi am saqmis kvleva-Ziebis mosaxdenad
adgilobriv administraciis inspeqtoris TanaSemwe da damfuZnebel
krebis wevri giorgi faRavaTqo.
Semdeg unda aRvniSno isic, rom rac me momawera b. ivane WavWaniZem,
rom TiTqos Cemi SekiTxva damefuZnebios im garemoebaze, rom xons
uWirs Senaxva (ar ismis), es ar Seefereba simarTles. es me xonis Sesaxeb
srulebiT ar miTqvams. sazogadod samtredia da sxvebi asabuTebdnen
TavianT gaWirvebas autanel finansiur mdgomareobiT da meores mx-
riT sxva mosazrebebsac aRniSnavdnen. xonis Sesaxeb me es dasabuTeba

297
ar momiyvania. da riTac asabuTeben isini, es iciT Tqven TviTon, imi-
tom rom iq brZandebodiT da ra mizezebiT asabuTeben im rezoliucia-
Si aris aRniSnuli... xmauroba... naTaZe – es piradi gancxadeba ar aris,
kamaTia!)...
Tavmjdomare. gTxovT b-no naTaZe Cems saqmeSi nu, ereviT...
al. asaTiani. Semdeg unda aRvniSno agreTve, rom simarTles ar
Seefereba ivane WavWaniZis gancxadeba, TiTqos xonis ambebis mTavar
mizezad is momeyvanos, rom xonis qalaqis gamgeobis Statebi didi
iyos da maTi Senaxva Zviri jdebodes. mizezi me garkveulad aRvniSne.
rac Seexeba imas, rom TiTqos xonis mmarTveloba exla ufro
mcire-ricxovania, vidre wined, esec ar aris marTali. wined Tu iyvnen
mamasaxlisebi, exla arian komisrebi, milicia da sxva. da amis garda
qalaqis gamgeobis mosamsaxureni 2-3-jer metia imaze, rac Zvelad iyo.
Tavmjdomare. gTxovT moisminoT rezoliuciebi SekiTxvis gamo.
mdivani. (kiTxulobs social-demokratiul partiis da nacional-
demokratiul partiis rezoliuciebs).
Tavmjdomare. me kenWs uyri am rezoliuciebs im rigiT, rogorc
Semovida. vin aris momxre pirveli rezoliuciisa? vin aris winaaRm-
degi? Tavi vin Seikava? maSasadame rezoliucia miRebulia.
vin aris momxre meore rezoliuciisa? vin aris winaaRmdegi? Tavi
vin Seikava? rezoliucia uaryofilia.
Semovida winadadeba – Seswydes kreba 15 wamiT. vis surs sity-
va amis Sesaxeb? aravis. vin aris winaaRmdegi? aravin. kreba 15 wamiT
Sewyvetili gaxlavT.
Tavmjdomare. gTxovT dabrZandeT. sxdoma grZeldeba. gansaxil-
velia:

dekreti – muSa-mosamsaxureTaTvis pirvel


moTxovnilebis saqonlis misawodeblad mTavrobis
gankargulebaSi 50 mil. maneTis gadadebisa.

momxsenebelia batoni urataZe.


gr. urataZe. batonebo! me vfiqrob, rom ar damWirdeba bevri lapa-
raki imis Sesaxeb, Tu ra mZime da autanel pirobebSi uxdeba arseboba
Cvens muSaTa klass. misi ekonomiuri mdgomareoba imdenad Zneli da
sastiki aris, rom yvela imas, visac raime kavSiri aqvs muSaTa klasTan,
ar SeeZlo gverdi aexvia misTvis. Tqven iciT, rom cxovrebis gaZvireba
erTTavad da TiTqmis savsebiT muSaTa klass daatyda Tavze. daatyda
imitom, rom, rodesac omis dasawyisidan cxovreba gaZvirda 75 jer,
muSaTa xelfasi gaizarda mxolod 21 jer. muSaTa xelfasis realuri
Rirebuleba imdenad daSorda normalurs, rom yoveli cda Sromis
saministroSi da muSaTa organizaciebisa, rom wonasworoba real-
ur da normalur Rirebulebis Soris ase Tu ise daculi yofiliyo,

298
uSedego darCa. am garemoebam muSaTa klasi Caayena autanel mdgo-
mareobaSi. yvela is zomebi, romelic miiRes organizaciebma muSaTa
mdgomareobis gasaumjobeseblad, uZlurni gamodgnen odnav mainc
SeesustebinaT ekonomiuri simwvave. miuxedavad amisa, Tqven iciT,
rom dRidan revoliuciis gamocxadebisa, arc erTxel muSaTa klass
ar miumarTavs, Tavisi ekonomiuri mdgomareobis gasaumjobeseblad,
iseTi saSualebisaTvis, romelsac SeeZlo anarqiuli ram Seetana im
wesrigSi, romelic aucilebeli iyo respublikisa da Tavisuflebis
ganmtkicebisaTvis. man kargad icoda, rom Tu Tavis moTxovnilebebs
gaficviT an sxva raime saSualebiT Tavs moaxvevda sazogadoebis im
nawils, romelic mudam winaaRmdegia muSaTa klasisa, is Seqmnida iseT
mdgomareobas, romelic xels SeuSlida respublikis da Tavisuflebis
ganmtkicebis ideas. amitom is yrud da gulSi damaluli simZimiT
itanda am autanel mdgomareobas. man icoda, rom respublikis finan-
siuri mdgomareoba saSualebas ar aZlevda mTavrobas da damfuZnebel
krebas misi mdgomareobis gaumjobesebisas. da radgan muSaTa klasi
TviTon iRebda upirveles yovlisa aqtiur monawileobas revoli-
uciis ganmtkicebaSi, radgan is aris erTad erTi mtkice mcveli da
daraji respublikis da Tavisuflebisa, ar SeiZleba is dasdgomoda
im gzas, romelic xels SeuSlida Tavisuflebis ideis ganmtkicebas.
amitom is dRemdis iobis moTminebiT itanda yovelgvar gaWirvebas,
da hfaravda Tavis biujetis deficits imiT, rac mas momaragebuli
hqonda wina dReebSi oriode groSis saxiT. magram dRes es wyaroc am-
oiSrita. Tu gagivliaT muSaTa ubnebSi, Tqven SeamCnevdiT, rom muSebi
samuSaos Semdeg gamodian bazarze da gamoaqvT gasasyidad yoveli is
saWiro nivTi, rac maTTvis aucilebel saWiroebas warmoadgens: hyid-
ian avejs, tan-sacmels, WurWels da sxva...
muSaTa zogierT nawils hqonda agreTve saSualeba, moeSvelebi-
na sofeli da amiT daefara Tavisi biujetis deficiti. magram Cveni
respublika ese ramdenime weliwadia qronikul simSils ganicdis, da
Tavis Tavad cxadia, rom muSaTa im nawils, romelic soflidan dax-
marebas iRebda, aRar SeuZlian dRes am wyaroTi isargeblos. am gare-
moebam gamoiwvia muSaTa klasis ara marto fizikuri dauZlureba
da dasusteba, aramed – maT wreebSi sikvdilis procentis gadideba.
Sromis saministrosTan arsebulma statistikurma ganyofilebam ga-
moiangariSa, rom sikvdilianoba muSaTa wreebSi gaizarda 20% wina
wlebTan SedarebiT. rasakvirvelia, muSaTa normalur mdgomareobis
aRdgena dRevandel pirobebSi SeuZlebelia. amas hgrZnobs TviT mu-
SaTa klasi da imitom is arasdros ar ayenebs iseT moTxovnilebebs,
romelnic ar Seeferebian Seqmnil mdgomareobas. piriqiT, rodesac
cxovrebis saerTo gaZvirebam moiTxova maTgan axal msxverplis gaRe-
ba, maT es siamovnebiT miiRes. rodesac daisva kiTxva, rom respublika
Caketili da garemoculia yovel mxriv da SeuZlebelia – garedan
saqonlis Semotana, da saWiroa Sromis nayofierebis gaZliereba, rom

299
bazarze moipovebodes saqoneli, rac SeiZleba blomad, muSaTa klasma
ikisra da miiRo yovelive zomebi, ramdenadac ki SesaZlebeli iyo Si-
nawarmoeba gazrdiliyo cxovrebis gaZvirebis Sesasusteblad. magram
Sromis nayofierebis gasaZliereblad ara kmara marto keTili sur-
vilebi. saWiro iyo energiis daxarjva zedmeti saqonlis dasamzade-
blad. amitom aucilebeli iyo uzrunvel-yofa im minimalur moTxov-
nilebaTa, romelsac iTxovs adamianis fizikuri arseboba. am sakiTxis
mosawesrigeblad Seudgnen xelfasis gadidebas. magram gamoirkva,
rom rodesac cxovreba gaZvirda 75%, xel-fasi gaizarda 21%, Sromis
saministros ar SeeZlo amisTvis yuradReba ar mieqcia. Tu sistema xe-
lfasis momatebisa ver axwevs Tavis mizans, unda gamoinaxos sxva ram
gza. da ai, rodesac es kiTxva daisva, Sromis saministrom dainaxa, rom
ramdenadac unda gaizardos xelfasi, es saqmes ver uSvelis, radgan
momateba iwvevs orjel da samjer saqonlis gaZvirebas bazarze.
amitom Sromis saministrom aucilebel saWiroebad dainaxa, rom
moewesrigebina ori sakiTxi. umTavresi yuradReba miaqcia ara imas,
rom Sromis xelfasis gadidebiT daekmayofilebina minimaluri moTx-
ovnilebani, aramed im zomebs, rom SesaZlebeli gamxdariyo muSebisaT-
vis moewodebinaT pirveli moTxovnilebis sagnebi iseT fasebSi, ro-
melic ar gamoiwvevda cxovrebis gaZvirebas da spekuliaciis zrdas.
am mosazrebiT Sromis saministrom SeimuSava dekreti, romliTac is
iTxovs damfuZnebel krebisgan gadaiRos mTavrobis gankargulebaSi
50 milioni maneTi. daniSnuleba am 50 milioni maneTisa aris Semde-
gi: mTavrobam unda miiRos yovelgvari zomebi, rom SeiZinos pirveli
moTxovnilebis sagnebi, romelic saWiro aris muSa-mosamsaxureTaT-
vis, Tu vinicobaa SeuZlebeli gaxda bazarze, saqonlis iaf-fasebSi
SeZena, maSin mTavrobas ufleba eZleva, miuxedavad imisa, rom saqone-
li Zvirad eqneba nayidi, gayidos igi daklebul fasebSi da deficiti
dafaros am 50 milion maneTidan.
es iqneba ara, rogorc sazogado kanoni, aramed mxolod im SemTx-
vevebSi, rodesac es saWiro iqneba. Tqven iciT, rom zomebi saqonlis
gasaiafeblad miiRes sxva da sxva organoebma. esenia kooperativebi,
sasursaTo komitetebi da muSaTa organizaciebi. magram am patara
organizaciebisaTvis Zalian mZime Seiqmna am sakiTxis mogvareba,
radganac maTi Tanxebi gansazRvrulia, arc sakmao Zala da arc sakmao
avtoriteti ar SeswevdaT, amitom es saqme unda ikisros mTavrobam. da
Tu mTavroba moiwadinebs, Sromis saministro fiqrobs, rom is sasur-
vel niadagze daayenebs mas. is Tanxa, romelic mas SeuZlian erTdrou-
lad gaiRos, gavlenas iqoniebs muSaTa mdgomareobis gaumjobesobaze.
am mizniT unda iqmnas gadadebuli es 50 milioni maneTi.
amave gzas daadga sxvaTa Soris germania. iq miliardebi gadaido
imisTvis, rom Zvirad Sesyiduli saqoneli iaf-fasebSi miewodebinaT
mcxovrebTaTvis da deficiti daefaraT saxelmwifo xazinidan. es
Tanxa da am gziT SeZenili saqoneli unda moxmardes ara marto im mu-

300
Sa-mosamsaxureebs, romelnic saxelmwifo dawesebulebebSi msaxuro-
ben, aramed im muSa-mosamsaxureebsac, romelnic kerZo samrewvelo
dawesebulebebSi muSaoben. dekretSi aris muxli, romelic hgulisx-
mobs, rom am muSa-mosamsaxureebsac unda hqondeT saSualeba isarge-
blon am TanxiT da imiT SeZenili saqonliT. amisTvis saWiroa, rom
kerZo samrewvelo dawesebulebebis patronebma gaigon gansazRvruli
Tanxa, romelic daemateba am 50 milion maneTs.
am Tanxis gaRebaze mrewvelTa warmomadgenlebma Tanxmoba ganacxa-
des kidec satarifo palataSi.
amiT mowesrigdeba, rogorc mTavrobis dawesebulebaTa, ise kerZo
samrewveloebis muSa-mosamsaxureTa mdgomareoba. amrigad ganzrax-
ul 50 milion maneTs daemateba is Tanxa, romelsac gaiReben mrewvele-
bi da amiT SeZenili iqneba saqoneli, romelsac miawvdian sxva da sxva
organizaciebis saSualebiT muSa-mosamsaxureebs.
yvela am saqonlis SeZenas da masTan dakavSirebul saqmis warmoe-
bas Sromis saministro ar fiqrobs sxva raime axal organizaciebis sa-
SualebiT. is fiqrobs, rom am saqmeSi gamoyenebuli unda iqmnas arse-
buli organizaciebi, radgan maSin aRar iqneba saWiro axali Statebis
Seqmna, axali jamagirebis daweseba. es dawesebulebebi SesZleben, Tu
eqnebaT sakmao Tanxa da mTavrobis daxmareba, Tavis pirdapir movale-
obis da mTavrobis davalebis Sesrulebas.
rac Seexeba saqonlis muSa-mosamsaxureTaTvis miwodebas, es mox-
deba qalaqSi arsebuli kooperativebis da im dawesebulebebis sa-
SualebiT, romelnic qalaqs moepoveba. amrigad Sromis saministro
hfiqrobs, rom Tu es zoma iqneba miRebuli, mas eqneba mniSvneloba ara
marto xel-fasis mowesrigebisTvis, aramed is iqoniebs did gavlenas
saerTod bazarze. mTavrobas saSualeba miecema, rom saqoneli, rome-
lic sawyobebSi aqvs iafad gamouSvas bazarze da deficiti dafaros
im 50 milioni maneTidan, romelsac igi Txoulobs.
aseTia istoria am dekretisa. Sromis komisia hfiqrobs, rom dam-
fuZnebel krebas araferi eqneba sawinaaRmdego es fuli gadaidos am
miznisaTvis mTavrobis gankargulebaSi.
g. eraZe, Sromis ministris amxanagi. es sakiTxi, b-bo, Cvens winaSe
metad seriozulad dgas, vinaidan muSebis gaWirvebulma mdgomareo-
bam umwvervaless wertils miaRwia. da Tu Cven ver gamovnaxeT Sesaf-
eri zomebi da saSualebani, raTa muSa xalxi davixsnaT am saSinel md-
gomareobidan, – Cvens xalxs, Cvens respublikas ganadgureba moelis.
muSaTa klasis ekonomiuri daqveiTeba da gaRatakeba daiwyo omi-
anobis xanidan. omianoba aris umTavresi mizezi, romelmac daaqveiTa
da gaanadgura sawarmoo Zalebi, qveynis ekonomiuri da finansiuri md-
gomareoba, man gaaqro aReb-micemoba da niadagi moumzada Cveni xalxis
gaRatakebas.
cxovrebis siZvire periodulad izrdeboda omianobis xanaSi, ma-
gram katastrofiuli xasiaTi man revoliuciis xanaSi miiRo. zogi

301
warmoeba omze iyo damokidebuli. da is muSebi, romlebic aseT dawe-
sebulebebSi muSaobden, omis Sewyvetisas gaWirvebul mdgomareobaSi
Cavarden. omi asazrdoebda mraval muSas. moispo omianoba _ mravali
dawesebuleba daixura da gaRrmavda krizisic.
am Sedegs ver ascden iseTi didi saxelmwifoni, rogoric aris in-
glisi, safrangeTi da germania. miT umetes ver ascdeboda amas Cveni
qveyana, vinaidan Cven isedac daqveiTebuli viyaviT ekonomiurad da
saxelmwifoebrivi aparati revoliuciis Semdeg SevqmeniT.
muSaTa klasis mdgomareobis awera saWiro ar aris. mdgomareo-
ba metad gaWirvebulia. xalxs gamoecala saSualeba, aramc Tu Tavi
waiRos iolad, aramed saSualeba gamoecala mis organizms, rom igi
normalurad swevdes am muSaobas.
16 marTlmadidebel eklesiis cnobiT sikvdils moumatnia 20 proc.
TavisTavad cxadia, sikvdili umTavresad muSaTa klass moedo. er-
Tad-erTi saSualeba amis winaaRmdeg brZolisa iyo xelfasis Sefarde-
ba siZviresTan. aq gaiara ramdenime xanma – omianobis dros da Semdeg.
omis dros es Sefardeba ufro axlo idga im realur RirebulebasTan,
romelic 1915 w. iyo. aqedan es Sefardeba dairRva da katastrofiuli
xasiaTi am 2 wlis ganmavlobaSi miiRo. Tu gadavxedavT cifrebs davi-
naxavT ra kontrastia xelfassa da siZvires Soris. (kiTxulobs):

fasma pirvel saWiroebis sagnebze aiwia: samuSao qiram:


1914 w. 100-jer; 100
1915 – 115,38; 106,28
1916 – 176,91; 123,85
1917 – 276,92; 148,54
1918 – 1167,69; 418,41
aprilSi 1919 – 6430,77; 1616,74
seqtemberi 1919 – 7546,15; 2182,43

seqtemberSi 1919 w. siZvire gazdila 6546,15; samuSao xelfasi


2182,43. rom SeafardebT dRevandel mdgomareobas – siZvirem 31/2-jer
aiwia vidre xelfasma, e. i. 31/2-jer daqveiTda ekonomiuri mdgomareo-
ba Cveni muSaTa klasisa.
aseTive mdgomareoba iyo am wlis damdegs, magram muSaTa klasi
simkacres, maSin ise vera grZnobda, rogorc dRes. amis mTavari mizezi
is iyo, rom mas SeZleba hqonda is nakli, romelsac is grZnobda siZ-
viris gamo, ojaxis narCeniT daekmayofilebina.
rogorc momxsenebelma mogaxsenaT, – faqtia, rom yvela im muSebs,
romelTac hqondaT gadarCenili Savi dRisTvis ori groSi da mibare-
buli Semnaxav kasaSi, – is gamoitanes da daxarjes. daixarja is fu-
lic, romelic xelsaxocSi iyo Senaxuli. axla muSa misdga da hyi­dis
tanisamoss, avejs da yvelafers, rac ki abadia. muSaTa organizaciebis
cda, rom samuSao xelfasi siZvires Seufardon unayofo gamodga,

302
vinaidan mTavari mizezi realur Rirebulebis dacemisa iyo ara is,
rom muSas fuli xelSi ar eWira, aramed is, rom saxelmwifoSi nacio-
naluri simdidris Seqmna daqveiTda; bazarze saWiro saqoneli aRar
iyo... radgan iq, sadac mzaddeba 100 f. da saWiroa 200 f., TavisTavad
cxadia is unda moixmaros sazogadoebam. da es 100 fuTi ki 100 fu-
Tadve darCeba. am mdgomareobas gauwies angariSi TviT muSaTa orga-
nizaciebma da Sromis uwyebamac, romelmac saWirod dainaxa, rom aRd-
genili iqmnes Zveli saxelmwifos sawarmoo Zalebis siZliere. magram
es procesi albad didi xnisa aris da damokidebulia, rogorc Sinaur
qonebriv pirobebze, ise sagareo obieqtiur pirobebze. Cveni cda am
mxriv aris, rasakvirvelia, mimarTuli da Cvenda sabednierod muSaTa
organizaciebic adgian am gzas, rom sawarmovo ZalTa gaZlierebaze
aris damyarebuli muSaTa klasis ekonomiuri bedniereba da unda vix-
maroT yoveli RonisZieba, rom es xalxi gadagvarebis gzas ar daadges
da es pirobebi Cveni qveynis aRorZinebisaTvis iyos gamoyenebuli. aseT
zomebaT Cven migvaCnia zomebi, romelic racionalurad gamoiyenebs
simdidris ekonomias, samuSao Zalebis gamoyenebiT, romelsac Tan mos-
devs Sromis nayofiereba, agreTve sagnebis ekonomiis moxmareba.
dRevandel brZolaSi spekuliaciasTan im saSualebebiT, romel-
Tac Cven aqamdis vxmarobdiT ar aris sakmarisi. es aris saSualeba,
romliTac Cven gvinda gavlena movaxdinoT spekuliantebzed an vaW-
rebzed. am zomiT Cven vayenebT axal gzas. es aris gza _ saxelmwifos
konkurentad gamosvla sawarmovo bazarze. Cveni pirveli mizania
movaWreebTan brZola. amgvar saSualebebiT Cven SegviZlian ukeTesad
movawyoT pirvel saWiroebis sagnebis mowodebas momxmarebelTaTvis
da amiT lagaSi amovdoT spekuliacias.
ai, am zomiT mivaRwevT Cvens mizans. Cven es SegviZlian da vfiqrobT,
rom Ronier saxelmwifos, rogorc organos, romelsac meti ndoba
aqvs da didi avtoritetiTac aris aRWurvili, – mas xelT aqvs didi da
saWiro apparati, romelic xels Seuwyobs am saqmes: xelT aqvs fuli,
romelTac aqvT Rirebuleba da gasavali. mas SeuZlian moaxdinos SeZe-
na da masiuri gazidva pirvel saWiroebis saqonlisa, rom miawodos
momxmareblebs.
ai, es aris zoma, romelic aswevs saSualo fasis Rirebulebas, ro-
melic ecemoda martooden jamagiris gadidebiT. am mxriv Cven mier
dasaxul miznis miRweva xsenebuli gegmiT Cven SesaZleblaT migvaCnia,
vinaidan wvrili vaWrebi ver SesZleben gauZlon mTavrobis konkuren-
cias. spekuliacias ar SeuZlian konkurencia gauwios saxelmwifos,
radganac mis xelSi aris saSualeba _ SeiZinos saWiro saqoneli, ris
SeZlebac spekuliantebs ara aqvT _ es aris savaliuto saqoneli.
Cveni muSaTa klasis ekonomiuri mdgomareobis gasaumjobeseblad,
ramdenadac es mosaxerxebeli iqneba dRevandels Cvens pirobebSi, Cven
vTxoulobT, damfuZnebelma krebam gadasdos mTavrobis gankargule-
baSi 50 milioni maneTi...

303
40 aTasi mosamsaxure hyavs Cvens saxelmwifos, daaxlovebiT. da,
rom viangariSoT oTxi suli TviTeul mosamsaxuris ojaxze, gamodis,
rom SesaZlebelia 1 Tvis sagzali – fqvili, navTi, Saqari, SeiZleba
Sarvali da xalaTic SeviZinoT am fuliT, Cven ase gvaqvs navaraudevi
da naangariSevi.
rogorc momxsenebelma aRniSna, Cven im azrisa varT, rom SesaZle-
belia am operaciis dros SeZenili saqoneli saxelmwifos mier Zviri
dajdes da Zneli SesaZeni iyos, magram es mainc mosagebia da ukeTesi
mis finansebis gasamagreblad da ekonomiur mdgomareobis gansamt-
kiceblad _ TviT muSaTa klasis sasargeblod. Tumca SeiZleba amiT
izaralos mTavrobam ramodenime 10 milioni maneTi, magram man mainc
unda miawodos muSaTa klass ufro daklebul fasebSi, vidre dRes ar-
sebobs. amiT Cven mivaRwevT or mizans: erTi, rom Semokldeba beWdva
CvenSi gamravlebul bonebisa da, dacema Cveni fulis iseTi aRar iqne-
ba, rogorc dRes aris; meores mxriv – mizani, rom ekonomiuri mdgo-
mareobis gaumjobeseba rogorme avswioT zeviT da xeli SeuwyoT mu-
SaTa klass _ miRweul iqneba.
amisTvis Cven vTxoulobT 50 milion maneTis gadadebas mTavrobis
gankargulebaSi.
Cven ganzraxuli gvaqvs, rom am saqmes mTavroba miandobs muSaTa
organizaciebs, vinaidan Cven ar gvinda amisTvis axali aparatis Seqm-
na. meores mxriv es organizaciebi gamoiyeneben iseT organizaciebs,
romlebic ufro gamosadegni arian am saqonlis ganawilebaSi da
darigebaSi – kooperativebs, saqalaqo duqnebs, oficerTa ekonomiur
sazogadoebebs. da am organizaciebis saSualebiT Cven vfiqrobT, rom
movawyobT am saqmes uked, vidre es dRevandel pirobebSi aris.
ra monawileoba unda miiRon, an rogor unda davakmayofiloT is
muSebi da mosamsaxureni, romlebic ar arian saxelmwifo dawesebule-
bebSi? Cvenis azriT es unda iyos saerTo-sazogado zoma, vinaidan Cven
vatyobT dasaxelebuli saSualeba mizans miaRwevs.
is mwarmoebelni, romelnic ar arian dainteresebulni warmoebis
nacionalur niadagze dayenebaSi da spekuliaciis SemweobiT surT Ta-
vianTi mogeba gaadidon – am zomis winaaRmdegni arian. isini winaaRm-
degni ar arian jamagirebis gadidebisa, maTTvis ufro xelsayreli
aris, rom muSaTa klasis mdgomareoba jamagirebis gadidebiT kmayo-
fildebodes, vidre sxva ram saSualebiT – igi erT doneze iyos mudmiv.
am mxriv didi energia gamoiCines Tambaqos qarxnis patroneb-
ma – maT jamagiri moumates muSebs, ufro metad vidre amas muSe-
bi moiTxovdnen. isini amiT demagogiasac eweodnen da eubnebodnen,
Tqveni mTavroba da uwyeba winaaRmdegni arian am momatebisa da Cven
ki momxreni varTo. jamagiri moumates, samuSao xel-fasi gaadides
imitom, rom anarqiul mdgomareobiT am fabrikantebs eZleodaT sa-
Sualeba ganusazRvrelad, ukritikod gaedidebinaT fasi saqonelze.
es iyo mizezi imisa, rom roca samuSao xelfasma imata 40%-iT, maSin

304
saqoneli maT mier 100%-iT iqmna gaZvirebuli. es gaZvireba, romelic
aucileblad sxva dargebSiac arev-darevas da siZvires gazrdis, unda
mospobil iqmnas. da amitom Cven mier dasaxelebuli zoma unda iyos
sayovelTao, radgan igi am mxriv sasargebloa. mxolod im gvarad unda
davayenoT saqme, rom amaSi monawileoba miiRon sazogadoebrivma or-
ganizaciebma da TviTon mwarmoeblebma. am monawileobisaTvis Cven
vTxoulobT, rom mTavrobas hqondes neba SeuTanxmdes kerZo mwarmoe-
blebs da sazogadoebriv organizaciebs. rom maT Semoitanon saWiro
Tanxa da muSebs mieceT imav wesiT da rigiT, ra wesiTac, daurigdeba
es saqoneli saxelmwifo dawesebulebaTa mosamsaxureebs. aseTia Cveni
mosazreba am sakiTxis Sesaxeb. (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs Salva mesxiSvils.
Salva mesxiSvili (s.-f.) moqalaqeno! socialist-federalistTa
fraqcia siamovnebiT egebeba am dekrets. marTlac metad autanel
pirobebSi imyofebian muSaTa klasi da saxelmwifo dawesebulebaTa
mosamsaxureni. im jamagirebiT, romelic maTa aqvT, cxovrebis usaW-
iroesi moTxovnilebanic ver daukmayofilebiaT. Tu drozed zomebi
ar miviReT, muSaTa klasi, romelic safuZvelia Cvenis Tavisuflebi-
sa, ueWvelad degeneraciis gzas daadgeba. is nabiji, romelsac icavs
Sromis ministris amxanagi, didixania gadadgmuli unda yofiliyo.
socialist-federalistTa fraqcia ukve Tavis deklaraciaSi amt-
kicebda, rom Cven faqtiur blokadas ganvicdidiT, warmoeba sustad
aris ganviTarebuli da Cveni finansiuri politika bonebsa scems, am-
itom Seiqmna iseTi ekonomiuri mdgomareoba da pirobebi, rom marto
jamagirebis momatebiT muSaTa klasis da saxelmwifo mosamsaxureTa
interesebs ver davakmayofilebT. Cven es vicodiT da amitomac mov-
iTxovdiT, rom saxelmwifos mieRo mTeli rigi zomebisa, rom saxel-
mwifoebrivis masStabiT marTlac seriozuli Svela mieca. Tqven
moismineT cifrebi da dainaxeT, rom muSaTa klasi SemaZrwunebel
pirobebSi arsebobs. Tu cifrebis detalizacias moaxdenT, dainaxavT,
rom ufro cuds pirobebSi imyofebian saxelmwifo mosamsaxureni. ma-
Sin, rodesac cxovrebam 7500 proc. imata da muSaTa xelfasma ki 2000
proc., zogierT saxelmwifo mosamsaxureTa jildo gaizarda mxolod
700-800 proc. aseTi mdgomareoba aiZulebs bevrs saxelmwifo mosam-
saxureT samsaxurs Tavi daanebos da sxvagan eZebos samuSao. magaliT-
ad, Tu mdgomareoba ar SevcvaleT, sasamarTlos bevri gamocdili da
sasargeblo muSaki gamoecleba da amisTana movlena ki, Tu man farTo
xasiaTi miiRo, xifaTSi Cagvagdebs Cven. amitom Cveni fraqcia mxars
uWers warmodgenil dekrets da aRniSnavs, rom igi nawilobrivi ganx-
orcielebaa imisi, rasac Cven deklaraciaSi moviTxovdiT. (sicili).
Tqven gaicineT, meti ra dagrCeniaT, magram is ki marTalia, rom Tqven
exla mixvediT im daskvnamdin, rasac Cven 8 Tvis winad moviTxovdiT.
amasTanave saWirod mimaCnia xazi gausva im garemoebas, rom marto
50 milionis gadadebiT mizans ver mivaRwevT.

305
amas garda saWiroa jamagirebis momateba morig sakiTxad davs-
vaT, magram verc 50 milionis gadadeba da verc jamagirebis momateba,
rogorc paliativebi, radikalurad kiTxvas ver gadaswyvets, Tu ar
Seicvala gezi finansiur da ekonomiur politikisa. sanam ar gaajan-
saRebT finansebs, sanam ekonomiur politikaSi saxelmwifo mets ini-
ciativas ar gamoiCens da namdvil konkurencias ar gauwevs spekuli-
acias, sanam sazogadoebriv organizaciebis da saxelmwifos xelSi ar
gadava mTeli rigi warmoebaTa, romelTac farTo massiuri xasiaTi
aqvT, manamdin es sakiTxi xSirad wamogveWreba Cven. (adgilidan: so-
cializmis ganxorcielebas moiTxovT?).
me mikvirs, roca socialistur damfuZnebeli krebis wevrni imas,
rasac Cven moviTxovT socializms eZaxian!
nu-Tu socializmia is, rom usaWiroesi sagnebi TiTon saxelmwi-
fom miawodos moqalaqeT da daixsnas isini spekuliantebisagan? nu-Tu
socializmia is, rom zogierTi warmoebani, romelTac didi mniSvne-
loba aqvT, imis magivrad, rom did sargebels aZlevdnen kerZo pirebs,
gadavides saxelmwifos an sazogadoebriv organizaciebis xelSi, rom
maTi Semosavali isev moqalaqeT moxmardes? (adgilidan: raSia saqme?)
saqme imaSia, rom social-demokratebs Tavisi Tavi muSaTa klasis er-
Tad-erT monopolistebad miaCniaT da ver mounelebiaT, roca sxva
partiebi amaSi maT ar eTanxmebian.
Tu imas, rasac mogaxsenebT saTanado yuradRebiT ar moeqeciT, ori
an sami Tvis Semdeg am sakiTxisve gamo kidev davinaxavT am kaTedrazed.
(xmauroba: m. rusia: seriozuli proeqti warmoadgineT!). Cven es pro-
eqti ukve didixania warmovadgineT da meorec ratom Tqven Tavs ara
sTxovT aseT proeqts, roca damfuZnebel krebis 90 proc. da mTavro-
bis 100 pr. SeadgenT. (xma: Tqven mTavrobaSi iyaviT!). ukve mogaxseneT,
rom aqac da mTavrobaSiac saubedurod Cven did umciresobas Sevad-
genT. kidev erT garemoebas mivaqcev damfuZnebel krebis yuradRebas.
mTavrobas bevri kargi saqme dauwyvia, magram saTanado nayofi ver
miuRia, radganac saqmisi organizacia yofila cudi. amitom saWiroa
gansakuTrebiTi yuradReba mieqces gadadebul 50 milionis moxmare-
bis organizacias, Torem SeiZleba imedi gagvimtyundes da is patara
SeRavaTi, romelsac moelis muSaTa klasi da saxelmwifo mosamsaxure-
ni, ganuxorcielebeli darCes. ai mokled ramodenime mosazreba, rome-
lic saWirod migvaCnda damfuZnebel krebis winaSe gamogveTqva.
Tavmjdomare. vinaidan ukve 3 saaTia, reglamentis ZaliT sxdoma
unda daixuros, magram me winadadeba Semomaqvs kamaTi gagrZeldes.
vis surs sityva amis Sesaxeb? sityva aravisa surs. vin aris momxre,
rom kamaTi gagrZeldes? kamaTi grZeldeba. sityva ekuTvnis krebis
wevrs kedias.
sp. kedia. batonebo, damfuZnebel krebis wevrno! me mgonia, arc
erTi adamiani, romelic Caxedulia Cveni qveynis ekonomiur mdgo-
mareobaSi da romelsac gaTvaliswinebuli aqvs is, cxovrebisgan ga-

306
mocdili, saSvalebani da zomebi, romliTac SesaZlebelia qveynis
ekonomiuri politikis keTil-warmoeba, _ arc erTi aseTi adamiani,
Cveni rwmeniT, im gatacebiT ver miegebeba am dekrets, rogorc mas
miegeba social-federalistebTa fraqcia. ar miegebeba imitom, rom
es dekreti Cven gvaCvenebs samwuxaro mdgomareobas, saxeldobr imas,
rom mTeli wlinaxevris moqmedebis Semdeg, Cveni ekonomiuri poli-
tikis mravaljer gadasinjvis Semdeg, Cven mivediT iseT nabijamde,
rom dRes saWirod davinaxeT muSebisTvis namdvili subsidiis micema.
es samwuxaro kidev imitom aris, aseTi aRtacebiT migebeba am dekreti-
sa, rom igi aRtaceba amJRavnebs or rasmes: erTi, rom CvenSi sWarbobs
grZnoba da filantropia da naklebad aris saRi analizi mdgomare-
obisa. es grZnobaTa siuxve da filantropia qarTvel kacis bunebaa.
Cveni fraqciac, rasakvirvelia, am grZnobaTa gamJRavnebaSi aravis
Camouvardeba, samwuxarod, magram, Tu CvenTvis cxadia, rom saxelm-
wifos arseboba, misi ekonomiuri cxovrebis mogvareba SeuZlebelia
filantropiiT da keTili grZnobebis gamomJRavnebiT, aramed mxolod
aReb-micemobas da Semosaval-gasavlis saR angariSebze agebul ekono-
miur politikis warmoebiT, Tu Cven yovelive amas gaviTvaliswinebT,
maSin, vimeoreb, am dekrets unda SevxvedrodiT, didad samwuxarosa
da ara, rogorc sasurvel da misasalmebel movlenas. me aq vixmare
erTi sityva, rom muSebs subsidias vaZlevT meTqi da es me ubralod ar
miTqvams, aramed srulis SegnebiT. im ganmartebaSi, romelic mogvca
momxsenebelma da Semdeg Sromis ministrma, Cven movismineT Semdegi:
Tu mTavrobis mier SeZenili saqoneli ise Zviri aRmoCndeboda, rom
muSebs ar SeeZlebaT maTi yidva Rirebulobis fasebSi, maSin saqoneli
maT unda daeTmos ufro nakleb fasebSi, xolo amiT gamowveuli defi-
citi unda daifaros xazinis xarjiT. es aris saxelmwifos carieli
xazinidan fulis gacema, es aris namdvili filantropia, da me vambob,
rom es warmodgenili dekreti cxovrebaSi ufro am saxiT iqneba ganaw-
ilebuli. ai es erTi garemoeba.
meore is gaxlavT, rom is ekonomiuri gaWirveba, saerTo simSili,
romlis samkurnalodac Semotanilia es dekreti, marto qalaqis muSa-
Ta Soris ki ar aris, aramed igi ufro vrcelia da ufro farTo xasi-
aTis am wlis mosavlidan sCans, rom mTeli dasavleTi saqarTvelo sim-
SilSi CaiZireba. maSin naxavT arev-darevas da anarqias. da Tu gvinda
saqveyno politikis warmoeba da guliT qveynis Svela, maSin sakmarisi
aRar iqneba es jgufuri dakmayofileba moTxovnilebaTa, aramed aq
saWiroa farTe saxelmwifoebrivi RonisZieba. (xmebi: xonis SekiTxvaa
saWiro)... xonis SekiTxva imas mowmobs, rom TqvenSi ar aris araviTari
Segneba moqalaqobrivi uflebisa. da sadac es ar aris, iq aba ra wesier
ekonomiur politikaze SeiZleba laparaki. da bolos yvelafers Tavi-
si adgili aqvs... aseTi dekreti unda yofiliyo. rogorc aucilebeli
daskvna da Sedegi aqamdis warmoebul ekonomiur politikisa. Tu Cven
protestiT da uaryofiT ver upasuxebT am dekrets, imitom ki ara,

307
rom igi migvaCndes mizanSewonil da saR RonisZiebaT, aramed imitom,
rom es dekreti erTnairi apelaciaa adamianis marTlac filantropi-
ul grZnobisadmi, imitom, rom aq wamoyenebulia sakiTxi muSaTa mdgo-
mareobis gaumjobesebisa; – es Cven iaraRsa gvyris. magram Cven geub-
nebiT, rom es dekreti Cveni ekonomiuri damarcxebis niSania. (xmebi:
maS rogor gavimarjvoT? Tqven SekiTxvebi SemoitaneT!) da verc erTi
wevri damfuZnebeli krebisa mas siamovnebiT ver miegebeba.
amas garda dekretSi aris erTi muxli, sadac naCvenebia is organo,
romlis saSualebiTac igi unda ganxorcieldes. Cveni wlinaxevris is-
toriidan viciT, rom amgvari organoebi Tavis movaleobis simaRleze
ar idgnen da rom maT veraviTari wesrigi ver Seitanes sursaTisa da
saerTo ekonomikis saqmeSi. Cven gamovTqvamT eWvs, rom amgvarma or-
ganom exla Tavis mizans miaRwios. axal organos Sehqmnas ki ver xedav-
en, radgan eSinianT, uaresi ar gamodgeso. amgvarad, rogorc xedavT,
Cven CaviZireT iseT niadagSi, saidanac amosvla gviZneldeba da sadac
ufro da ufro viflebiT. Cven vacxadebT, rom es dekreti, rogorc
racionaluri RonisZieba misaRebi ar aris da is iseTi samwuxaro abia,
romelic uTuod ki unda gadaiylapos Cveni damfuZnebeli krebis mier.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis Sinagan saqmeTa ministrs.
noe b. ramiSvili Sin. saq. ministri. moqalaqeno, damfuZnebel kre-
bis wevrno! aq ori mxridan daiwunes Cveni politika da CvenTvis es
arc gasakvirvelia. erTi mxare Cven filantropias gvisayvedurebs
da me mgonia, rom im partiisTvis, romelic warmoadgens im nawils
Cveni sazogadoebisas, romelic marTlac mxolod xel-gaSlilobiT
iyo cnobili, (i. gobeCia: „mama-papuri“!) diax, aseTi „mama-papuri“
Cveulebis gamomJRavneba bunebrivia, magram es sayveduri mxolod imas
niSnavs, rom isini TavianT nakls saxelmwifos Tvisebad acxadeben. da
namdvilad ki ras vxedavT: is gza, romelsac adga mTavroba aris er-
Tad erTi swori da samarTliani gza. da rom es esea, amas mowmobs ara
marto Cveni politika, amas mowmobs yvela mowinave evropiul saxelm-
wifos politika. gana axalia TqvenTvis, rom yvela im qveynebma, romel-
Tac ganicades omianobis susxi, didZali Tanxa gaiRes purisa da sxva
sanovagis SesaZenad?
da Tu Tqven ukvirdebiT cxovrebas, dainaxavT, rom iseTi praq-
tikuli xalxi, rogoric arian germanelebi, aseT politikas adgian.
aseT politikis Sesaxeb iq aravis ar uTqvams, rom amiT isini flangaven
xalxis qonebas. (kedia: eg aravis ar uTqvams!).
Tqven dagaviwydaT, rom Cven ganvicadeT xuTi wlis omi da yvela
saxelmwifo, romelsac surs moawesrigos Tvisi ekonomiuri cxovre-
ba, valdebulia Tavidan aicdinos es mwvave Sedegi omisa da CvenSi ki
revoliuciisac (gvazava: aqauri gaRrmavebis Sedegi!) swored Cven
avicdineT Tavidan is anarqia, romelsac Tqven xSirad uwyobT xels.
(kedia: eg ar aris marTali!) me ar SemiZlia aq romelime deputats ve-
dao am tribunidan, magram unda ganvacxado, rom is wreebi, romlis

308
warmomadgenelni Tqvena xarT, – qmnian anarqias (kedia: sabuTebi b. min-
istro! sabuTebi.!). (xmauroba n. d. skamebze). (es carieli sityvebia!)
sabuTebsac moviyvanT sxva dros.
Tqven gviwunebT ekonomiur politikas, magram me kategoriulad
vacxadeb, rom yvela is qveynebi, romelnic marTlac dainteresebulni
arian, rom es omianobis susxi ramdenimed mainc gaanelon, ekonomiu-
ri siZvire Seasuston, iZulebulni arian iseT gzas daadgnen, iseTi
politika awarmovon, rogorsac Cven vawarmovebT. amitom aq zedmetia
filantropiaze laparaki.
rac Seexeba b. federalistebs (s. dadiani: socialist-federal-
istebs!) b. federalistebs, rasakvirvelia, saWiroa warwera gauke-
ToT: «Се левъ, а не собака». (dadiani: ministrma andazebi unda icodeT!)
unda mogaxsenoT, rom me gamikvirda erTi ram: b. mesxiSvilis gamosvla
metis-metad zrdili iyo; man ar gadmogcaT erTi saanbano WeSmarite-
ba, rom xomerikis kanonis gamoqveynebam gamoiwvia is gaZvireba, romel-
sac Cven ganvicdiT. da vinaidan man es ara sTqva, es aris didi nabiji,
gadadgmuli federalistebis mier. magram gansakuTrebiT mas Semdeg,
rac b. mesxiSvilma Cveni wre dastova didi nabiji gadaudgams win (si-
cili s.-d. mxriv).
raSia saqme? laparakoben, mTavrobaSi da yovelgan Cven umcireso-
bas warmovadgenTo. me kategoriulad vacxadeb am tribunidan, rom maT
mTavrobaSi arasodes arc erTi amis msgavsi winadadeba ar Semoutani-
aT da Tu Tqven icnobT maT partiis bunebas, verc Semoitandnen. magram
es saWiro Seiqmna maTTvis, rodesac isini gamovidnen mTavrobidan.
yrilobam maT opozicia daavala. magram aseTi opoziciiT Seiqmneba
mxolod erTnairi xmauroba da ara seriozuli opozicia. Cven gvisay-
vedurebT da moiTxovT Cveni ekonomiuri politikis Secvlas, magram
am mdgomareobaSi Cvenze ufro adre imyofebodnen dasavleT evro-
pis saxelmwifoebi _ revoliucionuri germania da revoliucionuri
avstria da gana romelime partiam, garda bolSevikebisa, wamoayena iq
is, rasac Tqven moiTxovT?!
Tqven kargad iciT, rom is ekonomiuri mdgomareoba, romelSiac
Cven vimyofebiT, aris Sedegi sxva da sxva pirobebisa. _ Cven mowyveti-
li varT gareSe qveyanas da Cveni warmoebis ganviTareba SeuZlebeli
aris da miT umetes iseTi receptebis saSualebiT, romelTac feder-
alistebi gvirCeven.
mas Semdeg, rac federalistebis partias moSorda bolSevikuri
nawili – maSvralTa partia – maT TviT SeiTvises maSvralTa lozungebi.
Tu Tqven marTlac meore gzas adgexarT da ara bolSevikurs, maSin
unda vsTqvaT, rom meore, sxva revoliucionuri gza ar arsebobs, erTi
gza aris bolSevikuri da meore gza aris, romelsac Cveni germaneli
amxanagebi adgian da maTi saukeTeso xelmZRvaneli karl kautski. Tu
Tqven ver daamtkicebT, rom isini sxva gzas adgian, rom isini daiwune-
ben Cveni mTavrobis politikas da Tu Tqven sxva zomebi gaqvT da ara

309
maSvralTa partiisa – gvanaxeT es wamali, gviTxariT. xolo Tu par-
tias surs seriozuli opozicia da ara demagogia, man unda icodes,
rom is politika, romelsac Cven vawarmoebT aris erTad erTi swori
gza. sxva romelime gza ekonomiur politikaSi ar arsebobs da arc Sei-
Zleba iyos im qveynebSi, romelTac surT ganamtkicon demokratiuli
wyobileba da moamzadon niadagi, romelic savsebiT daakmayofilebs
muSaTa klass.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs v. juRels.
valiko juReli. (s.-d.) me ar megona, rom es dekreti muSaTa mdgo-
mareobis gaumjobesebis Sesaxeb amdens kamaTs gamoiwvevda damfuZneb-
el krebaSi. megona, rom am dekrets kreba aramc Tu aRfrTovanebiT
miiRebda, piriqiT, – miegebeboda mwuxarebiTac, magram miiRebda ki
ukamaToT da erTxmad.
sasixarulo da sazeimo im cifrebis Semdeg, romelic aq Sromis
ministris amxanagma warmoadgina, araferi aqvs damfuZnebel krebas,
magram Cven vambobT, rom gvaqvs patara saSvaleba Tu gind patara pal-
iativi, da Tqven dagvexmareT am patara nabijis gadadgmaSi, romliTac
SegviZlian SevamsubuqoT muSaTa klasis mdgomareoba. magram aq gamo-
dian erTis mxriv da meores mxriv da undaT es saSineli mdgomareoba
gamoiyenon Tavis partiuli kapitalis gasazrdelaT, magram es sasur-
veli ar aris. (mesxiSvili: demagogia!)
me dagimtkicebT ra aris demagogia da romel mxridan modis es
demagogia! me vambob, rom muSaTa klasis mdgomareoba Zalian mZime
aris da unda saxelmwifom gadasdos 50 milioni maneTi, rom am klasis
mdgomareoba gaumjobesdes, magram gamodis Salva mesxiSvili da am-
bobs: es dekreti, keTili da patiosani aris, Cven mas aRfrTovanebiT
vegebebiTo, magram aq iwyebs kritikas im partiisa da mimarTulebisas,
romelic am dekrets iZleva. akritikebs ara imitom, rom misi mniSvn-
eloba gaaRrmavos, ufro farTe mniSvneloba misces, aramed imitom,
rom kidev erTi laxvari Casces partias, Tavis partias ki axali Tvise-
ba da Rirebuleba Seumatos.
SesaZlebelia gamovides Cems Semdeg leo Sengelaia da daamtki-
cos, rom es dekreti kargia da amave dros sTqvas, rom Tqveni poli-
tika ar vargao. (leo Sengelaia: kargi xarT, kargi xarT!..) me darw-
munebuli var s.-d. fraqciam, rom Semoitanos dekreti, rom orjel
ori oTxia, Tqven, rasakvirvelia, dagveTanxmebiT, magram Tanac
ityviT, rom s.-d. partia mainc ar vargao... (sicili. xmauroba. diax!
diax! vityviT! marTalia!).
aseTi mdgomareoba Tqven arafers SegZenT, magram saerTo mdgo-
mareobas ki saSinlad arTulebs. Cvens qveyanas, Cvens samSoblos, – aq
vityvi sityvas me, romelsac arasodes ar vxmarobdi (gvazava: sam-
wuxarod!) Cvens saxelmwifos sabediswero dReebi gvidgeba da Tqven
amisTana sabediswero xanaSi gamodixarT da wvrilman politikas
awarmoebT. me vekiTxebi Tqvens fraqcias da Tqvens yofil ministrebs –

310
rodesac Tqveni fraqcia iyo respublikis saministroebSi, rodesac iq
iyo Salva mesxiSvili, romelic ager gamoCnda (S. mesxiSvili Semodis
darbazSi), rodesac iq iyo g. lasxiSvili, ratom Tqveni politika ar
aamuSaveT, ratom ar daayeneT farTo ekonomiuri sakiTxebi?
gadasinjeT, roca gsurdeT, mTavrobis oqmebi. (mesxiSvili: oqmebi
ar iwereboda!) es ar vici, me mTavrobis wevri ara var, magram Semi-
Zlian dagimtkicoT, rom Salva mesxiSvili arasodes ar ayenebda far-
To ekonomiur sakiTxebs. Tqven iqneba SemTxveviT, iqneba sxva mizezebis
gamo ar xarT mTavrobaSi da swored amitom, rom ara xarT mTavroba-
Si, mTavrobisa da demokratiis winaaRmdeg ar unda awarmovoT iseTi
politika, (xmebi: demagogiaa!) romelic bolos da bolos laxvars Cas-
cems respublikas.
magram, Tu respublika daiRupeba da Tqveni partia gadarCeba, Cven
ar gvinda Tqveni partia. xandaxan aris xolme mdgomareoba, rodesac
ZiriTad sakiTxebSi Cven unda SevTanxmdeT.
swored da martivad vambobT, rom muSaTa klasis mdgomareoba
autanelia, muSaTa klasi gadagvarebis gzas adgia. me mgonia Cven ara
gvaqvs savsebiT warmodgena im saSinel mdgomareobisa, romelSiac mu-
SaTa klasi imyofeba. bavSvebi simSiliT exocebian... beber muSebs er-
cxvinebaT bazarze avejis gatana da bavSvebsa da colebs atanen. isini
sruliad gakotrdnen qonebrivad, Cven ki am dros vcdilobT rame vi-
RonoT, gadavdoT Tundac 50 milioni man. da mTavrobas davavaloT es
sakiTxi moagvaros. aq amis magier gamodis b. S. mesxiSvili da ambobs
– Tqveni saerTo politika ar vargao. kritikaze Tu midga sakiTxi,
kritikaSi Cven aravis CamouvardebiT... (kedia: SemoqmedebaSi Camou-
vardebiT!) rasakvirvelia, Cveni politika yvelafers vera swyvets,
magram Tqven ver gviCvenebT verc erT saxelmwifos, sadac ekonomiuri
sakiTxebi rigianad iyos gadaWrili.
swored inglisSi da gamarjvebul amerikaSi siZvire saSinel xasi-
aTs Rebulobs. magram Tu Cveni demokratiuli mTavroba pativiscemis
Rirsia, sxvaTa Soris imisaTvisac, man arsebuli mdgomareobaSi moax-
erxa mowesrigeba ekonomiuri sakiTxisa, miuxedavaT imisa, rom saSin-
elma omma, revoliuciam da anarqiam Cven ukidures mdgomareobaSi
Cagvagdo.
Cven puri ruseTidan Camogvqonda, exla ki Cven saSineli blokada
gvartyia, magram mainc CvenSi iseTi mdgomareobaa, rom aq puri ufro
iafad fasobs vidre im qveynebSi, sadac uzomoT aris puri. bolSe-
vikur ruseTSi girvanqa puris fasi aris 150 maneTi, CvenSi ki TeTri
puris fasi ar ascilebia 10-12 maneTs.
gasakvirvelia, rom mTavroba, demokratia am saSinels, jojoxe-
Turs pirobebSi imas axerxebs, rac CvenSi aris. Tu Tqven ggoniaT, rom
Cveni mTavroba s. d. fraqcia, Zalian gaxarebulia im mdgomareobiT,
romelSiac Cven vimyofebiT, da im politikiT, romelsac is awarmoebs,
Tqven Zalians scdebiT. Cven politikaSi bevri Secdomebi gvaqvs, ma-

311
gram Cven ase ganyenebulaT arasodes ar vmsjelobT. Cven vambobT: Cven
gvinda es mdgomareoma SevcvaloT, Cven vakeTebT mas ris gakeTebac
dRevandel pirobebSi SegviZlian.
magram, rodesac gamodian kritikiT erTis mxriv da meores ­mxriv
da sxva da sxva mosazrebiT Cven politikas gviwuneben, maSin Cven
veubnebiT, gvaswavleT wamali, romelic Tqven gaqvT, an marcxnidan
an marjvnidan! gvaswavleT wamali, romelic gankurnavs xalxs avadmy-
ofobidan; Tu Tqven malavT am wamals Tqven borotaT iyenebT Tqvens
codnas?!... magram Tqven ara gaqvT es saswaulebrivi wamali. es Tqveni
wamali aris aseTi sakiTxebis wamoyeneba, rogorc Carkvianis Sesaxeb
SekiTxva iyo, da misi dacva, Semdeg xonis sakiTxi unda daayenoT da dam-
fuZnebeli kreba ori dRe amazed gaaCeroT... (gvazava: eg Cveni ufle-
baa!) iZaxiT farTo politika, Rrma politika, magram konkretiuls ki
arafers iZleviT. is wamali, romelic Cven gTxoveT ver mogveciT, ver
dagvisaxeleT. rodesac Cven pirvel nabijs vdgamT Tqven sityviT mx-
ars gviWerT da ar gindaT muSaTa klasis uZlurebazed aaSenoT Tqveni
partiuli kapitali. rac Seexeba simSilis sakiTxs sofelSi, marTalia
autaneli pirobebia imereTSi, guriaSi, samegreloSi, magram yvelaf-
ris erTad mogereba ar SeiZleba. magram iqneba yvelaze ufro gaWirve-
bul mdgomareobaSi muSaTa klasi aris, muSaTa klasma Sehqmna Tavisi
samSoblo Tavisi qveyana.... (kedia: _ erma?) mTeli saxelmwifo, muSaTa
klasi, rom ar yofiliyo... (kedia: _ erma? erma ra qna batono?) me vam-
bob muSaTa klasma, radgan is Seadgens eris mTavar boZs!
dRes yvelazed ufro gaWirvebuli aris muSaTa klasi da Cven imaT
vexmarebiT. Cven vfiqrobT, rom rac ufro gavaumjobesebT muSaTa
klasis mdgomareobas aq TbilisSi, amiT Cven safuZvels movumzadebT,
movawyobT gzas, rom ukeTesad gavuZRveT simSilobis saqmes sofelSi.
aq sakamaTo araferia da Cven unda vsTqvaT, rom damfuZnebeli kreba
savsebiT mxars dauWers Sromis saministros mier Semotanil dekrets,
raTa mTavrobam, rac SeiZleba ufro gaaRrmavos is politika, rome-
lic muSaTa klasis da saerTo ekonomiur cxovrebas ganamtkicebs da
aamaRlebs!..
Tavmjdomare. Cawerilia kidev sami oratori, magram Semovida
winadadeba s.-d. fraqciisagan, rom radganac sakiTxi gamorkveulia,
kamaTi Sewydes.
s. dadiani. winadadeba gaxlavT!
Tavmjdomare. mobrZandiT tribunaze.
samson dadiani. me yovelTvis, rodesac damfuZnebeli krebis erTi
wevri mainc winaaRmdegi iqneba kamaTis gagrZelebisa, yovelTvis vi-
tyvi, rom es aris boroteba. am sakiTxis Sesaxeb Tqven TiTon aRniSneT,
rom es didi seriozuli sakiTxia. Tqven ilaparakeT amis Sesaxeb da, Ce-
mis Rrma rwmeniT, rogorc b. Sinagan-saqmeTa ministrma, ise b. juRel-
ma erTnairi revanSis mizniT warmosTqes sityvebi, romelnic sruliad
ar Seexebodnen sakiTxs, im dros, rodesac Cven sityvas pirSi gvCriT.

312
es aris usamarTloba da vTxoulobT rom mogvceT saSualeba gi-
pasuxoT da SevafasoT es revanSi; Tu gaqvT gambedaoba gvipasuxeT da
Cvenc gipasuxebT.
Tavmjdomare. sityva aRaravis surs. vin aris momxre kamaTis
Sewyvetisa? kamaTi Sewyvetilia. sityva ekuTvnis momxsenebels, krebis
wevrs urataZes.
gr. urataZe. (s.-d.) arsebiTad dekretis winaaRmdeg arc erTi
fraq­ciis warmomadgenels araferi uTqvams. b. mesxiSvilma erTgvari
SiSianoba gamoamJRavna. mas ar moswons, rom es mSvenieri dekreti,
soc.-demokratebma wamoayena. man ganacxada, ramdenime Tvis winad amas­
ve Cven vambobdiTo.
am dekretis iniciativa vis ekuTvnis _ es istoriis saqmea; Cven ven-
dobiT mas da is Rirseulad Seafasebs am dekretis iniciatorebs.
exla ki me minda mxolod oriode sityva mogaxsenoT b. s. kedias
sityvis Sesaxeb.
man mwuxarebiT aRniSna es faqti, da rogorc b. juRelma mogax-
senaT, sasixarulo araferi aris aq. Cemis azriT didi Secdoma aris b.
kedias mier imis Tqma, rom es samwuxaro faqti Sedegia Cveni ekonomi-
ur politikisa.
me ar vfiqrob, rom b. kediam ar icodes is, rom aseTi samwuxaro
faqti Sedegia ara kerZod romelime saxelmwifo politikisa, aramed
umTavresad im saerTaSoriso mdgomareobisa, rogorc politika-
Si ise ekonomiaSi, romelic Seqmnilia yvelgan. me ar vfiqrob, rom
b. kediam es ar icodes, magram es Tu aq ar iTqva, es aixsneba fraqci-
ul mdgomareobiT da ara samarTlianobis surviliT. (kedia: damer-
wmuneT, ara!) vTqvaT es samwuxaro faqtia, da im politikis Sedegi,
romelsac awarmoebs mTavroba, miuxedavaT amisa imis movaleoba iyo,
rom meored ar gaemeorebina aseTi samwuxaro faqti. amas moiTxovda
oratoris movaleoba eris da xalxis – winaSe eTqva, rom saWiroa esa
da es politikao.
maSin am samwuxaro faqts adgili ar eqneboda. (gvazava: bevrjer
gviTqvams!) bevrjer giTqvamT, magram iseT dros unda sTqvaT, romelic
Seexameba mdgomareobas. iqneb calke oTaxSi yviriT, me es ar vici, ma-
gram, rodesac kiTxva exeba gansazRvrul sakiTxs, maSin unda yofili-
yo Tqmuli. me mgonia b. kedias fraqciuli movaleoba avalebda amis
Tqmas. (kedia: ara batono, ara!) aq iTqva ori sityva: filantropia da
subsidia. es sityvebi sxvaTa foris ar yofila Tqmuli. SesaZlebelia,
es iyo Tqmuli imitom, rom maT kargad ician, rom Cveni muSaTa klasi
ar aris daCveuli subsidiasa da filantropias da SesaZlebelia am mu-
SaTa klasma sruliad uari ganacxados am subsidiaze.
SeiZleba es mizani edo sarCulad b. kedias sityvas, radganac me
ver davijereb, rom man ar icodes, rom is zoma, romelic miRebulia
saxelmwifos mier ar iqneba subsidia, aramed movaleoba aris im kla-
sis winaSe, romelic saZirkvels, warmoadgens Cveni saxelmwifosas.

313
vTqvaT es filantropia iyves, magram Cvenis azriT saxelmwifo
movale aris muSaTa klasisTvis miiRos is zomebi, romelsac moiTxovs
klasis mdgomareoba da es subsidiad ar SeiZleba CaiTvalos (xmau-
roba. ar ismis). unda isic iTqvas, rom germaniam miliardebi gada-
do... (xmauroba. ar ismis). italiam daadgina: yvela saqonlis Semotana
saxelmwifos sazRvrebSi nebadarTuli iyos, garda purisa; es monop-
olia ekuTvnis mxolod mTavrobas da amas axlavs ganmarteba. rode-
sac mTavroba amas adgens, SesaZlebelia spekuliantebma puris fasebi
auwios, maSin mTavrobas saSualeba eZleva Tavis xazinidan dafaros
zarali – esec maSasadame filantropiaa. Tqven iciT, rom, rodesac
inglisSi jarebis nawili dabrundnen, gadaswyvites aTas sulisTvis
oTaxebis CamorTmeva mepatronebisagan da qiris micema, xolo dab-
runebul muSebs iaf fasebSi misces es oTaxebi. Tu yvela saxelmwifo
aseT subsidias da filantropias awarmoebs, ratom unda CaiTvalos es
zomebi filantropiad da subsidiaT CvenSi, me ver gamigia!
yvela es imisTvisaa naTqvami, rom isargeblon SemTxveviT da SeiZ-
inon kapitali, romelic SeiZleba gaadidebs maT ricxvs damfuZnebel
krebaSi. am oriode SeniSvniT vaTaveb.
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi, rom gadavideT muxlobriv
ganxilvaze? winaaRmdegi aravin aris. vTxov momxsenebels waikiTxos
pirveli muxli.
momxsenebeli (kiTxulobs muxlobriv):

dekreti muSa-mosamsaxureTaTvis pirvel moTxovnilebis


saqonlis misawodeblad mTavrobis gankargulebaSi 50
milioni maneTis gadadebis Sesaxeb.

1. gadaidos mTavrobis gankargulebaSi ormocda aTi (50000000)


milioni maneTi saxelmwifo dawesebulebaSi mosamsaxureTa da muSebi-
saTvis pirvel moTxovnilebis saqonlis misawodeblad.
2. Sesyidvas da ganawilebas aRniSnul saqonlisas mTavroba an-
dobs im saxelmwifo da sazogadoebriv dawesebulebaT, romelnic am
mizans emsaxurebian.
3. sazogadoebriv da kerZo dawesebulebaTa mosamsaxureebs da
muSebs eZlevaT aRniSnul wesiT damzadebuli saqoneli, Tu xsenebuli
dawesebulebani SeuTanxmdebian am mizniT mTavrobas da Sesafer Tanx-
as gamoiReben.
4. mTavrobas ufleba eZleva zogierT SemTxvevaSi nasyidobaze
ufro iafad dauTmos saqoneli saxelmwifo dawesebulebaSi mosamsax-
ureT da muSebs da amazed mosuli zarali dahfaros pirvel muxlSi
aRniSnul Tanxidan.
5. dekreti ese ZalaSi Sedis dRidan miRebisa damfuZnebeli krebis
mier.

314
(muxlobriv ganxilviT dekreti miRebulia).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi mTeli dekretisa? aravin. ma-
Sasadame dekreti miRebulia erTxmad.
radganac gvian aris krebas vxurav. vTxov mdivans waikiTxos Sem-
degi sxdomis dRis wesrigi.
mdivani qr. SaraSiZis asuli (kiTxulobs Semdegi sxdomis dRis
wesrigs).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi dRis wesrigisa? dRis wesrigi
miRebuli gaxlavT.
sxdoma ixureba naSuadRevis 4 s. 10 w.

315
saqarTvelos damfuZnebeli kreba
ormocdameToTxmete sxdoma

1919 weli, oqtombris 21. tfilisi, sasaxle.

Tavmjdomareobs damfuZnebel krebis Tavmjdomaris ufrosi am­


xanagi
aleqsandre lomTaTiZe.
mdivnobs damfuZnebel krebis mdivani
konstantine jafariZe.
prezidiumSi arian:
eqvTime TayaiSvili da
qristine SaraSiZis asuli.
sxdoma iwyeba dilis 11 saaTze.
Tavmjdomare: sxdoma gaxsnili gaxlavT. mdivani mogaxsenebT dRi-
ur wesrigs.
mdivani. (kiTxulobs).

dRiuri wesrigi:

1. saboloo teqsti dekretisa _ muSa-mosamsaxureTaTvis pirvel


saWiroebis sagnebis misawodeblad mTavrobis gankargulebaSi 50 mil.
man. gadadebis Sesaxeb. momxsenebelia gr. naTaZe.
2. ganxilva dekretisa _ mTavrobis wevrTa jamagiris gadidebis
Sesaxeb. momxsenebelia kir. niniZe.
3. ganxilva dekretisa _ damfuZnebel krebis wevrTa gasamrjelos
gadidebis Sesaxeb. momxsenebelia kir. niniZe.
4. meore (muxlobrivi) ganxilva saqarTvelos saxelmwifo bankis
wesdebisa. momxsenebelia iv. WavWaniZe.
5. meore (muxlobrivi) ganxilva 1915 wlis Tebervlis 2-s kanonis
(germanelTa, avstro-ungrelTa da osmaleTis uZravi sakuTrebis SeZe-
nis akrZalvis) gauqmebis kanon-proeqtisa. momxsenebelia s. jafariZe.
6. ganxilva dekretisa _ samomrigeblo institutis axal dawese-
bulebaTaTvis avejeulobis SesaZenad 709. 220 man. gadadebis Sesaxeb.
momxsenebelia g. giorgaZe.

317
7. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa saxelmwifo kon-
trolis Statis Secvlis Sesaxeb. momxsenebelia iv. WavWaniZe.
8. dekreti _ foTlovan Tambaqoze monopoliis gamocxadebisa.
momxsenebelia iv. WavWaniZe.
9. dekreti gareSe saqmeTa ministris gankargulebaSi sami milioni
maneTis gadadebisa amerikaSi da yubanSi gasagzavn delegaciebis xar-
jisTvis.
Tavmjdomare: winadadeba aris Semotanili soc. demokratiuli
fraqciis mier, rom dRiuri wesrigi Seicvalos ase: meore sakiTxaT
daisvas me-9 sakiTxi, me-3 sakiTxad me-8, me-4 da me-7, me-5-d me-6-e, me-6-d
me-4-e, me-7-ed mexuTe da danarCeni darCes, rogorc aris.
vis nebavs amis Sesaxeb sityva? sityvis msurveli aravinaa. me ken-
Ws uyri. vin aris winaaRmdegi am winadadebisa? winaaRmdegi aravinaa.
maS, es Sesworeba miRebulia.
pirveli sakiTxi saboloo teqsti dekretebisa muSa mosamsaxure-
Ta saWiroebisaTvis pirvel saWiroebis sagnebis misawodeblad mTav-
robis gankargulebaSi 50 mil. gadadebis Sesaxeb. sityva ekuTvnis
b-n gr. naTaZes. (gr. naTaZis moxsenebiT damtkicebul iqna xsenebuli
dekretis saboloo teqsti). Tavmjdomare: meore sakiTxi gaxlavT:

dekreti gareSe saqmeTa ministris gankargulebaSi


sami milioni maneTis gadadebisa. amerikaSi da yubanSi
gasagzavn delegaciebis xarjisaTvis.

sityva ekuTvnis momxsenebels.


konstantine jafariZe. (momxsenebeli) batonebo! dekrets, romel-
ic Tqven unda ganixiloT dRes, aqvs ori mxare: erTi principialuri;
_ Tu ramdenad sasurvelia amerikis Statebsa da yubans delegaciis
gagzavna da meore -finansiuri _ Tu ra Tanxa unda iqnas am saqmisTvis
gaRebuli.
gareSe saqmeTa komisiam ganixila pirveli mxare am sakiTxisa da man
savsebiT moiwona da daadastura mTavrobis dadgenileba, rom aseTi
delegacia gagzavnil iqnes _ Semdegi mosazrebiT:
mogexsenebaT, rom yovel saxelmwifos hyavs sxva saxelmwifoSi Ta-
visi warmomadgeneli, vinaidan amas moiTxovs saerTaSoriso urTier-
Toba Tumca, marTalia, jer saqarTvelos respublikas saerTaSoriso
cnoba ar miuRia, magram jer erTi, rom Cveni damoukidebeli saxel-
mwifo weliwad naxevari arsebobs, da meore, rom Cveni dRevandeli
politikuri mdgomareoba ufro moiTxovs, vidre, romelime ukve cno-
bili saxelmwifo, rom mas hyavdes Tavisi warmomadgeneli im saxelmwi-
foebSi, romlebTanac Cven raime urTierToba gvaqvs an unda gvqondes.
im mosazrebiT Cven ukve gvyavs delegaciebi evropis, TiTqmis,
yvela saxelmwifoebSi, dawyebuli inglisiT da moTavebuli patara

318
SveicariiT da saberZneTiT. mxolod SeerTebul StatebSi da yubanSi
Cven warmomadgeneli dResac ara gvyavs. maSin, roca aseT delegacias
CvenTvis didi mniSvneloba aqvs, delegaciis mizania Cveni politiku-
ri da ekonomiuri interesebis dacva iq, sadac is igzavneba da yovel-
gvari uTanxmoebis, Tu aseTs adgili eqneba, mSvidobiani gziT mogva-
reba, am mxriv Cven, rogorc SeerTebul StatebSi, ise yubanSi didi
interesi gvaqvs.
Tqven mogexsenebaT, rom Cveni damoukideblobis sakiTxi parizSi
jer ar dasmula da Cven cnobebi gvaqvs, rom es sakiTxi iq male iqneba
ganxiluli, mogexsenebaT isic, Tu ra didi mniSvneloba aqvs am sakiTx-
is gadaWraSi amerikis xmas. marTalia Cven dRes parizSi gvyavs gansa-
kuTrebuli delegacia, magram unda aRvniSno, rom marto es delega-
cia CvenTvis ar kmara, vinaidan mokavSireTa warmomadgenlebis azri
da Sexeduleba am sakiTxze muSavdeba ara parizSi da konferenciaze,
aramed adgilobriv im saxelmwifoSi da xalxSi, romlebsac isini war-
moadgenen, es warmomadgenlebi mxolod adgilobriv Sexedulebis
gadawyvetilebis damcvelni arian, amitom am mxriv saWiroa muSaoba
TviT amerikaSi da mis xalxSi, risTvisac aucilebelia iq gansakuTre-
buli delegaciis gagzavna.
Tu Cvenma delegaciam sxva veraferi SesZlo, swor informacias
mainc awarmoebs: gaacnobs amerikas Cvens namdvil mdgomareobas da
miznebs da iqidanac saWiro masalas da cnobebs mogvawvdis. amerikas
sursaTiT daxmarebac SeuZlia, delegaciis muSaoba aqeTkenac iqneba
mimarTuli. rac Seexeba yubans, is mezobeli saxelmwifoa, Cven mudam
aseTi mosazRvreni viqnebiT da saWiroa masTan keTil-mezobluri gan-
wyobileba gvqondes. yubanSi ki didi muSaoba swarmoebs sworeT aseTi
ganwyobilebis winaaRmdeg. Cveni damoukideblobis mtrebi arc erT
kuTxeSi iseT provokacias ar awarmoeben Cvens winaaRmdeg, sityviTi
da presiT, rogorc yubanSi. Cvens mtrebs surT yubanis yazaxoba Cvens
winaaRmdeg aamxedron. Cveni pirdapiri movaleobaa miviRoT zomebi,
rom es ar moxdes da mtrebma mizans ar miaRwion, amitom saWiroa iq
gaigzavnos delegacia, romelic Cveni mTavari miznisa da adgilo-
brivi pirobebis mixedviT iq Cvens interesebs daicavs da Cvensa da
yazaxebis Soris mSvidobiani urTierTobis damyarebas xels Seuwyobs.
ai yvela is mosazrebani, romelTa mixedviT gareSe saqmeTa komi-
sias deligaciis gagzavna saWiroT miaCnia da igi sTxovs damfuZnebel
krebas, rom manac es daadasturos.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. gobeCias.
iv. gobeCia (s.-r.) moqalaqeno! rogorc mogexsenebaT, Cveni finan-
siuri mdgomareoba jer imdenad ar gaumjobesebula, rom SegveZlos
ase iolad fulis gaReba. Cveni finansiuri mdgomareoba katastro-
fiulia. fulis fasi TandaTan ecema, radganac Cven milionebs uxvad
varigebT. ekonomiuri krizisi mwvavdeba, radganac bonebis dasabeW-
dav manqanas ar SeuZlian ekonomiuri mdgomareobis gaumjobeseba.

319
amitom, rodesac fulebs viRebT, mets sifrTxiles unda viCen-
deT. agreTve unda vicodeT, _ sad midis es fulebi, rogor ixarjeba
is da sxva.
rogorc aq mogaxsenes, yubanSi saSineli reaqciaa, Cven amas unda
vebrZoloT, magram ara politikuri misiis gagzavniT, aramed sxva sa-
SualebiT. saqarTvelos ar unda miaCndes aseT saSualebad reaqcio-
nur kuTxeSi politikuri misiis gagzavna. amiT Tqven scnobT im reaq-
cias, romelic Cvens winaaRmdeg ibrZvis.
amitom sruliad mizanSeuwonelad migvaCnia iq delegaciis gagza-
vna. Cveni fraqcia winaaRmdegia, rom yubanSi es delegacia gaigzavnos.
rac Seexeba informaciis warmoebas, amisaTvis sxva saSualebebs
unda mivmarToT da ara politikur misiis gagzavnas.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis gareSe saqmeTa ministrs.
evgeni petres Ze gegeWkori, gareSe saqmeTa ministri. batonebo! ise
kiTxvis dasma, rogorc es pativcemul deputatma gobeCiam ineba, Cemis
azriT yovlad SeuZlebelia. man ganacxada Tqvens winaSe, rom yubanSi
ibrZvis reaqcia, es reaqcia aris mimarTuli Cvens winaaRmdeg da, ma-
Sasadame, saqarTvelom unda airCios ara is gza, romliTac is midis,
ara politikuri misiis wargzavna, aramed gza pirdapiri brZolisa.
mxolod es aris erTad-erTi saSualeba, romliTac Cven unda movagvar-
oT saqmenio.
me mgonia, rom es ar aris saxelmwifoebrivi Tvalsazrisi. erTi
faqtiuri Sesworeba: unda aRvniSno, rom yubanis yazaxoba sruliad
ar aris mtrulad ganwyobili saqarTvelos mimarT. aseTi gancxadeba
sxva rom ara iyos, Cemis azriT dauSvebeli da uxerxulicaa. (gobeCia:
momxsenebelma ra sTqva?) momxsenebels es ar uTqvams. man ganacxada,
rom yubani Cveni mezobelia da amitom saWiroa masTan kargi urTier-
Tobis damyarebao. es Seadgens Cveni respublikis diplomatiis mova-
leobas. am gzis da am miznis gansaxorcieleblad unda warigzavnos iq
misiao. ai ase gavige me misi azri faqtiurad. b. gobeCias azri sruli-
ad ar Seefereba sinamdviles.
meore: politikuri misiis wargzavna ama Tu im saxelmwifoSi ar
unda ganisazRvrebodes, Cemis azriT, imiT, _ revoliuciaa iq, Tu rea-
qcia. yovlad dauSvebelia saxelmwifosaTvis da saxelmwifo moRvaw-
isaTvis, ixelmZRvanelos simpatiiT, Tu antipatiiT ama Tu im saxelmwi-
fos mimarT. Tu vinmes aqvs saqme grZnobaze damyarebul politikasTan,
es uvargisi da miuRebeli politikaa. (gvazava: marTalia!). Cven gvaqvs
erTi obieqtiuri sazomi, romlis mixedviT unda gadavdgaT esa Tu is
nabiji, rodesac es nabiji Seesabameba Cvens interesebs. Tu Tqven am sa-
zoms ixmarT, am sazomiT miudgebiT am sakiTxs, maSin me Tqven garwmunebT,
rom verc erT mosazrebas, verc erTs arguments am dekretis winaaRmdeg
ver wamoayenebT. amisTana argumentis gamoZebna SeuZlebelic aris.
yubanis yazaxoba Cveni mezobeli xalxia da Cven damoukideblobaSi
ar yofila iseTi aqti, romelic amtkicebdes, rom yubanis yazaxobis

320
masaSi aris mtruli ganwyobileba Cvens mimarT. piriqiT, mets getyviT,
da es me erTs dros Cems moxsenebaSiac aRvniSne, rodesac moxaliseTa
sardlobam gagris frontze gamogzavna yazaxTa razmis nawili, yuban-
is mTavrobam maSinaTve daayena sakiTxi, Tu ramdenad dasaSvebia yuban-
is mTavrobisaTvis, rom saqarTvelos winaaRmdeg sabrZolvelad gag-
zavnos yazaxTa nawilebi. da es nawili kidevac moxsnil iqmna gagris
frontidan. es faqti metad mniSvnelovania da mowmobs sruliad wi-
naaRmdegs imisa, rac b. gobeCiam sTqva.
amitom am SemTxvevaSi me vfiqrob, rom mxolod saxelmwifoebrivi
mosazrebiT unda vixelmZRvaneloT. saxelmwifoebrivi mosazreba ki
gvikarnaxebs iq delegaciis gagzavnas. me metsac vityvi, iq ki ara, Sesa-
Zlebelia denikinis ruseTSic _ Tu ki denikinis ruseTi realur Zalad
gadaiqceva, me aSkarad vacxadeb, rom sagareo ministri moiTxovs, Tu
is ministri iqneba maSin, rom iq wargzavnil iqnas misia, radganac aseT
sakiTxebis gadaWraSi ar unda vxelmZRvanelobdeT Cveni grZnobiT,
simpatiiT, Tu antipatiiT.
aseTia Cveni Sexeduleba am sakiTxze da me mgonia, rom yvela is,
vinc miudgomlad da obieqtiurad Sexedavs am sakiTxs, dagveTanxmeba
imaSi, rom mTavrobas ara aqvs ufleba erT dResac daigvianos da ar
gagzavnos is misia, romlis gagzavnac davapireT. amitom me moviTxov,
rom es dekreti miRebul iqnas.
Tavmjdomare. sityvis Tqmis msurveli aravin aris. ukanaskneli si-
tyva ekuTvnis momxsenebels.
k. jafariZe. upirvelesad yovlisa unda aRvniSno, rom Cemi sityva
b-ma gobeCiam ver gaigo, me ar miTqvams, TiTqos yubani mtrulad iyos
ganwyobili Cvendami; _ me mxolod isa vTqvi, rom Cveni damoukideblo-
bis mtrebi iq provokacias ewevian. es srulebiTac ar niSnavs imas, rom
yubanis yazaxoba Cvendami mtrulad iyos ganwyobili. aseTi mtrebi
Cven gvyavs marto iq ki ara, TviT saqarTveloSiac.
rac Seexeba im sazoms da Tvalsazriss, romelsac icavda social-
ist-revoliucionerTa fraqciis warmomadgeneli, amis Sesaxeb me
unda daumato imas, rac ukve ministrma mogaxsenaT, yubanSi deleg-
aciis gagzavnas Cven unda SevxedoT Semdegi TvalsazrisiT aqvs Tu
ara: saqarTvelos raime politikuri an ekonomiuri interesi yuban-
Si, an da piriqiT yubans CvenSi, rom am niadagze Cveni Sexvedra mox-
des. ai mTavari sazomi, romliTac Cven unda vixelmZRvaneloT. is sa-
zomi, is principi, romelic socialist-revoliucionerTa fraqciam
wamoayena ar icis saerTaSoriso urTierTobam da uflebam. aseTi
urTierToba xdeba, rogorc demokratiul saxelmwifoTa Soris, ise
demokratiulsa da reaqcionur saxelmwifoTa Sorisac, es rom ase
ar iyos, maSin evropasa da aziis Sua Cinuri kedeli iqneboda amar-
Tuli da arc osmaleTSi da sparseTSi da arc sxva aseT, aramc Tu
CamorCenil, aramed pirdapir despotiur qveynebSi demokratiul
evropasa da amerikas TavianTi warmomadgeneli ar eyolebaT da maT

321
Soris, araviTar urTi­erTobas ar eqneboda adgili, magram es ase ar
aris.
Cven unda miviRoT mxedvelobaSi Semdegi, Tu marTla arsebobs
aseTi mdgomareoba, aseTi pirobebi, rom Cven da yubani erTmaneTs ver
SevxvdebiT, maSin delegacia zedmetia, mas sakeTebeli araferi eqne-
ba. magram Tu sasurvelia Cveni Sexvedra da daaxloveba, kidev meti
sasurvelic, rom ar iyos, Tu igi aucilebelia raime politikuri an
ekonomiuri interesebis gamo, maSin aucilebelia delegaciac, rom
man am Sexvedras mSvidobiani xasiaTi misces. arsebobs ori gza xalxTa
Soris urTierTobaSi: erTia _ saqmis mSvidobiani gziT mogvareba da
meorea _ sakiTxis iaraRiT gadaWra. vinc uaryofs pirvel gzas, is,
nebiT Tu uneblieT, xels uwyobs meores. me vTqvi, rom yubani Cveni
mezobelia da mis xalxTan unda gvqondes keTil-mezobluri ganwyo-
bileba. am gzis gansaxorcieleblaT Cven yovelive mSvidobiani sa-
Sualeba unda vixmaroT, da sanam es saSualeba ar amogviwuravs imis
Tqmas, rom Cven mizans ver mivaxwevT da sxva saSualebas mivmarToTo,
usafuZvloa, Cveni cdiT da delegaciis gagzavniT saqme ar waxdeba,
gakeTebiT ki SeiZleba gavakeToT. yovel SemTxvevaSi, Cven am mxriT
yvela mSvidobiani gza unda amovwuroT da amiT Cveni zneobrivi da
politikuri vali movixadoT.
reaqcionur saxelmwifoSi delegaciis gagzavna, rom ar bRalavs
demokratizms da revoliucionerobas amis dasamtkiceblaT saWiroa
movigonoT, rom bolSevikur ruseTs hyavda Tavisi warmomadgeneli
reaqcionur germaniaSi da am ukanasknels wiTel ruseTSi. maSin, roca
brest-litovskis xelSekruleba iwereboda, Cven piriqiT, Ralats Cav-
idendiT demokratiis winaSe, Tu mSvidobian gzas gverds auxvevdiT da
sxva saSualebas mivmarTavdiT. (xma: denikinTan gagzavneT delegacia!)
Tqven iciT, saiTac igzavneba delegacia: (xma: ramdens gamoiyvandiT
socialist-federalistebi... ara, revoliucionerebi, sabrZolve-
laT) amitom gareSe saqmeTa komisias delegaciis gagzavna mizanSe-
wonil nabijaT miaCnia da igi iTxovs, rom damfuZnebelma krebamac igi
daadasturos da warmodgenili dekreti miiRos.
Tavmjdomare. gTxovT kerZo laparaks Tavi daaneboT. vin aris wi-
naaRmdegi, rom gadavideT muxlobriv ganxilvaze? vinaa momxre? gTx-
ovT waikiTxoT saTauri da pirveli muxli.
momxsenebeli. (kiTxulobs muxlobriv. dekreti kenWis yriT miRe-
bulia).
Tavmjdomare Semdegi sakiTxia:

322
foTlovan Tambaqoze monopoliis gamocxadeba.

Tavmjdomare. sityva ekuTvnis momxsenebels baton WavWaniZes.


ivane WavWaniZe (s.-d.) moqalaqeno! Cveni qveyana cnobilia Tavisi
bunebrivi simdidriT. aq mravlad moipoveba nedli masala, magram,
samwuxarod, am bunebrivi simdidris gamoyenebis saqme veraa jerovan
simaRleze dayenebuli. amave dros vaWroba-mrewveloba CvenSi Zalian
CamorCenilia, isea CamorCenili, rom pirvel moTxovnilebis sagnebsac
ver vamzadebT adgilobriv da iZulebuli varT SemovitanoT sazRvar
gareTidan.
aseTi mdgomareobaSi gvixdeba laparaki savaliuto saqonlis
dagrovebaze, sazRvar gareT gatanaze da misi samagiero CvenTvis saW-
iro saqonlis Semotanaze. erTi aseTi savaliuto saqoneli, romelsac
am ekonomiuri da finansiuri krizisis dros SeuZlia daxmareba gagvi-
wios, aris Tambaqos foToli. mogexsenebaT, rom meTambaqoba Cven-
Si Zalian adre daiwyo da Cvens meurneobaSi mas TvalsaCino adgili
uWiravs. jer kidev 1911 welSi Tambaqos didi mosavali iyo. quTaisis
guberniasa da soxumis olqSi mosula 319.800 fuTi Tambaqo. maT So-
ris mxolod 2700 fuTi yofila mdare Rirsebis, danarCeni ki maRali
xarisxis. am dRidan mokidebuli, meTambaqoeoba viTardeba da am ori
wlis wineT Tambaqos mosavali 700.000 fuTamde avida. ra Tqma unda,
adgilobriv bazarisTvis amodena Tambaqo saWiro aRar iyo da zedme-
ti nawili gahqondaT ruseTSi da sazRvargareTac. magram, mas Semdeg
rac omi daiwyo, gzebi daiketa da Tambaqo darCa Sinauri bazris ama-
ra, gaZnelda ruseTSi gatanac.
am garemoebam xeli Seuwyo Tambaqos fasis da meTambaqoebis Sem-
cirebas. meore mxriT meTambaqoebis xelis SemSleli aRniSnulma gze-
bis daketvam da Tambaqos gazidvis SeuZleblobam. am mizniT meTamb-
aqoebma xeli aiRes Tambaqos moyvanaze da gadaviden sxva kulturaze.
magaliTad Savi zRvis pirze simindis kulturaze. simindis kultur-
aze gadasvlas xels uwyobda isic, rom maSin, rodesac simindis fasi
gaizarda 60-80 jer, Tambaqos fasi mxolod 15-13 jer gadidda.
am garemoebiT marjved isargebles spekuliantebma da daemzaden
im droisaTvis, rodesac SeiZleboda maT mier sawyobebSi dagrovili
Tambaqos xelsayrel pirobebSi gasaReba. isini sargeblobden SemTx-
veviT, Zalian mcire fasebSi iZendnen Tambaqos pirdapir mwarmoebli-
dan, xolo maT mier dagrovebul Tambaqoze ki saarako fasebi daawe-
ses. TuTuni, romelic maT SeiZines 50-100 maneTad, dRes afaseben 700
maneTad.
rogorc xedavT, fasi Zalian didia, magram am fasidan namdvil
mwarmoeblebs xvdeba saSualod ara umetesi 100 maneTisa. amnairad
meTambaqoebisaTvis fasma Zalian daiwia, magram imaTTvis, vinc SesZ-
lo bevri Tambaqos Sesyidva da dagroveba, misTvis fasi didad gaiz-
arda. meTambaqoe glexs, romelic SeCerebia Tambaqos, rom droze gay-

323
idos da moTxovnileba daikmayofilos, ar SeuZlia Tambaqo didxans
gaaCeros da ucados fasis zrdas. aqve unda miviRoT mxedvelobaSi is
garemoebac, rom ucxoeTis bazarze Tambaqos fasi Zalian maRali dgas.
erTi kviris win miRebuli cnobiT londonSi Cveni Tambaqo fasobda
51/2 girvanqa sterlingi. amave dros Tambaqo CvenSi saSualod 500
man. fasobda. sterlingi ki Cvens birJaze fasobs 670-700 maneTs Cveni
bonebiT, maSasadame Cvens fulze londonis birJaze 3700-3800 maneTs
fasobs fuTi Tambaqo.
rom meTuTune mwarmoebels xeli Seewyos da isini ar iyven damok-
idebuli spekuliantebisagan, saWiroa mTeli rigi zomebis miReba.
Cven viciT, rom spekuliantebi yovelgvar saSualebas xmaroben, rom
bazarze dascen Tambaqos fasi. mogexsenebaT, am Tambaqos savaliuto
xasiaTi aqvs da rogorc aseTi, mTavrobis yuradRebis Rirsi ar aris.
mTavrobis azriT, Tambaqoze unda iqnes SemoRebuli monopolia,
e. i. Tambaqos SeZena da sazRvar gareT gatana mTavrobis uflebas
unda Seadgendes. mTavrobis gareSe aravis ar unda hqondes ufleba.
marTalia am bolo xanebSi TuTunis gatanisTvis saWiro iyo mTavro-
bis nebarTva, magram amas hqonda nawilobiTi xasiaTi da arc Sesaferi
kanoni ar arsebobda. amiT sargeblobdnen kerZo spekuliantebi, rom-
lebic moxerxebiT Tu datyuilebiT axerxebdnen nebarTvis miRebas.
Cven viciT, rom am erTi kviranaxevris wineT TuTunis gatanis nebarT-
va bazarze fasobda Zalian did fasebSi: erTi fuTi TuTunis gatanis
nebarTva bazarze fasobda 300 maneTad. aseT wess bolo unda moeRos
da TuTunis gatanis saqme moewyos ise, rom kerZo pirebs spekuliaciis
saSualeba ar eqnes. es SeiZleba mxolod im pirobebSi, Tu mTavrobis
xelSi iqneba TuTunis SeZena da sazRvar gareT ganaRdeba. amasTanave
Cven yuradReba unda mivaqcioT meTambaqoobis gavrcelebas. Cven unda
vecadoT misi warmoeba ar Semcirdebodes, aramed rac SeiZleba ganvi-
Tardes. mTavrobam amisTvis unda miiRos mTeli rigi zomebisa.
unda gaadvildes saxazino fondidan miwebis micema meTambaqoe-
bze, unda miecesT, SeZlebisdagvarad, sesxi, subsidia, iqnes zome-
bi miRebuli saukeTeso Teslis SesaZenaT, romelic unda daurigdes
meTambaqoebs. saWiroa agreTve instruqtorebis yoleba, romlebic
daexmarebian meTambaqoebs rCeva-darigebis micemiT.
Tu yvela es zomebi iqneba miRebuli, eWvs gareSea meTambaqoeoba
gaizrdeba da am erTs friad saxeiro dargs meurneobisa didi sarge-
blobis motana SeeZleba saxelmwifosaTvis.
mTavrobis dekretsac swored eg mizani aqvs dasaxuli, Tambaqos
foTolis SeZena, dagroveba gatana da ganaRdeba savsebiT mTavrobis
xelSi iqneba. mTavrobas, rasakvirvelia, ufleba eqneba Tavisi ufleba
gadasces yovel kerZo SemTxvevaSi ramodenime sazogado dawesebule-
bas, an iseT kerZo dawesebulebas, romelic angariSivaldebulia.
adgilobriv meqarxneebs ufleba eqnebaT, mTavrobis nebarTviT,
SeiZinon Tambaqos foToli TavianT qarxnebisaTvis, xolo gansazRvru-

324
li ki unda iyos raodenoba, romlis SeZena nebadarTuli iqneba ama Tu
im qarxnisaTvis. uamisoba dauSvebelia, radgan zogierT qarxanas did-
Zali Tambaqo aqvs dagrovili sawyobebSi im imediT, rom odesme SesZ-
leben ucxoeTSi gatanas da gayidvas. nebadarTulze meti Tambaqo Tu
vismes aRmoaCndeba, unda CamoerTvas mtkice fasebSi.
ai, deda-azri am dekretisa. igi uTuod misaRebia, radgan misi sa-
SualebiT SeZleba gveqneba SeviZinoT nawilobrivad valiuta, pir-
vel saWiroebis sagnebi da sxva saWiro saqoneli. amave dros SeZleba
gveqneba ganvaviTaroT da gavzardoT CvenSi meTambaqoeoba.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis komisiis wevrs b. Rlonts.
Tedo Rlonti. moqalaqeno! sazogadod am gardamaval xanaSi mTel
rig saqonelze monopoliis azrs sistematiurad vicavT. magram TviT
sistema am monopoliisa sruliad ara gvaqvs SemuSavebuli da am mxriv
jer kidev bevri rame aris gasakeTebeli. da Tu sityvas viReb dRes, es
mxolod imitom, rom zogierTma Cvenma mosazrebam da rCevam SeiZle-
ba xeli Seuwyos sakiTxis gamorkvevas, sakiTxi Tambaqos monopoliisa
dRes metad dagvianebulia. rom es monopolia Tavis droze yofiliyo
gamocxadebuli, Cven gacilebiT mets movigebdiT, vidre exla. wels
Tambaqos mosavali, mogexsenebaT, Zalian cudia. spekuliantebma, esec
albad mogexsenebaT, ukve Seagroves da sazRvargareT gaitanes did-
Zali Tambaqo. Tumca exlac es monopolia saWiroa da erTad-erTi mi-
zanSewonili gamosavalia, monopoliis Zalis gagrZeleba, rac sxva
drozedac gadava, SeiZleba momavalSi ukeTesi mosavali iqnes, da mo-
nopoliamac saTanado sargebeli mogvitanos.
mxolod Cven gvinda exla erT garemoebas mivaqcioT yuradReba, _
gvinda aRvniSnoT, Tu ra zarali vnaxeT Cven am monopoliis gamocxa-
debis dagvianebiT. ori Tvis winad girvanqa sterlingi Rirda 200 m.
dRes ki Rirs _ 600-660 maneTi, es imas niSnavs, rom Cveni fulis fasi
ecema, ubedureba is aris, rom Cven ver mogvigvarebia saqonlis gacv-
la-gamocvlis saqme, monopolia, rom adre yofiliyo gamocxadebuli
Cven met Tambaqos gavitandiT, savaliuto fondebic gveqneboda da is
sursaTic advilad Semovidoda CvenSi, romelic metad gvesaWiroeba
Cven. am mxriv sistematiuri moqmedebaa saWiro. es saxelmwifo sakiTx-
ia, amas mogaxsenebT xazgasmiT. monopolia aucileblad unda gavrcel-
des sxva saqonlebzedac da saxelmwifos xelSi mis pirdapir gankar-
gulebaSi unda iyos maTi gacvla-gamocvlis, yidva-gayidvis saqme.
magram Cven gvainteresebs erTi kiTxva da mis pasuxs veliT im uw-
yebisagan, romelsac es Seexeba, romlisgan Cven aseT pasuxs, yovelSe-
mTxvevaSi, unda movelodeT da unda moviTxovdeT.
Cven gvainteresebs _ aris Tu ara daculi da garkveuli Cveni
erovnuli mrewvelobis sakiTxi? aris Tu ara raime gansazRvruli
sistema, plani Cveni mrewvelobis asaRorZineblaT? Tambaqos saqmeSi,
magaliTad, Cven amas srulebiT ver vxedavT. TambaqoTi Cven vkvebavdiT
ruseTs. xolo gakeTebul papiross vaZlevdiT somxebs da azerbaijans.

325
am bolo dros ki metad Semcirda gakeTebuli papirosebis gatana, ro-
melic fuTze iZleva aTas maneTze mets, gaukeTebeli ki, daumuSavebe-
li Tambaqo iZleva fuTze, raRac oc maneTs. amitom Cveni mizani unda
iyos movaxerxoT Tambaqos gadamuSaveba. amiT Cven win wavwevT Cveni
mrewvelobis ganviTarebis saqmes. Cveni eqsporti Zlier Semcirda.
gansakuTrebiT ki damzadebul papirosebis gatanas srulebiT bolo
moeRo. saxelmwifosaTvis _ foToli Tambaqos gatana pirdapir saza-
raloa, xolo fabrikati ki did Semosavals mogvcemda. maSin, rode-
sac erevanSi erTi qarxana daarsda da baqoSi ki ori, CvenSi am mxriv
araferi ar keTdeba da arc ki vfiqrobT amis Sesaxeb.
amgvarad Cveni nedli masalis imediT Cveni mezoblebi anviTareben
TavianT mrewvelobas.
am bolo dros CvenSi nebarTvis qaRaldebs didi fasi aqvs, TiTqmis
iseTi, rogorc sxva saWiro saqonels. uxeiro samrewvelo politikis
gamo Cven didaT wavageT da sworeT Cveni uxeirobiT sargeblobs Cveni
mezoblebi da qarxnebs aSeneben.
rom ekonomikuri politikis mxriv Cven sruliad gamourkvevel
mdgomareobaSi varT, amas amtkicebs Semdegi faqti: finansTa da vaW-
roba-mrewvelobis saministroSi Sedian sagangebo produqtebiT pa-
suxismgebeli muSebi qarxnebis daarsebis Sesaxeb, da es proeqtebi ux-
mod rCeba portfelSi.
Cven unda davsvaT sakiTxi mrewvelobis farglebSi: Seqmnil md-
gomareobis gamo mezoblebi exla konkurencias veRar ewevian. CvenSi
dRes Semodis evropiuli saqoneli. es imiT unda avxsnaT, rom CvenSi
es saqoneli did fuls gebulobs. bevri saqonelia am SemosavalSi
iseTi, romelic sruliad uvargisia da zogjer arc ki esaWiroeba
Cven qveyanas. gansakuTrebiT didi uniWoba, romelsac Cven viCenT
aris is mizezi, romlis gamo Cven vegebebiT evropiul saqonels. rom
ase ar iyos, Cven bevrs saqonels, romelic dRes uangariSod Semo-
dis respublikaSi, TvaliTver davinaxavT. Cven irgvliv savsebiT
dacarielda bazrebi da es garemoeba xels gviwyobs Cveni sakuTari
mrewveloba ganvaviTaroT. es aris istoriuli momenti da Cven amas
alRo unda auRoT.
aiReT aseTi SemTxveva: CvenSi mrewveloba daiwyo sazogadoebriv-
ma dawesebulebebma. e.i. kooperativebma, erobebma da qalaqTa TviTm-
marTvelobis kavSirebma. ras akeTeben es sazogadoebrivi dawesebule-
bani, ras akeTeben sazogadoebrivi organizaciebi am mrewvelobis
gansamtkiceblad _ mrewvelobis uwyebas araferi moexseneba.
CvenSi iyo qalaqis kavSirebi, Cven gvqonda magaliTad fexsac-
melebis saxelosno, rom mas miscemoda saxelmwifoebrivi gegmis xas-
iaTi, ueWvelia, is ise gadiddeboda, rom warmoeba fabrikis xasiaTs;
miiRebda _ exla iq aRaraferi ar aris. amitom me vambob, Tu, rom mTel
rig zomebs ar miviRebT, eqsport-importis saqmeSi, Tu ar SemuSavda
erTi ekonomiuri sistema, ar moispoba spekulacia...

326
damerwmuneT, es ar aris ekonomiuri, saxelmwifoebrivi politi-
ka Tu Cven am gziT viareT, ver SevqmniT im Zalebs, romlebic saWiroa
saxelmwifoebrivi cxovrebisaTvis...
saWiroa vaWroba-mrewvelobis saministrom, gansakuTrebuli yur-
adReba miaqcios am sakiTxis droidan mogvarebas. eqsport-importis
sakiTxi Zalian saswrafoa, es sakiTxi iseTia, rom misi dagvianeba ar
SeiZleba da yovelTvis unda Tavis droze moxdes. yovelgvari gatana
unda moxdes ara stiqiurad, aramed winaswar gegmiT. droa am gegmas
yuradReba mivaqcioT. Cven moviTxovT ekonomiuri gegmis, sistemis
SemuSavebas da mis gadacemas farTo sazogadoebas da presas, raTa man
Seqmnas sja-baasi, rom am mxriv kidev ufro dawinaurdes Cveni ekono-
miuri politika.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. avalians.
simon avaliani, finansTa ministris amxanagi. batonebo, damfuZneb-
el krebis wevrno! sakiTxi Zlier martivi gaxlavT. saqme imaSi aris,
rom am sakiTxis garSemo erTi didi sja-baasi da gangaSi aris atexili.
saqarTvelos respublikis mtrebi, CarCebi da spekuliantebi, amxedre-
bulni arian, gangaSs ewevian da ukve sazogadoebaSi qseli gaabes da
abaven: „monopolia daRupavs saqarTvelos“.
vis interesebs daicavs monopolia mSromeli xalxis, mTeli saqa-
rTvelos interesebs. Tu saqoneli CamoerTmeva kerZo pirebs da gadae-
cema saxelmwifos, saxelmwifo daicavs demokratiis interesebs, aq
ornairi azri yovlad SeuZlebelia.
Cven gveubnebian: „Tqven Tu monopolia _ SemoiReT, Tu saqoneli
CamoarTviT kerZo pirebs, _ Tqven amiT SelaxavT mSromel xalxis in-
teresebso“. es azri aris damyarebuli uvicobaze da ucodinrobaze.
vinc es saqme icis, man icis, rom dRes Tambaqo mSromel xalxis xelSi ar
aris da zogierT kerZo pirebis xelSi da sawyobebSi aris dagrovili,
magram Tu Tqven Tambaqo CamoarTviT imas, visac exla aqvs, amiT Tqven
daexmarebiT imave mSromel xalxs, radgan zedmeti mogeba sxva da sxva
saxiT imave mSromel xalxs daubrundeba. vinaidan xels ukve gamocli-
li aqvs Tambaqo xelidan da gadasulia sxva da sxva CarCebis xelSi,
amiT mSromeli xalxis interesebi Selaxulia da Tqven sxva gziT mas
ver aanazRaurebT. aseTi azri aris damyarebuli Semdegzed; rac mets
fass miscemT mwarmoebels, imdenad gaZvirdeba nedli masala da rac
ufro naklebi fasi iqneba am masalaze gaRebuli, imdenad iafi iqneba
saqoneli. am debulebis winaaRmdeg veravin verafers gamosTqvams.
Tu Cven monopolias vacxadebT da SemoRebuli iqneba, es srulebiT
ar niSnavs imas, rom amis Sedegi mrewvelobis mospoba iqneba da bolo
moeReba mas.
dekretis boloSi, romelic aq warmodgenilia, aris naTqvami:
(kiTxulobs) Cven gveubnebian, uwyebas araviTari ekonomiuri politi-
ka, araviTari ekonomiuri gegma ar aqvs. Cven gveubnebian: obieqturi
pirobebi iseTia, rom Cven vanadgurebT im mrewvelobis oazisebs, ro-

327
melic CvenSi aris, rom simdidre gagvaqvs Cveni qveynidan da vRatakde-
biTo. es im sinamdviles ar Seefereba da ar aris namdvili cnoba; mar-
Talia, iyo dro, rodesac nawarmoebi Cveni qveynidan Tavisuflad ar
gadioda, Cven moviTxovdiT magier saqonels iqidan, sadac es saqoneli
gagvqonda; es iyo maSin, rodesac sul araviTari sxva warmoeba ar yo-
fila. (Tambaqoze) didi moTxovnileba iyo da amitom Cven Tavisuflad
ar uSvebdiT Tambaqos da, rodesac obieqturi pirobebi Seicvala, Cven
Tavisuflad gauSviT Tambaqo. _ Tambaqos nawarmoebis gatanis Sesaxeb
Cven gavmarTeT molaparakeba, molaparakeba damTavrda da araviTari
dabrkoleba ar aris.
aris kidev erTgvari obieqturi pirobebi da am pirobebsac Cven
angariSs uwevT. rac Seexeba eqsports da saqonlis gatanas, esec dam-
yarebulia ara swor cnobebze. sul sxvanairad aris saqme. da Tu Cvens
saqmes vaCqarebT es imitom, rom dasavleT evropaSi udidesi moTxovna
aris nedli masalisa. es Cven saxeSi gvqonda. Tu monopolia aqamde ga-
mocxadebuli ar iyo, yovel SemTxvevaSi, aseTi monopolia arsebobda,
vinaidan arc erTi girvanqa TuTuni saqarTvelodan ar gasula Cven neba
daurTvelad, nebas vaZlevdio maT, vinc magier rames Semogvitanda.
ai es gegma gvqonda da am gegmas vanxorcielebdiT; arsebul
pirobebSi mxolod es gegma aris misaRebi. fulis kursi ecema. Rrmad
Tu SexedeT am sakiTxs, aq aTasnairi pirobebi aris da ara is, rom Cven
gegma, an sistema ara gvaqvs.
valiuta ecemao. araviTari valiuta TbilisSi ar aris. aris ram-
denime, asiode sterlingi, romelic erevnis moedanze erTi xelidan
meore xelSi gadadis. es xalxi Cveni mosisxle mtrebi arian, maT kar-
gaT ician: ramdenad damcirdeba Cveni fulis fasi, imdenaT gaizrde-
ba cxovrebis siZvire da imdenaT anarqia respublikaSi gaizrdeba;
es xelovnurad aris Seqmnili. amas Cven dRes-dReobiT ver vebrZviT,
vinaidan amisaTvis saWiroa didi xangrZlivi brZola, kerZoT aseTi
sabrZolvel iaraRad gvinda gamoviyenoT es monopolia: rodesac am
saSualebas xelSi CavigdebT, maSin gveqneba iaraRi Cveni valiutis
gaZlierebisa.
amboben viTomc raRac proeqtebi CarCenilia yvela Cven port-
felebSi, raSia saqme ar vici. ara marto saqarTveloSia dangreuli
ekonomiuri cxovreba, igi dangreulia did saxelmwifoebSiac. bri-
taneTis parlamentSi loid jorjma warmosTqva sityva: „inglisis
ekonomiuri mdgomareoba katastrofiuliao“ Tu is ganicdis aseT
mdgomareobas neba miboZeT SegekiTxoT, _ ra gasakviria, rom weli-
wad naxevarSi Seqmnil saxelmwifos mZlavri ekonomiuri niadagi ara
hqondes. yvelgan es movlenebi aseTivea da ra gasakviria saqarTveloS-
ic iseTive mdgomareoba iyos. aCqarebiT SeuZlebelia saqmis gakeTe-
ba. aris ukiduresi pirobebi, amas me xazs vusvam, da aseT obieqtur
pirobebSi dRidan dRe vawarmovebT brZolas, da amis Semdeg gamodian
kritikiT da gvisayvedureben, ratom ar aCqardiTo.

328
mrewvelebi-spekuliantebi, romelTac aqvT Tambaqo, miekedlnen
sxva da sxva misiebs da isini, rasakvirvelia, mimarTaven sxva da sxva
safarvels. maSin Seqmnian iseT pirobebs, rom SeiZleba didi brZola
dagvWirdes. yoveli sakiTxi istoriulad unda SeviswavloT, Tqven
kargad iciT, rom ama wlis ivlisSi araviTari saqoneli arc gadi-
oda da arc Semodioda, aseT pirobebSi SeuZlebelia ekonomiuri
politikis warmoeba. rodesac karebi gaiRo, gavida nedli masala,
SemoRebuli iqna monopolia im nedli masalaze, romliTac dainter-
esebulia evropa. es imas ar niSnavs, rom Cven Sinagan mrewvelobas
da vaWrobas xels ar vuwyobT: Cven Tavisuflad uSvebT damzadebul
nawarmoebs sazRvargareT, aris erTad erTi programa, _ programa
monopoliisa, rodesac Cven nel-nela vawarmoebT, magram miuxeda-
vad amisa, ekonomiuri programa rTulia da saWiroa misi Seswavla
da SemuSaveba. Seuswavlelad misi ganxorcieleba Znelia. kacma unda
Seiswavlos ara marto Sinagani mdgomareoba, aramed gareSe mdgo-
mareobasac angariSi unda gauwios. da am gziT SegviZlia Cveni prog­
rama ganvaxorcieloT.
Cven ekonomiuri politika gvaqvs da es gamoisaxeba imaSi, rom is
ganZi, is oqro, romelic saxelmwifos aqvs, unda gadavides saxelmwi-
fos xelSi da saxelmwifom unda miiRos sxva da sxva zomebi, rom es
oqro CamoerTvas imaT, vinc Tavis kerZo interesebis sasargeblod
inaxavs. rac Seexeba saerTo ekonomiur politikis warmoebas, Cven an-
gariSi unda gauwioT ara marto Cven Sinaur mdgomareobas, aramed
gareSe politikasac, radgan ekonomika Cvengan damyarebuli ar aris.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. asaTians.
al. asaTiani. (e.-d.) b. b., finansTa ministris amxanagma Tavisi si-
tyva daiwyo gancxadebiT: es sakiTxi metad martiviao. me ki vfiqrob,
rom es sakiTxi ar aris ise martivi, rogorc es b. avalians hgonia. sxva
qveynebSi, raime, Tundac mcire mniSvnelobis saganze monopoliis Se-
moRebas, ramdenime wlis saqmis Seswavla da azrTa gacvla-gamocvla
uswrobs. meTambaqoeoba Cveni saxalxo meurneobis erTi umniSvnelova-
nesi dargia da, rasakvirvelia, misi bedis ase radikaluri gadawyveta
saqmisa mets Seswavlas da gamokvlevas moiTxovda. uwyebis warmomad-
geneli saqmisi Seswavlis mniSvnelobasTan TiTon aRniSnavs, magram am
sakiTxSi mas es mniSvneloba dauviwynia. ityvian saqme saswrafoa, did
zarals vnaxulobT da sxva. es marTalia, magram sad viyaviT am erTi
wlis ganmavlobaSi, rom meurneobis iseTi mniSvnelovani dargebis
sakiTxi, rogorc aris marganeci da Tambaqo mcired mainc gamogvekvlia
da dagvemuSavebia.
finansTa uwyebis warmomadgenels sakiTxze marTlac da metad
martivi Sexeduloba SeumuSavebia. mTeli sityva imis mtkicebas moan-
doma, rom Tambaqo am Jamad demokratiis xelSi ar aris, is ukve vaW-
rebs aqvs Sesyidulio. nuravis hgonia, rom ukeTu Cven Tambaqos Cam-
ovarTmevT mtkice fasebSi, amiT demokratia dazaraldeso, Tambaqos

329
CamorTmeva daazaralebs im pirebs, romelTac is Zlier iaf fasebSi
aqvT SeZenilio da sx.
b. ministris amxanagi Tavis „CamorTmevis“ politikaSi kidev sxva
Rirsebasac xedavs. Tu Tambaqo mTavrobam dRevandels fasebSi Camoar-
Tva mas, rom gaitans ucxoeTSi da samagiero saqonels Semoitans, es
saqoneli ufro Zviri iqneba, vinem maSin, rodesac mTavroba Tambaqos
iaf fasebSi CamoarTmevso. es uTuod brZnuli azria, magram saqme Tu
asea, iqneb kidev ufro iafi iqnes es saqoneli, ukeTu mas sruliad
usasyidloT CamovarTmevT... rogorc sCans uwyebis warmomadgeneli
didi Tayvanis mcemeli yofila „CamorTmevis“ martivi saSualebebisa.
netav sad aris is bednieri qveyana, sadac aseT iol CamorTmevis poli-
tikas demokratia gaebednierebinos. me aseTi qveyana ver mominaxavs da
kargs inebebda b-ni avaliani aseTi bednieri daesaxelebina aq CvenTvis.
radgan dRes Tambaqo demokratiis xelSi aRar aris, misi didi nawi-
li ukve Sesyidulia da meTambaqoebTa sawyobebSi inaxeba, misi CamorT-
meva am demokratias ar daazianebso. davijeroT, rom es asea, magram
ufiqrnia, Tu ara b. ministris amxanags imaze, Tu rogori Sedegebi Seu-
Zlian iqonios mis aseTs martiv RonisZiebebs Cveni meTambaqoebis mo-
mavlisTvis. unda ifiqros Tu ara uwyebam xvalindel dReze, Cven exla
kidev dagvrCenia warsul wlebis naSTi Tambaqo. SarSan da wleuls
misi mosavali ise Semcirda, rom vgoneb imedenic ar mosula, rac Cven
Sinaur bazrisTvis aris saWiro. Cveni Tambaqos TiTqmis 85 proc. ki
gareSe bazrebisTvis mzaddeboda. es bazrebi am ori wlis ganmavloba-
Si daketili iyo, amave dros CvenSi saSineli xorbleulobis krizisi
gvqonda da Tambaqos daTesva Semcirda TiTqmis 80 proc. amis mizezi
iyo obieqtiuri pirobebi. exla SesaZloa Cveni meTambaqoeoba kidev
ufro dasces immartiv politikam, romelsac b. avaliani gvirCevs.
Tu Sinagan bazarze moispo Tambaqos yidva-gayidva, Tu meTambaqoes
sruliad CamovaSoreT is xalxi, romelic meTambaqoes aZlevs Tesls,
fuliT sesxs da rodesac Tambaqo moiweva saCqaroT unaRdebs am saqo-
nels, rogor hfiqrobT _ SeamcirebT Tu ara amiT Tambaqos daTesvas?
an iqneb finansTa uwyeba, romelsac sawyobebSi damzadebuli saqone-
li, romelic aq TiTqmis eqvsjer naklebad Rirs, vinem ucxoeTSi, ver
SeuZenia da ver gautania ucxo bazarze, SesZlebs im mwarmoebelTa
magierebis gawevas, romelic didZali TanxiT, _ didZali organizaci-
iT da codniT monawileobas Rebuloben am mrewvelobaSi. momxsenebe-
li aq ambobda maT 100-200 maneTSi SeuZeniaT Tambaqo da exla 500-600
man. fasobeno. gana Tqven gamoiangariSeT SarSandeli 200 maneTi re-
aluri Rirebuleba Rirs Tu ara SarSandeli 200 man. exlandeli 500
maneTze meti? principialuraT Tambaqoze monopoliis SemoRebaze
dRevandel pirobebSi araferi iTqmis _ amas wineT TviT savaWro-sam-
rewvelo palatam SeimuSava amis Sesaxeb proeqti, magram monopolia
unda SemoviRoT iseTs pirobebSi, rom xazinas vanaxoT am momentSi
sargebloba, magram TviT mrewveloba ar davazianoT. es SeiZleba mx-

330
olod im SemTxvevaSi, ukeTu SemoviRebT mxolod eqsportis monopo-
lias, magram aqac uarvyofT mtaceblobis sistemas. ucxoelebi dRes
Tambaqos yiduloben 500 man. momxsenebels es fasi didad miaCnia. nam-
dvilad ki realuri Zala am fasisa aris mesamedi da meoTxedi im fase-
bisa, romelsac meTambaqove Rebulobda wineT, normalurs pirobebSi.
maSin fuTi Tambaqo Rirda imdeni, ramdenic 4-6 fuTi Saqari. exla
Cveni momarageobis komitetebi fuTs fuTzedac scvlian. maSasadame
aseTu gacvliT Cveni saxalxo biujeti hkargavs Tavis simdidris 75-85
proc. Tu aq ki ar mivyideT ucxoelT es saqoneli aqaurs fasebSi, ar-
amed gavzideT ucxoeTSi, iq gavasaRebT da iqve viyideT ucxo saqoneli
iqaurs fasebSi da ara aqaurs fasebSi ucxoelebidan motanili, ase-
Ti saqonlis gasaReba CvenTvis iqneba aTjer ufro sasargeblo, vinem
dRes. magram vin unda naxos es sargebloba? ara marto xazinam, aramed
TviT mwarmoeblebmac. eqsportis monopolia ise unda moewyos, rom
saxelmwifom unda aiRos ucxoeTSi saqonlis gatanisa gasaRebisaTvis,
anu ukeT, rom vsTqvaT am uflebisaTvis gansazRvruli procenti, ma-
gram ucxoeTSi gatanis gamo naxuli sargeblobis didi nawili TviT
Tambaqos patronebma unda miiRon. es iqneba udidesi stimuli am war-
moebis xelaxla fexze wamosayeneblad. Cveni uwyebis warmomadgeneli
da momxsenebeli vgoneb imasac ki hfiqroben, rom meTambaqoes imaze
naklebi fasi miscen, vinem dRes arsebobs bazarze. mTel msoflioSi
am Jamad Tambaqos SimSilia. Cven unda visargebloT am garemoebiT
da ise, rom warmoeba gavagrZeloT da xazinasac sargebloba mivceT.
Torem Tu Tqven moindomebT mTeli am dagrovili Tambaqos xazinis
momentis saWiroebebisaTvis Sewirvas, Tqven sabolood mospobT am
mniSvnelovans warmoebas Cvens qveyanaSi. amasTanave, rac unda mcire
fasebi gaiRoT, mTeli Tambaqos SeZenas 200-250 milionamde dasWirde-
ba. Cven amdeni fuli kidev am saqmisTvis, rom davbeWdoT, es Cveni bonis
saboloo katastrofa iqneba. xolo Cven Tu miviRebT aseTs sistemas,
rom Tambaqo gaaqvs ucxoeTSi Tambaqos mepatroneT da saxelmwifos da
aqaur da ucxoeTis fasebis gansxvavebas isini iyofen, am SemTxvevaSi
xazinas Tambaqos yidva sruliadac ar dasWirdeba da mTels Tambaqos
is advilad gaitans Tambaqos mepatroneebTan SeTanxmebiT, ise, rom
saboloo angariSi realizaciis Semdgom gaasworos. mxolod am gziT
SeiZleba xazinam isargeblos am saqonlis eqsportiT TviT warmoebis
dauzianeblad. ai, am mosazrebaTa gamo dRevandelis momentSi Cven ve-
mxrobiT eqsportis monopolias, xolo Sinaur bazarze yidva-gayidvis
monopolia, saqonlis rekvizicia da sx. Cven metad sazianod migvaCnia.
samwuxarod, dasasruli ar edeba ekonomiur cxovrebis umniS-
vnelovanesi ase separatiulad da naCqarevad gadawyvetis politikas.
Semoitanen raime mniSvnelovan sakiTxs, moviTxovT mis safuZvlianad
mogvarebas. Cven gvetyvian: es konkretuli saqmea, metad martivi da
saCqaro sxva sakiTxebs da saerTo ekonomiur politikas rad ukav-
SirebTo. ase aarsebT am ori wlis ganmavlobaSi sxva da sxva uwyebebs

331
da aniWebT maT gansazRvrul uflebebs, daiwyeba muSaoba, saqme aire-
va da gaoxrdeba, Semoitanen winadadebas es moiSalos da amis magier
meore daarsdebao, arsebiTad imave bunebiT daxasiaTdeba, is daiS-
leba, kidev axali imave safuZvelze. exla es unda gamovcadoT da Tu
ar gamodgeba, maSin axals SevqmniTo, gulaxdilad ganucxadebiaT aq
CvenTvis mTavrobis wevrebs. sxva da sxva sasursaTo komitetebisa da
sabWoebis nangrevebze oriode Tvis winad daarsa mTavrobam is momar-
agebis mmarTveloba, romelmac warmoadgina es proeqti da romelic
mTavrobas kidec gauuqmebia am oriode dRis winad. saocaria am proeq-
tis dasabuTeba. is savsebiT mtkiceblobis suliskveTebiTaa gamsWval-
uli, proeqtTan darTuli azri, finansTa uwyebisa, diametralurad
ewinaaRmdegeba kidec mas. unda moeRos bolo aseT arev darevas. erTi
uwyeba erTs politikas awarmoebs, meore mas auqmebs da mis winaaRmdeg
muSaobs. (eliava: magaliTad?) magaliTi mravalia. erTi aq mogviyvanes.
am erTi wlis ganmavlobaSi Cveni Tambaqos nawarmoebma sruliad dah-
karga Tavisi mTavari bazari _ azerbaijani da somxeTi. iq am erT wels
sami axali fabrika daarsda, winad mxolod erTi iyo, es imitom, rom
Cven xelfexi SeuborkeT Cvens warmoebas, nawarmoebis gatanis neba ar
miveciT. uwyebis warmomadgeneli Tavs ase imarTlebs: mxolod winad
vabrkolebdiT nawarmoebis gatanas, rodesac iq es fabrikebi ar iyo,
Torem exla ukve Tavisuflad uSvebT saqonelso. axirebulia. nu Tu
ar icodiT, rom Tu im bazrebze Tambaqos nawarmoebi aRar iqneboda,
aq warmoebebi gaCndebodnen ekonomikis aucilebel kanonebiT. exla ar
vabrkolebTo, magram es ukve gvianaa. magaliTebi kidev TviT proeqtis
dasabuTebaSia. momarageobis sabWo hfiqrobs, Tavis valdebulebaTa
gauqmebas, finansTa uwyeba amas ar eTanxmeba.
Tu kidev gagrZelda Cvens ekonomiur cxovrebaSi aseTi anarqiuli
politika, cxadia, Cven sruli daRaribeba da gaRatakeba mogvelis. am-
itom moviTxovT Cven ekonomiuri politikis radikalur gadasinjvas
da Secvlas.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis baton eligulaSvils.
ioseb eligulaSvili. (s. -d.) batonebo! aq kiTxva sdgas sagareo
vaWrobis da savaluto eqsportis mowyobis Sesaxeb. unda mogaxse-
noT, rom savaliuto eqsportis mowyoba araa xSiri. sagareo vaWro-
bis politikaSi is iSviaTia da saxelmwifo am zomas mimarTavs maSin,
rodesac is gansakuTrebul pirobebSi imyofeba. am mxriv Cven amnair
pirobebSi vimyofebiT:
Tqven gagegonebaT, rom aq valiutis vakxanalia aris. ram gamoi-
wvia es vakxanalia? es gamoiwvia iman, rom valiuta Cven saxelmwifoSi
ar arsebobs. saqoneli Semodis, Cven ki magier saqonels ar vaZlevT.
amisaTvis saWiroa, rom im saqonelSi, romelic Semodis, Cven magier
saqoneli daubrunoT. Tu es ase ar iqna, sazRvargareTis valiutis
fasi Zalian aiwevs da Cveni valiuta daecema. amas ki didi mniSvneloba
aqvs. eqsportiori yovelTvis igebs gazidvaze da ucxoeli kapitali,

332
romelic aq Semova, mogebuli iqneba. Tqven warmoidgineT SemTxveva
girvanqa sterlingi Rirs . . . . . maneTi (ar ismis) Tambaqo. . . . . maneTi
(ar ismis) (Tavmjdomare: batono oratori, gTxovT xma maRla. araferi
ar ismis). ra mniSvneloba aqvs amas. amas aqvs is mniSvneloba, rom,
vinaidan es valiuta droebiT aris dacemuli da aris imedi, rom Cveni
eqsporti gafarTovdeba, rom ucxo valiuta daecema da Cveni valiu-
ta, romelic erT weliwads dacemuli iyo, meore weliwads isev aiw-
evs fasSi, maSin, ucxo kapitali igebs. ase, rom kapitalis importiT,
roca valiutis krizisi aris, valiuta gadaecema. aris ori SemTxveva:
erTi _ rodesac kapitali Semodis da eqsportiori igebs kapital-
ists fuli Semoaqvs da ramodenime wlis Semdeg isev fuls gaitans.
da meore SemTxveva, rodesac is fulis magiers saqonels gaitans. ai
amitom aris saWiro, rom es, valiutis sakiTxi moewyos. riTi SeiZle-
ba amis mowyoba. vinaidan CvenSi araa „rasCotni balansi“, ara gvaqvs
savaWro floti, rom saSualeba gvqondes sazRvargareTis valiutis
miRebisa, SeiZleba kiTxvis dasma mxolod savaWro balansze. (Tavm-
jdomare: Tu SeiZleba, xma maRla). dRemde importi meti iyo, vidre
eqsporti. unda Seicvalos es garemoeba. saWiroa eqsporti gaizard-
os. magram vinaidan eqsporti sargebliania da vinaidan sasurvelia,
rom am eqsportiT saxelmwifos finansiuri mdgomareoba gaumjobes-
des, es eqsporti unda Caigdos xelSi organom, romelic am mogebas
saxelmwifos moaxmarebs. amitom eqsportis saxelmwifo monopoliaT
gamocxadebas aqvs namdvili ekonomikuri sabuTic.
eqsports aqvs agreTve damokidebuleba erTi mxriT warmoebasTan
da meore mxriT valiutasTan. warmoebasTan Semdegi damokidebuleba
aqvs: monopolia niSnavs egredwodebul fasebis fiqsacias, dadebul
fasebs. rasakvirvelia, rodesac sakiTxi ismis Sinaur saqonlis, mag-
aliTad Tambaqos monopoliaze, maSin sxva kiTxvaa, magram, rodesac
kiTxva Seexeba gareT gasatan saqonlis monopolias, maSin mTavari kiTx-
va fasebis dadeba sazRvargareTis bazris mixedviT. ucxoeTis birJaze
es fasebi imnairi unda iyos, rom Cven warmoebas xeli Seuwyos. Tu es
fasebi dacemulia, warmoeba Semcirdeba. Tu fasebi maRalia, warmoeba
gafarTovdeba, magram gafarTovdeba warmoeba saxelmwifo angariSze.
amisaTvis saWiroa, rom am or gzas Sua saxelmwifom airCios Sua xazi.
praqtikaSi da TeoriaSi aris SemuSavebuli ornairi xazi, egred-
wodebuli (ar ismis)... skala fasis Sesaxeb jer ar ici ra fasebia saz-
Rvar gareT. ase, rom saxelmwifom eqsportze SeiZleba didi mogebac
naxos da didi zaralic. amitom saqonlis fasebis fiqsacia Tavidan ki
ar unda iqnas, aramed merme, rodesac am saqonlis realizacias moax-
dens sazRvargareT, rom ar moxdes eqsploatacia arc warmoebisa da
arc mwarmoeblisa. (Tavmjdomare: cota xma maRla, batono oratoro,
Tu SeiZleba). Cven, rom Tavisufali gazidvis SemoviRoT im sagnebze,
romelbsac aq valiutis xasiaTi aqvT, da CvenSi ki bevri saqoneli moi-
poveba aseTi, romelsac valiutis xasiaTi aqvs: TuTuni, abreSumebis

333
parki, tye, marganeci, Sali da sxva. am valiutas SeiZleba ramdenime
mimarTuleba hqondes, SeiZleba es valiuta CarCes ucxoeTis bankebSi.
arian jgufebi, romlebic ukmayofiloni arian Tanamedrove weswyo-
bilebiT da kapitalis sazRvargareT gatanas cdiloben. da es ukmay-
ofilo elementebi gazidaven kapitals savaliuto saqonlis saxiT da
sazRvargareT bankSi miabareben. magram SeiZleba kapitalis gazidva ar
moxdes, valiuta dabrundes, saqoneli miviRoT. Tu Tavisufali iqneba
birJaze valiutis triali, maSin SeiZleba ori SemTxveva, pirveli _ Tu
ucxo valiutis fasebi jerjerobiT aweulia, maSin es valiuta gaxdes
obieqtivaT, sadac SeiZleba Sinauri kapitalis Senaxva. kapitalisti
Tavisuflad Tanxas Cadebs am ucxo valiutaSi. SeiZleba kidev meore
SemTxveva: vinaidan Cven erTi valiuta gvaqvs somxebTan da azerbaijan-
Tan, erTi qaRaldis valiuta da ara oqrosi, SeiZleba es valiuta gida-
vides sxva saxelmwifoSi, amisTvis saWiroa es valiuta iyos imaT xelSi,
vinc amisTvis momzadebulia. amisTvis saWiroa SemoviRoT saxelmwifo
monopolia im saqonelze, romelsac valiutis xasiaTi aqvs.
rac Seexeba am monopoliis ganxorcielebas, unda mogaxsenoT Sem-
degi: arsebobs ramdenime forma am monopoliis ganxorcielebisa:
forma _ rodesac saxelmwifo TviTon yidulobs savaliuto saqonels,
gaaqvs sazRvargareT da hyidis, es forma jer ar SegviZlia SemoviRoT.
amisTvis didi Tanxaa saWiro. meore mxriT-Znelia Cvenma saxelmwifom
Tval-yuri adevnos fasebis cvlilebas, vinaidan sazRvargareT veq-
silebis agentura Cven ara gvaqvs mowyobili da amitom monopoliis
wminda formis SemuSaveba jerjerobiT SeuZlebelia. amisaTvis jer-
jerobiT SeiZleba sxvanairi forma iyos miRebuli. SeiZleba saqonlis
gazidva saxelmwifom miandos sxva dawesebulebas, an kerZo pirebs, ma-
gram SeiZleba amasTanave daculi iyos is pirebi, romlebsac is isaxavs.
warmoidgineT Tqven, saxelmwifos SeuZlian xelSekruleba daados
kerZo pirTan. gadasces mas Tavisi ufleba monopoliisa. am uflebis
gadacema saxelmwifos SeuZlia iseT pirobebSi, rom savsebiT miaRwevs
Tavis mizans _ mogebas. Cven SegviZlia am pirisgan moviTxovoT-war-
moadginos ucxo valiuta. rac Seexeba fasebs, Cven unda vixelmZR-
vaneloT saerTaSoriso bazaris mdgomareobiT.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs WavWaniZes.
ivane WavWaniZe. moqalaqeno! am monopoliis winaaRmdeg principi-
alurad aravis ulaparaknia. b. asaTianmac ki ar uaryo principialu-
rad dRevandeli dekreti. Tumca, rom gaviziaroT b. asaTianis mier
gamoTqmuli azri, monopolia unda uarvyoT. b. Rlontma ki mTavro-
bas dagvianeba usayvedura. magram bevrjel daCqareba friad avnebs
xolme saqmes da is metad saxifaToa. Cven viciT ra dReSi Caagdo ruse-
Tis bolSevikebi aCqarebam da dekretiT socializmis ganxorciele-
bam. monopolia iseTi rTuli sakiTxia, rom erTbaSad misi gatareba
anarqias da did arev-darevas gamoiwvevda. ase, rom aq sayveduri Cven
uad­gilod migvaCnia.

334
ufro sainteresoa CvenTvis b. asaTianis mosazrebani. aq erT
gaugebrobas hqonda adgili; asaTianma brZana TiTqos finansTa vaWro-
ba-mrewvelobis ministris amxanags eTqvas, rom monopoliis sakiTxi
sazogadod martivi da ubralo sakiTxia. saministros warmomad-
genels es ar uTqvams. man mxolod imas gausva xazi, rom sakiTxi mar-
tivad aris dasmulio da ara TviTon sakiTxia martivio. rom es asea, es
iqidan mtkicdeba, rom man warmoadgina mTeli rigi sabuTebisa.
aq ufro sayuradReboa b. asaTianis principialuri dasabuTeba.
Tu saxelmwifos xelSi iqna Tambaqos gadatanis saqme, es meTambaqoeo-
bas Seamcirebso. spekuliantebis mier mxolod Tavis interesebisaT-
vis gazidva xalxis simdidrisa ki am saqmes aayvavebso. b-ni asaTiani
amtkicebs, rom mtkice fasebi panikas Seqmniso da Tan winaswarmetyv-
elobs, rom eg mtkice fasebi mcire da usamarTlo iqneba. magram Cveni
mTavroba ar awarmoebs waglejis politikas. xom SeiZleba, rom mt-
kice fasebi samarTlianad iqnas dadebuli da Sefardebuli samar-
Tlianobis principTan. Cven, usaTuod, SeZleba gveqneba gaviTvalis-
winoT ama Tu im saqonelze gaweuli Sroma da xarji da gamovnaxoT
samarTliani sazomi mtkice fasebis dasaweseblad. Cveni mTavroba ga-
monaxavs aseT samarTlian sazoms. Tu mTavroba gaitans Tambaqos da
ara spekulianti amiT saqmis warmoeba mxolod moigebs. spekuliants
warmoebis gamujobesoba ar ainteresebs. maTi politika mtaceblu-
ri politikaa da spekulianti Tu cdilobs, scdilobs mxolod Tav-
isi jibisaTvis. mTavroba ki aseT politikas ar awarmoebs da amisT-
vis ecdeba mtkice fasebis saxiT samarTliani fasi iqnes dawesebuli;
mTavroba daawesebs iseT fasebs, romelic Sefardebuli iqneba xalx-
isa da saxelmwifos interesebTan.
asaTiani scdilobda daemtkicebia, rom vaWroba-mrewvelo-
bis saministros warmomadgenelis azri, rom spekuliantebis mier
did fasebSi gatanili saqoneli kidev ufro aZvirebs ucxo saqo-
nels, simarTles moklebulia. Cven ki viciT, batonebo, rom is, vinc
ofls Rvrida saqonlis damuSavebaze, motyuebuli da dazarale-
buli, spekuliantze Tavisis namuSavaris gayidvis dros, meored
zaralobs am spekuliantis mier Semotanil damzadebul saqonlis
yidvis dros. b-ni asaTiani tyuilad cdilobs vinmes Tvali auxvi-
os da spekuliantebis TavaSvebuli TareSi erTad-erT xsnad moaCve-
nos; Cven monopolia gvinda am spekuliantebis asalagmavad da Tam-
baqos mwarmoebel glexis spekuliantis brWyalebidan dasaxsnelad.
mtaceblobas da waglejas aq adgili ar eqneba. mwarmoebeli aris
demokratia da Cveni mTavrobis demokratiis saqmes akeTebs. aseTi
monopoliis gamocxadeba Seawuxebs imas, visac miznad aqvs dasaxu-
li spekuliaciis da spekuliantebis dacva. monopolias ar Seulia
anarqia gamoiwvios Tu igi mizanSewonilad iqneba gatarebuli. da
Cven gvjera, mTavroba SesZlebs saTanado mizanSewonilobiT gaata-
ros es monopoliis saqme.

335
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi, rom muxlobriv ganxilvas
SeudgeT? muxlobrivi ganxilva miRebulia. (muxlobriv ganxilvis
Semdeg dekreti miRebulia).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi.
ivane WavWaniZe. (s. -d.) saqarTvelos saxelmwifos kontrolis Sta-
ti SemuSavebuli iyo 1918 welSi da mxolod imave wlis 25 seqtembers
iqna igi damtkicebuli. mas Semdeg ki didi dro gavida. maSin saxel-
mwifo kontrolis xarjT-aRricxvis Sedgenis dros, mxedvelobaSi
hqonda miRebuli Cveni mdgomareoba da moxeleTa gasamrjelo mcire
daniSna. magram axla ar SeiZleba am Stats yuradReba ar mieqces.
saxelmwifo kontroli _ es iseTi organoa, romelsac didad serio-
zuli movaleoba aqvs. es movaleoba erTgvari specialuri xasiaTisaa.
yvelas ar SeuZlia am movaleobis Sesruleba. aq saWiroa Stati iqnes
Semdgari, rogorc codnaTa aRWurvilTa, ise zneobrivad Rirseul
pirTagan. aseT Statis SesadgenaT saWiroa Sromis fasi ar iqnes ise
mcire, rom moxelem puris yidvac ki ver SesZlos, is moxele, romelic
uzrunvelyofili ar aris da am mizeziT sul imaze fiqrobs Tu sad
iSovos ufro uzrunvelsayofi adgili da gaiqces, saqmes ver gaa-
keTebs: amasTanave Tu man monaxa meti jamagiriani adgili, usaTuod
wava. amnairad saWiro da Rirsi pirebi saxelmwifo kontrols gaeqce-
va, es ki saqmes daazianebs. ucxoeTSi gansakuTrebuli yuradReba aqvs
miqceuli saxelmwifo kontrolis moxeleT. iq gasamrjelos garda
moxeles premiasac ki uniSnaven, CvenSi iseTi pirobebi ar aris da TviT
jamagiric mcirea.
amitom saxelmwifo kontroli Suamdgomlobs damfuZnebel kre-
bis winaSe, raTa mieqces aseT mdgomareobas yuradReba da saxelmwifo
kontrolis moxeleTa jamagiri Sesaferad iqnes gadidebuli.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs Sengelaias.
leo Sengelaia. moqalaqeno, damfuZnebul krebis wevrno! Tqvens
winaSe warmodgenilia gansaxilvelad da dasamtkiceblad saxelmwifo
kontrolis Statebi. vsargeblob ra SemTxveviT, minda mokled Sevexo
kontrolis saqmes CvenSi.
kontroliori _ es aris saxelmwifos daraji, is aris damcveli
saxalxo qonebis da maSasadame, damcveli TviT xalxis. saxelmwifo
kontroliori iseTi daraji aris, romelsac marTalia, ar sWirdeba
Tofi da xiSti, magram am darajis gacilebiT meti unda eSinodesT
qurdebsa da xalxis qonebis damtaceblebT. Tu es ase ar aris, kontro-
li mizans ver aRwevs da mis arsebobas azri ekargeba.
Cveni qveyana aTasgvar talRas gadaurCa da, rom is walekos qur-
dobis talRam _ es iqneboda CvenTvis didi, istoriuli sircxvili.
Cveni qveyana Raribi qveyanaa. Tu rame gagvaCnda ruseTis biuro-
kratiam da omma STanTqa. omma moSala da gaanadgura sawarmoo Zale-
bi iseT qveynebSiac, romlebic Tavisi ekonomikuri ganviTarebiTa da
erovnuli simdidriT pirvel rigSi idgnen da, ra Tqma unda, sruli-

336
ad bunebrivia, rom omi Cvens pawia qveyanas da mis sawarmoo Zalebs
umZimes lodaT daawva.
yovel damoukidebel saxelmwifos aqvs Tavisi aucilebeli atrib-
utebi, romlebic did xarjebs moiTxoven. amitom aris, rom Cveni biu-
jeti miliardamdis aRwevs. amave dros Cveni Semosavali metad prob-
lematuria. aseT pirobebSi, rodesac TviT mowinave qveynebis nivTieri
safuZveli Seirya, Cveni respublikis mdgomareoba gansakuTrebulia.
yovel kapiks, romelic xazinaSi Semodis da iqidan gadis, CvenTvis
udidesi mniSvneloba eZleva.
swored amitom, Tu saxelmwifo kontrols udidesi mniSvneloba
aqvs mowinave da mdidar qveynebSiac, sadac cxovreba mogvarebulia,
sadac eri ekonomiurad moRonierebulia, CvenSi miT umetes saxelm-
wifo kontrolioris roli istoriulia. Cven patara qonebiT, patara
simdidriT unda gavataroT didi saqme _ davamagroT mSromeli xalxi
da ganvamtkicoT respublikis mdgomareoba. am saqmeSi saxelmwifo
kontrols SeuZlia iTamaSos fasdaudebeli roli. amitomac dam-
fuZnebelma krebam gansakuTrebuli yuradReba miaqcia kantrolis
saqmes da miiRo sagangebo debuleba kontrolis Sesaxeb.
am debulebaSi Cven CamovTvaleT kontrolis uflebebi da mova-
leobani; Cven sruli imedi gvqonda, rom amis Semdeg saxelmwifo kon-
troli erTgvar normalur pirobebSi Cadgeba da misi muSaoba ufro
nayofieri iqneboda. damfuZnebelma krebam daavala kontroliors
sastiki brZola borotmoqmedobaTa winaaRmdeg sxva da sxva dawese-
bulebebSi. saxelmwifo kontroliors daevala darajaT daudges
kapiks, romelic xazinaSi Semodis da iqidan gadis. mwuxarebiT unda
aRvniSno, rom saxelmwifo kontrolis moRvaweoba sruliad damakmay-
ofilebeli ar aris. Cven aramc Tu ar viciT raSi ixarjeba saxelmwi-
fos yoveli kapiki, aramed xSirad ar viciT, raSi ixarjeba milionebi.
Cven aq xSirad vRebulobT, TiTqmis yovel sxdomaze dekretebs
da vuxsniT kreditebs sxva da sxva dawesebulebebs. TiTqmis, yovel
or TveSi saministroebi da sxva dawesebulebani Txouloben axal
kreditebs da Txouloben ara aTasobiT, aramed milionobiT. umetes
SemTxvevebSi es dekretebi sruliad dausabuTebeli aris. xSirad
dawesebulebebs arc ki miaCniaT saWirod Seasrulon TavianTi elemen-
taruli movaleoba damfuZnebel krebis winaSe waradginon gaweuli
xarjebis gasamarTlebeli sabuTebi. am tribunidan Cven xSirad gvsme-
nia aseTi ucnauri gancxadeba: sabuTebs mere warmogidgenTo.
ase Sinaurulad, metsac vityvi, ase Zma-biWurad wydeba, CvenSi
milionebis bedi!.
saukeTeso Cveni mamulebi spekuliantebma Caigdes xelSi; bor-
jomis da kojoris mamulebis bedi yvelam icis. is xelSekrulebebi,
romlebic mTavrobam dasdo Cveni mamulebis eqsploataciis Sesaxeb,
umetes nawilad Cveni respublikisaTvis sazaraloa. yvela amis Sem-
deg Cven gvaqvs sruli ufleba vsTqvaT, rom CvenSi ar arsebobs aravi-

337
Tari kontroli, Cvens dawesebulebebSi gamefebulia qurdoba da sax-
azino fulebis gaflangva, saxelmwifos daraji-kontroliori xmas
ar iRebs, gaCumebulia. aq xSirad ityvian xolme ama da am dekretis
winaaRmdeg saxelmwifo kontroliors araferi aqvs sawinaaRmdego,
rodesac qveyana iqceva, risi winaaRmdegi, an risi momxre aris is? am-
nairad, batonebo, saxelmwifo kontroli CvenSi ver sdgas Tavis dan-
iSnulebis simaRleze, misi mrisxane sityva aravis smenia, gabeduli
zomebi da nabijebi Cven ar gvinaxavs. man SeiZleba aqa iq yuradReba
miaqcios patara qurdebs, magram did tuzebs is verafers gaubedavs.
aseT pirobebSi, me ar vici ramdenad mizanSewonili iqneba aramc Tu
axali Statebis damtkiceba, aramed TviT kontrolis arseboba iq, sad-
ac yvelaferi ukontrolo xdeba!.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis saxelmwifo kontroliors.
f. gogiCaiSvili (saxelmwifo kontroliori). b-no! me vwuxvar, rom
damfuZnebeli krebis wevri, romelmac kargad unda icodes is kanoni,
romelic, misi monawileobiT aris miRebuli, iseT rames ambobs, rac
kanons ar eTanxmeba. kanonSi, romelic parlamentis mier aris miRebu-
li, CamoTvlilia dawvrilebiT saxelmwifo kontrolis movaleobani
da is Ronis-Ziebani, romelTac iman unda mimarTod im movaleobaTa
asasruleblad, da araferi imis msgavsi, rac b-nma Sengelaiam kon-
troliors mosTxova, ar moipoeba. b-nma Sengelaiam sTqva, _ ratom ar
vxedavT, rom saxelmwifo kontroli mogvaxsenebdes, sad ixarjeba da
rogor _ saxelmwifo fuli, ratom saxelmwifo kontroliori aq xSi-
rad, an yovel dRe ar gamodis da ar mogviTxrobs, rogor ixarjeba
gacemuli kreditebio (Sengelaia: yovel dRe ara!.) me mogaxsenebT, ro-
gorc mesmis Tqveni azri, da minda ganmarteba warmogidginoT, raTa
erTxel da samudamod moeRos bolo ageT yalb Sexedulebas kontro-
lis movaleobis Sesaxeb. vacxadeb, rom yoveli kreditiT fulis gace-
masa da moxmarebaze kontrolis Tanxmobis micema swarmoebs sruliad
kanonierad, rom kontroli aras dros aravis Tanxmobas ar miscems
xazinidan fulis gatanisaTvis da Sesafer sabuTebze xels ar mouw-
ers, ukeTu fulis gacemisaTvis saTanado kanoni da dadgenileba ar
arsebobs. saxelmwifo kontroliori xarjTaRricxvisa da safinanso
kanonebis wesier asrulebis meTvalyuredaa daniSnuli, da Tu vinme
aRmoaCens Tundac erT magaliTs imisas, rom igi kanonisa, an saTanado
dadgenilebis winaaRmdeg xazinidan fulis gacemaze daTanxmebulia,
im SemTxvevaSi igi pasuxisgebaSi unda iqnes micemuli. vimeoreb: aravis
xazinidan fulis miRebis nebarTva ar eZleva, ukeTu Sesaferi kredi-
ti sakanonmdeblo dawesebulebis kanoniT, an sakanonmdeblo organos
saTanado dadgenilebis safuZveliT ar aris nebadarTuli. es aris
erTi mxare sagnisa da Seexeba kreditiT fulis gacemasa anu kreditiT
fuliT miRebas xazinidan. meore mxarea _ kanonierad gacemuli fulis
moxmareba kanonisave Tanaxmad, e. i. ixmareba Tu ara gacemuli fuli
ise, rogorc es saTanado wesiTaa nagulisxmevi. am mxrivac kontrols

338
mudmivi Tvalyuri aqvs dawerili arsebuli reviziis saSualebiT.
reviziiT aRmoCenil ukanono moqmedebisa, an borotmoqmedebisaTvis
igi kanonSi aRniSnul zomebs mimarTavs. b-ma Sengelaiam ikiTxa: ras
akeTebs aseT SemTxvevaSi saxelmwifo kontrolio. unda mogaxsenoT,
rom is Tavis organos saSualebiT axdens revizias da amis Sesaxeb das-
ta-dasta aqtebia Sedgenili. Semdeg is mimarTavs, Tanaxmad arsebuli
kanonisa, saTanado uwyebas da winadadebas aZlevs, rom damnaSaveni pa-
suxis gebaSi iqnen micemulni, rom moxdes kanonieri gamoZieba da Ses-
aferi RonisZieba iqnes miRebuli damnaSavis winaaRmdeg. am gziT ara
erTi da ori piri iqna samarTalSi micemuli da cixeSi Casmuli. mar-
Talia, saxelmwifo kontroliori TviTeul aseTi faqtis Sesaxeb aq
moxsenebiT ar gamodis, magram es mas kanoniT ara aqvs davalebuli da
arc saqmisaTvis aris saWiro, rom gamovides aq da mogaxsenoT, ama Tu
im pirma ama da am dawesebulebaSi amdeni da amdeni moiparao. b-nma Sen-
gelaiam ganacxada: borot-moqmedeba xdeba da Cven ar gvesmis saxel-
mwifo kontrolioris mrisxane xma aRemaRlos da raime RonisZieba
mieRoso. Tu es Seexeba imas, rom saxelmwifo kontroliori unda iyos
saxelmwifo qonebis kanonierad da wesierad xarjvis daraji, maSin es
gasagebia, magram es, rogorc mogaxseneT, swarmoebs. mxolod saxelm-
wifo kontroliors ase ar esmis Tavisi movaleoba, rom is damfuZneb-
el krebaSi unda gamodiodes yoveli kerZo SemTxvevis Sesaxeb moxsen-
ebiT, miT ufro, roca es saqmisTvis sasargeblo ar aris. mas kanoniT
davalebuli aqvs gansazRvruli moxseneba gansazRvruli sagnis Sesax-
eb. saxeldobr man unda warmoudginos sakanonmdeblo organos gansaz-
Rvrul vadaze moxseneba xarjTaRricxvis Sesrulebisa, kontrolis
sarevizio saqmianobisa da aRmasrulebel organos wesier Tu uweso
moqmedebis Sesaxeb. amisi dro jer ar damdgara da roca dadgeba, kon-
troli yvelafers dawvrilebiT mogaxsenebT.
me minda mivaqcio b-n Sengelaias yuradReba Semdeg garemoebas,
saxelmwifo kontroli ar aris iseTi dawesebuleba, romelsac, ase
vTqvaT, raime politikuri, an fraqciuli TvalsazrisiT SeeZlos
Sexedos saqmes, mis daniSnulebas ar Seadgens ama Tu im uwyebisadmi
opozicia, an imisi dacva. kontrols yovel uwyebasTan urTierToba
da damokidebuleba aqvs martooden kanonebisa da kanonis Sesrulebis
safuZvelze. amitom siCume damfuZnebel krebaSi kontroliorisa Ti-
Toeul kerZo SemTxvevaze, romelsac Sinauri mmarTvelobiTi xasiaTi
aqvs, gasagebia. saxelmwifo kontrolis moqmedeba unda gaizomos ara
kontrolioris gamosvliT, calk-calke SemTxvevebis gamo, aramed
misi sarevizio saqmianobiT, romlisaTvis masala damfuZnebel kreba-
sac aqvs. yovel xarjT-aRricxvasa da safinanso kanon-proeqts, romel-
ic damfuZnebel krebas hqonda warmodgenili, Tan axlavs kontrolis
dasabuTebuli daskvnebi. amis Sesaxeb cnobebi yovelTvis xelT aqvT sa-
finanso komisias, romelic am xarjT-aRricxvebsa da kanon-proeqtebs
winaswar ixilavs.

339
saxelmwifo kontrolis Sesaxeb sayvedursa da ukmayofilebas
xSirad gaugebroba da kontrolis arsebis ucodinroba udevs safuZ-
vlad; magaliTad, rodesac gaigeben, rom esa Tu is salaro gastex-
es, ama Tu im sawyobSi rame moipares, maSinaTve daiwyeben Zaxils da
gazeTebSiac, _ ai Tunda b-n Sengelaias fraqciis gazeTSiac, _ sweren:
saxelmwifo kontroli sad aris, ras akeTebs, xom ar sZinavs, rom ase-
Ti borotmoqmedeba hxdebao. es sruli gaugebrobaa. sawyobebis dac-
va sxva organos saqmea. amisTvis arsebobs milicia da mTeli aparati
da ara saxelmwifo kontroli. kontrolis saqmea zedamxedveloba,
rom angariST-warmoeba wesieri iyos, raTa qonebis mdgomareobisa da
misi danaklisis gageba-gamokvleva SeiZlebodes; misi saqmea qonebis
sinamdvilis Sedareba anagriSebTan, magram misi saqme araa sawyobebis
yarauloba. es rom ase ar iyos, maSin saxelmwifo kontrols dasWir-
deboda yvela dawesebulebebze boqlomebis dadeba, raTa uimisod es
sawyobebi aravin gaaRos da aravin dahketos, da masve dasWirdeboda
didi saxelmwifo aparati qonebisa da sawyobebis sadarajod. es meore
daraji iqneboda, radgan erTi ukve arsebobs. im mxriT, ra mxriT da
rogoradac kontrols movaleoba aqvs kanoniT dakisrebuli, Tu rame
nakli iqneba SemCneuli, _ saxelmwifo kontroli movalea pasuxi agos.
es mindoda momexsenebina.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis momxsenebels.
iv. WavWaniZe. yvela imis Semdeg, rac moismineT saxelmwifo kon-
troliorisgan, saTqmeli araferi damrCenia. man gansazRvra kargad
movaleoba saxelmwifo kontrolisa. me isRa damrCenia mogaxsenoT,
rom yurad iRoT saxelmwifo kontrolioris Suamdgomloba.
Tavmjdomare. zogadi mjeloba dasrulda. isurvebT Tu ara mux-
lobriv ganxilvas? muxlobrivi ganxilva miRebulia. axla ukve sami
saaTia. rogor gnebavT? reglamentis ZaliT sxdoma sam saaTze unda
SewyvitoT? (xmebi: Tanaxmad reglamentisa). moiTmineT. maSasadame, sx-
doma Tavdeba. moiTmineT, mdivani mogaxsenebT momavali sxdomis wes-
rigs.
mdivani. (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vis surs sityva? wesrigi miRebulia. kreba dax-
urulia.
sxdoma Tavdeba naSuadRevis 3 saaTsa da 5w.

340
saqarTvelos damfuZnebeli kreba
ormocdameTxuTmete sxdoma

1919 weli, oqtombris 24. tfilisi, sasaxle.

Tavmjdomareobs damfuZnebel krebis Tavmjdomaris umfrosi am­


xanagi
aleqsandre lomTaTiZe.
mdivnobs damfuZnebel krebis mdivnis amxanagi
grigol naTaZe.
prezidiumSi arian:
eqvTime TayaiSvili da
konstantine jafariZe.
sxdoma iwyeba dilis 12 s. 25 wuTze.
Tavmjdomare. kreba gaxsnili gaxlavT. mdivani mogaxsenebT dRiur
wesrigs.
mdivani. (kiTxulobs).

dRiuri wesrigi:

1. saboloo teqsti _ dekretisa _ saxelmwifo xazinidan amerikis


SeerTebul Statebsa da yubanis gasagzavn delegaciebis xarjisaTvis
3.000.000 man. gadadebis Sesaxeb. momxsenebelia gr. naTaZe.
2. saboloo teqsti dekretisa _ foTlis Tambaqoze monopoliis
gamocxadebis Sesaxeb. momxsenebelia gr. naTaZe.
3. ganxilva dekretisa _ samomrigeblo institutis axal dawese-
bulebaTaTvis avejeulobis SesaZenad 709.220 man. gadadebis Sesaxeb.
momxsenebelia gr. giorgaZe.
4. meore (muxlobrivi) ganxilva saqarTvelos saxelmwifo bankis
wesdebisa.
5. meore (muxlobrivi) ganxilva 1915 wlis Tebervlis 2-s kanonisa
(germanelTa, avstro-ungrelTa da osmalTaTvis uZravi sakuTrebis
SeZenis akrZalvis gauqmebis kanon-proeqtisa). momxsenebelia s. ja-
fariZe.
6. ganxilva dekretisa _ mTavrobis wevrTa jamagiris gadidebis
Sesaxeb. momxsenebelia kir. niniZe.

341
7. ganxilva dekretisa _ damfuZnebel krebis wevrTa gasamrjelos
gadidebis Sesaxeb momxsenebelia kir. niniZe.
8. erovnul-demokratiul fraqciis winadadeba, rom sakonsti-
tucio komisias daevalos erTi Tvis ganmavlobaSi warmoadginos kon-
stituciis kanon-proeqti.
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? aravin. dRiuri wesrigi miRe-
bulia. sityva ekuTvnis gr. naTaZes.
gr. naTaZe. (kiTxulobs dRiur wesrigis pirvel §-Si aRniSnul
dekrets, romelic damtkicebuli iqna krebis mier ucvlelad).
Tavmjdomare. Semdegi saboloo teqsti foTlis TuTunze monop-
oliis gamocxadebis Sesaxeb. momxsenebelia gr. naTaZe.
gr. naTaZe. (kiTxulobs saTaurs _ dekreti foTlis TuTunze mo-
nopoliis gamocxadebis Sesaxeb).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis r. arseniZes.
raJden arseniZe. me mgoni arc erTi termini ar aris swored nax-
mari arc „folovani“ arc „foTlis Tambaqo“. foTlis Tambaqo niSnavs
foTlisagan gakeTebul Tambaqos, rogorc xis skami niSnavs xisagan ga-
keTebul skams da sxva. magram aq foTlisagan gakeTebuls raime nawar-
moebze ki ar aris laparaki, aramed TiTon es foToli Tambaqo gaxlavT
monopoliis sagani. am foTlis monopolia cxaddeba. Cven unda vixmar-
oT foToli Tambaqo. es aris swored qarTuli termini. unda vsTqvaT:
dekreti foTol Tambaqoze monopoliis dadebisa da sxva.
naTaZe: me sawinaaRmdego araferi maqvs am Sesworebisa. sityva fo-
Tlovani Cven ar mogvewona _ foTlovani miuRebelia. „foToli Tamb-
aqo“ sjobian.
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi gaxlavT:

ganxilva dekretisa samomrigeblo institutis axal


dawesebulebaTaTvis avejeulobis SesaZenad
709.220 man. gadadebis Sesaxeb.

sityva ekuTvnis b. giorgaZes.


grigol giorgaZe. (s.-d.) SarSan 24 enkenisTves Tqven miiReT kanoni,
romlis ZaliTac SemoRebul iqna respublikaSi axali samomrigeblo
mosamarTleTa yrilobebi. axali dawesebuleba iyo SemoRebuli 97, ma-
gram maSin saministros ar gamouTxovia Tanxa, rom es dawesebulebebi
yofiliyo mowyobili. saWiro iyo maTi mowyoba, aveji da sxva. samin-
istrom, ase Tu ise, es dawesebulebani moawyo, magram saWiro krediti
ar yofila ganxiluli. axla saWiroa, rom es Tanxa mainc gadavdoT, am-
itom saministrom aRZra Suamdgomloba, rom gadaiRos Tanxa am xar-
jis dasafaravad. es winadadeba ganixila sabiujeto-safinanso komis-
iam, man miiRo da Tqven warmogidginaT dasadastureblad es krediti,
rom iusticiis saministros gankargulebaSi gadaidos 709.220 man.

342
(dekreti miRebuli iqna s.-d. fraqciis SesworebiT).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. WavWaniZes.
iv. WavWaniZe. (kiTxulobs saxelmwifo bankis wesdebis muxlebs 72-
145-mde. muxlobrivi ganxilva kenWis yriT miRebulia).
Tavmjdomare. sityva b. jafariZes ekuTvnis.
jafariZe. (kiTxulobs dekrets) avstro-ungreTis, germaneTis, os-
maleTis... (miRebulia ukamaTod da gadaeca saredaqcio komisias).
Tavmjdomare. mesame sakiTxi:

erovnul-demokratiul fraqciis winadadeba,


rom daevalos sakonstitucio komisias,
raTa konstituciis damuSaveba daaCqaros.

sityva ekuTvnis krebis wevrs b. gvazavas.


giorgi gvazava (n.-d.) batonebo! me mgonia, Cemi winadadeba sruli-
ad misaRebi aris. igi Seexeba konstituciis miRebis daCqarebas, radga-
nac Cvenis azriT daCqareba konstituciis miRebisa da gamocxadebisa
aucileblad saWiroa, Cveni Sinauri cxovrebisaTvis, amas didi mniS-
vneloba aqvs. rogorc mogexsenebaT, konstitucia aris uflebrivi
kalapoti, romelSiac mimdinareobs sazogadoebrivi cxovreba saxel-
mwifosi. Tu es napirebi garkveuli, gamoqveynebuli ar aris, maSin, ra-
sakvirvelia, rigiani mimdinareoba Sinagani cxovrebisa SeuZlebelia.
ar aris gamorkveuli Tavisufleba pirovnuli, ar aris gamorkveuli
dawesebulebaTa funqciebi da am niadagze SesaZlebelia moxdes yov-
elnairi Sinagani da sagareo uTanxmoeba. es metad xels uSlis ara mar-
to politikur cxovrebas, aramed Cveni cxovrebis ekonomiur pirobeb-
sac. iq, sadac ar aris gamorkveuli pirovnuli Tavisufleba, sadac ar
aris ganxorcielebuli formebi saxelmwifoebriobisa, rasakvirve-
lia, SeuZlebelia raime muSaobis mowyoba da ganviTareba cxovrebisa.
am mxriv saWiroa sakonstitucio muSaoba aucileblad damTavrdes da
konstitucia male iyos gamoqveynebuli.
es ganamtkicebs wesierebas, amiT miecema niadagi, gasaqani muSao-
bis gaZlierebis da sazogado ekonomiur cxovrebis gaumjobesebas.
amis winaaRmdeg, me mgonia, veravin verafers ityvis.
rac Seexeba saerTaSoriso ganyofilebas, aqac konstitucias uaR-
resi mniSvneloba aqvs. aq bevrjel gamigonia sityvebi SeniSvnebi, rep-
likebi, rom _ „sad aris kanoni“, „romeli kanoni aris darRveuli“ da
sxva. da ai, swored es SeniSvnebi aris namdvili anarekli im cxovrebi-
sa, romelSiac Cven vimyofebiT. amisTana SeniSvnas mxolod maSin aqvs
adgili, rodesac kanoni ar aris da cxovreba mimdinareobs, ase vsTq-
vaT, „kanons gareSe“. es ki ar aris ukanonoba, es erTnairi TviTnebobaa
da Tu Cven, damfuZnebeli krebis wevrebi, am azrisani varT, ra azrisa
iqnebian Cvenzed sxva qveynebis warmomadgenelni.

343
imas, Tu, rogor gviyureben Cven ucxo qveynebi, gvicnoben Tu ar
gvicnoben _ amas CvenTvis didi mniSvneloba aqvs.
Tu Cveni cxovreba aseT STabeWdilebas stovebs, rom Cven kanoni
ara gvaqvs, Tu sxvagan, gansakuTrebiT evropaSi, laparakoben, rom Cven
kanoni da kanoniereba ara gvaqvs, damerwmuneT, amas didi mniSvneloba
aqvs politikaSi da ekonomiuri TvalsazrisiT. Tu kanoni ar aris, ar
aris wesieri cxovrebac. CvenSi auarebeli simdidre aris, rom es sim-
didre movixmaroT aucileblad. saWiroa Semosvla codnis, kapitali-
sa da yvela im masalisa da Zalebisa, romelic Cven ara gvaqvs. yovelive
amis Semosvla ki pirdapir damokidebulia imaze, rom cxovreba Cadges
kanonierebis kalapotSi da uflebriv normebSi.
roca Soridan uyureben da xedaven, rom ar aris garantia arc
pirovnuli Tavisuflebisa, arc wesieri cxovrebisa, rasakvirvelia,
arc kapitali da arc am kapitalis patroni aq ar Semova. da Tu es Zala
ar Semova Cveni cxovrebac Seferxdeba.
Tu gnebavT, amas politikuradac didi mniSvneloba aqvs. evro-
paSi, gansakuTrebiT parizSi, sadac swydeba bedi axal saxelmwifoe-
bisa, didi mniSvneloba aqvs imas, Tu ranairia mimarTuleba, ranairi
kanonebi aris im qveyanaSi, romlis bedsac isini Seexebian.
Tqven kargad mogexsenebaT, rom SeTanxmebis saxelmwifoebma brZo-
la gamoucxades ukidures socialistur mimarTulebas, saxeldobr
bolSevikebs, magram Tu dainaxaven, rom Cveni cda aris mimarTuli
iqiTken, rom davamyaroT namdvili formebi uflebrivi, saxelmwifoe-
brivi cxovrebisa, eWvi ar aris, rom es saxelmwifoebi, ramdenadac
SeiZleba, Cven mxars dagviWeren. me ar vambob, rom es aris erTad-er-
Ti iaraRi, magram es aris umTavresi faqtori im faqtorTa Soris,
romelnic moqmedeben da amas eqneba didi mniSvneloba, gardasawyveti
xasiaTi.
ai, mokled is mosazrebebi, romelTac Cven gvaiZula, Semogvetana
es winadadeba.
Cveni komisia Svidi Tvea, ukve mervec, rom muSaobso. es sakmari-
si dro iyo, es Zalian didi dro aris, gansakuTrebiT exla, rodesac
saxelmwifoSi ise eSurebian; am Svidi Tvis ganmavlobaSi Cven val-
debulni viyaviT gamogveaSkarebina Cveni erovnuli neba, survili.
dagvemtkicebina, rom Cveni survili aris _ davamyaroT saxelmwifoe-
brivi cxovreba da amisaTvis saWirod vsTvliT gamoqveynebas im Zir-
iTadi principebisas, romelnic aucilebelni arian, rom yovel kon-
stitucias hqondes safuZvelad. Cveni winadadeba aris mxolod is, rom
damfuZ. krebam mosTxovos komisias, daaCqaros konstituciis warmod-
gena. Cemis azriT erTi Tve sruliad sakmarisia imitom, rom me vici
komisia aqamdis muSaobda, bevri ukve damuSavebulia, maSasadame, Cveni
moTxovnileba ar aris didi. me mgonia, erTi Tvis ganmavlobaSi Sei-
Zleba daibeWdos, gamovides da darigdes, amis daCqareba aucilebliv
saWiroa. rogorc mogexsenebaT, ukanasknel droSi bevri ucxoelebi,

344
sxva da sxva, saxelmwifoebi modian aq. magaliTad, amerikidan iyvnen ga-
mogzavnili ramodenime piri, romelTac davalebuli hqondaT gacno-
bodnen, ra cxovreba hqondaT Tu ra cxovreba aris Cvens saxelmwifoSi,
aris Tu ara, raime uflebrivi wyobileba. da, es pirebi iZulebulni
iyvnen moegroebinaT cal-calke gamocemuli dekretebi, debulebani
da maTi saSualebiT gascnobodnen Cvens saxelmwifoebriv cxovrebas.
Cveni konstitucia ki, rom enaxaT ukeTesi iqneboda CvenTvis, radganac
exla am masalas waiReben parizSi, vaSingtonSi da am masalis mixed-
viT warmodgena Cveni saxelmwifoebrivi cxovrebisa Zalian Zneli
ar iqneboda. me mgonia Cven, rom konstitucia dagvemuSavebina, Cven
saxelmwifos reputacia ufro maRla idgeboda maT TvalSi. rogorc
mogexsenebaT, es didi saxelmwifoebi uyureben, Tu ra saxelmwifoe-
brivi formebia CvenSi, an ra uflebrivi wyobilebaa damyarebuli aq.
SesaZlebelia, Cven ar gvicnon da vin icis, maSin ra Zala gamefdes aq da
rogori iqneba Cveni mdgomareoba.
yvela am mosazrebis gamo, me mgonia saWiroc da misaRebic aris is
winadadeba, romelic warmodgenilia. is Seexeba muSaobis daCqarebas.
es daCqareba aucilebelia da mosaxerxebelic.
am rigad erovnuli nebis yofa, am istoriuls momentSi, romelsac
ganicdis kacobrioba, garkveulad unda iyos gamoxatuli. amitom me
Semomaqvs es winadadeba, da gTxovT miiRoT igi.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs b. arseniZes.
r. arseniZe (s.-d.) aq Zalian bevri politikuri mosazreba iqna moy-
vanili, imis Sesaxeb, rom saWiroa konstituciis damuSavebis daCqareba.
me am Jamad minda marto gamovsTqva azri sakonstitucio komisii-
sa, rogorc misma Tavmjdomarem. amitom yvela im motivebs, arc sagare-
os, arc saSinaos, gansakuTrebiT saSinaos, rasac aq xazi gausva b. gva-
zavam, me am Jamad ar Sevexebi.
SesaZlebelia, am konstituciis gamocxadeba iyos udidesi garan-
tia (ar ismis) romlis erTguli damcvelT Cven mousmineT am tribuni-
dan da romelnic ekuTvnian, am memarjvne seqtors, Tumca ara mgonia,
rom SesaZlebeli iyos dacva (ar ismis) me am polemikas ar gamoudgebi,
mxolod mogaxsenebT, Tu ra gaakeTa sakonstitucio komisiam, da ris
gakeTeba SeuZlia mas.
sakonstitucio komisiis muSaoba adreve daiwyo. jer kidev
erovnul sabWos da parlamentis dros arCeuli iyo specialuri
komisia, romelic debulebebs imuSavebda Cveni ZiriTadi kanonebisT-
vis. man TiTqmis parlamentis daxuramde SeimuSava umTavresi nawili
Cveni konstituciisa, ase, rom damfuZnebel krebis komisiisTvis, erT-
gvari winaswari muSaoba damTavrebuli iyo da amiT misi moqmedeba
gaadvilebuli, miuxedavad imisa, damfuZnebel krebis sakonstitucio
komisiam, rogorc arCeulma ufro srul uflebian dawesebulebebis
mier, saWirod dainaxa, mTlad am namuSavris gadasinjva, xelaxlad
ganxilva da Tavis mier sabolood SemuSavebul proeqtis warmodgena.

345
es muSaoba sistematiurad swarmoebda da swarmoebs dRemdis, _
rac Zala da Rone gvqonda veweodiT am Sromas, magram unda avRniS-
no, erTi ram: Cven ar gvyvanan specialistebi, arc garedan mogviyvania,
rogorc Cveulebriv saWiroa xolme, romelsac SeeZlo konstituciis
mTavar debulebis ise mkafiod, mokled da sxartad Camoyalibeba, da
mis principebis Sesaxeb, dawvrilebiTi moxsenebis gakeTeba. rogorc
iciT, arc Cven varT Sin metad mdidari mecnierebiT, farTe mecnieru-
li ZaliT da arc garedan SegveZlo iseTi elementebis moyvana, romel-
nic did da, marTlac sabuTian daxmarebas aRmogviCenen. amitom komi-
sias uxdeboda Tavis sakuTar Sinauri ZalebiT muSaoba, TiTon unda
daegrovebia yovelgvari masala, daemuSavebina sakiTxi, da radgan
damfuZnebel krebis wevrebs, sxva aseTi bevri saqmeebi edoT Tavs, ise-
Ti siswrafiT muSaoba verc SesaZlebeli iqneboda am pirobebSi.
rogorc momxseneblis baraTidan sCans, evropaSi 4-5 TveSi xde-
ba konstituciis damuSaveba, Cven ki 7 Tvis ganmavlobaSi, ver dagvi-
muSavebia. es arc gasakvirvelia...
ra Tqma unda Tu Cven 2-jer nakleb varT germaniisagan kulturu-
lad CamorCenilni. es did dasaZraxisad ar CagveTvleba da es ar iqneba
saxelis gamtexi, me mgonia, arc Cveni qveynisaTvis, arc damfuZnebel
krebisTvis im dros, rodesac evropis qveynebi imdenad dawinaurebul-
ni arian, rom sakoloniod gvTvlian da ara iseT did saxelmwifod,
rogorc Cven gvegona. miuxedavad amisa, imedi maqvs, rom konstituci-
is damuSavebis damTavreba sul mokle xanSi iqneba, vinaidan cota Ra
darCa muSaoba, da mTavari sakiTxebi, rogorc aris parlamenti, mTav-
roba, misi organizacia, misi ufleba da movaleoba, ukve SemuSavebu-
lia. SemuSavebulia am rigad mTavari Tavebi saerTo konstituciis,
agreTve moqalaqeTa ufleba-movaleoba, moxeleTa ufleba movaleoba;
amgvarad darCnen umniSvnelo sakiTxebi. TviTmmarTvelobis sakiTxi
damuSavebulia; darCa ubralo da udao sakiTxebis SemuSaveba, ro-
gorc aris eklesiis, saxelmwifosgan CamoSoreba da urTi-erToba maT
Soris. erTad-erTi mTavari sakiTxi, romelic dasamuSavebelia, es
aris erovnul umciresobaTa sakiTxi, da es aris oriode kiTxva, rom-
lis gamorkveva iqneba saWiro da, ris Semdeg, SegviZlian vTqvaT, rom
sakonstitucio muSaoba damuSavebulia.
Tu dagvavalebT, SeiZleba davaCqaroT muSaoba da 1 TveSi war-
mogidginoT. magram me mgonia, rom am konstituciis gacnoba saWiroa
gareSe sazogadoebis yvela wreebisTvis da Cven gvinda stambis sa-
SualebiT gamoqveyneba zogierT masalisa, rom mieces saSualeba sazo-
gadoebas, presas, mecnierebas da yvela imas, vinc dainteresebulia
Cveni konstituciiT, Tavisi azri gamosTqvas da agreTve misceT sa-
Sualeba deputatebs arsebiTad gaecnon sakiTxs. Cven ar gvsurs ise
naCqarevad miviRoT es konstitucia, rogorc viRebT xolme zogierT
dekretebs. es konstitucia aris da ara dekreti, romelic SeiZleba
miviRoT nafusfusevad.

346
Tu marTla politikuri mosazreba moiTxovs, Cven konstitucia
SeiZleba daCqarebiT miviRoT, magram Tu raime araCveulebrivi, eqs-
tra-ordinaluri garemoeba ar gvaiZulebs, me mgonia, rom 3 Tve SeiZle-
ba mivceT komisias Tavis gankargulebaSi, rom guldasmiT daamTavros
Tavisi muSaoba da Semdeg warmoadginos Tqvens gansaxilvelad. me mgo-
nia, rom 2-3 TveSi mainc SevsZlebT damTavrebas da ianvarSi saSualeba
gveqneba damfuZnebel krebis winaSe warmovadginoT gansaxilvelad.
ai, am mosazrebis gamo me mgonia, ar unda gadiWras es kiTxva, komi-
sias ar unda mivceT gansazRvruli dro, vinaidan komisia iZulebuli
iqneba naCqarevad imuSaos da Tavis zogierT ganzraxvaze xeli aiRos.
TavisTavad cxadia sakonstitucio komisia yvela Tqven mier aq ga-
moTqmul azrs miiRebs, rogorc erTgvar direqtivs, erTgvar karnaxs,
ecdeba Tavisi muSaoba daaCqaros, magram araferi daaklos mis sabu-
Tianobas da arsebiTad rigianad damuSavebas.
amitom, me moviTxov komisiis saxeliT, dro ar dagveniSnos. Cven
davbeWdavT Cveni konstituciis programas da gamovaqveynebT sazoga-
doebis farTo wreebis gasacnobad. Cven visargeblebT sazogadoebis
azriT da roca komisia am muSaobas daamTavrebs, sabolood warmoad-
gens dasamtkiceblad damfuZnebel krebaSi.
Tavmjdomare. sityvis msurveli aravin aris. Semosulia ori wina-
dadeba. pirveli gaxlavT erovnul-demokratiul fraqciis (kiTxu-
lobs winadadebas) da meore social-demokratiul fraqciisa (kiTx-
ulobs winadadebas). me ver uyri kenWs meore winadadebas, radgan aq
sakiTxi ese sdgas: an unda miviRoT erovnul-demokratiul fraqciis
winadadeba, an uarvyoT. amitom me kenWs uyri pirvel winadadebas. vin
aris momxre? vin aris winaaRmdegi? winadadeba uaryofilia.
dagvrCa ori sakiTxis garCeva da maTi momxsenebelic aqa brZande-
ba. sityva ekuTvnis krebis wevrs niniZes.
k. niniZe. (adis tribunaze, magram Tavmjdomare aCerebs).
Tavmjdomare. me bodiSs vixdi, winadadeba Semovida, romel-
ic unda movaxseno damfuZnebel krebas. winadadeba aseTi gaxlavT:
moixsnas dRiuri wesrigidan: ganxilva dekretebisa mTavrobis wevr-
Ta da damfuZnebel krebis wevrTa jamagirebis gadidebis Sesaxeb da
daubrundes igini safinanso da sabiujeto komisias. es winadadeba
gaxlavT social-demokratiuli fraqciisa.
sityva ekuTvnis krebis wevrs kedias.
sp. kedia. (er.-dem.) me mxolod minda movismino motivebi, ratom xde-
ba ese, rom es dekreti _ saxeldobr _ rogorc mTavrobis wevrTa, ise
damf. krebis wevrTa jamagirebis gadidebisa _ erTxel Semodis, _ ukan
gaaqvT, meored Semodis _ ukan gaaqvT, mesamed Semodis da kidev ukan
gaaqvT. (rusia: erTxel iyo ukan gatanili, Tqven ki samjer ambobT!) ase
iyo! igi ramodenimejer Semotanil da gatanil iqmna da swored saint-
eresoa, meTqi, movisminoT iniciatorTa motivebi am sakiTxis Sesaxeb _
misi aq Semotana da gatana dausabuTeblad.

347
Tavmjdomare. vis surs sityva am dekretis moxsnis winadadebis
Sesaxeb? sityva ekuTvnis krebis wevrs v. juRels.
v. juReli. (soc.-dem.) _ spirdon kedias undoda gaego motivebi
dekretis moxsnisa da sxvaTa Soris man sTqva, rom ver gaugia, raT Se-
moaqvT ramdenjerme es sakiTxi da ramdenjerme gaaqvTo.
me unda aRvniSno, rom aseTi ramdenjerme Semotana da gatana am
sakiTxisa ar yofila. es moxda mxolod erTxel da amnairad b. spiridon
kedias an Ralatobs mexsiereba, an unda am SemTxvevas ganzrax misces
gazviadebuli xasiaTi.
Cven winadadebas viZleviT, rom es dekreti gavitanoT ukan da
sruliad movxsnaT dRiur wesrigidan im mTavar motiviT, romelic
Cven winadadebaSi ukve moyvanilia.
erTis SexedviT, Cven gvgonia, TiTqos, es sakiTxi friad mcire
da patara sakiTxia, magram Cvenis SexedulobiT igi didi mniSvnelo-
vani sakiTxia, vinaidan mas erTgvari gadamwyveti gavlena eqneba mTel
saxelmwifos biujetze da saerTod mosamsaxureTa jamagirebze. Cven
gvinda, rom es sakiTxi _ maRal Tanamdebobis pirTa jamagirebis mo-
matebisa, unda gadavwyvitoT ama Tu im saxiT, saerTo muSa-mosamsax-
ureTa mdgomareobis da jamagirebis mixedviT da SeTanxmebiT.
me mgonia, rom es mTavari motivi imdenad didi da seriozulia,
rom aq laparaki da xel-axla dakiTxva Tavisebur ironiiT _ raT ixs-
nebao, sruliad ar Seesabameba da eTviseba damfuZnebel krebis wevrs,
Tu gind is nacional-demokratebis fraqcias ekuTvnodes. (sp. kedia _
eg Tavmjdomaris saqmea!)
Tavmjdomare. Tqven moismineT, am dekretis moxsnis winadadebis
Sesaxeb, winaaRmdegis da momxris azri. exla me kenWs uyri. vin aris
momxre dekretis dRis wesrigidan moxsnisa, vin aris winaaRmdegi?
dekreti dRis wesrigidan moxsnilia.
amgvarad, dRis wesrigis sakiTxebi gaTavebuli gaxlavT. gTxovT
moisminoT Semdegi krebis dRis wesrigi.
mdivani (kiTxulobs Semdeg krebis dRis wesrigs).
Tavmjdomare. vis surs sityva momaval krebis dRis-wesrigis Ses-
axeb? aravis. vin aris winaaRmdegi wesrigis damtkicebisa?.. krebas
daxurulad vacxadeb.
kreba ixureba 1 s. 45 w.

348
saqarTvelos damfuZnebeli kreba
ormocdameTeqvsmete sxdoma

1919 weli, oqtombris 28. tfilisi, sasaxle.

Tavmjdomareobs damfuZnebel krebis Tavmjdomaris ufrosi am­


xanagi
al. lomTaTiZe.
mdivnobs damfuZnebel krebis mdivnis amxanagi
gr. naTaZe.
prezidiumSi arian
kon. jafariZe.
qristine SaraSiZis asuli.
sxdoma iwyeba dRis 12 saaTze 5 wuTze.
Tavmjdomare. sxdoma gaxsnili gaxlavT. mdivani mogaxsenebT dRi-
ur wesrigs.
mdivani. (kiTxulobs).

dRiuri wesrigi:

1. saboloo teqsti – samomrigeblo institutis axal dawesebule-


baTaTvis avejeulobis SesaZenad 709.220 man. gadadebis dekretisa.
momxsenebelia gr. naTaZe.
2. saboloo teqsti dekretisa, avstriis, ungreTis, osmaleTis da
bulgareTis qveSevrdomTaTvis uZravi sakuTrebis SeZenis aRkrZal-
vis kanonis gauqmebis kanonisa. momxsenebelia gr. naTaZe.
3. meore (muxlobrivi) ganxilva kanon-proeqtisa saxelmwifo kon-
trolis Statis Secvlis Sesaxeb. momxsenebelia i. WavWaniZe.
4. dekreti tfilisis kulturul-texnikur saswavleblis, quTai-
sis sameurneo saswavleblis da winamZRvarianT karis sasoflo sameur-
neo skolis Statisa da xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb. momxsen-
ebelia nik. imnaiSvili.
5. dekretis proeqti _ samxedro saWiroebisaTvis 15 mil. man. ga-
dadebisa. momxsenebelia simon mdivani.

349
6. dekreti _ Sinagan saqmeTa saministros saeqimo-sasanitaro gan-
yofilebis Statisa da xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb. momxsen-
ebelia nik. imnaiSvili.
7. dekreti – Sinagan saqmeTa saministros samazro da saqalaqo sa-
samarTlo-saeqimo ganyofilebis Statisa da xarjT-aRricxvis damt-
kicebis Sesaxeb. momxsenebelia n. imnaiSvili.
8. dekreti – saxazino rkinis gzis sammarTvelosaTvis 13.306.324 m.
damatebuli kreditis gaxsnisa. momxsenebelia nik. imnaiSvili.
9. dekreti saqarTvelos respublikis bonebis gamocemis gangrZo-
bisa. momxsenebelia s. mdivani.
10. pirveli (zogadi) ganxilva – finansTa ministris sabWos de­
bulebisa. momxsenebelia i. WavWaniZe.
Tavmjdomare. sityvas xom aravin inebebs dRiur wesrigis Sesaxeb?
dRiuri wesrigi miRebulia. sityva ekuTvnis gr. naTaZes.
gr. naTaZe. (kiTxulobs samomrigeblo institutis axal dawese-
bulebaTaTvis avejeulobis SesaZenad 709.220 man. gadadebis dekretis
saboloo teqsts. dekreti krebis mier muxlobriv ganxilvis Semdeg
damtkicebul iqmna).
Tavmjdomare. meore dekreti.
gr. naTaZe (kiTxulobs dRiur wesrigis meore muxlSi aRniSnul
dekretis saboloo teqsts).
Tavmjdomare. vis surs sityva? sityva aravis surs. vin aris wi-
naaRmdegi dekretisa? aravin. dekreti miRebulia sabolood. sityva
ekuTvnis Semdeg momxsenebels iv. WavWaniZes.
iv. WavWaniZe (soc.-dem.) (kiTxulobs kanon-proeqts saxelmwifo
kontrolis Statis Secvlis Sesaxeb. kanon-proeqti muxlobriv miRe-
bulia ucvlelad).
Tavmjdomare. saerTod kanon-proeqti miRebulia.
iv. WavWaniZe (kiTxulobs pirvel muxls).
Tavmjdomare. winadadeba aris soc.-dem. fraqc. mier Semotanili
aseTi: 5000 magier daeniSnos 4000 man. vis nebavs sityva amis Sesaxeb?
sityva aravis nebavs.
iv. WavWaniZe. me vicav sabiujeto komisiis dadgenilebas.
Tavmjdomare. aseT SemTxvevaSi me kenWs uyri. vin aris winaaRmde-
gi? aravin. Sesworeba miRebulia. Semdeg.
i. WavWaniZe (kiTxulobs).
Tavmjdomare. winadadebaa Semosuli: ufros revizors daeniSnos
2700 man. magier 2400 man. sityva xom aravis surs? aravis. momxsenebe-
lis azri.
iv. WavWaniZe. me vicav sabiujeto komisiis azrs.
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi Sesworebisa? aravin. Seswore-
ba miRebulia. Semdeg.
iv. WavWaniZe (kiTxulobs).

350
Tavmjdomare. aqac Sesworebaa Semosuli: revizoris TanaSemwes
2400 man. magier mieces 1800 man. vis surs sityva? sityva ekuTvnis damf.
krebis wevrs r. arseniZes.
r. arseniZe (soc.-dem.) es Semosuli Sesworebani SeiZleba bevrs
gaukvirdes, imitom, rom dRes-dReobiT SeiZleba is jamagirebic
mcirea, romelic warmodgenilia sabiujeto komisiis mier, magram Cven
mxedvelobaSi gvqonda Cveni carieli xazinis interesebi. rom es jam-
agirebi ar daawves mas mZime tvirTad, _ Cven SevitaneT zogierTi Ses-
worebani. is Sesworebani, romelic Cven warmovadgineT Sefardebulia
TviT kontrolis mier warmodgenil jamagirebTan. safinanso komisiam
kidev meti jamagirebi daniSna, vinem es kontroliors hqonda gansaz-
Rvruli. Cven miviReT mxedvelobaSi sakontrolo komisiis mier war-
modgenili Stati da mis mixedviT SevitaneT Sesworebani, rom xazinas
zedmet bargad ar daawves es xarjebi.
Tavmjdomare. me megona, rom Tqven revizoris TanaSemweze ityo-
diT rames. Zalian Sevcdi, rom mogeciT sityva. sityva ekuTvnis momx-
senebels.
i. WavWaniZe. me vicav sabiujeto komisiis azrs.
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi Sesworebisa? aravin. Seswore-
ba miRebulia Semdeg.
i. WavWaniZe. (kiTxulobs).
Tavmjdomare. aqac Sesworebaa Semosuli: „1.800“ man. magier dae­
niSnos _ „1400“ man. vis surs sityva? aravis. Tqveni azri.
i. WavWaniZe. me vicav sabiujeto komisiis azrs.
Tavmjdomare. vin aris Sesworebis winaaRmdegi? aravin. Seswore-
ba miRebulia. Semdegi.
i. WavWaniZe. mdivani erTi. jamagiri 2400 man. (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis. vin aris winaaRmdegi? ara-
vin. miRebulia.
i. WavWaniZe. saqmis mwarmoebeli ori (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis. vin aris winaaRmdegi? ara-
vin. miRebulia.
WavWaniZe. registratori ori. (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vis surs sityva? sityva aravis surs. vin aris wi-
naaRmdegi? aravin. miRebulia.
WavWaniZe. registratoris TanaSemwe 3. TiTos 1200 man. (kiTxu-
lobs).
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis. vin aris winaaRmdegi? ara-
vin. miRebulia.
i. WavWaniZe. gadamweri (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis. vin aris winaaRmdegi? ara-
vin. miRebulia.
i. WavWaniZe. kancelariis moxeleni (kiTxulobs).

351
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis. vin aris winaaRmdegi? ara-
vin. miRebulia.
i. WavWaniZe. Sikriki (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? aravin. miRebulia.
i. WavWaniZe. sxva da sxva sakancelario xarjebi. sul weliw. _ 3.
TveSi (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis. vin aris winaaRmdegi? ara-
vin. miRebulia.
i. WavWaniZe. gaTboba da ganaTeba wliurad (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? aravin. miRebulia.
i. WavWaniZe. binis qira wliurad (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? aravin. miRebulia.
i. WavWaniZe. mosamsaxureni (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? aravin. miRebulia.
i. WavWaniZe. sagzao xarjebi navaraudevia (kiTxulobs).
Tavmjdomare. aq Sesworeba aris Semotanili, unda gadidebul iqm-
nas 500.000 man. Tqveni azri.
i. WavWaniZe. vicav sabiujeto komisiis azrs.
Tavmjdomare. uyri kenWs. vin aris Sesworebis winaaRmdegi? ara-
vin. Sesworeba miRebulia.
i. WavWaniZe. sul biujets Seadgens (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi saerTod Statisa? saerTod
Statis winaaRmdegi aravin aris. Stati miRebulia. Semdegi sakiTxi
aris dekreti # 4. momxsenebelia damfuZnebel krebis wevri nik. im-
naiSvili.

dekretis proeqti tfilisis kulturul-texnikur


saswavleblis, quTaisis sameurneo saswavleblis da
winamZRvarianT karis sameurneo skolis Statisa
da xarjT-aRricxvis damtkicebis Sesaxeb.

n. imnaiSvili. dekretSi aRniSnulia tfilisis kulturul-texni-


kur saswavleblis, quTaisis sameurneo saswavleblis da winamZRvar-
ianT karis sasoflo sameurneo skolis gaRebuli xarjebi ama wlis
1 ianvridan pirvel ivnisamde. es saswavleblebi miRebulni arian
saxelmwifos xarjze da yvela maTi Sesanaxi xarjebi unda gaiRos
xazinam.
SemuSavebuli iyo xarjT-aRricxva da Statebi am saswavleblebi-
sa, imis imediT, rom es xarjTaRricxva da Statebi damtkicebuli iqne-
boda pirveli ianvridan. magram, vinaidan sabiujeto weli daviwyeT
pirvel ivnisidan da ara pirvel ianvridan, amitom es saswavleblebi
darCen usaxsrod, dekreti moiTxovs, rom is xarjebi, romelic gaswia
saswavleblebma, pirvel ianvridan – pirvel ivnisamde anazRaurebul

352
iqnes xazinidan. es xarjebi gaRebul iqmna saswavleblebis mier Tav-
is droze: zogi specialur Tanxidan da zogi milionian fondidan da
axla Suamdgomloben, rom es xarjebi gastumrebul iqmnas xazinidan.
tfilisis kulturul texnikur saswavleblis xarjebi udris am xnis
ganmavlobaSi (kiTxulobs). quTaisis sameurneo saswavleblis (kiTx-
ulobs) da winamZRvarianTkaris sasoflo-sameurneo skolis (kiTxu-
lobs) sul (ar ismis). ai, es Tanxa axla anazRaurebul unda iqnes xaz-
inis mier.
am dekrets darTuli aqvs xarjT-aRricxva da Statebi, romelic
iyo pirvel ianvridan pirvel ivnisamde am saswavlebelSi. es Suamd-
gomloba ganixila safinanso-sabiujeto komisiam da araferi aqvs
sawinaaRmdego, rom es Tanxa gaRebul iqnas. dadebiTi daskvna aqvs
agreTve saxelmwifo kontroliorsac.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobis Sesaxeb? si-
tyva aravis surs. gsurT Tu ara muxlobriv ganxilvaze gadavideT?
winaaRmdegi aravinaa. gadavdivarT muxlobriv ganxilvaze. gTxovT
waikiTxoT.
imnaiSvili (kiTxulobs. dekreti StatebiTurT miRebulia).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi –

dekretis proeqti samxedro saWiroebisaTvis


15 mil. maneTis gadadebisa.

sityva ekuTvnis b. mdivans.


simon mdivani. batonebo! rogorc mogexsenebaT, samxedro uwyebi-
saTvis damfuZnebelma krebam gadado 15 milioni maneTi im xarjebis
dasafaravad, romelic ar aris nagulisxmevi im StatebSi, damfuZnebe-
li krebis mier rom iyo damtkicebuli.
aseTi xarjebi gaxlavT: nawilobrivi mobilizaciisaTvis gaweuli
xarjebis dafarva, moulodneli gadayvana jarisa erT adgilidan meo-
reze, reorganizaciiT gamowveuli xarjebi, sursaT-sanovagis damza-
debisaTvis da sxva moulodneli xarjebi.
es Tanxa, romelic gaRebuli iyo winad, ukve amoiwura da am xar-
jebis saWiroebas kvlav vgrZnobT imitom, rom fronti arsebobs, re-
organizacia jarisa jer ar damTavrebula, jaris gadayvana adgili-
dan adgilze dResac saWiro da aucilebeli xdeba da amave dros dgeba
sezoni jarisaTvis sursaT-sanovagis damzadebisa. amitom samxedro
uwyeba Txoulobs aRdgenil iqmnas es 15 milioni Tanxa. am kiTxvis Ses-
axeb Semotanili iyo dekreti, romelic ganixila, rogorc samxedro,
ise safinanso-sabiujeto komisiam. am komisiebma erTxmad miiRo es
dekreti da warmoudgenen damfuZnebel krebas dasamtkiceblad.
Tavmjdomare. zogadi msjelobisaTvis sityva ekuTvnis krebis
wevrs b. gobeCias.

353
ivane gobeCia (soc.-rev.) batonebo! rogorc mogexsenebaT, 20 de-
kembers 1918 w. mTavrobis gankargulebaSi Cven gaviReT 25 milioni
maneTi samxedro saWiroebisaTvis. meored, es iyo kanoni miRebuli
ivlisSi, samxedro ministris TxovniT, 15 milioniani fondi davaar-
seT. rodesac samxedro ministri Suamdgomlobda, rom es krediti
gagvexsna, mas moyavda is mosazreba, rom 25 mil. fondi ukve amoiwura
da vinaidan, SesaZlebelia, warmodges saWiroeba samxedro moqmedebi-
saTvis xarjis gawevisa azerbaijanTan samxedro kavSiris gamo, viTxov
15 mil. Tanxaso. ar gasula erTi Tve da damf. krebaSi Semovida axali
dekreti, romlis ZaliT Cven gadavdeT kidev 15 mil. maneTi. iq ki ase-
Ti dasabuTeba iyo: vinaidan 15 mil. fondi samxedro saWiroebisaTvis
ukve ganawilebulia da Tu miviRebT mxedvelobaSi, rom damfuZnebeli
krebis muSaobis Sewyvetis dros, SesaZloa warmodges saWiroeba samx-
edro moTxovnilebisaTvis kreditis gaRebisa viTxov damatebiT 15
mil. axal kreditso. ar gasula erTi weli da exla mgoni, meoTxejer,
Cven unda gaviRoT 15 mil. Tanxa isev samxedro saWiroebisaTvis.
im reguliarul jaris SenaxvisaTvis, romelic arsebobs saqarT-
veloSi, ixarjeba gacilebiT meti, vidre ruseTSi. amis Sesaxeb Cven
ara erTxel gviTqvams damfuZn. krebaSi, magram saWiroa ganmeoreba,
radgan Cven imdens vxarjavT, ramdeni saSualebac Cven ar mogveZebneba.
ruseTi didi samxedro Zalaa da mas yvela evropis saxelmwifo
did angariSs uwevda, radgan ruseTis daxmareba, masTan samxedro
kavSiri, xSirad swyvetda samxedro Setakebis beds. mas hyavda didi
Zala da xarjic, rasakvirvelia, friad didi hqonda. magram Tu Cven
SevadarebT im xarjs, romelsac eweva saqarTvelo, es patara qveya-
na, davinaxavT, rom Cven gacilebiT mets vxarjavT, vidre ruseTi.
rom gamoviangariSoT, ruseTSi am xarjidan sulze uwevda oTxi man.
CvenSi ki exla sulze modis orasi man. marTalia maneTis kursi dae-
ca, magram Tu Cven mxedvelobaSi miviRebT Cven finansiur-ekonomiur
mdgomareobas, Cven aseTi xarjis gaReba ar SegviZlian. magram ufro
sainteresoa is, Tu ra adgili uWiravs Cvens biujetSi xarjebs am
samxedro saqmeebisaTvis.
ruseTSi, samxedro xarjebi Seadgenda mTeli biujetis 18%, CvenSi
ki 40%, ese igi Cveulebrivi biujetis 40% ixarjeba samxedro saqmee-
bisaTvis. rasakvirvelia, es araa sasurveli, araCveulebrivi movlena
aris. Tu Zvelad militaristul qveynebSi didZal fuls xarjavden samx-
edro miznebisaTvis, mas Semdeg, rac damoukidebeli saqarTvelo Seiq-
na, rac mas saTaveSi Caudga socialisturi mTavroba, yovel SemTxvevaSi
Cven gvegonia, rom iaraRis aseTi JRaruni ar iqneboda. Cven uwevT anga-
riSs mas, rom am gardamaval xanaSi, rodesac demokratias bevri mteri
hyavs, saqarTvelosac sWirdeba samxedro Zala, magram es unda yofili-
yo, mTeli xalxi Tavis arsebobis dasacavad, magram Cven gvimtkiceben,
rom es SeuZlebelia radgan damoukideblobis dacvas SesZlebs mxolod
reguliaruli jario. ase Tu ise, damfuZnebelma krebam daamtkica

354
reguliaruli jaris daarsebis saWiroeba da igi dRes arsebobs, magram
iseTi xarjebi, rogorsac Cven veweviT Cveni samxedro ZalebisaTvis,
SeuZlebelia, radgan, vimeoreb, Cven amis saSualeba ara gvaqvs, Cveni Se-
mosavali mas ver gaamarTlebs. meore mxriT, Tu Cveulebrivi xarjebi,
radganac aucilebelia raime SeiaraRebuli Zalis yola, misaRebia,
yovlad dauSvebelia, rom Cven samxedro saWiroebisaTvis xSir-xSiraT
mogvTxovon xolme zedmeti Tanxis gaReba. am aTi Tvis ganmavlobaSi sam­
xedro saWiroebisaTvis 45 mil. maneTi zedmetaT gaitanes, exla samxe-
dro ministri kidev 15 mil. Txoulobs. viangariSoT da gamova, rom Tve-
Si ixarjeba zedmeti 7 mil. maneTi. ki miviRebT mxedvelobaSi, rom dReSi
jaris Senaxva jdeba 2 mil. man. da amas daumatebT kidev Tviurad 7 mil.
man. araCveulebrivi xarjis saxiT, Cven miviRebT iseT did Tanxas, rom-
lis gaReba cariel xazinas ar SeuZlia, magram SeiZleba Cveni xalxis sa-
sicocxlo interesebi, Cveni respublikis saerTaSoriso mdgomareoba,
moiTxoven, rom xalxma gaiRos aseTi msxverpli. Tu ki Cven amas am tri-
bunidan dagvimtkiceben, Tu Cven amaSi davrwmundebiT, maSin Cvenc mxars
dauWerT aseT xarjebs. magram, es damtkicebuli ar aris, Cven CavidenT
dids danaSaulobas, Tu mxars dauWerT aseT xarjebs. dasaxelebul oTx
dekretSi naTqvamia, rom samxedro saWiroebisaTvis da samxedro moTx-
ovnilebis dasakmayofileblad aucilebelia gaviRoT amdeni da amde-
ni Tanxa. batonebo! samxedro saWiroeba _ es zogadi cnobaa da bevrs
rasmes gulisxmobs. aq usaTuoT saWiroa erTgvari detalizacia _ raSi
ixarjeba, risTvis aris saWiro es fuli. aris Cveulebrivi xarjebi da
araCveulebrivic. radgan Cvengan moiTxoven zedmet Tanxas, amisTvis al-
baT arseboben gauTvaliswinebeli araCveulebrivi pirobebi, da unda
vicodeT, raSi mdgomareobs es araCveulebrivi pirobebi. gana Cven ar
unda vicodeT, raSi ixarjeba es fuli? damfuZnebeli krebis wevrTaT-
vis ar unda iyos araferi damaluli. Tu ki damfuZnebeli kreba iRebs
fuls raime xarjisaTvis, mTavroba valdebulia warmosdges da daas-
abuTos am xarjis gawevis aucilebloba. sxvanairad amdeni xarjebis
gaReba Seuwynarebeli da miuRebelia. agreTve, rodesac mTavroba axal
samxedro avansebs moiTxovs, is valdebulia wineT gacemul avansebisT-
vis daxarjvis angariSebi warmoadginos. exla gekiTxebiT: iyo Tu ara
mTavrobis mier warmodgenili aseTi angariSi. SeiZleba gvipasuxon, _
rom saidumloebas Seadgens is saqme, razedac es fuli daixarja. magram
maSin mTavrobas SeeZlo damf. krebis daxurul sxdomaze, an komisiebSi
warmoedgina Tavisi angariSebi da es mTavrobam aq qna. Cven unda vico-
deT raSi ixarjeba is fuli, romlis yoveli kapeiki mZime tvirTad awve-
ba Cven mSromel xalxs da ara romelime ministrsa, amitom Cveni fraqcia
hfiqrobs, rom sanam is ar aris darwmunebuli, rom is Tanxa, romelic
mocemulia 20 dekembers, ivlisSi da agvistoSi, aris daxarjuli dan-
iSnulebisamebr xalxis sakeTildReoT da ara gaflanguli, sanam Cven
amaSi ar davrwmundebiT, manamdis Cveni fraqcia am axal kreditis gax-
snas mxars ver dauWers.

355
Tavmjdomare. batonebo! b. gobeCias sityvaSi iyo erTi adgili,
romelsac yuradReba unda mivaqcioT. man ganacxada: Cveni jari verc
ibrZolebs da arc ibrZolebso. aseT gancxadebas damfuZnebel kre-
bis wevris piridan, damfuZnebel krebis tribunidan adgili ar unda
qondes. me mainc mgonia, rom es lapsusi iyo, da Tu lapsusi ar iyo, es
miT ufro samwuxaroa. yovel SemTxvevaSi me imeds gamovsTqvam da mov-
iTxov, rom aseTi rame ar gameordes.
sityva ekuTvnis samxedro ministrs. (taSi).
n. ramiSvili (samxedro ministri). moqalaqeno, damfuZnebel kre-
bis wevrno! TavisTavad es sakiTxi friad martivi aris, imdenad mar-
tivi, rom arc erTi seriozuli jgufi, romelic xels uwyobs Cveni da-
moukideblobis saqmes, am kreditebis winaaRmdeg xmas ver aimaRlebs.
magram es ar moxda. da vinaidan aq Cven winaaRmdeg gamovida s. -revoli-
ucionerTa fraqcia, saWirod mimaCnia ganvmarto, _ marTlac saWiro
aris Tu ara am kreditis gaReba, romelzedac laparaki aris.
social-revoliucionerebis sabiujeto debuleba aseTi yo-
fila: Tu faqtiurad ar arsebobs omi, ar SeiZleba araCveulebriv
kreditebis gaReba. me unda ganvacxado aq kategoriulad, rom Cven
gvaqvs fronti ara marto gagrisa, aseTi frontebi ramodenime ar-
sebobs. aq daasaxeles mamisonis fronti, sadac Setakeba moxda. aris
kidev sxva adgilebi, romlis dasaxeleba me SemeZlo, magram es Seu-
ZleblaT mimaCnia, da es eserebmac kargad ician, maSasadame, raki ar-
sebobs fronti, aucileblad saWiroa araCveulebrivi xarjebis gaw-
eva. mniSvneloba imas ara aqvs, ibrZvis xalxi Tu gaCerebulia, Tumca
unda vsTqvaT, rom Cven frontze xSiria Setakebanic. magram amas ivi-
wyeben yovelTvis, roca saWiroa mowinaaRmdege jgufebis morigi ga-
mosvlis moxdena.
me vimeoreb, rom raki arsebobs omianoba, es araCveulebrivi mov-
lenaa, mTavrobisTvis saWiroa ara Cveulebrivi kreditebi. ase iqceva
rogorc biurokratiuli, ise demokratiuli saxelmwifoc. me Tqven
gekiTxebiT, Sveicaria ibrZoda Tu ara, iRebda Tu ara monawileobas
omSi? ara, ar iRebda faqtiurad, magram, rodesac gamocxadda mobili-
zacia, maSin igi iZulebuli iyo gaeRoT araCveulebrivi kreditebi.
da es icis yvelam, ar ician mxolod eserebma. (xma: 45 mil. ra uyaviT?)
amazedac mogaxsenebT.
Tqven grZnobT, rom im pirobebSi, romelSidac Cven viyaviT, dam-
fuZnebel krebis mier araCveulebrivi kreditebis gaxsna aucilebe-
li iyo. xolo ibadeba meore sakiTxi: ras moxmarda es fuli? jaris
saWiroebas, Tu raime sxva saqmes. odnav seriozuli jgufi, romelsac
demagogiuri zraxvani ar amoqmedebs, kargad icis, rom rac daixarja,
ixarjeba da daixarjeba. xmardeba mxolod Cveni frontis gamagrebas
_ es Tqven Zalian kargad iciT da amave dros isic iciT, rom araCveu-
lebrivi xarjebis gaweva xdeba ara samxedro ministris mier, aramed
Tanaxmad mTavrobis dadgenilebisa, romelsac adasturebs samxedro

356
kontroli da finansTa ministri, xolo Semdeg saxelmwifo kontroli
uwevs mas faqtiur kontrols. esec kargad iciT Tqven. maS ra uflebis
ZaliT gamodixarT da laparakobT – aravin icis raze ixarjeba es
fulio? Tqven kargad iciT, rom Ria sxdomaze ar SeiZleba am sakiTx-
ebis garSemo laparaki, vinaidan samxedro saqmianoba iseTi xasiaTisaa,
rom misi kreditebis ganxilvac ki moxda daxurul sxdomaze. magram
Tqven amas moiTxovT dRes albad imitom, rom daimsaxuroT taSi da
SecdomaSi SeiyvanoT gareSe pirebi. moiTxovT miuxedavaT imisa, rom
iciT, rom yoveli kapeiki daxarjulia mTavrobis gankargulebiT da
saxelmwifo kontrolis dasturiT.
Tqven aq ambobT _ rodis moeReba bolo am xarjebso. es arc Cven-
zea damokidebuli da arc gobeCias fraqciaze. magram mis fraqciaze
bevri ram aris damokidebuli. am areulobisa da ajanyebis dros Cven
SevipyariT erTi eseri, romelic ar viciT ekuTvnis gobeCias fraq-
cias, Tu Tarxanovisas, amas ara aqvs mniSvneloba, magram, yovel SemTx-
vevaSi, es piri Cven wres ar ekuTvnis. (kedia adgilidan: i. qarcivaZe
visi fraqciidan aris gamosuli?) Cvenze es ar aris damokidebuli da
arc gobeCiaze aris damokidebuli. marTalia, Cven xelmeored Semov-
itaneT msgavsi sakanonmdeblo ganzraxva, rodesac damfuZnebeli kre-
bis sxdomebi unda Sewyvetiliyo da CvenTvis gamorkveuli iyo, rom
SeiZleboda raime araCveulebrivi momxdariyo, Cven moviTxoveT dam-
fuZnebeli krebis dasturi araCveulebriv kreditisaTvis. es saWiro
iyo da Tqven iciT, rom es Tanxa swored am daniSnulebas moxmarda.
dRes aris agreTve araCveulebrivi mdgomareoba. Tqven ase gaqvT
warmodgenili: gzavniT delegacias yubanSi, da Tu gzavniT, ra saW-
iroa am araCveulebrivi kreditebis gaxsna. Cven ase ar vmsjelobT.
delegacia wava, magram delegaciis wasvla ar niSnavs morigebas.
Cven molaparakebas vawarmoebdiT osmaleTTanac, magram dagvWirda
mis winaaRmdeg iaraRis aReba. maSinac iyo laparaki zogierT wreeb-
Si, maSinac aseT agitacias eweodnen da scdilobdnen daejerebinaT
sazogadoeba, rom isini etrfian mSvidobianobas. Cven ar gvinda sxvis
winaaRmdeg xmlis aReba, ar gvinda araviTari omi, magram Tu Cven wi-
naaRmdeg gamoilaSqrebs vinme, Cven mzad unda viyoT. da es gaRebuli
kreditebi swored am saqmes xmardeba.
rom Tqven grZnobdeT pasuxisgebas saxelmwifos winaSe, maSin aseTi
winadadebiT ar gamoxvidodiT, vinaidan naTlad dainaxavdiT, rom ar
SeiZleba im demokratiulma saxelmwifom, romelzedac kbilebs ile-
saven imperialisturi saxelmwifoebi, ar miiRoT zomebi Tavis dacvi-
sa da Tavisuflebis SesanarCuneblad, is damnaSave iqneba demokrati-
is winaSe, Tu yurs moiyruebs, samxedro Zalas miaZinebs.
amiT aixsneba Tqveni gancxadeba, rom „sul erTia Tqveni jari ar
ibrZolebso“. me ki mgonia, Tqven arc winad migiRiaT monawileoba am
brZolaSi, magram Cven gvyavda sakmao SeiaraRebuli Zala, romelic en-
ergiulad icavda revoliuciis monapovars.

357
im pirobebSi, romelSic Cven vimyofebiT demokratiam unda miiRos
yoveli zomebi, rom Tavis mowinaaRmdeges mourigdes, magram amave
dros xelSi magrad unda eWiros xmali, romliTac momxdurs unda
ekveTos. (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis baton guruls.
z. guruli (s.-d.) pirvel yovlisa unda mogaxsenoT, amaze da amaze
win gaRebuli kreditis detalizaciis Sesaxeb da saerTod orato-
ris moTxovnilebaze, _ Tu raSi ixarjeba, an raSi daixarja gaRebuli
fuli. me mgonia, rom s.-revoliucionerTa fraqciis wevrebma kar-
gad ician, rom araCveulebrivi kreditebi aqvs yovel dawesebule-
bas, TviT soc.- revoliucionerTa komitetis biujetSic iqneba
araCveulebrivi xarjebi. omi – es araCveulebrivi movlenaa da ami-
tom araCveulebriv xarjebsac moiTxovs igi. oms ar eyofa is fuli,
romelic s.-revoliucionerTa komitetSi ixarjeba, iq milionebi da
miliardebi aris saWiro. maSasadame, araCveulebriv xarjebs unda
araCveulebrivi krediti.
sad ixarjeba es fulio, gvekiTxebian, mTavrobas am tribuni-
dan gasamarTlebeli sabuTebi ar waukiTxavs da arc SeiZleba maTi
aq wakiTxva, vinaidan amas mTeli wlebi moundeboda. Cven gvyavs dam-
fuZnebel krebis mier arCeuli saxelmwifo kontroli, sadac midis
yoveli waRebuli fulis gasamarTlebeli sabuTebi. gveubnebian, _ jer
waiReT 25, mere 15, Semdeg kidev 15 milioni, es metad bevri fuliao.
magram, baton gobeCias aRar axsovs, rom im xnis ganmavlobaSi, roca
es fuli waRebulia, saqarTvelo mudmiv omebSi imyofeboda. omi iseT
mowinaaRmdegesTan gvqonda, romelsac gobeCias fraqcia xels uwyob-
da. oTx frontze brZola Zalian bevrs xarjebs moiTxovs da yvela mo-
qalaqe saqarTvelos respublikisa grZnobs, rom aramc Tu 10, 100 mil-
ionebic ki dasWirdeboda am omebs.
SeiZleba sTqvas vinmem, sad midis da rogor ixarjeba es fulio.
amisTvis gvaqvs Cven dawesebuleba _ saxelmwifo kontroli, sadac
wardgenili iqneba yvela xarjebis gasamarTlebeli sabuTebi da Tu
sadme borotmoqmedeba aRmoCndeba, damnaSaves kontroli dasjis.
oratori migviTiTebs: Cven gacilebiT mets vxarjavT samxedro
saqmeebisaTvis, vidre militaruli ruseTi xarjavdao. mohyavT pro-
centebi. iq sakmarisi iyo 18 procenti, Cven ki 40 procenti gvexar-
jebao. magram mas aviwydeba, rom Cven vimyofebiT omebSi da ruseTi
ki mSvidobian mdgomareobaSi iyo. piriqiT, gasakvirvelic aris, rom
Cven 40 proc. gvyofnis, vinaidgan Cven SeiaraRebul Zalasac vqmni-
diT da omsac vawarmoebdiT. s.-revoliucionerebs Turme hgonebi-
aT, rom, radgan Cven demokratiuli respublika gvaqvs, aq iaraRis
JRaruni aRar iqnebodao. magram me vekiTxebi, s.-revoliucionerebs,
saqarTvelos demokratia miuxta vismes risames wasarTmevad? rasak-
virvelia, ara. da Tu aris iaraRis JRaruni, es aris mowinaaRmdegis
da ara Cveni. isini Cven gveomebian da Cven maT vupasuxebT. yvavilebiT

358
ver SevxvdebiT zarbaznebs. Cven demokratiuli saxelmwifo sxvanai-
rad ar gvesmis.
Cven, rom mudmiv omSi varT, amaze Cven ar vwuxvarT im fraqciaze
nakleb, romelsac ekuTvnis oratori, magram misi mospoba Cven xelT
araa, Cven ar uwyobT xels mis arsebobas.
SeiZleba TviT gobeCia icnobs im partias, romelic xels uwyobda
Cven winaaRmdeg gamolaSqrebul jgufs.
b. gobeCia Turme darwmunebulia, rom, radgan demokratiuli
respublika gvaqvs, SeiaraRebuli Zala aRar aris saWiro, sakmaoa mx-
olod saxalxo miliciao. Cven viciT ideia saxalxo miliciis. magram,
vsTqvaT, saxalxo milicia gvyavs. ras niSnavs sax. milicia? misi forma
iseTia, rom is ar midis saswavleblad yazarmebSi, aramed swavlobs
iaraRis xmarebas sxva mdgomareobaSi, e.i. TavianT sofelSi, magram
omis dros is Tof qveS gamodis. magram me vekiTxebi b. revoliucio-
nerebs: iyo dro, rom Cven omi ar gvqonodes? _ ara. maSasadame, sax-
alxo milicia, rom gvyolodes, isec Tof qveS unda yofiliyo _ da
sanam mudam omSi varT, Cven jari unda gvyavdes Tof qveS, ra formac
ar unda hqondes Cven SeiaraRebul Zalas. Semdeg, batonebo, gobeCia
ambobs, rom angariSiT TveSi 7 maneTi mouwevs moqalaqeso. es imde-
ni gadasaxadi iqneba, rom xalxi ver SesZlebs, miT umetes, rom darw-
munebuli ara varT am msxverplis saWiroebaSio. es rom eTqva sofel
gvaStibis respublikis moqalaqes, gobeCias monaTesaveebma, rom
daarses SarSan, gagvecineboda, da ar gagvikvirdeboda, magram roca
amas laparakobs saqarTvelos moRvawe partiis warmomadgeneli saqa-
rT. dem. respublikis damf. krebis wevri, raRa unda vsTqvaT? Tu am
vaJbatonebma dRemde ver gaiges, rom Cveni respublikis dasacavaT
msxverplia saWiro, rodisRa gaigeben?
aseTia, batonebo, mdgomareoba da es mdgomareoba moiTxovs
aucileblad gadadebul iqnes es 15 milioni. magram Tavs ver davii-
medebT, rom es gveyofa da kidev aRar warvdgeT damfuZnebel krebis
winaSe cota xanSi axal kreditis gaxsnis nebarTvisTvis, vinaidan ar
viciT, romeli axali fronti gagviCndeba da rogori araCveulebrivi
Zalis da xarjis gaReba dagvWirdeba. (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis baton dadians.
samson dadiani. (s.-f.) b-bo! aq exla Tqven moismineT Sedareba Cveni
samxedro biujetisa ruseTis biujetTan. miuRebelia aseTi analogia
da SeuZlebelia SevadaroT Cveni mdgomareoba da Cveni biujeti im
biujets, romelic arsebobs ruseTSi. maSindeli ruseTis mdgomareo-
ba sul sxva iyo, dRes CvenSi sul sxva mdgomareoba aris.
b-n gobeCias da mis fraqcias unda daumtkicoT, rom CvenSi iseTi
mdgomareoba aris dRes, rom aucilebelia es zedmeti xarjebi, magram
samwuxarod b-no gobeCia, Tu TviT cxovrebam ver dagimtkicaT, ra md-
gomareoba aris CvenSi, rasakvirvelia, ramdenic unda vilaparakoT
amas ver SegagnebinebT.

359
Ria karebSi SeWra iqneboda, rom dagvewyo mtkiceba imisa, rom
demokratiam umda gaiRos msxverpli, ra Tqma unda, mwuxarebiT unda
aRvniSno, rom es xarjebi aucilebelia, aucilebelia es didi msxver-
pli. amboben, dagvimtkiceT, rom es msxverpli da xarji aucilebeli
ariso. nu Tu Cven marTla yvelam sinamdvilis winaSe Tvalebi unda
davxuWoT, an Jinianobam gagvitacos maSin, rodesac Cven demokratias
TavgamodebiT, Tavisi sisxli moaqvs msxverplad da am sisxls Rvris
CvenSi _ qveynis da revoliuciis monapovarTa dasacavad, aq gamodi-
an da amboben, _ es zedmeti xarji da msxverpli aris, da is ar unda
movTxovoT Cvens demokratiaso. es demokratia sisxls Rvris fron-
tze, radganac icis man, rom es aucilebelia misTvis (xma: _ erekle...
sicili) da exla, rom uari uTxraT mTavrobas samxedro kreditze da
SevasustoT Cveni samxedro Zala, maSin vkiTxoT am xalxs erekle ufro
gamWriaxi yofila, Tu is xalxi, romlebsac did revoliucionerebTan
moaqvT Tavi. ras mogvitans es? es mogvitans imas, rom is Zala, romlis
jari da Stati SevamcireT, kidev ufro Semcirdeba.
samxedro Zalis mowyoba sul sxva masStabiT iyo gaTvaliswinebu-
li. Cven, rogorc Stati, ise jari samjer meti unda gvyoloda, vinem
axla gvyavs. da es gamoiwvevda samjer met xarjebs, magram mTavrobam
gaiTvaliswina yvelaferi, miiRo mxedvelobaSi, rom es Semcireba
aucilebelia CvenTvis, da miuxedavad imisa, rom politikuri mdgo-
mareoba sul sxvas moiTxovda, Cven mainc SevamcireT es xarji minimu-
mamde, im minimumamde, romlis dabla Camoyvana ar SegveZlo Tu gvinda
SevinarCunoT Cveni demokratiuli respublika, Tu gvinda Sevinar-
CunoT revoliuciis monapovari da aseT mdgomareobaSi gveubnebian,
rom es xarjebi ar unda gavadidoTo.
magram me vambob, rom es saWiroa, rom gamovideT im saSinel md-
gomareobidan, romelSiac Cven vimyofebiT. saSinels uwodeb, imitom,
rom brZola ar aris da jari ki unda davayenoT iq gagrisken, iq unda
iyvnen Cveni jarebi da unda SevinarCunoT fronti. iq unda idgnen Cve-
ni demokratiis Svilebi, romelTac SeuZliaT aq didi sargebloba
moutanon Cven qveyanas. amisTvis ki zedmeti xarjebia saWiro. es Cveni
gansacdelia.
vici, social-revoliucionerebi gvetyvian, Tu brZola ar aris
maSin mTavrobam unda moxsnas jari da mospos frontio. SeiZleba es
maTTvis kargia, SeiZleba es maTTvis sasargeblo iyos, vinaidan de-
nikinTan erTad Semova is Zalebi, romlebsac surT aRadginoT Zveli
dro... (juReli: lebedevi iq aris!) magram Cveni azriT es miuRebelia.
Cven viTvaliswinebT imas, rom Tu es fronti Sesustda, Semova is Savi
Zala, romelsac surs daangrios Cveni respublika.
maSasadame, aseT winadadebas, rodesac aq soc. rev. Semoitanen,
me ver gamigia, riT xelmZRvaneloben isini? nu Tu imiT, odesRac
gaugoniaT, rom socialistebi samxedro biujetis yovelTvis wi-
naaRmdegni unda iyveno. marTlac ai, es gauzepirebiaT, rom samxedro

360
biujets ar unda misce xma da es didi revoliucioneroba iqnebao.
damerwmuneT, soc. rev-bo, rom es sasircxo aris da miuRebelia Cven
mdgomareobaSi.
amitom, yovlad SeuZlebelia daveTanxmoT soc. revoliucio-
nerebs da uTxraT mTavrobas, rom vinaidan ar warmogidgenia xar-
jebis angariSebi, ver mogcemT amaze mets xarjebsTqo. SesaZlebelia
samxedro biujeti didia, SesaZlebelia xarjebi, marTlac bevria,
magram Cven aucileblad unda mivsceT mTavrobas es 15 milioni man.
araCveulebriv xarjisaTvis. verc ityvis am xarjze uars veravin. da
vinc ityvis samxedro biujets uars veubnebiT, me Tamamad vityvi, is
moRalatea Cveni respublikis, Cveni demokratiis. is moRalatea Cveni
arsebobis. (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs gobeCias.
ivane gobeCia (soc.-rev) b-bo! me mgonia, rom damfuZnebeli kreba
metad seriozuli dawesebulebaa da sityvebis cariel braxa-bruxs
angariSi ar unda gauwios. da Tu damfuZnebelma krebam es ver SesZ-
lo, maSin igi Tavis simaRleze ver ava. (Tavmjdomare: ukacravad,
damfuZnebeli krebis dacva prezidiums miandeT, (taSi) gTxovT si-
wynare daicvaT. ganagrZeT). Cemi winadadebis winaaRmdeg gamovida
ori oratori: erTi social-demokratiul fraqciis da meore soc.-
fed. fraqciis warmomadgeneli. isini SeebrZolen iseT azrebs, iseT
Sexedulobebs, romelTac adgili Cem sityvaSi ar hqonia. me mogaxsen-
eT, rom Cven sul cotas moviTxovT, gaweul xarjebis gasamarTleb-
el sabuTebs. ministrs, romelic xSirad Txoulobs 15 milionebs, es
Cveulebad gadaeqca da SeiZleba es Cveuleba mas avi zneT gadaeqces. am
avadmyofobis wamloba da morCena ki damfuZnebeli krebis movaleobas
Seadgens. me vambob: Tu marTla samSoblo kritikul mdgomareobaSia,
Tu samxedro uwyebas esaWiroeba zedmeti krediti, Tu marTla es mis
samxedro saWiroebas Seadgens, rodesac me amaSi davrwmundebi, Tum-
ca es msxverpli iqneba, magram am msxverpls mainc gaviReb. (dadiani am-
bobs: nuTu cxovrebam ar daganaxaT, ar dagarwmunaT, rom es msxverpli
unda gaiRoT?) batonebo, unda mogaxsenoT, rom dadianiviT Tavadur
guluxvobiT ar varT dajildovebuli, da zepirad 15 milionis gacema
ar SegviZlia. magram Tu dagvarwmunebT, rom aucilebelia 15 milio-
nis gaReba maSin iZulebuli viqnebiT mivceT. batonebo, Tavmjdomarem
ganacxada, rom damfuZnebeli krebis prestiJs prezidiumi daicavso.
(Tavmjdomare: batono oratoro, keTil inebeT da ganagrZeT saganze
laparaki!). Cven vukvirdebiT cxovrebas da im daskvnamdi mivyevarT
mas, rom saxelmwifos xarjebis yovel kapeiks angariSi unda gaewios,
vinaidan igi bolos da bolos xalxis jibidan amodis. Tqven ambobT:
Cven vibrZviTo. magram miTxariT, sad ibrZviT? Cven arsad ar vibrZviT.
Cven gvaqs erTi fronti da iq ar ibrZvis jari da axlo momavalSi arc
ibrZolebs igi (xmauroba. juReli: _ ratom?) amaSi darwmunebulia
umravlesobis fraqciac. rodesac Tqven delegacias gzavniT yubanSi,

361
romelic momaswavebelia denikinTan keTilganwyobilebisa, axlo mo-
mavalSi am denikinis frontze ar gveqneba brZola. ar aris fronti,
sadac brZola swarmoebdes da amitom araCveulebriv xarjebs igi ar
moiTxovs da vinc amas ver Seignebs, is politikurad becia. politiku-
ri sibece! soc. – federalistebs moetevebaT. maT sCveviaT es. magram
partia, romelic kisrulobs qveynis patronobas da am SemTxvevaSi am-
bobs: ariqa, qveyana iqceva, sisxlidan iclebao da amiT qmnis iseT at-
mosferas, TiTqos marTlac omiao, (juReli: uaresi aris!) es marTlac
gasakvirvelia, vinaidan aseTi araferi ar aris (xmauroba. l. naTaZe:
mibrZandiT mamisonis uReltexilze. xmauroba. zari. Tavmjdomare:
keTil inebeT, batono naTaZe da daemorCileT Cem gankargulebas. ga-
nagrZeT, batono oratoro!). aq oratorebma iseTi STabeWdileba Se-
qmnes, TiTqos marTla iRupeba qveyana. gamodis soc.-demokr. fraqciis
warmomadgeneli da ambobs: saSinel mdgomareobaSi vimyofebiT, omis
xanaSi varT da mTavrobas samxedro krediti unda mivceTo. gamodis
dadiani da ambobs: vinc uars etyvis mTavrobas samxedro kreditze,
is moRalateao. magram es xom marto cariel sityvebad darCa. maT xom
araviTari Sinaarsi ara aqvT. Semdeg erTgvari analizi gaukeTes im
cifrebs, im masalebs, romelic me moviyvane ruseTis biujetidan da
Zveli masaliT sargebloba misayvedures.
SeiZleba b-n dadians axali statistika hqondes ruseTis biuje-
tis Sesaxeb. is albad gamova da aseT axal statistikas gagvacnobs.
baton dadianma mogaxsenaT, rom ruseTSi bolSevikebi matarebelSi
atareben sabeWdav manqanas da ise beWdaven fulsao. dadianis azriT
Tu bolSevikebi amden xarjs iReben frontisaTvis, Tu ki isini ami-
saTvis fuls matareblebSi beWdaven, Cven riTi varT naklebi, Cvenc
unda vbeWdoT da vaZlioT mTavrobas fulio. swored moulodneli
iyo CvenTvis aseTi magaliTis moyvana. Tu ruseTSi bolSevikebi us-
azRvroT beWdaven fulebs da yovelive fass ukargaven, me mgonia es
CvenTvis kanonaT ver gadaiqceva da aseTi uTavbolo fulis gamoSve-
bas ar unda hqondes adgili CvenSi. amitom me vambob da yoveli WeS-
mariti demokratic amas ityvis, rom Cven frTxilad unda vekide-
bodeT am Tanxas, vinaidan igi xalxis jibidan amodis. me mesmis Seni
jibidan amodiodes igi da maSin ar moiTxovo imis daxarjvis Sesax-
eb araviTari angariSi. me ganvacxade: rodesac dekemberSi 25 mil.
mogvTxova ministrma samxedro saWiroebisaTvis, amis winaaRmdegi ar
viyaviT. meoredac miveciT mas 15 mil. mesameT ki winaRmdegi viyaviT
imitom, rom ar iyo gasuli naxevari Tvec da ministri axal 15 mili-
onian kredits moiTxovda. da amis ufleba maSin eqneboda ministrs,
Tu is warmoadgenda swor angariSebs im 15 mil. maneTis daxarjvis
Sesaxeb, romelic Cven mas ivlisSi miveciT.
batonebo, rodesac ministrma ivlisSi gamoiTxova 15.000.000 man.,
is amas ase asabuTebda: vinaidan SesaZlebelia warmodges saWiroeba
samxedro moqmedebisaTvis xarjebis gawevisao. exla me Tqven gekiTx-

362
ebiT, iyo Tu ara ivlisSi frontebi? (xmebi: iyo!) ar iyo, Torem, rom
yofiliyo, ministri amas ityoda. memre roca moiTxoves axali 15 mil.
man., es iyo damfuZnebeli krebis muSaobis Sewyvetis gamo, ministri
am axali kreditis moTxovnas ase asabuTebda: SeiZleba es fuli saW-
iro iqnes sxva da sxva samxedro saWiroebisaTvis da mTavrobam maSin
avansaT aiRo 15 mil. man. exla gvaqvs Tu ara ufleba vikiTxoT _ raSi
daxarja es fuli. amas Cven TviT xalxis interesis dacva gvavalebs.
Cven am SemTxvevaSi unda xma avimaRloT. Cven gvesmis mizezi zogierTi
dumilisa. gacemuli fulebis daxarjvis angariSebi SeiZleba ar moe-
wonos arc umravlesobis fraqcias, magram igi emorCileba Tavis par-
tiul rkinis disciplinas, mas ara aqvs moqalaqeobrivi gambedaoba am
SemTxvevaSi simarTles gverdSi amoudges. marTalia, erTi oratoris
sityvis ar iyos, Cven erTi weliwadic, rom vecadoT, ver ganvixilavT
im sabuTebs, romelic Seexeba gacemuli fulebis daxarjvas, marTa-
lia, Tu Cven sabuTebs ar mogvitanen da ar gvaCveneben, erTma saukune-
mac, rom ganvlos, Cven mainc ver SevityobT, rogor daixarja Cven mier
gacemuli milionebi, magram, rodesac Cvengan samxedro ministri 15
milionian axal avanss moiTxovs, Cven valdebuli varT mas SevekiTxoT,
rogor daxarja man wineT gaxsnili kreditebi. SeuZlebelia, kacs aq
gaCumeba danaSaulaT ar CaeTvalos. kargia ndoba, magram sxvisi jibiT
ndobis ki ra mogaxsenoT. sanam Cven ar warmogvidgenen wineT gacemul
milionebis daxarjvis angariSs, Cven ar gvaqvs zneobrivi ufleba ax-
ali krediti gavuxsnaT ministrs. dekretSi naTqvamia, rom fuli saW-
iroa jaris gadayvan – gadmoyvanisaTvis da reorganizaciisaTviso; ma-
gram is Tanxa, romelic Cven wineT miveciT ministrs savsebiT sakmarisi
iyo jaris gadaqvan-gadmoyvanisaTvis. batonebo, dasasrul vimeoreb,
rom Cven ar viciT, risTvis da raSi ixarjeba amdeni milionebi. Cven
samxedro Zala gvWirdeba Tavis dasacavad yovelgvar Tavdasxmisgan,
magram amdeni xarjebi, rodesac omi ar swarmoebs, saWiro ar aris da
arc gasamarTlebelia.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis dam. krebis wevrs baton nucubiZes.
ilia nucubiZe (soc.-rev.) moqalaqeno, damfuZnebeli krebis wevr-
no! me dRes ar mindoda amosvla am tribunaze, magram Seqmnili atmos-
fera maiZulebs oriode sityva vsTqva. roca Cveni fraqcia gamodis
samarTliani moTxovnilebiT, demogogiiT gvimaspinZldebian. samar-
Tliania Cveni moTxovna, rom warmodgenil iqmnes daxarjuli fulis
gasamarTlebeli sabuTebi. asea miRebuli yvelgan da ase unda mov-
iqceT Cvenc.
winad aseT SemTxvevaSi Cven gviTxres: axla sabuTebi ar aris mzad,
Semdeg warmogidgenTo, magram mas Semdeg dro gavida, xolo sabuTebi
arsad aris. me, rogorc sabiujeto komisiis wevrma moviTxove, dae-
saxelebiaT konkretiulad Tu raSi surT daxarjon dekretiT moTx-
ovnili fuli. mipasuxes: saidumloebaa da amitom ar SeiZleba aseTi
konkretizacia, konkretiuli muxlebis dekretSi Setanao. Cven, dep-

363
utatebma undT vicodeT raSia saqme, raSi midis amdeni fuli. TviT
dekreti ase zogadaTaa Sedgenili (kiTxulobs). es zogadi debulebaa
da misi aTasgvarad gageba SeiZleba. SeiZleba gavmarToT saRamo, mov-
iwvioT samxedro pirebi da sxva. saqme imaSia, rom unda vicodeT es 15
milioni risTvis unda iqmnes gaRebuli. TviT kontrolic aseTi az-
ris iyo, is aucileblad scnobda konkretiuli Sinaarsi Casdeboda am
dekrets. Cvenc moviTxovT am konkretizacias dekretisas.
magram Cven amisTvis demagogiiT gvimaspinZldebian.
Cven gviyvars samSoblo, demokratia da agitacias da demagogias
arasodes ar mivmarTavT. Cveni kritika yovelTvis mizanSewonili da
gulwrfeli aris da movelodiT am kritikas obieqtiur pasuxs gasce-
mda mTavrobis warmomadgeneli. magram amaod. rac Seexeba imas, rom
Cven araCveulebriv momentSi varT, es cxadia, magram ai, swored am
araCveulebriv momentSi aris saWiro xalxis Zalebi, misi qoneba – fi-
nansebi ixmarebodes mizanSewonilad, winaaRmdeg SemTxvevaSi xalxis
energia, qoneba daixarjeba da Cven mizans ver mivaxwevT. b. ministri
SeekiTxa gobeCias: Tqven grZnobT xom, rom araCveulebriv mdgomareo-
baSi araCveulebrivi xarjebia saWiroo. amas vin ar grZnobs. TviT id-
iotmac ki icis, rom araCveulebriv momentSi saWiroa araCveulebrivi
xarjebi (xmauroba. zari). magram, batonebo, saqme imaSia, rom Cven or-
ators ar uTqvams araCveulebriv momentSi araCveulebrivi xarjebi
araa saWirovo. is ambobda, rom saWiroa vicodeT raSi ixarjeba amde-
ni fulio. es azri ki sademagogioT daamaxinjes. roca saWiroa serio-
zuli garkveva saqmis iq demagogias ar unda hqondes adgili.
rac Seexeba – federalistebs, maT ar aqvT Camoyalibebuli, gar­
kveuli fsiqologia. maTi fsiqologia aburdul-daburduli (si-
cili), amitom maTi gageba Znelia. xan bolSevikebi arian, xan anarq-
istebaT moaqvT Tavi, xan ki saxelmwifoebriv niadagze dganan. da es
imitom, rom, rogorc vsTqviT, maT ara aqvT Camoyalibebuli fsiqolo-
gia. gadaxedeT maT warsuls da amaSi savsebiT darwmundebiT. gaixsen-
eT Tu gind _ guSinwindeli erekles istoria. merme kide, rac Seexe-
ba baton ministris gancxadebas Cven, pasuxismgeblobis Sesaxeb, amaze
mogaxsenebT, rom Cven pasuxismgebeli varT xalxis winaSe, im xalxis
winaSe, romelmac Cven amogvirCia. social-demokratebis winaSe ki
Cven pasuxs ar vagebT; da rom pasuxismgebloba hqondes Segnebuli so-
cial-demokratebs, maSin sadavo ar iqneboda, rom daxarjul fuls
gasamarTlebeli dokumentebi esaWiroeba. (xmauroba). (Tavmjdomare:
gTxovT dawynardeT da wesrigi daicvaT). saqme isaa, rom SeiZleba sxvis
winaSe, marTlac ar ago pasuxi, magram yovlad warmoudgenelia Seni
Tavis winaSe mainc ar ago pasuxi. mTavrobidan viTxovT gasamarTle-
bul sabuTebs. es sabuTebi man Cven ar warmogvidgina da arc Tavis
TavisTvis miucia, vgoneb angariSi. ase rom Tu sad aris upasuxismge-
bloba igi aris, pirvelad yovlisa mTavrobis mxriT. Cven vfiqrobT,
rom anarqiis SeqmnaSi TvalsaCino wili udevs mTavrobis politikas.

364
es azri Cven tribunidanac bevrjer gviTqvams da kidevac dagviweria.
(xmauroba). diax, rodesac simarTles gelaparakebian Tqven yovelTvis
ukmayofiloni xarT, da sanam gvian ar aris aseTi politika aucileb-
lad unda Seicvalos, Torem xiStebiT fons ver gaxvalT.
Tavmjdomare. winadadeba aris Semosuli kamaTis Sewyvetis Sesax-
eb. vis surs sityva amis Sesaxeb? aravis. vin aris winaaRmdegi kamaTis
Sewyvetisa? aravin. kamaTi Sewyvetilia. sapirado gancxadebisaTvis
sityva ekuTvnis gobeCias. Tqven gankargulebaSia mxolod 5 wuTi.
gobeCia. (soc.-rev.) aq me momaweres is, rac ar miTqvams. me ar miTq-
vams _ „jari ar ibrZolebs“. magram me vTqvi, rom saqme isea mowyobili,
rom brZola ar mouxdeba mas. Tu ki saWiroebam moiTxova, rasakvirve-
lia, saqarTvelos respublikis jari ibrZolebs.
Tavmjdomare. me saWirod mimaCnia gavimeoro is, rac b. gobeCiam
sTqva: „jari ar ibrZvis da arc ibrZolebso“. ai, es sityvebi warmosTq-
va man. Tu es TqvenTvis sadavoa, maSin me iZulebuli viqnebi moviTxo-
vo stenografiuli angariSebi da aRvadgino misi sityvebi. (xma: aris
saWiro!) amowmebs Tu ara damfuZnebeli kreba im SeniSvnas, romelic
gaukeTe b-n gobeCias? (xma: amowmebs, amowmebs! taSi).
sityva ekuTvnis momxsenebels. s. mdivans.
simon mdivani. (soc.-fed.) batonebo! me Tavi unda davanebo imas,
rac, rogorc locvaSi aris naTqvami, borotmoqmedebidan aris (xmebi:
daiwyeT locvebi?) locva daviwye, magram aq aris xalxi, romelic am
locvas gvagonebs. me, rom amas mivce dasasruli, es dasasruli unda
iqnes, rom amgvar gamosvlebs aq adgili ar unda hqondes, rodesac
jarisaTvis krediti aris gasaRebi.
aris sazogadoebaSi miTqma – moTqma, rom jarebis Sesaxeb aravin
mzrunvelobas ar swevs, mTavroba yuradRebas ar aqcevs, araviTari
krediti, araviTari Tanxa ar arsebobs jaris saWiroebisaTvisao. ma-
gram dRes aq Seecaden daemtkicebiaT, rom ara Tu ar sdebs mTavroba
fuls jarisaTvis, aramed piriqiT ixarjeba auarebeli fulio. rom es
daemtkicebiaT, moigones ruseTis samxedro biujeti da is undodaT
sinamdvileT gadaeqciaT aq, am tribunaze.
me mgonia, rodesac aseTi Tanxis sakiTxi warmodgeba, es princip-
ialur sakiTxad unda gadaiqces. da principi Cveni azriT ki aseTi
unda iyos: iziarebT Tu ara saerTod aseTi Tanxis gadadebas araCveu-
lebriv saWiroebisaTvis da meore, rogor da raSi unda daixarjos
igi konkretiulad. arc erTi es sakiTxi ar wamouyenebiaT, arc or-
ators am sakiTxebis Sesaxeb araferi uTqvams. erTma ganacxada, rom
araCveulebriv xarjebisaTvis Cven kreditis dasturs ver mivcemTo,
magram meore misma amxanagma uaryo es Sexeduleba, mesamem meoresi da
ise bolomdis (xma: ratom xdeba, rom soc.-rev. ise ewinaaRmdegebian
erTmaneTs?).
meore sakiTxia: Cven ar viciT rogor ixarjeba, an raSi ixarjeba
es fulio. me mesmis es sTqvas damfuZnebel krebis gareSe myofma ada-

365
mianma da ara damfuZnebel krebis wevrma. is damfuZnebel krebis
wevri, romelic amas ganacxadebs da saTanado zomebs ar miiRebs, is
ver asrulebs Tavis pirdapir movaleobas. ver asrulebs mogaxsen-
ebT, vinaidan mas aqvs aTasnairi saSvaleba amis gamosarkvevad. erTi
saSualeba aris is rom mas SeuZlia, aTasgvar SekiTxvebiT miaqcios
mTavrobis yuradReba amisaken.
gobeCiam gviTxra, rom SeiZleba aseTi kreditebis gamoTxova min-
istrs avi zneT gadaeqceso. me ki vfiqrob, rom gobeCias da mis partias
aseTi SekiTxvebiT gamosvla, rodesac samxedro kreditis gaRebis
sakiTxebi wydeba, marTla avadmyofobad gadaeqceva. gobeCiam ganacxa-
da aq, rom pirvelad isini Tanaxma iyvnen kreditis gaRebisa, meore-
Tac Tanaxma iyven, mesamed ki cota winaaRmdegi.... (xmebi: soc.-rev.-dan:
ar gviTxres raSi ixarjeboda?) aq iyaviT maSin Tqven da SegeZloT
gcodnodaT Tu rogor da raSi ixarjeboda es fuli. Cven gvaqvs amis
saSvalebani. aq aris daarsebuli saxelmwifo kontroli, romelic
ornairad adevnebs amas Tvalyurs; Semdeg gvyavs samxedro komisi-
is mcire komisia, sabiujeto-safinanso komisiis mcire komisia, aris
kidev komisia, romelsac amasTan kavSiri aqvs da Tval-yurs adevnebs _
es aris sagareo komisia. (juReli adgilidan: samxedro sabWo, kidev!)
swored, rodesac es sakiTxi irCeoda erT – erT komisiaSi iq iyo maSin,
Tqveni, soc.-rev. warmomadgeneli ilia nucubiZe da man marTlac dasva
sakiTxi: SeiZleba Tu ara mivceT konkretizacia am kreditso. SeiZle-
ba CamovTvaloT sayovelTaod da raSi unda daixarjos es krediti.
maSin iq iTqva, rom gaTvaliswineba imisa win da win, Tu raSi iqneba
saWiro es krediti, yovlad SeuZlebelia. SegviZlia daaxlovebiT vi-
codeT ra aris es saWiroebani, magaliTad krediti saWiroa nawilo-
briv mobilizaciis mosawyobad, jaris gadasayvan-gadmosayvanad da sx.
me vfiqrob, rom ara marto nawilobrivi aramed mTeli mobilizacia
ramdenjerme moxda. orjel moxda nawilobrivi mobilizacia da dRes
kidev nawilobrivi xdeba. soxumSi gaSlilia erTi brigada da meore
polki (gvazava: ar aris magi saWiro!) saidan unda gaviRoT es fuli
(gvazava: ar aris saWiro amaze laparaki!) aq sTqves, TiTqos am fondis
umetesi nawili ixarjebodes saidumloT. magram saidumloT ixarjeba
sul mcire nawili da amaSi damemowmeba Tavmjdomare sabiujeto komi-
siisa. es cnobebi xelT maqvs da Tu gnebavT mogaxsenebT, es yvelasTvis
aSkara iyo da gobeCiamac, romelic wevri aris sagareo saqmeTa komi-
siisa es kargad icis.
meore, Tu sakontrolo organoebi ar varga da ver asruleben Ta-
vis movaleobas, keTil inebeT bZaneT, rom es organoebi ar varga da
SevcvaloT _ umravlesobac gamogyvebiT Tu ki raime gaumjobesobas
SevitanT am sakontrolo organoebSi.
me dRes ver gavige, _ gvaqvs Tu ara Cven fronti gobeCias warmod-
geniT. Tu quxili(?) aris fronti, maSin Cven marTla ar gvqonia fron-
ti, arc mamisonis, arc denikinis. maSin marTla gaborotebuli unda

366
iyos adamiani, rom mamisonis uReltexilze jari gaaCeros Tu es saW-
iro ar aris.
ai, aseTi argumentiT aq gamosvla me mimaCnia SeuZleblad, Tu Tqven
migaCniaT, rom es fuli gaflangulia borotad, moiReT mowyaleba,
moawodeT damfuZnebel krebas Tqveni saSualeba da rodesac Tqveni
zomebi uaryofili iqneba, maSin bZaneT, rom fuli ixarjeba uangari-
Sod da mizanSeuwonlad.
ramdenime Tve sWirdeba kidev Cveni biujetis damtkicebas da am
xnis ganmavlobaSi Cven kidev mogvixdeba aseTi kreditis gaxsnis Sesax-
eb laparaki. Cven gTxovT momavalSi mainc gvixsnaT aseT kamaTisagan da
ise daayenoT sakiTxi, rogorc Seefereba saqmis viTarebas da qveynis
keTildReobas.
(dekreti kenWis yriT miRebulia soc. rev. fraqcia winaaRmdegia).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi:

dekreti Sinagan-saqmeTa saministros saeqimo-


sasanitaro ganyofilebis Statisa
da xarjTaRricxvis damtkicebisa.

momxsenebelia b. imnaiSvili.
imnaiSvili. am dekretis Tanaxmad Tanxa unda iqnes gaRebuli Sina-
gan saqmeTa saministros medikur-sanitarul ganyofilebisaTvis,
romelsac davalebuli aqvs zrunva da xelmZRvaneloba mediko-san-
itarul saqmisa mTel respublikaSi. im ganmartebiTi baraTidan,
romelic Tan axlavs am dekrets sCans, rom xsenebul ganyofilebas
mravali dabrkolebani eRobeba win Tavis moqmedebaSi. yvelaze ufro
mniSvnelovan dabrkolebaT miCneulia eqim-mosamsaxureTa material-
uri umweoba.
rogorc moxsenebidan sCans eqimebi ar arian uzrunvelyofil-
ni imdenad, rom saSualeba hqondeT wavidnen cal-calke mazrebSi da
Tavisi pirdapiri movaleoba Seasrulon xalxis winaSe. amis gamo me-
dikur-sanitaruli ganyofileba Suamdgomlobs warmodgenili xar-
jT-aRricxva damtkicebul iqmnas damfuZnebeli krebis mier.
safinanso komisiam ganixila es proeqti da mcire SesworebiT
erTxmad miiRo.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? sityva
aravis surs. vin aris winaaRmdegi dekretis muxlobriv ganxilvi-
sa? winaaRmdegi aravin aris. (dekreti muxlobriv ganxilvis Semdeg
miRebulia). momxsenebeli kiTxulobs Statebs. s.-d. fraqcias Semoa-
qvs Sesworeba: „Sinagan saqmeTa saministros saeqimo- sasanitaro gan-
yofilebis Statis da xarjT-aRricxvis dekretSi: 1. remigtonistkas
925 man. magier 1100 man.; 2. registratorebs 925 magier 1100 man.; 3.
kancelariis moxeles 925 m. magier 1100 maneTi“.

367
giorgi faRava. Cveni Sesworeba gamowveulia imiT, rom Cven gvinda
aRniSnuli Tanamdebobis pirni Tavisi jamagiriT gausworden saxelm-
wifo kontrolis mosamsaxureebs. es dekreti mazrebisa da qalaqebis
samosamarTlo eqimebsa da ferSlebs Seexeba. samosamarTlo medicina
CvenSi ar aris dayenebuli sasurvel niadagze. amis umTavresi mizezi is
aris, rom eqimebi da ferSlebi ar arian nivTieraT uzrunvelyofilni.
eqimebis jamagiri udris 500 man. qalaqis eqimebic aseTsave mdgomareo-
baSi arian. maT ar eZlevaT agreTve sagzao xarjebis dasafaravi Tanxa,
rom samosamarTlo medicina saTanado simaRleze idges, rasac friad
didi mniSvneloba aqvs _ vinaidan xSirad sisxlis samarTlis saqmeebis
warmoeba SeCerebulia eqimebisagan, saTanado Semowmebis uqonlobis
gamo. uwyeba Suamdgomlobs damtkicebul iqnas dekretSi moxsenebuli
xarjTaRricxva.
(Sesworebani miRebul iqmna. dekreti saerTod miRebulia)
Tavmjdomare. Semdegi dekreti. momxsenebelia imnaiSvili.
n. imnaiSvili. (s.-d.) es dekreti Seexeba im zed-met xarjebs, ro-
melic rkinis gzis uwyebas aqvs gaRebuli am wlis pirveli ianvridan
pirvel ivnisamde saTbobi masalis gaZvirebis gamo: orTqlmavalT,
wyalT-saqaCavT da wyalsaden qvabebis saWiroebisaTvis. es zedmeti
xarjebi gamouwvevia im garemoebas, rom pirvel ianvrisTvis yofila
mazuTis fasi 1 man. da 77 k. pirvel ianvridan is 11 maneTze asula, mais-
Sic 9 man. nakleb daweula. am garemoebas gamouwvevia zedmeti xarjeb-
is gaReba rkinigzis gzis uwyebisagan 5 Tvis ganmavlobaSi. orTqlma-
valebze faqtiurad daxarjula 19.204.316 m. damatebiTi xarji udris
11.744.481 man. wyal-saqaCav qvabebisaTvis faqtiurad daxarjula
1.783.716 man. zedmeti xarji gauwevia uwyebas: 1.235.651 man. wyalsaden
qvabebis saWiroebisaTvis faqtiurad daxarjula 511.906 man. zedmeti
xarji udris 326.192 m. es zedmeti xarjebi Seadgens sul 13.306.324 m.
es xarjebi faqtiurad gaweulia da rkinis gzis uwyeba Suamdgomlobs,
iqnes is anazRaurebuli xazinidan. am dekrets axlavs dadebiTi das­
kvna saxelmwifo kontrolis, amas safinanso komisiac adasturebs.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? sityva ar-
avis surs. vin aris winaaRmdegi muxlobrivi ganxilvis? winaaRmdegi
aravinaa. gTxovT waikiTxoT.
momxsenebeli. (kiTxulobs).
Tavmjdomare. dekreti muxlobriv ganxilviT miRebulia. sityva
ekuTvnis b. mdivans.
s. mdivani. 11 ivlisis dekretis ZaliT damfuZnebelma krebam mTav-
robas misca ufleba emisiisa da es ufleba gansazRvruli iyo 300 mil.
maneTiT. es Tanxa 10 oqtombrisaTvis ukve TiTqmis daxarjuli iyo da
sul aris daxarjuli 247.657.800 man. darCenilia 52.342.200 man. ro-
gorc mogexsenebaT, es fuli ixarjeba im dekretebis mixedviT, romel-
ic miRebulia damfuZnebeli krebis mier sxva da sxva dros. am xarjTaR-
ricxvaSi Seutanelia, umTavresad samxedro xarjebi 63.673 aTasi man.

368
saxalxo gvardiaze daixarja 24.493 man. Semdeg iyo sxva da sxva dros
miRebuli dekretebi, romlis ZaliTac xarjebis dasakmayofileblad
iyo gadadebuli Tanxa. dRes iciT agreTve, rom momavlisaTvis aris
miRebuli ramdenime dekreti, romlis ZaliT saqarTvelos respublik-
is xazinidan unda gaRebuli iqmnas fuli sasursaTo sakiTxis dasakmay-
ofileblad. sul axlo xanSi gaviReT 50 milioni maneTi muSa mosamsax-
ureTa pirvel saWiroebis sagnebis SesaZenad.
amisTvis finansTa ministri Sevida SuamdgomlobiT mTavrobaSi,
rom man neba misces axali emisiisa. safinanso-sabiujeto komisiaSi iyo
ganxiluli es sakiTxi. yoveli sakiTxi, romelic imasTan aris dakav-
Sirebuli, rogoric aris Cveni ekonomiuri, vaWrobis, warmoebis md-
gomareoba, yoveli es gaTvaliswinebuli iyo. sxva da sxva zomebi iyo
miRebuli mTavrobisagan, magram aucilebloba am emisiis uflebis mi-
cemisa scno saWirod da Suamdgomlobs damfuZnebeli krebis winaSe es
ufleba mieniWos mTavrobas.
Tavmjdomare. zogadi msjelobisTvis sityva ekuTvnis baton l.
Sengelaias.
leo Sengelaia. (s.-r.) moqalaqeno, damfuZnebel krebis wevrno!
sami Tvis wined damfuZnebelma krebam miiRo dekreti 300 milioni qa-
rTuli bonis gamocemis Sesaxeb. Cveni fraqcia maSin winaaRmdegi iyo
am bonebis gamocemisa, radganac Cven vicodiT, rom axali bonebis ga-
mocema ver gamoakeTebda Cvens mdgomareobas, ver gaanelebda arsebul
finansiur kriziss.
sami Tvis ganmavlobaSi TovliviT scvivoda finansiuri dekrete-
bi. ar darCenila arc erTi saministro, ar darCenila arc erTi uwye-
ba, rom ama Tu im saxiT ar mieRos milionebi.
rogorc sCans, bonebi ukve gamoilia. dRes mTavroba iTxovs axali
emisiis uflebas. warmodgenili dekretis Tanaxmad unda gamoices
kidev 800 milioni boni. am dekretis dasabuTeba ekonomiuri Tval-
sazrisiT Cvenis azriT yovlad SeuZlebelia. CvenSi auarebeli fulis
niSnebi aris da kidev axali bonebis gamocema mxolod dascems Cveni
bonis kurss da ufro gaamwvavebs arsebul kriziss.
marqsistebis erT-erTi debuleba ambobs: Cven vitanjebiT imitom,
rom CvenSi kapitalizmi ganviTarebuli ar aris... es debuleba am SemTx-
vevaSi ase SaiZleba gadavakeToT: Cven vitanjebiT imitom, rom bevri
fulebi gvaqvs, anu ukeT, rom vsTqvaT gvaqvs fulis bevri surogati.
aseTi pirobebSi saxelmwifos saRi finansiuri politika un­
da iyos mimarTuli iqiTken, rom raime nairad es bonebi xazinas
daubrundes, ese igi saxelmwifos unda hqondes ara marto gasavali,
aramed Sesaferi Semosavalic. Cven biujetis proeqti, rom aviRoT
iq yvelaferi rigze aris, iq Cven imdeni Semosavali gvaqvs, ramdenic
gasavali, magram samwuxarod sinamdvileSi es ase ar xdeba da amito-
mac aris, rom Cven iZulebuli varT yovel or-sam TveSi axali bonebi
gamovsceT.

369
aq xSirad gveubnebian, rom CvenSi mTavrobis ekonomiuri politika
saukeTesoa, rom am politikas misdeven ara marto CamorCenil qveyneb-
Si, aramed TviT mowinave qveynebSio da sxva. me ar vici RmerTmac qnas,
rom es ase iyos, magram me vici, Tu Cven ganvagrZeT, isev Zveli gziT
siaruli, Tu Cven daveyrdneT mxolod mbeWdav manqanas _ Cven male
SevqmniT iseT mdgomareobas, rom bonebis gamocemasac ver SevZlebT.
dRemdis Cveni finansiuri politika xasiaTdeba Semdegi debulebiT:
Cven nominalurad gavadideT Cveni Semosavali, xolo realuraT ga-
vadideT Cveni gasavali. Cvens biujetSi, rom marto saxelmwifo mam-
ulebidan Semosavali navaraudevia 574 milioni, ese igi mTeli Cveni
wliuris Semosavlis naxevari, _ aq miRebulia mxedvelobaSi is fule-
bi, romelic unda Semosuliyo miwebis gayidvidan, sul 252 milioni
maneTi. marTlac rodesac parlamentSi irCeoda agraruli sakiTxi,
maSin b. xomeriki da misi amxanagi gvimtkicebdnen: ai miwebs gavyidiT,
xazinaSi fulebi Semova, amiT gavanelebT finansiur kriziss, davw-
evT bonis kurss, gaviyvanT arxebs, gavaSrobT tbebs, movawesrigebT
melioraciis saqmeso da sxva. yvelaferi es, rogorc viciT, zRapari
gamodga, am gziT Cvens xazinaSi ar Semosula. biujetSi aris, agreTve
tyeebis eqsploataciidan Semosavali. Cven marTla gvaqvs 2 milioni
desetina tye. es mTeli saxelmwifo aris, es udidesi simdidrea da,
rom misi eqsploatacia racionalurad iyos dayenebuli, Cven marto
es Semosavali gveyofoda, dRes aqedan aramc Tu ar Semodis udidesi
Semosavali, imdenic ar Semodis, rom uwyebam daiqiraos sakmao ricxvi
darajebisa da miT tye ganadgurebas gadaarCinos.
meores mxriT zRaprulad izrdeba Cveni gasavali, sailiustra-
ciod sakmarisia aviRoT samxedro saministro. am sami Tvis ganmav-
lobaSi, rogorc es warmodgenili ganmartebiTi baraTidan sCans,
samxedro saministros dauxarjavs 63 milioni da Tu amas daumatebT
im 24 milions, romelic dauxarjavs gvardias _ gamodis, rom sami Tvis
ganmavlobaSi daxarjulia asi milionze meti. Cveni biujetiT samxe-
dro saministros wliuri gasavali aris 251 milioni. Tu mxedvelo-
baSi miviRebT jaris momxdar reorganizacias – maSin CvenTvis aSkara
iqneba, Tu ramdenaT Seuferebelia es xarjebi.
amnairad Cveni finansiuri politikis devizi dRemdis iyo _ maq-
simumi gasavali da minimumi Semosavali. Tu Cven gvinda odesme Tavi
davaxwioT arsebul kriziss, unda SevcvaloT radikaluraT finansi-
uri da ekonomiuri politika. Cveni lozungaT unda gaxdes maqsimumi
Semosavali, minimumi gasavali.
CvenSi fulebi xSirad ukantrolod da usistemod ixarjeba. yove-
li saministro, yoveli uwyeba calke saxelmwifos warmoadgens. yove-
li maTgani cdilobs, rac SeiZleba meti kreditebi miiRos. Cven unda
SevamciroT xarjebi yvelgan.
aq ara erTxel gviTqvams, rom Cvens dawesebulebebSi gamefebu-
lia carcva- gleja da yaCaRoba. Tu es ase gagrZelda, bonebi ver

370
gviSvelis. Tu yovelma moxelem moisurva milioneri gaxdes, Cven amas
ver avitanT.
CvenSi dRes aris gaCaRebuli mxolod erTi warmoeba _ es aris
bonebis warmoeba. am warmoebaSi Cven didi warmateba gvemCneva. qar-
Tuli bonebis gamocemamdi Cven viyaviT pasuxismgebelni 400 milioni
bonis, Semdeg gamoveciT 300 milioni da Tu dRes kidev gamovcemT 300
milions _ Cven viqnebiT pasuxismgebelni miliardi bonebis. es iseTi
didi cifria, rom mas Cveni pawia qveyana ver aitans. mTavrobas aravi-
Tari garkveuli xazi arc politikaSi da arc ekonomikaSi ara aqvs. is
xan kerZo iniciativas eyrdnoba, xan sazogadoebriv iniciativas. Cvens
mdgomareobaSi saWiroa garkveuli xazi da gabeduli nabijebi.
saxelmwifo unda Caerios aqtiurad ekonomiur cxovrebaSi, unda
warmarTos igi axali gziT, axali mimarTulebiT. saxelmwifom unda
mohkidos xeli koleqtiur warmoebas. is unda gamovides, rogorc
udidesi mwarmoebeli da Tu Tqven Cvens xalxs miawvdiT fabrikatebs,
miawvdiT pirvel moTxovnilebis sagnebs _ is bonebs siamovnebiT
dagvibrunebs.
unda mieqces yuradReba agreTve gadasaxadebs.
gadasaxadebis sistemaSi CvenSi araviTari principi da gegma ar
aris. Cveni mTavroba mimarTavs, rogorc pirdapir, ise arapirdapir
gadasaxadebs. ukanasknel xanebSi gaxSirda specialuri gadasaxadebi
_ rogoric aris miwis, sanitaruli gadasaxadi da sxva.
Cveni xalxi winaaRmdegia aseTi gadasaxadebis. mas samarTlianad
miaCnia mxolod Semosavlis kvalobaze dawesebuli gadasaxadi. Cven
srulebiT ara gvaqvs gadasaxadTa amkrefi aparati, CvenSi bevria
xalxi, rom revoliuciis Semdeg kapiki ar gadauxdia da ar gadauxdia
imitom ki ara, rom ar surs gadaixados, aramed imitom, rom misgan ga-
dasaxadebi aravis mouTxovnia. Tu ramdenad daSlili aris gadasaxad-
Ta amkrefi aparati CvenSi, mowmobs sanitaruli gadasaxadis istoria.
statistikuri cnobebidan Cven viciT, rom sanitaruli gadasaxadi
vaWrebma ukve, sam-oTxjer aiRes da me ver gamigia, Tu vaWarma, romel-
mac xSirad xelis mowera ar icis, samjer akrifa sanitaruli gadasaxa-
di, nu-Tu Cvenma mTavrobam is, erTxel mainc ver akrifa?!
Tu ver akrifa, albad imitom, rom amis unari mas ara aqvs. saerTod
CvenSi gadasaxadebis saqme cudaT aris, amaSi damnaSavea ara xalxi,
radganac, rogorc mogaxseneT, xalxi ar aris progresiuli gadasaxa-
debis winaaRmdegi, amaSi damnaSavea mmarTveli partia da misi poli-
tika. dRes CvenSi gadasaxads ar ixdis arc burJuazia da arc demokra-
tia, radganac mmarTveli partiis politikiT aravin aris kmayofili.
marTalia menSevikebi aSeneben burJuaziul saxelmwifos, isini iR-
wvian burJuaziis batonobisaTvis, magram Cveni burJuazia praqtikis
sakiTxia. man TviTon unda akeTos Tvisi saqme. amitom is Tavis aram-
kiTxe apekunebs fulebs ar miscems. ar ixdis gadasaxadebs demokra-
tiac, radganac misi sagrZnobi nawili ver ixdis, xolo danarCeni ar

371
ixdis imitom, rom mas ar unda, rom misi fulebiT keTdebodes sxvisi,
burJuaziis saqme.
amnairad, batonebo, Cven gvesaWiroeba ara axali bonebi, aramed
Cven gvinda axali kursi, rogorc politikaSi, ise ekonomikaSi da mxo­
lod es kursi aswevs Cveni bonebis kurssac.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. Rlonts. (xmebi: ukve sami saaTia).
T. Rlonti. (s.-f.) batonebo!..
Tavmjdomare. jer sam saaTs 5 wuTi uklia. Tqven amdenxans unda
SemogetanaT amis Sesaxeb werilobiTi gancxadeba Tu gnebavdaT. exla
ukve miveci sityva orators. gTxovT ganagrZoT Tqveni sityva.
T. Rlonti. b-o! rodesac 2 ivliss Cven pirveli nabiji gadavdg-
iT qarTuli bonebis gamosacemad saqarTveloSi, Cven maSin avRniSneT
is mdgomareoba, romelSiac mosalodneli iyo Cavardeboda qarTu-
li fuli, qarTuli fulis suragoti, qarTuli fulis arseboba. Cven
avRniSneT maSin, rom Tu sazogadoT evropis did saxelmwifoTaTvis
aris mZime fulis sakiTxis mogvareba, miT umetesad ufro Zneli iqneba
igi iseT sust saxelmwifosaTvis, rogoric aris saqarTvelos respub-
lika. me vambob, faqtiurad Seiqmna iseTi mdgomareoba, rom ara qar-
Tul bonebs aqvs upiratesoba, TviT amier kavkasiis bonebs. da marTlac,
qarTuli boni daeca ara sterlingebTan SedarebiT, aramed ufro igi
daeca amier-kavkasiis niSnebTan SedarebiT. am Jamad amier-kavkasiis
bonebi bazarze iyideba 3-60% ufro Zvirad, vinem qarTuli boni. (xma:
tyuilia, Semcdaria!) mxolod erT rameSi ar gamarTlda CvenSi prog-
nozi. es kerenskebis da nikolozis fulis Sesaxeb. eseni marTlac Zli-
er daecnen. magram am dacemas Tavisi gasamarTlebeli mizezebi aqvs. es
aris is, rom denikinma Zlier waiwia win, bolSevikebi mowyden gareSe
bazars, mowyden zRvebs da didZali fulis brunvis asparezi SeizRu-
da, maSasadame, saqonlis cirkuliacia Sesustda, da amitomac daeca
fasi. es aris obieqtiuri mizezi, imisa, Tu ratom daeca nikolozis
fulis da kerenskis fasi. rasakvirvelia SeiZleba kidev davasaxeloT
mizezebi kerenskis kursis dacemisa, magram me ar davasaxeleb imi-
tom, rom kerenskis fasis dacema ar aris Cveni fulis fasis gaZlier-
ebis da Cveni ekonomiuri aRorZinebis winamorbedi. mZlavr saxelmwi-
foebTan SedarebiT Cveni bonebis kursi Zalian dacemulia. es kidev
savalaloa Cveni ekonomiuri cxovrebisaTvis. raSi gamoixateba Cveni
fulis kursis dacema. es gamoixateba imaSi, rom is biujeti, romel-
ic Cven gvaqvs gaizrdeba Zalian, rodesac Cveni fulis fasi daecema.
maSasadame, saxelmwifoebrivi politika safrTxeSi Cavardeba, gaiz-
arda siZvire ise, rom igi autaneli gaxdeba demokratiisaTvis. Cve-
ni fulis mdgomareobis umTavresi ubedureba imaSi ki ar aris TiTqo
inglisis upasuxismgeblo jgufebi, an da evropis spekuliantebis
mier iyos gamowveuli Cveni fulis kursis dacema. ara, es gareSe mize-
zebi ar iwveven aseT movlenas. amas aqvs Sinagani mizezebi, romelic
gamomdinareobs saekonomio politikidan, da amas mivaqcev mec Tqvens

372
yuradRebas. is nakli, romelic axlavs da qmnis fulis kriziss moiTx-
ovs Cvengan did yuradRebas, vidre gareSe arsebuli pirobebi. Cveni
fulisaTvis da biujetisaTvis erT rames aqvs mniSvneloba. aqvs mniS-
vneloba imas, Tu rogor SevZlebT Cven saxelmwifo aparatiT gadasaxa-
debis Sekrebas. magram es ar aris mTavari. demokratiuli saxelmwifo
ar aqcevs mTavar yuradRebas gadasaxadebis Sekrebas. umTavresia
mrewvelobis da sawarmoo energiis gaZliereba _ ai es aris mTavari da
ara gadasaxadebis sistema. umTavresi aris vimeoreb mrewvelobis da
warmoebis intensiuri ganviTareba.
me amas mivaqcev Tqven yuradRebas da aRvniSnav im defeqtebs, rom-
lebic gvaqvs Cven. Cven, rom saekonomio sistema ara gvaqvs, amas am­
tkicebs mrewvelobis mdgomareoba CvenSi. aviRoT magaliTisTvis igi
(mrewveloba). gasul krebaze aq vaWroba-mrewvelobis uwyebis warmo-
madgenelma Cven gvisayvedura, rom TiTqos Cven ar mogvepoveba swori
mosazreba da is masalebi, romelic Cven moviyvaneT TiTqos ar Seef-
ereboda sinamdviles.
axla vsargeblob SemTxveviT da minda aRvniSno zogierTi ram Cveni
mTavrobis saekonomio politikidan, miT umetes, rom es mWidrod aris
dakavSirebuli im sakiTxTan, romlis Sesaxebac axla gvaqvs saubari.
Cven iq vamtkicebdiT, rom CvenSi, Cven saxelmwifo niadagze, ispo-
ba mrewvelobis dawesebulebani, maSin, rodesac Cven irgvliv, mezo-
bel respublikaSi arsdeba samrewvelo dargebi-Tqo.
vimeoreb, marto gadasaxadebis Sekreba ar aris sakmao. mrewve-
lobis da aReb- micemobis ganviTareba qmnis saxsars, wyaros, romelic
amtkicebs fuls da bonebs. mTavrobis saTaveSi myofi xalxi am mTavar
saZirkvels ver aqceven yuradRebas da ver uvlian am dargebs, rom-
lebic Seadgenen Cveni movlis aucilebel sagnebs. aviRoT magaliTad
Tambaqos saqme. aq vaWroba da mrewvelobis uwyebis warmomadgenelma
ganacxada, rom Tambaqos da papirosebs Tavisuflad vaZlevdiT gareSe
saxelmwifoebso. magram daSales maSin is, rom swored am niadagze
Seiqmna azerbaijanSi da somxeTSi qarxnebi.
magram kidev ufro uaresi aris is, rac uwarmoebia mTavrobas Cven
saekonomio politikaSi. saxeldobr mas gadauwyvetia, radganac kar-
gi fasebia ucxo bazarze Tambaqoze, amitom saWiroa aqedan foTlovan
Tambaqos gatana ucxo bazarze, vinaidan iq didi fasebi aris da mogeba
dagvrCebao. me vambob aq aris ekonomiuri sisuste, ekonomiuri uniada-
goba. ras niSnavs gavitan Tambaqos foTlebs ucxo bazarze, vinaidan iq
mas maRali fasebi aqvso? es niSnavs imas, rom saxelmwifo amas sCadis
fiskalur mosazrebiT. Cven vambobT, rom saxelmwifos politika ar
unda iyos dayrdnobili fiskalur miznebze, Cven unda vcdilobdeT
TviT saqarTveloSi SevqmnaT niadagi mrewvelobis da aReb-micemobis
gansaviTareblad.
Cven unda miviRoT saxelmZRvanelod is, rom CvenSi ganviTardes
adgilobrivi mrewveloba da Tu mogvepoeba raime nedli, daumuSave-

373
beli masala, Cven unda vecadoT igi aqve gadavamuSavoT. Tu Cven mi-
viRebT finansTa da vaWroba-mrewvelobis saministros warmomadgene-
lis azrs, rom gavitanoT gadaumuSavebeli masala, radgan dRes aseT
nedl masalas sazRvar-gareT maRali fasebi aqvs, es imas niSnavs, rom
dRes gavitanT Tambaqos, xval kidev sxvas, amas miecema sistematiuri
xasiaTi. xolo es garemoeba Zirs gamouTxris Cveni mrewvelobis ganvi-
Tarebas da isev sxva qveynebs mivcemT saSualebas isargeblon nedli
masaliT da ganaviTaron sakuTari mrewveloba.
Cven, rom garkveuli da mizanSewonili ekonomikuri politikiT
vmoqmedobdeT, ar viqnebodiT gatacebulni daumuSavebeli masa-
lis gataniT da misgan miRebul SemTxveviT SemosavaliT, Cven yovel
RonisZiebas vixmardiT xeli Segvewyo upirvelesad yovlisa Cveni
mrewvelobis ganviTarebisaTvis; da maSin Cven naTlad davinaxavdiT,
rom am gziT Cveni mogeba gacilebiT ufro didi da Zvirfasi iqneba
vidre iseT SemTxvevaSi mogeba, rogorc aris gadaumuSavebeli saqon-
lis gatana. warmoidgineT, rom xval evropaSi am saqonelze fasebi
daeca, maSin xom aseTi politika gamarjvebuli iqneboda. raRas iza-
vdiT maSin, daabrunebdiT am saqonels da SeudgebodiT mis damzade-
bas, magram es metad dagvianebuli iqneboda.
Tavmjdomare. ukacravad, batono oratoro, ukve sam saaTze me-
tia. reglamentis Tanaxmad sxdoma ixureba sam saaTze. rogor gnebavT:
ganvagrZoT kreba, Tu gadavdoT? aris winadadeba ganvagrZoT kreba
da saSvaleba mivceT orators daaTaos sityva. (kenWis yriT kreba ga-
dadebulia).
sxdoma ixureba 3 saaTsa da 5 wuTze.

374
saqarTvelos damfuZnebeli kreba
ormocdameCvidmete sxdoma

(57)

1919 weli, oqtombris 31. tfilisi, sasaxle.

Tavmjdomareobs damfuZnebel krebis Tavmjdomaris ufrosi am­


xanagi
al. lomTaTiZe.
mdivnobs damfuZnebel krebis mdivani konstantine jafariZe.
prezidiumSi arian:
eqvTime TayaiSvili,
gr. naTaZe,
simon mdivani.
sxdoma iwyeba naSuadRevis 12 s. 20 w.
Tavmjdomare. gTxovT dabrZandeT, sxdoma gaxsnili gaxlavT. mdi-
vani mogaxsenebT dRiur wesrigs.
mdivani. (kiTxulobs komisiebSi gadasacem kanonproeqtTa nusxas
da dRiur wesrigs).

komisiebSi gadasacemi sakanonmdeblo aqtebi.

1. ganaTlebis komisiis proeqti dekretisa _ saqalaqo uwyebaTa


saxelmwifo mosamsaxureTaTvis jamagiris momatebis Sesaxeb. gadaece-
ma Sromis da safinanso-sabiujeto komisias.
2. Sinagan-saqmeTa saministros veterinarul ganyofilebis da
saveterinaro personalis Statebisa da jamagirebis Sesaxeb. – sabiu-
jeto-safinanso komisiaT.
3. Sinagan-saqmeTa ministris proeqti dekretisa – fosta-­teleg­
rafis korespondenciis nixris gadidebis Sesaxeb. gadaeca sabiujeto-­
safinanso komisias.
4. Sinagan-saqmeTa ministris, dekreti – mazris miliciis jamagi-
ris gadidebisa. _ sabiujeto-safinanso da adgilobriv mmarTvelobis
da TviTmmarTvelobis komisias.

375
dRiuri wesrigi:

1. saboloo teqsti – samxedro saWiroebisaTvis 15 mil. man. ga-


dadebis dekretisa.
2. saboloo teqsti – saxazino rkinis gzis sammarTvelosaTvis
13.306.324 man. damatebiT kreditis gaxsnis dekretisa.
3. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – gzatkecilebis
sammarTvelos warsuli wlis xarjebis dasafaravad 180.730 man. da 22
kap. gadadebis Sesaxeb.
4. proeqti dekretisa _ gzatkecilebis sammarTvelos gankargule-
baSi 380.000 man. kreditis gaxsnisa – oseTis samxedro gzis SesakeTeb-
lad.
5. proeqti dekretisa _ veqilobis uflebis gansazRvrisa da nafic
veqilTa axali sabWos arCevisa.
6. Sinagan-saqmeTa ministris gancxadeba Sinaur mdgomareobis
Sesaxeb.
7. gagrZeleba msjelobisa – saqarTvelos respublikis bonebis ga-
mocemis gangrZobis dekretis Sesaxeb.
8. pirveli (zogadi) ganxilva finansTa ministris sabWos debulebisa.
9. socialist-federalistTa fraqciis winadadeba sagangebo komi-
siis arCevis Sesaxeb _ mousavlobis gamo dazaralebulTa mdgomareo-
bis adgilobriv gamosarkvevad.
10. yofili tfilisis fosta-telegrafis olqis mosamsaxureTa sa-
likvidacio xarjebis dasafaravad 100.000 man. gadadebis dekretisa.
Tavmjdomare. winadadeba gaxlavT Semotanili, rom mexuTe sakiTxi
dRiuri wesrigisa, Sesaxeb veqilebis uflebis gansazRvrisa da nafic
veqilTa axali sabWos arCevisa, boloSi iqnas moqceuli. vis surs si-
tyva amis Sesaxeb? sityva aravis surs. vin aris winaaRmdegi Semosul
winadadebisa? aravin. winadadeba miRebulia.
pirveli sakiTxi gaxlavT: saboloo teqsti samxedro saWiroebi-
sTvis 15 mil. maneTis gadadebis dekretisa. sityva ekuTvnis momxseneb-
els b. grigol naTaZes.
gr. naTaZe. (kiTxulobs dekretis saboloo teqsts. teqsti miRe-
bul iqmna ucvlelad).
Tavmjdomare. meore sakiTxi: saboloo teqsti saxazino rkinis
gzebisTvis kreditis gaxsnis dekretisa. sityva ekuTvnis momxsenebels
b. naTaZes.
gr. naTaZe. (kiTxulobs saboloo teqsts. dekreti miRebul iqmna
ucvlelad);

376
zogadi ganxilva dekretisa _ gzatkecilebis
sammarTvelosTvis warsul wlis xarjebis
dasafaravad 180.730 man. kreditis gaxsnisa.

Tavmjdomare. sityva ekuTvnis momxsenebels b. asaTians.


al. asaTiani. (er.-dem.) wreuls gzaTkecilebis uwyebis mier meti
Tanxa daixarja, vinem amisTvis gaxsnili iyo krediti. is xarjebi, ro-
melic warsul wels uwyebas mouvida, am kreditiT ver daifara da
darCa gansakuTrebuli daufaravi Tanxa.
uwyeba sTxovs damfuZnebel krebas daamtkicos „180.730“ maneTis
xarji, romelic uwyebis mier gaweuli iyo warsul wlis ganmavlobaSi.
safinanso komisiam ganixila es, sakiTxi miiRo es krediti da exla
winadadebas aZlevs, damfuZnebel krebas daamtkicos igi.
Tavmjdomare. vis surs sityva amis Sesaxeb? msurveli aravin aris?
vin aris winaaRmdegi muxlobriv ganxilvisa? aravin. maSasadame moma-
val sxdomaze daubrundebiT meore ganxilvas.
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxi:

proeqti dekretisa, gzatkecilebis sammarTvelos


gankargulebaSi 380.000 man. kreditis gaxsnisa _
oseTis samxedro gzis SesakeTeblad.

momxsenebelni arian: wulaia da WavWaniZe. sityva ekuTvnis pirvel


momxsenebels b. wulaias.
wulaia. (kiTxulobs dekretis saTaurs) dekretis Sinaarsi aseTia:
(kiTxulobs dekrets) es gza, rogorc aris aRniSnuli ganmartebiTi
baraTSi, ganiyofeba or nawilad: erTi nawili quTaisidan – Wreba-
lomde, romlis sigrZe 66 versia da romlis mdgomareoba SedarebiT
umjobesia. xolo rac Seexeba meore nawils misi sigrZe 109 versia; aq
ki SedarebiT Zalian glaxa mdgomareobaa.
aq SeiZleba mogzauroba mxolod karg amindSi, cud amindSi ki mi-
mosvla SeuZlebelia. amitom sagzao uwyeba Txoulobs im Tanxis gaRe-
bas, romelic aris moxsenebuli ganmartebiTi baraTSi.
aq aris wamoyenebuli mTavari debuleba da Sexeduleba finansTa
uwyebisa, romelsac am Tanxis gaRebis sawinaaRmdego ara aqvs ra. mx-
olod uwyebis azriT es saWiroeba unda dakmayofilebul iqnas 100
milionian fondidan da ara gansakuTrebuli Tanxis gaRebiT. amis
Sesaxeb, Cven davibareT uwyebis warmomadgeneli, romelmac gagvacno
saqmis viTarebas da aRniSna, rom is Tanxa, romelic iyo gadadebuli
sakmao ar aris da saWiroa fulis gamoTxova damatebiT.
aqve aris darTuli gzaTa uwyebis Sexeduleba. amis Semdeg sag-
zao komisiam es moxseneba daadastura, amasve iziarebs saxelmwifo

377
kontroli, komisiam iqonia msjeloba da sasurvelad dainaxa, rom es
dekreti miRebul iqmnas sruliad ucvlelad. amitom sagzao komisiis
saxeliT vTxov damfuZnebel krebas miiRos es dekreti.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis meore momxsenebels b. WavWaniZes.
WavWaniZe. safinanso-sabiujeto komisiam ganixila es dekreti da
manac daadastura da Tanaxma aris, rom uwyebis gankargulebaSi ga-
dadebuli iyos es, dekretSi aRniSnuli, Tanxa.
Tavmjdomare. vis surs sityva amis Sesaxeb? msurveli aravinaa. vi-
naa winaaRmdegi, rom gadavideT muxlobriv ganxilvaze? aravin. gTx-
ovT waikiTxoT.
wulaia. (kiTxulobs dekrets muxlobriv. dekreti miRebulia ucv-
lelad).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis moxsenebisaTvis Sinagan saqmeTa mi­
nistrs.

Sinagan-saqmeTa ministris gancxadeba


Sinaur mdgomareobis Sesaxeb.

n. b. ramiSvili. moqalaqeno, damfuZnebel krebis wevrno! vinc mi-


udgomlad gadaavlebs Tvals ukanasknel ambebs da mas jerovanad as-
won-daswonis, misTvis ueWveli iqneba erTi garemoeba, saxeldobr is,
rom am gamosvlebis dros Cven saqme gvaqvs ara im ZalebTan, romelnic
gamowveulni arian Cveni Sinaur social-politikur cxovrebis gan-
viTarebiT, aramed ucxo ZalebTan, romelnic CvenSi SemoiWren ucxo
saxelmwifodan da cdiloben sxvisi xeliT, meti unda vTqva, sxvisi sisx-
liT, Tavis bneli moqmedebis gaCaRebas. Cvens damoukideblobas, Cvens
saxelmwifoebriobas ver urigdebian: erTis mxriv reaqciis mesaidum-
leni da meores mxriv egredwodebuli wiTel xiStebze dayrdnobili
jgufebi, romelnic erTnair gabedulobiT da energiiT ebrZvian Cven
damoukidebel cxovrebas, icaven Zvel mpyrobelobas da scdiloben
ganTavisuflebul erTa kvlav damonebas.
saqarTvelos erma ara erTxel SesZlo ukuqceva xmal amoRebul ga-
reSe mtrisa, es ara erTxel daamtkica man im brZolaSi, romelsac Cven
vawarmoebdiT gareSe mterTan da es gareSe mtrebi iZulebulni arian
Tavis taqtika Sescvalon da miznad daisaxon Cveni saxelmwifoebrio-
bis cixe SigniTac gastexon, rom am gziT CvenSi gaaCaRon anarqia da am
anarqiis talRebSi CaaxrCon Cveni damoukidebeli saxelmwifo.
me movaled vracx Cems Tavs damfuZnebeli krebis da xalxis winaSe
gadaWriT ganvacxado, rom swored aseT mizans isaxaven moxaliseTa
laSqris agentebi CvenSi, romelnic did saxelmwifoebs arwmuneben,
TiTqos Cveni saxelmwifo wes-wyobileba bolSevikuria, Cveni sazo-
gadoebriv-politikuri saqmianoba anarqiuli da amitomac saWiro
aris, rom CvenSi Semovides ucxo Zala, Savi reaqciis saxiT, rom

378
bolSevikuri moZraoba mospon da aRadginon CvenSi wesrigi. aseT
pirobebSi Tavis-Tavad bunebrivi aris ltolvileba, rom CvenSi gaa-
Zlieron anarqia da miT gza gaukafon demokratiul, saqarTveloSi
CrdiloeTidan reaqcionur talRis SemoWras da Cveni damoukidebe-
li cxovrebis aRkveTas.
moqalaqeno, kidev ufro aSkara aris CvenTan damokidebuleba ko-
munistur ruseTisa. Tqven iciT, rom is marcxdeba evropiul ruseTSi
da ranairic unda iyos misi mdgomareoba, erTi ram aSkara aris: misi
Zalebi iq sustdeba da is iZulebuli aris Tavisi baza sxva qveynebSi
gadaitanos. aseTi baza aris aziis samflobeloni. amiT aixsneba is
garemoeba, rom sabWoTa mTavroba gansakuTrebul yuradRebas aqcevs
Turqestanis fronts da Tavisi baza TurqestanTan erTad gadmoi-
tanos CvenSic, rom aziuri qveynebi aamxedron, vinaidan maT kargad
ician, rom komunistur eqsperimentebs ufro meti niadagi aqvT ara
kulturuli qveynebSi, aramed CamorCenil, aziur qveynebSi. (taSi
marjvniv. gvazava. marTalia!) nu Tu Tqven ar icodiT, rom is eqsper-
imentebi, romelsac axdenen bolSevikur ruseTSi, swored Seesabame-
ba CamorCenil ruseTis sazogadoebriv cxovrebas da ara evropiul
kulturul cxovrebas? (replika: Tqven ar icodiT! xmauroba. Tavmj-
domare: gTxovT nu uSliT orators). amiT aixsneba is cda, rom swored
am komunistur eqsperimentebisTvis axali baza gaiCinon da aseT axal
bazas warmoadgens Turqestani. da Tqven iciT, ra mniSvnelobas aZlev-
en isini am aziur qveynebs. aseTi strategiul mosazrebiT, romelic
gamomdinareobs am Jamad bolSevikur mTavrobis samxedro asparezis
mdgomareobidan, aixsneba is garemoeba, rom isini gansakuTrebuli
yuradRebas aqceven Cven qveyanas da scdiloben aq Tavisi baza gadmoi-
tanon. swored amiT aixsneba is garemoeba, rom Cveni mowinaaRmdegeni
gzavnian CvenSi mraval agentebs did Zali TanxiT da avaleben miiRon
yovelnairi saSvaleba, raTa dascen Cveni demokratiuli wyobileba,
aafrialon droSa sabWoTa mTavrobisa da Seqmnan iseTi mdgomareoba,
rodesac xiStebiT da ara ideiT SesZleben isini Cveni damoukideblo-
bis, Cveni saxelmwifombriv wyobilebis damxobas.
da ai, sworeT am ZalTa ltolvilebiT aixsneba is gamosvlebi, ro-
melTac adgili hqondaT CvenSi. ibadeba kiTxva: rogor SeiZleba ucxo
saxelmwifoebi SemoiWren CvenSi da TavianTi gegmebi ganaxorcielon?
me vambob: Cven faqtiurad oms gvicxadebs gareSe Zala, romelic eyrd-
noba ara adgilobriv elementebs da misTvis yovelnairi saSvaleba
misaRebia, is moqmedebs am SemTxvevaSi ise, rogorc moqmedebs ucxo
saxelmwifo, rodesac is SeiWreba romelime dapyrobil kuTxeSi da
eZebs agentebs miuxedavad imisa, ranairic ar unda iyvnen isini da
swored amiT aixsneba is garemoeba, rom maT, gamoZebnes aiyolies da es
elementebi, – sazogadoebriv naZiralebidan.
Tqven iciT, rom es damtkicda namdvilad. maT SeaiaraRes am
gamosvlebis dros mosyiduli ucxo elementebi, Cinelebi da ra-

379
modenimed ruseTidan mosuli sxva Zalebi. es damtkicda samtrediis
raionSi. Semdeg: maT Tavis samsaxurSi moiwvies cnobili yaCaRebi. es
damtkicda maSin, roca Cven gavigeT, rom ingliseli eqimis mkvleli
cnobili yaCaRi, vinme paiWaZe, maTTan aris da asrulebs teroristul
davalebas. es gamoirkva maSin, roca Sepyrobil iqmna TianeTSi vinme
jorbenaZe, romelsac amoaCnda sia bolSevikebis, romelTa didi naw-
ili aRmoCnda TianeTis mazris cnobili yaCaRebi da agreTve duSeTis
cixidan gamoqceulebi.
aris kidev erTi garemoeba. Tqven iciT, rom guriaSi iqmna Sepy-
robili 22 yaCaRi, romelTac gaZarcves gemi „maria“. da me aucilebel
saWiroebad mimaCnia aRvniSno erTi garemoeba, romelsac metis meti
damaxasiaTebeli mniSvneloba aqvs. isini Sepyrobili iyvnen imitom,
rom guriis soflebSi Sesvlisas isini eZebdnen bolSevikebs. xalxma
am garemoebas miaqcia yuradReba, maT daedevnen da Sedegi Tqven iciT.
aqedan damtkicda, rom es yaCaRebi ama Tu im gziT bolSevikebTan iyvnen
dakavSirebulni. Cven viciT, rom lagodexis gamosvlaSi did monaw-
ileobas iRebdnen agreTve cnobili yaCaRi, vinme pepo, romelic erTi
meTaurTagani iyo am ajanyebaSi. da Tu yvela amas Cven mxedvelobaSi
miviRebT, maSin aSkara iqneba, rom bolSevikur gamosvlebisTvis sul
erTi iyo, vin miiRebda monawileobas am gamosvlebSi. maTTvis saWiro
iyo mxolod erTi ram, – xeli SeewyoT im gegmis ganxorcielebisaTvis,
romelsac imuSavebs moskovis sovnarkomi da misi adgilobrivi agen-
tebi. am miznis gansaxorcieleblad SeukavSires yaCaRebi sxva mosyid-
ul elementebs da moaxdines gamosvla. erTi garemoeba aris kidev aR-
saniSnavi. am yaCaRebis da bnel elementebis faqtiur xelmZRvanelad
gamodga agreTve cnobili SantaJisti „qoroRli“ _ iliko mgelaZe _
romelsac datusaRebis dros aRmoaCnda gegma ajanyebisa aq, qalaq-
Si. is sxvaTa Soris Sepyrobili iqmna im cnobebiT, romelic miviReT
TianeTis mazraSi mis mier gagzavnil agentis wyalobiT. me saWirod
mimaCnia aq ganvacxado, rom, garda yaCaRebisa, romelzedac mogaxsen-
eT, maT razms amSvenebdnen dezertirebi, mets vityvi _ yaCaRebis didi
nawils dezertirebi Seadgenen. garda amisa maT razmSi iricxebian me-
fis yofili oficrebi, mezRvaurTa kavSiris faqtiuri xelmZRvaneli
deniaga da oTxic qerCidgan misuli mezRvauri oficeri. isini Tavis
Tavs bolSevikebs uwodeben, magram saerTod isini iseTi elementebi
arian, romelic ferumarils icvlian: dRes denikinis agentebi gax-
lavan, xval bolSevikebis ideologebad gamodian. saerTod ki sxva da
sxva petrubaciis dros Tavisi bneli moRvaweobiT da Savi saqmeebiT
cdiloben Seqmnan anarqia Cven saxelmwifoSi da amiT xeli moiTbon da
miscen saSvaleba saqarTvelos damoukideblobis mowinaaRmdege ele-
mentebs maTi Savi zraxvani ganaxorcielon.
ai, swored, es ukanaskneli iyo is elementi am gamosvlaSi, rome-
lic akavSirebda ors erTi SexedviT sxva da sxva socialur mimar-
Tulebis matarebel jgufs, – bolSevikebs da denikinelebs. swored

380
aseT pirobebSi Sesdga sruliad bunebrivad bloki: Tqven bolSevike-
bis gverdiT xedavT denikinis aSkara agentebs da amave dros yaCaRebs,
dezertirebs da qurdbacacebs. da swored es garemoeba gvaZlevs Cven
gasaRebs im gamosvlebisas, romlebsac adgili hqonda CvenSi. aq SeerT-
da sxva da sxva elementebi da sxva da sxva midrekilebiT. maT marTebs
agreTve erTi ram: anarqiis gaRviveba da anarqiaSi Cveni saxelmwi-
fos dasamareba. xolo ra gziT moxdeboda, an, sad unda daewyo ase-
Ti gamosvlebi, amas erTi elementebisTvis _ bolSevikebisTvis _ gan-
sakuTrebuli (mniSvneloba ar hqonda, magram mas didi mniSvneloba
hqonda im elementebisTvis, romelic moswolia Cvens saxelmwifos da
ucdis xelsayrel moments Cvenze gamolaSqrebisaTvis. da ai, aq aris
axsna im garemoebisa, rom Cven winaaRmdeg gamoilaSqra am Zalam jer
soxumSi da mere yvelaze ufro did gamosvlas amzadebda foTSi. da,
Tu Tqven CaukvirdebiT am qalaqis strategiul mniSvnelobas, TqvenT-
vis aSkara iqneba Semdegi: erTi wuTiT warmovidginoT, rom es gamosv-
la maTi gamarjvebiT damTavrebuliyo da is elementebi, romlebic
ibrZvian Cveni saxelmwifoebriobis winaaRmdeg, SesZlebodnen gamar-
jvebas, maSin CvenTvis aSkara iqneba erTi ram: fronti xelaT dairR-
veoda, fronts gauCndeboda zurgSi damrRvevi Zala. es gamoiwvevda
ara saxelmwifoebriv elementebis amoZravebas afxazeTSi, xolo rac
Seexeba foTs, sakmarisi iqmneboda, droebiT, bolSevikur droSis af-
rialeba, maSinve SeiaraRebuli samxedro Zala zRvidan da agreTve
xmeleTidan denikinis jari gamoilaSqrebda Cvens winaaRmdeg. war-
movidginoT erTi wuTiT bolSevikuri droSis afrialeba soxumSi da
foTSi. es iqneboda sayviri, romelic Cvens respublikaSi miuxmobda
general denikins da Tavisuflebas fex-qveS gaaTelvinebda. (gvazava:
Tqven, romeli droSa gaqvT!) is droSa, romelic miiRo parlamentma.
(juReli: wiTeli droSa). saxelmwifos, b-no gvazava, aqvs erTi dro-
Sa... (gvazava: swored es gvinda, rom erTi droSa hqondes) aseTi iyo
mdgomareoba. mTavrobis gancxadebidgan Tqven iciT, rom Cven winaswar
gvqonda Sesaferi cnobebi miRebuli da amiT aixsneba, rom Cven zomebi
miviReT, da swored mTavrobis mier miRebul zomebis wyalobiT aixs-
neba is, rom verc erT umTavres adgilSi gamosvla ver moaxdines. iyo
didi mzadeba TviT respublikis mTavar qalaqSi, mTavrobis da adgi-
lobriv TviTmmarTvelobis mier miRebul zomebiT, ramdenjerme Cveni
mowinaaRmdegeebis gegma CafuSul iqna. Semdeg, Cven movaleT vracxT,
ganvacxadoT, rom is mzadeba, romelsac adgili hqonda foTSi, metis
metad farTe iyo da amave dros am gamosvlaSi iyvnen CaTreulni is el-
ementebi, romelnic TviT mdgomareobiT, pirdapir unda emsaxurebod-
nen saxelmwifos, gansakuTrebiT CarTuli iyo floti. da Tqven iciT,
rom adgilobriv TviTmmarTvelobis da administraciis mier miRebul
zomebiT es gamosvla acilebuli iqmna.
Semdeg me saWirod mimaCnia ganvacxado, rom mzaddeboda didi ga-
mosvlebi TianeTSi, magram iq adgilobriv TviTmmarTvelobis mier

381
miRebul zomebiT gamosvlis SesaZlebloba acilebul iqmna da yvela
agentebi bolSevikebisa Sepyrobili. amnairad saxelmwifoebrivi wes-
rigi savsebiT dacul iqna. Semdeg, swored adgilobriv TviTmmarTve-
lobis, administraciis da saxalxo gvardiis unars da zrunvas miew-
ereba is garemoeba, rom TelavSi ar ifeTqa gamosvlam, sadac es orjel
iyo ganzraxuli, da sadac meTaurni Sepyrobilni iyvnen.
adgilobrivma warmomadgenelma, TviTmmarTvelobam, saxalxo
gvardiam da administraciam ixsnes Telavis mazra im gamosvlebidan,
romelTac adgila hqondaT Cveni respublikis sxva kuTxeebSi. Tqven
iciT, rom miuxedavad Cven mier miRebul zomebisa, zogierT adgileb-
Si gamosvla mainc moxda da swored iseT adgilas, sadac yvelaze
nakleb mosalodneli iyo. roca amboxebis meTaurni darwmundnen,
rom umTavres adgilebSi gavlena ara aqvT da ver SesZleben ambox-
ebis mowyobas aseT adgilebSi, yovel SemTxvevaSi advilad SeeZloT
sxva da sxva adgilebSi ramodenime soflis amxedreba mTavrobis wi-
naaRmdeg da mTeli maTi gamosvlebis faqti aq ramdenime soflis ga-
mosvliT gaTavda.
ibadeba kiTxva: ra gvaCvenes am gamosvliT? ranairi gakveTili
miiRo ara marto mTavrobam, aramed mTelma Cvenma respublikam? Cven
aq gadaWriT unda ganvacxadoT, rom erTad-erTi Sedegi am gamosvli-
sa aris Semdegi: xalxi maT ar ahyva, xalxi demokratiul wyobilebis
erTguli darCa da Cven sruli imedi unda gvqondes, rom SemdegSiac
ase darCeba da im avantiuristebs, romelnic sxva da sxva soflebSi
daZrwian, xalxi arasodes ar ahyveba, is ar uRalatebs demokratiul
gzas, romelsac misdevs da amiT miscems mTavrobas da damfuZnebel
krebas saSualebas, ganaxorcielos dawyebuli reforma, ganamtkicos
CvenSi demokratiuli wyobileba. Cven swored ase vfiqrobdiT da am
SemTxvevaSi Cveni molodini savsebiT gamarTlda. xalxi ver Seiqmneba
momxre am anarqiisa da es amitom, rom Tu is gayveboda anarqiis gzas,
anarqiis talRebi SeaCerebda agrarul reformis soflad cxovrebaSi
gatarebas da mis damTavrebas. da aq aris, batono, _ erovn.-demokrate-
bo, axsna (asaTiani: anarqiisa.) ara anarqiisa, romelsac xels uwyobs
zogierTi TqvenTan monaTesave jgufebi, aramed axsna im garemoebisa,
rom xalxi ar ahyva am anarqias, vinaidan xalxma icoda, rom Tu is ga-
hyveboda am anarqiis talRebs, is didi xniT, da SeiZleba samudamod,
daasamarebda am didi socialur da revoliucionur reformis ganx-
orcielebas da es Seiqmneboda safuZveli reaqciis gaZlierebisa. da
is xalxi, romelic winaaRmdegia reaqciisa, ver gahyveboda am anarqiis
mociqulebs. xalxma icoda kidev erTi ram: ...(maWavariani: ra SuaSia
es?) es im SuaSia, rom aseTi Segneba, rom ar hqonoda xalxs, is marTlac
gahyveboda maT, vinc mudam am anarqiisken mouwodebs, es jgufebi ari-
an ara marto marcxniv, marjvnivac arian da amas amtkicebs maTi presa.
xalxma erTi ram icis, icis, rom es anarqia Seaferxebs CvenSi sawar-
moo ZalTa ganviTarebas, gaamwvavebs ekonomiur mdgomareobas, da es

382
ukanaskneli ki gamoiwvevs cxovrebis gaZvirebis ufro swraf zrdas da
swored amiT aixsneba, rom xalxma zurgi Seaqcia anarqiis mociqulebs
da darCa erTguli demokratiul wyobilebisa. me vambob, – xalxma ga-
moiCina moqalaqeobrivi da politikuri simwife da Cven imedi gvaqvs
am gzas SemdegSiac ar gadauxvevs.
damfuZnebel krebisTvis saintereso aris erTi ram, – SeuZlian
Tu ara mTavrobas ganacxados, mosalodnelia Tu ara SemdegSiac ase-
Ti eqsperimentebi? da Cven unda vTqvaT, da TavSiac mogaxseneT Tu,
ra did mniSvnelobas aZleven bolSevikebi aziur kuTxeebs da sworeT
amiT aixsneba is garemoeba, rom im agentTa Soris, romelnic aq gamog-
zavnes, cnobili meTaurni arian bolSevikur ruseTisa, da es xalxi ase
advilad iaraRs ar dahyris da mTavroba fiqrobs, rom es jgufi Sem-
degSiac ganagrZobs Tavis cdas – gamoiwvios anarqia, es avantiuriste-
bi Tavis eqsperimentebze xels ar aiRebden da swored, rom SemdegSiac
es niadagi aRkveTili iqnes, Cven saWirod migvaCnia miviRoT Sesaferi
da sastiki zomebi. Cven aq mogaxsenebT, rom am antirespublikanur
da antisaxelmwifoebriv elementebis mTavar laSqars, warmoadgenen
yaCaRebi da qurd-bacacebi, xolo didi nawili am elementebisa, sazr-
doobs dezertirobiT. Tamamad SeiZleba iTqvas, rom yovel SemTxveva-
Si 2/3 yaCaRebisa, romelnic dafrialeben Cven saxelmwifoSi, Sesdgeba
dezertirebisagan. Tamamad SeiZleba iTqvas, rom dezertiroba ara
marto asazrdoebs da aZlierebs yaCaRebs, aramed asuldgmulebs im
elementebsac, romelic ilaSqreben maxviliT xelSi Cven saxelmwifos
winaaRmdeg. da amitom brZola am elementebis winaaRmdeg aris brZo-
la mimarTuli Cveni respublikis da im wyobilebis ganmtkicebisaken,
romelsac veraviTari avantiuristuli gamosvla verafers daaklebs.
Tavis Tavad dezertiroba ara marto aZlierebs anarqias, aramed
nebiT Tu uneblieT xels uwyobs saxelmwifoebriv Ralats, aZlierebs
im elementebs, romelnic amzadeben niadags Cveni damoukideblo-
bis, Cveni Tavisuflebis mospobisa da, rasakvirvelia, saxelmwifo
valdebulia miiRos maT winaaRmdeg usastikesi zomebi. Cven Rrmad
darwmunebuli varT, Tu Cvens azrs gaiziarebs damfuZnebeli kreba,
Tu adgilobrivi elementebi, adgilobrivi TviTmmarTvelobani
mzgavsad im energiisa, romelic maT gamoiCines am avantiuristul
gamosvlebis CaqrobaSi, Seecdebian yovel ZalRoniT SeebrZolon im
sens, romelic Cven sazogadoebriv cxovrebas aforiaqebs, Seecdebi-
an, rom es mTavari seni, romelsac soflis cxovrebaSi arev-dareva
Seaqvs, dezertiroba mospon da likvidacia uyon yvela im elemen-
tebs, romelnic aZliereben yaCaRobas da qmnian anarqias. – Cven dar-
wmunebulni varT, Tu aseTi zomebis meRebaSi CvenTan iqneba ara mar-
to damfuZnebeli kreba, aramed adgilobrivi TviTmmarTvelobanic
– Cven mivaRwevT mizans da amiT moWrili iqneba is xe, romelzedac
sxedan antirespublikanuri elementebi, romelnic amzadeben axal
avantiuristul gamosvlebs.

383
Semdegi, me Tqven mogaxsenebT, rom im orive razms, romelnic ucxo
saxelmwifodan CvenSi iWrebian da scdiloben anarqiis gaZlierebas,
ara aqvT fesvebi adgilobriv cxovrebaSi, isini ar arian SekavSire-
bulni, Sesisxlxorcebulni im elementebTan, romelnic Seadgenen Cve-
ni saxelmwifoebriv cxovrebis safuZvels, magram Cven saxelmwifos
farglebSi imyofebian iseTi elementebi, romelnic maT zurgs uma-
greben, qmnian antirespublikanur atmosferos da aadvileben aseT ga-
mosvlebs. Cven miznad visaxavT aseT elementebisagan saxelmwifos saz-
Rvrebis gawmendas (taSi er. dem. skamebze) Cven darwmunebulni varT,
rom sworeT is ucxo elementebi, romelnic aq rCebian ara imitom, rom
miiRon monawileoba sawarmoo cxovrebis ganviTarebaSi, rCebian ara
imitom, rom saerTod xeli Seuwyon Cveni kulturul winsvlas, aramed
imitom, rom dro ixelTon, anarqia gaaZlieron da moamzadon niadagi
ucxo Zalebis SemoWrisaTvis, roca aseTi elementebs movspobT, maSin
aRkveTili eqnebaT yovelnairi saSvaleba am elementebs, ucxo Zalis,
gamoslvisTvis, romelzedac mogaxsenebT, da Cven darwmunebuli varT,
rom am SemTxvevaSi im gzas, romelsac adgia mTavroba, gaiziarebs
damfuZnebeli kreba, da miiRebs CvenTan erTad zomebs im muxanaTur
saqcielis winaaRmdeg, romelsac awarmoeben is ucxo Zalebi, romel-
nic emuqrebian saxelmwifos xmliT xelSi da amave dros aZliereben
anarqias, Cven darwmunebuli varT, rom damfuZnebeli kreba da mTe-
li demokratia miznad daisaxavs mTavrobas xeli Seuwyos da roca
marTla damkvidrdeba iseTi urTierToba, romelic aucilebeli aris
da roca am zomebs saxelmwifoebrivi aRmSeneblobisaTvis mxars dau-
Wers mTeli sazogadoeba, amiT mospobili iqneba niadagi gamosvlisa
da amiT ganmtkicdeba is aucilebeli saxelmwifoebrivi wesrigi, ro-
melic saWiro aris misi kulturuli winsvlis da ganviTarebisaTvis.
me darwmunebuli var, rom is gza, romelsac misdevs Cveni mTavro-
ba, aris gza mTeli Cveni xalxis. (saerTo taSi)

fraqciaTa gamosvlebi.

Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damfuZnebel krebis wevrs b. gr. ve-


Sapels.
gr. veSapeli (erovnuli partia). damfuZnebeli krebis wevrno! is
ajanyeba, romlis mospobazedac mogvaxsena Sinagan-saqmeTa ministrma,
rogorc TviT soc.-demokratiulma presam aRniSna, gamodga „oper-
etka“ (rusulad rom vsTqvaT), ase iyo dabeWdili gazeT „borba“-Si.
rasakvirvelia, aseT operetul ajanyebis likvidaciis Sesaxeb
moxseneba mTavrobisaTvis aris advili da martivi.
rogorc aRniSnes, es ajanyeba iyo mowyobili mxolod ucxo ele-
mentebis mier, e. i. Taosnoba, rogorc gegmis mxriv, ise saxsris, fulis
mxriv, savsebiT gamomdinareobda ucxo agentebisagan.

384
SigniTi Zalebi, Tundac iseTi, romelnic ukmayofiloni arian
mTavrobisa, am ajanyebaSi ar gareulan da amitom ajanyebas farTo
adgilobrivi xasiaTi ar hqonia.
Cven mogvaxsenes, Tu vin iyvnen es ucxo elementebi, eseni yo-
filan komunistebi da denikinelebi, dRevandel politikur termi-
nologiiT, xolo ubralod rom vsTqvaT, komunistebi da denikinelebi
arian rusebi. (Sengelaia: Tqven romel banaks ekuTvniT?) Cven vekuT-
vniT qarTul erovnul partias da yovel SemTxvevaSi Cveni partia ar
Seadgens arc erT ucxo eris partiis fraqcias.
ai, batonebo! am ucxo elementebma, rus komunistebma da rus deni-
kinelebma, moawyves ajanyeba CvenSi da mTavrobam es icoda, rogorc
es oficialuri gancxadebidan sCans, romelic presaSi iyo dabeWdili,
ukve maisidan.
ase, rom, ufro adrec SeeZlo saministros im Zafebis likvidacia,
romelic mas didi xania xelSi hqonda.
ratom mTavrobam TavSive ar gaswyvita es Zafebi, ratom unda
moecada mas ukanasknel vadamdis?
amas, rom Tavi davaneboT, TviT ucxo elementebis komunistebis da
denikinelebis Semosvla, romelTac daeyrdno es ajanyeba, da gansa-
kuTrebiT komunistebisa, romelTa fulic iyo daxarjuli, da fuli
ki dRevandel weswyobilebaSi warmoadgens mTavar faqtors, ai am ele-
mentebis Semosvla Cvens Tvalwin da Cveni mTavrobis Tvalwin xdeboda.
Cvens Sinagan-saqmeTa saministros, rom wesierebis dacvaSi aqti-
ur politikas veravin dauwunebs, es aSkaraa, magram me mainc iZulebu-
li var xazi gausva im garemoebas, rom Cveni qveyana erTgvar oazisad
gadaiqca da denikinelebi da komunistebi, romelnic ruseTSi erT-
maneTs axrCoben, aq Tavisuflad daseirnoben da erTmaneTs exmarebian.
droa amas angariSi gaewios, droa amas bolo moeRos! visi yofnac ar
aris aucilebeli, arc ekonomiurad, arc kulturulad, is aq ar unda,
darCes. sxva ara iyos ra, amas gvikarnaxebs dRevandeli ekonomiuri
krizisi. sxvagan, magaliTad skandinaviaSi, ucxoelebis Semosvla mar-
to imitom aris SezRuduli, rom maTi mosvliT saWmeli ar daakldes
adgilobriv mcxovrebT.
Cven gvaxsovs is lmobierebis aqti, romelic soc.-demokratiam ga-
moiCina im bolSevikebis mimarT, romelnic damarcxebulni gamoiqcnen
Crdilo kavkasiidan; – Cven yvelas gvaxsovs, rogori masiuri xasiaTi
hqonda maT Semosvlas Cvens sazRvrebSi. es kidev parlamentis dros
iyo. maSin bevri kiTxulobda, vai Tu daiviwyon stumarT-moyvareoba
da CvenSiac ganagrZon TavianTi saqmeo; magram Cven gvarwmunebdnen,
rom, _ raki maT miecaT saSualeba damSvidebiT dabinavebisa da Wamisa,
isini amas aRar Caideneno.
SeiZleba bevri im emigrantTagani gamodga meTauri dRevandeli
ajanyebisa, yovel SemTxvevaSi Cinelebi maSin iyvnen Camoyvanili Cven-
Si. xom Cinelebi zarbaznisa da Tofis tyviis masalas warmoadgenen

385
da maTi datoveba saqarTveloSi zedmetia, Tundac b. juRelis ka-
zarmebSi, Cven viciT, rom am kazarmebSi exlac bevri Cineli muSaobs
da pursa sWams. me mgonia, rom am ekonomiuri krizisis dros, rodesac
auarebeli xalxi gamovida Tavis kalapotidan, Tu sadme aris samuSao,
qarTvel xalxSic bevri moipoveba am samuSaosTvis gamosadegi, Cveni
gadametebuli inter-nacionalobiT aixsneba yvelaferi es, vambob ga-
dametebiT, radgan darwmunebuli var, soc.-demokratebi CinelebTan
saerTo politikis enas ver gamosZebnian.
aq Cven mogviTxres erTi ambavi. es iyo qerCidan mezRvaur ofi-
cerTa mosvla foTSi. Cveni sazRvrebi dRemdis sruliad gaxsnilia.
sazRvrebi, rom daculi yofiliyo, nu Tu maT SeeZlebodaT qerCidan
Tavisuflad foTSi Camosvla da quCaSi seirnoba?!
erTis sityviT, yvela is ucxo elementi, romelmac miiRo ajanye-
baSi monawileoba da SeiZleba is fulic, romelic am saqmisTvis iyo
daxarjuli, ase Tu ise mTavrobis Tvalwin modioda saqarTveloSi
da me vgoneb, rom Sinagan saqmeTa saministros dRemdis SeeZlo im sas-
tik zomebis miReba, romelnic dResac ara aqvs miRebuli da romelTa
miRebas gvpirdebian momavalSi.
Sinagan saqmeTa ministrs SeuZlia damfuZnebeli krebis daukiTxa-
vad mieRo zomebi, rom yvela elementebi, romelnic Semovidnen saqar­
TveloSi, gaZevebul iqmnen mis sazRvrebidan...
es opereta SeiZleboda gadaqceuliyo tragediad, rom SigniTa uk-
mayofilo elementebi ahyolodnen am gareSe ajanyebulebs miT ufro,
rom ramdenime 10 milioni iyo am saqmisTvis gadadebuli.
mTavrobam ganacxada, SigniTa ukmayofilo elementebi, romelTac
aqvT raime socialuri mniSvneloba, ar gareula ajanyebaSi, garda
dezertirebisa da yaCaRebisa.
jer movrCeT moRalate elementebis daxasiaTebas.
Cven soc.-demokratebisagan bevrgan gagvigonia, rom marto repre-
siebiT, sastiki zomebiT ar SeiZleba iseT movlenebis aRmofxvra, ro-
goric aris masiuri dezertiroba da yaCaRoba.
aris mazrebi, sadac pirdapir kaci ver wava sofelSi imis SiSiT,
rom gzaze gaZarcven. zogan komisariatebic yaCaRebis xelSia, isini
kisruloben mTavrobis sxva da sxva funqciebs, maT xelSia sasamarT-
loebic.
eseTi movlena metad xSiria aRmosavleT saqarTveloSi, Tavis-Ta-
vad cxadia yaCaRebi da avazakebi miemxrobian ajanyebul elementebs.
cxadia isic, rom yvela, vinc moxvda mTavrobis xelSi sastikad
unda daisajos, magram unda aRiniSnos is, rom carieli represiebiT
SeuZlebelia brZola da yovel SemTxvevaSi es unda axsovdes im par-
tias, romelic yovelgvar politikurs movlenas afasebs socialur
da ekonomiur pirobebis mixedviT, Torem stolipinis reJimi ruseTSi
gamodga, magram saqarTveloSi SeiZleba ar gamodges. rac unda niWi-
eri da sastiki politikis warmoeba iyos, saministro uZluri iqneba

386
am Zalebis winaaRmdeg, romelnic mzad arian gayven yvelas, vinc fuls
miscems. am mxriv saWiroa farTo zomebi da mgonia, rom s.-dem. ukeTe-
sad aqvT warmodgenili, Tu es farTo zomebi ramdenad gansxvavdeba
represiebisagan. es unda axsovdes mmarTvel partias.
Tumca Sinagan-saqmeTa ministrs ar gausvams xazi, rom garda de­
zertirebisa da yaCaRebisa aris blomad ukmayofilo elementebi saqa-
rTveloSi, magram es sCanda imis moxsenebidan.
saqarTveloSi aris, rogorc memarjveneebSi, ise memarcxeneebSi
ukmayofilo elementi. (juReli: es marTalia!) ukmayofilo elemen-
ti, rogorc yovelgan, emyareba ekonomiurs interesebs. Tavis-Tavad
cxadia im partias, romelic centralur rols kisrulobs saqarT-
veloSi da n. Jordanias piriT acxadebs, rom „Cveni gza ar aris arc
marcxniv, arc marjvniv, aramed pirdapiro“ (im suraTze, romelic
proletarma mxatvarma daxata es gza midis pirdapir xramisaken). Ta-
vis-Tavad cxadia eyoleba mowinaaRmdege elementebi, rogorc mar-
jvniv ise marcxniv.
marTlac CvenSi ideuri bolSevizmi aris. meores mxriv aris el-
ementebi, romelnic ara socialistur politikas imdenad upirda-
pireben socialistur mTavrobis politikas, rom winaaRmdegni arian
am politikis mxaris daWerisa. Tavis-Tavad cxadia, roca aseTi ele-
mentebia marjvniv da marcxniv mosalodneli iyo, rom gayolodnen am
bednier gzas.
magram es elementebi ar gahyvnen am ajanyebas. b. ministrma moiyva-
na aq Tavisi partiis erTad-erTi sayvareli da dauviwyari motivi _
agraruli motivi. Tu ukmayofilo elementebi ar miemxren ajanyebas
es n. xomerikis wesieri da evropiuli politikis brali yofila. es
aris partiuli avadmyofi, yovel SemTxvevaSi patologiuri movle-
na. (gvazava: eg xom erTi da igivea!) saerTod ucxo sityva yovelTvis
ufro nakleb sawyenia.
b-bo, rom agraruli motivi arafer SuaSia, rom Cveni xalxi mar-
to agrarul motivebze amyarebdes Tavis cxovrebas, igi ajanyebas
unda ahyoloda, es cxadia. CvenSi aris ideuri bolSevizmi, romlis
anareklic damf. krebis wevrebis sityvebSic aris, roca gveubnebian,
xomerikis kanoni burJuaziulia da saWiro aris sxva ufro xalxuri
da socialisturi reformao. Tu am memarcxeneebs marto agraruli
reforma ainteresebT, isini gahyvebian ajanyebas, ukeTesi ar iqnebo-
da axali reforma? memarjveneebic unda mimxrobodnen, radganac axla
miwa warTmeuli aqvT da maSin, vin icis, saqme riT gaTavdeboda. Sei-
Zleboda riskis gaweva; agraruli politikis mimyoli xalxi centris
gzas usaTuod uarhyofso magram es ar momxdara da arc moxdeba imi-
tom, rom aq iyo motivi erovnuli. Cvens xalxs ufro kargad esmis es
motivi, vidre mTavrobas. qarTvel xalxs esmis, rom anarqia gaTavdeba
ucxoelebis gabatonebiT saqarTveloSi, kerZod denikinis da rusebis
gabatonebiT. denikin-komunistebi da sxva xalxisTvis aris rusi. dRes

387
miyruebuls sofelSic ki ician, rom denikinis gabatonebas qarTveli
xalxis gaubedureba moyveba, qarTvelebis ayra da gadasaxleba uc­
xoeTSi da aq rusebis dabruneba da gabatoneba erTi saqmea.
es qarTvel xalxs esmis. yovel SemTxvevaSi aRmosavleT saqarT-
velos ufro kargad esmis, imitom, rom, ruseTis reJimis dros bev-
ri cda yofila, rom qarTveli xalxi aeyaraT da ucxo elementebi
daesaxelebinaT. dRes, rodesac Savi zRvidan kaspiis zRvamde, baTo-
midan – baqomde Cvens garSemo aris Semortymuli ruseTis Zala, ru-
suli xiSti – qarTvel xalxs axsovs am ucxo Zalis reJimi, da dRes,
rac unda daukmayofilebeli iyos igi rogorc socialurad, ise
politikurad, mainc ar miemxroba mas, radgan icis, Tu ras warmoad-
gens es ucxo Zala misTvis. aseTi unda iyos yovelTvis nacionaluri
politika mTavrobis opoziciis dros, es erovnuli motivi, es SiSi
ucxoelebis Semosevis winaSe kargad aris gamjdari qarTvel xalxSi.
xolo social-demokratia – mmarTveli partia ar uwyobs amis gaRr-
mavebas xels, maSin, roca yoveli rusuli Zala, rogorc komunistebi,
ise denikinelebi erTi-meores ejibrebian, – romeli adre daipyrobs
Cvens qveyanas da daangrevs Cvens damoukidebel saxelmwifos. gana
Tqven ara xarT, rom xels uwyobT am rusul ideis ganmtkicebas? mag-
aliTad qalaqis sabWoSi mefe erekles saxels scvliT Cexovis saxelze.
(b. CxikviSvili – tyuilia!) me roca vsTqvi gamomdinareobs amis Sesaxeb
dRemde presaSi warmoebul polemikidan da qalaqis mouravs dRemde
ar uaruyvia oficialurad is, rac _ me mogaxseneT... (xmauroba...) (b.
CxikviSvili -Cexovis ki ara, gogebaSvilis saxeli uwodeT..).
Tavmjdomare. me Zalian bodiSs vixdi, magram gTxovT keTil ine-
boT da sagans SeexoT! erekle mefe da gogebaSvili am sakiTxs ar
Seexeba. (gvazava _ ratom ar Seexeba...) gTxovT dabrZandeT batono
gvazava! (xmauroba er.-dem. skamebze, gvazava _ sityvas vTxoulob
reglamentis darRvevis gamo!) gTxovT dabrZandeT!.. b-no oratoro
ganagrZeT sityva.
veSapeli. aqamdis SeeZloT es oficialurad gamoeqveynebinaT.
yovel SemTxvevaSi aseTi faqti ar aris xelis Sewyoba erovnul
ideis ganmtkicebisa. Tqven es wvrilmanad migaCniaT, Tqven ambobT,
rom es aq mosatani ar aris, magram amas CemTvis, rogorc nacional-
istisaTvis didi mniSvneloba aqvs da xalxic aseT faqtebs did yur-
adRebas aqcevs. albad agreTve isic wvrilmania, roca qarTuli jari
tfilisis quCebSi samecadinoT dadis da mReris rusul simRerebs,
Cacmulia rusulad... (Sinagan saqmeTa ministri – tyulia!) me ar vici
b. ministri sad scxovrobs, vinc veraze scxovrobs, imas yovel di-
lis 9 saaTze SeuZlian naxos, rom jaris, romeliRac erTeuli, ar
vityvi, rom gvardiis, magram mgoni gvardiis aris, Cacmulia wminda
rusulad, araviTari niSani qarTuli jaris ar aqvs, dadis quCebSi
da mReris im „solovei ptaSeCkas“, romelsac mRerodnen CveSi rusis
yazaxebi.

388
xalxi aseT faqtebs did yuradRebas aqcevs: amiT arkvevs igi
erovnul grZnobas – amis mixedviT igi am erovnul grZnobas xan aR-
vivebs, xan adumebs. (b. CxikviSvili – Cveni xalxi ufro Wkviania, vidre
Tqven ggoniaT!)
amgvarad, es ajanyeba moxda mxolod ucxo elementebis Taosno-
biT, SigniT socialuri moZraoba am ajanyebaSi ar gareula. am mxriv
mTavrobis moxsenebis Semdeg SeiZleba mxolod erTi daskvnis gamoy-
vana: ajanyeba mTavrobas ufro adre SeeZlo Caeqro, vidre 24 oqtom­
bers. rac Seexeba axal ajanyebis SiSs, maSin erTad erTi daskvna is
iqneba, rom damfuZnebel krebam iseT mTavar sakiTxebs moaqcios yur-
adReba, rom mospos is didi mizezebi, romlebic umzadeben niadags
aseT gamosvlebs. mTavari mizezi aseT gamosvlebisa aris – erTis
mxriT ekonomiuri krizisi da meores mxriT – politikuri krizisi.
pirveli mdgomareobs imaSi, rom CvenSi aris simSiloba da meore
krizisi – politikuri aris, qarTveli xalxis gaurkveveli sagareo
mdgomareobaSi, romelSiac aris Cveni damoukidebloba da romlis
garkvevaSi ara sCans Cveni mTavrobis Taosnoba. es Cveni damoukide-
blobis saerTaSoriso mdgomareobis sakiTxi Zalian ainteresebs da
awuxebs Cvens xalxs da misi garkvevis Semdeg, igi ufro damSvidebiT
ganagrZobs muSaobas.
magram ara marto kanonebis daweriT, samson fircxalavas Tqmisa
ar iyos, SeiZleba aSeneba saxelmwifosi. kanonebis dawera advilia,
xolo saqme misi ganxorcieleba aris. CvenSi SeiZleba kargi kanonebi
iwereba, mxolod ganxorcieleba misi ver xdeba rigianad. (replika:
kargi kanonebia!) me ar vlaparakob Cvenebur Semoqmedebaze, aramed
imaze, rom TviT mTavrobis sxva da sxva saxelmwifoebidan kanonebis
gadmowera ar aris sakmarisi, aramed praqtikulad gaumjobeseba
xalxis mdgomareobisa.
daumtkiceT xalxs, rom saqarTvelos damfuZnebel krebis da mTav-
robis politika aris xelis Semwyobi xalxis ekonomiuri mdgomareo-
bis gaumjobesebisa da igi maSin miiRebs met monawileobas respublik-
is ganmtkicebis saqmeSi.
gaurkvieT xalxs saerTaSoriso mdgomareoba, awarmoeT garkveu-
li sagareo politika, moZebneT sabolood iseTi Zalebi, romelnic
uzrunvelyofen ruseTis pretenziebisagan saqarTvelos damoukide-
blobas, – maSin is Sinauri ukmayofileba amoiwureba da darCeba mxo­
lod da mxolod ucxo elementebis provokatoruli moqmedeba.
Tavmjdomare. sitkva ekuTvnis krebis wevrs Sengelaias.
Sengelaia. moqalaqeno, damfuZnebel krebis wevrno! mis Semdeg,
rac Cven damoukidebloba gamovacxadeT, Cvens respublikas ara erTi
talRa daemuqra srulis ganadgurebiT da walekiT. Cvens winaSe ara
erTxel idga yofna-ar yofnis sakiTxi, magram Cvenma demokratiam
dRemdis sZlia yvela dabrkolebani. reaqcionerTa oinebs da imperi-
alistTa xrikebs man daupirdapira Tavisi Seuryeveli nebisyofa ga-

389
morkvevisa. meore weliwadia, rac saqarTvelos demokratia iaraRiT
xelSi igeriebs Tavis auarebel mtrebs da brZolis procesSi amt-
kicebs CvenSi axali weswyobilebas. Cveni saerTaSoriso mdgomareo-
ba jer savsebiT gamorkveuli da gamtkicebuli ar aris: didmpyro-
bel nacionalizmisa da imperializmis warmomadgenlebi amzadeben
Cvens winaaRmdeg axal ieriSebs, axal SeTqmulebas da, ai, sworeT
aseT dros Cvens damoukideblobasa da Tavisuflebas emuqreba axali
safrTxe anarqiisa da samoqalaqo omis cecxlSi undaT gaxvion Cveni
respublika, iaraRiT surT moaxvion demokratias is, rac ver moux-
erxebiaT ideiT, politikuri brZolis demokratiuli saSvalebiT,
rogorc sCans ajanyebebs awyobden sabWoTa weswyobilebis, sabWoTa
mTavrobis saxeliT.
lozungi sabWoTa mTavroba metad populiaruli aris. bevrs hgo-
nia, rom is marTlac aris umaRlesi forma demokratizmisa, namdvilaT
ki araviTari garkveuli iuirdiuli da saxelmwifoebrivi Sinaarsi
mas ara aqvs.
ra aris marTlac, sabWo? sabWo SeiZleba iyos muSebis, glexebis,
saldaTebis, matrosebis, yazaxebis, arian profesionaluri sabWoebic,
sabWo SeiZleba iyos klubis mamasaxlisebis sabWoc da gana SeiZleba
aseTi gamourkveveli principi saxelmwifo organizacias safuZvlad
daedvas?! bolSevikebi wineT sabWoTa Zala-uflebas upirdapirebdnen
koalicionur mTavrobas. es sruli gaugebrobaa glexebis da muSebis.
sabWo ukve aris koalicia proletariatisa da wvrili reaqcionuri
burJuaziisa, radganac marqsis TvalsazrisiT glexi reaqcioneria.
saldaTad SeiZleba iyos yoveli klasis moqalaqe, maSasadame mar-
to saldaTTa sabWo, rogorc SemTxveviTi konglomerati ukve aris
koalicia yvela klasebisa...
bolSevikebi upirdapireben sabWoTa mTavrobas TviT damfuZnebel
krebas, magram Tu sabWoTa mTavroba aris umravlesobis – mSromeli
xalxis Zala ufleba _ es dapirispireba _ absurdia! sabWoTa respub-
likis socialuri bazisi – erovnulis TvalsazrisiT metad viwroa,
sabWoTa respublikis socialuri bazisi _ klasobrivi TvalsazrisiT
_ metad farToa. amitom is CvenTvis miuRebeli aris.
CvenTvis fetiSi ar aris arc damfuZnebeli kreba, me metsac vi-
tyvi, reaqcionur damfuZnebel krebas Cven gvirCevnia revoliucio-
nuri sabWoebi, socialistur sabWoebs Cven gvirCevnia socialisturi
damfuZnebeli kreba! aseTi aris Cveni principialuri damokidebuleba
sabWoTa mTavrobisadmi!..
ra moyveboda praqtikulad CvenSi bolSevikebis gamarjvebas dRe-
vandel pirobebSi? mas moyveboda saSineli arev-dareva, anarqia, da
Cveni demokratiisa da inteligenciis saukeTeso warmomadgenelTa ga-
nadgureba. CvenSi ar aris arc erTi bolSevikuri sabWo, maSasadame,
sabWoTa mTavroba CvenSi iqneboda uaryofa yovelive sabWoebisa.
sabWoTa mTavroba iyo baqoSi, igi iyo Tergis olqSic. orive alagas

390
man niadagi moumzada reaqcias da gamoiwvia saSineli xocva-Jleta; –
igive iqneboda CvenSic.
rodesac Cveni respublika ibadeboda, Cven vSiSobdiT da vfiqrob-
diT, vai Tu maxinji gamodgeso. meore weliwadia, rac Cven damou-
kidebloba gamovacxadeT. ori wlis gamocdilebam dagvimtkica, rom
Cvens ers, Cvens demokratias SeuZlia damoukidebeli arseboba. Cvenma
demokratiam Cvenda sasiqadulod daiWira istoriuli gamocda.
dRes, rodesac emuqrebian Tavisufal saqarTvelos, emuqrebian
Cvens damoukideblobas, Cven vambobT: Tu mTavroba da mmarTveli par-
tia daicavs Cvens damoukideblobas im meTodebiT, romlebic demokra-
tias Sehferis, Tu mTavroba daicavs saqarTvelos damoukideblobas
im saSualebebiT, romlebic ar Searcxvenen da ar gaawiTleben so-
cialists _ Cvenc mas mxars dauWerT.
Cveni damoukideblobis winaaRmdeg ornairad SeiZleba brZola.
Tqven SegiZliaT ar icnoT Cveni damoukidebloba da insinuaciebiTa
da iaraRiT xelSi SeebrZoloT mas. am gzas adganan denikinelebi da,
samwuxarod, komunistebic.
Tqven SegiZliaT aRiaroT Cveni damoukidebloba, magram Sig da-
moukidebel saqarTveloSi SegiZliaT awarmooT iseTi politika, rom
es damoukidebloba yvelas SeaZuloT, yvelas SeazaroT. mwuxarebiT
unda aRvniSnoT, rom am meore gzas adgia CvenSi mTavroba da mmarT-
veli partia da, rodesac Cven vebrZviT mTavrobis politikas swored
esa gvaqvs saxeSi. Cven ar gvinda, rom bolSevizmma daaqcios Cveni sam-
Soblo, magram arc is gvinda, rom igi menSevizmma daaqcios, gaaniavos.
Cven vebrZviT mTavrobis Semcdar nabijebs am tribunidan, vebrZ-
viT mxolod sityviTa da kalmiT. socialistebsa da socialistur
mTavrobas Cven iaraRiT xelSi ar SevebrZolebiT, vinaidan es iqnebo-
da Cvenis mxriT Tavis-Tavis uaryofa, es iqneboda uaryofa im princi-
pebisa, romlebic Cveni programisa da taqtikis suls Seadgenen!..
dRes brZolas diriJorobs ori mimarTuleba: bolSevizmi da men-
Sevizmi. bolSevizmi _ es aris socializmi udemokratioT. menSevizmi
_ es aris demokratia usocializmoT. Cven gvinda orive erTad, _ so-
cializmica da demokratiac. amitom Cven ar gvinda arc menSevizmi da
arc bolSevizmi.
Cveni lozungi mudam iyo da darCeba: yvelaferi xalxisaTvis, yve-
laferi xalxisave SemweobiT.
socialisturi Zala-ufleba, socialisturi mTavroba Cven gvin-
da socializmis dasamyareblad da ara burJuaziis gasaZliereblad.
amiT ganvsxvavdebiT Cven menSevikebisagan.
socialistebis brZola socialistebis winaaRmdeg iaraRiT xelSi
_ CvenTvis absoluturad miuRebelia. amiT ganvsxvavdebiT Cven bolSe-
vikebisagan.
patara jgufs, umciresobas xelsayrel pirobebSi SeuZlia saxelm-
wifos Zala-ufleba xelSi Caigdos. istoria iZleva amis auarebel mag-

391
aliTebs. oligarxebsa da tiranebs araerTxel miumarTavs am saSuale-
bebisaTvis. umciresobam SeiZleba kidevac xangrZlivad ibatonos
xalxze, magram umciresobas, patara jgufs ar SeuZlia winaaRmdeg
xalxis survilisa da misi farTo masebis aqtiuri daxmarebis gareSe
gaabednieros mTeli xalxi. mTeli traRizmi bolSevizmisa amaSi aris!..
maS, riT aris bolSevizmi Zlieri? nu-Tu demagogiiT? Cven gvgo-
nia, ara, vinaidan demagogiaSi, samwuxarod, menSevikebi bolSevikebs
ar CamouvardebaT.
bolSevizmi Zlieri aris Tavisi socialuri maqsimalizmiT da Tu
Tqven gindaT bolSevizms SeebrZoloT _ gamoglijeT mas xelidan es
iaraRi. gaaniaraReT is rev.-socialisturi gaRrmavebiT. Cven gvinda
viyoT damoukidebelni anarqiisa da monarqiisagan, Cven gvinda viyoT
damoukidebelni TviTnebobisa da SimSilisagan. vinc amas ver gaigebs
mudam frontebi eqneba!
iaraRiT brZola ideasTan SeuZlebelia. Tu Cven am gzas davadeqiT
es iqneba igive bolSevikuri gza, maTi meTodis SeTviseba.
Tu Tqven gindaT mtkice niadagze daayenoT Cveni damoukideblo-
ba, gaamagroT demokratia – unda Seicvalos mmarTveli partiis mTe-
li politika. gadaeciT miwebi miwis muSebs, mieciT sofels samar-
Tliani da avtoritetuli administracia, gaaCaReT sazogadoebrivi
da saxelmwifoebrivi warmoeba da mrewveloba, ukuagdeT jgufuri
politika – da Tqven dainaxavT, rom CvenSi anarqias niadagi gamoe-
cleba, amnairad, batonebo, damoukideblobis winaaRmdeg marto is ki
ar ibrZvis, vinc iaraRiT gamodis, aramed damoukideblobas ebrZvis
isic, vinc ar cdilobs, rom es damoukidebloba politikurad da so-
cialurad mimzidveli gaxados.
es unda gavigoT, rom Cveni respublika gaxdes marTlac sazomi so-
cialuri da politikuri Tavisuflebisa Tu es ase moxda, Cven gvwams
TviT isini, vinc dRes Cveni damoukideblobis winaaRmdeg iaraRiT ga-
modian – yovel SemTxvevaSi patiosani da gulwrfelobiT mgoni Cven-
Tan iqnebian da CvenTan erTad ityvian: gaumarjos Tavisuflebas da
damoukidebel saqarTveloso!.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damfuZnebeli krebis wevrs b. gva-
zavas.

gvazavas gancxadeba.

giorgi gvazava. (n.-d.) batonebo, Cemi gancxadeba cota dagvianebu-


lia. rodesac batoni veSapeli laparakobda, maSin Tavmjdomarem
damiyvira. me maSinve Sevitane gancxadeba da viTxove sityva. es sityva
mas unda moeca CemTvis maSinve, radganac reglamentis 103 muxlis Za­
liT, damfuZnebel krebis wevrs SeuZlian miiRos sityva rigs gareSe.
exla SeiZleba Tqven is incindenti kidevac dagaviwydaT.

392
Cemis azriT SeuZlebelia, rom Tavmjdomare ise uyvirodes dam-
fuZnebeli krebis wevrs, TiTqos igi misi mosamsaxure iyos. (xmebi
marcxniv: _ marTalia!) marTalia, reglamenti gansazRvrul uflebas
aZlevs Tavmjdomares, rom man SeniSvna misces wevrs, magram yvirili,
romelic damamcirebelia pirovnebisa, yovlad miuRebelia. amitom me
aseTi moqcevis winaaRmdeg protests vacxadeb.

Tavmjdomaris ganmarteba.

Tavmjdomare. me unda ganvacxado Semdegi: me megona reglamentis


darRvevis Sesaxeb iqneboda laparaki. rac Seexeba 103 muxls, iq sweria
Semdegi: (kiTxulobs).
yovel wevrs SeuZlian miiRos sityva rigs gareSe reglamentis
darRvevis Sesaxeb, magram rodis miscems am sityvas Tavmjdomare am
oratoris sityvis Semdeg, – aq laparaki amaze ar gaxlavT. maSasadame,
gancxadeba 103 muxlis Sesaxeb simarTles ar Seesabameba.
rac Seexeba meore nawils b. gvazavas sityvisas, me minda ganvacxa-
do, rom es reglamentis darRvevas ar Seexeba. es aris kritika Tav-
mjdomaris moqmedebisa da amaze unda mogaxsenoT, rom imave regla-
mentis ZaliT Tavmjdomaris moqmedebis kritika damfuZnebeli krebis
wevris mier dauSvebelia.
maSasadame, Tu reglamentis darRvevaze aris laparaki, es gvaza-
vas mxriv moxda.
xma maRla laparakze unda mogaxsenoT, rom me ara var damnaSave
imaSi, rom bunebas CemTvis aseTi xma moucia. me arasodes ar mqonia is
veluri azri, rom vinme damemcirebina. vimeoreb, rom aseTi veluri
azri arasodes ar momsvlia TavSi. da Cemi naxevari wlis moqmedeba
Tavmjdomaris rolSi amis damamtkicebelia. (xmebi marTalia!) es aris
Cemi ganmarteba da danarCeni Tqveni saqmea.

kamaTis gagrZeleba

Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damfuZnebel krebis wevrs b. spi­


ridon kedias.
spiridon kedia (n.-d.) batonebo! me metad saWirod mimaCnia qar­
Tvel sazogadoebisaTvis da Cveni qveynisTvis ufro xaz-gasmiT
aRvniSno erTi momenti Sinagan saqmeTa ministris sityvaSi. rogorc
aqamdis, agreTve dResac, ministris sityva ar aris marto misi sity-
va, aramed es sityva mowonebuli da miRebulia mTeli kabineTis mier
da ministris gamosvla aseT SemTxvevaSi aris gamosvla mTavrobisa,
da ministris azri da sityva, aris mTavrobis azri da sityva. amitom,
rac ministris sityvaSi aris naTqvami, es unda mieweros mTavrobas,

393
rogorc aseTs. is aris amgvarad aRmniSvneli mTavrobis politikisa
da misi mimoxvrisa.
vinc am ori wlis da rva Tvis ganmavlobaSi Tval-yurs adevnebda
politikur brZolas saqarTveloSi, vinc kargad gaixsenebs ideaTa
Sejaxebas sabWoSi, parlamentSi, damfuZnebel krebaSi Tu sxvagan, _
is ityvis, rom yovelTvis iyo brZola or SemecnebaTa, or SefasebaTa
Soris, romelic Cvens garSemo trialebda da romelzedac ase Tu ise
damokidebuli iyo Cveni bedis gadaWra.
da dRemdis, 31 oqtombramdis, Tqven ai, am tribunis simaRlidan,
rogorc mTavrobis, ise mmarTveli partiis yoveli wevrisagan gesmo-
daT erTi ram, – rom saqarTvelos politika, misi mTliani orienta-
cia unda yofiliyo dafuZnebuli saerTaSoriso revoliuciaze. amis
sawinaRmdegod Cven veubnebodiT yovelTvis, rom es Sexeduleba ar
gamoadgeba, magram maSin komunisturi ideebi metad mowonebuli iyo,
da Cven ar gvaxsovs arc erTi gamosvla, rom kritika komunistur idee-
bisa yofiliyo gabeduli. da Tu iyo SemTxveva da sxva da sxva wreebSi
gaismoda dawuneba meore partiisa, _ es ar yofila im saxiT, rom aq
hqonodaT faruli simpatiebi im doqtrinisadmi, romlis centrsac
warmoadgens moskovi da petrogradi. dRes ki Sinagan saqmeTa minis-
tri aq acxadebs saqveynod, rom swored komunisturi idea, romelsac
unda daamyaros mTeli evropis da amerikis momavali, da romelSiac
am msoflio qariSxalis dros unda mogveZebna Cven gamtkicebis Zala, –
ai, Turme, es komunisturi idea sruliad miuRebeli yofila evropis
kulturuli cxovrebisaTvis, radgan mas ara aqvs iq niadagi, da dRes
moiqca Seugnebel aziisken, sadac bolSevikebi TavianTi ideis gasaRe-
bas cdiloben.
Tu aseTi gancxadeba Sinagan saqeTa ministris aris amave dros azri
mTeli mTavrobisa, _ da Cven amas sxvanairad ver vifiqrebT, _ es aris
axali Segneba da am garemoebas unda mivegeboT didis kmayofilebiT...
(juReli: oho, kai mTqmels, kai gamgone undao!) iseTi, rogoric Tqvena
brZandebiT. (juReli: daaxlovebiT, naTaZe _ da ara, rogorc Tqven).
meores mxriv, rac Seexeba mizans ministris gamosvlisas, Cemis az-
riT, am mizans aqvs erTi didi politikuri mniSvneloba. aravisTvis
damaluli ar unda iyos, rom am ori wlis da 8 Tvis revoliucionur
moqmedebis da saqmianobis Semdeg, am erTi wlis da 8 Tvis damoukide-
beli arsebobis Semdeg, erSi ar aris is erTsulovani simtkice, ukri-
tiko erToblivi grZnoba mTavrobis da mmarTvel wreebisadmi.
vinc ukvirdeba cxovrebas, presis orsave mimarTulebas, – is ig-
rZnobs, rom yvelgan erTgvari mouwyoblobaa da xalxSi ar aris kmay-
ofileba. Tavis-Tavad cxadia, rom mmarTveli partia da yoveli moqa-
laqe saqarTvelosi da mTavrobac dainteresebulia es ukmayofileba
gafantos.
mgonia Sinagan-saqmeTa ministris gancxadeba, rom ajanyeba Caqro-
bil iqmna, energiulad, am faqtis sajarod gancxadeba damfuZnebel

394
krebis tribunidan unda iyos erTi ram, rac aswevs prestiJs im mmarT-
vel partiisa da mTavrobisa, romelic Cven win migviZRvis. Cven mox-
aruli viqnebodiT, rom es gamosvla ufro mZlavri yofiliyo da Cveni
gamarjvebac ufro Zlieri; magram am gancxadebas araviTari fasi ara
aqvs, radgan TviT mTavrobis wevris gadmocemiT is metis-metad umniS-
vnelo ram aris da rogorc daaxasiaTes, es movlena yofila ubralo
opereta, rogorc imaTma presam uwoda mas.
ministrma sTqva, rom am moZraobaSi monawileobas iReben sazoga-
doebis naZiralebio. mogaxsenaT agreTve, rom monawileobas iReben
gavardnili yaCaRebi, Cinelebi da kidev sxva ucxoelebio. masiuri
ram gamosvla am SemTxvevaSi ar yofila da yaCaRebi, romelTa daWera
Zalian Znelia, roca isini tyeSi imalebian, advili dasamarcxebelia,
roca isini qalaqis farTo quCebSi gamodian. amgvarad yaCaRis daWera,
Cinelebis damarcxeba, damarcxeba naZiralebisa, romelnic gamodian
quCaSi, – amaTi damarcxeba mTavrobis SeiaraRebuli ZaliT, miliciiT
da sxva saSualebiT iseTi brwyinvale ram ar aris, rom CaTvlil iqmnas
did gamarjvebad. am mxriv, rom SevxedoT mTavrobis gancxadebas, igi
veraviTar gavlenas ver moipovebs sazogadoebaSi.
marTlac, ra mxriT SeiZleba gamosworeba im mdgomareobisa, rome-
lic dRes saqarTveloSi arsebobs da romelic mainc da mainc ar aris
CvenTvis Zalian sasurveli. dRevandeli viTareba, rogorc mogexsene-
baT, aris Sedegi mTavrobis politikisa. am politikis gadasinjva da
masSi ZiriTadi cvlilebebis Setana SesZlebs Cveni cxovrebis da sazo-
gadoebis damSvidebas da mis ase Tu ise ganmtkicebas (xma: magaliTad?).
rom kerZod Sinagan saqmeTa ministris moRvaweobas SevexoT, davi-
naxavT, rom igi yovelTvis ver idga Tavis daniSnulebis simaRleze.
aqve iTqva, rom saqarTvelos karebi yvelasaTvis Ria iyo, Sedioda da
gamodioda yvela, visac surda, araviTari kontroli da SezRudva
saqarTveloSi Semosvlaze ar yofila. es iseTi defeqti aris, rome-
lic axasiaTebs mTavrobas, romelmac im Tavidanve didi ziani mogvi-
tana. araferi sasiamovnoa ministrisaTvisac, romelic gamodis, rom
auwyos krebas, Tu rogor energulad Caaqro ajanyeba-opereta da am-
ave dros aRiniSnos is garemoeba, rom wuxel kidev morigad gadaagdes
matarebeli liandagidan, rasac mohyva msxverpli, aris TiTqmis mud-
mivi yaCaRoba mazrebSi, mTavrobam am mxriv veraferi moawyo. kidev
dezertirebi. Sinagan-saqmeTa saministrom ver SesZlo Semcireba
dezertirTa ricxvisa da ver daubruna isini jars. aqamdis ar aris
cnobebi, rom mTavrobas mieRos energiuli zomebi da jarisTvis dae-
brunebinos es dezertirebi.
ai, rac Seexeba Cveni qveynis administratiul gamgeobas, Tu b. min-
istrs unda gaigos azri damfuZnebel krebisa, Tu unda mouwonoT, an
dauwunoT zomebi – araviTari sabuTi ar aris dawunebisaTvis. rac
unda mcire iyves ajanyeba, rac unda susti iyves meamboxeTa Zala, –
saWiro aris yovelTvis misi Caqroba mTeli simkacriT. Cven arasodes

395
dagviwunebia mTavrobisaTvis aseTi saqcieli, ar uargviyvia is sas-
tiki zomebi, romelic mimarTuli iyo wesrigis dasacavad da saxel-
mwifos ganmtkicebisaTvis, piriqiT, Cven mTavrobas imas uwunebdiT,
rom igi Tavisuflad aparpaSebs iseTs elementebs, vis danaSauloba-
Sic TviT darwmunebuli iyo. mTeli yuradReba iyo am mxriv miqceuli
da dResac mTavrobas ar dauwunebT, rom man Caaqro es ajanyeba. Tu
es daakmayofilebs ministrs Cven mouwonebT amas, magram vimeorebT,
– es ar aris umTavresi, da safrTxe es ar aris. mogexsenebaT, xalx-
Si metad didia asafeTqebeli masala da sakmaoa erTi naperwkali,
rom miiRos cudi mimarTuleba. amitom mTeli energia mTavrobisa da
xalxisa unda iyos mimarTuli im elementebis winaaRmdeg, romelTac
Sehqmnes es mimarTuleba sazogadoebaSi da xalxSi. saWiroa brZola
ZiriTadi mizezebis winaaRmdeg. Tu Tqven ar dasjerdebiT ubralo
demagogias, ubralo Tavis dakmayofilebas, – Tqven ityviT, rom
dRevandeli mdgomareoba Sin da gareT ar aris xelsayreli da imis
gamokeTeba ar SeiZleba arc sityviT, arc iaraRiT, rogorc es moxda
lagodexSi da foTSi.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. juRels.
v. juReli. moqalaqeno! me megona, rom Sinagan saqmeTa ministris
dRevandeli gancxadeba erTis mxriT metad sastik kritikas gamoiwve-
vda da meore mxriT aRafrTovanebda memarcxene opozicias, magram
ganamtkicebda ara Tavis poziciaSi, aramed im politikaSi, romelic
SeiZleba momavalSi gamoixatos mTavrobis saerTo politikisaTvis
mxaris daWeraSi. magram aq is mxare, romelic erTi deputatiT aris
warmodgenili... (veSapeli: jer-jerobiT!) es mxare, me amas siamovnebiT
aRvniSnav, im deputatma, romelic hfiqrobs Tavis fraqciis momaval
gamravlebaze, dRes aiRo iseTi toni, romelic dRevandel pirobebSi
yovel damfuZnebel krebis wevrs Seefereba. man sTqva, rom uyurebs am
movlenas, rogorc patrioti da amitom ar Seecada mTavari yuradRe-
ba mieqcia im geslian kritikisaTvis, romelsac Cveulia sazogadod
Cveni opozicia.
ase „patriotulad“ rom SevxedoT am movlenas, romelsac axla
„borbas“ Semdeg operetas uZaxian, rasakvirvelia, unda vsTqvaT, rom
Tumca mdgomareoba seriozuli iyo, magram mTavrobam aamoZrava, aamo-
qmeda iseTi politika, rom es mdgomareoba gaaqarwyla da is banaki,
romelic fiqrobda Cveni demokratiis damxobas, dRes TviTon aris
damxobili.
me vambob, rom am seriozul momentSi, roca marTla es opereta da
komedia SeiZleba gadaiqces saSinel tragediad, – aseT gansakuTre-
bul momentSi kritikisaTvis ki ar unda vemzadebodeT, aramed Cve-
ni moqmedeba sruliad obieqtiurad unda davafasoT. Tu mTavroba
sdgams iseT nabijebs, romlebic amtkicebs demokratiul wyobilebas,
Cveni xalxis uflebebs, aseTi politika mTavrobisa Cven unda movi-
wonoT da savsebiT mxari dauWiroT mas.

396
leo Sengelaiam aq Zalian Soridan daiwyo, ise Soridan, rom es
dRes sruliad saWiro ar iyo. Cven mier is faza bolSevizmisa, rom-
liTac daiwyo Sengelaiam, ukve ganvlilia. da dRes, rodesac modis
aq spiridon kedia da gveubneba, rom mxolod dRes movismineT samar-
Tliani sityva, rom mxolod dRes sTqva Sinagan-saqmeTa ministrma
bolSevikebis ukulturobaze, me vambob, rom is gansakuTrebuli faza
komunizmis kritikisa Cven ukve ganvleT, Cvens farglebSi ukve dava-
marcxeT idea komunizmisa, da rodesac Semdeg iaraRiTac davamarcx-
eT is, maSin spiridon kedia sruliad gareSe idga am sazogadoebriv
muSaobisa. aq damaxasiaTebelia is, rom Cveni qveynis istorias igi iw-
yebs erovnul sabWodan. (kedia: maSin Tqven bolSeviki iyaviT!) me rac
viyavi es istoriam daamtkica da Tqven rac brZandebiT, amasac daamt-
kicebs istoria. (taSi). da Tu Tqven daiwyebT Cveni qveynis istorias
erovnul sabWodan, parlamentidan da damfuZnebel krebidan, maSin
gamogrCebaT yvelaze didi da masTan erTad Zalian mniSvnelovani xana
Cveni xalxis istoriisa, rodesac pirvelad ganmtkicda Cveni damou-
kideblobis namdvili niadagi; maSin Cven bolSevizmi, egred-wodebu-
li komunizmi davamarcxeT fizikurad da rodesac dagvWirda dava-
marcxeT ideuradac. da, rasakvirvelia, Sinagan-saqmeTa ministrs dRes
axali araferi uTqvams. magram Tqven gindaT, rom misi naTqvami ise gai-
goT, TiTqos man dagmo komunizmi, aZaga saerTaSoriso komunizmi da
saerTaSoriso revoliucionuri midrekileba. ase gindaT gaigoT misi
sityva, magram es sruliad ar Seefereba simarTles.
komunizms im saxiT, romelic mas misca bolSevizmma Cven vebrZviT
ideuradac. ideurad Cvens farglebSi isini didi xania davamarcxeT.
Tqven maSin darwmundiT, rom gansakuTrebiT muSaTa wreebSi, mowinave
elementebSi, am xuliganur komunizms araviTari gasavali ar aqvs.
magram rac Seexeba iaraRs, amis mtkiceba saWiro ar aris Tu vin daa-
marcxa. da dRes yvela ityvis, rom es iaraRi, rom qonoda ara demokra-
tias, aramed im fraqcias, romelsac warmoadgens b. spirdon kedia,
dRes aq Tu bolSevizmi ar iqneboda gamefebuli, yovel SemTxvevaSi,
mis nangrevebze denikini mainc iqneboda gamarjvebuli. (taSi. kedia:
amaSi aris Tqveni Secdoma!) es Tqven unda icodeT da gaxsovdeT, rom
Cven Cvens politikas arasdros ar gadmogcemT da im xmals, romelic
ukavia Cvens demokratias, sanam cocxalia is mowinaaRmdege Zalas ar
gadascems. (kedia _ evoliuciis saqmea!) da Tu ruseTi damarcxda, Tu
damarcxda ruseTis demokratia, mxolod imitom, rom droze ver Seqm-
na man Tavisi SeiraRebuli Zala.
da rodesac Sengelaia gamodis da gvaswavlis Wkuas _ daujereT
Cvens fraqciaso, Cven kargad viciT, Tu ra moimoqmeda imaTma fraqci-
am da partiam, romelic edga ruseTs saTaveSi da rogor dakarga man
mTeli ruseTi, rogor daamarcxa demokratia. me vamtkiceb, rom Tqve-
ni partiis belads imave Cernovs, romelic iyo maSin miwad-moqmedebis
ministri, maSin sruli ufleba qonda sakuTar partiul politikis

397
warmoebisa. erT dros Cernovi Tqveni fetiSi iyo. rodesac Tqven gq-
ondaT saSualeba sakuTar politikis warmoebisa, awarmoeT es poli-
tika, magram samwuxarod am politikiT daamarcxeT demokratia.
Tqven yvelam iciT, rom marTlac erTad erTi SesaniSnavi gamon-
aklisi aris Cveni demokratia, romelmac droze auRo alRo saer-
TaSoriso revoliucionur moZraobas, rogorc eserebis uilajobas,
ise bolSevikebis xulignobas, da airCia swori gza da daayena Cveni
demokratia WeSmarit niadagze. da Tu aseTi Tu iseTi gamarjveba moe-
lis Cvens demokratias, swored am gzaze.
ai, ase uyurebT Cven am sakiTxs da xSirad, rodesac erTmaneTs
daukavSirebT im psiqologias, romelsac warmoadgens Sengelaia da
Tu gind gvazava, an kedia, – isini Zalian xSirad Tvis kritikis dros
erTmaneTs mxars uWeren. Cven aTasjer gviTqvams, batono social-
ist-revoliucionerebo, gvaswavleT is swori gza, romelic migvi-
yvans gamarjvebamde. socialist-revoliucionerebma gvaswavles es
swori gza, es gza aris – jer bolSevikebis gamarjveba da Semdeg rea-
qciis damyareba! aq es saSualeba Tqven ar gqoniaT da amis saSualebas
arc mogcemT, vinaidan Cven vgrnobT, rom Tqven Zala ufleba CaigdoT
xelSi, maSin gaimarjvebs aq denikini. SesaZlebelia TviT denikini
ar iyos aq _ SesaZlebelia an „Svil“-ze, an, „Ze“-ze Tavdebodes misi
gvari, magram igi reaqciis winamorbedi iqneba ise, rogorc deniki-
ni. (maWavariani: Tqven maSin ruseTs daexmarebiT?) rodesac ruseTi
revoliuciisaTvis ibrZvis, icavs namdvil demokratiul droSas,
Tu SeZleba gveqneba, _ Cven yovelTvis davexmarebiT aseT ruseTs
(xmauroba. er.-demokr. skamze. xma _ saqarTvelos damoukideblobis
winaaRmeg?) ara, damoukidebeli saqarTvelo swored imitom gvinda,
rom TviT saqarTvelos demokratia, saqarTvelos xalxi gaxdes bed-
nieri da Tavisufali iqnes, Tu gamtkicda Cveni mdgomareoba, maSin
saqarTvelos demokratia Seecdeba es daxmareba gauwios sxva xalxis
demokratiasac.
me exla minda ramodenime sityva vsTqva operetaze. dRes, rode-
sac mteri damarcxda da zogi meamboxe cixeSi zis, spiridon kedias
da veSapels Zalian eadvilebaT operetaze laparaki (kedia: eg sityva
„borbam“ ixmara!) „borbam“ ixmara, magram sxva kiloTi. komedia Zalian
advilad gadaiqceoda tragediad, rom droze zomebi ar migveRo, Cven
dRes viqnebodiT saSinel tragediis winaSe da am operetaze Tqvenve
ase ver ilaparakebdiT. sabednierod, simaRle Cveni demokratiisa
swored imaSia, rom is droze uswrebs da ar aqcevs komedias tragedi-
ad da aZlevs komizmis saxes bolSevikur komunizms. magram amas Tqven
ver afasebT. me Tqven mogagonebT axlo warsuls, rom SarSan momxdari-
yo aseTi gamosvlebi sxva da sxva kuTxeebSi Tqven iciT ra didi mobi-
lizacia dagvWirdeboda da ra didi Zala iqneboda saWiro iq gasagza-
vnad. exla ki Zala gvyavs ara marto centrSi, aramed adgilobrivac,
romelic yvela namdvil kontr-revoliucionur gamosvlebs da am-

398
boxebebs adgilobrivadve sakuTaris ZaliTve spobs. am mxriv bolSe-
vikebmac taqtika Sescvales. xdeba axali organizacia Zalebisa, da Tu
SarSan bolSevikebi gamodioden zogierT kuTxeebSi erTmaneTis da-
moukideblad _ jer samegreloSi, Semdeg duSeTis mazraSi, soWis da
soxumis olqebSi, da maT Soris maSin araviTari kavSiri ar iyo, dRes
Tqven xedavT, rom isini awyoben saerTo gamosvlebs mTeli respub-
likis teritoriaze. me dRes Tamamad getyviT, rom SarSan erTsa da
imave dros, rom moewyoT gamosvlebi – samegreloSi, duSeTis mazra-
Si da soWis olqSi, – SesaZlebelia ise advilad ver davamarcxebdiT
meamboxeebs. Tqven iciT, rom umTavresaT tfilisis muSebis saxalxo
gvardias uxdeboda xan erT, xan meore kuTxeSi wasvla bolSevikur
gamosvlebis winaaRmdeg. Cveni bedniereba imaSia, rom bolSevikebi
saSvalebas gvaZleven nawil-nawilad dagvemarcxebia da dagvefanta
maTi brboebi. dRes davciniT bolSevikebs, dRes operetaze vlapara-
kobT, magram... roca soxumSi erTi rota gamoiyvanes gared da kinaRam
mTeli polki gadaiyvanes Tavis mxareze da droze, rom ar yofiliyo
miRebuli zomebi, Cven gvaqvs utyuari sabuTi, rom foTSi isini did
gamosvlisTvis emzadebodnen, Semdeg, rom gamovyveT foTidan rkinis
gzis liandagiT, Cven davinaxavT, rom isini awyobdnen saWilavoSi, gu-
baSi, duSeTis mazraSi, TelavSi da lagodexSi.
amnairad mTeli respublikis teritoriaze isini am gamosvlebs
awyobdnen, da miuxedavad imisa, rom TiTqmis erT da imave dros awyo-
ben gamosvlebs, Cven tfilisidan ar dagvWirebia arc erTi kacis gag-
zavna, radgan adgilobriv iyvnen is SeiaraRebuli demokratiis Za-
lebi, romelTac Caaqres es gamosvlebi. amaSi didi dawinaureba aris
Cveni saxelmwifosi da me mgonia, Tu ukmayofilebaze aris laparaki,
yvelaze ufro ukmayofiloni SeiZleba Cven viyveT, imitom, rom Cven
yvelaze ufro gvinda kargi mdgomareoba iyos saxelmwifoSi. magram
marto kritikiT rodi keTdeba saqme.
dRes SedarebiT Cveni mdgomareoba ufro mtkicea, vidre SarSan.
Cveni mdgomareoba sxva saxelmwifoebTan SedarebiT gacilebiT mtki-
cea. me kidev xazs usvam im garemoebas, rom adgilobriv ZirSi spoben
yovelgvar demokratiis sawinaaRmdego gamosvlebs. da bolSevikebis
sruli damarcxeba swored imaSia, rom tfilisidan SeiaraRebuli
Zalebis gagzavna ar gvWirdeba da TviT adgilobrivma demokratiam
warmoSva is SeiaraRebuli Zala, romelic am organizaciebs bolSe-
vikebisa anadgurebs.
exla me minda TviT am gamosvlaze laparaki. aq sruliad samar-
Tlianad aRniSna veSapelma, rom ukmayofilo elementebi erTi mx-
ridanac arian da meore mxridanac _ marjvnivac da marcxvnivac.
(asaTiani: mesame mxridanac!) da swored bolSevikur komunistur ga-
mosvlebSi yvela am ukmayofilo elementma moiyara Tavi. aq arian ko-
munistebi, pirdapir unda vsTqvaT zogierTi memamuleni, romelTac
Zalian bevri dakarges miwebis CamorTmeviT, – iqneba aqtiurad ara,

399
magram farulad arian Cambuli. verc erTi didad cnobili bolSevi-
ki am saqmeSi pirdapir ar aris Cabmuli, – aqtiurad, iaraRiT xelSi.
magram faqti aris imaSi, rom isini ideurad xelmZRvaneloben da gam-
oyavT is brbo, romelic akeTebs ara bolSevikur, aramed Cveulebriv
yaCaRur saqmes. ideuri bolSevikebi ki CrdiloSi arian. isini ar ga-
modian iaraRiT xelSi.
da verc memarjvne elementebi gamovlen iaraRiT xelSi rac gind
kontr-revoliucionuri gamosvlebi moxdes. verc gazeTi „kldes“ Ta-
namSromeli daiWers iaraRs xelSi.
me vambob, ideuri bolSevikebi, romlebzedac aq laparakoben,
CrdiloSi arian da iaraRiT xelSi ar gamodian. aseve iqceva memar-
jvene mxarec. saerTod memarjveneni iaraRiT xelSi ar gamodian da
me darwmunebuli var, Tu gamosvlebi moxda, verc gazeT „saqarTve-
los“ da verc gazeT „kldis“ verc erT TanamSromels iaraRiT xelSi
ver daiWerT, magram, darwmunebuli var, es memarjvene elementebi
iqnebian ideuri monawileni am gamosvlisa. (kedia: es sicruea da ami-
tom protests vacxadeb!) ukeTesi iqneboda, rom es protesti cxovre-
baSi gaataroT, rom Tqveni gazeTis furclebze ar awarmoebdeT iseT
politikas, romelic xels uwyobs bolSevizms. (marjvnidan xma: ar
mogwonT kritika?) yvelaze sastik kritikas Cven TviTon vawarmoebT,
nu ggoniaT, rom Cven brma Tayvanismcemelni varT Cveni sakuTari mTav-
robisa da misi politikisa, Cven viciT, rom nakli Zalian bevri gvaqvs,
magram, rodesac Cven vadarebT sxvis politikas Cvens politikasTan
da rodesac erTi wuTiT warmovidgenT, rom SevcvaloT Cveni politi-
ka b. kedias an veSapelis politikiT, maSin aSkaraa, rom swored maSin
daimxoba Cveni wyobileba. me vambob, rom am politikis irgvliv unda
moiyaros Tavi yovelma Segnebulma moqalaqem da saerTo ZaliT gavas-
woroT is nakli da Secdomebi, romelic Cvens politikas axasiaTebs,
magram rac Seexeba am politikis simtkices, unda vsTqva, rom pira-
dad da Zalian xSirad ara var kmayofili, radgan Cveni saministroe-
bi ver iCenen im simtkices, romelic unda gamoiCinon. amisi zogierTi
magaliTi gvaqvs: Tqven iciT, rom SarSan duSeTis ajanyebis meTauri
iyo b. saSa gegeWkori, romelmac ajanyeba moawyo leCxumis mazraSi,
iq damarcxda da Semdeg sawyali xalxi mamisonis uReltexiliT gad-
moiyvana vladikavkaSi da aqedan Semoteva daiwyo Cveni respublikis
winaaRmdeg maSin, rodesac fronti gvqonda tabaxmelaze da rodesac
TaTrebis urdoebi Cven gvemuqrebodnen. es iyo saSineli Ralati. da
es boroti piri, romelmac mravali xalxi daRupa darialis xeobaSi,
es vaJbatoni dRes Cauvarda mTavrobas xelSi, magram is jerac ar aris
gasamarTlebuli. is dRes cixeSi zis da ambobs: dagvidgeba Cveni dro
da am cixeSi amogayofinebT Tavsao. me vambob, rom dRevandel pirobeb-
Si aseT lmobierebas araviTari adgili ar unda hqondes Cvens respub-
likaSi. mdgomareoba saSinlad seriozulia, amaze ufro seriozuli
mdgomareoba warmoudgenelia. Cven meoTxed dagvimtvries matare-

400
beli, borot-moqmedebma srolis dros mohkles erTi qali bavSviT,
daamtvries memanqane da misi TanaSemwe. es, aris saSineli boroteba,
romelsac aucileblad erTgvari kavSiri aqvs komunistebTan da deni-
kinelebTan, Tu Cven am saSinel droSi ar vawarmoebT ulmobel poli-
tikas am borot-moqmedTa winaaRmdeg, mTlad daiRupeba Cveni saxelm-
wifo. da me vambob, ukeTesi iqneba daiRupos calke pirovneba, vidre
daiRupos mTeli xalxi, mTeli saxelmwifo. (kedia: ras ucdiT maS?) me
darwmunebuli var rom damfuZnebeli kreba savsebiT dauWers mxars
mTavrobis mkacr da sastik politikis warmoebaSi am mavne, borot el-
ementebis winaaRmdeg.
aq Semdeg bevri laparaki iyo ucxo elementebis Sesaxeb. damaxas-
iaTebelia is, rom Sinagan saqmeTa ministris moxsenebidan amokribes
zogierTi sityvebi da maT mTavari mniSvneloba miaweres. gamodis
ise TiTqos marto ucxo elementebze iyos laparaki da TiTqos adg-
ilobrivi, Sinauri elementebi ar iRebdnen monawileobas am ga-
mosvlebSi. rodesac ucxo elementebze laparakoben, ukidures nac.-
demokratebs da memarjvene nac.-demokratebs ainteresebT erTi ram:
davcxoT rusebs, davcxoT somxebs (marjvnidan xma: Cven ar gviTqvams
es!) aqedan Tqven xSirad ar ambobT imas, rasac hfiqrobT, radganac es
tribuna imdenad maRalia, rom ar SegwevT gambedaoba, ilaparakoT
is razedac hfiqrobT.
ucxo elementi imas ar niSnavs, rom isini uTuod arian ara qarT-
velni. es arian yvela isini vinc Cvens orientacias ar iziarebs da
ara sdgas Cvens saxelmwifoebriv niadagze. ai, erTi magaliTi, rome-
lic SeiZleba sasiamvno ar iyos erounul-demokratebisaTvis. rode-
sac soxumSi moxda me-7 rotis gamosvla, sxvaTa Soris, mezarbazne-
bad rusebi iyvnen. rodesc komunistebma mihmarTes am mezarbazneebs
mogvexmareT, dauSineT qalaqs zarbaznebio, maT zarbaznebi gaafuWes
mTavrobis mxareze gadmovidnen da sTqves Cven viciT ra bolSevikebic
arian isini, magram undaT denikinic Semovides. ai, aseTi ucxo elemen-
tebze laparakobs g. veSapeli, romelic veraze scxovrobs. is Zalian
gakvirvebuli aris, rom Cveni gvardiis zogierTi nawili mReris ru-
sul simReras. magram me garwmunebT, rom im rotas, romelic yovel
dRe didis gemoze am rusul simReras mReris, Cveni demokratiuli
wyobilebis dacvaSi mravali amxanagi daukargavs Tavisi wridan da
ufro meti monawileoba miuRia am saqmeSi, vidre zogierT im pirebs,
romelnic gazeT „klde“-Si TanamSromloben. nu Tu marto, imitom,
rom isini mRerian „solovei ptaSeCka“-s, unda daviviwyoT maTi Rvaw-
li, rodesac isini siciveSi da simSilSi icavdnen Tavis poziciebs da
amiT icavdnen saqarTvelos demokratiul respublikas, (es wvrilmani
sakiTxi iyo. xma marcxnidan.) Tqven am wrvilmanze agebT Tqvens polti-
kas. da me vambob, Cven, rom ar gvewarmovebina namdvili internaciona-
luri politika, is patriotizmi, romelzedac dRes aq laparakoben,
sruliad damarcxebuli iqneboda.

401
Cven davamarcxeT Cveni mowinaRmdegeni. maT ver moaxerxes, rom
didi gamosvla moewyoT, magram aSkaraa, rom am gamosvlisTvis didi
mzadeba iyo, didi organizacia hqondaT. magram es gamoslva maT moux-
daT Zalian naadrevad. 24 oqtombers, rom ar yofiliyo ruseTSi
bolSevikebis gamosvlis ori wlis Tavi da rom es yofiliyo 24 maiss
darwmunebuli var, isini ufro mwyobrad da mZlavrad gamovidodnen.
CvenTvis es didi gafrTxileba aris. zogierTs hgonia, rom es gamosv-
la sruliad saSiSi ar iyo, magram am gamosvlam dagvimtkica, rom ko-
munistebi cdiloben Cveni Zalebis daSlas, cdiloben CagvaTrion did
omSi da faqtiurad daRupon mTeli Cveni respublika. isini araviTar
saSvalebas ar eridebian. da yoveli saSvaleba, kanonieria igi Tu is
emsaxureba maT pirdapir mizans, maTvis misaRebia, xolo maTi mizani
aris sabWoTa mTavrobis dacva. Tundac aman gamoiwvios axlad daarse-
buli patara saxelmwifoTa, rogorc aris saqarTvelo, ukraina da
sxva, daqceva da ganadgureba, isini amas yuradRebas ar aqceven da im-
itom saSineli energiiT cdiloben Cveni demokratiis damxobas. isi-
ni araviTari mokavSireobas ar eridebian da imitom maT winaaRmdeg
Cven unda miviRoT sastiki zomebi. CvenTvis es iyo pirveli da didi
gafrTxileba, da me darwmunebuli var am gafrTxilebas jerovan yur-
adRebas miaqcevT. Cveni mTavroba darwmunebuli unda iyos, rom, Tu is
awarmoebs sastik da Seudrekel politikas imaT winaRmdeg, vinc cd-
lobs Cveni respublikis damxobas, damfuZnebeli kreba mxars dauWers
mTavrobas am poltikis gatarebaSi.
Tavmjdomare: sityva ekuTvnis damfuZnebeli krebis wevrs b. Salva
mesxisSvils.
S. mesxiSvili. (s.-f.) moqalaqeno! is kamaTi, romelic gamoiwvia
Sinagan saqmeTa ministris moxsenebam, me mgonia sxva xasiaTs miiRebda,
rogorc maSin, rodesac Cven videqiT denikinis safrTxis winaSe. ise
dRes megona zogierTi zomebi kritikasTan erTad mets erTsulovne-
bas gamoiwvevda. rogorc maSin, ise dRes erTi da igive sakiTxi sdgas
Cvens winaSe: maSin mtrebi iaraRiT xelSi gvipirebdnen Semosevas, rom
daemxoT Cveni saxelmwifoebrivi wyobileba, da dRes igive mtrebi Ta-
vianTi agentebis da fulis saSvalebiT scdiloben Signidan mogviwyon
ajanyeba, rom daamxon damoukidebeli respublika. yvelasTvis aSkara
unda iyos, rom Cveni patara demokratiuli respublika ixeirebs, da
SesZlebs Tavisuflebis SenarCunebas mxolod maSin, rodesac is gana-
mtkicebs uflebriv wyobilebas. ramdenaTac ganmtkicdeba wesrigi,
miT ufro Zlieri iqneba safuZveli momavali cxovrebisTvis.
es Zalian kargad ician Cvenma mtrebma, rogorc marjvniv ise marcx-
niv da amitom cdiloben Seqmnan CvenSi anarqia, rom amaT saSualeba
mieceT Tavis mizans miaRwion.
me makvirvebs ra saWiro iyo ministrisTvis, rom is erTxel kidev
ekiTxeba damfuZnebel krebas, iwonebs igi Tu ara im nabijebs, romel-
ic mTavrobam gadadga, saqarTvelos parlamentma da saqarTvelos dam-

402
fuZnebelma krebam erTxel da samudamod gamoucxada mTavrobas, rom
aucilebelia man miiRos sastiki zomebi yvela imaT winaaRmdeg, vinc
Seecdeba Cveni Tavisuflebis damxobas. gana ar gaxsovT is momenti,
rodesac denikinis Semosevaze iyo laparaki da rodesac damfuZnebel-
ma krebam erTxmad mimarTa mTavrobas, rom man miiRos sastiki zomebi
denikinelTa winaRmdeg, CvenTvis sulerTia, vin gvimzadebs ajanyebas,
vin gamoiwvevs anarqias, imitom, rom es anarqia damRupvelia Cveni
saxelmwifosaTvis.
SeiZleba cudi informacia maqvs me, magram minda vkiTxo Sinagan
saqmeTa ministrs: apirebs Tu ara brZolas respublikis mtrebTa wi-
naaRmdeg, loRikur daskvnamdi miiyvanos?
me vici, rom bolSevikebis e. i. komunistebis winaRmdeg zomebi
miRebulia. magram vekiTxebi Sinagan saqmeTa ministrs, miRebulia Tu
ara zomebi, denikinis agentebis da maTi momxreebis winaaRmdeg?
maSin, rodesac denikinma odesaSi da kievSi sakonsuloebi daxu-
ra, qarTvelebi yvelgan Seaviwrova da maT sastikaT epyroba, am dros
vxedavT aseT faqts _ denikinis politikuri misia aq aris. me vekiTx-
ebi baton ministrs dasaSvebia es, Tu ara? ratom ar aris miRebuli
saTanado zomebi? auarebeli denikineli daseirnobs Tavisuflad
rusTavelis prospeqtsa da Tavisuflebis moedanze saqarTelos deda
qalaqSi. ukanasknel lukma purs arTmevs respublikis moqalaqeT da
myudroT cxovroben maTi ojaxebi, vinc denikinis jarSi ibrZvis Cvens
Tavisuflebis winaaRmdeg. b-nma ministrma ganacxada, rom ajanyebis
dros komunistebi da denikinelebi erTad iyvneno! maS risTvis ar gin-
daT Cvens mtrebs Sesaferisad gasceT pasuxi? unda mogaxsenoT, rom
me ar viziareb im azrs, romelic saerTod CvenSi ganmtkicebulia n.
ramiSvilis Sesaxeb. mas mtkice xasiaTis da sastiki kacis saxeli aqvs.
es ar aris marTali, Torem is auarebeli gasawmendi masala, romliTac
savsea q. tfilisi, didi xania aqedan unda abarguliyo. ara sakamaTod,
aramed imisaTvis, rom saqme saTanadod iyos dayenebuli, me mivaqcev
mTavrobis yuradRebas, rom Sesaferi zomebi miiRos am elementebisa-
gan Cveni teritoriis da deda-qalaqis gasawmendad. kidev erTi gare-
moeba: ministris sityviT am ajanyebas mxari dauWires im elementebma,
romelnic Cveni politikis ukmayofiloni arian da Cveni xalxi ar ga-
modis maTTan erTad. Cveni xalxi advilad politikurs Tavisuflebas
aravis dauTmobs, magram swored imitom, rom momenti seriozulia,
gulaxdilad unda iTqvas damfuZnebel krebis winaSe, rom Cven unda
SevecadneT aRmovfxraT yovelive SesaZlebloba amisTana gamosvlebi-
sa. da Cveni Sinaur politikis gajansaRebiT da seriozuli zomebiT
unda movspoT niadagi ukmayofilebisa.
me msurs, rom dRevandelis dadgenilebiT erTxel kidev xazi gaes-
vas, rom saqarTvelos demokratia advilad ar dasTmobs Tavisuflebas.
amitom mTavroba movalea sastiki zomebi miiRos imaT winaaRmdeg, vinc
Zirs uTxrian Cvens damoukideblobas, Tavisuflebas da arsebobas.

403
Tavmjdomare. aq Semosulia winadadeba s.-d. fraqciisa kamaTis
Sewyvetis Sesaxeb. me kenWs uyri am winadadebas. vin aris winaaRmde-
gi Semosul winadadebisa? kamaTi Sewyvetilia. sityva ekuTvnis Sina-
gan-saqmeTa ministrs.
noe ramiSvili, Sinagan saqmeTa ministri. moqalaqeno, damfuZneb-
el krebis wevrno! me saWirod mimaCnia garkveuli pasuxi gavce im
SekiTxvaze, romelic s.-fed. saxeliT dep. mesxiSvilma dauyena mTav-
robas. SekiTxva metad mniSvnelovania, da misi uyuradRebod datove-
ba SeuZlebelia. iRebs Tu ara mTavroba zomebs imaT winaaRmdeg, vinc
Cvens damoukideblobas safrTxes umzadebs aq. es aris SekiTxva deni-
kinis misiis Sesaxeb. aseTi SekiTxva, swored, uadgiloa. me vfiqrob,
rom Cven SegviZlian aseTive misia viyolioT, yubanSi da sxvagan. aris
meore mxare saqmisa. Tqven Tu ggoniaT, rom Cveni sagareo politika
unda iyos aSenebuli, droze Tu ranairi simpatia, antipatia, piradi
ganwyobileba gvaqvs ama Tu im saxelmwifosTan, rasakvirvelia, es Sec-
doma aris. (dadiani: Zveli simReraa!) es gaxlavT ara Zveli simRera,
aramed loRikuri daskvna, Cveni saxelmwifoebrivi Semoqmedeba.
Tqven fiqrobT, rom me SemiZlian miviRo warmomadgeneli respub-
likanuri saxelmwifosi da ar SemiZlian monarqiuli saxelmwifos
warmomadgenlis miReba....
Cveni damokidebuleba denikinTan metis metad rTulia, rom aq
SeiZlebodes amis ganxilva. es sakiTxi unda moixsnas. dgeba meore
sakiTxi: marTlac _ viReb Tu ara zomebs maTi agentebis winaaRmdeg,
imaT winaaRmdeg, vinc safrTxes amzadebs da ebrZvis Cvens damoukide-
blobas. me unda ganvacxado aq mTavrobis saxeliT, rom... (nucubi-
Ze: komunistebis misias miiRebT?) komunistebis misiaze vilaparakeb
maSin, roca isini movlen. magram sanam imaTTan ar gvaqvs araviTari
damokidebuleba, imaTze ar vilaparakeb, komunistebi ar arian Cve-
ni mezoblebi. arian sxva mezoblebic, romelTanac dagvWirdeba aseT
sazomis gamoyeneba. denikinTan damokidebuleba rTulia da vinaidan
Cven vfiqrobT, rom Cven im qveynebSi, romelic maT emorCileba mag.
yubanSi gveyoleba delegacia, imitom yovlad SeuZlebelia misiaze aq
laparaki (xmauroba. Tavmjdomare: SeuZlebelia b-bo, ase krebis war-
moeba, damSviddiT, b-bo!) rac Seexeba denikinis agentebs Cven, Tu saW-
iroa, sias warmovadgenT, imaT sias, romelnic am mokle xanSi gadasax-
lebulni iyvnen: aseTni asobiT iTvlebian. (veSapeli: xom brundebian?)
yvelani, vinc gadavasaxleT ver dabrundebian, miuxedavad imisa, rom
zogni uwyoben xels amas. maSasadame am mxriv politika garkveulia da
Cven axali gzis arCeva ar gvWiria. es Cven unda vicodeT erTxel da
samudamod. saWirod mimaCnia mogaxsenoT, rom TviT b. kedia da misi
organo sul ar fiqrobda imas, rasac axla igi mogviTxrobs. maSin,
rodesac bolSevikebis gamosvla iwyeboda, isini fiqrobdnen serio-
zul rasmes da gamarjvebis dRes isini gamodian, rom is opereta aris.
(replika nac.-demokratebisagan: magas erToba ambobs!) me saWirod ar

404
mimaCnia, gamomeqveynebia zogi oficiali dokumentebi, vinaidan Tqven
SeiZleba ifiqroT seriozuli araferi momxdarao. ai, erTi doku-
menti, romelic foTs exeba, mas I gvatyobinebs Cveni administracia,
adgilobrivi warmomadgeneli (kiTxulobs:) Cven ar mivaqcevdiT yur-
adRebas im cnobas, romelic aq aris, rom Tavis Tavad es cnobebi ar
yofiliyo dadasturebuli sxva cnobebiT. Cven gvqonda sxva cnobebic,
es damtkicda da amitom, vinaidan gamoirkva, rom isic aris damtkice-
buli, rom saerTo gamosvlas amzadebdnen, Cven sruli ufleba gvaqvs
vifiqroT, rom is cnobebi, romelic mogvces foTis Sesaxeb simarTles
Seefereba. maT imedi hqondaT, rom nawili jarisa maT miemxroboda.
erTi kidev maTi gegma rogori iyo: (kiTxulobs).
aseTia, batono kedia, is opereti, romelic mzaddeboda. Tqven
iciT, rom sxva qalaqebSiac mzaddeboda aseTi gamosvlebi. da rom aq
araviTari opereti ar aris, es iyo Zalian didi sayovelTao gamosvla
da Tu SevadarebT im gamosvlas, romelic moxda SarSan, unda mogaxse-
noT, rom sruliad sakmarisi iyo, romelime adgilas gamarjveba, rom
danarCen adgilebzec gadasuliyo. roca es moxdeboda, maSin moZraoba
miiRebda ara operetul, aramed metismetad traRikul xasiaTs, da Sei-
Zleba es sabediswero yofiliyo mTeli Cveni respublikisaTvis, yovel
SemTxvevaSi, zogierT ganapira kuTxeebisaTvis. aseTi iyo mdgomareoba
da ar vici ra uflebis ZaliT laparakobT Tqven, rom raRac umniSvne-
lo ram xdeboda. rom mTavrobas droze ar mieRo zomebi adgilobrivi
TviTmmarTvelobani da administracia ar daxmarebodnen, gamosvle-
bi mraval adgilas CafuSuli ver iqneboda. Tu ggoniaT, rom es, rac
mzaddeboda da mosalodneli iyo mxolod opereti iyo, maSin Tqven da
Cvens Soris saerTo araferia. saWiroa gageba imisa Tu ras ewodeba se-
riozuli gamosvla da ras _ opereti. is laparaki iyo komunistur eqs-
perimentze. yvelasTvis aSkara iyo, rom Cven vlaparakobdiT ara komu-
nistur ideaze, aramed eqsperimentze. unda icodes b. kediam da sxva
partiebma, rom yvela im zomebs, romlebsac awarmoeben bolSevikebi,
aqvT xasiaTi ara dadebiT muSaobisa, aramed eqsperimentisa, vinaidan
araviTari niadagi maT am mxriv muSaobas ar aqvs, radgan ician, rom
isini eyrdnobian ara xalxis umravlesobas, ara demokratias, aramed
umniSvnelo jgufebs da surT moaxvion Tavisi zraxvani da gegma, Zal-
iT, xalxs Tavze. amitom, aris, rom amaTi cda ase unayofod Tavdeba.
dasasrul saWirod mimaCnia vupasuxo erT SekiTxvaze, romelic mimar-
Tuli iyo social-demokratiul fraqciidan. aris ramdenime piri
Sepyrobili winandel ajanyebis gamo, mag. saSa gegeWkori. Cven gvaqvs
erTad erTi saSuleba, Cven miviReT yvela is zomebi, romlebic ki See-
Zlo mieRo mTavrobas. Cven is datyvevebulni gadaveciT sasamarTlos
da misi saqmea adre gaasamarTlebs, Tu dagvianebiT. rasakvirvelia,
mTavroba Seecdeba, rom daCqarebiT iyos aseTi saqmeebi ganxiluli,
ramdenadac es mTavrobaze aris damokidebuli. Cven yovelgvar zomebs
miviRebT, rom is pirebi, romlebic mTavrobis, respublikis winaaRm-

405
deg gamodian _ sastikad iqnen dasjilni. yovelive es damokidebulia
imaze SesZlebs Tu ara sasamarTlo am saqmeebis daCqarebiT ganxilvas.
da Cven darwmunebulni varT, rom sasamarTlo Seecdeba aseTi saqmee-
bis rigs gareSe ganixilos. xolo mTavrobam Tavis mxriv miiRo dadge-
nileba, rom gansakuTrebulma sasamarTlom, romelic aris daniSnuli
am saqmeebis gasarCevad, gagzavnon sesiebi iq, im adgilebSi, sadac ga-
mosvlebi moxda. (kedia – mTavrobam, rom gamouSvas, rogorc kuCari-
anc-Smagailovi?) mTavroba ver gamouSvebs. rac Seexeba bolSevikebs,
unda vsTqvaT, rom ramdenad isini aqtiurad iRebdnen monawileobas am
anarqiul gamosvlebSi da ara ideurad, rasakvirvelia, im anarqiul
gamosvlebis xelis Sewyobis winaaRmdeg, me mgonia sakmao zomebi iyo
miRebuli da mTavroba am gzas ar gadauxvevs.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs gvazavas.
g. gvazava (er.-dem.) batonebo, momenti metis-metad Znelia. magram,
rodesac Cven gvinda miuTiToT Secdomaze, gavasworoT politika,
mTavrobisa, maSin Cven gveubnebian, ara xarT mamuliSvilebio. swored
es azri gamosTqva b. juRelma. swored mamuliSviloba moiTxovs, Tu
politika ar aris swori, davanaxoT ra gamosavali aris. patriotizmi
imaSi ki ar aris, rom yovelTvis miviRoT mTavrobis mier gadadgmu-
li nabijebi da taSi daukraT, piriqiT, Tu, es nabiji ar aris xel-
sayreli, unda gamovideT da uTxraT mas is, rac warmoadgens maT mx-
riv Secdomas. batonebo, bolSevikuri moZraoba yovelTvis iyo didi
saSiSroeba mTeli qveynierebisaTvis da ara marto Cveni qveynisTvis.
exlandel droSi mainc es WeSmariteba aris da me makvirvebs, rodesac
b. Sinagan-saqmeTa ministri Turme ucdis telegramebs foTidan. Cveni
fraqcia ambobda, imas unda mivaqcioT umTavresi yuradReba, Tu ra sa-
SiSroebas warmoadgens bolSevizmi, rogorc ideuri mimdinareoba. es
aris swored ideuri mimdinareoba da amaT winaaRmdeg brZola TofiT
da zarbazniT SeuZlebelia. visac unda brZola im ideebis winaaRm-
deg, valdebulia am ideur moZraobas win dauyenos agreTve Zlieri
da mZlavri idea. da roca am mxriv SevxedavT Cveni mTavrobis poli-
tikas, SeiZleba vTqvaT, rom mTavroba am mxriv damarcxebulia, Tumca
b. juRelma sTqva, rom Cven ideurad davamarcxeT bolSevizmio. es ar
aris marTali. ra aris umTavresad idea bolSevizmisa? Tavdapirve-
lad es aris uaryofa samSoblosi, gamarjveba internacionalisa, e. i.
gamarjveba erTi klasisa. maSasadame darRvevaa erovnuli mTlianobi-
sa. (xma soc.-dem. mxridan: gamarjveba yvela xalxisa).
bolSevizmis ideis winaaRmdeg aris erTi idea: idea samSoblosi,
idea saxelmwifosi da es erTi idea unda daupirispiros meore ideas,
rogorc moiTxovs amas istoriuli xana, romelsac Cven ganvicdidiT.
me vambob, Tqven damarcxdiT, es idea ver gabedeT dageyenebinaT bol-
Sevizmis ideis winaaRmdeg. magaliTad, aq roca b. ministri laparakob-
da, me misi yuradReba mivaqcie, rom exlac aq frialebs wiTeli droSa,
ai swored amaSia Cveni da Tqveni ubedureba. Tu Tqven gindaT ganamt-

406
kicoT respublika, rogorc saxelmwifo, valdebuli xarT moxsnaT es
wiTeli droSa. wiTeli droSa aris bolSevizmisa. (xma soc.-dem. mxri-
dan: bolSevizmis droSa ki ar aris, aramed aris revoliucionuri!)
wiTeli droSa aris bolSevikuri droSa. (xma soc.-dem. mxridan: am
wiTelma droSam mogcaT damoukidebloba da am parlamentSi gamoyva-
na!) am parlamentSi gamoyvana momca 20 saukunis cxovrebam saqarTve-
losi da ara Tqven. saqarTvelo arsebobda adre, aris qarTveli eri,
romelmac Seqmna Tavisi saxelmwifoebrivi cxovreba. es moxda imitom
ki ara, rom Tqven gindodaT, an ar gindodaT, an winaaRmdegni iyaviT
amisa. es moxda, rogorc bunebrivi Sedegi Cveni warsulisa (xmauroba).
batonebo, Tqven ambobT unda CavaqroT bolSevikuri moZraobao. ro-
gor mere? Tqven Tqveni moqmedebiT da politikiT unda naTlad daanax-
oT xalxs, rom samSoblo Zvirfasia, rom Rirs imisTvis brZola, Tqven
ki gaakotreT idea samSoblosi da hqmniT swored iseT psiqologias,
romelic xels uwyobs bolSevikur moZraobas.
iyo laparaki imaze, rom es ajanyeba moaxdines yaCaRebma, zogierT
ucxo saxelmwifodan Camosulma elementebma, bolSevikebma da sxveb-
ma. me garwmunebT, rom iq monawileobas iRebda bevri Tqveni momxre
da miiRebs kidec Tu Tqven ganagrZobT, batonebo, Tqven politikas.
marTalia Tqven miiReT 500.000 xma, magram saqarTvelo Sesdgeba ara
marto partiul xalxisagan, aris didi nawili, romelic partiul
kristalizaciaSi ar Sedis. rodesac am xalxs gauWirdeba cxovreba,
gansakuTrebiT, roca Tqven qmniT iseT sulier midrekilebas, rom Sei-
Zleba es ukmayofilo elementi gadavides Cven mowinaaRmdege banakSi,
me amas xazs vusvam, magram me marto imas ki ar vambob, rom yovelTvis
Tqven migiZRviT brali (xmauroba. replikebi ar ismis).
miuxedavad Tqveni 30 wlis antierovnul moRvaweobisa, Cvenma
xalxma mainc Sehqmna is samSoblo, romlis Sesaxeb b. juReli aqedan
acxadebs xolme, laparaki ar miyvarso (juReli: laparakze me ufro
saqme miyvars). Tqven saqme giyvarT da me minda swored, rom ubralod
ar daiRvaros Tqveni sisxli, imitom, rom zogjer qmniT iseT garemoe-
bas, rom SeiZleba ubralod daiRvaros Tqveni sisxli.
Tqven ambobT, rom Cven bolSevizmTan ideiurad, araviTari kav-
Siri ara gvaqvso. SeiZleba Tqven iZulebuli iyaviT maT winaaRmdeg
zomebi migeRoT, magram, me mgonia, Tqven maTTan kavSiri bevri gaqvT.
jer erTi Tqven Svili xarT erTi da imave moZRvrebisa da mTeli meTo-
di Tqveni moRvaweobisa mimarTuli aris Tavisuflebis SezRudvisak-
en, diqtaturisaken. darwmunebuli var, Cven, erovnul-demokratebs,
arCevnebSi, rom meti xmebi migveRo, gagvrekavdiT da tyvias dagviSen-
diT ise, rogorc bolSevikebi. b. juRelma aqedan ganacxada: sanam me
cocxali var da Cemi gvardia myavs, Tu Tqven gaimarjvebT... maSasa-
dame Tqven isargeblebT tyviiT, rogorc bolSevikebi (replika: ara,
ara!) sxvaTa Soris, man kritika gaukeTa baton Sengelaias da ukiJina,
Tqven ruseTSi damarcxdiT. batonebo, es iaraRi orive mxriT mWrel-

407
ia. ruseTis mTavrobaSi Tqveni warmomadgenlebic iyvnen, magram Tqven
dagamarcxes da gamogyares iqidgan. aqedan sCans, rom Tqven didi yur-
adReba unda miaqcioT Tqvens politikas, da awarmooT iseTi politi-
ka, romelsac moiTxovs namdvili demokratizmi da ara gansakuTrebu-
li midrekileba, _ Tqveni klasobrivi batonoba. rac Seexeba Sinaur
wyobilebas, Tqveni politikiT hqmniT iseT psiqologias, romelic
meryeobas hbadebs. Tqven TiTon laparakobT, rom saqarTvelos damou-
kidebloba ar migaCniaT udides Rirebulebad da SesaZlebelad sc-
nobT uarhyoT es damoukidebloba, Tu ruseTi iqneba aRdgenili. (rep-
lika: rodisa vTqviT eg?) dRes Tu ar giTqvamT, es azri xSirad iyo
gamoTqmuli Tqvens presaSi, rom damoukidebeli saqarTvelo CvenT-
vis fetiSi ar ariso. (replika: marTalia, ar aris) Tu TqvenTvis ar
aris fetiSi, xalxma rad unda ibrZolos mis dasacavad?! me mxolod
sazogadod mivaqcev Tqvens yuradRebas, rom politika mTavrobisa,
ver muSaobs rigianad, rom Tavisufleba ar aris daculi. amis gamo
Cven bevrjer SemovitaneT SekiTxva, da yvelam iciT, rogoria mTavro-
ba am Tavisuflebis dacvaSi. magram dRes ar minda amaze vilaparako.
Cemi survilia, batonebo, rom mTavrobam mSiSrulad da mokrZalebiT
ki ar gadadgas nabiji saxelmwifos ganmtkicebaSi, aramed exla mainc
gabedulad aafrialos namdvili saxelmwifoebrivi droSa, naTqvamia,
rom xalxi TvalebiT azrovnebs, da, ai, swored amitom saWiroa, Sehqm-
naT iseTi pirobebi, rom xalxs SeeZlos azrovneba gaswios im emblem-
iT, romelic gamoxatavs mis erovnul arsebas.
Cven vambob, rom unda damyardes demokratizmi, romelic aris
Tavisufleba yoveli pirovnebisa da pativiscema yoveli pirovnebi-
sa. da rodesac gamolaSqreba aris saxelmwifos winaaRmdeg, igive
demokratizmi moiTxovs, rom sastiki zomebi iqnes miRebuli, rode-
sac Cvens winaaRmdeg iaraRs iReben, rasakvirvelia, Cvenc iaraRiT
unda upasuxoT.
aq, sxvaTa Soris, iTqva isic, TiTqos mTavroba Tavis movaleobas
jerovnad ver asrulebs. es marTalia. swored es aris Cveni ubed-
ureba, rom mTavroba meryeobs, gadaWriT ar sdgas saxelmwifoebriv
niadagze, mas aqvs erTnairi sulieri kavSiri bolSevizmTan da es gza
aris damRupveli CvenTvis. Cven gavgzavneT sazRvar-gareT iseTi pire-
bi, romelnic ebrZvian, uarhyofen saxelmwifoebriv cxovrebas.
rac Seexeba konkretiulad im sakiTxs, romelic dasmuli aris min-
istris mier, Cven rasakvirvelia, mas mxars dauWerT imdenad, ramdena-
dac ministri awarmoebs namdvil erovnul saxelmwifoebriv politi-
kas. misi RonisZieba unda iyos sastiki, radgan uamisod saxelmwifos
dacva SeuZlebelia. am mxriv laparaki ar damWirdeba, radgan, Tqven
iciT, me Tqveni politikis winaaRmdegi var da miT umetes winaaRmde-
gi viqnebi bolSevikebis politikisa. Cven sul mudam gverdSi gedeqiT
saqarTvelos damoukideblobis dacvaSi, magram samwuxarod Tqven ver
iCenT sakmao energias.

408
aq b. ministrma gamosTqva erTi azri, rom bolSevizmi ikidebs fexs
centralur aziaSi da sazogadod CamorCenil qveynebSi da ar ki ganav-
iTara es azri. evropaSi bolSevizmma fexi ver moikida da verc moi-
kidebs imitom, rom saxelmwifoebrivi cxovreba ganviTarebulia. da
Tu gnebavT, CvenSiac ver moikidebs is fexs, Tu davadgebiT im gzas,
romelic evropielma xalxma miiRo. es aris uflebrivi saxelmwifoe-
brivi cxovreba, da roca es droSa iqneba afrialebuli CvenSi, maSin
saxelmwifoebrivi cxovreba uzrunvelyofili iqneba.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damf. krebis wevrs r. arseniZes.
r. arseniZe. (s.-d.) moqalaqeno, damfuZnebel krebis wevrno! aq,
am tribunaze miRebulia, rom yoveli sakiTxi ueWvelad umaRles
xarisxamde gaaRrmavon. magram es gaRrmaveba mxolod erTi mizniT
xdeba, rom yvela imaSi, rac moxdeba respublikaSi, bolos dabolos
brali dasdon Cven partias _ social-demokratias da Cveni ndo-
biT aRWurvil mTavrobas. dRes, miuxedavad imisa, rom yvela mimar-
Tulebani kmayofilni arian bolSevikur gamosvlis CaqrobiT, yvela
grZnobs erTgvars uSiSroebas xvalindeli dRisas swored am mTav-
robis da Cveni fraqciis muSaobis wyalobiT, mainca scdilobs mTe-
li Tavisi kritika swored am fraqciis winaRmdeg momarTon. jer
batoni Sengelaia Seecada Tavisi Cveulebrivi leqcia waekiTxa bol-
Sevikebis Taobaze da Semdeg metad sakvirveli recepti mogvawo-
da. bolSevizmi Zlieria Tavisi maqsimalizmiT da baton Sengelaias
rCeviT, rom mowinaRmdeges gamostaco iaraRi es TviT unda aeRo xe-
lSi iaraRi, ese igi, TviT miiRo es maqsimalizmi da gaxde bolSeviki,
dameTanxmebiT, rom marto saxelwodeba ar hqmnis mimarTulebas, ar-
amed qmnis misi Sinaarsi da Tu Cven miviRebT bolSevikur maqsimal-
izms, Tu Cven amiT gamovacliT mas mis lozungebs, maSin aRaraferi
ar dagvrCenia misi saxelwodebis miwebebis garda. is maqsimalizmi,
romelic aCens bolSevizms, aris damRupveli mTeli revoliucionu-
ri moZraobisa, amitom ar aris sasurveli, rom is datrialdes Cvens
patara respublikaSi. swored amitom vebrZviT Cven am ugunur maq-
simalizms, radgan, Tundac is iyos metad gulwrfeli gataceba, is
aris mainc wyaro yovelgvar ubedurebisa, anarqiisa da reaqciisa.
(gvazava: gonier maqsimalizms eserebi... opportunizmisa!) Tu maqsi-
malizmis uaryofa niSnavs opportunizms – me siamovnebiT davirqmev
oportiunistis saxels. Tu maqsimalizmis uaryofa niSnavs principis
Ralats dae me viyo aseTi principis moRalate.
is rac gamoadgeba xalxs, rac moutans mas gamarjvebas, aris namd-
vili, saRi maqsimalizmi, mitom, rom aZlevs maqsimums imisas, rac Sesa-
Zlebelia miiRos man dRevandel pirobebSi. ai, es gaxlavT, Tu gnebavT,
namdvili dacva maqsimalur moTxovnilebebisa, romelic cxovrebis
siRrmidgan momdinareobs da ar aris laRi fantaziis Sedegi. Cven ver
gavyvebiT ocnebiT mfrinavT, radgan aseTi meocnebe yovelTvis jur-
RmulSi Cavardeba. aseTi gaxlavT Cveni memarcxneebis (replika: so-

409
cialist-revoliucionerebis.) recepti. samagierod meore mxridan
mogvawodes meore recepti. amas aqvs erTgvari mniSvneloba, radga-
nac neitralizacias uSvreba memarcxene ukiduresobas. am meore azrs
erTnairi forma misca baton gvazavam. mas uyvars Rrma filosofiuri
msjeloba. misi azriT uaryofa komunistur eqsperimentebisa unda
gavrceldes socializmis uaryofamdis. is gvirCevs, daadeqiT nacio-
nalur Tvalsazriss da Tqven miiRebT bolSevizmis gaqarwylebas. ai,
mokle da martivi recepti baton gvazavasi. (asaTiani: Zalian kargi re-
ceptia!) magram aman swored sawinaaRmdego Sedegebi mogvca. swored
iq, sadac Zlieri iyo nacionalizmi, mas gverdiT amoudga bolSevizmi
(replika: safrangeTSi, inglisSi, germaniaSi?) safrangeTSi naciona-
lizmma warmoSva is garemoeba, rom iq bolSevizmisaTvis niadagi ar-
sebobs. Tu gnebavT germaniis imperia Tavidganve saSinel reaqcioner-
ebis xelSi iyo, romlebTanac Tqven naTesaobas grZnobT, da swored
maTma arsebobam dabada is jgufi, romelsac spartakis jgufi ewodeba
da romelTac brZola muSaTa klass mraval sisxlis Rvrad daujda..
(replika: balSevikebi Tqveni naTesavebia!) me ar uarvyof, rom balSe-
vizmic Cvens wreebs gamoeyo, magram dRes Cven da igi sul sxva da sxva
niadagze vdgevarT. Cven swori xazi aviReT, maT ki is ukiduresi maq-
simolizmaT miiRes, romelic asazdoebs reaqcias, diax me vam­tkiceb,
rom es ori ukiduresoba bolSevizmi da denikinizmi erTi meoris
warmomSobia. es aris Tu gnebavT ori antipodi, romelic erTi meo-
ris gareSe ver iarsebeben, erTmaneTze gadajaWvili arian, Cven ve-
brZviT orive am ukiduresobas socializmis saxeliT, demokratiis
da muSaTa klasis interesebis saxeliT. Tqven ki gindaT nacionalis-
tur ideebis gamarjvebad gadaaqcioT, b-bo nacional-demokratebo.
magram Tqven amiT bolSevizms ver mospobT. Cven ki swored naciona-
listur gzis Tavidan acdeniT SevZleT misi damarcxeba (Tqvenc xom
socialistebi xarT da isinic!) diax Cven socialistebi varT, da Cven
sworeT amiT wavarTviT balSevizms yvela sasicocxlo elementebi.
Cven maT wavarTviT ideologia socializmisa, ideologia muSaTa
klasis da amiTi davamarcxeT. nacionalizmi winadac iyo, magram nayo-
fi am nacionalizmis gaxlavT, rom man daamxo mravali saxelmwifo da
kidev bevrs daamxobs. is gza ki, romelsac daadga social-demkratia
migviyvans ara Cveni respublikis damxobamde, aramed mis aSenebas Seu-
wyobs xels. (nikolaZe: Tqven ebrZodiT yovelgvar saxelmwifoebrio-
bas!) Tqvens saxelmwifoebs Cven axlac vebrZviT, samagieroT demokra-
tia hqmnis iseT saxelmwifo aparats, romelic mas gamoadgeba Tavisi
miznebisTvis. es aris Rirseba Cveni demokratiis. (nikolaZe: ebrZo-
los saxelmwifos safrangeTSi!) diax ebrZoden, magram unda icodnen,
igic rogor icavden igini respublikas, rac mas safrTxe moeloda
marjvnidan. cxadia igini didad afasebdnen respublikas, magram so-
cializmis winaSe, rasakvirvelia, dRevandelma saxelmwifomac unda
qedi moixaros. aseTia Cveni azri.

410
axla mogaxsenoT imis Sesaxeb, Tu ra susti iyo is gamosvla, romel-
sac Cven dRes varkvevT. amas „opereta“ daarqves, ori yaCaRi Camovida
qalaqSio. (veSapeli: es iyo faqtiuri mxare moxsenebisa!) es ar iyo faq-
tiuri mxare, aramed gangeb Tavis moyra im faqtebisa, romelic Tqven
calmxrivad moiyvaneT. igi iyo traRikulad ganzraxuli da, rom es
ase iyo, Tqven dainaxavT Semdegi sabuTidan, romelic xelT Cagvivar-
da. (kiTxulobs rusul qaRalds bolSevikebis erTmaneTSi miwer-mow-
eras). rogorc xedavT didi farTo organizaciuli gamosvla, rome-
lic ganzraxuli hqondaT, miliciis da gvardiis daxmarebiT TavSive
Caqrobil iqmna. amis garda, sadac iyo es gamosvlebi, igi ver moxerxda
Cveni fxizeli darajis, demokratiis, wyalobiT. Tu es yvelgan SeCere-
bul ver iqmna, administraciam yvelgan Caaqro igi saTaveSi. Tu Cveni
mTavroba momavalSiac aseve advilad Caaqrobs yovelgvars traRiku-
lad ganzraxul gamosvlebs, Cven mas mxolod madloba unda vuTxraT.
vimeoreb: tragedia Cvenma mTavrobam da administraciam „opere-
taT“ gadauqcia bolSevikebs. da es gewyinaT gana? unda aRvniSnoT
kidev erTi ram: Cven siamovneba gvagrZnobina iman, rom xalxi TviT,
an gulgrilad da, an mtrulad Sexvda bolSevikebis gamosvlas. Cven
vawyobT saxelmwifos xalxurs, demokratiuls, da roca xalxi am Cvens
respublikas aseT erTgulebas ucxadebs, es Cven gvamxnevebs. Cvenma
mTavrobam unda isargeblos am TanagrZnobiT da miiRos Rone bolSe-
vikuri gamosvlebi, romelic jer kidev mosalodnelia da romlis sa-
frTxe sabolood jer uaryofili ar aris, aseve operetaT gadaaqcios.
Cven mas mTeli Cveni Zal-RoniT amaSi davexmarebiT da darwmunebuli
varT, mTeli demokratiac CvenTan iqneba.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs nikolaZes.
nikolaZe. b-bo, me didxans ar daviWer Tqvens yuradRebas, oriode
sityva minda mogaxsenoT. yovelTvis, roca, romelime politikuri
sakiTxi dgeba Cven win, rogorc dRes, Cven partiul ganxeTqilebis,
ganyofilebas da uTanxmoebas vkidebT xels. Cven kidev vTvliT Tav-
is-Tavs da erTmaneTs Zvel partiebis farglebSi. nu-Tu dResac ara
sCans TqvenTvis, rom Zveli ganyofileba aris anaqronizmi? dRevan-
del Cven cxovrebis sinamdviles arafernairad ar Seefereba Cveni
partiulad danawileba. nu-Tu raime safuZveli da gamarTleba aqvs
dRes Cvens qveyanaSi, im qveyanaSi, romelic sayovelTao arCevnebze
aris damyarebuli, soc.-revoliucionerebis da soc.-fed. partiis ar-
sebobas? (leo Sengelaia: Tqvens partias?) gind Cvens partiasac! yve-
la partias daudga dro, rom Cafiqrdes, sxvanairad SeimuSaos pro-
grama da awarmoos Tavis Zalebi im mdgomareobis mixedviT, romelic
Cvens garSemoa. Torem is Zveli saxelebi, Zveli ganyofileba, Zveli
ukmayofileba erTi meoris winaaRmdeg marto ngrevis da ara Senebis
iaraRia. (gobeCia: SevrigdeT!) agreTve sruli usafuZvloa is say-
veduri, romliTac erTmaneTs mivmarTavT xolme, rogorc magaliTad
Cvens partias abraleben, viTom Cveni dasis, an klasis, romelime Sesa-

411
mCnevi Zala gareodes, an SesZlebodes gareva im gamosvlaSi, romelze-
dac aris laparaki. es yovlad SeuZlebelia. yovlad SeuZlebeli iyo
da yovlad SeuZlebeli mudam iqneba. Tu marTla simarTles lapara-
kobT da ara tyuil-ubralod barabans ukravT, faqtebi da saxelebi
moiyvaneT. garwmunebT, srulebiT SeuZlebelia Cveni burJuaziuli,
an nacionaluri partia gamovides demokratiis winaaRmdeg, respub-
likis da TviTarsebobis ngrevis iaraRad gaxdes. (rusia: istoria?)
istoria imas mogaxsenebT, rom demokratia Sehqmna burJuaziam. vinc
odnav mainc icis istoria, misTvis cxadia, rom demokratia Seqmnilia
burJuaziisagan. yoveliferi, rac arsebobs respublikis safuZvleb-
Si, es Sehqmna burJuaziam Tavis SenaZen uflebebis dasacavad. social-
izms demagogiis meti jer araferi Seuqmnia. is yovelTvis yofila
despotizmis winamorbedi. despotizmis meti ara Seuqmnia ra da verc
Sehqmnis (xmauroba). neba miboZeT gamovsTqva, rac mwams. me xom xels
ar giSlidiT, roca Tqven brZandebodiT aq. me mogaxsenebT naTqvamis
dasamtkiceblad udavo sabuTs. xom Tqven TviTon brZanebT, rom so-
cializmma unda daaarsos proletariatis diqtaturao? asea es, Tu
ara? ra aris diqtatura, Tu ara umciresobis gabatoneba umravleso-
baze? (TofuriZe: eg gaugebroba aris!) es gaugebroba ar gaxlavT. neba
miboZeT mogagonoT, ameebs imitom ki ar vambob, rom Tqveni partia da
Cveni mTavroba Sevasusto... (replika s.-demokr.: eg Znelia, batono!)
Cemze ufro erTguli momxre Tqveni partiis mmarTvelebisa da misgan
Seqmnili mTavrobisa, mgonia, Tqvens wreSiac ver moiZebnos. (dadiani:
Zalian sainteresoa! xmauroba. Tavmjdomare: daacadeT orators).
rac me mogaxseneT, Cveni partiis yvela momxreebma daamtkices am
ori wlis ganmavlobaSi. didi umetesoba Cveni partiisa iyvnen Sewux-
ebulni da gaZarculni Tqveni moqmedebiT. mainc maT Soris Tqven mow-
inaaRmdege ara gyoliaT, arc geyolebaT, sanam Tqven dgexarT Cveni
qveynis Tavisuflebisa da damoukideblobis niadagze. amas mogaxsen-
ebT darwmunebiT, rogorc warmomadgeneli mTeli Cveni partiisa. amas
mogaxsenebT imitom, rom es aris sruli WeSmariteba. Cven suliT da
guliT gvinda davaarsoT Cveni saxelmwifo, gavamtkicoT Cveni qvey-
nis damoukidebloba. am damoukideblobisaTvis saWiro aris, rom ar
vaferxebdeT mTavrobas, gavaZlieroT igi da mivceT mas yovelgvari
saSualeba, ebrZolos yvelas, vinc winaaRmdegia Cveni damoukideblo-
bisa, am gzas adga ara Tu marto Cveni partia, mTeli Cveni Tavad-aznau-
roba, samRvdeloeba, burJuazia. es daamtkica am ornaxevari wlis gan-
mavlobaSi maTma saqcielma. ar mesmis, risTvis varRvevT Cven ukvdav
demokratiul principebs, rom Zala erTobaSia, risTvis vqadagobT
urTierTSoris siZulvils am kaTedridan, saidanac yoveli sityva
unda iyos naTqvami dafiqrebulad da pasuxisgebiT? risTvis mudam
vaRviebT samoqalaqo omis cecxls?
Zalian didi pativismcemeli var baton juRelisa, radgan is aris
Cveni saxalxo gvardiis moTave, didi da gulwrfeli pativismcemeli

412
var, agreTve, TviT saxalxo gvardiisa, romelic diad rols TamaSobs
Cveni Tavisuflebis da wesierebis dacvaSi, magram; rogorc politi-
kuri doqtrinebi, vfiqrob, rom arc gvardiis warmomadgeneli, arc b.
juReli, rogorc aseTi, ar unda gamodiodes am tribunaze da ar unda
gamoTqvamdes aq imisTana sityvebs, romelnic Soridan Tu axlodan
gvaxseneben samoqalaqo oms. es gaxlavT demokratiul principebis
darRveva. pirveli principi yoveli demikratiisa, mogexsenebaT, is
gaxlavT, rom jari ar unda ereodes politikaSi da politikur brZo-
laSi. gvardia aris Cveni Zalebis TvalsaCino nawilTagani da amitomac
gviyvars es saxalxo gvardia; Cveni partia, Cveni im wreebis warmomad-
genelni, romlis saxeliT mogaxsenebT ampartavnobs Cveni gvardiiT,
da darwmunebulia, rom is, rogorc Cveni reguliaruli armia, yov-
elTvis demokratiuli darCeba da ar gaereva Cven politikur uTanx-
moebebSi. mas ufro diadi, Zlieri da sufTa roli aqvs: saerTo mamu-
lis da wesis dacva. me amisTana laparakiT ar mogacdenT. vubrundebi
im kiTxvas, romelic dasmulia. b. ministrma Seasrula Tavisi movaleo-
ba da mogaxsenaT, Tu ra safrTxe udga win Cven qveyanas, es opereta
ar yofila, rogorc Tqvenma presam SecdomiT gamosTqva. es iyo nam-
dvili safrTxe, imitom ki ara, rom Cven xalxs ucxoelebis didZali
jari Semoesia, aramed imitom, rom Znels mdgomareobaSia Cveni xalxi,
da arc marto Cveni xalxi, mTeli qveynis xalxebi. cxovreba nametna-
vad gaZvirda, simSili win gvidgia da amisTana gasaWirSi myof xalxs
advilad aiyoliebs da aaSfoTebs moqrTamuli borotgamzraxvi brbo.
rogorc mogaxsenaT b. ministrma, saqme, madloba RmerTs, ase advilad
gaTavda. RmerTma qnas, rom yoveli safrTxe, rogorc am SemTxvevaSi
mTavrobas aucilebia, Cveni qveynisTvis mudam ise marTlac sasacilod
da samasxarod gadaqceuliyos. es visurvoT. is rac brZana zogierT-
ma oratorma, saministros mier, ratom ufro adre ar iyo miRebuli
zomebi, amgvar sayvedurs Tavi davaneboT. rac iyo, iyo. moviTxovoT,
rom SemdegSi, rogorc brZana b. juRelma, sustaT da lmobierad aRar
ekidebodes mTavroba amgvar saqmeebs, rom sastiki zomebi yofiliy-
os miRebuli winaswar, Cveni damoukideblobis dasacavad yvelas wi-
naaRmdeg, vinc unda iyos igi, romelic ki Selaxavs Cvens wesierebas da
damoukideblobas, vinc mteri iqneba Cveni Tavisuflebisa, mTavrobam
unda Semusros. Cven iqnobamdi viqnebiT misi momxre, sanam am movaleo-
bas igi mtkiced aasrulebs.
Tavmjdomare: amgvarad kamaTi dasrulebuli gaxlavT. Semosulia
2 formula; gTxovT waikiTxoT.
mdivani (kiTxulobs soc.-dem. fraqciis formulas da Semdeg soc.-
rev. fraqciis formulas).

413
s.-d. fraqciis formula:

„moismina ra Sinagan saqmeTa ministris gancxadeba _ Sinaur mdgo-


mareobis Sesaxeb, damfuZnebeli kreba sruli kmayofili aRniSnavs,
rom administraciam da SeiaraRebulma Zalam frTxili da energiuli
zomebiT SesZlo TavSive Caekla SeiaraRebuli gamosvla gaborotebul
bolSevikebisa da maTTan dakavSirebul sxva banda yaCaRuri elemen-
tebis. damfuZnebeli kreba darwmunebulia, rom Segneba, romelic
gamoiCina saqarTvelos demokratiam, aramc Tu ar ahyva am damrRvev-
el Zalebis usazRvro demagogias, aramed xeli Seuwyo demokratiul
mTavrobas anarqiul gamanadgurebeli Zalebis winaaRmdeg zomebis
miRebaSi, momavalSiac mtkice safuZveli gaxdeba Cveni respublikis
demokratiul aRmSeneblobis. amasTanave damfuZnebeli kreba miaqcevs
mTavrobis yudadRebas im garemoebas, rom mxolod ficxeli da mkacri
RonisZiebis miRebiT, rogorc TviT borotmomqmedTa, ise maT masazr-
doebel gareSe elementebs, dezertirebis da sxva anarqiul wreebis
winaaRmdeg, SeiZleba aseTi gamosvlebis momavalSi Tavidan acileba
da aRSfoTebuli xalxis samarTlianis gulis wyromis dakmayofileba,
da gadadis morig sakiTxze“.

soc.-rev. fraqciis formula:

moismina ra, mTavrobis gancxadeba komunistebis ukanasknel ga-


mosvlis Sesaxeb, damfuZnebeli kreba acxadebs:
socialistTa brZola socialistebis winaaRmdeg iaraRiT xelSi
aris udidesi danaSauli socializmis winaSe da damRupveli mSrome-
li xalxis saqmisaTvis. saqarTvelos dRevandeli Sinaur da saerTaSo-
riso mdgomareobaSi saxelmwifos gadatrialeba gamoiwvevda saSinel
anarqias. mTels respublikaSi da gamanadgurebel oms Sig demokra-
tiaSi, rac mxolod gauadvilebda gareSe Zalebs saqarTvelos srul
dapyrobas da masSi revoliuciis monapovarTa dasamarebas. dam. kreba
sTvlis ra Tavis pirdapir movaleobaT mTeli Cveni socialisturi
cxovrebis axal socialistur safuZvelze mowyobas Sromisa da sa-
kuTrebis koleqtivizaciis gziT, mouwodebs, saqarTvelos revoli-
ucionur demokratias Semokrbes damfuZnebeli krebis garSemo rea-
qciisa da anarqiis asalagmavad“.
Tavmjdomare. gTxovT dawynardeT. aris mxolod ori formula. me
kenWs uyri maT im rigze, ra rigzedac aris Semosulni. vin aris momxre
soc.-dem. formulisa? vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegia soc.-rev.
fraqcia; danarCeni fraqciebi momxreni arian. maSasadame miRebulia
soc.-dem. formula. gsurT Tu ara uyaro kenWi meore formulas? (xma:
uyaroT). reglamenti ar mavalebs kenWi uyaro meore winadadebas,

414
roca pirveli winadadeba gadis xmis didi umetesobiT, – magram me
mainc uyri, vin aris momxre? vin aris winaaRmdeg? momxrea soc.-rev,
fraqcia. danarCeni fraqciebi winaaRmdeg arian. gTxovT moisminoT
Semdegi dRis wesrigi (mdivani kiTxulobs) kreba daxuruli gaxlavT.
sxdoma ixureba 4 s. 15 w.

415
saqarTvelos damfuZnebeli kreba
ormocdameTvramete sxdoma

1919 weli, samSabaTi, noembris 4. tfilisi, sasaxle.

Tavmjdomareobs damfuZnebel krebis Tavmjdomaris umfrosi am­


xanagi
aleqsandre lomTaTiZe.
mdivnobs damfuZnebel krebis mdivnis amxanagi
grigol naTaZe.
prezidiumSi arian:
eqvTime TayaiSvili da
konstantine jafariZe.
sxdoma iwyeba dRis 12 saaTze.
Tavmjdomare. sxdoma gaxsnili gaxlavT. gTxovT dabrZandeT. mdi-
vani mogaxsenebT dRiur wesrigs.
mdivani. (kiTxulobs).

dRiuri wesrigi:

1. saboloo teqsti dekretisa – gzatkecilebis sammarTvelos gan-


kargulebaSi 380.000 man. kreditis gaxsnisa – oseTis samxedro gzis
SesakeTeblad.
2. saboloo teqsti – Sinagan saqmeTa saministros saeqimo-sasanita-
ro ganyofilebis Statis da xarjT-aRricxvis damtkicebis dekretisa.
momxsenebelia gr. naTaZe.
3. saboloo teqsti – Sinagan saqmeTa saministros samazro da saqa-
laqo sasamarTlos saeqimo ganyofilebis Statisa da xarjT-aRricx-
vis damtkicebis dekretisa.
4. saboloo teqsti – saxelmwifo Statebis damtkicebis kanonisa.
momxsenebelia gr. naTaZe.
5. saboloo teqsti – tfilisis saSualo kultur-texnikuri-
sa, quTaisis sasoflo-sameurneo da winamZRvarianTkaris sasoflo-­
sameurneo skolebis Statisa da xarjT-aRricxvis damtkicebis
dekretisa.

417
6. gagrZeleba msjelobisa – saqarTvelos respublikis bonebis ga-
mocemis gangrZobis dekretis Sesaxeb. momxsenebelia s. mdivani.
7. pirveli (zogadi) ganxilva _ finansTa ministris sabWos
debulebisa. momxsenebelia iv. WavWaniZe.
8. socialist-federalistTa fraqciis winadadeba _ sagangebo
komisiis arCevis Sesaxeb _ mousavlobis gamo dazaralebulTa mdgo-
mareobis adgilobriv gamosarkvevad.
9. dekreti – yofil tfilisis fosta-telegrafis olqis mosamsax-
ureTa salikvidacio xarjebis dasafaravad 100.000 man. gadadebisa.
momxsenebulia gr. urataZe.
Tavmjdomare. sityvas xom aravin inebebs wesrigis Sesaxeb? sityva
aravis surs. pirveli sakiTxis Sesaxeb sityva ekuTvnis b. g. naTaZes.
(g. naTaZis moxsenebiT kreba amtkicebs saboloo dekrets _ dRiur
wesrigis 1, 2, 3, 4 da 5 muxlebSi aRniSnul sakanonmdeblo aqtTa sab-
oloo teqstebs).

msjeloba bonebis gamocemis Sesaxeb.

Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. T. Rlonts.


Tedo Rlonti. friad sasiamovno movlenad unda CaiTvalos is
garemoeba, rom am bolo dros, rogorc Cvens sazogadoebaSi, ise pre-
saSi da damfuZnebel krebaSi xSirad imarTeba sja-baasi Cvens finan-
siur da ekonomiur mdgomareobis Sesaxeb. yovel eWvs gareSea, rom
nebsiT Tu uneblied Cadenili mTeli rigi Secdomebisa Tavidan iqneba
aSorebuli Tu am saqmeebze xSirad gveqneba msjeloba. magram es imas
ar niSnavs, rom rac iTqva am sakiTxis Sesaxeb, an gansakuTrebiT is, ra-
sac amboben, iyos ganxorcielebuli sazogadoebriv dawesebulebaTa
mier. kritika maSin, rodesac bonebis da fulis sakiTxi mZime ekonomi-
ur pirobebSi aris Cayenebuli, Zalian advilia. sazogadod mTavrobis
kritika yovelTvis advilia, vidre saqmis pirdapiri gaZRola da misi
erTgvari xorcis Sesxma.
me amas aRvnusxav mxolod imitom, rom kritikac aris da kritik-
ac. magram am kritikul damokidebulebis dros ar aris erTi mTliani
azri, erTi gegma, romelic SeiZleba sarCulad daedvas, rogorc fi-
nansiurs, ise ekonomiur politikas.
Cven viciT, rom fulis Rirebuleba sistematiurad ecema. SeiZleba
am kritikis motivebi iyo gadaWarbebuli, magram erTi ram aSkaraa. mi-
uxedavad imisa, rom erTgvari politikuri koniuqtura aris damyare-
buli, ar aris mSvidobiani cxovreba ganmtkicebuli, Sromis nayofi-
ereba, kapitalis brunva, Tumca wesier kalapotSi dgeba, miuxedavad
amisa, mainc gaumjobeseba Cveni ekonomiuri mdgomareobisa ar xdeba, –
Cveni fulis surogati mainc Zlier ecema. ori Tvis ganmavlobaSi Cveni
bonebis Rirebuleba daeca orjer, samjer sterlingTan SedarebiT. es

418
ar aixsneba im garemoebiT, rom vinme boroti xeli moqmedebdes, ro-
gorc es iyo aRniSnuli finansTa saministros warmomadgenelis mier.
aq iTqva, TiTqos SeiZleba ramdenime aseuli sterlingis mospobiT
ganmtkicdes Cveni zonebi. ase iyo naTqvami im sterlingebis Sesaxeb.
magram yvelasTvis aSkaraa Semdegi: am 100 sterlingis mopoveba Seu-
Zlian mTavrobas, magram ueWvelia, amiT Cveni krizisi ar moispoba.
krizisi ufro Rrma aris da am ubedur oromtrialis dros, asiode
sterlingis mopoveba kriziss ver Seasustebs da bonebis Rirebulebas
ver aswevs saTanado simaRleze.
Cven gvinda ara marto im garemoebas mivaqcioT yuradReba, Tu ram
gamoiwvia am bonebis dacema, Cven isic unda vsTqvaT, Tu ra saSualebiT
SeiZleba misi aweva. s.-revoliucionerTa warmomadgenelma ganacxada,
rom is am bonebis gamocemis winaaRmdegia. Cveni fraqcia mudam im az-
risa iyo, rom CvenTvis saWiroa droianaT SeudgeT qarTul niSnebis
SemuSavebas da praqtikuli nabiji gadavdgaT. magram es imas ar niS-
navs, rom Cven dResve ar mivsceT mTavrobas saSualeba iarsebos, sanam
mas es praqtikuli nabiji ar gadudgams.
SeiZleba mTavroba ar saWiroebdes axal niSnebs, SeiZleba is bevrs
rameSi scdebodes, magram es ar niSnavs imas, rom Cven unda movspoT is
resurebi, romelic mis xelSi aris. me ar mesmis maSin, rodesac ro-
melime fraqcia mxars uWers mTel rig kreditebs, rodesac vaZlevT
50 milionebs muSebis mdgomareobis gasaumjobeseblad, nu Tu Cven ar
unda vicodeT, rom es Tanxa unda iqnas gadadebuli, im fulebidan,
romelsac Cven vbeWdavT. roca Cven am bonebis gamocemis winaaRmdegi
varT, maSin Cven uspobT saSualebas saxelmwifos es fuli iqnas ga-
dadebuli. Cven SegviZlian uTxraT mTavrobas, – Tqveni politika ar
varga, magram ver getyviT: kreditebs ver mogcemTo.
warmoidgineT, rom daveTanxmoT soc.-revol. fraqciis winadade-
bas im fraqciis, romelic sakanonmdeblo muSaobaSi ar ereva. warmov-
idginoT, rom miviReT es winadadeba da ar miveciT mTavrobas bonebis
gamocemis ufleba. ra moxdeba maSin? moxdeba is, rom mTeli saxelmwi-
foebrivi aparati unda daiSalos. me mwams, rasakvirvelia, rom s.-rev.
partia, rom idges saxelmwifoebriv niadagze, da, rom es Sexedule-
ba marTali iyos, maSin damfuZ. kreba ar miscemda mTavrobas emisiis
uflebas.
Cven aseTi politika arasodes ar gagvinawilebia, Cven viyaviT
erovnul sabWoSi, parlamentSi da damfuZnebel krebaSi, da arc erTx-
el ar migvicia partiisTvis saSualeba wamoeyenebia iseTi winadadeba,
romelic angrevs saxelmwifoebriv organizms, romlis qveS adgili
uWiravs am partias.
s.-federalistTa fraqcia im azrisaa, rom mTavrobas mieces sa-
Sualeba es bonebi gamosces, magram es imas ar niSnavs, rom Cveni Sexed-
ulebiT saWiro ar iyos zogierTi nabijebis gadadgma. da swored imi-
tom veubnebiT damfuZnebel krebas amas, rom ar migvaCnia sazrisianad

419
is nabijebi, romelic mTavrobam gadasdga. ra nabijebia es nabijebi.
Tqven mogexsenebaT, Cveni fulis kursis ganmtkicebisTvis, mTavroba
mimarTavs erTad-erT umTavres saSualebas. es aris sagareo vaWro-
bis mowesrigeba. rasakvirvelia, me aq monopolias ar Sevexebi, radgan
winad mogaxseneT amis Sesaxeb damfuZnebel krebaSi.
aris erTi mxare samonopolio politikisa, romelsac ar Segvi-
Zlia gansakuTrebuli yuradReba ar mivaqcioT da ar vurCioT im uw-
yebas, romelic am saqmes ganagebs. gadadgmuli unda iqnas esa Tu is
nabiji. mogexsenebaT, Cveni qveyana mdidaria nedli masaliT da mTav-
robam, rom gamoiyenos es nedli masala fulis kursis awevisTvis,
surs gamoacxados monopolia am nedli masalisa da TiTon gayidos es
saqoneli ucxoeTSi. arc presaSi da arc damfuZnebel krebaSi sxva mx-
riv monopoliis sakiTxi ar ganuxilavT. rogor unda gamoviyenoT mo-
nopolia, rogori unda iqnes Cveni mizani. nedli masala unda viyidoT
da gavitanoT sazRvar gared _ ai leit motivi. umTavresi debuleba.
da ase azrovneben CvenSi. es Semecneba ar aris saxelmwifoebrivi Se-
mecneba. arsebiTad es politika CarCuli politikaa; Tqven ver naxavT
verc erT spekuliants, romelic ar iyenebdes am nedl masalas _ isi-
ni yiduloben ise rogorc saxelmwifo yidulobs da gaaqvT ucxoeT-
Si, ise rogorc amas Cadis saxelmwifo, da iq yidian. aq SemoaqvT is-
eTi saqoneli, romlis miReba CvenSi SeiZleba. spekulianti ar aris
dainteresebuli saqonliT, is dainteresebulia sterlingebiT. aseT
CarCuli politikasa da dRevandel saxelmwafoebriv politikaSi
arsebiTad gansxvaveba ar aris. gansxvaveba aris mxolod imaSi, rom
spekulianti idebs Tavis jibeSi, saxelmwifo ki xazinis jibeSi. es
nabiji Semcdar nabijaT unda CaiTvalos. saxelmwifos SeuZlian mo-
agrovos mTeli nedli masala da gayidos, magram es imas ar niSnavs,
rom is yovelTvis moigebs fuls.
Tu gvinda SevmqnaT iseTi mdgomareoba, romelic ganamtkicebs Cven
fuls, Tu ar gvinda viyoT mxolod nedli masalis gamtani da damxmare-
beli da ar gavxdeT sawvelfurad evropis kapitalistebisa, rom aseTi
mdgomareoba ar darCes, saWiroa monopolias SevxedoT sxva Tvalsaz-
risiT. umTavresi Cveni debuleba imaSi mdgomareobs, rom samonopo-
lio saqonlad unda iyos dasaxuli ara iseTi saqoneli, romlis dan-
iSnuleba sazRvar gareT gatanaa. mTavari motivi unda iyos Semdegi:
is samrewvelo dargebi, romelic saqarTveloSi arsebobs, upirveles
yovlisa, am samonopolio sagnad unda iyos aRiarebuli.
aviRoT foToli Tambaqos monopolia. es monopolia isaxavs miznad
am foToli Tambaqos sazRvar gareT gatanas. me saWirod mimaCnia
vkiTxo, ras gvetyvis finansTa ministri, romelic imave dros vaWro-
ba-mrewvelobis ministric aris, _ aqvs mas winaswari gegma damuSavebu-
li Tu ara, ramdenad uzrunvelyofilni arian iq qarxnebi, romelnic
dRes Cven Tambaqos gvimzadeben, Tambaqos gatanis dros? Cven vam-
bobT, ueWvelad unda iyos safuZveli meurneobisa, Cveni adgilobrivi

420
mrewveloba unda uzrunvelyofili iyos. am mxriv me aRvnusxe, rom ar-
avis arc presaSi da arc damfuZnebel krebaSi, krintic ar dauZravs.
Cven vuspobT gzas kerZo pirT, rom es samonopolio sagnebi SeiZinon.
ra moxdeba, an ra gamova aqedan monopolias, rom vacxadebT da mTe-
li saqoneli, rom gagvaqvs ucxoeTSi? amiT adgilobriv mrewvelobas
vcemT da uxerxul mdgomareobaSi vayenebT mas. Cveni mrewveloba iseT
uxerxul mdgomareobaSi Cavardeba, rom fasebi adgilobrivad damza-
debul saqonelze Zlier maRali iqneba, da es imitom, rom adgilo-
brivi qarxnebi miiReben nedls masalas mTavrobis mier xelovnurad
gaZvirebuls _ saqonlis eqsportis gamo.
rom aseT mdgomareobas ar eqnes adgili, umTavresi iqneba samo-
nopolio sagnebi, upirveles yovlisa, ganawilebul iqnes adgilobriv
qarxnebSi, im samrewvelo dargebSi, romlebic ukve arseboben saqarT-
veloSi. es saWiroa imitom, rom uzrunvelyofili iqnes adgilobrivi
mrewveloba im dargebSi, romlebic arseboben saqarTveloSi. Tu ki
ar arsebobs iseTi dargebi, romlebSiac SeiZleba moxmareba dagro-
vil nedli masalisa, maSin Cveni mTavrobis da saxelmwifos ueWvel
movaleobas Seadgens miiRos zomebi, raTa gaxdes SesaZlebeli misi
adgilobrivad gadamuSaveba. amas imitom aRvniSnav, rom rkinis gzaTa
meore yrilobaze gamocxadda Sromis saministros warmomadgeneli da
ganacxada, rom Cven vdebT muSebis saWiroebisaTvis 50 milion maneTs,
Tumca viciT, rom es wveTia mxolod zRvaSi, rom amiT ver davakmayo-
filebT muSebis saWiroebasao. da amasTanave batonma eraZem ganacxada,
rom muSebis saWiroebis dakmayofileba SeiZleba maSin, rodesac davi-
wyebT Sinaur mrewvelobis ayvavebaze laparaks. es ki xangrZlivi 10,
20, 40 wlis ganviTarebis zrunvis sakiTxiao. aseTi procesi dausaxa
sazogadoebas batonma eraZem rkinis gzelTa yrilobaze. maSin, rode-
sac aseTi warmodgena aqvs saministros warmomadgenels, advili war-
mosadgenia, rogori warmodgenis unda iyves am saganze, Sinaur mrewve-
lobis ganviTarebaze, sazogadoebis ubralo wevrebi. is mdgomareoba,
romlsac Cven vxvdebiT, naTlad gviCvenebs, rom mrewvelobis ganvi-
Tarebis aseT procesze, rogoric warmodgenili aqvs CvenSi zogierT
jgufebs, laparaki yovlad SeuZlebelia. magram sanam me Sevexebode
kapitalizmis ganviTarebis process dRevandel pirobebSi, me unda
aRvniSno, rom Cven mTavrobas ara aqvs araviTari safinanso da sae-
konomio gegma, Cven vaWroba-mrewvelobis saministros, rom hqondes
aseTi gegma, mas SeeZlo eTqva Cveni elCebisaTvis, rom Cven gvaqvs ned-
li masala, gvaqvs sistema, gvaqvs Cveni bazari. Cveni bazari ar aris
marto Cveni, is iqneba amave dros somxeTis, azerbaijanis da saerTod
mTeli amierkavkasiis, imitom, rom, rogorc mogexsenebaT, CvenSi aris
ara Tu politikuri Segneba marto, aramed meti ekonomiuri Segneba
da ekonomiuri energia. Tu Cven gveqneba ekonomiuri sistema, gveqne-
ba nedli masala da niadagi am masalis adgilobrivad gadamuSavebisa,
erTi sityviT Tu Cven gveqneba dasaxuli mtkice da garkveuli saekono-

421
mio gegma, maSin Cven SegveZleba sruliad garkveuli direqtivebi mi-
vceT Cven elCebs evropaSi, da ukanasknelebsac miecemaT saSualeba gam-
arTon molaparakeba ekonomiur sakiTxebze evropis saxelmwifoebTan.
aseT SemTxvevaSi, imaT ecodinebaT da gaTvaliswinebuli eqnebaT Cve-
ni samrewvelo niadagi da mdidari nedli masala, cxadia Semoitanen
CvenSi ara marto iaraRs, fuls, aramed Semoiyvanen mcodne, texniku-
ri staJis mqone pirebs, Semovlen rogorc mrewvelebi (xmebi nac.-dem.:
Semoitanen socializms!) amaze Semdeg gveqneba laparaki.
axla ki unda aRiniSnos, rom sazogadod kapitalizmis ukanasknel
safexurebSi da formebSi aRiarebulia, rom kapitalizmi im gziT ar
viTardeba axla, rogorc viTardeboda 50 wlis winaT. marqss aqvs ise-
Ti adgili Tavis „kapitalSi“, romelic aCvenebs suraTs Tu ra gziT da
rogor ganviTarda kapitalizmi ekonomiurad mdidar da ekonomiurad
ganviTarebul qveynebSi. marqsi ambobs: (marqsis sityvebi) „dawinaure-
buli qveynebi sarkea CamorCenil qveynebisaTvis“. marqsis Semdeg gan-
vlo 50 welma, axla amboben pirdapir, rom ekonomiurad CamorCenil
qveynebSi kapitalizmis speciali dargebi fexs ikidebs da viTardeba,
ara winaswar SemuSavebul gegmiT, elementarul safexurebis mixed-
viT, aramed pirdapir Tanamedrove tipis qarxnebis daarsebiT. war-
movidginoT magaliTad Cven gvaqs Sali. Tu aris sakmao masala SeiZle-
ba pirdapir ukanasknel texnikis saSualebiT da mixedviT aq gaixsnas
Salis qarxnebi, is procesi, romelic gauvlia matylis damuSavebas,
is cvlilebi romelic momxdara am procesSi, Cven aRar dagvWirdeba,
SeiZleba Cven gamoviyenoT mTeli warsuli gakveTilebi. ise viTarde-
boda kapitalizmi yvela daCagrul qveynebSi. Tqven mogexsenebaT, rom
avstralia, romelic ekonomiurad daCagruli iyo, Semdeg is ayvavda
Cqari tempiT. (nac.-dem. federalistebi ras amboben!) federalistebi
amboben imas rasac me vlaparakob aq. Tqven unda warmoadginoT siste-
ma, vinaidan es sakiTxi iseTia, romelsac saxelmwifoebrivi mniSvnelo-
ba aqvs. aseT sakiTxis garCevis dros yovelive partiuli mitovebul
unda iyves, vinaidan es sakiTxi ar aris sakinklao da sademagogio. Cven
soc.-fed. gvaqs am sakiTxis Sesaxeb gegma da Cveni mTavari debuleba
aris: uzrunvelyoT nedli masaliT CvenSi ukve arsebuli samrewvelo
dargebi, da mxolod danarCeni iqnes gatanili sazRvar gared. Tu ar
arsebobs aseTi samrewvelo dargebi ar unda gadavdoT maTi mowyo-
bis saqme 20, 40 da meti wlebiT, rogorc zogierTi warmomadgenle-
bi laparakoben. ara Tu laparakoben, aramed araviTari gegma ara
aqvT, ar aqvT saxelmwifoebrivi mizani dasaxuli da romlebsac ver
gadaudgamT verc erTi praqtikuli nabiji. sazogadod evropas Cven
warmoebaze araviTari warmodgena ara aqvs, araferi ar icis, ar icis
arc Cveni safinanso da saekonomio gegma. 1917 wels droebiT mTavro-
bis dros, petrogradSi kerenskim moiwvia vaWar-mrewvelTa da sxva
organizaciebis warmomadgenlebis yriloba da yrilobaze Seadgines
mTeli savaWro da saekonomio nusxa. es nusxa gaugzavna kerenskim ev-

422
ropaSi yvela Tavis elCs. man daavala Tavis elCebs mTeli rigi ekono-
miur politikur cnobebisa, misca mTeli rigi direqtivebisa elCebs.
Cven mTavrobas ar aqvs aseTi direqtivebi SemuSavebuli da, rasakvir-
velia, ar aqvs micemuli arc Cven elCebs, ukanasknelT davalebuli
aqvT mxolod erTi gaakeTon informacia ucxo bazris da Cveni bazris
fulis Sesaxeb, ekonomiur politikis Sesaxeb maT ar aqvT araferi
davalebuli. da, rasakvirvelia amasac ver asruleben kargaT. yovel
SemTxvevaSi erTi ram cxadia, Cvens elCebs dResac ar aqvT yovel mxriv
damuSavebuli safinanso gegma.
axla minda mivaqcio Tqveni yuradReba monopoliis sxva mxares.
Cven gamovacxadeT eqsportis monopolia. magram krintic ar dagviZ-
ravs, rogor SeiSleba importis monopoliis mowyoba, rom ukanaskne-
li aucilebelia CvenTvis, es aSkara aris da ar saWiroebs did mtkice-
bas. Cven am niadagze bevri zarali viwvieT ukve. ucxoelebs SemoaqvT
Cven bazarze rac TiTon undaT da yidian, rogorc undaT. 1918 welSi
inglisma akrZala vaSlis, msxlis da sxva xilis konservebis Semotana
SigniT. SeiZleboda inglisSi Setana mxolod im sanovagis, romelic
mis koloniebSi iyo. amiT inglisi awarmoebda SerCeviTi politikas.
aseT politikas awarmoebda bolo dros germania, italia da safran-
geTi. magram Cven mTavrobas ar aqvs garkveuli gegma importisa. CvenSi
umTavresad SemoaqvT Zvirfasi saqoneli. SemoaqvT odekaloni, duxi
da sx. is rac ar esaWiroeba demokratias; es moitans did mogebas,
radganac es sagnebi esaWiroeba mxolod aristokratias, burJuazias
ese igi im klass, romelsac aqvs fuli dRes-dReobiT. SemdegSi ase-
Ti mdgomareobis dacva damRupveli da gamanadgurebeli iqneba Cveni
saxelmwifos ekonomikisaTvis. Cven moviTxovT, rom SemoRebuli iqnes
importis monopolia. ras niSnavs es? es imas niSnavs, rom aucileblad
saWiroa, rom TviT mTavroba Caudges saTaveSi imports da moaxdinos
fasebis erTgvari reguliarizacia. Tqven moismineT aq menSevikebis
axal-modis ekonomisti eligulaSvilis patara da mcire ekskursie-
bi imaze Tu ras niSnavs monopolia da fasebi, magram, rasakvirvelia,
didi gansxvavebaa mtkice fasebsa da monopoliis Soris. xSirad xdeba,
rom rodesac monopolia aris, mTavroba maSin fasebs awesebs, magram
misi konkretiuli azri sxva aris. es aris mtkice fasi. da roca mt-
kice fasi aris, maSin myidvels SeuZlia iyidos saqoneli mxolod mt-
kice fasebis mixedviT. magram roca monopolia aris maSin myidvels
ar SeuZlia Tavisi subieqtiuri damokidebuleba saqonelze gadmoi-
tanos. monopolia sxva aris da mtkice fasebi sxva. magram monopolias
Tu vexebiT gansazRvruli fasebis TvalsazrisiT _ es aucilebel saW-
iroebas warmoadgens, rom ekonomiuri mTlianoba ar iqnes darRveu-
li, raTa daveyrdnoT ekonomikaSi avtarxiul princips. Cven gvsurs,
rom fasebi saimporto saqonelze iqnes gansazRvruli, vinc ar unda
Semotanos igi Cveni respublikis sazRvrebSi. es imitom, rom Cven gvin-
da avaRorZinoT Sinauri mrewveloba, imitom, rom meore mxriv ucxo

423
saqonlis fasebi Sefardebuli iqnes daaxlovebiT saqarTveloSi ar-
sebul fasebTan. es Tu ar iqna mowesrigebuli arafris ganxorciele-
ba ar SegviZlia. Cven unda davadgeT im gzas ekonomiur politika-
Si, rogorsac daadga Tu gind inglisSi, romelmac miiRo SerCeviTi
politika (xmebi: e. i. proteqcionizmi) me momxre var proteqcionizmis
politikisa, da ara me, aramed saukeTeso socialistebi ar arian wi-
naaRmdegi proteqcionizmis sistemisa da Tqven Tu vaWrobis agentebze
brZanebT, romlebic konstantinopolSi imyofebian blomad, amaze Sem-
deg mogaxsenebT. (xmebi: ar Tavdeba?) Cems gankargulebaSi erTi saaTi
aris, SeiZleba kidev vilaparako. rodesac CvenSi SemoaqvT saqoneli
da am saqonelze ar vaxdenT reguliarizacias fasebisas, ar ufardebT
Sinaur bazris fasebs, amiT Cven vspobT im safuZvels, romelzedac
unda aigos samrewvelo dargebi. aseTi movlena iyo CvenSi.
qalaqTa kavSirma erTi nabiji gadadga gasul wels da daarsa fex-
sacmelebis saxelosno. es ar iyo kargad mowyobili, mZlavri, magram
iyo iseTi niSnebi da mdgomareoba, rom misi gakeTeba da ganiereba
SeiZleboda, SeiZleboda TiTqmis did qarxanaT gadakeTeba. ase, rom
am warmoebas seriozuli xasiaTi micemoda da did qarxanas ar Camo-
vardnoda muSaobaSi 1918 wlis igi milionebis saqonels awvdida
xalxs gacilebiT ufro SeRavaTian da iaf fasebSi vidre spekulian-
tebi. 1919 wels es dawesebuleba ufro dawinaurda, ufro gaZlierda
da iyo niSnebi, rom undodaT misi texnikurad gaumjobesoba. magram
es ar moxda. Tqven mogexsenebaT, rom spekuliantebma Cveulebrivad
sruliad SemTxveviT iyides didi partia fexsacmelebisa, Semoitanes
da daamyares iseTi mdgomareoba, rom saSinel xifaTSi Cavarda es qa-
rxana. igi TiTqmis daixura. muSebi daiTxoves likvidaciiT. da ra mox-
da mere? jars did Zali fexsacmelebi esaWiroeboda. dRes es jari eve-
dreba qalaqTa kavSirs: gaxseniT is fexsacmelebis saxelosno, vinaidan
is rac Semoitanes ar gamodga jarisaTviso. rodesac es dawesebule-
ba arsebobs, misi gaZliereba advilia, magram roca igi aRara gaqvT,
misi xelaxlad amoZraveba metad Zneli gaxlavT. mTavrobis pirdapiri
movaleobaa, sanam aseT dawesebulebas suli udgas, izrunos misTvis
da daxmareba gauwios. Cven ar SegviZlia mrewveloba aRvadginoT, Tu
mas gansakuTrebuli faboritizmi ar aRmouCineT. unda avRniSnoT,
da bednieri viqnebiT Tu vcdebi, rom mrewvelobis saministros erTx-
elac ki ar Seuwuxebia Tavi daeTvalierebia, Tu ra mdgomareobaSia
aseTi dawesebulebebi. dRes CvenSi Cndeba da fexs ikidebs sxva da sxva
karlikuri samrewvelo dargebi. maT srulebiT aravin yuradRebas
ar aqcevs. SeuZlebelia aseTi gulgriloba samrewvelo politikaSi,
mrewvelobis saministro fxizlad unda Caudges am saqmes saTaveSi;
man mtkiced unda daicvas Tavis interesebi. Tu gvinda saqmis wesierad
dayeneba, rom Cven gvqondes garkveuli saekonomio-safinanso plani,
Cven SeZleba gveqneboda monopoliis sistema gamogveyenebia Cveni
bonebis saqmisaTvis. amitom saWiroa SigniT monopoliis politika is-

424
eTi, rom daculi da uzrunvelyofili iqnes mrewvelobis ganviTareba
da Semdeg monopolia importisa _ SerCeva Semotanil saqonlisa da
misi gansazRvrul fasebSi miReba. agreTve Cven unda movagvaroT da
movawyoT sabaJo sistema. ra mdgomareobaSia es sabaJo sistema, ra ga-
dasaxadebi aris, rogor unda Seicvalos igi, ra damokidebulebaa am
saqmesa da mrewvelobis Soris, yvela es kiTxvebi sruliad gaurkveve-
li aris CvenTvis. Cven unda daviwyoT monopoliis sistemidan da mivi-
deT proteqcionizmamde _ es Seqmnis mxolod fulis mtkice niadags.
araviTari Segueba da elastioba ar aris Cvens mrewvelobasa da vaW-
robis Soris.
meore mxriT Cven saxelmwifos ara aqvs garkveuli warmodgena
im elementebze, romelic aris sarCuli da niadagi am did ekonomi-
ur da finansiur Semoqmedebis procesSi, vis unda daemyaros Cveni
saxelmwifo Tavis finansiur da vaWroba-mrewvelobis politikaSi
finansiur burJuazias, Tu demokratiul organizaciebs? Cveni az-
riT mxolod demokratiul organizaciebiT SegviZlian, Cven mtkice
niadagze davayenoT Cveni finansiuri da vaWroba-mrewvelobis saqme.
Tqven mogexsenebaT, rom me-19 saukunis pirvel naxevarSi socialu-
ri da politikuri mdgomareoba muSaTa klasisa sul sxva iyo, vidre
dRes. es iyo xana kerZo iniciativis – batonobisa: kerZo iniciativa
iyo gegma da brZanebeli da aqedan warmoiSoba is auarebeli mogeba,
romelic, amave dros, aris aucilebeli piroba TviT am kerZo inicia-
tivis arsebobisa, vinaidan kerZo iniciativa Cndeba maSin, roca mas
aqvs didZali mogeba. magram dRes kerZo iniciativas da burJuazias
ar SeuZlia kiserze daajdes da 18 saaTi amuSaos muSa. swored imitom
aris, rom dRes CvenSi finansiuri burJuazia spekuliacias misdevs da
malulad awarmoebs Tavis moqmedebas. igi usaTuod gaurbis dinj sam-
rewvelo muSaobas, radgan aq naklebi mogebaa. es muSaoba SeuZlia mx-
olod im organizacias, romelic ar aris dainteresebuli aseTi moge-
biT, romelic Tavis interesebs ufardebs muSaTa klasis samarTlian
moTxovnilebas. sazogadoebriv organizaciebs SeuZliaT awarmovon
mrewveloba mcire mogebiT, an sul xeli aiRon mogebaze saxelmwifos
interesebis sasargebloT. kerZo iniciativas ki es ar SeuZlia.
es aris kanoni gansakuTrebiT Tanamedrove ekonomiur mdgomareo-
baSi. amitom Cvenma saxelmwifom unda sTqvas, rom finansiuri da
ekonomiuri aRorZineba Cveni SeiZleba mxolod demokratiul orga-
nizaciebis saSualebiT. Cveni partia, rom xSirad laparakobs sazoga-
doebriv meurneobaze da sxva, amas aqvs ekonomiuri safuZveli, xolo
es safuZveli aris wminda mecnieruli debuleba, romelsac Cven unda
daveyrdnoT.
demokratiuli Tu burJuaziuli ekonomia? samwuxarod am sakiTx-
Si Cveni mTavroba dResac ar aris gamorkveuli. xan isea, xan ase. xan
burJuazias emyareba, xan demokratiul organizaciebs. modian, mag-
aliTad, kooperaciis yrilobaze, pirdebian daxmarebas, magram am

425
dapirebas araviTari fasi ara aqvs, radgan igi mxolod sityvieri
daxmarebaa. amave dros ki kooperaciebi akeTeben fasdaudebel saxel-
mwifoebriv saqmes. da Tqven albad gaocdebiT, rom icodeT maTi dRe-
vandeli finansiuri mdgomareoba. me xelTa maqvs mTeli nusxa imisa, Tu
ras warmoadgens Cveni kooperativebis ZiriTadi Tanxis raodenoba.
mTavroba ki araviTar daxmarebas maT ar uwevs. tfilisis mazraSi ki
kooperativebis saSualo Tanxa udris 10.900 man. quTaisis mazraSi ki
6.000 maneTs. da Tqven iciT, rom aseTi TanxiT Tanamedrove pirobebSi
araferi gakeTdeba. miuxedavad imisa mTavrobis mxriv, garda pitalo
sityvisa araviTari daxmareba ar aris. (xma: ramdeni fuli aqvs mTav-
robas gacemuli?) aTi milioni, rom asesxos mTavrobam erT central-
ur organizacias, me vityvi, es wveTia zRvaSi. saxelmwifo iseT poli-
tikas unda awarmoebdes, rom zogierT saimedo organizacias misces
imdeni fuli, ramdenic saWiroa misi saqmis warmatebisaTvis. aseT
organizaciebs mTavrobam unda Seuqmnas gansakuTrebuli, xelovnuri
pirobebi, imitom, rom gansakuTrebuli, xelovnur zomebiT emsaxure-
bian es organizaciebi xalxsa da saxelmwifos. (urataZe: bonebi?) unda
mogaxsenoT, b. urataZe, rom momentebi, romelTac me mivaqcev krebis
yuradRebas, Sors ara sdgas Cveni ZiriTadi kiTxvidan. SemTxveviTi ar
aris is mdgomareoba, rom erT saministroSi aris moqceuli Cveni fi-
nansebisa da vaWroba-mrewvelobis saqme – es imitom gaxlavT, rom maT
Soris mWidro kavSiria da sazRvaris gayvana metad Znelia. exla Tvali
gadavavloT Cven sasursaTo moRvaweobas. sasursaTo politikac mok-
lebulia yovelive garkveul plansa da gegmas. am mxriv Cven pirdapir
saxelmwifoebriv kuriozebTan gvaqvs saqme. sasursaTo saqme, mogex-
senebaT, aris udidesi saxelmwifo saqme. magram sruliad SemTxveviT
pirebs sxva da sxva politikuri kombinaciebis, an sinekuris mixedviT,
xelSi uvardebaT am didi saqmis xelmZRvaneloba.
Cven vambobdiT da vambobT, rom sursaTis saqme unda moewyos
erTi gegmis mixedviT, centralistur niadagze. dRes Cven gvaqvs ori
sasursaTo organizacia. erTi – saqarTvelos sasursaTo centra-
luri sabWo, meore, qarcivaZis meTaurobiT – momaragebis mTavari
komiteti. Seqmnes es axali organizacia da Caabares sruliad SemTx-
veviT pirovnebas. Semdeg es didi saqme agreTve miaTvises pativcemul
xomeriks, romelic ise datvirTulia Tavisi pirdapiri movaleobiT,
rom fizikuri saSvaleba ara aqvs am saqmes gauZRves. xomeriki aris mi-
waTmoqmedebis ministri, gzaTa ministri, Sromis ministri. mxolod
me arminda xSirad vixmaro sityva „sinekura“, magram vinc Tval-yurs
adevnebs am Cvens muSaobas, ar SeuZlia am saxiT ar miudges am dawe-
sebulebebs. (xmauroba. Tavmjdomare: gTxovT dawynardeT). me vambob,
rom droa, aseTi saqme SemTxveviT pirebs aRar Cabardes... aiReT Tund
imave soc.-demokratiuli biuro, Tu gindaT misceT mas mtkice xas-
iaTi, Tu gindaT gaataroT principi centralizaciisa SeqmeniT ise-
Ti organo, romelic iqneba pasuxismgebeli yvelafris Semotanisa da

426
gatanis saqmeSi, xolo amas nu miandobT SemTxveviT pirebs. vin war-
moidgenda, Tu ardiSvili gamodgeboda am saqmeSi. SeuZlebelia aseT
saqmeSi ama Tu im pirTa simpatiiT an antipatiiT Cayeneba, unda dav-
asaxeloT iseTi pirebi, romelTac warmodgena eqnebaT saqarTvelos
ekonomiurs geografiaze, saxelmwifo politikaze erTgvari Sexed-
uleba da garkveuli gegma eqnebaT. (asaTiani: konkursi gamovacxad-
oT!) kuriozebi, rom iyo, es marTalia da SeiZleba axlac daibados
kuriozebi gansakuTrebiT sasursaTo dargSi monopoliis sistemis
sasursaTo dargSi SemoRebis Sesaxeb erTgvari xma aris sazogadoeba-
Si da laparakoben, rom cvlileba xdebao. magram Cven unda gvaxsovdes,
rom saqarTvelos ekonomiuris da finansiuri interesebis damcvel-
ni iqnebian mxolod saqarTvelos elementebi. aqac SeiZleba moipovos
iseTi xalxi, romelic rCevas mogvcems am saqmeSi, magram ara savsebiT
oficialurad. finansTa saministro da misi warmomadgenelni, ro-
melTac miiRes es saqme da Tavs idves misi xelmZRvaneloba, mimarTes
amier-kavkasiis sakoperacio yrilobis sabWos da sja-baasi hqondaT,
rogor movawyoT es saqmeo. Tqven warmoidgineT, vin arian am sabWoSi
da rogori iqneba maTi rCeva. Cven vicnobT maT personalurad, romel-
Tac Cvenma uwyebam oficialurad mimarTa sasursaTo saqmes mosagva-
reblad. am sabWoSi Sedian aseTi pirebi: milaSevski, totomianci, ra-
miSvili, iakobsoni da efendievi. (asaTiani: kooperatorebia?) me Tu
ar vendobi qarTvel soc.-revoliucionerebs, miT umetes ar SemiZlia
davendo isev eserebs, romelnic arian denikinis jaris... maT gamgeoba-
Si arian arCeuli: s. avaliani, kafievi. ra unda gvirCios kafievma, es
kargaT moexseneba soc.-demokratebs, magram SeiZleba iseTi nabijebi
gadavdgaT, rom Zveli kuriozebi davfaroT.
Tavmjdomare. ukacravad, batono oratoro, Tqven gankarguleba-
Si kidev 6 wuTi darCa.
T. Rlonti. udidesi mteri Cveni respublikisa aris is fuli, ro-
melic araviTar kontrols ar eqvemdebareba. es aris spekulianturi
kapitalis alagmva, es unda iyos leit motivi Cveni finansiuri gaum-
jobesobisa. es spekuliatiuri kapitali arc bankSi, arc gadasaxads
ixdis, auarebeli sargebeli ki aqvs, aravin ki ar icis, sad midis da
midis mxolod spekuliantebis jibeSi. saxelmwifos finansiuri mdgo-
mareoba maSin aris Zlieri roca icis, ramdeni fuli aris qveyanaSi da
rogor aris es fuli ganawilebuli. Cven ki ara gvaqvs araviTari war-
modgena imaze, Tu rogor aris es fuli ganawilebuli. daaxlovebiT
warmodgenac ki ara gvaqvs. sanitaruli gadasaxadi am kapitals ver mi-
udgeba. misi dangreva SeiZleba mxolod maSin, roca gamovacxadebT nu-
lifikaciis – devalvacias. azri devalvaciisa yvelasagan mowonebu-
lia, yvela ambobs, rom ueWvelad unda moxdes devalvacia. SeiZleba
bevrs egonos, rom es ekonomiuri sistema iqneba vaWroba-mrewvelobis
gamanadgurebeli, magram araviTari ganadgureba ar iqneba im nawilis,
romelic Tavis kapitals skivrebSi ar inaxavs.

427
vinc warmoebaSi abandebs Tavis Tanxas, is devalvaciiT ar dazaral-
deba, xolo dazaraldeba is jgufi, romelic fuls inaxavs skivreb-
Si, an jibeSi. Tu aseT nabijebs gadavdgamT, amiT sasikvdilo laxvars
mivscemT spekuliatiur kapitals, romelic Cven gvanadgurebs. Tu
spekuliatiur kapitals gamovdevniT sasursaTo dargidanac da mi-
viRebT mTels rigs monopoliisas, maSin es iqneba udidesi nabijebi
Cveni finansiuri politikis gaumjobesebisaken.
radgan Cemi sityvis wuTebi daTvlilia, axla ufro debulebebiT
vimsjeleb: dagvWirdeba aucileblad sagareo sesxis aReba, dagvWir-
deba ucxoeTis kapitalis gamoyeneba, magram ara finansiuri, ar-
amed industrialuri. unda SevuqmnaT xelsayreli pirobebi ucxoel
mrewvelT, Tu isini Semovlen CvenSi manqanebiT da mrewvelobiT. Cven
maT mivcemT nedl masalas da agreTve SevuqmniT yovelnair xelsayrel
pirobebs. amiT Cven SevqmniT Zlier finansiur sistemas. amisTvis ki
saWiroa kreditis reguliarizacia. yvelaze ufro samonopolio
saqoneli aris krediti.
roca amnairad sasikvdilo laxvars CavscemT spekuliatiur ka-
pitals da gavriyavT mas, maSin saxelmwifo aiRebs amas Tavis xelSi
da mTavrobis movaleobaa yvela Zafebi daiWiros Tavis xelSi, kredi-
tis nacionalizacia am gegmas daakmayofilebs. unda iyos saxelmwifo
bankis ganyofileba (xmauroba... asaTiani: bolSevikebma moaxdines
ase!) bolSevikebis praqtika marcxdeba anarqiuli gamosvlebiT. Sei-
Zleba maTi saRi debuleba zogjer sazriani iyos da Cven es unda ga-
moviyenoT da Tu Cven am sistemas miviRebT, maSin gavakeTebT imas, rac
unda gagvekeTebia. me exla muxlobriv aRvnusxav imas, rac saWirod
migvaCnia. pirveli _ rom mogvarebul iqnes saqme finansiuri da ekono-
miur ganmtkicebisa, saWiroa Semdegi:
1) monopolia yovel samonopolio sagnebze.
2) monopolia da saqonliT uzrunvelyofa Sinauri mrewvelebis.
amisaTvis saWiroa Cveni damoukideblobis cnoba. yovelgvari
nabijebi unda gadavdgaT, rom SevqmnaT iseTi pirobebi, roca SeiZle-
ba myudro cxovreba, SeiZleba vaWroba-mrewvelobis warmoeba.
me vsTxovdi damfuZnebeli krebis Tavmjdomares, momces kidev 15
wuTi, rom, rogorc social-demokratiuli partiis, ise er.-demokra-
tiuli partiis politikas Sevexo, rogorc aseTs.
me viTxov kidev momeces 15 wuTi, rom Sevexo erovnul-demokratebis
damokidebulebas am sakiTxTan. (xma: es SemdegisTvis).
Tavmjdomare. amas me kenWis yriT gadavwyvet. vin aris winaaRmde-
gi? vin aris momxre, rom 15 wuTi mieces kidev? gTxovT ganagrZoT.
T. Rlonti. me exla gansakuTrebuli yuradReba unda mivaqcio na-
cional-demokratebis partias, romelic xSirad laparakobs saxelm-
wifoebriobaze, romelic xSirad laparakobs iseT ekonomiur poli-
tikaze, romelic unda awarmovos saxelmwifom. magram aSkarad unda
vTqva, rom Cven presaSi araferi ar aris warmodgenili Tu ra unda am

428
xalxs am ekonomiur dargSi. arasodes araviTari gegma ar warmoud-
geniaT arc sabWoSi, arc parlamentSi, arc damfuZnebel krebaSi da
arc presaSi. (xmebi: nac.-dem. ra gegma aqvs safrangeTs da Tugind Svei-
carias!) ai axla me mogaxsenebT ra gegma aqvs sxva saxelmwifoebs. yve-
la isini rodesac arkveven Tavis ekonomiur politikas jer imuSave-
ben ZiriTad gegmas, Tqven mogexsenebaT, rom inglisSi balfuri iyo
damcveli. fritrederizmis, romelic exla proteqcionizms icavs!
saWiroa jer gaviTvaliswinoT ZiriTadi principi: vawarmooT vaWro-
ba Tavisuflebis Tu proteqcionizmis sistemis mixedviT. rodesac mi-
viRebT am primats, ZiriTad safuZvels vaWrobisas, Semdeg amaze Segvi-
Zlia davamyaroT finansiuri-ekonomiuri politika, Semdeg SegviZlia
aqedan gamoviyvanoT praqtikuli daskvnebi. ise iqcevian sxva saxelmwi-
foebSi, magram Tqven, rodesac ayenebT saxelmwifo saekonomio poli-
tikas da iSveliebT amasTanave ucxo saxelmwifos principebs, me minda
gavigo, rogoria Tqveni ZiriTadi debuleba, rogoria Tqveni sagareo
politika. maSin, rodesac Cven aseTi qaosis winaSe vdgevarT ekono-
mikis da finansebis sferoSi, Tqven ar gaqvT garkveuli gegma. Tqven
erT da imave dros ambobT monopolia aris saWiro da arc aris saWiro.
magram monopoliis momxre aris aseTi ukiduresi memarjevne parti-
is, vityvi reaqcionur jgufis warmomadgenelic, rogoric aris gr.
veSapeli isic ki exmareba monopoliis sistemas. (gvazava: Tqvenc emy-
arebiT am sistemas). Cven vemxrobiT imitom, rom es CvenSi saxelmwifo
gegmaa. magram, ai sainteresoa vicodeT Tqven ras emxrobiT garkveviT.
Tqven calmxriv emxrobiT monopolias, roca eksportzea laparaki, ma-
gram roca laparaki impotze gaqvT: Tqven aq garkveuli gegma gaqvT?
gwamT importis monopolia, gwamT proteqcionizmis sistema Tu ara?
Tqven amas malavT, SeiZleba es ar iyos Tqveni survili, magram malavT.
malavT imitom, rom amas gaiZulebT Tqven mdgomareoba finansiur ka-
pitalisa, romelic axasiaTebs burJuazias sxva qveynebisas. CvenSi ar
aris samrewvelo burJuazia, Torem, rogor SeiZleba man krintic ar
daZras misTvis mniSvnelovan sakiTxebze.
CvenSi aris spekuliacia, spekuliatiuri kapitali, romelsac ar
surs garkveviT Tqvas imitom, rom mas ar uyvars saerTod garkveu-
li sistema. igi momxrea Tavisufali vaWrobis da monopoliis momx-
re ar aris. maSin, roca Cveni demokratia miiRebs proteqcionizmis
sistemas, maSin gaeTxreba CvenSi Ziri spekuliatiur sistemas da
kapitals. da amitom aris, rom es jgufebi krintsac ar sZraven am
politikaze. Torem rogor SeiZleba iyos burJuaziuli elementebi
da krintic ar daZras am politikaze, (xmebi: nac. dem. gvilaparak-
nia!) ar gilaparakniaT da arc erT presaSi araferi ar dagiweri-
aT amis Sesaxeb. imitom, rom CvenSi ar aris samrewvelo burJuazia,
CvenSi aris, vimeoreb, spekuliaturi kapitali, romelsac emyare-
biT Tqven da Tu xandaxan mainc xarT momxre monopoliisa, es imitom,
rom gindaT marTla aSkara ar gaxdes is movlena, rom Tqven icavT

429
spekuliacias, rom savsebiT ar gaitexoT saxeli xalxSi miT umetes,
saWiroa es TqvenTvis, rom Tqven partias demokratiuli mainc hqvia.
me moviTxov, rom am saganze Tqven garkveuli azri wamoayenoT (xme-
bi: nac. dem. vityviT!) rac Seexeba soc.-demokratiul partias isini
garkveul pasuxs iZleodnen, am sakiTxze warsulSi. isini amboben ar
gvinda arc Tavisufali vaWroba da arc proteqcionizmio. gvinda
socializmio. magram amas ambobden, maSin, roca isini ar kisrulob-
den pasuxismgeblobis rols. magram Semdeg, roca soc.-demokrati-
uli partia gadavida pasuxismgebel rolSi, roca is saTaveSi Caudga
erobas, qalaqTa kavSirebs, da iZulebulni Seiqnen realuri poli-
tika ewarmoebiaT saxelmwifoSi, maSin Seicvales Tavisi pirvandeli
Sexedulebac am sakiTxze. isini axla sxvas amboben. saukeTeso Teo-
reTikosi soc. dem. ambobs Cven urCevT soc.-demokratias, daCagrul
da ekonomiurad CamorCenil qveynebisas, raTa iq ailagmos imperial-
izmi da ganviTardes mrewveloba, SemoiRon proteqcionizmis siste-
ma. rasakvirvelia, es ar niSnavs sakiTxis principialurad miRebas.
es niSnavs mxolod droebiT, gardamaval saSualebis miRebas, rom
amiT adgilobrivi samrewvelo dargebi aRorZindnen, vinaidan ar
aris saSualeba auarebel saqonlis momwodebeli, muSebis samuSao
asparezSi CaTreviT da xelfasis saR-niadagze dayenebiT. es sakaTxi
davsvi imitom, rom, roca evpropaSi soc. dem. gadadges aseTi nabi-
ji daCagrul qveynebis ekonomiur sakiTxSi, gvinda gavigoT Cveni
social-dem. mxriT, iziareben isini axal ekonomiur azrs, maTi amx-
anagebis Tu ara. es unda ganacxadon. maSin Cven dagvWirdeba praqti-
kul nabijebis gadadgma. dagvWirdeba Cveni sabaJoebis gadaxaliseba.
Cven vxedavT, rom ukanaskneli exla gayinulni arian erT wertilze,
maT ar etyobaT elastiuroba, moqnileba. zogs dasWirdeba amaRle-
ba, zogs daweva. maT daWirdebaT sruli dacxirvla. roca Cven amas
miviRebT, maSin saxelmwfo gadadgams saWiro nabijebs, amas eqneba
udidesi saxelmwifoebrivi mniSvneloba. amitom me mainc moviTxov
Tqvengan ganacxadoT ra Sexedulebis xarT Tqven am sakiTxze. emxro-
biT vaWrobis princips Tu proteqcionizmis sistemas. Tqven amis Ses-
axeb presaSi krintic ar dagiZravT. axla Cveni soc. demokratia dgas
ra erovnul saxelmwifos aRmSeneblobis niadagze, saWiroa vicodeT
bolos da bolos misi azri am umTavres sakiTxze. (xma: miwis sakiTxi
dagaviwydaT!).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis d. krebis wevrs al. asaTians.
al. asaTiani (er.-dem.) qarTul bonebis gamoSvebis mesame Tveze
finansTa uwyeba axal samas milion emisias gvTxovs. axali emisiis
dekretis proeqts metad „martivi“ dasabuTeba aqvs, rogorc es uy-
vars finansTa ministris amxanags. samasi milioni ukve gamogvelia da
exla kidev samasi unda mogvceTo. rogorc wineT, ise arc exla, raime
garkveva Cveni fulis mdgomareobisa, raime perspeqtiva am fulis
saSinels viTarebaSi.

430
Cven, rasakvirvelia, iZulebuli varT mivceT maT es fuli. Cven
raRac jadosnur rkalSi movemwyvdieT. ramdenic unda gvTxovon unda
mivsceT. rogorc sCans amaze meti sazrunavi aRarc ki aqvs TviT uw-
yebas. man icis, rom rodesac mas fuli gamoeleva, Cven mas mivscemT,
vinaidan sxva gza ar gveqneba. sxedan Tavis maSinaze da beWdaven. mTeli
maTi gulisyuri Sepyrobilia am sada muSaobiT. sxva gzas isini, ver
vxedavT rom eZebden, stanokis gza rom katastrofas gviaxlovebs,
verc amas vamCnevT, rom isini xedavdnen. Cveni politika, rogorc yve-
la sxva sakiTxebSi, ise aqac passiuria da usicocxlo, is usicocxlod
misCanCalebs cxovrebis stiqiur ganviTarebis gziT.
uwyebam Cven ar mogvca Tavisi azri Cveni fulebis momavlis Sesax-
eb. amis Sesaxeb arafers ambobs ganmartebiTi baraTi. Cven sxva wyaroe-
bidan unda gamovikvlioT uwyebis Sexeduleba Cveni valiutis Sesaxeb.
am miznisaTvis sakmao masalas gvaZlevs pressa, sadac bevri dawerila
am saganze uwyebis meTaurTa saxeliT. Cven mivmarTavT finansTa minis-
tris amxanagis feletonebs.
is swers: („borba“ # 245):
„ucxoeTis valiuta: sterlingebi, frankebi da osmaluri lirebi
dRiTi-dRe matulobs fasSi. ucxo valiutis gaZvirebasTan erTad ece-
ma Cveni maneTis fasi.
maneTis fasis dacema katastrofiul xasiaTs Rebulobs.
ra aris amis mizezi?
agvistodan oqtombramde ucxo valiuta orjer gaZvirda. agvis-
toSi, rodesac ingliselebis wasvlis xma gavrcelda, mtkice ivli-
sis kursi Seirya. seqtemberSi ingliselebi iwyeben evakuacias. kursi
swrafad iwevs.
maSasadame ingliselebis wasvlas didi roli uTamaSnia ucxo va-
liutis gaZvirebaSi. veluri, umsgavso fasebis mateba ucxo valiutaze
aixsneba spekuliaturi TamaSiT.
ucxo valiutis gaZvirebas Tan dasdevs Cveni fulis kursis dace-
ma. amas moyveba saqonlis gaZvireba da erevnis moedanis finansistebi
(b. CxikviSvilis bostanSi isvrian qvebs) am cxovrebis gaZvirebas sani-
tarul da sxva gadasaxadebs aweren.
es, rasakvirvelia, ase ar aris.
valiutaze fasis zrda aris umTavresi mizezi Cveni fulis kurse-
bis dacemisa.
amaSi ki muSaobs boroti xeli.
magaliTi: baTumis bankebma „dobrarmiis finansTa ministris“
prof. bernackis rCeviT daadgines qarTuli bonebi ar mieRoT, rom
laJi SeeqmnaT Cvens bonebze. maTda samwuxarod, es ar moxda. maSasa-
dame, yovelive ubedurobis mizezi yofila spekuliantebi da bankebi,
magram, rogorc prof. magaliTi gveubneba, isini mizans ver aRweven. e.
i. magaliTi amtkicebs sruliad sawinaaRmdego azrs.
raT ebrZvians Cven bonebs?

431
maSasadame, rogoria Cveni bonis kursis dacemis mizezi. ucxo va-
liutaze fasis zrda aris amis mizezi – gvimtkicebs b. avaliani.
agvistoSi erTi sterlingi Rirda 300 man. exla Rirs 700-800 man.
ratom? imitom, rom sterlingi gaZvirda TiTqmis samjer? rogorc ex-
landeli sterlingi meti Rirs, vinem is Rirda agvistoSi? iangariSeT
misi fasi frankebze, lirebze, markebze _ naxavT, rom is imdenive Rirs;
SeiZleba cvlileba iyos naxevari an erTi proc. Cvens ministrs ki hgo-
nia, rom am sam TveSi sterlingebis fasi samjer gaizarda da amitom
daeca Cveni boni.
winaaRmdeg amisa, rom sterlingis kursic, rom daweulia amas
lloid jorjic ambobs erTs Tavis moxsenebaSi. is acxadebs, rom mTav-
roba ver daicavs sterlingis Zvels kurss. ver daicavso, imitom, rom
amas didZali Tanxis gaReba dasWirdeboda xazinisagan _ laJis mo-
sawyobad. ase, rom Cveni finansTa ministri tyuilad hfiqrobs TiTqo
exlandeli sterlingi meti Rirdes, vinem Zveli Silingi, an 7,35 grami
oqro. is naklebi Rirs, magram, rasakvirvelia, misi awev-daweva b-n
avalianis bonebis naxtomebs ar waagavs.
b. avalians unda aseTi suraTi dagvixatos: sterlingi da boni, maT
Soris aris proporcia 1:300; boni ki ar ecema, aramed matulobs ster-
lingis fasi da imitom es proporcia icvleba 1:700-800.
es imdenad axirebuli azria, rom maze meti laparaki SeuZlebelia.
aramc Tu finansTa ministrs, aramed finansTa saministros Svei-
cars hmarTebs codna, rom sterlingis fasi aseT naxtomebs araso-
des ar akeTebs, arc zeviT da arc qveviT, samiode Tvis ganmavloba-
Si, rom misi fasi an samjer gadiddes, an samjer moiklos – Tu es b.
avalians ar sjera, aiRos sterlingis fasi frankebze, an lirebze, is
dainaxavs, rom es fasi agvistodan ucvlelia, Secvlilia naxevar da
erTi procentiT. naxtomebs akeTebs da zRaprulad ecema b. avalianis
nawarmoebi.
ra aris amis mizezi?
mTavari mizezi bonebis ganusazRvreli da ganusazRvreli beWdva.
sruliad gasagebi movlenaa. rodesac emisia erTgvar sazRvars
abijebs da daiwyeba fulis gamocema metad, vinem amas RirebulebaTa
triali Txoulobs, qaRaldis fulis kursi ecema. bevri hfiqrobs, rom
am SemTxvevaSi fulis kursis dacema proporcionaluria gamocemul
fulis simravlesTan. e. i. vcemT Cven exla 25 proc. kidev axal bonebs,
unda daeces misi kursi 25 proc. es kanoni, rasakvirvelia, savsebiT
arasodes ar marTldeba, xSirad kursi ecema gacilebiT nakleb am
normis da xSirad ki gacilebiT metad.
naklebad ecema, rodesac fulis niSnebis gamravlebasTan erTad
matulobs moTxovnileba fulis niSnebze. ukeTu CaRdeba warmoeba, iz-
rdeba vaWroba mrewveloba, axali fuli Tavis pirdapir daniSnulebas
emsaxureba da kursi SesaZloa sul ar daeces. magram Tu es faqtori
ar aris da kidev sxva faqtorebia saziano, fulis kursi gacilebiT me-

432
tad daecema, swored am movlenas aqvs CvenTan adgili. sami Tvis wineT
Cveni amier-kavkasiis bonebs miumateT (rac Cven gvekuTvnis) raRac 30
proc., kursi ki daeca 100 proc. maSasadame kidev axali faqtorebi yo-
fila kursis damcemi. amas TviT profesori aRgviniSnavs. „burJuazia
SeboWili aris, is gadayenebulia politikur asparezidan“, mas Camo-
erTva mTavari savaWro saqmeebi, ase vTqvaT Seumcirda warmoeba. Tu
vaWroba-mrewvelobis gaZliereba xels uwyobs kursis simtkices, misi
aseTi SeboWva, gauqmeba, cxadia sawinaaRmdego nayofs gamoiRebs.
Cveni finansTa da vaWroba mrewvelobis winaSe, finansTa minis-
tris amxanagis sityviT, vaWroba da mrewveloba SeboWili da Seborki-
li aris. fulis mTavari daniSnuleba xom erTad erTi iyo da unda iyos
saqonlis trialis funqcia. amave dros finansTa ministri miliono-
biT ayris Tavze mas bonebs. nu Tu cxadi ar unda iyos aseTi politikis
Sedegebi. magram fulis daniSnuleba garda saqonlis trialisa, kidev
sxvac aris. es, saxelmwifoSi gadaxdis niSania da iseve aris kreditis
iaraRi. Cvenma finansTa uwyebam moagvara gadasaxadebis saqme, an aamoZ-
rava sakredito aparati? verc erTi, verc meore.
b. avaliani, rom bonebs beWdavs, am bonebs araviTari Rirebuleba
ar aqvs sanam is ekspediciaSi awyvia. maT eZleva Rirebuleba mxolod
mas Semdeg, rac moqalaqeni da glexoba e. i. burJuazia mas miiRebs da
masSi realur Rirebulebas gascems. am mesakuTre wreebze aris damok-
idebuli fuli fulad darCeba Tu is gabaTildeba. rogor ganwyo-
bilebas amyarebs finansTa uwyeba am wreebTan? me Tqven wagikiTxavT
„erToba“-Si dabeWdil finansTa da vaWroba mrewvelobis ministris
amxanagis werilidan ramodenime adgils da amis Semdgom Tqven TiTon
gansajeT – emsaxureba ministris amxanagi bonebis kursis gadidebas,
Tu mis dacemas. werilis saTauri: „Sinauri mteri“. vin aris Sinauri
mteri – burJuazia. burJuazia, e.i. mesakuTreTa klasi – eris umrav-
lesoba. (xmebi: burJuazia ar aris umravlasoba!) diaR, burJuazia
aris eris umravlesoba, vinaidan burJuazia aris mesakuTreTa klasi
da saqarTveloSi ara mesakuTre, proletarebi TiTebze CamoiTvleba.
magram burJuazias b. avalianis sxva amxanagebi, romelnic „borbaSi“
dids werilebs aTavseben, ase uaryofiT rodi uyureben. isini did
proeqtebs Txzaven mas yovelive „SeboWili“ yavs da es movlena kidec
axarebs Cvens marTlac sakvirvels ministrs.
magram kursi, rom ase saSinlad ecema, amaze kidev sxva gavlenac
aris es finansebis administratiuli sferodan. xazina saxelmwifoSi
udidesi meurneobaa. patara duqans Wkviani meduqne unda yavdes, To-
rem is male gakotrdeba, es ufro cxadi unda iyos didi meurneobisaT-
vis – xazinisaTvis.
exla aiReT Cveni finansiuri politika. is beWdavs da beWdavs
bonebs. Tqven iciT vis awveba kisrad es muSaoba. imaT visic xelSi
iyris Tavs es fulebi. es aris qalaqis da soflis burJuazia. Tqven
iciT rom is miliardi, romelic gamouSva Cvenma xazinam da daxarja, es

433
miliardi man miiTvisa swored am burJuaziis jibis simdidre. saxel-
mwifo amdeni xani scxovrobs am miliardiT da am miliardiT Semcir-
da simdidre im wreebisa, romelTac am miliardSi realuri simdidre
gaiRes. exla vcemT 300 milions, cxadia, rom amodena Tanxis konfiska-
cias vaxdenT im wreTagan, visac xelSi uWiravs wineT gamocemuli
bonebi. ase zaraldeba qalaqis da soflis burJuazia Cveni finansiuri
politikiT. Cveni saxelmwifo, maSasadame, sazrdoobs mxolod da mx-
olod am wreebis jibidan malulad amoRebul simdidriT. magram, Cven
Tu rogor aviRod sesxad evropaSi, rasakvirvelia, burJuaziisagan,
milionobiT sterlingebi, Tu rogor movizidoT ucxoeTis kapitali
Cvens mrewvelobaSi da sxva.
sxvebi aseTs proeqts ardgenen da darwmunebulni arian, rom uc­
xoelebi Cven sixaruliT mogvcemen Tavis oqros, ukeTu Cveni bonebi
aRar fulobs. Semoitanen saqarTveloSi, Tavis sawarmovo kapitals,
ukeTu Cveni susti warmoebani SevWameT da darCenili Cveni kapitali
ucxoeTSi garbis CvenSi gamefebuli mtacebluri ekonomiuri poli-
tikis gamo. aseTs imedebs gamosTqvamen menSevikebi finansistebi da
dRes, federalistebis warmomadgeneli b. Rlonti.
erTi didi Cveni finansisti, romelic didi xania eqskursiebSia,
Cveni mTavrobis locva-kurTxeviT, (gvazava romeli?) b. voitins-
ki. exla gvigzavnis feletonebs, romelsac romaniulad qveS uwers:
Savi zRva, trapezundi, stamboli da sx. gulaxdilad geubneba: «мы
готовы признать, что безъ буржуазіи мы не справимся съ задачей организаціи
народнаго хозяйства». marTalia, Cveni burJuaziis imasac, araferi swams
da gvirCevs: «Пойдемъ на выучку къ буржуазіи передовыхъ странъ». magram
Cven profesors arc Cveni da arc sxva burJuaziis araferi swams da
Tavis kolegebs, romelnic evropis ambebze sweren, is ase axasiaTebs:
«Эти курьеры изъ Европы, обдѣлавшіе тамъ свои дѣла, тянуть волынку на одинъ
и тотъ же ладъ». es „volinkac“ ar moswons mas. „erTobaSi“ asabuTebs is,
rom cixe Signidan gatydeba, rom burJuazia aris mteri saqarTvelos
saxelmwifoebrivobisa. mas ar swams, rom burJuaziasTan SeTanxmebiT
rame gakeTdes, vinaidan misi azriT mTels evropaSi, gansakuTrebiT
ruseTSi, sastiki brZola aris gaCaRebuli demokratiisa da burJua-
ziis Soris. (gvazava: es bolSevikuri qadagebaa. marTali dauweria!
ara b. b. marTali ar dauweria. evropaSi arc odesme yofila „sastiki
brZola“ demokratiisa da burJuazias Soris, da arc iqneba. da evro-
paSi arc moipoveba WkuaSi myofeli vinme, rom man demokratia burJua-
zias daupirdapiros. (arseniZe: vin mogaxsenaT? es ratom?) es imitom,
rom burJuazia aris ekonomiuri Semecneba, demokratia ki uflebrivi.
pirveli aris nawili meoresi. Tqven Tu ekonomiuri materialistebi
da marqsistebi darCiT, es unda icodeT. gana marqsis TxzulebebSi
naxavT sadme adgils, sadac demokratia naxsenebi iyos, rogorc kla-
si? rasakvirvelia ver naxavT. mesmis, rom Tqven laparakobdeT sas-
tik brZolaze burJuaziisa da proletariatis Soris. es savsebiT

434
Seesabameba Tqven msoflmxedvelobas, magram demokratia aq arafer
SuaSia. marTalia, ruseTSi aris sastiki brZola. b-ni avaliani xazs
usvams „gansakurebiT ruseTSio“. sCans mas didaT moswons es ruseTis
ambebi, magram ruseTSi brZola aris ara demokratiisa da burJuaziis
Soris, aramed burJuaziul, mesakuTre elementebsa da socialistur
partiebs Soris. romelime maTgani unda damarcxdeso, gvarwmunebs
ministris amxanagi. rasakvirvelia, ase iqneba, da Tqven unda icodeT
vin damarcxeba.
Tavis am SesaniSnav werilSi, Semdgom profesori gvamcnobs, rom
CvenSi „burJuazia SeboWili aris“. finansTa da vaWroba-mrewvelo-
bis ministri sixaruliT aRniSnavs, rom SeboWilia is klasi, is wree-
bi, romelnic arian Semqneli yovelgvar materialur da kulturul
Rirebulebis. (xmebi: es burJuazia aris yvelafris Semqmneli?) diaR,
burJuazia. soflis mesakuTre-meurneni, qalaqis mrewvelni da mwar-
moebelni arian im simdidris Semqmneli, romlis socializaciaze
Tqven zrunavT. Tanamedrove materialuri da sulieri kultura am
klasebis Sromisa da Semoqmedebis nayofia. Tqven amxanagebs ruseTSi,
an Tqven aq araferi SegiqmniaT da verc SeqmniT rames. ruseTSi bol-
Sevikebma ors weliwadSi STanTqes da gaanadgures is, rac saukuneTa
ganmavlobaSi iyo dagrovili. aseve STanTqa Tqvenma politikam Tu
ram gvqonda aq dagrovili. da, ai, finansTa da vaWroba-mrewvelobis
saministros meTauri aSkara brZolas ucxadebs im wreebs, romelze-
dac damyarebulia saxalxo meurneoba da saxelmwifo finansebi. „Cve-
ni burJuazia aris mteri Cveni demokratiuli respublikisa“, isi-
ni „angreven arsebul cxovrebis wess, angreven respublikaso“. b. b.
amas b. avaliani swers ara burJuaziis romelime nawilze, ara mTels
klasze da es klasi xom mTeli saqarTvelos umravlesobaa. „Sinauri
mteri“ ministris azriT „SeboWilia“, magram is mainc gvafrTxilebs
„Sinauri mteri Zlieria. daraji aris saWiro. daraji mamakaci, da-
raji Zlevamosili, romelsac ar SeeSindeba aiRos farxmali da
dasces mters. mzad aris daraji? ar dadga Jami Tavdacvisa“? (gvaza-
va: es pogromia!) es pogromi ar aris, magram pogromisTvis mowodeba
ki aris. yovels uflebriv saxelmwifoSi aseTs mowodebisaTvis, da
es aris namdvili bolSevikuri proklamacia (xmauroba), mis avtors
sisxlis samarTalSi miscemen. CvenSi ki aseTi pirebi finansTa da
vaWroba-mrewvelobis saTaveSi dganan da bevri gulubryvilod hk-
virobs, rad ecema Cveni fulis fasi, rad gagvirbis evropa, rad ar
modis CvenSi ucxo kapitali da sxv.
mokleT unda upasuxo b. Rlonts. is bevrs laparakobda aq Tavis
ekonomiurs gegmebze da gvisayvedura Cven _ Tqven araviTari gegma
ar gaqvTo. b. Rlontis gegma metad martivia: monopolia eqsportis,
monopolia importis, reguliarizacia Sinauri warmoebis, sazoga-
doebrivi meurneobis gaCaReba yovels dargSi e. i. mokled rom vTqvaT
sruli socializmi. da is seriozulad gvirCevs: ase unda vawarmov-

435
oT Cveni ekonomiuri politika da Tu kapitali da manqanebi ar gvaqvs,
ucxo kapitali movizidoTo. sainteresoa, rogor unda movizidoT es
kapitali? amaze b. Rlonti aras gveubneba. nu-Tu evropis saxelmwi-
foebma Tqvenis azriT imisTvis daagrova kapitali ramodenime sauku-
nis ganmavlobaSi sistematiuri muSaobiT, rom es kapitali Tqven
mogarTvaT xonCaze saWmelad! diaR, aseTi gegma Cven ar gvaqvs da arc
gveqneba. Cveni gegma ar aris kabineTSi SeTxzuli, is dawinaurebul
erTa istoria da gamocdilebaa. Cven vicavT rogorc ekonomiur ise
politikurs sferoSi iseTs politikas, romelsac awarmoeben ganvi-
Tarebuli qveynebi da romeli politikis SemweobiT Seiqmna am erTa
qonebrivi da sulieri kultura da keTildReoba.
Cven unda vawarmovoT meurneobasa da vaWroba-mrewvelobaSi is-
eTi politika, romelsac evropis saxelmwifoebi awarmoeben. kerZo
sakuTrebis safuZvlebi ar unda SevaryioT. mtaceblobis politikas
Tavi unda davaneboT. (xmebi: vin awarmoebs mtaceblobis politikas?)
vin da Cveni politikis xelmZRvanelni, qalaqad da soflad, saxelmwi-
fos yovels dargSi.
muSaTa sakiTxi ise unda davayenoT, rogorc es evropis qveyneb-
Sia. unda vicodeT, rom Tu mrewveloba movspeT, ramdeni dekretic ar
unda davweroT muSaTa sakiTxis Sesaxeb, muSebis mdgomareobas ver ga-
vaumjobesebT, aramed sruliad davcemT. Cven nu vfiqrobT, rom, an am
sakiTxSi, an sxva sakiTxebSi dRes Cven evropas win wauswroT, rac unda
oazisi ar uZaxoT Cven Tavs. (xmebi: spekuliantebma iTareSon?) ara,
spekuliantebma ar unda iTareSon. spekuliacia gaaZliera im politi-
kam, romelmac gaanadgura wesieri vaWroba-mrewveloba. spekuliaciis
mospoba SeiZleba swored am sawarmovo ZalTa aRdgeniT. Tqven ki amas
ebrZviT da miT xels uwyobT spekuliaciis gaZlierebas.
Rlonti gvekiTxeba: ra azris xarT proteqcionizmze, monopo-
liaze, kooperaciasa da sazogado meurneobazeo. es Cven mravaljer
gviTqvams. Cveni saxalxo meurneoba unda davicvaT Tu mas ucxoelTagan
ganadgureba moelis yoveli im saSualebiT, romelic saqmes mouxdeba,
proteqcionizmis saSualebiT, Tu zogierTs dargSi monopoliis ga-
mocxadebiT, rodesac es TviT warmoebisTvis aris sasargeblo. Tqven
albad, ggoniaT, rom Cven winaaRmdegi varT kooperaciis, an samunici-
palo meurneobis. es ase ar aris. saxelmwifo unda icavdes da mfarve-
lobdes Cvens meurneobas ucxoelTa winaSe, xolo Tavis farglebSi is
sruls Tavisuflebas unda aniWebdes maT. kerZo Taosnobam, koopera-
ciam, Tu samunicipalo meurneobam saxalxo meurneobaSi Tavisi adgi-
li unda daiWiros ara mTavrobis mfarvelobiT da sxva SeRavaTebiT,
aramed Tavisi samoqmedo ZalebiT. aseTs metoqeobis da Sejibrebis
SemweobiT bunebrivad ganviTardeba yvela Cveni saRi ekonomiuri Za-
lebi. b. Rlontma TviTon moiyvana magaliTi, Tu rogor daixura qalaq-
is erTi qarxana konkurenciis gamo. Tu kerZo Taosnobis nawarmoebi
ufro iafi jdeba, es sasargebloa saxalxo meurneobis TvalsazrisiT.

436
Cven exla xelovnuri saSualebiT vicavT am warmoebebs. TiTqmis muq-
Tad vaZlevT maT xazinis sawyobebidan masalebs. aseve kooperativebs
mTavrobam mravali milionis saqoneli misca nisiad dRevandel faso-
baze aTeul milionebad Rirebuli. aseTs pirobebSi iqmneba ara saRi
da saimedo qooperacia da municipaluri meurneoba. respublikis saz-
RvrebSi unda moispos aseTi xelovnuri mfarvelobis politika.
am rigad b. b. Cveni finansiuri da ekonomiuri politika radi-
kalur cvlilebebs saWiroebs. Tu es ar moxda Cven ver davaRwevT Tavs
saSinel finansiur kraxs.
Tavmjdomare. oratorebis sia amowurulia, sityva ekuTvnis min-
istrs kandelaks.
finansTa ministri k. kandelaki. me ar gamovsulvar aq imis dasamt-
kiceblaT, TiTqos Cveni finansiuri mdgomareobis gaumjobesoba Sei-
Zlebodes zedmet emisiebiT. aseTi axirebuli azri aqedan aravis arc
warmouTqvams, da Tu warsul sxdomaze damf. krebis wevrma Sengelaiam
es viRacas miawera, albaT imitom, rom friad advilia iseTi azris
darRveva.
batonebo, me vfiqrob, rom erTi da imave azris gameoreba yove-
li emisiis dros Zalian umaduri saqmea, magram Tu es gvixdeba, imi-
tom rom Cveni opozicia angariSs ar uwevs im mdgomareobas, romelic
CvenSi arsebobs da xSirad msjelobis sagansac iseTi sferoSi ayeneben
xolme, rom SeuZlebeli xdeba sakiTxis amowurva. magaliTad, dRevan-
deli konkretiuli sakiTxi ise gafarTovda, kamaTSi Seexen iseT kiTx-
vebs, rom arc vici razed unda vupasuxo, rom sagans kamaTisas ar avc-
de. yovel SemTxvevaSi aseTi farTo xasiaTi kamaTis SeiZleba mxolod
biujetis saerTo ganxilvis dros hqondes adgili.
Cven mudam imas gvisayvedureben, rom ar gvaqvs gegma, ar gvaqvs pro-
grama. me ar vici SemoRebuli aris sadme, Tu ara, rom yovel konkreti-
ul sakiTxis gamo ministri ambobdes Tavis uwyebis sazogado gegmas
da programas. jer mTavrobam Tavis deklaraciaSi naTlad gamosTqva
Tavisi azri ekonomiur programis Sesaxeb, Semdeg biujets Tan axlavs
ganmartebiTi baraTi, sadac, rogorc es SemoRebulia, finansTa minis-
tri acxadebs Tavis Sexedulebas yvela im sakiTxebis Sesaxeb, romel-
zedac aq iyo laparaki.
SeiZleba maT Semdeg Cven dagvWirda gamocvla zogierT debulebi-
sa, magram es moxda obieqtiur pirobebisa da garemoebis mixedviT.
warsul sxdomaze da dResac soc.-federalistebis oratori gvi-
sayvedurebda imas, rom Cven ver SevqmeniT mrewveloba. marTalia ver
SevqmeniT, magram keTil inebon da, dagvisaxelon qveynebi, sadac am
ubedur pirobebSi, rodesac ase Znelia texnikur saSualebaTa mopoe-
ba, nedli masalis Sovna da, rodesac ase dacemulia Sromis nayofi-
ereba, mrewveloba ayvavebuliyos da ganviTarebuliyos. am opoziciis
warmomadgenlebma unda dagvisaxelon isic, Tu iyo SemTxveva, rodesac
Cvenma uwyebam xeli kra kerZo iniciativas warmoebis gansaviTareblad

437
da gasafarToeblad. me ki dagisaxelebT ara erTsa da or magaliTs,
rodesac Cveni Raribi saxelmwifo xazina, ramodenime aTas da asi aTas
maneTs iZleoda warmoebis ganviTarebisaTvis. magram kerZo inicia-
tivis damcvelebs kargad moexsenebaT, rom dRevandeli pirobebSi
warmoeba ar iZleva iseT sargebels, rogorsac iZleva vaWroba da mas-
Tan dakavSirebuli spekuliacia. warmoeba dRes ver iRebs, 7-8% mets,
vaWroba ki 40%, spekuliacia ki 100-s, 200-s, an kidev SeiZleba met pro-
centsac igebdes. amitom visac mogeba unda, is vaWroba-spekuliacias
eweva da ara warmoebas. meore mxriT, Cven gvisayvedureben, rom ar ve-
mxrobiT sazogadoebriv dawesebulebebs, adgilobriv TviTmmarTve-
lobebs. damfuZnebeli krebis wevrma ki unda icodes, rom adgilobriv
TviTmarTvelobebs Cveni xazinidan sesxad miecaT ocdaaTi milioni
man. meti; da Tu, miuxedavaT aseTi daxmarebisa, xsenebulma TviTmmarT-
velobebma ver moaxerxes warmoebis ganviTareba, es albaT imitom, rom
iyo xelis SemSleli pirobebi, romelTa gadalaxva maTac ver SesZles.
Cvengan b. Rlonti icavs kooperatiul moZraobas. b. Rlonts, ro-
gorc kooperators unda moexsenebodes, rom mudam daxmarebaze ko-
operativebi ar unda RaRadebden. kooperatorma imaT sxva gzac unda
uCvenos. samwuxaroT, kooperativebma ver gamoiCines imdeni unari da
energia, rom is fuli, romelic dRes soflad aris dagrovili, Tavis
sasargebloT gamoewuraT. Cven amas mwuxarebiT aRvniSnavT.
kooperaciis aseT moqmedebas eqneboda didi saxelmwifoebrivi
mniSvnelobac. amisda miuxedavaT, unda mogaxsenoT, rom garda im
saqonlisa romelzedac aq iyo laparaki, sakredito da momxmarebel
sazogadoebebs marTebs Cveni xazinis 10 milioni maneTamdis.
aseTi iyo Cveni daxmareba warmoebis ganviTarebisaTvis. SeiZle-
ba saWiro iyo, metic, magram meti daxmareba Cven ver movaxerxeT, da
mets verc erTi mTavroba ver moaxerxebda arsebul pirobebSi, roca
politikur mdgomareobis gamo jarze da sxva masTan dakavSirebul
xarjebze, – Tu rkinis gzas gamovaklebT, romelic sakuTari Semo-
savali ifaravda, – ixarjeba biujetis 50% meti. yvela es xarjebi
gasamarTlebelia da maT Tqven dRevandel pirobebSi ver uaryofT.
Cven ar SegviZlia davadgeT dRevandel socialur pirobebSi iseT
ukiduress ekonomiur politikas, romlis Sesaxeb mxolod teore-
tiulad SeiZleba msjeloba, gana dRevandel pirobebSi, exlave Ses-
aZlebelia mTeli vaWrobisa da mrewvelobis nacionalizaciis gzas
davadgeT? aseTi eqsperimentebi dRevandel pirobebSi scades ukve
„sovdepiis“ qveyanaSi da mogexsenebaT ra Sedegi mohyva amas. gadaWriT
unda mogaxsenoT, rom Cveni texnikur moumzadeblobisa da gamouc-
delobis mixedviT Cven dRes ver vaRiarebT srul monopolizacias,
srul nacionalizacias. es ori mxare aris umaRlesi safexuri, rome-
lic SemoRebuli iqneba mxolod maSin, rodesac saxalxo meurneoba
miaRwevs umaRles ganviTarebas. magram Cven varT winaaRmdegi imis-
ac, TiTqos dRevandel pirobebSi SeiZlebodes vaWrobis sruli Tav-

438
isuflebis damyareba. TviT Tavisufali vaWrobis qveyanas, ingliss,
ara aqvs es dRes SemoRebuli. ra ufleba gvaqvs Cven, ar visargebloT
yovel saSualebiT, romelic aucileblad saWiro aris, Tu amas Cveni
ekonomiuri cxovrebisaTvis mniSvneloba eqneba. me vambob, Tavisufal
vaWrobis SezRudvis Sesaxeb, magram monopoliis erTbaSaT gatareba
mainc SeuZlebelia, axla faqtiurad aRkrZalulia mragvar saqonlis
gatana ucxoeTSi da Tan da Tan aseT zomas vaZlevT kanonmdeblobiT
saxes. unda gvaxsovdes, rom monopolizaciis cxovrebaSi gatarebi-
saTvis saWiroa didi texnika da didi Tanxa. rac Seexeba importis mo-
nopolizacias, Tu imaSi gulisxmobT imas, rom mTeli importi unda
iyos saxelmwifos xelSi da mxolod saxelmwifo unda anawilebdes saq-
onels, – faqtiurad yovlad miuRebeli aris. es dRevandel pirobebSi
SeuZlebelia, radganac dRes-dReobiT Cven ara gvaqvs imdeni saSuale-
ba, rom Cveni sakuTari aparatiT da saSualebiT yvelaferi SeviZinoT.
da yvela davakmayofiloT. is migviyvans srul nacionalizaciamde.
magram aq koreqtivi ki aris saWiro. iseTi saqoneli, romelic ar
warmoadgens did moTxovnilebas, ra Tqma unda erTgvari gadasaxa-
diT unda aikrZalos, da am dReebSi amis Sesaxeb Cveni uwyeba Sesafer
kanon-proeqtsac warmoadgens.
ras niSnavs dRevandel pirobebSi, rodesac CvenSi mrewvelo-
ba ar aris srulebiT ganviTarebuli proteqcionizmze laparaki,
Tu ara cariel Teoretiul msjelobas? me princips ar Sevexebi, me
Sevexebi mxolod faqtiur mxares. ra aris proteqcionizmis aRiare-
ba dRes CvenTvis Tu ara qveynis usaqonlod datoveba? daaweseT ise-
Ti gadasaxadebi, rom nawarmoebi, romelic Cven ara gvaqvs, arc Semo-
vides ucxoeTidan da qveyanas WeSmaritad usaqonlod dastovebT.
Cven gvisayvedureben, rom nedl masalas ar unda uSvebdeT sxvagan,
raTa Cveni qarxnebi ar darCnen unedl masaloT. es, rasakvirvelia,
misaRebi aris da unda mogaxsenoT, rom im foTlis Tambaqos, rom-
lis Sesaxeb aq iyo naTqvami da romelic 80 aTasi fuTi yofnis yvela
im qarxnebs, romelic CvenSi arsebobs, zomaze mets arsad gauSvebT.
Tambaqo, romelic sxva da sxva sawyobebSi aris, SeiZleba moTxov-
nilebaze 5-jer meti iyos. amitom dRemdis kvalifikacia sakmaris
Tambaqosi araviTari saWiroebas ar warmoadgenda, miuxedavaT amisa
Cven viRebT ukve zomebs, rom Cveneburi qarxnebi uzrunvel yofilni
iyvnen 2 wliT am nedli masaliT. garda amisa Cven vfiqrobT, rom guli
ar wauxldes mwarmoebels, Tumca igi monopolizaciis sistemiT
arafers kargavs, Cven vfiqrobT mwarmoebels nawili monopoliis
mogebidan daubrundes kreditis da sxva daxmarebis saxiT. me isic ki
misayvedures, rom ucxo qveynebSi, mag. azerbaijanSi, Turme axali qa-
rxnebi ixsneba. upirvelesad unda mogaxsenoT, rom rogorc Cven vz-
runavT adgilobriv mrewvelobis ganviTarebisaTvis da finansiur
mdgomareobis ganviTarebisaTvis, sxvaganac zrunaven amaze. magram
aq Cven ra brali gvedeba. tfilisSic gaixsna erTi axali Tambaqos

439
qarxana „spilo“ da erTic quTaisSi. CvenSi gaixsna agreTve asanTis
qarxanac, magram ar vfiqrob im qveyanaSi, saidanac Cven winaT asanaTi
mogvqonda, amis gamo mTavrobas usayveduron.
papirosis gatana avkrZaleT baqoSi maSin ki ara, roca gaixsna iq qa-
rxana, rogorc aq leqciebs gvikiTxaven, aramed maSin, roca iq qarxana
ar muSaobda da gatanil papirosis magier iqidan sxva saqonlis miReba
SeiZleboda. axla ki Tavisuflad vuSvebT iqiT papiross. garda ami-
sa, saqme Tu Tambaqos gaSvebaSia, nu daiviwyebT, rom azerbaijans sxva
raionebidanac SeeZlo Tambaqos miReba. esec miTxariT, nedli saqon-
lis gatana rom aRgvekrZala, ucxoeTidan ra saSualebiT Semovidoda
CvenSi raime saqoneli?
warsul krebazedac da dResac gvisayvedureben, TiTqos mTeli
Cveni yuradReba aris miqceuli qaRaldis fulis beWdvaze da aravi-
Tar zomebs ar viRebT gadasaxadebis akrefaze. Zalian sasiamovnoa,
rom axla b. Sengelaia zrunavs gadasaxadebis Sesaxeb, winaT ki maTi
fraqciidan gadasaxadebis dacva, rogorRac ar mesmoda.
marTalia gadasaxadebi ar Semodis ise, rogorc Cven gvinda, ma-
gram saqme arc isea, rogorc Tqven daxateT. sazogadod opozicia Cve-
ni moqmedebis Sesaxeb msjelobs absoluturad: ara gvaqvs araviTari
gegma, ver SevqmeniT veraferi ekonomikaSi, – ar Semodis araviTari
gadasaxadebi da sxva. roca damfuZnebeli krebis tribunidan ase msje-
loben, mec iZulebuli var faqtebs mivmarTo da mogaxsenoT is cifre-
bi, Tu rogor Semodis CvenSi gadasaxadebi.
Tqven mogexsenebaT, rom saqarTvelos damoukideblobis gamocxa-
debis dros saxelmwifos gadasaxadebis aparati savsebiT moSlili
iyo da maSin marTlac araferi Semodioda. magram Semdeg saqmis vi-
Tareba aseTia: Semovida xazinaSi gadasaxadebi:
1918 w. ivlisSi – – 2.800 aTasi.
„ „ dekemberSi – 8.041 aTasi.
1919 w. martSi – – 9.214 aTasi.
„ „ ivlisSi – – 18.109 aTasi.
„ „ seqtemberSi – 21.645 aTasi.
Tqven xedavT, rom gadasaxadebis mokrefis saqme TandaTan um-
jobesdeba. ramdenad umjobesdeba administratiuli aparati, im-
denad matulobs gadasaxadebis Semosavali. garda amisa aseTi zrda
gadasaxadebis Semosvlisa imas amowmebs, rom gadasaxadebi arc sazo-
gadoebisTvis aris miuRebeli.
axla me unda Sevexo dRevandel msjelobis mTavar sagans – emisiis
saqmes. Tumca ekonomiur mecnierebaSi fulis da kursis sakiTxi uur-
Tules sakiTxad aris miCneuli da imazed udidesi ekonomistebi adam
smitidan da rikardodan dawyebuli hilferdingamdis da Cvens dro-
Si sxva bevri finansistebic itexen Tavs, CvenSi es sakiTxi metad gaa-
martives, ise gaamartives, rom vin gindaT leqciebs ar gvikiTxavdes
exla amis Sesaxeb. obivatelis msjeloba Cven ar gvakvirvebs. magram

440
samwuxaro da savalalo is aris, rom Tumca Cven Zalian guldasmiT
vusmenT damfuZnebel krebaSi opoziciis wevrebs – iqneba rame axali
gvaswavlon-Tqo – imaTganac am yurmokrul ambebis mets verafers
dasabuTebuls da mecnieruls ver vtyobilobT. me Zalian vTxov b-n
Sengelaias Cems azrs nu gaigebs ise, TiTqos me vfiqrobde zedmeti
emisiiT finansiur mdgomareobis gaumjobesebas, magram uTavbolo
kritika ki minda Tavidan avicilo. amitom upirveles yovlisa unda
movaxseno mas, rom biujetsa da emisiis, fulis niSanis gamocemis,
erTs xazze dayeneba yovlad SeuZlebelia. Tqven rogorc opozicias
SegiZliaT mTavrobis krediti uaryoT, biujetis winaaRmdeg gamox-
videT, magram ufuloT, ufulisniSnoT Tqven qveyanas ver dastovebT.
Tqven gaviwydebaT, rom emisia izrdeba ara imitom mxolod, rom biu-
jeti izrdeba, aramed imitomac da umTavresad imitom, rom cxovreba
gaZvirebulia da erTi da igive saqme axla winandelzed mets fulis
niSans moiTxovs.
exla yvela qveyanaSi gadidebulia qaRaldis fulis raodenoba,
igi gadidebulia im qveynebSiac ki, romlebic omSi monawileobas ar
Rebulobden. ase, qaRaldis fulis raodenoba axla gadidebulia 1914
welTan SedarebiT: safrangeTSi _ 477 proc., inglisSi _ 160 proc., sa-
berZneTSi _ 418 proc., italiaSi _ 433 proc., norvegiaSi _ 236 proc.,
holandiaSi _ 242 proc. da sxv. raRa gasakviria amis Semdeg, rom Cvenc
zedmeti emisiebi gvWirdeba?
garda amisa, rodesac vmsjelobT Cven bonebis simravleze, nu
dagaviwydebaT is garemoebac, rom arc erT saxelmwifos ar SeuZlia
dafaros Tavis SemosavliT es xarjebi, romelic araCveulebriv md-
gomareobiT aris gamowveuli. da is saxelmwifoebic, romelnic saer-
TaSorisod cnobilni arian da krediti aqvT, xSirad ver axerxeben
sakmao sesxis aRebas da am SemTxvevaSi, rogorc, magaliTad, igive sa-
frangeTi, igive italia da sxv. iZulebulni arian qaRaldis fuli ga-
mouSvan da am qaRaldis fulis gamoSveba TamaSobs saxelmwifo sesxis
rols. dRes Cven sesxi ara gvaqvs garda bonebisa. mxolod es bonebia
Cveni sesxi.
Tu am garemoebasac daukvirdebiT, rom qaRaldis fuli CvenSi
TamaSobs jer-jerobiT sesxis rolsac, da amasTanave gaixsenebT im
saxelmwifo valsac, romelic evropis yvela saxelmwifoebs awevs
Tavze, maSin Tqven unda sTqvaT, rom Cveni mdgomareoba arc iseTia,
rogorc es zogierTs surs moaCvenos Cven mtersa da moyvares. ase,
magaliTad: 1912 welSi safrangeTSi saxelmwifo vali sulze modi-
oda 291 man., belgiaSi sulze modioda 211 man., TviT inglisSiac ki
modioda TiTo sulze 145 man. CvenSi ki amier-kavkasiis bonebi, Cven
wilad gamocemuli aris 540 mil. amas daumateT qarTuli bonebis
emisiac, romelic gamosulia salarodan sul 200 mil. man. Tu vian-
gariSebT saqarTveloSi sul ornaxevar milion suls, davinaxavT,
rom bonebi sulze modis 296 man. dRevandel kursiT Cven SegviZlia

441
mTeli Cveni xvedri bonebi amovwuroT sul erT naxevari milioni
sterlingiT.
garda amisa unda gvaxsovdes isic, rom nawili am gonebisa daix-
arja ruseTis frontis salikvidacio xarjebze, da es salikvidacio
xarjebi, romelic Cven gavwieT didi ruseTis frontisaTvis, Cveni
gadasaxadi ar unda iqmnes da valad daewereba imas, vis gamoc es xar-
jebi gavwieT, nawili am bonebisa bankebs mieca da uzrunvelyofil-
ia TamasuqebiT. aqedan cxadia, rom Cveni vali qaRaldis fulis saxiT
arc ise didia.
batonebo! rasakvirveli, is qveynebi, romelic me davasaxele da
romlebsac gacilebiT Cvenze meti vali aqvT (magaliTad safrangeTs
axla weliwadSi moundeba sulze 165 frankis marto sargebelis gadax-
da), warmoebiT da Tavis SemoqmedebiT Cvenze ufro mdidarni arian;
magram, rodesac aseTi didi sakiTxis Sesaxeb gamodixarT am tribu-
naze da saqveynoT aaSkaravebT sust mxareebs Cveni finansebisas, keTil
inebeT da moixsenieT is dauSreteli wyaroc simdidrisa, romelic
Cvens saxelmwifos aqvs. sakiTxs yovel mxriv SeexeT xolme. (xma: vin
daijerebs mere?) saqmis codna moiTxovs, batonebo, rom wara-mara ar
imeoroT, TiTqos qaRaldis fulis simravle iyos erTad-erTi mizezi
cxovrebis gaZvirebisa. ase msjelobs obivatelic, da roca Tqvenc am-
asve imeorebT, Tqveni martivi msjeloba qmnis erTnair fsiqologiur
reaqcias sazogadoebaSi.
damfuZnebel krebis wevrs moeTxoveba icodes, rom cxovrebis gaZ-
virebis da fulis kursis dacemis mizezi ar aris marto emisia.
xuTi wlis ganmavlobaSi, rogorc ruseTSi, ise ucxoeTis litera-
turaSi auarebeli Sroma daiwera cxovrebis gaZvirebis Sesaxeb. Tqven
SegiZliaT dainaxoT am Sromebidan, rom qaRaldis fuli ar aris mTa-
vari mizezi cxovrebis gaZvirebisa. istoriamac mravali magaliTebi
icis imis, rom ar aris pirdapiri kavSiri qaRaldis fulis raodeno-
bisa da cxovrebis gaZvirebis Soris. jer kidev gasul saukunis dasawy-
isSi tomas tukma Tavis gamoCenil SromaSi „fasebis istoria“, auare-
beli statistikuri da faqtiuri masalebis mixedviT uciloblad
daamtkica, rom fasebis awevas aramc Tu pirdapiri damokidebuleba
ara aqvs qaRaldis fulis raodenobasTan, aramed Zalian xSirad ewi-
naaRmdegeba kidec. amas mowmobs istoriac.
magaliTad avstriaSi 1801–1808 w.w. da 1810–1818 w.w. savsebiT erT-
nairi pirobebi arsebobda qaRaldis fulis trialisaTvis, 1811 wels
aq moaxdines erTnairi devalvacia, ese igi Zveli fulis niSnebi Secva-
les axliT da radganac 1801–1809, w. w. sakmarisi iyo 250 mil. gulde-
ni, axlac am zomamdis Camoiyvanes fulis niSnebis raodenoba. mere ras
vxedavT: 1810 w. trialebda 862 mil. guldeni, saSualo kursi iyo 413,
1811 w. – 212 mil. g., kursi – 232, 1813 w. – 233 mil. g., kursi – 153; 1815 w.
– 533 mil. g., kursi – 333 da sxva (xma: iq vaWroba-mrewveloba izrdebo-
da?) istoriam icis imis magaliTebic, rom vaWroba-mrewveloba ukeTes

442
mdgomareobaSi iyo, qaRaldis fulic naklebi, magram kursi mainc ec-
emoda. ruseTSi magaliTad 1879 w. ruseTSi 1164 mil. man. qaRaldis
fuli trialebda, da kursi maneTisa londonze udrida 24 penss, 1888
wels ki ruseTSi trialebda qalaqis fuli sul 980 mil. man., miuxeda-
vaT amisa maneTis kursi londonze Rirda 22 pensi ese igi qaRaldis fu-
lis raodenoba naklebi iyo 180 mil., kursi ki daeca ori pensiT. amasTa-
nave Tqven gexsomebaT, rom oTxmocdaaTi wlebi ruseTSi iyo saukeTeso
xana saxalxo meurneobis ganviTarebisaTvis. es iyo xana glexTa gan-
Tavisuflebisa, roca mTeli milionebi glexi batonymur mdgomareo-
bidan, fulis meurneobaze gadadioden, es iyo xana, roca rkinis gzis
qseli didis siswrafiT izrdeboda ruseTSi da sagareo Tu saSinao
vaWrobac viTardeboda. sagulisxmoa isic, rom amave dros ucxoeTSi
imata qaRaldis fulis beWdvam: magaliTad safrangeTSi – 500 proc.,
inglisSi – 100 proc., italiaSi – 1300 proc. ruseTis maneTis, raode-
noba piriqiT mcirdeboda, kursi ki awevis magier klebulobda. me ra-
sakvirvelia, batonebo, am magaliTebiT ar minda vTqva, rom kargia qaR-
aldis fulis beWdva, magram mas Semdeg, rac aq ilaparakes, iZulebuli
var am tribunidan aRvniSno, rom aq ise advilaT da zereleT ar unda
iTqmebodes is, rac obivatels marTali hgonia da rasac igi uamisodac
Zalian martivad xsnis xolme. Tqven, magaliTad, ar gindaT isic ki dai-
jeroT, rom sterlingebis kursi CvenSi xelovnuraT aris Seqmnili da
brals mxolod Cvens bonebs awerT. ar gjeraT amis Sesaxeb avalianis
sityvebi, profesorobas brCxilebSi svamT da bolSeviksac uwodebT.
magram unda mogaxsenoT, SeiZleba mec bolSeviki miwodoT amisTvis, _
rom sterlingebis aweva CvenSi marTalia xelovnurad aris Seqmnili
da es mdgomareoba Seqmnilia imaTgan, romlebsac Cven spekuliantebs
vuwodebT xolme, Tqven ki vaWrebs, da romelnic, magaliTad, yidulo-
ben erTs da imave 20 girvanqa sterlings tfilisis bazarze da xelidan
xelSi gadaaqvT xolme. me SemeZlo amis dasamtkiceblad momeyvana erTi
magaliTic, es magaliTi saucxovo iliustraciaa imisa, Tu rogor xe-
lovnurad qmnian spekuliantebi saSinel mdgomareobas Cveni bonebi-
saTvis. erT erTi ucxoeTis oficialuri warmomadgenelma SemomCivla,
rom erT da imave dRes, raRac minutebisa Tu saaTis ganmavlobaSi, sul
sxva da sxva kursiT da didis gansxvavebiT miyides mas erTs adgilo-
briv dawesebulebaSi sterlingebi, radgan ixelmZRvaneles im wesiT,
rac erevanis moedanze arsebobda. Cven iZulebuli viyaviT migve-
Ro zomebi saqmis gamosarkvevaT da marTlac aSkara Seiqmna, rogorc
CvenTvis, ise im ucxoelisTvis, rom namdvil kursis saxeliT spekulia-
tiuraT upirobden mas motyuilebas. raT icavT, batonebo, Tqven aseT
mdgomareobas ar vici, me es ar mesmis, rodesac Tqven ekamaTebiT baton
avalians, romelic ambobs, rom simcire sterlingis raodenobisa Cven-
Si qmnis spekuliacias am saqonelzeo.
CvenSi, rom bevri iyos sterlingi, maSin kursi ase ar daecemoda,
maSin arc spekuliacia iqneboda. axla ki radgan sterlingebis ricx-

443
vi Zlier mcirea CvenSi, imis xelSi Casagdebad konkurencias uweven
erTmaneTs spekuliantebi da amiT xelovnurad sweven mis fass. Tu
Tqven gnebavT, Tu nebavs baton Rlonts, romelmac ineba da ase usabu-
Tod ganacxada damfuZnebel krebis tribunidan, rom qarTuli boni
daeca amier-kavkasiis bonebTan SedarebiTo, sanam amas ityoda keTil
unda eneba da Sesuliyo romelime bankSi da ekiTxa iReben Tu ara saqa-
rTvelos da amier-kavkasiis bonebs Tanabrad. Tu es ar ineba man, ar
unda gamosuliyo am tribunaze quCaSi yurmokrul cnobebiT da ar
miewodebia yalbi cnobebi im sazogadoebis nawilisaTvisac ki, rome-
lic mas angariSs uwevs.
Tu gnebavT gaigoT ramdenad daeca qarTuli bonis kursi, igi unda
SeadaroT ara inglisis sterlings, romelic CvenSi ar Semodis, ar-
amed im qaRaldis fuls, romelic trialebs CvenSi da Cvens irgvliv
im neitralur zonis adgilebSi, romlebSiac trialeben rogorc Cve-
ni qveynis bonebi ise sxva qveynis bonebic. da Tqven dainaxavT, rom Cve-
ni bonebi meti Rirs, metad fasobs, vidre donis da, an azerbaijanis
bonebi. me vacxadeb, rom CvenSi amier-kavkasiis bonebze saqarTvelos
bonebTan SedarebiT araviTari laJi ar arsebobs, maSin, rodesac azer-
baijanis da donis bonebi marTlac ufro iafaT fasoben. rasakvirve-
lia, ganyenebuli msjeloba SeiZleba, magram Tu TqvenTvis misaRebia
SedarebiT meTodi, Tqven nu adarebT Cven bonebs sterlingebs, aramed
SeadareT igi im fulis niSnebs, romelic CvenisTana qveynebSi arsebobs.
Tqven mogexsenebaT, rom finansTa uwyebam gamosca gankarguleba „keren-
kebis“ da donis fulis Sesaxeb. Tqven mogexsenebaT agreTve, rom winaT
didi laJi arsebobda „kerenkebze“ amier kavkasiis bonebTan SedarebiT,
magram am bolo dros Cven xazinebSi „kerenkebi“ „tomrebiT“ moqondaT
da iTxovden Cven qarTul bonebze gadaxurdavebas! amave dros zogierT
Cvens mezobel adgilebSi kerenkebze kvlav 150% laJi arsebobda (nac.-
dem: dagvianda Tqveni dekreti!) SeiZleba dagvianda, magram nu dagavi-
wydebaT, rom Cvenze ufro gamocdilma mTavrobam baTomSi Cvenze ufro
daigviana da mxolod axla, Cveni dekretis Semdeg akrZala, kerenkebis
da donis fulis miReba. aseve moiqca azerbaijani, mxolod Cvens Semdeg.
rasakvirvelia, me srulebiT ar minda vsTqva, rom Cven moqmede-
baSi ar iyos Secdomebi, magram, rodesac vmsjelobT, nu imsjelebT
ganyenebulaT, ixmareT SedarebiTi meTodi, gauwieT angariSi im arse-
bul pirobebs, romelSiac gvixdeba muSaoba da miudgomlaT SeafaseT
arsebuli mdgomareoba.
batonebo, samwuxaroT Cveni muSaobis SefasebisTvis zogierT
Tqvengans axirebuli Cveuleba gaqvT: Tu yvelaferi erTbaSad ver gava-
keTeT _ araferi ar gagikeTebiaTo, Tu rame gavakeTeT _ daagvianeTo...
me vaTaveb Cems sityvas. me vfiqrob: emisiis sakiTxi ar SeiZleba
daukavSirdes biujetis sakiTxs, iseT sakiTxis Sesaxeb, rogoric aris
fulis niSnis gamoSveba, ise martivaT msjeloba da iseTi mopyroba,
rogorTac Tqven epyrobiT am sakiTxs, ar SeiZleba; miT umetes, rom

444
qaRaldis fulis niSans aqvs erT erTi garantia – sazogadoebis ndo-
ba (xma: nac.-dem. _ eg avalians uTxariT). avalians, batonebo, araferi
ar uTqvams amis winaaRmdeg, da mikvirs, rodesac igi ilaSqrebs
spekuliantebis winaaRmdeg, Tqven raT gamodixarT mis winaaRmdeg. me
minda vsTqva, rom, rodesac aseT saTauriT sagnis Sesaxeb aris lapa-
raki, romelic sazogadoebis ndobazea dayrdnobili, da rogoric
aris fulis sakiTxi, obieqtiurad unda SeexoT sagans da ramdenaTac
SeiZleba mecnierulad da praqtikulad gaaSuqoT igi raTa calmxrivi
STabeWdileba ar dastovoT sazogadoebaSi vimeoreb, me ar var wi-
naaRmdegi kritikisa, mxolod eg kritika unda iyves saRi da miudgome-
li, igi mecnierebaze da faqtiur masalaze unda iyos dayrdnobili,
Torem yalbi da obivateluri Sexedulebis gavrceleba sazogadoe-
baSi da isic iseT sakiTxze, rogoric aris „qaRaldis fuli“ mxolod
daRupavs saqmesa (Zlieri taSi).
Tavmjdomare. msurveli sityvis aravin aris. ukanaskneli sityva
ekuTvnis momxsenebels baton s. mdivans.
s. mdivani batonebo, safinanso-sabiujeto komisiaSi, komisiis
sakiTxs ufro sxva mxriv hqonda mniSvneloba vidre mas mieca plenumSi,
sadac moxda erTgvari revizia im politikisa, sameurneo, savaWro da
saekonomio, romelsac awarmoebs Cveni mTavroba da mmarTveli partia.
aq umTavresi sakiTxi, sanam ministrma ar miaqcia yuradReba, ar yofi-
la dasmuli. es is sakiTxia, romelic ueWvelad unda yofiliyo sagani
kamaTis da swored mis Sesaxeb umTavresad unda yofiliyo msjeloba.
vsTqvaT, rom Cveni mTavrobis politika aris uvargisi politi-
ka, rom mTavrobis saTaveSi sdgas xalxi, romelTac araviTari Semoq-
medebiT unari ara aqvs. vsTqvaT rom es asea, magram gana SeiZleba misi
Tqma, rom raki arsebobs saxelmwifo, mas emisia ar esaWiroeba, Senge-
laia ambobs, rom ar mogcemT emisiis uflebas, vinaidan gaqvT asakrefi
gadasaxadebi da sxva, amiT b. Sengelaiam uaryo ara politika mTavro-
bisa, aramed uaryo TviT saxelmwifo, vinaidan ZvelaTac da exlac sa-
nam fuli aris mTavari kvanZi cxovrebisa emisia yovelTvis aucilebe-
li iqneba saxelmwifosTvis.
aq me ar Sevexebi im kuriozs, romelic gadasxadebis akrefas Seexe-
ba. es marTlac kuriozia, radgan akrefili gadasaxadi verasodes ver
dafaravs mTel biujets. magram, rodesac Cven safinanso komisiaSi
uarvyaviT aseTi gza, uarvyaviT im ubralo mosazrebiT, rom Cven mzaT
varT SeudgeT Cveni biujetis ganxilvas, axlo momavalSi, rodesac es
biujeti warmodgeba Tqvens winaSe. ai, rodesac es moxdeba, maSin yve-
las saSvaleba da ufleba eqneba mTavrobis poltikis reviziisa. dRes
oratorebi am gzas acden. erTi Secdoma Sengelaias mouvida, (gvaza-
va adgilidan; Rlonts?) moiTmineT, amazedac mogaxsenebT, meore ki b.
asaTians.
asaTiani ambobda, keTili, mivceT emisia, magram igi SeiWreba
vaWroba-mrewvelobis saqmeSio da miT arev-darevas gamoiwvevs. Sem-

445
deg saWiroa, rom es emisia moxmardes saxelmwifos upirveless da
aucilebel moTxovnilebebs, magram es fuli, rogorc Tqven brZaneT,
b. asaTiano, grovdeba burJuaziis xelSi. diax, ubedureba swored ima-
Sia, rom burJuazia fuls agrovebs da mere TiTon ebrZvis am fuls ise,
rogorc romelime aqcioneri scems Tavis aqciebs, raTa Semdeg meti mo-
geba naxos. rodesac Cven spekuliantebi agroveben fulebs, scemen mis
fass, SeiZleba es ar aris ZiriTadi safuZveli aRniSnuli movlenisa,
magram mas aqvs Tavisi ueWvlia gavlena. da rodesac Cveni burJuazia
am gzas adgia, es aris uaryofiTi movlena. Cveni fuli, rasakvirvelia,
aiweva ara imiTi, rom spekuliantebs surT fuli aswion, an dascen, ma-
gram, rom spekuliantebs SeuZlianT arev-dareva Seitanon am saqmeSi,
es ki ueWvelia.
iyo meore kuriozic _ TiTqos spekuliacia gaCnda maSin, rodesac
revoliucia daiwyo. magram Tu iyo daxvretili gen. foSis mier po-
teni imitom, rom is iyo spekulianti. es faqti moxda safrangeTSi da
ara menSevikebis saqarTveloSi. rogorc xedavT spekuliacia gaCenila
sxvagan, rev. sazRvrebis iqiT, da iq Seiqmneboda dasawyisi im spekuli-
aciisa, romelic dRes gvaxrCobs.
rac Seexeba Cemi fraqciis warmomadgenlis azrs, Tqven Segi-
ZlianT mas daarqvaT azri Teoretiuli, magram es aris ideali moma-
valisa, romlis Sesaxeb dResve unda daviwyoT muSaoba, romlis as-
ruleba aris Cveni perspeqtiva da programa, Tqven SegiZliaT uaryoT
es azri, SegiZliaT sTqvaT, rom Cveni tempi ufro aCqarebulia mmarT-
vel partiebTan SedarebiT, magram es gza aucilebelia CvenTvis da
gulmodgineT mivdivarT am gzaze. (gvazava: komisiis azri gviTxariT
da ara fraqciisa!) me arc Cem uflebebs gadavaWarbeb da arc araso-
des Seuracxvyof, rogorc momxsenebeli, komisiis uflebebs. me msurs
daganaxoT aucilebeli da sanatreli gezi Cveni cxovrebis. Tqveni
programa, nacional-demokratebo, aRniSnulia warsulis beWdiT,
Tqvenma programam mTeli qveyana ufskrulamdi miiyvana. Rlontis
recepti momavalis receptia, Tqveni ki warsulis. (asaTiani: menSevi-
ki brZanebulxarT!).
me b. asaTiano, ar viyavi menSeviki da erovnul-demokrati ar gavx-
di, me viyavi soc.-federalisti da social-federalistad movkvdebi.
girCevT, rodesac metamarfozaze laparakobT, gaixsenoT is Tqveni
amxanagebi, romelTac TxuTmeti partia gamoicvales, (kedia: Rlonti,
romel partiaSi iyo!) sul sxvaa piradi Semadgenloba Tqveni partii-
sa da sul sxvaa is xalxi... (gvazava: ho, Tqven pirveli sortisa xarT!)
Tqven ki suyvela, marTla, meore sortisa xarT.
magram me minda kidev erTxel gamovsTqva azri sabiujeto komisiisa:
Cven aucileblad migvaCnia, rom emisia unda iqmnes miRebuli dam-
fuZnebel krebis mier. Cven ar viziarebT arc erT azrs, romelic b.
Sengelaias mier iyo warmoTqmuli. Cven es emisia gvinda imisaTvis,
rom awindel mdgomareobas Tavi davaxwioT. da rodesac am emisiis

446
wyalobiT mogvecema saSualeba normalur kalapotSi CavayenoT Cveni
cxovreba, maSin yovel zomas, romelic aucilebeli iqneba Cveni res-
publikis warmatebisaTvis, Cven uyoymanoT miviRebT, iqneba es poli-
tikaSi Tu ekonomikaSi.
Tavmjdomare. msjeloba damTavrebulia. gadavdivar muxlobriv
ganxilvaze. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegia s. r. fraqcia. (muxlo-
briv ganxilviT dekreti miRebulia). mdivani mogaxsenebT Semdeg dRi-
ur wesrigs _ Semdegi sxdomis. (mdivani kiTxulobs).
sxdoma ixureba naSuadRevis 3 saaTsa da 45 w.

447
saqarTvelos damfuZnebeli kreba
ormocdamecxramete sxdoma

(59)

paraskevi, noembris 7, 1919 w. tfilisi. sasaxle.

Tavmjdomareobs damfuZnebel krebis Tavmjdomaris ufrosi am­


xanagi
aleqsandre lomTaTiZe.
mdivnobs damfuZnebel krebis mdivani konstantine jafariZe.
prezidiumSi arian
simon mdivani da
grigol naTaZe.
sxdoma iwyeba dRis 12 saaTsa da 35 wuTze.
Tavmjdomare. sxdoma gaxsnilia, gTxovT moisminoT dRiuri wesrigi.
mdivani. (kiTxulobs).

dRiuri wesrigi:

1. saboloo teqsti _ saqarTvelos respublikis bonebis gamocemis


gangrZnobis dekretisa. momxsenebelia gr. naTaZe.
2. pirveli (zogadi) ganxilva finansTa ministris sabWos debulebi-
sa. momxsenebelia iv. WavWaniZe.
3. socialist-federalistTa fraqciis winadadeba _ sagangebo
komisiis arCevis Sesaxeb – mousavlobis gamo dazaralebulTa mdgo-
mareobis adgilobriv gamosarkvevad.
4. dekreti – yofil tfilisis fosta-telegrafis olqis mosamsax-
ureTa salikvidacio xarjebis dasafaravad 100.000 man. gadadebisa.
momxsenebelia gr. urataZe.
5. dekreti _ veqilobis uflebis gansazRvrisa da nafic veqilTa
axal sabWos arCevisa. momxsenebelia kir. niniZe.
6. dekreti – axalcixis, axalqalaqis, borCalos da TianeTis maz-
rebSi saeqimo saqmisaTvis 1919 w. eqvs TveSi gasawevi xarjisaTvis
404.810 man. gadadebis Sesaxeb. momxsenebelia gr. veSapeli.

449
7. meore (muxlobrivi) ganxilva kanon-proeqtisa – saqarTvelos
gzatkecilebis sammarTvelos warsuli wlis xarjis dasafaravad
180.730 man. da 22 kap. gadadebis Sesaxeb. momxsenebelia al. asaTiani.
8. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – rkinis gzis mi­
liciis damatebiTi StatisTvis gaweul xarjis dasafaravad 580.500
man. gadadebisa. momxsenebelia iv. WavWaniZe.
9. sabiujeto-safinanso komisiis winadadeba – saxelmwifo ban­
kis mmarTvelobis da bankis sabWos wevrTa saarCevno-sarekomendacio
komisiis arCevis Sesaxeb.

damateba.

10. soc.-fed. fraqciis kiTxva miwaT-moqmedebis da iusticiis


ministrTa mimarT _ saCinos raionis agrarul komisiis borot-moq-
medebis Sesaxeb.
Tavjdomare. ase rom, es daemateba dRis wesrigs. xom aravis surs
sityva dRis wesrigis Sesaxeb?
sityva aravis ar surs. vin aris winaaRmdegi dRis wesrigisa? ara-
vin. maSasadame, dRis wesrigi miRebulia.
sityva ekuTvnis momxsenebel grig. naTaZes.

saboloo teqstebi.

g. naTaZe. (kiTxulobs dRiur wesrigis 1 muxlSi aRniSnul sakanon-


mdeblo aqtis saboloo teqsts. teqsti damfuZnebeli krebis mier dam­
tkicebul iqna).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis momxsenebels iv. WavWaniZes.

ganxilva finansTa ministris sabWos debulebisa.

iv. WavWaniZe. moqalaqeno! yvela saxelmwifoSi, da maT Soris Cvens


respublikaSic, yvela saministroebTan arseboben sabWoebi. marTa-
lia, es sabWoebi saTaTbiro organoebia, magram maT mravali friad se-
riozuli movaleoba awevs kiserze. momagrebul did saxelmwifoebSi
saministroebTan xSirad arseboben mravalgvari sabWoebi. Cven samin-
istrosTanac aris sabWo, romelic winaswar ixilavs kanon-proeqtebs
da Semdeg damfuZnebel krebas warudgens. aseTnairi sabWo finansTa
da vaWroba-mrewvelobis saministrosTan kidec arsebobs. es sabWo
daarsebul iqmna Cveni mTavrobis mier, sanam sakanonmdeblo organo
debulebas SeimuSavebda, radgan sabWos daarsebis gadadeba saqmisTvis
saziano iqneboda. vinaidan Cveni qveynis finansiuri da mrewvelobis

450
saqme Zalian awewil-dawewilia da saWiro iyo yofiliyo saministro-
sTan organo, romelic saministros gauadvilebda Tavis movaleobis
pirnaTlad Sesrulebas, amitom mTavrobam neba darTo aseTi sabWos
daarsebisa, sanam Sesaferi debuleba SemuSavebuli iqneboda.
exla finansTa da vaWroba-mrewvelobis saministro warmogvid-
gens debulebas da Txoulobs, rom es debuleba iqmnas miRebuli.
sabWos movaleobas Seadgens winaswar ganxilva yvela kanon-proeqtisa
da im sakiTxebisa, romelnic Seexeba Cveni qveynis ekonomiur da finan-
siur mxareebs da seriozul yuradRebas moiTxoven. sabWos eqneba min-
dobili maTi Seswavla, gamokvleva, Sesaferi masalebis damzadeba da
Semdeg warmodgena.
am debulebebis Tanaxmad, sabWoSi unda iqmnes erTi mudmivi mo-
muSave, navaraudevia sami kaci. am sam kacs Tanamdebobaze niSnavs Cveni
mTavrobis Tavmjdomare, finansTa da vaWroba-mrewvelobis ministris
wardgeniT. garda am daniSnul pirebisa, sabWoSi Sedian, rogorc mud-
mivi wevrebi, saministros departamentis wevrebi da kancelariis di-
reqtori. garda amisa, iseT SemTxvevaSi, roca sakiTxi Seexeba sxva da
sxva sazogadoebriv organizaciebs, Tu saWiro iqneba mowveul iqnebian
qalaqis TviTmmarTvelobaTa, kooperativTa centris, erobaTa da sxva
dawesebulebaTa warmomadgenelnic. garda am pirebisa sabWoSi iqnebi-
an erTi mdivani da ori saqmis mwarmoebeli. es ori saqmis mwarmoebeli
gainawileben im or ganyofilebas, romelic arsebobs saministrosTan.
erTi aris departamenti finansebisa da meore vaWroba-mrewvelobisa.
rogorc xedavT Stati didi ar aris, is Zalian mcirea da saministro
Txoulobs, rom es, debuleba, romelic TiTqmis faqtiurad cxovreba-
Si gatarebuli aris, miRebuli da dadasturebuli iqmnas damfuZneb-
el krebis mier.
Tavmjdomare. vis surs sityva amis Sesaxeb zogadi msjelobisaT-
vis? sityva aravis ara surs. gsurT Tu ara am sakiTxis muxlobrivi
ganxilva? vin aris winaaRmdegi? aravin. muxlobrivi ganxilva moxdeba
Sesafer komisiaSi gavlis Semdeg.
Semdegi sakiTxi gaxlavT:

winadadeba s.-f. fraqciisa mousavlobiT dazaralebul


adgilTa mdgomareobis gamorkvevis Sesaxeb.

(Tavmjdomare kiTxulobs s.-f. fraqciis winadadebas): „miendos


damfuZnebel krebis agrarul komisias gamoarkvios mousavlobis gamo
dazaralebul adgilebis mdgomareoba da warmoudginos damfuZnebel
krebas gegma, Tu ragvari daxmarebis aRmoCena SeuZlia saxelmwifos
am adgilTa mcxovreblebisaTvis sursaTis mowodebiT da gadasaxadTa
SemsubuqebiT“.

451
winadadebis Sesaxeb sityva ekuTvnis g. lasxiSvils.
g. lasxiSvili (s.-f.) Tqven iciT, damfuZnebeli krebis wevrno, rom
Cven qveyanas ubedureba ewvia. zogierTi kuTxeebi Cveni qveynisa, Sei-
Zleba iTqvas didi nawili, erTob dazaralda mousavlobis gamo. zogan
sruliad ar mosula Wirnaxuli. zugdidis da senakis mazrebSi zafxu-
lis gamudmebuli wvimebis gamo sul daiRupa yanebi. daimSa is kuTxe,
romelic ara marto TviTon irCenda Tavs, aramed sxva kuTxeebSic hgza-
vnida sarCos da sazRvargaredac gahqonda. puris mosavali imereTSic
da aRmosavleT saqarTveloSic Zalian mcirea. venaxebic dazaralda:
zemo-imereTSi, srulebiT ar mosula Rvino; kaxeTis zogierT adgil-
Sic ar mosula is produqti, romliTac xalxi yidulobda purs.
amnairad xalxi Cavarda gasaWirSi. es gaWirveba imdenad didia,
rom saWiroa dazaralebulTa daxmareba farTo saxelmwifoebriv
masStabiT, Cveni adgilobrivi TviTmmarTvelobebi jer mouwyobel-
ni arian da amitom ver SesZleben am saqmis gaZRolas. amitom saWiroa
daxmareba aRmouCinos damfuZnebelma krebam da mTavrobam. zogan saW-
iro iqneba sursaTis miwodeba, zogan gadasaxadis Semcireba, magram,
rom aseTi saxelmwifo daxmareba iyos sistematiuri da marjve, saW-
iroa vicodeT, _ sad, romeli kuTxe da ramdenad dazaralda. amitom
socialist-federalistTa fraqcias Semoaqvs winadadeba, rom dam-
fuZnebelma krebam, an sagangebo komisia airCios, an miandos agrarul
komisias, gamoikvlios, erobaTa daxmarebiT, saqmis viTareba, Tu sad,
romel kuTxeSi, ramdenad dazaralda xalxi da ramdenad aris saWiro
daxmarebis aRmoCena. Cven darwmunebuli varT damfuZnebeli kreba si-
amovnebiT miegebeba am winadadebas da sazogadoebriv ZalTa moxmare-
biT xalxs daexmareba am krizisTan brZolaSi.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis kir. niniZes.
k. niniZe. (s.-d.) batonebo, Cven vfiqrobT, rom winadadebaSi erTi
ram ar aris sadavo, es is, rom dazaralebul mcxovrebT, iqneba es
mousavlobiT, Tu sxva ram ubedurebiT gamowveuli, mieceT daxmare-
ba, da es da es daxmareba unda iqmnas aRmoCenili saxelmwifoebrivi
masStabiT. magram is zomebi, romlebsac winadadebis avtorebi iZle-
vian, ar migvaCnia saWirod da mizan-Sewonilad.
saqme gaxlavT SemdegSi. aq marTlac, saWiroa gamorkveva imisa, Tu
sad ramdenad arian dazaralebulni mcxovrebni da saWiroa arsebob-
des Sesaferi aparati, komisia, romelsac Cven avirCevT, an agraruli
komisia, romelsac Cven am saqmes mivandobT, aseTi aparatiT ar aris
aRWurvili. aseTi komisiebi parlamentis cxovrebaSi, sazogadod
damfuZnebel krebis cxovrebaSi misaRebia mxolod erT SemTxvevaSi:
rodesac mTavrobas surs esa Tu is zoma ganaxorcielos da maSin kanon-
mdeblobiTi organo TviT iRebs amas Tavis Tavze. aseT komisiis arCeva
xdeba umTavresad borot-moqmedebis aRmosaCenad. am SemTxvevaSi ki es
ara sCans da arc winadadebis avtorebi gveubnebian, rom iyos raime
boroti ganzraxva mTavrobis mxriv, viTom mas ar surdes daxmareba

452
aRmouCinos dazaralebulT. radgan es daxmareba saWiroa, Cven unda
mivmarToT im organos, romelic amas SesZlebs ukeTesad. cnobebis
Sesakrebad, Cven vfiqrobT, ufro gamodgeba adgilobrivi organo _
es aris eroba, SeiZleba erobas ar hqondes nivTieri saSualebani, rom
daxmareba aRmouCinos dazaralebulT, magram is ki SeuZlian, rom gai-
gos, cnobebi Sekribos, Tu sad ra gaWireba aris. arsebobs agreTve cen-
traluri statistikuri biuro, romlis movaleobas Seadgens amnairi
cnobebis Sekreba.
amitom Cven gvgonia, rom mTavrobas surda da kerZod Sinagan saqme-
Ta saministros unda daevalos, rom aseTi cnobebi Sekribos da gan-
sazRvrul winadadebiT Semovides damfuZnebel krebaSi. rac Seexeba
gadasaxadebis Semcirebas, am sakiTxis dakavSireba am winadadebasTan,
ar aris mizanSewonili da sasurveli. saqme imaSia, rom gadasaxadebis
akrebis aparati exla ewyoba, mxolod dRes raRac groSebi Semodis
Cvens dacarielebuls salaroSi. gadamxdelis psiqologia iseTia,
rom igi yovelTvis scdilobs, rom es gadasaxadi ar Seitanos. praq-
tikulad, roca dazaralebulia romelime klasi, es imas ar niSnavs,
rom yoveli mcxovrebi moklebulia gadasaxadis saSualebas. amitom
me vfiqrob, rom gadasaxadi am sakiTxTan ar und iqmnas dakavSirebu-
li. daxmareba unda iqmnas aRmoCenili, magram am sakiTxis Seswavla da
saTanado kanonproeqtis warmodgena unda daevalos Sinagan saqmeTa
saministros.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. Sengelaias.
l. Sengelaia (soc.-rev.) moqalaqeno, damfuZnebeli krebis wevrno!
Cven sofels, Cven mSromel glexobas Tavs daatyda axali ubedureba.
es aris mousavloba da SimSili. dRes sofelSi mZvinvarebs gadamdebi
sneulebani, Tqven iciT, omma gaanadgura igi, frontidan bevri ar dab-
runebula da is, vinc dabrunda, invalidaT daawva Tavzed sofels. am
garemoebam ki dasca soflis ekonomiuri ganviTareba da exla sofels
axali ubedurebac moelis: es mousavloba da SimSilia. respublika
valdebulia daxmareba gauwios damSeulT. es daxmareba unda iqnes
saswrafo da sagrZnobi.
magram es ar kmara. saWiroa didi yuradReba da didi muSaoba. Cveni
sofeli uyuradRebod aris mitovebuli. arc erTi sakiTxi, arc erTi
saqme iq ar aris rigianad garkveuli da mowesrigebuli, gansakuTre-
biT miwis sakiTxi, romelTanac mWidrod aris dakavSirebuli soflis
mcxovrebTa mdgomareoba. glexi, Tu miwas ar miiRebs, uzrunvelyofi-
li verasodes ver iqneba, is ver eRirseba bednierebas.
xomerikis maxinjma kanonma erTianad ariv-daria soflis mdgo-
mareoba, soflad TiTqmis yvelaferi Zveleburad, ucvlelad darCa.
glexi moeloda, rom revoliucia miwis sakiTxs samarTlianad gadas-
wyvetda, magram misi molodini ar gamarTlda. (s.-f. fraqciidan: ra
SuaSia xomeriki?) b. xomerikis kanoni cxovrebis sinamdviles srulebiT
ar Seesabameba. es aris absurduli kanoni. sofeli am kanons ver urig-

453
deba. is ver urigdeba im mdgomareobas, rom social-demokratebi yid-
ian eris qonebas. miwis muSebis Raribi nawili miwas ver yidulobs,
xolo SeZlebuli nawilic ar yidulobs miwas. social-demokratebi
gvarwmuneben Cven, rom glexi mesakuTrea da, rogorc mesakuTre mi-
webs iyidiso. magram glexi ase fiqrobs, Tu mesakuTreoba aris, isev
patronisagan viyidio. b. xomeriks ki glexoba miwis patronad ar sT-
vlis. vidre miwis sakiTxi miwis muSebis sasargeblod ar gadawydeba,
soflis mdgomareoba mudam unugeSo iqneba.
ara nakleb sagrZnobeli aris mSromeli xalxisaTvis adminis-
traciis moqmedeba, ukanono moRvaweoba. administraciis TviTnebobas
sazRvari ara aqvs aq, deda-qalaqSi, da rogori iqneba administraciis
moqmedeba sadme miyruebul sofelSi advili warmosadgenia. iq man
yovelive zomas gadaaWarba, Cveni komisrebi ukanono moqmedebisaT-
vis aramc Tu ar isjebian, warmatebasac ki Rebuloben. s.-d. ara hyavT
sakmarisi xalxi, rom daayenon samsaxurSi Sesaferisni da sxva parti-
is wevrebs ki samsaxurSi ar Rebuloben. amitom Cveni administracia
gaivso siSCikebiT da boqaulebiT! (s.-d. fraqciidan: komisia avirCi-
oT, komisia!) eseni araviTar pasuxismgeblobas ar grZnoben, radganac
darwmunebulni arian, rom ar daisjebian. Tu s.-d. gamoaSkaraveben am
administratorebs, maSin partia daingreva da amas ar moisurvebs, ra-
sakvirvelia, s.-d. partia.
Cvens sofels yaCaRoba anadgurebs. am yaCaRobas massiuri xasiaTi
aqvs da amaSi wili udevs agreTve soflis administracias. yaCaRebis
TareSi soflad metad sazianoa. igi nivTierad anadgurebs sofels.
TviT sofeli ebrZvis yaCaRebs, magram araferi gamodis, radgan admin-
istracia xSirad exmareba yaCaRebs. xSirad sofeli iWers yaCaRebs,
administracia ki anTavisuflebs maT da yaCaRebi „xelaxlad ganagr-
Zoben TareSs. (s.-dem. fraqciidan xma: ra SuaSia...) im SuaSia, rom
sofels Tqven yuradRebas ar aqcevT, yalbi Sexeduleba gaqvT sof-
lis mSromel xalxze. Tqven ambobT, rom soflis glexi xval Tu zeg,
unda gaqres, rogorc wvrili mesakuTre da amitom miznad ar isaxavT
maTi mdgomareobis gaumjobesebas... (rusia: es zRaparia!). es zRapari
ki ar aris, batono rusia, aramed sinamdvilea. s.-d. akanonebs im Zvel
wesebs, romelic iyo. igi xels uwyobs feodalur wesebis ganmtkice-
bas. winaT Ralebs ixdida glexi feodalebis sasargeblod, axlac
Ralebs ixdis igi mTavrobis sasargeblod. glexi veRar xedavs gansx-
vavebas socialistur mTavrobisa da feodalebs Soris... Tu Tqven
gindaT es soflis demokratia icavdes Cvens reJims, unda SescvaloT
radikalurad Tqveni politika. Cven miviReT dekreti erTdroul
gadasaxadebis Sesaxeb. es gadasaxadi miwaze unda moixsnas miT ufro,
rom mas Semdeg, rac mousavlobis gamo SimSiloba daiwyo... es erT-
drouli gadasaxadebi mTavrobam unda uarhyos. amas moiTxovs res-
publikis interesebi. garda amisa SesaZlebelia, rom aseTi mousav-
loba Semdeg welSiac ganmeordes. Cveni fraqciis winadadadeba aris

454
daxmareba gaewios miwis muSas da SemdegisaTvis dakanonebul iqmnas
miwis muSebis mousavlobisagan dazRveva.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis g. gvazavas.
giorgi gvazava. (er.-dem.) batonebo! im zomas, romelic dag-
visaxa eserebis warmomadgenelma, me mgonia araviTari kavSiri ara
aqvs Semotanil winadadebasTan. Cven viciT, rom samegreloSi da
sxvagan mosavali ar iyo, radganac iq wvima da setyva iyo, erTi si-
tyviT yvelgan bunebrivi Zala moqmedebda da es aris mousavlobis
mizezi. amis Sesaxeb Sengelaia ambobs, rom sofelSi saWiro aris,
rom gaRrmavdes revoliucionuri moZraobao. (Sengelaia: me eg ar
miTqvams!) me ase gavige. Tqven sTqviT, rom uZlureba imitom datri-
alebs soflad, rom revoliucia ar aris gaRrmavebulio. me mgonia,
es sul sxva mosazrebidan gamomdinareobs. Cven rasakvirvelia, ara
varT kmayofilni im wesrigisa, romelic aris sofelSi, im uflebisa,
romelic miiniWa erobebma, bevri sadao sakiTxi aris, magram es ar
Seexeba dRevandel sakiTxs da Tu Cven mas gavarTulebT, merwmuneT,
verasodes ver gavaTavebT mag saganze laparaks da am sakiTxs Cven
ver amovwuravT.
rac Seexeba s. f. mier Semotanil winadadebas, mas Cven ar viz-
iarebT. winadadeba aseTi iyo, rom damfuZnebel krebidan avirCioT
komisia, romelic daxmarebas aRmouCens mousavlobis gamo gaWivreba-
Si Cavardnil xalxs. Tumca Cven konstitucia ara gvaqvs, Tumca Cveni
uflebrivi cxovreba da saxelmwifoebrivi arseboba Camoyalibebu-
li ar aris, magram unda davisvaT aucilebel principaT, rom dam-
fuZnebeli kreba yvelgan da yovelTvis ar unda Caerios, winaaRmdeg
SemTxvevaSi iqneba arev-dareva, moispoba srulebiT pasuxismgebloba
aRmasrulebel Zalebisa, _ es ki yovlad miuRebelia. damfuZnebeli
kreba, pirvelad yovlisa, aris kanonmdebeli organo, man unda kanone-
bi gamosces da SeimuSaos kanon-proeqtebi. rac Seexeba moqmedebas,
amisTvis aris pasuxismgebeli Zala. Tu rame aris gasakeTebeli, es ev-
aleba aRmasrulebel Zalas, am SemTxvevaSi Cvens saministroebs. ami-
tom yvela es moTxovnileba, me mgonia, unda Tavdapirvelad Seasru-
los saministrom, man unda gamoarkvios mdgomareoba, mogvawodos
swori statistikuri masala, gaukeTos am miRebul cnobebs detal-
izacia, rom Cven am masalis mixedviT, rogorc kanonmdebelma or-
ganom, kanonmdeblobiTi zoma miviRoT. es pirdapir evaleba saminis-
tros da damfuZnebel krebis mier Sedgenil komisias. sxva komisiis
Sedgena zedmeti da miuRebelia. Tu am mxriv rame ar gakeTda, amaSi
pasuxismgebelia ministri. Tu igi yuradRebas ar aqcevs, ar amuSavebs
masalebs, statistikur cnobebs ar gvawvdis, TavisTavad cxadia, igi
ar varga, da unda gadadges da es zomebi unda daevalos sxva pirs.
Cven varT umaRlesi kontrolis mwarmoebelni, Cven varT umaRlesi
sakantrolo Zala da Tu Cven aRmasrulebel komisias avirCevT maSin
es pasuxismgebloba moispoba.

455
amitom Cveni fraqcia ar iziarebs am winadadebas im mxriv, rom
komisia Sesdges, da ara im mxriv, rom sofels aucilebliv daxmare-
ba unda aRmouCinoT Cvenc. unda davavaloT saministros Sekribos
cnobebi, Seasworos es masala, romelic mas xelT eqneba da warmoudg-
inos damfuZnebel krebas Tavis daskvna, Tu ra zomebia saWiro, rom
xalxs avacdinoT es ubedureba.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. veSapels.
gr. veSapeli. (er.-p.) batonebo, social-federalistTa fraqciis
winadadeba, aris didi yuradRebis Rirsi. magram ori fraqcia, ro-
melmac am sakiTxis Sesaxeb ilaparaka, winaaRmdeg wavida im praqtikul
zomebisa, romelsac asaxelebs s. f. fraqcia. b. niniZe winaaRmdegia im-
itom, rom misi azriT, damfuZnebel krebas saerTod da damfuZnebel
krebis komisias kerZod, ara aqvs aparati, romelsac SeeZleba Seasru-
los aseTi saqmeebi da amitom b. niniZis azriT, es saqme unda miendos
erobaTa centrs da Sinagan saqmeTa saministros, _ rogorc meTvaly-
ures da xelmZRvanels. meores mxriv, b. gvazava winaaRmdegia am wina-
dadebisa, ufro formaluraT, konstitucionaluri mosazrebiT. misi
azriT, es SeuSlida xels damfuZnebel krebis kanonmdebel moqmede-
bas, da iseT aRmasrulebel saqmes daakisrebda mas, romelic Seadgens
pirdapir movaleobas mTavrobisasa da kerZod Sinagan saqmeTa minis-
trisa – da amiT pasuxismgeblobasac aclis saministros. amiT damyar-
deba cudi Cveuleba kanonmdeblobis da aRmasrulebel Zalis organos
muSaobis aRrevisa.
me mgonia, arc erTi, arc meore mosazreba ar aris ise aucilebeli,
rom ar SeiZlebodes misi gadaxveva. erTis mxriv, aris imaze lapara-
ki, rom mTavrobas aqvs mowyobili aparati da es iman unda gaakeTos.
es usaTuod ganyenebul sjas uaxlovdeba da SeiZleba iTqvas sakiTxis
Tavidan moSorebas an gadadebas niSnavs. Cven viciT, rom arc erobe-
bi, arc saministroebi, kerZod Sinagan-saqmeTa saministro ar aris
mowyobili sruli texnikiT. am aparatis aRmasrulebel Zalas ar hyavs
sakmao inteligenturi Zala. arc isea mowyobili Cveni saxelmwifo,
rom, rogorc sxva saxelmwifoSi, usaTuod marto mTavrobis orga-
nos daekisros aseTi saqmeebi. sxva ara iyos ra, is zomebi, romelnic
SeiZleba gaxdnen misaRebi, vTqvaT, materialuri daxmareba, romelic
SeiZleba gamoixatebodes gadasaxadebis sakiTxis SecvlaSi, swored es
mxare mousavlobis zaralis Semcirebisa, nakleb exerxeba mTavrobis
aparats, imitom, rom xazina yvelgan da gansakuTrebiT CvenSi, sadac
mxolod exla iwyobs Tavis uflebis ganxorcielebas, winaaRmdeg iqne-
ba gadasaxadebis SeRavaTisa. am wels, rodesac iwyeba gadasaxadebis
sistemis ganxorcieleba, im organom, romelsac xelSi aqvs fiskaluri
saqmis warmoeba, amave dros meore xeliT, rogor unda izrunos mate-
rialur zaralis anazRaurebaze da amisTvis Seamsubuqos is zomebi,
romelnic miRebulia wminda fiskaluri mosazrebiT. rom gadasaxadis
SeRavaTis sakiTxs ver auxvevs gverdiT verc mTavroba, verc damfuZne-

456
beli kreba, es iqidan sCans, rom erobebma, romlis avtoritetSi b. niniZe
eWvSi ar Sedis, ukve daayenes es sakiTxi. magaliTad, zemo imereTSi,
Sorapnis mazraSi, sadac, rogorc viciT, ar yofila mosavali, erobam
ukve moiTxova im Ralis, romelic aris dakanonebuli, mazraSi datove-
ba, rom dakmayofilebul iqmnas dazaralebuli xalxi. es Rala mgoni
udris 10 vagons. meores mxriv, konstitucionalur sakiTxis dayeneba,
TiTqos Cven aRmasrulebel komisiis dawesebiT, arev-dareva Seiqmneba
Cven wyobilebaSi, aRmasrulebel Zalas pasuxismgeblobas da muSaobas
xels SeuSlis, – es wminda formaluri mosazreba aris. es mosazreba
namdvil parlamentis, da ara damfuZnebel krebis, muSaobas Seexeba.
aseTi laparaki SeiZleba mxolod maSin, roca konstitucia miiReba
da Cveni muSaoba iqneba parlamentiseburi. magram dRes damfuZnebeli
kreba aris da damfuZnebel krebas, rogorc arsebiTad Tvisi ideebiT
da tradiciis mixedviT, ise kerZod qarTul damfuZnebel krebas, ar
gauyvia jer savsebiT aRmasrulebeli Zala sakanonmdeblo Zalisagan.
(gvazava: unda gayos!) raRa iseTi sakiTxiT viwyebT gayofas, romelic
yvelaze ara populiaruli unda iyos. me mgonia, iqneba sxva ufro xe-
lsayreli sakiTxi iyo, rodesac SevZeliT aseTi sakiTxis dayeneba da
dacva wminda konstitucionalur tradiciebisa.
aris kidev erTi mosazreba. Cveni xalxi ar aris gacnobili aRmas-
rulebel da kanonmdebel organos funqciebis gayofas. Cven viciT, rom
ubralo samoqalaqo sakiTxis Sesaxeb TxovniT mimarTaven mTavrobas
da damfuZnebel krebas erTad. (l. Sengelaia: partias?) aqedan sCans,
rom xalxi ar uyurebs damfuZnebel krebas, rogorc marto kanonmdeb-
el organos. Cven xalxs paralelurad mainc yovelTvis damfuZnebeli
krebis imedi aqvs ama Tu im sakiTxis gadawyvetis dros.
mousavlobis sakiTxi imdenad massiuria da Seexeba xalxis iseT um-
ravlesobas, rom aq formalurad, rogorc aparatis sakiTxis dayene-
ba, ise sakanonmdeblo da aRmasrulebel Zalis funqciebis gayofa, ar
unda iyos motanili.
damfuZnebel krebis wevrebma viciT, rom social-demokratiuli
fraqcias gansazRvruli aqvs sapropagando komisiis daarseba, ro-
melmac damfuZnebeli krebis prestiJi kidev ufro maRla unda as-
wios, (gvazava: daswevs. (urataZe: prestiJis asawevad ar aris!) rom
xalxi ufro axlo daayenos, gaacnos rac ekuTvnis damfuZnebel krebas,
gadaabas damfuZnebeli kreba da xalxi erTi meores. SeiZleba sapro-
pagando komisias marto sityva ar dasWirdes, aramed saqmec. sapro-
pagando komisiis magier yvelaze ufro sapropagando zoma iqneba is
zoma, romelic daanaxvebda xalxs, rom is sakiTxi, romelic Seexeba
mTel saqarTvelos, aRmosavleTs da dasavleTs, rom es sakiTxi gaxda
damfuZnebeli krebis gansakuTrebuli yuradRebis Rirsad. miuxeda-
vad imisa, rom aparati ara aqvs damfuZnebel krebas, rom es Seadgens
mTavrobis movaleobas, damfuZnebelma krebam mainc, Tu gnebavT, para-
leluri zoma miiRos am sakiTxis mosagvareblad.

457
mousavlobis sakiTxi aris bedis gadamwyveti sakiTxi Cveni xal­
xisTvis, aramc Tu ekonomiuri bedis, aramed politikuri bedisac.
aqamdis Cveni bedi is iyo, rom, kargi mosavali iyo da uzrunvelyo-
fili iyo xalxis mdgomareoba, exla soflis meurneoba kriziss gan-
icdis. imis niSnebi sCans da vimeoreb, Cven mier gansakuTrebuli zoma
unda iqnas miRebuli, sul erTia, agrarul komisias davavalebT amas,
Tu sagangebo komisias davaarsebT, rom xalxma dainaxos: mousavlobis
sakiTxi, imis garda, rom is aris yuradRebis Rirsi erobebisa, aris
yuradRebis sakiTxi Sinagan saqmeTa ministrisa da mTavrobis, amave
dros aris gansakuTrebuli yuradRebis sakiTxi damfuZnebel krebisa.
noe xomeriki, miwadmoqmedebis ministri. batonebo! miuxeda-
vaT imisa, dainaxavs damfuZnebeli kreba saWirod gansakuTrebuli
komisiis arCevas warmodgenil sakiTxis gamo, Tu ara, me saWirod mi-
maCnia mogaxsenoT is, Tu ra gakeTda, an ra keTdeba mTavrobis mier im
sferoSi, romelsac exeba social-federalistebis mier Semotanili
winadadeba.
upirvelesad yovlisa, saWiro iyo mazrebSi adgilobriv gamorkve-
va imisa, Tu ramdenad dazaralda esa Tu is kuTxe, es saqme miznad
daisaxa Cvens saministrosTan arsebulma statistikurma ganyofile-
bam da ukve Tve naxevarze metia, rac man SeimuSava saanketo furcle-
bi, sadac Camowerilia mravali sakiTxi, romelzedac pasuxis micema
gadagviSlis mTlian suraTs. es saanketo furclebi ukve gaigzavna
am mazrebSi statistikuri cnobebis Sesakrebad. tfilisis mazra da
quTaisis mazra ukve Seswavlulia. xuTi mazris Sesaxeb cnobebi xelSi
maqvs da unda mogaxsenoT, am cnobebis mixedviT, suraTi metad unuge-
Soa. am cnobebis mixedviT, mousavlobiT dazaralebulia ara marto
samegrelo da zemo imereTi, rogorc amas lasxiSvili mogaxsenebT, ar-
amed tfilisis guberniac, sadac imedi gvqonda, rom mosavali, Tu meti
ara, mcxovrebTa gamosakvebad mainc sakmarisi iqneboda. samwuxarod,
gamokvlevam es ar daadastura. zogierT mazrebSi iseTi mdgomareo-
baa, rom im miwebs Tu daamuSaveben, romelnic aqamdis damuSavebuli
hqondaT, saTesle purs cota ram gadarCeba. ai, aseTi suraTi aris iqac
ki, sadac Cven amas ar movelodiT.
rac Seexeba quTaisis gubernias, ori kviris ganmavlobaSi Cven
iqidanac gveqneba dawvrilebiTi cnobebi. gamorkveuli iqneba statis-
tikurad, Tu sad rogori mosavali iyo da ramdeni daxmareba iqne-
ba saWiro mcxovrebTaTvis. unda mogaxsenoT, rom statistikurad
gamokvleulia moxmarebis norma sxva da sxva mazrebSi da, Tu miviRebT
mxedvelobaSi am normebs, davinaxavT, rom Zalian didi daxmareba iqne-
ba saWiro da ara marto fuliT, radgan am SemTxvevaSi fuli nakleb
Svelis mcxovrebT, vinaidan Cvens qveyanaSi ar aris sayideli imdeni
puri, rom Tund mcxovrebTa moTxovnilebebis erTi meoTxedi nawili
iqnas dakmayofilebuli. maSasadame, Cven unda vizrunoT ucxoeTidan
SemovitanoT puri. sxva gamosavali gza ar arsebobs. da mTavroba am

458
mxriv yuradRebas aqcevs da yvela im xelSekrulebebSi, romelnic ide-
ba ucxo kapitalistebTan, Tu adgilobrivebTan, es elementi, sursa-
Tis sakiTxi yvela xelSekrulebebSi aris Setanili. amiT mTavrobas
surs cotad Tu bevrad Seasustos es sursaTis krizisi.
daxmareba, zomebi, romelnic unda miviRoT Cven SeiZleba iyos or-
nairi: erTi is, rom ucxoeTidan SemovitanoT rac SeiZleba meti sur-
saTi da xelmisawdom fasebSi movawodoT mcxovreblebs, da meore is,
rom aq adgilobriv miviRoT mTeli rigi im zomebisa, romelic ukve
TviTon Seasustebs am sursaTis kriziss, aseTi aris Semdegi zoma: im
raionebSi, sadac ar misdeven puris Tesvas da aqamdis mxolod siminds
Tesavdnen, puris kulturas xeli unda SeuwyoT. am mxriv mTavrobam
gadadga mTeli rigi nabijebisa adgilobriv erobebTan SeTanxmebiT
da maTi daxmarebiT.
quTaisis guberniaSi, rogorc agronomebis mier gamokvleulia,
bevr nawilebSi SesaZlebelia puris moyvana. Cven vRebulobT zomebs,
rom rac SeiZleba meti miwebi daiTesos puriT; Tqven iciT, rom simin-
di ufro gvian modis, vidre puri. da ai Tu Cven am muSaobas farTod
SevasrulebT, ramdenimed mainc SevasustebT sasursaTo kriziss. mniS-
vneloba eqneba imasac, rom mcxovreblebma sxva sasursaTo sagnebis moy-
vanasac mokidon xeli. quTaisis guberniaSi, garda simindis da Romis
kulturisa, iSviaTad Tu misdeven sxva kulturas. iq ki bevr adgilas
SeiZleba kartofilis moyvana da saministro cdilobs, rom jer erTi
propoganda, agitacia gaswios, rom mcxovreblebi gadavidnen aseT
kulturazed da meore mxriv, saSualeba mieces, rom mcxovreblebma
marTlac mokidon xeli am kulturas.
ai, mTeli rigi zomebisa, romelic zogi miRebulia da zogic miRe-
buli iqneba am axlo momavalSi mousavlobis Sedegebis winaaRmdeg.
me amiT SemeZlo damesrulebina Cemi mokle ganmarteba, magram ori-
ode sityvas mogaxsenebT, bat. Sengelaias Sesaxeb. mas hgonia, rom yve-
laferi, rac miwis socializaciis saqmeSi ar Sedis, iwvevs ajanyebas
da arev-darevas. man ganacxada, rom adgil-mamuli urigdebaT fasebSi,
risi gadaxdac Rarib glexs ar SeuZlian, da amitom igi Cauvardeba xe-
lSi soflis „kulakebso“ _ es batonebo, Tavidan bolomde gamogonili
istoriaa. kanoniT, Tqven iciT, _ monawileobas iRebdiT, marTalia,
kanonis winaaRdegi iyaviT, magram parlamentis wevri iyaviT, _ es mi-
webi swored umiwawylo umamulo glexebs unda gadaeces bevr adgilas
praqtikulad ukve Seudgnen am miwebis gadacemas. gamokvleulia, Tu
ramdeni miwa aris gadasuli fondSi, ramdeni glexia, romelTac kano-
niT ekuTvnis es miwebi. fasebi dadebulia. bevr adgilas es samuSao
ukve Sesrulebulia da gadacema xdeba, e. i. upirveles yovlisa miwa
eZlevaT umiwawylo da mcire mamulis mqone glexebs. da mxolod iq, sa-
dac miwebi zedmetia, is nawildeba yvelaze. unda mogaxsenoT, ar aris
marTali b. Sengelaias mier gadmocemuli faqti, TiTqos glexebi ar
yidulobdnen miwebs. jer erTi Tqven unda icodeT, b. Sengelaia, rom

459
glexebs Zalian SeRavaTian fasebSi eZlevaT es miwebi. im dros, rode-
sac desiatina fasobs aTi aTasi (10.000) maneTi, aq maqsimumi fasebisa
aris dawesebuli 1000-1200 man. me ar mogaxsenebT im motivebs, Tu ram
gamoiwvia es. amaze laparaki gvqonda maSin, rodesac kanons viRebdiT.
garda amisa SeuZlebel glexs saSualeba aqvs amave kanonis ZaliT es ga-
dasaxadi erTdroulad ki ar gadaixados aramed nawil-nawil Seita-
nos xazinaSi. glexebi ara Tu ar gaurbian miwebis SeZenas, piriqiT, Cven
verc ki vaswrobT, rom glexis moTxovnileba saCqaroT iqnas dakmayo-
filebuli da rac SeiZleba male gadaeces es miwebi. (Sengelaia: sad
xdeba es?) es xdeba quTaisis, Sorapanis, tfilisis mazrebSi, manglisis
raionSi, siRnaRis, Telavis da bevrs sxva adgilebSi. da roca deputa-
ti, damfuZnebel krebis wevri aq gamodis da ase zepirad laparakobs,
me mgonia, Tqvens movaleobas Seadgens, jer gaigoT, cnobebi SekriboT.
cnobebis miReba yovelTvis SegiZlianT, amas ar vmalavT. mobZandiT
Cvens saministroSi da iq yovel dRes, yovel saaTSi, SegiZlianT aseTi
cnobebis miReba. iq dainaxavT, rom Tqven mier wamoyenebuli cnobebi
sul ucodinarobaze aris damyarebuli. am miwebs glexebi siamovnebiT
Rebuloben da yiduloben. rac Seexeba imas, rom amiT anarqia aris ga-
mowveuli, me ar vici, romel wyaroze, romel faqtebze emyareba, b.
Sengelaia, rom agrarul kanons sadme ajanyeba gamoewvios.
SeiZleba iyos, romelime jgufi am kanoniT ukmayofilo, magram es
Sengelaias partiis muSebis Sedegi iqneba. araviTar kanons ar Seu-
Zlian yvelas dakmayofileba. Tqven, rom gadasaxadebze laparakobT da
imaze, rom miwis gadasaxadebs ar iZleva glexoba Tavis sakuTris sur-
viliT gadasaxadi Setana aravis unda. Tqvenc Tqveni nebiT sakuTari
surviliT ar SeitanT gadasaxads, me mgonia Tu ar mogTxoves. (Senge-
laia: maS ekzekuciis CayenebiT!) ekzekucia ar aris saWiro. sakmarisia
gadasaxadebis inspeqtorma milicioneri gamogigzavnoT da Tqvenc ga-
daixdiT. amitom yvela saxelmwifoSi iZulebiTi aparatia SemoRebu-
li. rasakvirvelia, Tavis surviliT ar Seitans gadasaxads. SeiZleba
Semoitanos asSi erTma. magram saerTo wesad es ar SeiZleba miRebul
iqmnas. amisTvis aris saWiro iZulebiTi aparati. SesaZlebelia, glex-
ebs erCivnoT ufasoT miiRon miwebi, Rala ar gadaixadon meti puri
darCebaT, dRes ki puri karg fasebSi aris. magram erTia maTi aseTi
survili da meore ajanyeba da gardauvali ukmayofileba, romelze-
dac Tqven moaxseneT damfuZnebel krebas. me ki mogaxsenebT, rom amis
mgzavsi respublikis arc erT kuTxeSi ar xdeba, arc am kanons da arc
mis cxovrebaSi gatarebas ar gamouwvevia SesamCnevi da aRsanusxavi
raime garTulebaSi: (Sengelaia: inugeSeT Tavi!) arc is Seesabameba
simarTles, TiTqos reformas ar Seetanos gaumjobeseba glexTa cx-
ovrebaSi, da TiTqos mousavlobac mxolod amiT aixsneba. amaze sity-
vas ar gavagrZeleb. moviyvan mxolod ramdenime cifrs, sxva mazrebSi,
ramdeni miwa damuSavda 1917 da momdinare welSi. es cifrebi gviCvene-
ben, rom exla damuSavebul miwebis raodenoba gacilebiT metia, vidre

460
winad. (kiTxulobs) gaizarda damuSavebuli miwis raodenoba (kiTxu-
lobs). ai, rogorc xedavT, rogorc kanoni aris damuSavebuli miwis
raodenoba matulobs da es imis momaswavebelia, rom miuxedavaT sxva
da sxva ukmayofilebisa da anarqiul gamosvlebisa soflis mcxovrebni
Cabmulni arian muSaobaSi da maTi sawarmovo Zala qveynis mier gamoy-
enebuli aris. maSasadame, sinamdviles ar Seesabameba is, rom soflis
mcxovrebni ar muSaoben, anarqia iyo soflad, magram SeuZlebelia
misi Tqma, rom ar gazrdiliyos muSaoba da, soflis Zala ar iyos gam-
oyenebuli. Tu mousavloba daatyda Cvens qveyanas, es cudi amindebis
bralia. aq arc is aris mizezi, rom agraruli reformebi cudaT iyo
gatarebuli da arc administraciis vargisoba. cudi amindebi iyo
yvelgan, gamudmeuli wvimebi iyo dasavleT guberniebSi. quTaisis gu-
berniaSi mTeli zafxuli ganuwyvetliv wvimda, samegreloSi gvalva
iyo, tfilisis guberniaSi gamudmebuli wvima iyo da setyva, amitom Ca-
varda ukidures mdgomareobaSi saxelmwifo da, unda mogaxsenoT, rom,
rodesac aseT kiTxvebzea laparaki, saWiro aris faqtebi da sinamdvi-
lis mixedviT laparaki da ara imis Tqma, rac namdvilaT ar arsebobs.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. giorgi lasxiSvils.
g. lasxiSvili. (soc.-f.) rogorc mosalodneli iyo, fraqciebi
miegebnen arsebiTad Cvens winadadebas, magram zogi ar eTanxmeba, praq-
tikuli mosazrebiT, komisiis arCevas. me mgonia ar aris marTali is
azri, rom am SemTxvevaSi damfuZnebeli kreba aRmasrulebel organos
Zala iqneba. es srulebiT ar iqneba aRmasrulebeli Zala. Cven vambobT,
rom aris saWiro kanon-proeqti, aris saWiro gegma, saqmis adgilo-
brivad gamokvleva da aseTi kanon-proeqtis, aseTi gegmis SesamuSaveb-
laT saWiroa damfuZnebeli krebis mier arCeuli iqnes komisia.
amis garda, amas politikuri mniSvnelobac eqneba. damfuZnebel
krebis komisia, gaWirvebul xalxs pirispir Sexvdeba, raTa gauwios mas
daxmareba. piradaT Cven vfiqrobT, rom komisia damfuZnebeli krebi-
sa daxmarebas aRmouCens gegmebis damuSavebaSi da Semdeg, moixmarebs
mTavrobis da erobis adgilobriv aparatebs mis gansaxorcieleblaT.
me vfiqrob, rom araviTari aq arev-dareva da damfuZnebeli krebis
funqciebis darRveva ar aris. mousavlobis gamo xalxs ar SeuZlia
gadasaxadebis micema. pirvelad yovlisa, am mxares unda mieqces yur-
adReba. am daxmarebis aRmoCenas mTavroba Seecdeba, es savaldebulo
aris saxelmwifosaTvis. saCqaro zoma da saWiro daxmareba am SemTx-
vevaSi is iqneba, rom damuSavebul miwis muSas ar gadaxdes gadasaxadi.
amisaTvis saWiroa, rom komisiam moawodos mTavrobas cnobebi,
rom ama da am sofels, ama da am kuTxes ar SeuZlia gadasaxadebis moce-
ma. mTavrobam ki unda miiRos saCqaro zomebi. amitom Cven vicavT am
Cvens winadadebas.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis arseniZes.
r. arseniZe. (soc.-dem.) damfuZnebeli krebis wevrno! am sakiTxze
SegveZlo bevri ar gvelaparakna, magram, radganac mosalodnelia,

461
rom amgvari kiTxva, rogorc aris damSeuli xalxis gamokveba, zogi-
erT gaugebrobas gamoiwvevs imgvar elementebSi, romelTac uyvarT
yvela kiTxvebi sademagogio masalaT gamoyeneba, amisaTvis saWiroT
vcnobT am sakiTxis ufro dawvrilebiT gaSuqebas. saqme is aris, rom
aq warmodgenilia erTi winadadeba da Semdeg aZleven mas sxva azrs da
mniSvnelobas. Cems win devs is qaRaldi, romelic s.-f. warmoadgines.
isini amboben (kiTxulobs s.-f. fraqciis winadadebas) aq sweria ara Tu
is, rom kanon-proeqti SevimuSavoT, Tu ramdeni fuli mivceT, aramed
(kiTxulobs), ras niSnavs es?
amis gamorkveva SeiZleba ori gziT. unda mivmarToT, an imave Zvel
aparats, statistikur biuros, rom adgilobriv gamoarkvios saqmis
viTareba, moaxdinos statistikuri aRwera, an erobas, an ara da axal-
ma komisiam unda ikisros calke aparatis Seqmna, e. i. kancelaria Sead-
ginos, agentebi gaiCinos da maTi saSualebiT Sekribos cnobebi, moax-
dinos anketa da sxva. erTic da meorec saqmes mxolod arTulebs da
araviTar SeRavaTs ar aZlevs im xalxs, romelzedac Cven vzrunavT.
komisias, Tu man adgilobriv iara, ramdenime Tve dasWirdeba, _
ukanaskneli ori Tve. komisia yvela Cvens mazrebSi unda varoninoT
cnobebis Sesakrebad da amas ramdenime Tve dasWirdeba. Tu Tqven gne-
bavT saswrafod gamoirkves saqme, aseT komisiis arCeva mizan-Seuwone-
lia. es unda Seasrulos im aparatma, romelic gvaqvs: erobebma, adgi-
lobrivma TviTmmarTvelobebma, da maT saTaveSi mdgomare mTavrobam.
Cven miviReT ukve masala baton ministris moxsenebidan... es saqmis ga-
Wianurebaa da ara mgonia, rom iotis odena sargebloba moutanos im
damSeulebs, romelTac Cvena gvsurs davexmaroT.
amboben, Cven gvaqvs sakanonmdeblo iniciatava. ra aris saWiro
kanon-proeqtis damuSavebisaTvis? unda CamoerTvas es masala er-
obebs da administracias da amisda mixedviT gamovarkvioT moR-
vaweoba am aparatisa. es cnobebi unda ganixilos komisiam. TviTonac
imuSavos da mTavrobis aparatic amuSavos, amis ufleba aqvs, ma-
gram CamoarTvas mTavrobas da TviTon ikisros Tavze iniciativa,
es Zalian rTul xasiaTs iRebs. Tu am iniciativis aReba aseTi ioli
saqmea, rogorc es maTa hgoniaT, ikisros im SemTxvevaSi iniciativa
federalistTa fraqciam, romelic erTi kaciT metia ricxviT komi-
siis Semadgenlobazed da sadac TviT is oratori, romelmac wina-
dadeba Semoitana, wevric aris da Tavmjdomarec am fraqciisa. ga-
moiCinos es iniciativa da daamtkicon damfuZnebel krebaSi. magram
me Zalian meeWveba, rom Svid-rva kacs SeeZlos exla Seudges da mokle
droSi Sesaferisad damuSavebuli kanon-proeqti warmoadginos am
sakiTxis Sesaxeb. nu mivcemT komisias davalebas, romelsac igi ver
Seasrulebs. mTavroba valdebulia es Seasrulos da es unda dava-
kisroT mTavrobas. is ufro ukeTesad Seasrulebs am saqmes adminis-
tratiuli aparatis daxmarebiT. da Tu vinme moisurvebs mTavrobas
daxmareba aRmouCinos da rCeva misces da Tu mTavrobam maTi rCeva da

462
daxmareba uarhyo; maSin mTavrobis aseTi moqmedeba borotad unda
CaiTvalos.
asea saqmis viTareba. gamovarkvioT, ra daxmareba sWirdeba xalxs
gaWirvebis asacileblad. Cven SegviZlia fuli mivceT. aris proeqti,
SeiZleba orderebi SemuSavdes. ramdenic daWirdeba, imdeni qaRaldis
fuli mivceT, rom puri SeiZinon, magram saidan, romeli mxridan SeiZ-
inos igi. Cvens qveynebSi puri ar moipoveba. ai, aq aris saWiro didi
da rTuli muSaoba. rogor mivawodoT xalxs puri da ara fuli. fuli
TiTonac aqvT. ramdensac ginda mogcemT, ai, visac SeuZlia muSaoba,
imuSavos. samuSao imdeni gamoiZebneba, rom muSaTa nakleboba gax-
da umTavres problemad. axla saWiroa umTavresad, rom xalxs puri
miawodon, fqvili iqneba Tu xorbali. ai es aris mTavari problema.
amas unda mivaqcioT umTavresi yuradReba. gadasaxadebis patieba – es
aris Zveli Sablonis gamefeba. es dRevandel pirobebs ar Seefereba
da arc saqarTvelos respublikis interesebs egueba.
Tavmjdomare. Semotanilia sami winadadeba. gTxovT waikiTxoT.
mdivani. (kiTxulobs).

soc.-dem. fraqciis rezoliucia:

„daevalos Sinagan-saqmeTa ministrs saswrafod gamoarkvios ero-


baTa SemweobiT, Tu ramdenad dazaralda mousavlobiT respublikis
sxva da sxva kuTxeebi, ra gvari daxmarebaa maTTvis saWiro da warmoudg-
inos damfuZnebel krebas proeqti dazaralebulTa daxmarebisa“.

soc.-rev. fraqciis winadadeba:

„arCeul iqnas damfuZnebel krebis mier sagangebo komisia mousav-


lobisagan mosalodnel zaralis adgilobriv gamosarkvevad“.

soc.-fed. winadadeba:

„miendos damfuZnebel krebis agrarul komisias gamoarkvios


mousavlobis gamo dazaralebul adgilebis mdgomareoba da war-
moudginos damfuZnebel krebas gegma, Tu ra gvari daxmarebis aRmo-
Cena SeuZlia saxelmwifos am adgilTa mcxovreblebisTvis sursaTis
miwodebiT da gadasaxadTa SemsubuqebiT“.
Tavmjdomare. kenWs uyri im rigzed, ra rigzedac aris warmod-
genili es rezoliuciebi. jer uyri kenWs s.-d. rezoliucias. vinaa
momxre? (momxrea s.-d. da er.-d. fraqciebi) vin aris winaaRmdegi? wi-
naaRmdegia s.-r. fraqcia. Tavi Seikava s.-f. fraqciam. vin aris momxre

463
s.-r. rezoliuciisa? winaaRmdegi arian s.-d. da er.-d. fraqciebi, s.-f.
fraqciam Tavi Seikava. vin aris momxre s.-f. rezoliuciisa? winaaRm-
degni arian er.-d. da s.-d. fraqciebi miRebulia s.-d. rezoliucia.
Tavmjdomare. meore sakiTxi gaxlavT:

dekreti yofil tfilisis fosta-telegrafis olqis


mosamsaxureTa salikvidacio xarjebis dasafaravad
109.000 man. gadadebis Sesaxeb.

sityva ekuTvnis momxsenebels grigol urataZes.


gr. urataZe. (s.-d.) batonebo! fosta-telegrafis olqis ufrosma
Suamdgomloba aRZra mis gankargulebaSi 100.000 maneTis gadadebis
Sesaxeb salikvidacio xarjebis dasafaravad. es Suamdgomloba samin-
istrom Seiwynara da Tavis mxriv aRZra Suamdgomloba mTavrobis
winaSe, magram finansTa ministrma da agreTve saxelmwifo kontro-
liorma am xarjis gadadebaze uari ganacxades. finansTa ministri
Tavis uars asabuTebda miT, rom olqis uwyebas SeuZlia am xarjebis
dafarva im naSTebiT, romlebic darCa saxelmwifo xazinas. saxelm-
wifo kontroliori asabuTebda Tavis uars miT, rom unda CamoTvlil
iqnes saxeli da gvari im pirTa, romelTa sasargeblod unda gadaidos
salikvidacio Tanxao. am uwyebas mosTxoves xelaxali ganmarteba da
ganmartebis Semdeg gamoirkva, rom xazinaSi ar yofila aseTi naSTi.
gamoirkva agreTve, rom saxelmwifo kontrolioris moTxovna, rom
saxeli da gvari CamoTvlili yofiliyo, SeuZlebeli iyo imisTvis, rom
aRniSnuli iyo erTi ricxvi _ 80 – mosamsaxure, romelnic iqnen Stats
gareSe darCenili, Tanaxmad Tebervlis kanonisa, romelic gamorkveu-
li iyo nacionalizaciis miRebiT. roca 50%-iT gadidda jamagirebi,
maSin daevala uwyebas, rom Sesaferisad Seemcirebina Statebi. es
Semcireba Statebisa dRemde grZeldeba da amitom SeuZlebeli xdeba
aRniSvna imaTi, vinc rCeba Stats gareSe. am ganmartebis Semdeg finan-
sTa ministrma da saxelmwifo kontroliorma Tanxmoba gamoucxades.
es ganixila sabiujeto komisiam, daamtkica, da exla Suamdgomlobs
damfuZnebel krebis winaSe, rom salikvidacio xarjebis dasafaravad
gadadebul iqnas olqis uwyebis gankargulebaSi es Tanxa.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? zogadi
msjelobisaTvis sityva aravis surs. vin aris winaaRmdegi, rom Seud-
geT muxlobriv ganxilvas? aravin. gTxovT waikiTxoT.
gr. urataZe. warmodgenili dekreti sabiujeto komisiam Seaswo-
ra. is Sesdgeboda 3 muxlisagan da gadaakeTa 2 muxlad. amiT arsebiTi
cvlileba ar momxdara. (kiTxulobs dekrets).
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis. vin aris winaaRmdegi
dekretis miRebisa? aravin. dekreti miRebulia da gadaecema sare-
daqcio komisias. Semdegi sakiTxi gaxlavT:

464
dekreti veqilobis uflebis gansazRvrisa
da nafic veqilTa axal sabWos arCevisa.

sityva ekuTvnis momxsenebels k. niniZes.


k. niniZe. (s.-d.) batonebo! es proeqti dekretisa Seicavs zomebs um-
Tavresad imis Sesaxeb, Tu rogor unda moewyos nafic veqilTa sabWo,
romelic dRes, ase vTqvaT, ar emyareba mtkice safuZvels. sabWo ar-
Ceulia 1907 wels. kanoniT unda iyos arCeuli erTi wlis vadiT. es
vada dRes gasulia da garda amisa, is aris arCeuli im Semadgenlo-
bis mier, romelic dRes ukve ar imyofeba Cvens teritoriaze. im dros
arsebobda tfilisis samosamarTlo palatis olqi, romlis fargleb-
Si Sedioda daRestnis, Tergis olqebi, baqo da erevani. dRes saqa-
rTvelos damoukideblobis gamocxadebis Semdeg es teritoria ukve
ar arsebobs. maSasadame, saWiroa amis gardaqmna da micema erTnair
safuZvlisa. am dekretis proeqtSi axali debuleba ar aris, aq aris
aRniSvna mxolod imisa, rac arsebobs CvenSi momqmed sasamarTlo uw-
yebis debulebaSi. am debulebaSi nafic veqilTa korporacia arsebobs
sasamarTlosTan da ase vsTqvaT, is Seadgens sasamarTlos nawils.
marTl-msajulTa mowyobaSi SeiZleba iseTi principi iyos, rom yovel
moqalaqes SeuZlian iyos samoqalaqo saqmis, an saxalxo sammarTvelos
saqmis damcvelad momCivanis interesebisa. Tu am princips daudebT
sarCulaT, es iqneba sazogadod gauqmeba am korporaciisa. meore prin-
cipi aris is, rom nafic-veqilTa sabWo arsebobs sasamarTlosTan da
garda am uflebisa agreTve aris erTnairi movaleoba-monawileobis
miReba am marTl-msajulebis warmoebaSi, radgan es aris saxelmwifo
funqcia. amitom yvela saxelmwifoSi metadre im saxelmwifoSi, rom-
lis kanonebi arsebobs CvenSi, _ e. i. ruseTSi, ase iyo dawerili, rom
am korporaciis wevrad SeiZleba yofiliyo mxolod am saxelmwifos
moqalaqe; Cven proeqtSia aRniSnuli, rom nafic-veqilad SeiZleba
iyos saqarTvelos moqalaqe da Semdeg meore is, rom unda gauqmdes is
sabWo, romelic arCeuli iyo 1917 wels da airCies axali sabWo.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? sityva
ekuTvnis sergo jafariZes.
s. jafariZe. me msurs damfuZnebel krebas warmoudgino Sesworeba
social-demokratiul fraqciis saxeliT...
Tavmjdomare. (awyvetinebs sityvas) ukacravad. Tqven gaqvT sityva
zogadi msjelobisaTvis. (s. jafariZe Camodis tribunidan) vis surs
sityva zogadi msjelobisaTvis? aravis. vin aris winaaRmdegi muxlo-
briv ganxilvisa? aravin. gTxovT waikiTxoT.
k. niniZe. (kiTxulobs pirvel muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva? sityva ekuTvnis s. jafariZe.
sergei jafariZe. (s.-d.) vinaidan am dekretis gamocemisTanave
mTeli kadri veqilebisa darCeba sabWos gareSe da ufleba ar eqne-
baT Tvisi saqme awarmoon da amnairad metad gaWivrebul mdgomareo-

465
baSi Cavardebian, rogorc isini, ise maTi rwmunebulebi, am mizeziT
soc.-demokratiulma fraqciam saWirod scno Semoitanos Semdegi Ses-
woreba: amoiSalos is SeniSvna, romelic aris pirvel muxlSi da mis
nacvlad daematos es SeniSvna (kiTxulobs):
„mTavrobas ufleba aqvs SeuTanxmdes sxva saxelmwifoTa mTavro-
bas, rom saqarTvelos moqalaqe naficT veqilT, maT TanaSemweT da
kerZo veqils ufleba mieceT awarmovon sxvisi saqmeebi ucxo qveynis
sasamarTloebSi im pirobiT, rom aseTive ufleba mieniWos ucxo saxel-
mwifos moqalaqe nafic veqilebs, maT TanaSemweT da kerZo veqilT
saqarTveloSi. SeniSvna meore: im veqilTa romelTac „zemo aRniSnul
muxliT ekargeba ufleba sasamarTloSi saqmis warmoebisa, ufleba
mieceT daamTavron bolomde is saqme, romlebis warmoeba dawyebuli
iqneba sasamarTlo dawesebulebebSi 1920 wlis 1 ianvramde“.
Tavmjdomare. vis surs sityva Sesworebis Sesaxeb? aravis. sityva
ekuTvnis momxsenebels.
k. niniZe. 1-li SeniSvna damatebaa mxolod, ase rom komisias araferi
eqneba sawinaaRmdego. rac Seexeba meore SeniSvnas, isic texnikur xas-
iaTis aris da ar gamomdinareobs am kanon-proeqtidan, iurdiuli sa-
fuZveli ar aqvs, ase rom am meore SeniSvnas komisia ver daeTanxmeba.
Tavmjdomare. vin aris momxre, rom SeniSvna teqstidan amoiSa-
los? SeniSvna amoiSleba. vin aris momxre, rom pirvel muxls aseTi
ori SeniSvna daerTos? (kiTxulobs). SeniSvna miRebulia. vin aris
momxre pirveli muxlisa SeniSvniT? pirveli muxli SeniSvniT miRebu-
lia. gTxovT waikiTxoT Semdegi muxli.
k. niniZe. (kiTxulobs meore muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis, vin aris winaaRmdegi meore
muxlis miRebisa? aravin. meore muxli miRebulia. gTxovT waikiTxoT
Semdegi muxli.
k. niniZe. (kiTxulobs mesame muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis. vin aris winaaRmdegi mesame
muxlisa? aravin. muxli miRebulia.
k. niniZe. (kiTxulobs meoTxe muxls).
Tavmjdomare. vis surs sityva? sityva ekuTvnis g. gvazavas.
g. gvazava. ukanaskneli muxli, rom es kanoni ZalaSi Sedis dRidan
mis gamocxadebisa saqarTvelos respublikis sazRvrebSi saWiro ar
aris, radgan es aris zogadi kanoni... (arseniZe: dekretia!) dekretia
esa? ukacravad. (Camodis tribunidan).
Tavmjdomare. vis surs sityva? aravis. vin aris winaaRmdegi saer-
Tod dekretisa? aravin. dekreti miRebulia da gadaecema saredaqcio
komisias.

466
dekreti axalcixis, axalqalaqis, borCalos da TianeTis
mazrebSi saeqimo saqmisaTvis 404.810 m. gadadebisa.

sityva ekuTvnis momxsenebels grigol veSapels.


gr. veSapeli. Sinagan saqmeTa saministrom Semoitana dekreti 4
ganapira mazraSi: – axal-cixis, axal-qalaqis, borCalos da TianeTisa-
Si saeqimo saqmisaTvis 6 Tvis ganmavlobaSi kreditis gaxsnis Sesaxeb.
warmodgenili Tanxa aris Semcirebuli im TanxasTan SedarebiT, rac
iyo pirvel moxsenebaSi. Semcirebuli aris imitom, rom maSin, rode-
sac dekreti dawerili iyo axal-cixis da axal-qalaqis mazrebSi ori
saavadmyofo arsebobda. Semdeg Sinagan saqmeTa saministros samediko
ganyofilebam erTi saavadmyofo gaauqma da amitom Tanxac Semcirda,
Sinagan saqmeTa saministro ase asabuTebs imas, rom TviT kisrulobs
saeqimo saqmis mowyobas; Tumca es erobis saqmea, magram am mazreb-
Si didi xani ar aris rac eroba aris arCeuli, da amitom is jer ver
SesZlebs am saqmis gaZRolas. da mediko-sanitaruli mdgomareoba ga-
napira mazrebSi, metad iq, sadac ltolvilebi iyvnen, warmoadgens
did sakiTxs; finansiurma komisiam daamtkica es dekreti da Tanaxmad
Statebisa daadgina am kreditis gaxsna.
Tavmjdomare. zogad msjelobisaTvis vis surs sityva? sityva ara-
vis ara surs. vin aris muxlobriv ganxilvis winaaRmdegi? winaaRmdegi
aravin aris. (veSapels) gTxovT waikiTxoT pirveli muxli.
veSapeli. (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vis surs sityva pirveli muxlis Sesaxeb? sityva ar-
avis surs. vin aris winaaRmdegi pirveli muxlisa? winaaRmdegi aravin
aris. (veSapels) gTxovT Statebi moaxsenoT.
veSapeli. (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vis surs sityva? sityva aravis ar surs. vin aris
winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris. maSasadame, saerTod dekreti
miRebulia. Semdegi sakiTxi (kiTxulobs).

kanon-proeqti gza-tkecilebis sammarTvelosTvis


180.730 m. 22 kap. gadadebisa.

sityva ekuTvnis momxsenebels b. asaTians.


a. asaTiani. (kiTxulobs kanon-proeqts).
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisTvis? sityva ara­
vis ar surs. gTxovT waikiTxoT pirveli muxli.
asaTiani. (kiTxulobs. kanon-proeqti, miRebulia).
Semdegi sakiTxi:

467
rkinis gzis miliciis damatebiTi StatebisaTvis
gaweul xarjebis dasafaravad 580.500 man. gadadebisa.

sityva ekuTvnis momxsenebel ivane WavWaniZes.


ivane WavWaniZes. moqalaqeno! amier-kavkasiis komisariatma daad-
gina warsuli wlis 17 ianvars gaadidos miliciis ricxvi amier-ka-
vkasiis rkinis gzebze da nacvlad mudmivi Statisa SemoRebuli iqnas
2650 kaci. ase rom sul damatebulia 1784 kaci. da es zedmeti Statebi
iTvlebodnen damatebiT Statebad. mis Semdeg, rac saqarTvelos da-
moukidebloba gamocxadda, Cvens teritoriaze darCa yvela amier-ka-
vkasiis rkinis gzebis 44% da aseTive % miliciisa unda gadmosuli-
yo Cvens rkinis gzebze. faqtiurad es ricxvi naklebi iyo. bolos ki
is sagrZnoblad Semcirda da mimdinare wlis I ianvris damatebiTi
Statebi miliciisa Seadgenda (ar ismis) kacs. I maisis gzaTa uwyebas
saWirod daunaxavs am damatebiT Statebis savsebiT gauqmeba, radga-
nac siwynare da wesiereba Camovarda rkinis gzebze moZraobis dros
am bolo dromdis. mxolod krediti am xarjebis gasawevad mTavrobas
aRar hqonia da es xarjebi dafaruli iyo sxva da sxva kreditidan, ro-
melic gzaTa uwyebis gankargulebaSi iyo. exla uwyeba Txoulobs, rom
am kreditis dasafaravad gaexsnas mas saWiro Tanxa. es Tanxa aris ga-
moangariSebuli Semdeg nairad: 50 kaci iyo me-4 kategoriisa da orasi
me-5 kategoriisa. sul maTi jamagiri udris 22.500 man., siZviris gamo
damateba, – Seadgens 36.000 maneTs. mTeli jamagiris jami da siZviris
gamo damateba Seadgens 580.300 maneTs da uwyeba Txoulobs, rom es
krediti gaexsnas mas, raTa saSualeba mieces es xarjebi dafaros.
Tavmjdomare. vis surs sityva zogadi msjelobisaTvis? sityva ar-
avis surs. gsurT Tu ara muxlobrivi ganxilva? vin aris winaaRmdegi
muxlobrivi ganxilvisa? winaaRmdegi aravin aris.
WavWaniZe. (kiTxulobs)...
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris, ma-
Sasadame miRebulia.

safinanso-sabiujeto komisiis winadadeba – saxelmwifo


bankis mmarTvelobis da bankis sabWos wevrTa saarCevno-
sarekomendacio komisiis arCevis Sesaxeb.

sityva ekuTvnis momxsenebels sv. mdivans.


s. mdivani. damfuZnebel krebis wevrno! damfuZnebelma krebam ukve
miiRo muxlobriv ganxilvis Semdeg wesdeba respublikis bankis gax-
snis Sesaxeb. marTalia, teqsti jer ar aris sabolood damtkicebuli,
magram es unda moxdes am mokle xanSi. agreTve am dReebSi Semovida
dekreti-saxelmwifo bankis daarsebis Sesaxeb. da amitom saWiroa,
sanam es banki moqmedebas daiwyebs, rac gansazRvrulia ianvridan,

468
Cven winaswari saorganizacio muSaoba SevasruloT, rom yovelive
mowesrigdes im drosaTvis, roca banki moqmedebas daiwyebs. Tanax-
mad debulebisa, damfuZnebelma krebam unda airCios bankis gamgeo-
bis Tavmjdomare, e. i. gamge, da agreTve sabWos Tavmjdomare. amitom,
rogorc es moxda senatorebis arCevis dros, saWiroa sarekomenda-
cio komisia iqnas arCeuli, romelic gamosZebnis Sesafer pirebs am
TanamdebobisaTvis. isini moiwvenen pirebs, Seadgenen Stats, daamza-
deben wignebs, da amgvarad daaCqareben da xels Seuwyoben bankis op-
eraciebis dawyebas.
safinanso-sabiujeto komisia winadadebas iZleva am kandidatebis
dasaxeleba miendos an sagangebo kosisias, an safinanso-sabiujeto
komisias, da amgvarad daCqarebul iqmnas es saqme.
Tavmjdomare. vis surs sityva winadadebis Sesaxeb? sityva aravis
surs. (mdivans) keTil inebeT da calke winadadeba SemoitaneT.
s. mdivani. me mogaxsenebT, is davaleba, romelic mqonda safinan-
so-sabiujeto komisiisgan. Tu Cems azrs ikiTxavT, me piradad upi-
ratesobas vaZlev am kanonmdeblobis dasaxelebaSi safinanso-sabiu-
jeto komisias.
i. WavWaniZe. social-demok. fraqcia winadadebas iZleva: arCeuli
iqnes 7 kacisagan komisia. am komisiam sabiujeto komisiasTan erTad
daasaxelebs kandidatebs.
Tavmjdomare. kenWs uyri. vin aris winaaRmdegi, rom calke komisia
iqnes arCeuli, romelic sabiujeto komisiasTan erTad daasaxelebs
kandidatebs? winaRmdegi aravin aris. miRebulia. vis surs sityva kan-
didatebis arCevnebis Sesaxeb? sityva b. WavWaniZes ekuTvnis.
WavWaniZe. s.-d. fraqcia winadadebas iZleva, rom arCevnebi kandi-
datebisa moxdes Semdeg sxdomaze.

SekiTxva s.-f. fraqciis miwaTmoqmedebis da


iusticiis ministrTa mimarT.

sityva b. lasxiSvils ekuTvnis (xmebi: b. lasxiSvili aq ar aris).


sityva baraTaSvils ekuTvnis.
i. baraTaSvili. (s.-f.) Cven miviReT Semdegi depeSa (kiTxulobs):
„saCinos raionis, quTaisis mazris agraruli komisia Cadis borot-mo-
qmedebas qrTamis miRebis saxiT, rac TvalsaCinoT scems mTavrobis
prestiJs da iwvevs moqalaqeTa mRelvarebas. aseTi depeSa gaegzavna
miwaTmoqmedebis da iusticiis ministrebs, gTxovT miiRoT saswrafo
zomebi“. xels awers! vanis raionis s.-f. partiis komitetis Tavmj-
domare. aseTi depeSebi daegzavnaT miwaT-moqmedebis da iusticiis
ministrebs. miiRes Tu ara maT es depeSa? hqondaT Tu ara am borot-mo-
qmedebas adgili da Tu hqonda, ministrebma ra zomebi miiRes am
borot-moqmedebis winaaRmdeg?

469
Tavmjdomare. sityva b. miwaT-moqmedebis ministrs ekuTvnis.
n. xomeriki. cnoba depeSebis saxiT Cven miviReT 30-s da 31-s miveciT
gankarguleba quTaisis erobis Tavmjdomares saCqarod gamogzavnos
komisia saqmis adgilobrivaT gamosarkvevad. da Tu damtkicdeba, rom
depeSaSi aRniSnul borotebas qonda adgili, dauyovnebliv gaday-
enebuli iqnebian samsaxuridan damnaSaveni. aseTive gankarguleba mis-
ca Tavis uwyebaSi iusticiis ministrma.
Tavmjdomare: sxdoma daxurulia gaxlavT. sxdoma ixureba naSua-
dRevis 2 saaTze da 20 wuTze.

470
saqarTvelos damfuZnebeli kreba
mesamoce sxdoma

(60)

1919 weli, samSabaTi, noembris 11 tfilisi, sasaxle.

Tavmjdomareobs damfuZnebel krebis Tavmjdomaris umfrosi am­


xanagi
aleqsandre lomTaTiZe.
mdivnobs damfuZnebel krebis mdivnis amxanagi
grigol naTaZe.
prezidiumSi arian:
eqvTime TayaiSvili da
konstantine jafariZe.
sxdoma iwyeba dRis 12 saaTsa 15 wuTze.
Tavmjdomare. (zari) kreba gaxsnili gaxlavT, gTxovT moisminoT
dRiuri wesrigi. (mdivans) gTxovT waikiTxoT.
mdivani (kiTxulobs).

dRiuri wesrigi:

1. saboloo teqsti – yofil tfilisis fosta-telegrafis ol­


qis mosamsaxureTa salikvidacio xarjis dasafaravad 100.000 man. ga-
dadebis dekretisa. momxsenebelia gr. naTaZe.
2. saboloo teqsti – veqilobis uflebis gansazRvrisa da nafic
veqilTa axal sabWos arCevis dekretisa. momxsenebelia gr. naTaZe.
3. saboloo teqsti – gzatkecilebis sammarTvelos warsuli wlis
xarjis dasafaravad 180.730 man. da 22 k. gadadebis kanonisa. momxsene-
belia gr. naTaZe.
4. dekreti – saqarTvelos saxelmwifo bankis daarsebisa. momxsen-
ebelia iv. WavWaniZe.
5. dekreti – tyibulis muSa-mosamsaxureTaTvis 1919 w. agvistos
da seqtembris jamagiris misacemad 1.200,000 man. gadadebisa. momxsene-
belia n. imnaiSvili.
6. dekreti – saSemosavlo gadasaxadis sacxovreblis minimumis da
gadasaxadis nusxis Secvlis Sesaxeb. momxsenebelia iv. WavWaniZe.

471
7. pirveli (zogadi) ganxilva kanon-proeqtisa – aw momqmed Tama-
suqis wesdebis zogierTi muxlis Secvlisa da gauqmebis Sesaxeb. momx-
senebelia mel. rusia.
8. soc.-demokrat. fraqciis winadadeba – damfuZnebeli krebis sap-
ropagando komisiis arCevis Sesaxeb.
9. saqarTvelos saxelmwifo bankis mmarTvelis da sabWos wevrebis
saarCevno-sarekomendacio komisiis arCeva.

d a m a t e b a:

10. dekreti – damfuZnebeli krebis arCevnebis debulebis damatebi-


sa. momxsenebelia i. fircxalaiSvili.
11. dekreti – alaverdis qarxnidan oqro-vercxlis SesaZenad
225.400 man. gadadebisa. momxsenebelia a. asaTiani.
12. dekreti – satelegrafo qselis gabma-SekeTebisaTvis Sinagan
saqmeTa ministris gankargulebaSi 357.000 man. kreditis gaxsnisa.
momxsenebelia nik. imnaiSvili.
13. dekreti – saxazino da kaxeTis rkinis gzebze axali tarifis
SemoRebisa. momxsenebelia iv. WavWaniZe.
14. dekreti – Sinagan-saqmeTa ministris gankargulebaSi anarqiis
winaaRmdeg sabrZolvelad 10.000,000 man. kreditis gaxsnisa. momxsene-
belia gr. urataZe.
15. dekreti – anarqiis winaaRmdeg zogierT sabrZolvel zomisa.
16. dekreti – zogierT umZimes danaSaulobaTa ganxilvis wesis
Secvlisa. momxsenebelia s. jafariZe.
Tavmjdomare. dRiuri wesrigis Sesaxeb winadadeba aris Semosu-
li s.-demokr. fraqciis, rom pirvel rigSi ganxilul iqnes me-4-e mux-
li, Semdeg me-5-e, me-6-e, da 7-de. es erTi winadadeba. imave fraqciis
winadadeba: saboloo teqsti dekretisa Sinagan-saqmeTa ministris
gankargulebaSi 10 mil. maneTis gadadebis Sesaxeb dResve iqnes miRe-
buli. vin isurvebs sityvas wesrigis Sesaxeb? sityva aravis surs. vin
aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravinaa. dRiuri wesrigi miRebulia.
unda mogaxsenoT ori cnoba:
pirveli: damf. kr. wevrma davidxanianma uari ganacxada krebis
wevrobaze. (kiTxulobs) „gTxovT ganmaTavisufloT saqarTvelos dam-
fuZnebeli krebis wevrobidan. d. davidxaniani“. mis adgils daiWers
morigi kandidati ter-stefaniani.
meore: senatorma sidamon-erisTavma uari ganacxada senatoris
Tanamdebobaze. senatis Tavmjdomaris saxelze Semdegi qaRaldi ga-
mougzavnia (kiTxulobs). es Txovna senatis Tavmjdomarem prezidi-
ums gadmosca. Txovna unda gadaeces im komisias, romlis mierac iyvnen
dasaxelebuli senatorebi.
pirveli sakiTxis Sesaxeb sityva ekuTvnis b. gr. naTaZes.

472
grigol naTaZe. (kiTxulobs dRiuri wesrigis 1, 2 da 3 muxlSi aR-
niSnul teqstebs, romelnic krebis mier damtkicebul iqmna.
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxis Sesaxeb sityva ekuTvnis baton
s. jafariZes.
s. jafariZe. (s.-dem.) batonebo! Cveni qveynis xalxis didma um-
ravlesobam, rogorc mogexsenebaT yvelasaTvis aSkarad da mkafiod
daadastura arsebuli saxelmwifoebrivi weswyobileba, saxeldobr
demokratiuli respublika. daadastura jer Tavisi sarevoliucio
organizaciebiT da Semdeg mis mier Seqmnili sakanonmdeblo dawese-
bulebis meoxebiT. e. i. qarTvelma xalxma airCia is gza, romelsac Sem-
degSi daadga Cvenze ufro ganviTarebuli da politikurad gawrTvni-
li germaniis proletariati. is formebi da is saSualebani, romlis
meoxebiTac es wyobileba ganmtkicda da xalxis didi umravlesobiT
survilis Tanaxmad daarsda, miuxedavad imisa, rom es yvelasaTvis
savaldebulo unda iyos, rogorc mogexsenebaT, arian iseTi jgufebi,
romelnic politikuri fanatikosobiT, an sxva mosazrebiT cdiloben
am weswyobilebis ZaliT damxobas. am mizniT isini mimarTaven xolme
bevrnair saSualebebs. mogexsenebaT, rom ukmayofilo elementebi
bevria dRevandel gansakuTrebul pirobebSi, rac jer msoflio omma
da Semdeg revoliuciam daangria mTeli msoflios da metadre Cveni
ekonomiuri da politikuri cxovreba. ai, swored Cveni mtrebi sarge-
bloben am ukmayofilo elementebiT da maTi saSualebiT, marTaven
farTo agitacias, Tavisi miznebis misaxwevad. ise farTod ewevian
agitacias sxva da sxva wreebSi: glexebSi, jaris nawilebSi, saxalxo
gvardiaSi, rom swored gasakviralia. me mogaxsenebT erT SemTxvevaze:
im razmSi, romelic aris saqarTvelos samxedro gzaze dayenebuli
mimosvlis uzrunvel-sayofad da dasacavad, ise farTod aris gamar-
Tuli propaganda, rom iq misuli rusi-bolSeviki oficrebi, romel-
nic agitacias ewevian, ambobda, rom isini moqmedeben Cveni mTavrobis
davalebiT. amiT me is minda vsTqva, Tu ra lmobierad da unda vsTqva,
SedarebiT indiferentulad epyroboda Cveni mTavroba imaT propa-
gandas. mogexsenebaT, rom amas winad moxda mTeli rigi gamosvlebisa,
es gamosvlebi Caaqres. axla xelaxlad ganmeorda es gamosvlebi: guri-
aSi, goris mazraSi da sxvagan.
rasakvirvelia, am gamosvlebs bevri mizezi aqvs, magram erT erT
mizezad, sxvaTa Soris, unda CaiTvalos Cveni mTavrobis lmobieri
mopyroba. amitom axla Cveni mTavroba Sinagan saqmeTa saministros
saxeliT Semodis damf. krebaSi TxovniT, rom miRebul iqnes erT-erTi
zoma maT winaaRmdeg sabrZolvelad.
mogexsenebaT, rom yoveli borot-moqmdeba ganxilul da dasjil
unda iqnes sax. wesiT. Cven vityviT im dros, roca es saWiro ar iqneba;
xolo sanam es kapitalisturi xana mefobs, es saWiroa. Cven vetrfiT
erTi tipis sasamarTlos, rogoric aris inglisSi, rogorc ideals,
romelic arCevs samxedro da samoqalaqo saqmeebs.

473
magram gardamaval xanaSi, romelSic Cven vimyofebiT, Cven iZu-
lebuli varT mivmarToT am sferoSi gansakuTrebul zomebs. Cven gva-
qvs saerTo sasamarTlosTan erTad miRebuli, jer kidev SarSan e. w.
droebiT sagangebo sasamarTlo, romelsac kanoniT gadaeca ganxilva
umZimes borot-moqmedebaTa: moRalateoba, carcva-gleja saxelmwifo
qonebis gaflangva, rkinis gzis liandagis ayra da sxva. mogexsenebaT,
rom es sagangebo sasamarTlo dRevandel pirobebSi, romelnic iZleva
massiur borot-moqmedebas, amden saqmes ver auvida. gadis bevri xani,
kvireebi, Tveebi da TiTqmis wlebic ki, sanam saqme gairCeodes. mag-
aliTad weliwadia TiTqmis, rac duSeTis moZraoba moxda, mas Semdeg
gamoZieba swarmoebs. am xnis ganmavlobaSi mTavari damnaSaveni ukve
gaiqcnen da darCnen mxolod zogierTi mcire damnaSaveni. ai, aseTi
movlenebis mosaspobad da im miznebis misaRwevad, rom danaSauloba
Tavis droze da siswrafiT iqnes ganxiluli da aRkveTili, saminis-
tro Semodis TxovniT damf. krebaSi, rom miRebul iqnes es dekreti,
romlis mizania, rom is saqme, romelic mindobili hqonda droebiT
sagangebo sasamarTlos, gadaeces iseTsave sagangebo sasamarTlos, mx-
oloT samxedrosas. gasamarTlebis wesebi igive iqneba, mxolod ufro
gamartivebuli, amis mizania, rac SeiZleba, swrafad da adgilobriv
iqnes saqme garCeuli, daisajos danaSauli, roca misi kvali yvelas-
aTvis cxadia, am mizniT brigadis, garnizonis da adgilobrivi razme-
bis ufrosebs ufleba eqnebaT, roca danaSauli gamomJRavndeba, iqve
– adgilobriv moawyon sasamarTlo da damnaSaveni dasajon.
ai mizani am dekretisa, romelsac Cveni fraqciac mxars uWers.
Tavmjdomare. Tqven momxsenebeli brZandebiT?
s. jafariZe. diax!
Tavmjdomare. zogadi msjelobisaTvis sityva ekuTvnis damfuZne­
bel krebis wevrs baton Sengelaias.
Sengelaia. (soc.-rev.) batonebo! sasamarTlo, rogorc mogexsene-
baT, aris erTad erTi barometri sazogadoebis uflebrivi da zneo-
brivi ganviTarebisa, da gansakuTrebiT ki exlandel saxelmwifoSi.
rom sasamarTlo iqnes agebuli saR niadagze, saWiroa iyves garkveu-
li principi, saWiroa iyves daculi sistema. samwuxarod es ar aris.
Cven gvaqvs araCveulebrivi, Cveulebrivi da samxedro sasamarTloebi,
Tumca verc erTi maTgani ver dgas saWiro doneze; Cven gvegona, rom
damfuZnebeli kreba bolos mouRebda aseT mdgomareobas, magram ase
ar moxda. dekreti ufro Sors midis, da am rTul saqmes, rogoric aris
marTl-msajuleba da adamianis sicocxle is andobs raRac razmebis
meTaurebs. dekretis mizania anarqiasTan brZola, magram igi ver mi-
aRwevs mizans, vinaidan anarqiasTan brZola SeiZleba uflebis ganmt-
kicebiT. saeWvoa, rom anarqias mospobs raRac razmebis meTaurebi. am
anarqiis mospoba SeiZleba ara ukanasknelTa SemweobiT, aramed wmin-
da revoliucionur SemoqmedebiT da amitom Cveni fraqcia winaaRmdeg
miscems xmas am dekrets.

474
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis baton gvazavas.
g. gvazava. (nac.-dem.) batonebo! eWvi ar aris, rom aq dasmuli kiTx-
va uflebrivi xasiaTisaa. rodis SeiZleba winaaRmdegobis gaweva mTav-
robis mimarT? ra pirobebSi SeiZleba aseTi winaaRmdegobis gaweva da
saerTod SesaZlebelia es Tu ara iseT saxelmwifoSi, rogoric aris
uflebrivi saxelmwifo? am mxriT, mogexsenebaT, Teoria saxelmwifo
uflebisa ambobs, rom zogjer, zogierT pirobebSi moqalaqes ufleba
aqvs daicvas Tavisi uflebebi da winaaRmdegoba gauwios mTavrobas.
yovel uflebriv saxelmwifos konstituciaSi Setanilia Sesaf-
erisi muxli, Tu rogor unda iqnes daculi pirovnebis Tavisufleba.
amisda mixedviT amboben, rom zogjer calke pirs ufleba eZleva wi-
naaRmdegoba gauwios mTavrobas. es aris individualuri winaaRmde-
goba. SesaZlebelia agreTve iseTi SemTxveva, rom winaaRmdegobas uw-
evs mTavrobas ara erTi piri, aramed mTeli jgufi, bevri pirovneba
erTad aRebuli, ese igi koleqtiuri winaaRmdegoba mimarTuli mTav-
robis winaaRmdeg. magram saxelmwifoebrivi ufleba aseT winaaRm-
degobis gawevas uaryofs, miT umetes miuRebelia igi demokratiul
saxelmwifoSi. miuRebelia imitom, rom demokratiul saxelmwifoSi
ukve ganmtkicebulia pirovnebis Tavisufleba. aris presa, sajaro
kreba, parlamenti da sxva RonisZieba, romlis saSualebiTac SeuZlia
ramodenime pirs, mTel koleqtivs, yovelgvari ukmayofileba gamoi-
tanos sajarod da Sesaferisi moTxovnileba warudginos mTavrobas.
TviT wamomadgenloba erisa garantia aris, rom aseTi moTxovnileba-
ni Semovides parlamentSi da miiRos man savsebiT kanonieri mimdin-
areoba. maSin, rodesac aseT mimdinareobas ara erTi da ori piri, ar-
amed mTeli jgufi, koleqtivi gverds uxvevs, gverds uxvevs kanonier
gzas da gamodis gancalkevebulad, seperatiulad, aseT SemTxvevaSi
cxadia Cven gvaqvs magaliTi ajanyebisa mTavrobis daarsebul saxelm-
wifoebriv wyobilebis winaaRmdeg, ese igi Tavdasxma saxelmwifos wi-
naaRmdeg mimarTuli, aseT SemTxvevebSi ki saxelmwifom unda miiRos
yovelive zoma, yovelgvari RonisZieba da es ajanyeba mimarTuli im
weswyobilebis winaaRmdeg, romelic arsebobs, unda moispos. saxel-
mwifom da mTavrobam yovelive saSualeba unda ixmaros da Caaqros
aseTi ajanyeba, imitom, rom araviTari uflebrivi safuZveli ara aqvs
aseT gamosvlebs.
am TvalsazrisiT Cven viziarebT mTavrobis mier miRebul Ro­
nisZiebaT, romelic mimarTulia ajanyebis Casaqrobad da demokrati-
ul saxelmwifos gansamtkiceblad.
samwuxarod, am mxriv dRemdi iyo didi meryeoba. Cveni mTavroba
ver xmarobda im Zalas, romelic mis srul gankargulebaSi iyo, ver uw-
evda winaaRmdegobas saxelmwifos damrRvev elementebs, rogorc rigi
da wesi moiTxovda, da aseTi susti moqmedebiT aZlevda did gasaqans
iseT elementebs, romlebic muSaobden winaaRmdeg Cveni weswyobilebi-
sa, winaaRmdeg Cveni saxelmwifoebrivobisa. axla cxovrebam cxadad

475
dagvanaxva yvelas, rom dadga iseTi momenti, rom ase yoymani yovlad
SeuZlebelia. Cven yvela vamCnevT saWiroebas saxelmwifos ganwmen-
disas yvela im elementebisagan, romlebic emuqrebian mis arsebobas,
romlebic lamoben saxelmwifos damoukidebel cxovrebis gaqrobas.
me vimeoreb, iseTi jgufi, romelic cdilobs gverdi auxvios kanon-
ieri gziT Tavisi azris gamoTqmas, safrTxes warmoadgens arsebul
wyobilebisaTvis da maTi gamosvlebi uflebriv saxelmwifoSi yovlad
miuRebelia. aseT gamosvlebisaTvis arsebobs presa, sajaro krebe-
bi, parlamenti, damfuZnebeli kreba, sadac arian sxva da sxva mimar-
Tulebis warmomadgenlebi da azris gamomxatvelni. Tu aris ukmayo-
filebis gamomxatveli mimdinareoba cxovrebaSi, es SeiZleba iTqvas
sruliad, kanonieri gziT da saxelmwifoebrivobis dacviT, SeiZleba
Tavis moTxovnilebebis gamotana sruliad kanonier farglebSi.
Tu amas gverds uxveven da axdenen ajanyebas, es aris Tavdasxma
saxelmwifos winaaRmdeg da amitomac miRebul unda iqmnes yovelg-
vari zomebi maT winaaRmdeg.
amitom sakonstitucio ufleba, ZiriTadi ufleba yvelgan amt-
kicebs imas, rom demokratiul mTavrobas SeuZlia miiRos araCveu-
lebrivi zomebi anarqistul ganwyobil elementebis winaaRmdeg, sx-
vaTa Soris gamoacxados samxedro wesebi. es aris didi msxverpli, es
aris didi ubedureba CvenTvis, magram vinaidan saxelmwifo interesi
ufro didia, es Rone unda viRonoT maSin, rodesac didi ubedureba
mogvelis. aseTia zogadi mosazrebebi, romelTa ZaliT vemxrobiT am
dekrets da mxars uWerT mTavrobis winadadebas. magram amave dros
unda mivaqcio yuradReba, rom TiTon dekreti ar aris SemuSavebuli
ise, rogorc rigia da cota areul-dareulia misi Sinaarsi.
Tavdapirvelad dekrets unda miuZRodes win sazogadod samx-
edro wesebis gamocxadeba. es mTavrobas unda gamoecxadebia, magram
dRes igi ar aris gamocxadebuli. amitom jer samxedro wesebi unda
gamocxaddes.
jer mTavroba unda warmosdges, axsnas Seqmnili pirobebi da
rodesac Cven gaviTvaliswinebT moments, maSin dasturs mivcemT samxe-
dro wesebis gamocxadebas.
garda amisa, aq unda iyves Camoyalibebuli is wesi, romliTac
unda ixelmZRvanelos samxedro sasamarTlom, unda iyves garkveuli
wesi samxedro sasamarTlos moqmedebisa. am wesis Sesaxeb ki dekret-
Si araferia naTqvami. naTqvamia mxolod, rom moyvanilia kanoni Tu
brZaneba 23 dekembrisa. (soc.-dem. xmebi: iyo brZaneba!) Cven ar viciT
ra aris es brZaneba. (xmebi soc.-dem.: unda icodeT!) ara! Semcdaria is
azri, Tu Tqven fiqrobT, Tu Tqven ggoniaT, rom me unda vicode es.
uwyebas, rasakvirvelia, ufleba aqvs gamosces esa Tu is ganmarteba,
mTavroba valdebulia aasrulos kanoni da amis Semdeg gamoacxados
gankarguleba, es iqneba gankarguleba administratiuli da ara kanon-
debiTi. Cven ki valdebuli varT vicodeT kanoni da ara administrati-

476
uli gankarguleba ama Tu im uwyebisa. amitom CvenTvis savaldebulo
ar aris es brZaneba vicodeT.
magram rogoria es brZaneba, amaze msjeloba Cven ar gvqonia, Cven
es ar viciT, amis Sesaxeb Cven arafers gveubnebian. ese kontrabandu-
lad raRac brZanebis gatareba SeuZlebelia. unda SemuSavebuli da
garkveuli iqmnes samx. sasam. moqmedebis wesi. es kanonmdebloba Cveni
saqmea. maSasadame mivceT dasturi Tval-daxuWviT imas, rac gamoacxa-
da samxedro uwyebam, Cven ar SegviZlia.
dekretSi kidev naTqvamia, rom marTlmsajuleba unda moxdes, rac
SeiZleba saswrafodo. aseTi gamoTqma yovlad miuRebelia. rogor
SeiZleba gavigoT es? es SeiZleba gavigoT ise, rom saqmis gamoZieba
unda moxdes 1, 2, 3 saaT., an dRis ganmavlobaSi. saWiroa garkveuli, iu-
ridiuli terminologia aseT SemTxvevaSi. unda ganisazRvros usaTu-
od dro. unda iTqvas garkveviT Tu ra xnis ganmavlobaSi moxdeba da
damTavrdeba saqmis gamoZieba erTi dRis, ori dRis, Tu metis – gan-
mavlobaSi. yovel SemTxvevaSi dro unda ganisazRvros. mere, – Semdeg
muxlSi naTqvamia, rom es kanoni Seexeba im borot-moqmedebas, romel-
sac adgili qonda SarSan 18 wlis 20 oqtombris Semdeg. maSasadame kan-
ons eZleva egredwodebul (xmebi soc. dem. 19 wlidan da 18 wlidan)
dekretSi asea dabeWdili, Tu Secdomaa, gasworebuli unda iyves.
aseTia Cveni zogadi SeniSvnebi dekretis Sesaxeb. sazogadod da
kidev vimeoreb Cven mxars dauWerT am saSur moqmedebas, romelic
mimarTuli iqneba Cveni cxovrebis gasamtkiceblad: mteri bevri gvyavs
Zlier da didi sixaruliT vegebebiT mTavrobis mier maT winaaRmdeg
gadadgmul nabijebs.
Tumca aqamdis SeeZlo mieRo mTavrobas maT winaaRmdeg sastiki
zomebi, magram aqamde igi Cumad iyo. me mgonia, rom aRmasrulebel Za-
lis movaleobas Seadgens, rom Tavis droze iqmnes miRebuli Sesaferi
zomebi.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis damf. krebis wevrs gr. veSapels.
gr. veSapeli. (nac.-p.) batonebo! Cven gvixdeba kanonis miReba, ro-
melic Seexeba im mdgomareobas, am ramodenime dRis win rom iyo mox-
senebuli.
maSin gacilebiT ufro ioli xasiaTi hqonda am areulobas. exla
samwuxarod mdgomareoba ufro rTulia da mZime.
garTuleba saqmisa mdgomareobs imaSi, rom im ucxo Zalebs, romel-
nic dainteresebulni arian Cveni areulobiT, saSualeba eZlevaT Tan
da Tan CaiTrion nawili qarTveli xalxisa am avantiuraSi. marTalia
es nawili xalxisa kanons gareSea: – dezertirebi, yaCaRebi da sx., ma-
gram ise imata dezertirTa ricxvma, rom SeiZleba raodenobis gazr-
dasTan erTaT mogvixdes TviT saxelis Secvla am movlenisaTvis.
Tavis-TavaT cxadia, rom erTi saSualeba am movlenasTan brZolisa
aris represia. amaze iyo warsul sxdomaze laparaki. am represiul zome-
bis miReba damfuZnebel krebis gareSe SeeZlo didi xania mTavrobas.

477
Cvens mTavrobas iseTi uflebebi aqvs miniWebuli, rom axali gan-
sakuTrebuli kanonebi ar aris saWiro, rom represiebi Tavis droze
iyos miRebuli.
magram, am gansakuTrebul zomebs eqneba sxva mniSvneloba, fsiqolo-
giuri. SeiZleba am mxriv iyos saWiro, rom damfuZnebel krebaSi gaiar-
os am kanonproeqtma.
rodesac saxelmwifo iwvis maSin ar SeiZleba iuridiul, parlam-
entarul debulebaze da konstituciaze laparaki.
me minda mxolod visargeblo am SemTxveviT, da Cveni partiis
saxeliT mivaqcio yuradReba damfuZnebel krebisa imas, rom aseTi
kanonebis garCeva ar unda xdebodes ase sazogado krebaze, aramed is
unda muSavdebodes winaswar komisiebis sxdomebze.
vinaidan es ase ar aris, amitom me iZulebuli var Ria krebaze gam-
ovsTqva is, ris gancxadeba saWirod mimaCnia.
Cven viciT, rom mTeli simZime samSoblos dacvis, weswyobilebis
ganmtkicebisa, ikisra saxalxo gvardiam. avaT Tu kargad is am saqmes
emsaxureba. am kanonSi aris aRniSnuli gvardiis monawileoba am sa-
samarTlos asrulebaSi, saxalxo gvardias ufleba eniWeba miiRos
monawileooba savele sasamarTlos SedgenaSi da warmoebaSi.
amitom, saWirod vsTvli ganvacxado, rom sanam saqarTvelos
sxva da sxva kuTxeebSi gaimarTebodes savele sasamarTloebi, manam
TviT gvardiaSi unda gatardes erTgvari represiebi, TviT gvardia
unda gaiwmindos. me vambob im ucxo elementebze, romelnic arian
gvardiaSi.
warsul sxdomaze gvardiis meTaurma b. juRebma ganacxada, rom
mas saqebrad miaCnia es garemoeba da metis metaT endoba im ucxo Za-
lebs. rodesac me ganvacxade, rom arc rusuli nabolSevikari xalxis,
rusuli rotebis denikinis, an bolSevikebis momxreTa monawileoba
gvardiaSi aris saWiro da arc am rusuli rotebis rusuli simRere-
biT gabrueba qarTveli xalxisa, maSin b. juRelma sTqva, rom soxumSi
sworeT am bolSevikur artileristebma ixsnes mdgomareobao, maSin me
araferi meTqmoda, vinaidan es iyo gvardiis Sinauri saqme. me mxolod
eWvis TvaliT uyurebdi saqmes, radgan, rogorc mogexsenebaT, zogier-
Ti saqmeSi eWvi sjobs optimizms.
exla rusul gazeT „social-demokratSi“ vkiTxulobT Semdegs:
(kiTxulobs).
Голосъ изъ Сухумской крѣпостной тюрьмы: «Чтобы влить больше свѣта въ
это грустное событiе, имѣвшее место 12 с. м. Въ Сухумѣ въ коковое умышленно
впутали насъ г.г. правители грузинской республики, мы въ количестве 14 человѣкъ.
Чистосердечно заявляемъ, что возстанiе, 12 с. м. 7-й роты Сухумскаго полка,
произошло по мимо нашего вѣдома и желанiя, а также категорически заявляемъ, что
никокого нашего участiя не было и не могло быть... Однымъ вполнѣ достаточнымъ
доказательствомъ нашей невинности является сообшенiе правительственной
газеты «Борьба» отъ 22 с. м. за №240, сообщающей, что большевики – артиллеристы

478
отказались примкнуть къ мятежу и съ замками орудiй скрылись въ продолженiи
этого времени.
Кто знаетъ этихъ русскихъ артиллеристовъ – большевиковъ, тотъ знаетъ, что
они по первому прызову комунистовъ пошли бы на что угодно».
me ar vici batonebo, vis ufro daejereba b. juRels, Tu komu-
nistur komitets. Cveni ajanyeba, rom yofiliyo, ambobs es komiteti,
maSin saxalxo gvardiis artileristebi Cven mogvekedlebodeno. es
azri wamomcdari simarTlea, es ase moxdeboda da amas b. juReli val-
debulia angariSi gauwios; sanam qveynis gawmendas Seudgebodes jer
TiTon unda gaswmindos Tavisi gvardia.
qarTvelebis daxvreta ar aris marto sakmarisi, rodesac TviT
damxvretTa Semadgenloba ar aris gawmendili, rodesac misi rusuli
elementebi areulobas gvimzadeben.
dabolos daskvnisaTvis unda mogaxsenoT: rasakvirvelia dam-
fuZnebel krebasa da mTavrobas ar SeuZlia Tavisi yuradReba SeaCe-
ros mxolod da mxolod represiebze. es dekreti ar warmoadgens
erTdaerT da ukanasknel saSualebas im anarqiis mosaspobad, romel-
ic CvenSi Tan da Tan Zlierdeba. es dekreti mxolod zomebTagania da
marto am represiebiT damfuZnebeli kreba da mTavroba Tavs ver daii-
medebs.
me vimedovneb, mTavroba da damfuZnebeli kreba SesZlebs Tavisi
yuradReba SeaCeros im zomebze, romelnic CvenSi mospoben yovelgvar
anarqiis niadags.
„Cven viciT raSi unda gamoixatos, konkretiulad es zomebi; igi
unda gamoixatos da iqnes mimarTuli socialuri kanonebis sferoSi,
soflis cxovrebis gaumjobesobaSi. satyeo kanonmdeblobis Secvla-
Si, unda mogvardes sasursaTo saqme, da dasasrul meti simtkice da
garkveuloba unda SevitanoT sagareo politikis sferoSi. sanam qa-
rTveli xalxi ar dainaxavs, rom misi cxovreba wesierad mimdinareobs
da garedan mas safrTxe ar moelis manamdis xalxSi iarsebebs niadagi
anarqiul moZraobisaTvis. gamovsTqvam imeds, rom mTavroba da dam-
fuZnebeli kreba warmarTavs Sinaursa da sagareo politikas am geziT,
da Cven SevsZlebT Cveni arsebobis gamagrebas.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis b. dadians.
samson dadiani. (s.-f.) batonebo! Tqven mogexsenebaT, rom yovelT-
vis, rodesac aseTi didmniSvnelovani sakiTxi, sakiTxi romelsac aqvs
principialuri xasiaTi, dadgeba xolme, Cvens winaSe da rodesac ga-
moirkveva, rom am sakiTxis gadaWra, rogorc amas moiTxovs mTavro-
ba, damfuZnebeli krebis umravlesoba, e. i. mmarTveli partia, rom
maTi gadawyvetileba ar eTanxmeba Cveni fraqciis Sexedulebas, Cven
TavgamodebiT vicavT Cvens poziciebs. uTiTebT yovelTvis Secdome-
bze, uTiTebT imaze, rac unda gakeTebuliyo, magram ver gakeTda, rac
unda keTdebodes, magram ver keTdeba; uTiTebT imas, rac Cveni az-
riT, ueWvelad unda gakeTdes da am niadagze TavgamodebiT vebrZviT

479
yvelas, magram aris erTi ram, rac aucileblad yvelas gvmarTebs da
aerTebs mTels Cvens demokratias, romlis wyalobiT arsebobs es dar-
bazi, arsebobs Cveni Tavisufleba da demokratiuli respublikac. es
aris iseTi sakiTxi, romlis gaTvaliswinebaSi da SefasebaSi yvelani
erT poziciaze, erT niadagze unda vidgeT. es sakiTxi gaxlavT Cveni
damoukideblobis dacvis saqme. CvenTvis soc.-federalistebisTvis
damoukidebloba iTvleba revoliuciis erT udides monapovar gan-
Zad. am saqmisTvis uzomo sisxli daRvara Cvenma xalxma da igi iZule-
bulia dResac Rvaros da rodesac aseT mdgomareobaSi, Cven vxedavT,
rom am damoukideblobas raRac bneli Zalebi epotinebian da surT
misi damxoba, CvenTvis cxadia ra poziciebze unda vidgeT Cven.
Cven damokidebuloba fetiSad araodes migvaCnda – da arc dRes
migvaCnia. magram Cven vambobT, rom es damoukidebloba aucilebelia
raTa qarTveli eri dadges swor gzaze, gaiadvilos Tavisi kulturu-
li msvlelobis gza im weswyobilebisaken, romelsac Cven socialiste-
bi socializms veZaxiT. es aris aucilebeli, ra xasiaTsac ar unda Re-
bulobdes Cveni dRevandeli saqmianoba, ra poziciebzedac ar unda
vidgeT da, rodesac am TvalsazrisiT viTvaliswinebT imas, rac dRes
Cven garSemo xdeba – Cveni pasuxi, Cveni pozicia aSkara aris. miuxe-
davad imisa, rom Cven vebrZviT gabatonebul partias, fraqcias da
mTavrobas, am sakiTxis gadawyvetaSi yovel SemTxvevaSi ar SegviZlia
ar aRvniSnoT, rom, is pozicia, romelzedac mTavroba dgas dRevande-
li dekretiT, Cveni damoukideblobis dacvis saqmeSi, rom es pozicia
aris Cveni pozicia, rom respublikis dasacavad dekretSi aRniSnuli
zomebi aris Cveni sakuTari zomebi, gabatonebul partiis uRonobiT
friad dagvianebuli.
rasakvirvelia, Cven, rogorc socialistebs gvxiblavs social-
isturi idealebi, gvxiblavs am idealebisaTvis Tavganwiruli brZo-
la, – yoveli gulwrfeli socialisti muxls moidreks im komunarTa
xsovnis winaSe, romelTa sisxli asiode wlis winad parizis quCe-
bze iRvreboda. SesaZlebelia istoriam aseve muxli moiyaros Ta-
namedrove komunistebis aCrdilis winaSec da sTqvas: Tqven iyaviT
giJebi, magram muxls vidrekT Tqvens winaSe Tavganwiruli brZoli-
saTviso. SeiZleba ase moxdes. magram momavalis aseTi perspeqtiviT
Cven dRes ver vixelmZRvanelebT, ver daviviwyebT Cvens dRevandels
mdgomareobas. amitom Cven veubnebiT komunistebs: Tqven giJebi xarT,
didi ideebiT gatacebulni, magram Cven SegebrZolebiT, radgan
Tqveni moqmedeba aris damRupveli imisa, ris dasacvelad Cvena varT
mowodebulni istoriisagan.
am areulobas, am anarqias da dRes Cvens winaSe gadaSlil suraTebs
SegviZlia Cven marto am sazomiT miuaxlovdeT, SegviZlia vsTqvaT, rom
Cven mxolod da mxolod bolSevikur-komunistur moZraobasTan gvaqvs
saqme? Cemi azriT ara. im cnobebiT, romelic Cvens fraqcias moepoeba,
yovlad SeuZlebelia is moZraoba, romelsac soflebSi adgili aqvs,

480
movnaTloT mxolod da mxolod bolSevikur moZraobad. es bolSevi-
kuri moZraoba ar aris. rodesac saWiroeba moiTxovda Cven yovelT-
vis aRvniSnavdiT, rom aseTi moZraobebis niadagi mzaddeba im Zalebis
aRvirwaxsnili TareSiT, romelnic sargebloben, Tavis sasargeblod
iyeneben Cven xalxSi, Cven sofelSi arsebul, zogjer samarTlian, zog-
jer usamarTlo ukmayofilebiT dRevandeli reJimis mimarT. am Zalebs
araferi saerTo ideebTan ara aqvT, maT mizanSi aqvT amoRebuli mx-
olod Cveni Tavisufleba. es xalxi sxva da sxva droSiT gamodis Cveni
damoukideblobis winaaRmdeg. zogi denikinelad acxadebs Tavs, zogi
– bolSevikad; danamdvilebiT ar viciT, Cven saSualeba ara gvqonda
Segvemowmebina, magram yurmokvriT gavigeT, rom daWerilia kolCakis
werili, sadac igi Turme urCevs Tavis agentebs: bolSevikebis saxeliT
imoqmedeTo. „si non e vero e ben trovato“. SeiZleba es marTali ar
iyos, magram kargad naTqvami ki aris. yovel SemTxvevaSi cxadia, rom is
Savi Zalebi, reaqcionuri ruseTis Zalebi, romelnic ver iwynareben
Cvens damoukideblobas, xels uwyoben adgilobriv Cveni mtrebis moZ-
raobas da anarqiis gaZlierebas.
anarqia aris dRes CvenSi – es cxadia, magram vxedavT, rom Cvens
daqcevaSi da ganadgurebaSi bolSevikebze TiTqmis ufro dainter-
esebulni – denikinelebi da reaqcionuri ruseTia. Cven unda gamov-
naxoT sastiki zomebi, rom anarqia am TaviTve ailagmos. magram Cven
vabrTxilebT mTavrobas, rom „bolSevikurma safrTxem“ ar daabrma-
vos. rom vambobT bolSevikebze denikinelebi ufro arian daint-
eresebulni Cveni damoukideblobis damarcxebaSi, vambobT imitom,
rom ver warmogvidgenia imdenad beci iyvnen bolSevikebis meTaure-
bi ifiqron, rom, Tu Cveni mTavroba gadmoagdes da xelSi Caigdes
marTva-gamgeoba, maT es mdgomareoba SerCebaT da Cveni dRevandeli
mtrebi aRar moindomeben maT damxobas. aSkaraa, rom „bolSevikebi“
ver SeirCenen am Zala-uflebas, sxva Savi Zala gamostacebs mas xel-
idan amas. maSasadame, rodesac Cven vxedavT, rom Zirs uTxrian Cvens
damoukideblobas, rasakvirvelia, bolSevikebsac unda SevebrZo-
loT, magram ar unda dagvaviwydes, rom CvenSi anarqiiT uaRresad
dainteresebulia denikinelebi da maT winaaRmdegac unda iqnas sas-
tiki zomebi miRebuli.
dRevandeli dekretic swored am brZolisaken aris mimarTuli.
principialurad Cven viRebT dekretis azrs, xolo rac Seexeba TviT
dekrets etyoba naCqarevad aris Sedgenili.
garda imisa, rasac aq ukve xazi gausves Cems winad molaparake ora-
torebma, dekretSi aris kidev Secdomebi, romelTa datoveba yovlad
SeuZlebelia.
aRniSnuli iyo da kidev unda aRvniSnoT, rom Cven marTlac ara
varT movale vicodeT samxedro uwyebis kerZo gankargulebani. rode-
sac damfuZnebeli kreba raime dekrets scems, man unda icodes – winas-
war ganxiluli unda hqondes es dekreti. Semdeg, isic marTalia, rom

481
kanonSi ar SeiZleba iyos fraza: „Zalian swrafad“, aq vada unda iyos
garkveviT aRniSnuli.
agreTve Tqveni yuradReba unda mivaqcio erTs rames. me-2-re mux-
lSi naTqvamia: gasamarTlebis ufleba eZleva, rogorc jaris, agreTve
sax. gvardiis ufross. razmi unda iyos Semdgari 20-kacisagan, an 10
aTasi kacisagan. ai, roca amas viTvaliswinebT vambobT, rom Cvenis az-
riT SeuZlebelia calke razmis ufross mivaniWoT gasamarTlebis da
dasjis ufleba. SeiZleba am patara razms eyolos ufrosad ymawvili,
romelsac brZolis dros, Tund uiaraRoc Cauvardes xelSi, mtrad,
meamboxeT CasTvlis, isargeblon im uflebiT, romelsac mas es dekreti
aniWebs da bevri iseTi rame Caidinos, rom sxva ufro kompententuri
organizacia, rom yofiliyo, iqneboda es zoma saWiro. amis Tavidan
asacileblad es ufleba ar unda mieces calke razmis ufrosebs, ar-
amed didi erTeulis, an ramdenime razmis saerTo ufros, an mis Stabs.
amnairad, roca dekretSi amdeni Secdoma aris siCqaris gamo, Cven
moviTxovT amas mivaqcioT yuradReba. Cemis azriT aq reglamentia
darRveuli. yovel SemTxvevaSi, es dekreti ganxilul unda iqnes ro-
melime kompententur komisiis mier. komisiam gaiTvaliswinos es Sec-
domebi, Semdeg Semoitanos aq da movisminoT komisiis azric. amitom
moviTxovT es dekreti gadaeces komisias da dainiSnos Tunda sagange-
bo kreba ori dRis Semdeg, rom movisminoT igi. swored amave krebaze
Cven erTi saswrafo dekreti komisias gadaveciT gansaxilvelad da
Semdeg warmosadgenad da ase SeiZleba moviqceT am SemTxvevaSiac.
Tavmjdomare. b. dadianis gancxadebis Sesaxeb, TiTqos reglamenti
iyos darRveuli, unda mogaxsenoT, rom reglamenti ambobs: prezidi-
ums ufleba aqvs 24 saaTiT adre ganixilos dekreti da ise Seitanos
dRiur wesrigSi. ai axlac amiT xelmZRvanelobda prezidiumi. guSin
12 saaTze yvela fraqciebs daurigdaT es dekreti da hqondaT sa-
Sualeba mas gascnoboden. ase rom gancxadeba, viTom reglamenti dar-
Rveuliyos, simarTles ar Seicavs.
sityva ekuTvnis damfuZnebel krebis wevrs grigol giorgarZes.
g. giorgaZe. b-bo, me ar vici Tqven rogor gaigeT da SeiTviseT b-n
oratoris dadianis sityva, magram Cemze iseTi STabeWdileba moaxdi-
na, rom is kidec sWris da kidec keravs. (xma: eserebi? mdivani: eserebma
daWra ician mxolod). eserebzedac mogaxsenebT. roca aris Cveni da-
moukideblobis winaaRmdeg moqmedeba, unda iqnas miRebuli represi-
uli zomebi. federalistebi mxars uWeren Semotanil dekrets, magram
amboben: aq bolSevikebi arafer SuaSia. roca mTavrobis warmomad-
genelma gamoaqveyna werili, sadac iyo aRniSnuli, rom bolSevike-
bi Tavis organizaciebs CvenSi fuls ugzavnian da aqvT gegma, rome-
lic damuSavebuli cxovrebaSi gahyavT, amis Semdeg federalistebis
gancxadeba am tribunidan usafuZvloa. Cveni zomebi yvelas winaaRm-
deg iqneba mimarTuli, vinc damoukideblobis winaaRmdegia. am SemTx-
vevaSi anarqiis xelmZRvanelebi, im cnobiT, romelic gamoqveynebulia,

482
arian bolSevikebi. ar SeiZleba uaryoT is, rom zogierTi pirebi am
droSas Tavs afareben. SeiZleba bevri ukmayofilo elementebi, ro-
melnic ar arian momxreni dRevandeli socialur wyobilebiT, afare-
ben Tavs am droSas.
SeiZleba iq denikinis da kolCakis warmomadgenelnic iyvnen, ma-
gram am SemTxvevaSi isini arian moRalateebi da saxelmwifo marTlac
ise unda moeqces, rogorc moRalateebs da maT winaaRmdeg sastiki
zomebi unda iqnas miRebuli.
aq gamourkveveli araferia. am tribunidan xalxs unda uTxraT,
rom yvela is piri, aris is bolSevikebis, denikinis Tu kolCakis momxre,
Tu aris is Sinauri moqalaqe ukmayofilo dRevandel weswyobilebiT
da midis Cveni damoukideblobis da demokratiuli weswyobilebis
winaaRmdeg, is aris moRalate, demokratiis mteri da maT winaaRmdeg
zomebs viRebT. (taSi).
am tribunidan naTqvami xalxma unda gaigos, unda icodes, rom misi
interesebi daculia, unda icodes, rom yovel amboxebis winaaRmdeg
zomebs viRebT, rom damfuZnebeli kreba da mTavroba midioda am nabi-
jiT da kvlavac am gziT ivlis.
rac Seexeba eserebis gamosvlas, romelnic principialurad wi-
naaRmdegi arian, rom sastiki zomebi iyos miRebuli, rom es dekreti
ar aris Sefardebuli dRevandel mdgomareobasTan, amis usabuToba
sCans im anarqiis xasiaTidan. ra aris xasiaTi da Tviseba am ajanyebisa?
SeiZleba b-n Sengelaias Seuracyofa miayenes, galaxon kidec, mas Seu-
Zlia sTqvas: „me vapatieb, zomebs maT winaaRmdeg ar miviRebo“. magram
roca Tavs esxmian mTel xalxs, mTel saxelmwifos, mTel demokratias,
maSin verc erTi wevri damf. krebisa ar Seasrulebs Tavis movaleobas,
Tu ar ityvis, rom es xalxi aris moRalate, Tu ar ityvis, rom am SemTx-
vevaSi saWiroa sastiki zomebi. am SemTxvevaSic saWiroa sisastike da
siswrafe, da es kanoni swored siswrafes da sisastikes exeba. Cven vic-
iT, rom bevri iseTi danaSauloba, romelic sazogadoebSi aRelvebas
iwvevs da xalxi moiTxovs damnaSaveni gasamarTlebul iqmnan, is pirni
didxans zian. am SemTxvevaSi es dekreti, es zoma mimarTulia imisaken,
rom sasamarTlos ufleba ganxorcielebul iqna, siswrafiT. Semot-
anili dekreti Semdegs ambobs: rodesac danaSauloba Cadenilia da es
danaSauloba udavoa ise, rom gamoZieba saWiro ar aris, am SemTxveva-
Si 24 saaTSi unda Sedges oqmi, dakiTxuli unda iqnas orive mxare da
mere sasamarTlom unda gamoitanos ganaCeni. mTeli saidumloeba ama-
Si aris. rodesac sasamarTlo dainaxavs, rom saqme gamourkvevelia, am
SemTxvevaSi ganaCeni ar gamoaqvs da is gadascems saqmes gamomZiebels
da mere saerTo wesiT gairCeva saqme.
magram, rodesac aSkaraa danaSauli, rodesac zogierT adgileb-
Si samxedro moqmedeba aris, rodesac zogierT adgilebSi samxedro
gvardias zarbaznebs esvrian, da isic esvris, am SemTxvevaSi unda
iyos swrafi da sastiki samsjavro. Tqven, rom genaxaT is oficeri,

483
romelic aq Camoitanes, romelic ki ar mohkles aramed awames, rome-
lic xiStebiT iyo akuwuli, maSin Tqven ityodiT, vinc es Caidina is
24 saaTSi unda iqnas gasamarTlebulio. mTeli simdidre am dekretisa
aq aris. mosamarTleni arian isini, vinc monawile arian am samxedro
moqmedebisa. (xma: mosamarTleT vin arian?) mosamarTleni arian ofi-
crebi da jaris kacebi da ganaCensac isini gamoitanen. (xma: feldfe-
beli?) diax, feldfebeli e. i. moqalaqeebi; Tu saWiro Seiqna damou-
kideblobis dacva, yvela Cvengani ibrZolebs da feldfebeli gaxdeba.
Sengelaia SeiZleba ubralo jariskacad wavides. vinicobaa ar wava is
demokratiis dasacavaT, 24 saaTSi gasamarTlebuli iqneba.
rac Seexeba mas, razea damyarebuli dekreti, mogaxsenebT, rom
dekreti damyarebulia im kanonze, romelic moqmedobs omianobis
dros, an rodesac anarqia arsebobs. aseTi kanonmdebloba arsebobs,
arsebobs dadgenilebaTa krebuli, agreTve droebiTi mTavrobis
kanonmdebloba da yvela amaze aris damyarebuli es brZaneba. is ga-
mocxadebuli aris 22 dekembers, rodesac samxedro omi daviwyeT.
es brZaneba gamocxadda 22 dekembers, rodesac swarmoebda omi
somxebTan. frontze gaigzavna jari da gvardia da mas Tan miyva samxe-
dro sasamarTloebi, romelTa mizans Seadgenda iseTi sisastikiT dae-
sajaT jaSuSebi da isini, vinc pozicias miatovebdnen Tavis nebiT, ra
sisastikiTac jariskacebi ebrZoden mters.
batonebo! aq baton deputatis veSapelis mier aRZrul iqmna
sakiTxi gvardiis ganwmendis Sesaxeb. me unda mogaxsenoT, rom ara
erTxel da orjel minaxavs frontze brZolaSi iseTi suraTebi, rode-
sac ucxo erebis warmomadgenlebi Cven gvardiasTan erTad ibrZoden
Cveni mtrebis winaaRmdeg. isini qarTvelebTan erTad iyvnen yovelT-
vis gaWirvebis dros. me sixaruliT unda ganvacxado, rom isini Cven
weswyobilebisaTvis gaweul brZolebSi ara Tu rCeboden ukan Cvens
gvardias, aramed win uZRoden mas da erTad, mTliani ZaliT icav­dnen
demokratiul respublikas da marTlac sul erTia sadac ar unda
iyves revoliucioneri yovelTvis revoliucionerad darCeba da wi-
Tel droSas ar gauSvebs xelidan. Cven araviTari safuZveli da ufle-
ba ara gvaqvs, rodesac gvardias arc erTi nabiji ar gadaudgams ukan
da rodesac igi piriqiT yovelTvis misdevs mters zurgSi, vTqvaT, rom
am organizacias esaWiroeba raime ganwmenda. Tu aris raime defeqte-
bi, defeqtebi yovelgvar dawesebulebaSi aris. am saxalxo gvardias
hyavs Tavisi Stabi, Stabi, romelic Tvalyurs adevnebs yovel gvard-
ielis moqmedebas, es Stabi sisastikiT epyroba yovel gvardiels, ro-
melic samxedro kanons ar daemorCileba. am SemTxvevaSi Cven Segvi-
Zlia sruliad darwmunebuli viyveT, vinaidan anarqiis Caqrobis saqme
saimedo organizaciis xelSi aris. es aris saxalxo gvardia da jari,
romelic saxalxo gvardiasTan idga yovelTvis gaWirvebis dros, rac
savsebiT daamtkica omis sinamdvilem. dResac, roca anarqiis saSiS-
roebis win vdgevarT, jari da masTan erTad gvardia erTad wavlen

484
da Seasruleben im wminda movaleobas, romelsac ukarnaxebs maT da-
moukidebeli demokratiuli respublika, wavlen erTad da Seavseben
erTi-meoris danakliss. (taSi).
Tavmjdomare. sityvis msurveli sxva aravin aris. sityva ekuTvnis
momxsenebels.
s. jafariZe (soc.-dem.) baton Sengelaias sityva, romelic Seica-
vda marto im azrs, rom anarqias sasamarTlos saSualebiT ver mo-
spobTo, angariS gasawevi ar aris, vinaidan me mogaxseneT ukve, rom
es aris erTaderTi zomaTagani maT winaaRmdeg, vinc ganzrax hqmnis am
anarqias. es zoma mimarTulia yvelas winaaRmdeg, sul erTia is momxre
iqneba denikinis, avazaki iqneba, romelic acxadebs Tavis-Tavs bolSe-
vikad, Tu dezertiri, romelic Tavs afarebs imave bolSevikur dro-
Sas da ar unda moixados Tavisi uwmindesi movaleoba demokratiul
respublikis winaSe. Cven vambobT, rom es aris erTad-erTi zoma maT
winaaRmdeg mimarTuli, vinc iaraRiT Tu sityviT gailaSqrebs da-
moukidebel demokratiul respublikis winaaRmdeg da misi mizania
daisajos damnaSaveni SesaZlebeli siswrafiT. me mxolod warmovad-
gen mokle ganmartebas im SeniSvnebis gamo, romlebic wamoayena baton-
ma gvazavam da Semdeg gaiziara igi dadianma. baton gvazavas azriT,
unda moxdes samxedro sasamarTloSi micema damnaSavisa ise, rom jer
winaswar samxedro wesebi gamocxaddes da Semdeg ukve gansazRvrul
wesis mixedviT gadaeces damnaSave samxedro sasamarTlos. winad
momqmed kanonis ZaliT ase iyo marTlac im adgilebSi, romlebic ar
warmoadgenden samxedro vels, an fronts, jer unda gamocxadebuli-
yo samxedro wesebi da Semdeg am kanoniTve gansazRvrul wesiT, Sei-
Zleboda damnaSavis samxedro sasamarTloSi micema. magram batonma
gvazavam unda icodes, rom es wesebi, da sxva sagangebo wesebic, rome-
lic arsebobda ruseTSi droebiTma mTavrobam gaauqma, es wesebi Cven
ar gvaqs. rasakvirvelia, Cven SegviZlia aRvadginoT, magram Seufer-
ebeli iqneboda dRevandel mdgomareobisaTvis, radgan sasurvel
siswrafiT gasamarTleba mainc ar moxerxdeboda: mTeli respublikis
samxedro wesze dayeneba metad Seawuxebda xalxs, xolo aseT wesebis
gamocxadeba, romelime calke kuTxeSi SeuZlebeli iqneboda xSirad
imis gamo, rom, rogorc davinaxeT ukanasknel amboxebidan, gamosvle-
bi xdeba sxva da sxva kuTxeebSi erTi meoreze.
warmovidginoT, magaliTad, rom sadme ifeTqa amboxebam. am SemTx-
vevaSi am kuTxidan unda Seatyobinon es mTavrobas; mTavrobam unda
Seatyobinos samxedro saministros da samxedro saministrom ki unda
daawesos samxedro wesebi da amis Semdeg samxedro sasamarTlo ama Tu
im adgilas. es SeiZleba gagrZeldes erTi, ori kvira ki ara, aramed
Tveebic, maSin, rodesac dRevandel pirobebSi amas ar iTmens saqme. am-
itom Cven am wesebs gverdi unda auxvioT im mizniT, rom saqmeebi ganx-
ilvisa daCqardes. me sruliad dauSveblad mimaCnia gvazavas gancxa-
deba, TiTqmis viRaca cdilobs raRac kondrabandis wesiT gaataros.

485
proeqtSi naTqvamia, rom sasamarTlo unda moewyos im wesiT, romelic
aRniSnulia samxedro sagangebo sasamarTlos debulebaSi, romelic
parlamentma miiRo SarSan da romelic gamoqveynebuli iyo saTana-
do oficialur organoebSi. damfuZnebel krebis wevrma b. gvazavam,
romelic iyo agreTve parlamentis wevric, unda icodes Tu ra xdeba
sakanonmdeblo sferoSi. mas SeuZlia, rasakvirvelia, sTqvas ar vico-
di, damaviwydao, magram iseTi daskvnis gamotana, rom TiTqos kondra-
bandis wesiT gvinda raRacis gatareba ar aris sakadrisi. rogorc
gvazavam ise dadianma wamoayenes SeniSvna, rom sityva „saswrafod“ ar
aris iuridiuli gamoxatva azrisao. amis Sesaxeb batonma giorgaZem
ukve mogaxsenaT, rom im wesSi, romelic gansazRvrulia sagangebo
samxedro sasamarTlos debulebaSi, aris aRniSnuli vadac. am wesiT
xdeba gasamarTleba iseT damnaSavis, romlis Sesaxeb sasamarTlos
aqvs utyuari, danaSaulis damadasturebeli sabuTebi, aseTi saqmis
gamoZieba unda moxdes 24 saaTSi. Tu ki es sasamarTlo icnobs, rom
saWiroa am saqmis kidev gamoZieba, maSin es saqme midis saerTo gziT
da aRar eqvemdebareba sagangebo sasamarTlos. am farglebSi ambobs
dekreti: rac SeiZleba saswrafodo (gvazava: ar ambobs?) rac Seexeba
dadianis SeniSvnas imis Sesaxeb, Tu ras niSnavs razmi, unda mogaxse-
noT, rom sityva razmi moyvanilia ara, rogorc termini, romelime
calke nawilis aRsaniSnavad, aramed is aRniSnavs saerTod nawils,
iqneba igi Semdgari 20, 40 da meti kacisagan. aq vgulisxmobT mxolod
adgilobriv momqmed razms, romelic adgilobriv iqneba dabanake-
buli an sagangebod gagzavnili. aseT razmis ufross ufleba eqneba
moaxdinos gankarguleba da moawyos samxedro sasamarTlo da saswra-
fod moaxdinos damnaSavis gasamarTleba. amitom es SeniSvnac ar mi-
maCnia saWirod.
Tavmjdomare. kamaTi dasrulebulia. Semovida ori winadadeba:
erTi soc.-dem. romelic moiTxovs dekretis muxlobriv ganxilvas da
meore soc.-fed. romelic moiTxovs dekretis komisiaSi ukanve gadace-
mas. me kenWs uyri am winadadebebs. jer uyri kenWs ufro radikalurs
soc.-fed. winadadebas. vin aris momxre am winadadebis? vin aris wi-
naaRmdegi? meore soc.-dem. winadadebis momxre vinc xarT gTxovT aw-
ioT xeli. vina xarT winaaRmdegi? umetesoba momxrea dekretis muxlo-
briv ganxilvisa. gTxovT waikiTxoT pirveli muxli.
s. jafariZe. (s.-d.) Sinagan saqmeTa ministri sTxovs damfuZnebel
krebas gadasdos mis gankargulebaSi anarqiasTan sabrZolvelaT 10
milioni maneTi. me Tavs ar SegawuxebT vrceli moxsenebiT, romliTac
mtkicdeba am Tanxis gadadebis aucilebloba, vinaidan TqvenTvis es
naTelia. Tqven kargad mogexsenebaT Tu ra did fuls xarjaven mowi-
naaRmdegeni Tavis miznis gansaxorcieleblaT. saWiroa hqondes, mTav-
robas saSualeba awarmovos maT winaaRmdeg brZola. am mizniT Cven Ta-
naxma varT, rom es dekreti miRebul iqnes.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis mTvrobis warmomadgenels.

486
b. noe ramiSvili, Sanagan saqmeTa ministri. moqalaqeno, damfuZne-
beli krebis wevrno! damfuZnebeli krebis erT-erTi wina sxdomaze is
gamosvlebi, romliTac adgili hqondaT respublikis sxva da sxva adg-
ilebSi, aq operetaT monaTles, dRes TqvenTvis aSkaraa, rom Cven saqme
gvqonda metis-mets seriozul ganzraxvasTan da rom marTali iyo mTav-
roba, romelic Tqven gTxovdaT dasturs im araCveulebriv zomebze,
romelic Cven miviReT da romlis miReba Cven SemdegSiac ganvagrZnobT,
mas Semdeg Cven gvaqvs axali sabuTebi, romelic amasve adasturebs.
Tqven mogaxsenebT, rom ukanasknel xanSi kvlav scades respub-
likis mtrebma axali gamosvlis moxdena da me mTavrobis saxeliT
aucilebel saWiroT mimaCnia saqmis viTareba mokleT damfuZnebel
krebas gavacno. 9 noemberis diliT, sof. axalqalaqSi da mejvrisx-
evSi goris-mazris SeTqmulebis monawileebma daatusaRes adgilo-
brivi administracia da saTemo TviTmmarTvelobis wevrni. sof. me-
jvrisxevSi garda amisa datusaRebuli iqna adgilobrivi miliciis
ufrosi. saxalxo gvardiisa da samazro administraciis mier miRe-
bul zomebiT ramodenime saaTis Semdeg meamboxeni Sepyrobili iqnen
da aRdgenil iqna sruli wesrigi.
Cven movaleT vracxT Tavs ganvacxadoT, rom am monawileTa Soris
umTavres rols TamaSoben adgalobrivi samikitnoebis patronebi, (ke-
dia adgilidan: sainteresoa vicodeT „erovneba“) romelnic winaT Ta-
vis Tavs daSnakcutunis partiis wevrebad ricxavden.
garda amisa am amboxebaSi, Tu aseTad SeiZleba CaiTvalos es ga-
mosvla, monawileobas iRebdnen, rogorc amas adasturebs goris
samazro administracia da saxalxo gvardiis Stabi, adgilobrivi
qurd-bacacebi.
Sepyrobilia sul 40 kaci. isini gadaecemian sasamarTlos TanaxmaT
im wesebisa, romelic dRes SeimuSava damfuZnebelma krebam.
Semdeg guriaSi, ramodenime sofelSi hqonda adgili aseTive ga-
mosvlebs. lanCxuTSi swored amave dRes diliT 3 saaTze bolSevikeb-
ma xelT igdes yvela sazogadoebrivi da mTavrobis dawesebulebani,
dawyvites telegrafis mavTulebi da daatyveves qalaqis sabWos xmo-
san wilosani. saswrafo zomebiT, romelic adgilobrivma saxalxo
gvardiis Stabma miiRo ramodenime saaTis Semdeg Sepyrobil iqnen
meamboxeni, ricxviT 100 kaci. am Setakebis dros moklul iqna erTi
gvardieli. meamboxeTa umravlesobas warmoadgenen guriis, sxva da
sxva raionebidan gamowveulni bneli pirebi umTauresad iseTebi, rom-
lebic cnobilni arian yaCaRebaT da qurd-bacacebaT. amave dRes di-
lis 5 xuT saaTze bolSevikebma xelT igdes sof. sufsa da daepatronen
adgilobriv dawesebulebebs. imave dRes javSnianma matarebelma gvar-
diis da miliciis daxmarebiT, aRadgina sruli wesiereba. am Setakebis
dros mokluli iqna 3 gvardieli, datusaRebulia 40 kaci.
9 noembers brbom xelT igdo d. Coxatauri, gamoacxada sabWoTa
mTavroba da daatusaRa saxalxo gvardiis Stabis wevri CigogiZe. meam-

487
boxeTa Soris TvalsaCino rols TamaSobda cnobili yaCaRi paiWaZe,
mkvleli ingliseli eqimisa da agreTve cnobili SantaJisti yaCaRi
g. ZnelaZe. dRe naxevris Semdeg iq wesiereba iqna aRdgenili. am JamaT
meamboxebs sdevnis saxalxo gvardia da adgilobrivi xalxi, romelmac
energiuli monawileoba miiRo am amboxebis CaqrobaSi. meamboxeT das-
toves didi Zali Tofi, ramodenime tyviis mfrqveveli da patronebi.
(l. Sengelaia: saidan moitanes?) saidan moatanes! Sengelaias moexsene-
ba, rom sxva da sxva adgilas xalxs iaraRi aqvT xelT, garda amisa Tvi-
Ton balSevikebs aqvT didZali Tanxa.
me saWiroT mimaCnia ganvacxado, rom xalxs arc erT adgilas, sa-
dac gamosvlebi moxda, ara Tu ar miuRia raime monawileoba, aramed
gansakuTrebiT guriaSi sazogadoebrivi organizaciebis meTauro­
biT xalxis farTe masam miiRo aqtiuri monawileoba am aboxebis
CaqrobaSi.
Cven saWiroT migvaCnia ganvacxadoT Semdegi: ukve savsebiT ga-
moaSkaravda xasiaTi am moZraobisa da is, rac aq damfuZnebeli krebis
erTma wevrma ganacxada, simarTles ar Seefereba. xasiaTi im moZraobi-
sa, romelsac Cven vxedavT aris garkveuli. es aris adgilobriv kavka-
siis saolqo komitetis balSevikuri partiis organos dadgenileba
da misi elferi wminda bolSevikuria. rasakvirvelia am moZraobaSi
monawileobas iReben bneli elamentebi, maT Soris bevria yaCaRebi,
qurd-bacacebi da denikinlebic, magram es garemoeba xasiaTs am moZ-
raobisas ar scvlis, aramed Cvens winaSe mTeli sigZe-siganiT aaSkar-
aves saxes im partiisas, romelic ar erideba araviTar samarcxvino
saSvalebas da romelic isaxavs Tavis miznaT demokratiuli wyo-
bilebis damxobas.
Tqven iciT, moqalaqeno, rom Cven ramodenime adgilas am ukanask-
nel dReebSic SevZeliT am gamosvlebis Tavidan acileba.
im zomebma, romelic miRebuli iqna sxva da sxva adgilebSi Tav-
idan agvacila ramodenime gamosvla da swored es gvaZlevs sabuTs
vifiqroT, rom mdgomareoba am mxriT dRiTi-dRe umjobesdeba. Tu
is sastiki zomebi, romelic daadastura damfuZnebelma krebam ga-
tarebuli iqneba cxovrebaSi mTavrobis mier, Cven ki mTeli Cveni Zal-
RoniT SevecdebiT mis ganxorcielebas, ar gvaqvs sabuTi vifiqroT,
rom raime Zala SesZlebs demokratiis winaRmdeg seriozuli gamosv-
lis mowyobas da amis sabuTi SemdegSi mdgomareobs: Cven Tamamad
SegviZlia vsTqvaT, rom im adgilebSi, sadac SevZeliT gamosvlebis
Tavidan acileba es moxda imitom, rom umTavresi nabijebi meamboxeTa
mTavar Stabisa vicodiT da darwmunebuli varT, rom SemdegSic maTi
umTavresi nabijebi gvecodineba. albaT amiT aixsneba is garemoeba,
rom ukanaskneli gancxadebis da im zomebis gamo, romelic mTavrobam
miiRo TviT meamboxeTa saolqo komitetSi irCeoda aseTi sakiTxi: vin
arian is gamcemni Cvens Soris, romelic aseT cnobebs awdvian Cvens
mowinaaRmdege banakso.

488
Cven araviTari iseTi zomebisTvis ar migvimarTavs, romelic mi-
uRebeli aris demokratiuli wyobilebisTvis, magram Cven vicodiT
umTavresi rac xdeba im mTavar StabSi da me imedi maqvs, rom SemdegSic
ase iqneba (nikolaZe: ra saWiroa amis Tqma!) amas aqvs Tavisi sabuTi.
Semdegma gamosvlebma erTi ram aSkarad dagvanaxves Cven: es is, rom
xalxi winaaRmdegi aris aseTi avantiuristiuli gamosvlebisa. me aq
vsTqvi, rom araviTari monawileoba im gamosvlebSi xalxis farTe ma-
sas ar miuRia da swored amiT aixsneba swrafi likvidacia im gamosv-
lebisa, romelsac adgili hqonda. da es aixsneba ara marto im zome-
biT, romelsac mTavroba mimarTavda, aramed aixsneba erT udidesi
garemoebiT. am gamosvlebis mizani CvenSi erTad erTia: marTalia, rom
Stabi meamboxeTa bolSevikuri saolqo komitetis acxadebs, rom is wi-
naaRmdegia jarSi wasvlisa, winaaRmdegia rom xalxma raime gadasaxa-
di gadaixados, magram imave dros yvela maTi gamosvlebi mimarTulia
iqeTken, rom gamoiwvion axali omi da, rom es ase iyo amas amtkicebs is,
rom balSevikebis mTavari komitetis mier mowveuli krebaze iyo das-
muli sakiTxi imis Sesaxeb, rom mis Semdeg roca Cven davamxobT im mTav-
robas, romelic arsebobs, jari unda darCes Tavis adgilas, vinaidan
jari, saWiroa denikinis winaaRmdeg gasalaSqreblaTo. maSasadame es
provokaciuli moRvaweoba mimarTulia iqiTken, rom CaiTrion jari
da bneli elementebi moZraobaSi, xolo Semdeg Seqmnan iseTi mdgo-
mareoba, rom rogorc jari, ise xalxi Caaban iseT mZime omSi, romelsac
verc erTi kuTxe Cveni qveynisa ver aitans. miT umetes iseTi kuTxe, ro-
melic ukidures mdgomareobaSi aris Cavardnili, xelovnurad Caaban
xalxi ruseTis samoqalaqo omSi, romelsac srulebiT ar moiTxovs
Cveni xalxis sasicocxlo interesebi. xalxi amas grZnobs, SeiZleba es
xdebodes instiqtiuraT. Cveni jaric grZnobs amas da es kargaT Seg-
nebuli aqvs saxalxo gvardias da rasakvirvelia, aseT pirobebSi ar
aris araviTari sabuTi vifiqroT, rom marTlac gamosvlebs hqondaT
raime seriozuli safuZveli da sarCuli, xolo cdas albaT SemdegSi-
ac eqneba adgili, ara erTxel Seecdebian aseTi gamosvlebi moaxdinon.
magram mis Semdeg, rac es gamosvlebi moxda da iqna CafuSuli adgilo-
brivi saSvalebebiT, imedi gvaqvs vifiqroT, rom, rogorc samxedro
pirni ityvian, ara marto Cvenis azriT, aramed mopirdapiris azriTac
brZolis Sedegi maT sawinaRmdegoT ukve gamorkveulia da ar gvaqvs
sabuTi vifiqroT, rom ukeTesi mdgomareoba iqneba maTTvis SemdegSi.
araviTari iseTi gamosvlas adgili ar eqneba, romelic marTlac seri-
ozul safrTxes ganumzadebs Cvens respublikas. xolo Cven saWirod
migvaCnia erTi ganvacxadoT: isini SeiaraRebulni arian ara marto
iaraRiT, Tqven kargaT iciT, rom isini SeiaraRebulni arian yvelaze
ufro Zlieri iaraRiT, es aris didZali Tanxa, mTavrobisaTvis aseT
pirobebSi saWiro aris hqondes Tanxa am anarqiul gamosvlebis Casa-
qroblaT, da me darwmunebuli var, rom daadasturebs im sakanonmde-
blo ganzraxvas, romelic mas warmoudgines da mogvcems saSualebas

489
CavaqroT is gamosvlebi, romelic SemdegSiac SeiZleba mosalodneli
iyo da, romlis gamarjvebas Tu aseTi zomebi iqneba miRebuli, aravi-
Tari Sansi aRar eqneba. (taSi).
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis i. nucubiZes.
i. nucubiZe (s.-r.) Cveni fraqciis saxeliT unda ganvacxado, rom
CvenSi ueWvelad aris anarqia, aucilebelia mis winaaRmdeg aqtiuri,
sastiki brZola da am brZolisaTvis, maSasadame, saWiroa Sesaferi
Tanxa. magram Cven ara varT darwmunebulni, rom es Tanxa daniSnulebi-
samebr daixarjeba. (arseniZe adgilidan: ra sabuTi gaqvT amisi?) is,
rom Cven ramdenjerme moviTxoveT angariSebi da ar mogvces. amitom
sabuTi gvaqvs vifiqroT, rom am SemTxvevaSic ase iqneba da mogveciT
ufleba Tavi SevikavoT.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis momxsenebels, b. jafariZes.
jafariZe. soc.-revoliucionerTa fraqcia, yovelTvis, roca Se-
modis kreditis sakiTxi, an Tavs ikavebs, an winaaRmdegia. me mgonia,
rom kreditis xmis ar micemis sabuTad ver gamodgeba is mosazreba,
rom mTavroba TiTqos Tavis xarjebis angariSs ar iZleva.
Tavmjdomare. vis surs sityva? sityva aravis surs. vin aris mux-
lobriv ganxilvis winaaRmdeg? aravin. gTxovT waikiTxoT pirveli
muxli.
jafariZe. (kiTxulobs. dekreti muxlobriv miRebulia da gadaeca
saredaqcio komisias).

dekreti saxazino da kaxeTis rkinis gzebze


axali tarifis SemoRebisa.

Tavmjdomare. sityva ekuTvnis i. WavWaniZes.


i. WavWaniZe (s.-dem.) moqalaqeno! mas Semdeg, rac ukanasknelad iqna
gadidebuli rkinis gzis tarifi, cxovreba sagrZnoblad gaZvirda da
agreTve gaZvirda is masalac, romelic aucileblad saWiro aris rki-
nis gzaze wesieri moZraobisaTvisa.
Tqven mogexsenebaT, rom rkinis gzis Sesaxeb Cven gvaqvs xe-
lSekruleba aderbeijanis mTavrobasTan. am xelSekrulobaSi aris,
sxvaTa Soris, SeTanxmeba tarifis Sesaxeb; tarifi Cvensa da aderbei-
janis rkinis gzaze erTi da igive unda iyos. Cvenma da aderbeijanis
mTavrobam SeTanxmebiT SeimuSaves axali tarifi. da ai, aq warmodge-
nil dekrets aqvs miznad dasaxuli ara marto tarifis gadideba, ar-
amed zogierT usiamovnobis Tavidan acileba, romelnic Tan axlda
Zvel tarifs.
Tqven mogexsenebaT, rom Cvens matarebelze iyo SemoRebuli sa-
plackarto gadasaxadi, yovel mgzavrs es plackarti unda eyida. es
dids usiamovnebas badebda. amas amtkicebs es magaliTi: mcxeTamde
tfilisidan bileTi Rirda 3 man.; samxedro da wiTeli jvris sasarge-

490
blo gadasaxadi – 75 k., ase rom sul bileTis fasi iyo – 3 m. 75 k., xolo
plackarti me-3 klasis pirveli #-is matareblis – 20 m. amnairad
mgzav­ri tfilisidan mcxeTamde ixdida 23 m. 75 k. 3 m. 75 k. magier. mesame
klasiT mimavali mgzavri plackartis fass ixdida 20 maneTs, rogorc
mcxeTamde, ise baTumamde. ai, swored es arRvevda im princips, rom,
ramdenadac metia manZili, imdenad didia bileTis fasi. xolo es iyo
aranormaluri movlena. tarifi, romlis Sesaxebac aq dekreti aris
warmodgenili, am aranormalur movlenas Tavidan aacilebs rkinis
gzas da Caayenebs mas normalur kalapotSi.
iyo kidev aranormaluri movlena im dros, roca mgzavrs undoda
mesame klasis magier meoreTi wasvla da, maSasadame, mesame klasidan
meoreSi gadasvla. is yidulobda amisTvis naxevars, an or sabavSvo
bileTs; xolo, Tu pirvel klasSi moisurvebda gadasvlas, yidulobda
damatebiT erTs mesame klasis bileTs. magram mas Semdeg, rac mesame
klasis bileTis fasi gadidda 10-jer, meoresi – 12-jer da pirvelis –
15-jer, es proporciac dairRva...
bolos uwyebam SemoiRo wignakebi, magram es wesi fulis amkrefT
aZlevda SeZlebas borot-moqmedeba CaedinaT. ai, yovelive es usi-
amovnoba Tavidan unda aviciloT da proporciac aRvadginoT – es
aris dekretis mizani. Semdeg, rasac uwyeba miaqcevs yuradRebas, es
aris fasis mTel maneTianebad gargvaleba. xurda fulis uqonlobis
gamo, molare ar ubrunebda myidvels bileTis fasze gadarCenil
xurdas da amiT mas uCndeboda ukanono Semosavali, romelic xSir-
ad sagrZnobel Tanxas Seadgenda. amitom uwyeba winadadebas iZleva
gamorgvalebuli iqnes maneTiani. rodesac bileTis fasSi xurda 50
kap. aRemateba, es maneTad Sesruldes, xolo, Tu 50 kap. naklebia, is
Seikvecos sruliad. rkinis gzis bileTebze iyo winad SemoRebuli
gadasaxadi wiTeli jvris sasargeblod: III kl. – 5 Sauri, II kl. – 1 m.
da I. kl. – 11/2 m. exla uwyeba winadadebas iZleva es gadasaxadi gay-
idul bileTebze mospobili iqnes, xolo rkinis gzam aZlios wiTel
jvars gansazRvruli procentebi; amnairad wiTeli jvaric arafers
dahkargavs da rkinis gzasac saqme gauadvildeba. rac Seexeba samx-
edro gadasaxads, igi Tavis Tavad mospobilia. am tarifiT uqmdeba
agreTve didi siswrafis sabargo matarebeli. ai, is cvlileba, ro-
melic Setanil iqmnes dekretis ZaliT. aRebulia is fasi, romelic
iyo 1917 w. 11 ivniss da gadidebulia 25-jer samgzavro matarebelze.
xolo sabargoze gadidebulia didi siswrafis – 40 jer, nelis 32-
jer. amnairad mcxeTamde, magaliTad, samgzavro bileTis fasi iqneba
nacvlad winandelisa – 7. 50 k. yvela matarebelze iyo plackarti.
iyo erTi matarebeli, romelzedac plackarti Rirda 5 m. am matare-
belzedac fasi iyo – 8. 75 k. axla ki iqneba 75 m. ramdenad didia manZi-
li, imis mixedviT izrdeba tarific. magram ufro swore iqneba amas
ewodos ara tarifis gadideba, aramed tarifis reforma. raica Se-
exeba sabargo tarifs, is winadac iyo gadidebuli 24-jer. axla ki

491
gadidda 32-jer. es sagrZnobel Semosavals iZleva. am Jamad xazinas
emateba Tviurad 400 000 maneTi.
unda mogaxsenoT agreTve, rom zogierT SemTxvevaSi tarifi Zveli
rCeba. magaliTad borjomis wyalze, romelic am bolo xanebSi gaZvir-
da da bazarsac kargavs, imitomac kidev, rom is samkurnalo wyalia.
Zveli, tarifi rCeba xe-tyezedac, SeSaze, marilze, Tevzze, pativze.
agreTve Zveli tarifi rCeba Jurnal-gazeTebze da wignebze, romelic
Cveni respublikis farglebSi iqneba gadagzavnili.
ai, mTeli Sinaarsi da deda-azri im dekretisa, romelic uwyebam
warmoadgina Tqvenda sayuradRebod.

tarifis gadidebis Sesaxeb.

Tavmjdomare. sityva ekuTvnis baton samson dadians.


dadiani (s.-f.) ba-bo! damfuZnebel krebis wevrTa yuradRebas mi-
vaqcev im garemoebas, rom aq erTnairi Tavis motyuileba gamodis. am
kanonis avtorT hgoniaT, viTomc Tu tarifi gaZvirda, gaZvirda mis-
vla-mosvla, gadatana-gadmotana saqonlisa, amiT xazinas didi Semo-
savali Semouvides. sinamdvileSi sabolood es ase ar gamodis, Tumca
faqtiurad ki SeiZleba marTlac, rom 400 000 man. Semouvides zedmeti
xazinas. xazinaSi es zedmeti Semova, magram am sakiTxis meore mxares,
rom mivaqcioT yuradReba, SesaZlebelia xazinam ufro izaralos,
vidre mogeba miiRos. es meore mxare imaSi gamoixateba, rom rogorc ki
aswevT fasebs rkinis gzebze, maSinve aiwevs fasebi im sanovageze, ro-
melic soflidan qalaqSi Semodis da qalaqidan kidev sofelSi gadis.
es kanonia Tanamedrove burJuaziuli weswyobilebisa. ramdenadac
meti xarjebi mouva gamyidvels, imdenad gaZvirdeba saqoneli da amiT
ki iCagreba momxmarebeli. imave dRes, roca tarifma aiwia, amas winad,
yvela sursaT-sanovageze aiwia fasebma. Tu sursaT-sanovageze fasebi
aiwevs, es ufro gaamwvavebs mdgomareobas. amis winaaRmdeg jamagire-
bis momatebiT brZola SeuZlebelia. Cven xSirad mivmarTavT xolme
aseT paliatiur zomebs, rom muSebs da mosamsaxureebs jamagirebs
umatebT, magram bolos da bolos jamagirebis momatebas araferi
sargebloba ar moaqvs. erTi Tvis Semdeg mosamsaxureni isev umweo md-
gomareobaSi Cavardebian, imitom, rom yovlad SeuZlebelia jamagiri
miswvdes saerTod fasebs, da am tarifis aweviT xom isev aucileblad
yvelaferze aiwevs es fasebi.
aq CamosTvales is saqoneli, romelzedac tarifi Zveli rCeba mag.;
xe-tye, borjomis wyali da sxva. garwmunebT, rom borjomis wyalze
ufro advilad SeurigdebodiT, rom iqnes momatebuli fasebi, vidre
fqvilze, kartofilze da sxva sanovageze. (rusia: ramdeni kapeiki
aris momatebuli aba TqviT?) rodesac Cven winad moumateT 22% tar-
ifs, maSin Tqven kargad iciT, Tu rogor aiwia sanovageze fasebma. aq

492
SeiZleba kapeikebi ematebodes, magram saerToT amis mizezebiT sanova-
gis fasebi maneTobiT iwevs. es TiTqos pirdapiri kanonia cxovrebisa,
rac Cvenma sinamdvilem mraval gziT dagvimtkica.
me Tqven garwmunebT, rom erTi kviris Semdeg dainaxavT Tqven Cemi
sityvebis simarTles, rodesac purze da sxva sanovageze fasebi aiwevs.
Tqven xom gamoeciT kanoni imis winaaRmdeg, rom fasebi aseTs SemTx-
vevebSi aravin aswios, magram mgoni dRes Tqvenc darwmundiT, rom es
kanoni gamousadegari gamodga da cxovrebaSi ganuxorcielebeli. da
arca gaqvT raime saSualeba, rom tarifis gaZvirebiT ar isargeblon
vaWrebma da ar gaaZviron amave dros sursaT-sanovage da saerTod
saqoneli. erTi mxriT es asec unda moxdes, vinaidgan gadidebuli tar-
ifi sanovagis fasebs daawveba. amitom Cveni fraqciis azriT ar aris
sasurveli tarifis momateba.
magram Tqven ityviT: maS ra uyoT im deficits, romelic rkinis
gzas aqvso. unda mogaxsenoT, rom aseT saerTo umweo mdgomareobis
Tavidan asacileblad, imis Sesaxeb Tu ra eSveleba gaZvirebis Senele-
bas da sx. amis Sesaxeb mTeli gegmebi iyo warmodgenili Cveni fraqciis
mier. warsul kviraSi moismineT Tqven Cveni Sexedulebani imaze, Tu
ra zomebs unda mivmarToT, rom SevaneloT ekonomiuri da finansiu-
ri krizisi, magram amis Sesruleba Tqven ar SegiZliaT da aseTs iols
saqmes akeTebT da imas angariSs ar uwevT, Tu ramdenad gamosadegia es
zoma. yvela moyvanil mosazrebis Tanaxmad Cven ver dauWerT mxars am
tarifis momatebas, jer-jerobiT mainc.
yovel SemTxvevaSi manam, sanam ar iqneba ganxorcielebuli is zome-
bi, romelic miiRo damfuZnebelma krebam da romelic mimarTulia 50
milionian fondis Sesaqmnelad muSebis da mosamsaxureebis dasaxmare-
blad, manam, sanam am fondis saSualebiT ar Semova sursaTi da sanovage
da ar iqneba ganawilebuli xalxSi, manamdis am tarifis momateba Cven
sasurvelad ar migvaCnia.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis rk. gzis uwyebis warmomadgenels.
WiWinaZe. pirvelad yovlisa maqvs pativi mogaxsenoT, rom gak-
virvebiT movismine soc.-fed. fraqciis gancxadeba, imis Semdeg, rac
am fraqciis warmomadgenelma yvelaze ufro medgrad daicva gzaTa
komisiaSi es kanon-proeqti. amis Semdeg unda mogaxsenoT, rom sagzao
tarifs ar umatebT, es aris mxolod reforma tarifisa. Tu miviRebT
mxedvelobaSi imas, rom, rodesac movxsniT plackartebs da amasTanave
gvinda movspoT samxedro gadasaxadi, es 94%-iT Seamcirebs jams, rome-
lic Semodis samgzavro mimosvlisagan, da amis magivrad Cven umatebT
100%. am rigad namdvilad mxolod 6% emateba da laparakia arsebiTad
mxolod am 6%-ze. rac Seexeba reformis xasiaTs, is mdgomareobs ima-
Si, rom am dekretis ZaliT Cven aRvadgenT saversto tarifs, rogorc
es aris SemoRebuli yvela dawinaurebul qveynebSi. ase rom laparaki
imaze, rom tarifs umatebTo, es gaugebrobaa. tarifs vadidebT 32 jer
1917 wlis tarifiTan SedarebiT. unda mogaxsenoT, rom Tu miviReT

493
mxedvelobaSi imas, rom rkinis gzis mimosvlisaTvis aris saWiro sxva
da sxva masala, ise rogorc es esaWiroeba sxva ucxo saxelmwifoebs
rkinis gzebs TviT rkinis gzis mimosvliT sargebloba aris iseTive
saqoneli, rogorc sxva saqonelia respublikaSi. amas Tu gaviTvalis-
winebT, maSin Tavis Tavad cxadi iqneba, rom SeuZlebelia marto am erT
saqonelzed, respublikis rkinis gzebze mogzaurobisaTvis davtov-
oT SeRavaTiani fasebi, maSin, rodesac sxva saqonlis fasebi izrdeba.
aseTia mdgomareoba da darwmunebuli var, rom im warmomadgenels
fraqciisas, romelic aq gamovida, ufro dawvrilebiT, rom scodnoda
rkinis gzis saqmeebi da is, rac gaiziara maT fraqciis warmomadgen-
elma gzaTa komisiaSi (dadiani: es ra mosatania aq?) am SemTxvevaSi is
aseTi gancxadebiT ar gamovidoda aq.
unda ganvimeoro, rom yoveli masala, romliTac rkinis gza
sargeblobs, es saqoneli Rirs 100 jer metad, vidre iyo mSvidobi-
anobis dros.
me mgonia, rom es tarifi aris saSvaleba, romelic qmnis Semo-
savals da rkinis gzis muSaobis SesaZleblobas da amasTanave me mgo-
nia, rom kidevac movspoT yovelgvari gadasaxadi sruliad rkinis
gzebzed da ufasod gadavitanoT saqoneli, es araviTar gavlenas ar
iqoniebs saqonlis fasebze: gaZvirebaze Tu gaiafebaze. vinaidan, mag-
aliTad fuTi Tambaqos gadatana Tfilisidan foTamdis jdeba exla 5
maneTi axali tarifiT moemateba sul 5 maneTs 9 kapeiki, da es 5 mane-
Ti, rom mospoT ra gavlena unda iqonios aman Tambaqos gaiafebaze Tu
gaZvirebaze? 9 kapeikis momatebam erT girvanqa purzed, rogorc amas
es tarifi Sveba sasursaTo sakiTxSi? da swored amitom mizezi am gaZ-
virebisa da fasebis gadidebisa, Cven uTuod sxvagan unda veZioT da
ara tarifis umniSvnelo momatebaSi.
amitom maqvs pativi uwyebis saxeliT gTxovoT ucvlelad iqmnes
miRebuli es dekreti.
Tavmjdomare. sityvis msurveli aravin aris. sityva ekuTvnis ba-
ton momxsenebels.
ivane WavWaniZe. batonebo! is azri, romelic gamoaqveyna batonma
dadianma swori ar aris. tarifis gaZvireba ar SeiZleba CaiTvalos
saqonlis gaZvirebis mizezad. didi xania, rac Cven ar gagvididebia
tarifi, magram saqonlis fasebma sagrZnoblad aiwia. miumatebT Tu
ara tarifs, saqoneli mainc Zvirdeba da amasTanave Zvirdeba rkinis
gzis Senaxvac. da Cven, rom ar miumatoT tarifs, amisTvis puris gamy-
idveli iqneba Tu sxva, igi ar ifiqrebs iafad gayidos Tavisi saqone-
li, ar moumatos mas fasi.
is tarifi, romelic wesdeba am dekretiT, aseTi didi ar aris, rom
gavlena iqonios saqonlis gaZvirebaze, rogorc aq mogaxsenaT uwyebis
warmomadgenelma. damfuZnebel krebis wevrma dadianma brZana, rom me
kidev Seurigdebodi am dekrets, rom purze, kartofilze, an saerTod
sursaT-sanovageze ar yofiliyo gadidebuli tarifio. magram me unda

494
mogaxsenoT, rom dRes Cven rkinis gzaze bevri tranziti gadis. Cven
rom SeZlebuli, mdidari saxelmwifo viyveT, sruliad ufasod ga-
vatarebdiT am tranzits, ar aviRebdiT arafers. magram Cven rkinis
gzas am saqonlis gadatan-gadmotaniT mosdis ziani; saWiroa, rom es
ziani man ainazRauros. darwmunebuli unda brZandebodeT, rom Cven
rom mdidari viyveT, davexmarebodiT mezoblebs, sul movspobdiT ga-
dasaxads, magram ubedureba is aris, rom Cven Raribi varT da ar Segvi-
Zlia gavanTavisufloT es saqoneli gadasaxadebisagan, vinaidan is
aris erTi wyaro rkinis gzis zianis asanazRaureblad. rac Seexeba da-
dianis gancxadebas pirvel moTxovnilebis sagnebis Sesaxeb, es miiRo
komisiam mxedvelobaSi, rasakvirvelia, magaliTad SeSaze da sxva sa-
gnebze datova Zveli tarifi.
vimeoreb, es yvelaferi mxedvelobaSi miRebulia da pirvel moTx-
ovnilebis sagnebze datovebulia Zveli tarifi.
Tavmjdomare. zogadi msjeloba dasrulebulia. gadavdivarT
dekretis muxlobriv ganxilvaze. gTxovT waikiTxoT.
WavWaniZe. (kiTxulobs dekrets muxlobriv. dekreti mciredi Ses-
worebiT miRebulia):
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxia: –

soc.-dem. fraqciis winadadeba damfuZ. krebis


sapropagando komisiis arCevis Sesaxeb.

sityva ekuTvnis krebis wevrs r. arseniZes.


r. arseniZe (s.-d.) marTalia yvela im socialur ara sasiamvno mov-
lenas, romelsac am ukanasknel dros hqonda adgili, Cven dRes da-
vadgineT vebrZoloT represiebiT, magram demokratiuli saxelmwi-
fosTvis, demokratiuli damfuZnebeli krebisaTvis es arc sakmarisia
da arc aris erTad-erTi umTavresi zoma. demokratia iaraRs mimar-
Tavs mxolod maSin, roca mis winaaRmdeg iaraRs aRmarTaven. demokra-
tiuli wreebisaTvis, xalxis farTe masisaTvis, misi umetesobisaTvis
upirveles yovlisa, umTavresi mniSvneloba aqvs TviT demokratiuli
ideebis ganmtkicebas, gaaRrmavebas da masSi (demokratiaSi) Segnebis
Setanas da me mgonia, rom damfuZnebeli krebis movaleobas Seadgens
miawodos xalxs yovelgvari cnobebi Tavis namuSevarze, namoqmedarze,
ara marto partiebis saSualebaT, romelnic ufro partiul brZolas
awarmoeben, aramed TviT damfuZnebeli krebis, rogorc aseTs saxeliT.
Cven movaleni varT, rom yvela im arev-darevis gamo, romelsac
sofelSi aqvs adgili, im aTasgvar Wors da provokacias daupirda-
piroT xma sinamdvilisa, im Seugnebel mcxovreblebs, romlebic Sec-
domaSi SeyavT sxva bnel elementebs. mivawodoT namdvili da naTe-
li Sexeduleba Cvens dRevandel mdgomareobaze, Cvens muSaobaze,
demokratiuli respublikisa da mis mTavrobaze.

495
me darwmunebuli var, rom aseT ganmartebas bevraT ufro didi
mniSvneloba eqneba xalxis damSvidebisa da wesierebis damyarebisaT-
vis, vinem xiStebs da zarbaznebis grials, vinaidan aseTi muSaoba ga-
namtkicebs damfuZnebli krebis ideas, mis namoqmedars, namuSevars da
mtkice safuZvels Cauyris yovelgvari gaugebrobis Tavidan asacileb-
laT da mouspobs niadags anarqiasa da gamosvlebsa.
SeiZleba dRes aseT muSaobas eweva TviTeuli damf. krebis wevri
cal-calke, magram aseT muSaobas aqvs xasiaTi erTmaneTTan davisa da
brZolisa, is ar aris mTliani Sexeduleba damf. krebis, romlis garSe-
mo trialebs misi muSaoba. es mTavari xazi muSaobisa, es umTavresi
RerZi moqmedebisa unda iqnes gadasrolili xalxSi TviT damfuZne-
beli krebis davalebiT. amitom saWiroa deputatebi midioden xalx-
Si damfuZnebeli krebis, da ara Tavisi partiis davalebiT, da yvela
kuTxeSi uxsniden xalxs yovel nabijs damfuZnebeli krebisa. am mo-
sazrebiT Cvens fraqcias Semoaqvs winadadeba airCes mcire komisia,
7 kacisagan Semdgari, miematos is prezidiums, rogorc damf. krebis
ofic. warmomadgenels da maT moagvaron es saqme, ara marto sapro-
pagandoT deputatebis wargzavniT, furclebis gamocemiT da gaacnon
xalxs damfuZnebeli krebis saxeliT damfuZnebeli krebis muSaoba da
mTavrobis moRvaweoba. aseTi muSaoba dRevandel momentSi mizanSe-
wonilia, Seefereba Cvens mdgomareobas da did sargeblobas moutans
respublikanur, demokratiuli wyobilebis ganmtkicebas (taSi).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi winadadebisa? winadadeba miRe-
bulia (komisiis wevrTa arCeva gadadebulia Semdegi sxdomisTvis).

dekreti saqarTvelos saxelmwifo bankis daarsebisa.

Tavmjdomare. Semdeg sakiTxad sdgas dekreti saqarTvelos saxel-


mwifo bankis daarsebisa. am sakiTxis Sesaxeb aris Semotanili s.-d.
fraqciis winadadeba, rom es sakanonmdeblo aqti ganxilul iqnes ara
dekretis, aramed kanon-proeqtis saxiT. vin aris winaaRmdegi am wina-
dadebisa? winadadeba miRebulia.
sityva ekuTvnis momxsenebels baton WavWaniZes.
ivane WavWaniZe. (s.-d.) damfuZnebelma krebam miiRo wesdeba saxel-
mwifo bankisa, magram am wesdebis miReba kidev ar niSnavs imas, rom
es banki gaxsnili iqneba. banki ver gaixsneba manam, sanam ar iqneba Se-
motanili kanoni mis daarsebis Sesaxeb, romelic dadasturebul unda
iqnes damfuZnebel krebis mier. da, ai, amitom exla uwyebas Semoaqvs
kanoni, rom gaxsnili iqnas banki da gaexsnas mas wesdebaSi aRniSnuli
krediti 50 milioni maneTisa, ris Semdeg is Seudgeba Tavis muSaobas.
Tavmjdomare. vis surs sityva? vin aris winaaRmdeg?. miRebulia.
muxlobrivi ganxilva moxdeba saTanado dros gasvlis Semdeg. Semdegi
momxsenebelia imnaiSvili.

496
dekreti tyibulis muSa-mosamsaxureTaTvis
1919 w. agvistos da oqtombris jamagiris
misacemaT 1.200.000 man. gadadebisa.

m. imnaiSvili. dekretSi aRniSnuli Tanxa gamoTxovilia tyibulis


maRaroebis muSa-mosamsaxureTaTvis jamagirebis misacemaT. zedmetia
imaze SeCereba Tu ra simdidres warmoadgens respublikisaTvis es
maRaroebi. didia misi mniSvneloba vaWroba-mrewvelobis aRorZinebi-
saTvis, damzadebis da kerZoT saTbob masalis mxriv CvenTvis.
samwuxaroT unda CaiTvalos, rom am maRaroebis eqsploataciis
saqme ver aris jerac mogvarebuli, ris gamo imis magivraT, rom iyos
wyaroT saxelmwifos Semosavlisa, TviT saWiroebs daxmarebas.
am garemoebisTvis mTavrobas miuqcevia yuradReba da dauniSnavs
sauwyebaTaSoriso komisia, romelsac davalebuli aqvs gamoarkvios
mdgomareoba maRaroebisa da Seadginos xarjTaRricxva da gansas-
Rvruli gegma misi eqsploataciisa. saubeduroT komisias es muSaoba
jer ar dausrulebia da amitom mTavrobas uxdeba jamagirebis saxiT
kvlav gauwios daxmareba maRaroebis muSebs da amnairad es simZime
awveba jer kidev xazinas.
dekretSi aRniSnuli Tanxa aris gamoTxovili muSa-mosamsaxureTa
agvistos da seqtembris jamagirebis dasakmayofileblaT. rogorc xe-
davT es isedac dagvianebulia da amitom uwyeba Semodis TxovniT, rom
exla mainc iqnes isini dakmayofilebuli.
safinanso komisiam erTxmaT miiRo es dekreti, saxelmwifo kon-
trols araferi aqvs amis sawinaaRmdego, mxolod gamosTqvams survi-
ls raTa am komisiis muSaobam ufro Cqaris tempiT iwarmovos. komi-
siam gegmis saWiroeba aucileblad aRiara da kontrolis moTxovnas
mxars uWers, imedi gvaqvs, rom sauwyebaTaSoriso komisia axlo moma-
valSi daamTavrebs da ase es maRaroebi gaxdeba saxelmwifos Semosav-
lis mudmiv wyaroT.
Tavmjdomare. sityva ekuTvnis krebis wevrs baton nikolaZes.
n. nikolaZe. (n.-d.) batonebo! me ar gaxlavar winaaRmdegi xarjis
gacemisa. magram unda mogaxsenoT, droa gamovarkvioT, rodemdis vi-
moqmedebT im sineliT, im sistemiT, romliTac aqamdis vmoqmedobdiT?
am saSinel gaWirvebis dros, iseTi simdidre, rogoricaa tyibulis sa-
naxSire da bevri mgzavsi sxva, rCeba sruliad umoZraod. gagaxsenebT
im moxsenebas, romelic gagikeTeT sworeT am erTi wlis winad, roca
germaniidan davbrundi. maSin mogaxseneT, rom finansiuri da ekonomi-
uri mdgomareoba Cveni qveynisa ar gaumjobesdeba, sanam ar gveqneba sa-
kuTari warmoeba da mrewveloba. gavida aseTi didi dro, mdgomareo-
ba ki isev iseTia. araviTari cvlileba ar momxdara warmoebis saqmeSi,
arc sxva sferoSi, garda amisa, rom rogorc mogaxsenaT miwaT-moq-
medebis ministrma, cotaT gaZvirda miwis damuSaveba purisa da simin-
dis Tesvis saxiT. eseigi iseTi warmoeba, romelic yvelaze ufro nak-

497
lebi sargeblobis momcemia qveynisTvis. Cven mzian qveyanaSi SeiZleba
ganviTardes iseTi warmoeba, romelic meti xeiris momcemia, vidre
puri. Sromis ekonomia moiTxovs vawarmovoT, vTesoT da moviyvanoT
is, rac met mogebas mogvcems. rasakvirvelia, dRes roca Sekrulia gze-
bi, iZulebuli varT puric vTesoT, magram Cveni qveynisTvis saukeTeso
momgebiani saqme iqneboda moyvana imisa, rasac „kulturul mcenares“
eZaxian, magaliTad bamba, venaxi da sxva, romelic ver ibadeba ruseTSi,
arc sxva civ qveynebSi.
ai naxSiris saqme. mTeli Savi da Suamdebare zRvis are-mare moiTx-
ovs naxSirs. naxSiri aris Zviri da saWiro nawarmoebi. Cveni mdgo-
mareoba ar gamokeTdeba sanam sakmarisad ar ganvaviTarebT naxSiris
saqmes da miT ar gavaiafebT fraxts. mTeli aReb-micemoba, saqonlis
gacvla-gamocvla damyarebulia fraxtze, romelsac marTavs naxSiris
fasi. es ori weliwadia rac Tavisufleba SeviZineT da am did saqmes
yuradRebas ar vaqcevT. Tqven gqondaT xelsayreli winadadeba ger-
maniisagan Sesaxeb tyibulis naxSirisa, magram ver SeasruleT. Torem,
rom SegesrulebiaT, Cveni valiuta dRes sul sxva iqneboda, valiutaze
bevri iyo naTqvami sademagogioT, bevri iseTi Semcdari azri, rome-
lic xalxSi ar unda yofiliyo gatanili. mogexsenebaT yvelas, visac
ekonomiuri mecniereba Seuswavlia, rom valiuta aris termometri,
warmomadgeneli imisa, Tu romel qveyanaSi gaziduli saqoneli ram-
denad aRemateba, an naklebia Semozidulze. sanam Cven ar movaxerxebT
ise movawyoT saqme, rom meti Rirebulebis saqoneli gavitanoT, vidre
SemovitaneT, manamde Cveni valiuta iqneba susti da dacemuli. ami-
tom iseTi simdidre, rogoric aris tyibulis, an sxva qvanaxSiri unda
muSavdebodes da izidebodes gansakuTrebiT zRvis pirad. uamisod
Cveni valiuta mudam CamorCenili iqneba.
xolo naxSiris damuSaveba sakuTari ZaliT Cven ar SegviZlia.
mTavrobas bevri saqme aqvs da ver usayvedurebT, rom naxSiri umoZ-
raod rCeba. Tu SarSan, magaliTad, misi damuSaveba gagvamdidrebda,
mTavrobam ki es ver moaxerxa, samduravi arc ki eTqmis, radgan didma
ruseTmac Cveulebriv pirobebSic ver SesZlo amgvari saqmis mogvare-
ba. maS ra unda vqnaT? unda mivmarToT ucxo Zalas. Cven gveubnebian
ucxoelebi: mogveciT koncesia, Cven davamuSavebT da mogebis nawils
mogcemTo. es Zneli saqme ar gaxlavT. mcodne kaci amas 24 saaTSi gad-
awyvetda da Cven ra RmerTi gagviwyra, rom Cven uwyebas, romelsac bev-
ri saWiro masala aqvs da statistikac moepoeba, ar SeuZlia am saqmis
mowesrigeba da koncesiebis gacema? am koncesias xom sarCulad edeba
is piroba, rom mTavrobas saWiroebis mixedviT neba eZleva igi ukan
gamoiyidos. Cven unda davavaloT mTavrobas, SeimuSaos zogadi gegma
– Tu ra wesiT gavceT koncesiebi Cvens bunebriv simdidreze, madnebze,
tyeebze, mdinareebze, samkurnalo wylebze da sxv. am gasaWirSi, roca
ar gvabadia warmoeba da arc Semosavali, ver gvixsnis veraviTari ga-
dasaxadi. warmoebis gaCaReba aris erTad-erTi Cveni xsna; unda movax-

498
erxoT gareT meti gavitanoT gasayidi, vidre ucxoeTs vTxovT sayid
saqonels. me es gegma SarSan mogaxseneT, magram saqme dResac uyur-
adReboT aris gadadebuli. garwmunebT, sxva gza Cveni warmatebisaT-
vis ar arsebobs, mxolod aqidan gagviCndeba saSvaleba mouaroT Cven
Tavs da SevinaxoT Cveni damoukidebloba da TviTarsebobac. marto
bonebis beWdviT Sors ver waxvalT, ar vici rodis, magram SesaZloa
sul male, srulebiT daecema bona, bona-veqsilia, da veqsilze xelis
mowera aris maxe, romelic daRupavs imas, vinc uangariSoT zed xels
awers. me TiTon Cems Tavze gamomicdia es kanoni, ara rogorc ekono-
mists, aramed rogorc kerZo pirsac. Tqven es koncesiebi unda gasceT
usaTuod, SeimuSaveT Sesaferi gegma. nu geSiniaT koncesiebis. ingli-
si da safrangeTi Cvenze ukeTes mdgomareobaSi, ufro gamocdilebi
arian, magram koncesiebs xSirad gascemen xolme da miT cxovroben. es
unda moaxdinoT rac SeiZleba saCqarod da, rasakvirvelia, im piro-
biT, rom xazina monawile iqnes mogebaSi. amiT SevZlebT Cven muSas
kargi xelfasi mivsceT da inteligenciasac mouaroT. sxvanairad Cve-
ni xalxi Tavs ver Seinaxavs. dRes arsebuli wesi didxans ver gastans.
Cveni qveyana ise mdidaria bunebrivad, rom advilad viSovniT fuls,
oRond gadawyviteT ra gzas vadgivarT, gamoarkvieT Tqveni ekonomi-
uri da finansiuri politikis plani. amas marto me ki ar girCevT, ar-
amed Tqveni partiuli ideologi b. voitinskic swored imas ambobs,
rom Tqven gakliaT ekonomiuri plani. erTaT-erTi SesaZlo plani is
gaxlavT, romlis Sesaxeb me SarSan mogaxsenebdiT. SeimuSaveT es plani
da Cvens keTildReobas sazRvari ar eqneba. Tqveni partiis ara Tu in-
teresi, – dogmatic aris – warmoebis ganviTareba ganaxorcieloT. es
dogmati, amas moiTxovs sargebloba erisa da Tqveni partiisa oRond
mosTxoveT mTavrobas saCqarod miiRos zomebi, daadges garkveul
gzas da dros nu ukargavT Seudges muSaobas.
Tavmjdomare. momxsenebelis daskvna.
n. imnaiSvili. pativcemul b. nikolaZis sityvebis Sesaxeb unda
mogaxsenoT Semdegi: Cven ar vikvebebiT iliuziebiT da gvrwams, rom
Cven mier miRebul zomebs unda hqondes realur sinamdvileSi Tav-
isi gamarTleba. arc im azris varT TiTqos marto bonebis beWdviT
SeiZlebodes umweo mdgomareobidan Tavis daxweva. maSasadame is, rac
brZana pativcemulma b-nma nikolaZem CvenTvisac udavoa. Cvenc gvr-
wams, mrewvelobis aRorZinebiT SegviZlia mxolod SevdgeT winsvlis
gzaze. pirvel yovlisa, cxadia, saWiroa warmoebis ganviTareba, ma-
gram im mdgomareobaSi, romelSiac Cven vimyofebiT, amaze mxolod
laparaki SeiZleba, vinaidan sawarmovo Zalebi da texnikuri saSuale-
bani, mTavari mamoZravebeli Zalebi ekonomiuri cxovrebisa ar mogve-
poveba da amitom aseT perspeqtivebs b-n nikolaZesTan erTad, samwux-
arod, ver davisaxavT jer-jerobiT. isic udavoa, rom Cven SegviZlia
gamovasworoT finansiuri mdgomareoba eqsportis gaumjobesobiT
da gadidebiT da valiutis SeqmniT. magram is receptebi, romleb-

499
sac gvawvdidnen da exlac b-ni nikolaZe gvawvdis, iseTi sifrTxiliT
unda iqmnas damzadebuli, rom am receptebiT damzadebulma wamlebma
ar gvawyinos da TviT Cven ar mogvspos. (gvazava: amitom gadavdvaT
xuTi wliT?).
sakiTxi koncesebis Sesaxeb bevrjel yofila aq msjelobis sagnad.
Cven mzad varT mivceT saSualeba ucxoelebs, Tu isini moisurveben,
gaaCaRon CvenSi warmoeba da am mxriT sakuTari interesebic daicvan
da Cven ekonomiur warmatebasac xeli Seuwyon.
amisaTvis droa saWiro da Cven imedi gvaqvs, roca saamiso pirobe-
bi Seiqmneba, Cveni qveynis ekonomiuri ganviTareba Cqari tempiT wava
win. (veSapeli: es xom fatalizmia!) Cvenc vambobT, unda gvqondes ge-
gma ekonomiuri politikis, magram ar SegviZlia marto qaRaldze
davweroT es da amiT davkmayofildeT. Cven Cveni nabijebi ise unda
gadavdgaT, rom uzrunvelyofili viyoT, raTa maT praqtikuli Sede-
gebi moyves.
kerZod, arsebiTad, dekretis winaaRmdegi b-n nikolaZes, me mgonia,
araferi ar uTqvams. da amitom gTxovT dekreti ucvlelad miiRoT.
Tavmjdomare. gsurT Tu ara muxlobriv ganxilvaze gadavideT?
vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris, gTxovT waikiTxoT sa-
Tauri da pirveli muxli.
momxsenebeli (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi? winaaRmdegi aravin aris. mux-
li miRebulia. gTxovT waikiTxoT Semdegi muxli.
momxsenebeli (kiTxulobs).
Tavmjdomare. vin aris winaaRmdegi meore muxlisa? winaaRmde-
gi aravin aris, muxli miRebulia. uyri kenWs mTlianad dekrets. vin
aris momxre dekretisa? dekreti miRebulia da gadaecema saredaqcio
komisias.
Tavmjdomare. Semosulia s.-d fraqciis winadadeba, rom sxdoma
gagrZeldes 4 saaTamde. vin aris winaaRmdegi? miRebulia. aris agreTve
s.-d. fraqciis winadadeba, rom am sxdomaze arCeul iqmnas saxelmwifo
bankis mmarTvelobis da amave bankis sabWos wevrTa saarCevno-sare-
komendacio komisia. winadadeba miRebulia. sxdoma grZeldeba. asarCe-
via 7 kaci. dasaxelebulia 4. 3 dasaxelebulia soc.-dem. fraqciis mier,
1 soc.-federalistTa fraqciis mier. social-demokratiuli fraqcia
asaxelebs Semdegs pirebs: arseniZes, gomarTels da silibistro ji-
blaZes. soc.-federalistTa fraqcia asaxelebs giorgi lasxiSvils.
(erov.-dem. da soc.-rev. adgenen werilobiT kandidatebs). Tavmjdo­
mare: er.-dem. fraqcia asaxelebs b-n gvazavas, soc.-revoliucionere-
bi asaxeleben b-n gobeCias. aris sul dasaxelebuli eqvsi kaci mxolod
(xmebi: veSapeli?) mesmis. veSapeli (sicili) werilobiT unda iyos
dasaxelebuli. (er.-dem. SeaqvT werilobiT veSapelis kandidatura).
Tavmjdomare. nac.-dem. fraqcia me-7 wevrad asaxelebs gr. veSa-
pels (sicili). radgan sxva kand. ar aris.

500
arCeuli arian am rigad Semdegi pirebi: arseniZe, gomarTeli, ji-
blaZe, lasxiSvili, gvazava, gobeCia da veSapeli.
exla neba momeciT mogaxsenoT saboloo teqstebi, romelic sas-
wrafod misaRebi arian.
sityva ekuTvnis gr. naTaZes.
gr. naTaZe. (kiTxulobs dRiur wesrigis, 1, 2 da 3 muxlSi aRniSnul
kanonTa saboloo teqstebs, romelsac kreba amtkicebs).
Tavmjdomare. Semdegi sakiTxis Sesaxeb sityva ekuTvnis iv. Wav­
WaniZes.
ivane WavWaniZe. saSemosavlo gadasaxadis, mosawesrigeblad dRem-
de Cven vsargeblobdiT da vxelmZRvanelobdiT im gadasaxadis nusx-
iT, romelic Sesworebuli da damtkicebuli iyo droebiT mTavro-
bis mier. magram is normebi, romelic SemuSavebuli iyo im droindel
pirobebis mixedviT, sruliad gamousadegaria dRevandel garTule-
bul pirobebSi. yvelaze ufro adre simwvave am gadasaxadebisa igrZno
TviT muSaTa klasma da jamagirian moxeleebma. arsebul kanonis mixed-
viT gadasaxadi dawesebuli iyo Semosavlis da mixedviT. iyo dawesebu-
li Semosavlis minimumSi, visac magaliTad Semosavali qonda.
Tavmjdomare. ukacravad, batono momxsenebelo. gancxadebaa Semo-
suli, rom qvorumi ar ariso. gTxovT gamoarkvioT aris Tu ara qvoru-
mi? (qvestorebi iTvlian) qvorumi ar yofila. sxdoma dasrulebulia.
gTxovT moisminoT axla momaval sxdomis dRiuri wesrigi.
mdivani gr. naTaZe. (kiTxulobs Semdegi sxdomis dRiur wesrigs).
sxdoma ixureba 3 saaT. da 40 wuTze.

501
pirTa saZiebeli

a
abaSiZe _ xonis sasamarTlos yofili boqauli 267
abeli _ (ebr. ‫„ הבל‬abeli“ _ tirili), bibliuri personaJi, adamisa da
evas meore vaJi, mwyemsi 214
adeiSvili _ yaCaRi 105
avaliani svimon lukas Ze _ istorikosi, ekonomisti. daamTavra
quTaisis gimnazia da odesis universitetis istoria-filologiis
fakulteti (1904). odesis universitetis privat-docenti, 1916-1918
ww-Si iyo petrogradis universitetis privat-docenti, xolo 1919
wlidan _ Tbilisis saxelmwifo universitetis profesori. (1909-1916)
TanamSromlobda presaSi redaqtorobda gazeTs „Южный кооператив“.
muSaobda saqarTvelos demokratiuli respublikis finansTa da
vaWroba-mrewvelobis ministris amxanagad (moadgiled) (1919-1920).
Tavisi wvlili Seitana saqarTvelos demokratiuli respublikis
droebiTi fulis niSnis (bonis) damkvidrebasa da stabiluri kursis
SenarCunebaSi. (1921-1922) iyo Tbilisis politeqnikuri institutis
direqtori 327
avetisiani markoz torosis Ze _ moangariSe, saqarTvelos demokra-
tiuli respublikis parlamentis wevri daSnakcuTiunis partiis
saxeliT, damfuZnebeli krebis wevri 183, 184
aznaurovi _ moqalaqe 68
ananievi _ quTaiseli vaWari 200
anCabaZe _ eqimi, erovnul-demokratiuli partiis wevri 148
anjafariZe giorgi nestoris Ze _ iuristi, advokati, 1905 wlidan
rsdmp-s wevri. swavlobda moskovis universitetSi. 1917 wlis Teber­
vlis revoluciis Semdeg iyo baTumis muSaTa da jariskacTa deputa-
tebis sabWos Tavmjdomare. 1917 wlis noemberSi airCies saqarTvelos
erovnuli sabWos wevrad, 1918 wlis Tebervlidan amierkavkasiis sei-
mis wevria, 1919 wlis 12 marts airCies saqarTvelos demokratiuli
respublikis damfuZnebeli krebis wevrad social-demokratiuli mu-
SaTa partiis siiT. iyo krebis sabiujeto safinanso komisiis wevri;
1920 wels arCeul iqna baTumis qalaqisTavad; monawileobas iRebda
1924 wlis ajanyebaSi 90, 93, 129
arseniZe raJden maTes Ze _ politikuri moRvawe, iuristi, publi-
cisti. quTaisis sasuliero seminariis dasrulebis Semdeg swavlob-

503
da iurievis (tartus) universitetis iuridiul fakultetze. qar­
TvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis quTaisis
ganyofilebis namdvili wevri, erovnuli sabWosa da damfuZnebeli
krebis wevri, social-demokrati.monawileoba miiRo 26 maisis aqtis
SemuSavebis procesSi. aqtiur saqmianobas eweoda partiis central-
ur komitetSi. garkveuli periodi muSaobda partiis mTavari period-
uli organos _ gazeT „erTobis“ redaqtorad. 1919 wlis TebervalSi
arCeul iqna saqarTvelos damfuZnebeli krebis wevrad, sadac ikaveb-
da iuridiuli da sakonstitucio komisiis Tavmjdomaris posts, 1921
wlis saqarTvelos konstituciis ZiriTadi principebi swored misi
SemuSavebulia. 1920 wlis 2 ianvridan oficialurad daikava demokra-
tiuli respublikis iusticiis ministris posti, iyo araerTi samarT-
lebrivi reformis avtori, iniciatori 176, 184, 190, 229, 235, 240, 242,
245, 270, 282, 285, 342, 345, 351, 409, 435, 461, 466, 490, 495, 500, 501
ardiSvili _ savaraudod, sursaTis momaragebis komitetis TanamS-
romeli 427
asaTiani aleqsandre samsonis Ze _ iuristi, Jurnalisti, swav-
lobda moskovis komerciul institutSi ekonomikis specialobiT,
daasrula peterburgis universitetis iuridiuli fakulteti.
erovnul-demokratiuli partiis erT-erTi damfuZnebeli, mTavari
komitetis wevri. 1918 wlidan erovnuli sabWos wevri, arCeuli iyo
adgilobrivi mmarTvelobisa da TviTmmarTvelobis komisiis mdivnad,
safinanso-sabiujeto komisiis wevrad, 1919 wlidan saqarTvelos
damfuZnebeli krebis deputatia, sxva wevrebTn erTad warmoadgenda
edp-s fraqcias. yrilobaze airCies Tavmjdomaris, spiridon kedias,
moadgiled. Sedioda krebis sabiujeto-safinanso, Sromis, agrarul
da sameurneo komisiebSi 21, 27
asaTiani levan giorgis Ze _ senatis wevri, nafici veqili, 1918 w-is
dekemberSi arCeul iqna Tbilisis mazris xmosnad. 1919 wels damfuZne-
belma krebam airCia senatis wevrad. muSaobda samoqalaqo samarTlis
sakasacio departamentis senatorad. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTx-
vis gamavrcelebeli sazogadoebis Tbilisis ganyofilebis wevri.- 236
asaTiani _ leCxumis mazris mcxovrebi 22, 23, 25
axvlediani _ quTaisis mazris komisari (mokles sofel gvajaras max-
loblad) 23,26, 260,261
axvlediani _ studenti 174

b
baraTaSvili iese (ioseb, osiko) aleqsandres Ze _ advokati,
sazogado da politikuri moRvawe, qarTvelTa Soris wera-kiTxvis
gamavrcelebeli sazogadoebis wevri. daamTavra peterburgis uni-
versitetis iuridiuli fakulteti. saqarTvelos socialist-fed-

504
eralistTa partiis liderTagani, partiis mTavari komitetis wev-
ri, 1918 wlis maisSi airCies damoukidebeli saqarTvelos erovnuli
sabWos Tavmjdomaris moadgiled. miuxedavad imisa, rom emxroboda
saqarTvelos federaciul mowyobas, mxari dauWira saqarTvelos, ro-
gorc unitaruli sistemis saxelmwifos aucileblobas; asrulebda
iusticiis ministris movaleobas, 1919-1921 ww.-Si iyo damfuZnebeli
krebis wevri da soc. fed. fraqciis warmomadgeneli; iyo “saqarTve-
los demokratiuli respublikis sakonstitucio safuZvlebis Semd-
geni komisiis“ wevri, aqtiurad monawileobda saqarTvelos pirveli
konstituciis meTeqvsmete Tavis „saxelmwifo da eklesia“ SemuSavebis
procesSi 8, 138, 273, 292, 296, 469
baraTovi, baratovi nikoloz nikolozis Ze _ moxaliseTa armi-
is warmomadgeneli, ruseTis armiis kavaleriis general-leitenanti,
samxreT ruseTis SeiaraRebuli Zalebis mTavarsardlis _ denikinis
warmomadgeneli amierkavkasiaSi 187, 188, 193
baxtaZe anton simonis Ze _ xonis mcxovrebi 263, 278, 279
baxtaZe evgeni simonis Ze _ xonis mcxovrebi 278, 279
baxtaZe luka lukas Ze _ nafici veqili, xoneli reaqcioneri 259, 260
beriSvili pavle abramis Ze _ social-demokratiuli muSaTa
partiis wevri, ganaTleba miiRo onis samoqalaqo saswavlebelSi,
Semdeg swavla ganagrZo baqos teqnikur saswavlebelSi liTonis da-
muSavebisa da xaratis specialobiT. swavlis periodidanve Caeba so-
cial-demokratiuli partiis muSaobaSi gawevrianda masSi. 1917 w-is
revoluciis Semdeg muSaobda amierkavkasiis demokratiul feder-
aciul respublikaSi profkavSirebis sabWoSi, Semdeg ki saqarTvelos
demokratiul respublikaSi. airCies damfuZnebeli krebis wevrad.
muSaobda Sromis saministroSic. sabWoTa okupaciis dros monawil-
eobas iRebda saokupacio ZalebTan brZolaSi, mogvianebiT winaaRmde-
gobis moZraobaSi. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebe-
li sazogadoebis Tbilisis ganyofilebis wevri 206, 207
bernacki (bernadski) mixeil vladimiris Ze _ rusi mecnier-ekono-
misti, kerenskis, denikinisa da vrangelis droebiTi mTavrobis finan-
sTa ministri 1917-23 ww. samoqalaqo omis dros qaRaldis fulze xels
awerda 431
beruCiSvili _ vaWari 23
burjanaZe _ xonis yofili miliciis ufrosi 282, 284

g
gabaSvili revaz aleqsandres Ze _ publicisti, saqarTvelos
erovnul-demokratiuli partiis erT-erTi damfuZnebeli. (qarTveli
mwerlisa da sazogado moRvawis, ekaterine gabaSvilis ufrosi vaJi),

505
1902 daamTavra Tbilisis saTavadaznauro gimnazia. swavla belgiaSi,
lieJis montefiores saxelobis eleqtroteqnikur institutSi ga-
nagrZo, (ar dausrulebia). 1907 Cairicxa peterburgis universitetis
maTematikur fakultetze, Semdeg gadavida qimiur ganyofilebaze.
Tumca studentur mRelvarebaSi monawileobis gamo universitetidan
gairicxa. 1911 w-dan cxovrobda TbilisSi, eweoda sazogadoebriv
saqmianobas. 1912 wels TanamoazreebTan erTad daaarsa da xelmZRvan-
elobda yovelkvireul Jurnal „kldes“ (1912-15 ww.), 1915 wlidan ki
yoveldRiur gazeT „saqarTvelos“. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTx-
vis gamavrcelebeli sazogadoebis, TavadaznaurTa sakrebulosa da
misi „miwaTmoqmedebis komisiis“, „saTavadaznauro banki“-s wevri.
sxvadasxva dawesebulebebidan SeiZina da qarTvel glexebs usasyid-
lod gadasca 52 aTasi desetina miwa. Seqmna ramdenime kooperaciuli
gaerTianeba – siRnaRis mazris meTamabqoeoba, mTiuleTis mecxvareoba
„mwyemsi“, „didi lilos merZeveoba“ da sxva. 1917 w-is noemberSi monaw-
ileobda saqarTvelos pirveli erovnuli yrilobis muSaobaSi. iyo
saqarTvelos erovnuli sabWos wevri 1918 wlidan edp-s siiT, arCeu-
li iyo sabWos gzaTa komisiis SemadgenlobaSi. iyo parlamentis wevri
erovnul-demokratiuli partiis qvotiT 66, 98, 127, 163, 164
gardavaZe varlam mixeilis-Ze _ xonis mcxovrebi 277
gardafxaZe _ leCxumis mazris mcxovrebi 25, 27
gegeWkori evgeni petres Ze _ politikuri, saxelmwifo da sazoga-
do moRvawe, qarTuli social-demokratiis erT-erTi lideri, iuris-
ti. daamTavra moskovis universitetis iuridiuli fakulteti. aqti-
urad monawileobda studentur moZraobaSi. iyo qarTvel studentT
saTvistomos ucvleli Tavmjdomare. 1903 gawevrianda rsdmp-Si. par-
tiaSi momxdari ganxeTqilebis dros e. gegeWkorma menSevikebis mx-
are daikava. 1907-1912 ww-Si iyo III mowvevis saxelmwifo saTaTbiros
deputati quTaisis guberniidan da social-demokratiuli fraqciis
erT-erTi lideri, k. CxeiZesTan erTad. icavda poloneTisa da fine-
Tis saxelmwifoebriv uflebebs, sistematurad TanamSromlobda so-
cial-demokratiul gamomcemlobebTan. mWidrod TanamSromlobda
antantis blokis diplomatebTan. iyo moTave kavkasiuri (somxeT-saqa-
rTvelo-azerbaijan-mTielebis) konferenciebisa. man araerTxel iTa-
maSa Suamavlis roli somxebsa da azerbaijanelebs Soris. miaCnda ra,
rom erTiani kavkasia iyo damoukideblobis dacvis mTavari piroba.
iyo pirveli respublikis sagareo saqmeTa (1918-1919) da iusticiis
ministri (12 marti, 1921), amierkavkasiis komisariatis Tavmjdomare,
amierkavkasiis mTavrobis (seimis) Tavmjdomare, ruseTis saxelmwifo
saTaTbiros deputati. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebe-
li sazogadoebis wevri 51, 57, 71, 276, 320
gegeWkori aleqsi (saSa) _ qarTveli bolSeviki, revolucioneri,
partiuli da saxelmwifo moRvawe. 1905-1907 wlebis revoluciis aq-

506
tiuri monawile. bolSevikuri teroristuli jgufebisa da razmebis
organizatori da xelmZRvaneli amierkavkasiaSi. 1908 wlidan rsd-
mp-s bolSevikuri frTis wevri. 1917 wels Seqmna bolSevikTa quTai-
sis biuro. imave wels iyo duSeTis bolSevikuri ajanyebis xelmZR-
vaneli. 1919 wlidan iyo CrdiloeT kavkasiaSi moqmedi bolSevikuri
SeiaraRebuli razmis meTauri. iyo saqarTvelos gasabWoebis aqtiuri
monawile. 1921 wels iyo Tbilisis revkomis Tavmjdomare da saqarT-
velos revkomis wevri 400, 405
gelazarovi anton stefanes Ze _ sasamarTlo palatis bralmdebe-
li prokurori, qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazo-
gadoebis wevri 175
gelovani SamSe _ Tavadi, leCxumis mazris axal-Walis mcxovrebi 25,
26, 27, 174, 230
gvazava giorgi beJanis Ze _ iuristi, mwerali, mTargmneli, publi-
cisti, qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis
wevri. daamTavra moskovis saimperatoro universitetis iuridiuli
fakulteti. muSaobda advokatad, TanamSromlobda qarTul da ru-
sul presaSi. saqarTvelos erovnul-demokratiuli partiis erT-er-
Ti damfuZnebeli; 1917 wels Sedioda amierkavkasiis gansakuTrebul
komitetTan Seqmnil erovnebaTa sabWos SemadgenlobaSi; 1917 wels aq-
tiurad monawileobda saqarTvelos erovnuli yrilobis muSaobaSi,
airCies erovnuli sabWosa da misi aRmaskomis wevrad; 1919 wlidan iyo
damfuZnebeli krebis wevri, edp-is saparlamento fraqciis lideri,
sakonstitucio komisiis wevri da mdivani, konstituciis saredaqcio
komisiis wevri, aseve Sedioda krebis (parlamentis) sareglamento
da sagareo saqmeTa komisiebSi. 1920 wels gamosca naSromi „ZiriTadi
principebi sakonstitucio uflebisa“ 146, 148, 173, 193, 210, 212, 217,
219, 220, 224, 229, 231, 235, 237, 238, 248, 250, 253, 254 ,262, 263, 264, 269,
292, 294, 295, 308, 310, 312 ,313, 320, 343, 366, 379, 381, 387, 388, 392, 398,
406, 409, 410, 429, 434, 446, 455, 456, 457, 466, 475, 485, 486, 500, 501
gvelesiani iosebi _ qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli
sazogadoebis wevri 165
gvelesiani grigol ivanes Ze _ iuristi, social-federalisti.
ganaTleba quTaisis klasikur gimnaziaSi miiRo, Semdeg warCinebiT
daamTavra moskovis universitetis iuridiuli fakulteti. swav-
lobda parizis socialur mecnierebaTa skolaSi. studentobidan
eweoda publicistur saqmianobas, aqveynebda werilebs „iveriaSi“.
iyo quTaisis qalaqis sabWos wevri. 1905 airCies quTaisis qalaq-
isTavis moadgiled. saqarTvelos demokratiuli respublikis mTav-
robaSi, iyo iusticiis ministris moadgile. 1919 wlis 7 oqtombers
damfuZnebelma krebam saqarTvelos senatis wevrad airCia, muSaobda
senatis samoqalaqo sakasacio departamentSi. iyo qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri. sabWoTa okupaci-

507
is Semdeg darCa saqarTveloSi. muSaobda sabWoTa saqarTvelos fi-
nansTa saministroSi 236
giorgaZe grigol timoTes (kimoTes) Ze _ politikosi, istoriko-
si, iuristi, publicisti, daamTavra quTaisis sasuliero seminaria,
swavlobda tartusa da odesis universitetebSi. 1909 daamTavra
xarkovis univeristetis iuridiuli fakulteti. 1905-1920 ww-Si iyo
social-demokratiuli partiis wevri. 1909-1910 ww.-Si _ gaz. „fo-
nis“ redaqtor-gamomcemeli (quTaisi). 1918 wlis aprilSi dainiSna
amierkavkasiis federaciuli respublikis samxedro ministrad. 1918
wlis 26 maiss damoukideblobis gamocxadebis Semdeg dainiSna samxe-
dro ministrad, damfuZnebeli krebis wevri social-demokratiuli
partiidan, 1920 wels dainiSna baTumis olqSi mTavrobis warmomad-
genlad. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoe-
bis wevri, quTaisis guberniis komisari 35, 67, 92, 210, 211, 235, 250,
290, 317, 341, 342, 482, 486
gobeCia ivane pavles Ze _ socialist-revolucioneri, nafici veqi-
li. ganaTleba peterburgis universitetSi miiRo, sadac iuridi-
uli fakulteti daamTavra. ruseTis socialist-revolucionerTa
partiaSi saqmianobas peterburgis muSaTa organizaciebSi eweoda.
iyo quTaisis sagubernio aRmasrulebeli komitetis Tavmjdomar-
is moadgile, quTaisis muSaTa da jariskacTa sabWos Tavmjdomaris
moadgile,kavkasiis jariskacTa samxareo sabWos wevri, quTaisis gu-
berniis komisari, kavkasiis jariskacTa sabWoebis yrilobebis del-
egati.monawileobda saqarTvelos pirvel erovnul yrilobaSi da
xelmZRvanelobda yrilobis erovnuli sakiTxis seqciis muSaobas.
erovnuli sabWos wevri 1917-1921 ww., saqarTvelos respublikis dam-
fuZnebeli krebis wevri. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcele-
beli sazogadoebis wevri 33, 34, 35, 37, 38, 39, 40, 48, 50, 72, 73, 77, 93,
94, 103, 105, 107, 110, 111, 113, 194, 308, 319, 320, 321, 353, 354, 356, 357,
358, 359, 361, 364, 365, 366, 411, 500, 501
gogebaSvili iakob simonis Ze _ qarTveli pedagogi, mecnieruli
pedagogikis fuZemdebeli saqarTveloSi, publicisti, sabavSvo mwer-
ali da sazogado moRvawe. daamTavra Tbilisis sasuliero seminar-
ia, 1861 wels swavla gaagrZela kievis sasuliero akademiaSi, para-
lelurad universitetSi sabunebismetyvelo disciplinebSi ismenda
leqciebs. janmrTelobis gamo 1863 wels dabrunda saqarTveloSi.
aswavlida Tbilisis sasulieri saswavlebelSi. i. gogebaSvili ica-
vda realuri ganaTlebis upiratesobas formalurTan SedarebiT.
gansakuTrebiT didia misi Rvawli qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gam-
avrcelebeli sazogadoebis daarsebasa da saqmianobaSi. iakob goge-
baSvilma CvenSi pirvelma wamoayena aRmzrdelobiTi swavlebis idea,
xolo swavlebis principebad _ Segnebuloba da aqtiuroba, siste-
maturoba da Tanamimdevroba, misawvdomoba da TvalsaCinoeba. gan-

508
sakuTrebiT aRsaniSnavia gogebaSvilis saskolo saxelmZRvaneloebi.
„qarTuli enis anbani da pirveli sakiTxavi wigni moswavleTaTvis“
(1865), „bunebis kari“ (1868), „deda ena“ (1876), „ruskoe slovo“ (1887),
romlebmac didi roli iTamaSes axali qarTuli saliteraturo enis
ganviTarebasa da damkvidrebaSi da romelTa principzea Sedgenili
qarTuli skolebis dawyebiTi klasebSi moqmedi qarTuli da rusuli
enis saxelmZRvaneloebi 143, 388
goderiZe _ xonis gamgeobis TanamSromeli 282
gomarTeli ivane gedevanis Ze _ eqimi, mwerali, publicisti, kri-
tikosi. swavlobda Tbilisis saTavadaznauro saswavlebelSi, Semdeg
1894 w. oqros medliT daamTavra Tbilisis me-2 gimnazia. amave wels
Cairicxa moskovis saimperatoro universitetis samedicino fakulte-
tze. paralelurad, Seudga fsiqologiis, istoriis, literaturis,
filosofiis Seswavlas da daiwyo publicisturi moRvaweoba. igi
TanamSromlobda qarTul presaSi _ „iveriaSi“, „kvalSi“, „jejil-
sa“ da „moambeSi“, aqveynebda mxatvrul da istoriul-publicistur
statiebs. 1906 wels ruseTis pirveli saxelmwifo saTaTbiros depu-
tatad airCies social-demokratiuli partiidan. man gansakuTrebuli
politikuri aqtiuroba 1917 w-dan daiwyo. iyo saqarTvelos demokra-
tiuli respublikis erovnuli sabWosa da damfuZnebeli krebis wevri,
(social-demokratiuli partia), „mesame dasis“ wevri, „alioneli“).
mmarTveli social-demokratiuli partiis erT-erTi gamorCeuli
ideologi. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazoga-
doebis gamgeobis wevri 49, 67, 138, 167, 168, 171, 172, 500, 501
gopaZe _ eqimi, gansakuTrebuli rwmunebuli TbilisSi 17
guruli zaqaria daviTis Ze _ erovnuli sabWos wevri 1918 wlidan;
1919 wlidan damfuZnebeli krebis wevri social-demokratiuli parti-
is siiT, saxalxo gvardiis Stabis wevri. muSaobda social-demokrati-
uli partiis centralur komitetSi 51, 52, 67, 68, 81, 82, 85, 88, 107, 358
gurjua vasil giorgis Ze _ social-demokrati, ganaTleba miiRo
quTaisis sasoflo saswavlebelSi, sadac Seiswavla agronomis pro-
fesias. 1902 wlidan CaerTo ganmaTavisuflebel moZraobaSi da gax-
da ruseTis social-demokratiuli partiis „menSevikuri“ fraqciis
wevri. 1905 wels aqtiurad monawileobda revoluciur moZraoba-
Si afxazeTSi, gudauTaSi. saqarTvelos damoukideblobis gamocxa-
debis Semdeg, delegirebuli iyo afxazeTSi avtonomiuri mmarTve-
lobis Camosayalibeblad. iyo seimis deputati, afxazeTis erovnuli
sabWos, wevri, saqarTvelos erovnuli sabWosa da damfuZnebeli kre-
bis wevri 141, 142
golua _ vaWari 145

509
d
dadeSqeliani sandro _ yofili marSali 23
dadiani (teqstSi zogan didiani) samson platonis Ze _ poli-
tikuri da sazogado moRvawe, dramaturgi, kritikosi, iuristi.
daamTavra quTaisis realuri saswavlebeli da peterburgis uni-
versitetis iuridiuli fakulteti (1908). iyo saqarTvelos so-
cialist-federalistTa partiis e. w. meore Taobis TvalsaCino
warmomadgeneli. 1913 ukve Sedioda partiis aqtiur birTvSi.1917
wels dadiani monawileobda qarTuli partiebis interpartiul
SekrebaSi. noemberSi Semdgar pirvel erovnul yrilobaze airCies
erovnuli sabWos wevrad da mdivnad soc-fed. partiidan. 1918 wlis
ivnisidan iyo damoukidebeli saqarTvelos umaRlesi sakanonmdeb-
lo organos erovnuli sabWos wevri. Sedioda soc-fed.partiis sa-
parlamento fraqciaSi. 1919 wlis agvistos damatebiTi arCevnebis
dros,airCies saqarTvelos damfuZnebeli krebis wevrad. mniSvnelo-
vani wvlili Seitana saqarTvelos pirveli konstituciis SemuSave-
bis procesSi.Sedioda „saqarTvelos demokratiuli respublikis
sakonstitucio safuZvlebis Semdgen komisiaSi“. s. dadians daevala
konstituciis erT-erTi Tavis _ „erovnul umciresobaTa uflebebis
SesaxebSemuSaveba,romelic konstituciis meToTxmete Tavis saxiT
ganxorcielda. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazo-
gadoebis Tbilisis ganyofilebis wevri 184, 218, 221, 226, 229, 231, 309,
312, 359, 361, 362, 404, 412,479, 482, 485, 486, 492, 494
dadiSkeliani levan (dadeSqeliani levan) _ leCxumis mcxovrebi
25, 26, 27, 176
daviTxaniani, (daviTxanianci) daviT grigolis Ze _ politikosi,
swavlobda erevnis saeparqio skolaSi, Semdeg daamTavra tfilisis
komerciuli saswavleblis kursi, 1914 wels ki laifcigis komerci-
uli institutis politekonomiis fakulteti. swavlis dasrulebis
Semdeg dabrunda tfilisSi; iyo „daSnakcutiunis“ saqarTvelos cen-
traluri komitetis wevri. 1919 wels airCies qalaq Tbilisis sabWos
xmosnad. 1918 wlis manZilze iyo saqarTvelos demokratiuli respub-
likis parlamentis wevri daSnakcuTiunis partiis saxeliT, 1919 wli-
dan saqarTvelos respublikis damfuZnebeli krebis wevri. 1919 wlis
7 noembers uari Tqva deputatis mandatze. iyo somxeTis respublikis
sursaTisa da momaragebis saministros rwmunebuli saqarTveloSi.
1921 wels, saqarTvelos demokratiuli respublikis sabWoTa ruse-
Tis mier okupirebis dros, datova saqarTvelo 183, 184
deviZe p. _ xonis socialur-demokratTa komitetis Tavmjdomare 72, 77
denikini anton ivanes Ze _ rusi generali, mxedarTmTavari, TeTri
moZraobis lideri.1917 april-maisSi iyo umaRlesi mTavarsardlis
Stabis ufrosi, Semdeg – dasavleTis da samxreT-dasavleTis fron-

510
tebis sardali. i. 1918 Semodgomaze gaxda „samxreT ruseTis Sei-
araRebuli Zalebis“ mTavarsardali da ruseTis umaRlesi mmarTvelis
admiral a. kolCakis moadgile. denikini icavda „mTliani da ganuy-
ofeli“ ruseTis principebs da ar cnobda carizmis damxobis Semdeg
aRmocenebul damoukidebel erTeulebs, maT Soris saqarTvelos; pre-
tenzias acxadebda mTel samx. qonebaze, romelic omis dros amierka-
vkasiaSi dagrovda. moiTxovda dauyovnebliv gadaecaT ruseTisTvis
TviT afxazeTi. misi samxreTis dasayrdeni amierkavkasiaSi e. w. „rusTa
erovnuli sabWo“ iyo. sakuTari Sesakrebi biuroebis meSveobiT de-
nikinma moxaliseTa armiaSi gasawvevad marto TbilisSi 4000-ze meti
oficeri aRricxa 46, 117, 119, 123, 138, 144, 147, 151, 152, 153, 156, 157,
161, 166, 187, 264, 273, 278, 321, 322, 362, 366, 372, 380, 381, 387, 388, 397,
398, 401, 402, 403, 404, 427, 478, 483, 485, 489
doborjginiZe _ satarifo palatis warmomadgeneli 244,
deniaga _ yaCaRi, mezRvaurTa kavSiris xelmZRvaneli 380

e
eliava nikoloz zurabis Ze (zogan teqstSi gvxvdeba niko ulia-
va, nika eliava) _ iuristi da Jurnalisti, daasrula moskovis uni-
versitetis iuridiuli fakulteti. 1898-1917 wlebSi rsdmp-is wev-
ri bolSevikTa fraqciidan, 1917 wlidan menSevikTa fraqciis wevri,
erovnuli sabWosa da damfuZnebeli krebs wevri, saxalxo meurne-
obis umaRlesi sabWos ekonomisti, damfuZnebeli krebis wevri (so-
cial-demokratiuli partiis siiT), Tbilisis qalaqis mouravi. qarT-
velTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis namdvili
wevri 31, 32, 116, 135, 137, 138, 236, 240, 250, 253, 286, 287, 332
eligulaSvili (eliguliSvili) ioseb aaronis Ze _ saqarTvelos
demokratiuli respublikis saxelmwifo moRvawe. daamTavra quTai-
sis realuri saswavlebeli da moskovis komerciuli instituti. iyo
sagareo vaWrobis komitetis, saqarTvelos erovnuli sabWosa da dam-
fuZnebeli krebis wevri. misi faqsimile dafiqsirebulia saqarTvelos
damoukideblobis aRdgenis aqtze. iyo saqarTvelos demokratiuli
respublikis finansTa da vaWroba-mrewvelobis ministris moadg-
ile. Sedioda dasavleT evropis qveynebSi gagzavnili samTavrobo
delegaciebis SemadgenlobaSi, romlebic saqarTvelos ekonomikuri
mdgomareobis gamosworebis mizniT sagareo valis aRebas cdilobd-
nen. 1920 wels dainiSna saqarTvelos xelisuflebis ekonomikur war-
momadgenlad parizsa da roterdamSi, ris gamoc gaTavisuflda dam-
fuZnebeli krebis wevrobidan. gasabWoebis Semdeg qveynis erovnuli
saganZuris mcvelis, eqvTime TayaiSvilis TanaSemwed dainiSna. misi xe-
lSewyobiT SeiZina saqarTvelos devnilma mTavrobam parizTan axlos,
daba levilSi mdebare mamuli da sasaxle (1922). iyo emigrant qarTvel

511
ebraelTa asociaciis Tavmjdomare. safrangeTis okupaciis periodSi
(1940-1944 ww.) gavlenian qarTvel emigrantebTan erTad mniSvnelo-
vani wvlili Seitana qarTveli ebraelebis gadarCenaSi 332, 423
emelianini _ msaxurobda mosamarTled gagraSi 90
eraZe giorgi pavles Ze _ rsdmp-s wevri baTumisa da Tbilisis
komitetebis wevri, iyo rsdmp londonis (1907) yrilobis delegati
tfilisis organizaciidan. ganaTleba miiRo Tbilisis samoqalaqo
saswavlebelSi, Semdgom Tbilisis saxelosno saswavlebelSi. 1917
wlis Tebervlis revoluciis Semdeg iyo tfilisis muSaTa da ja-
riskacTa sabWos Tavmjdomaris moadgile. 1917 wlis noemberSi air-
Cies saqarTvelos erovnuli sabWos wevrad, 1919 wels _ damfuZnebe-
li krebis wevrad (social-demokratiuli partiis siiT), 1918-1919
ww. iyo Sromis ministris moadgile, 1919 wlis bolos dainiSna
Sromisa da momaragebis ministrad da daevala sasursaTo krizisis
daZlevisTvis muSaoba. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebe-
li sazogadoebis wevri 301,421
erisTavi aslan _ Tavadi, raWis mcxovrebi 25
erekle II _ erekle bagrationi, Teimuraz II-is Ze, 1744-1762 wlebSi
kaxeTis, 1762-1798 wlebSi qarTl-kaxeTis mefe 360, 364, 388
efendievi _ amier-kavkasiis sakooperacio yrilobis sabWos wevri 427

v
vadaWkoria solomon ivanes Ze _ politikosi, ruseTis social-­
demokratiuli muSaTa partiis „menSevikebis“ fraqciis wevri, 1908
wlamde rsdmp tfilisis komitetis wevri, aralegalur gazeT „dilas“
pasuxismgebeli redaqtori. saqarTvelos demokratiuli respublik-
is erovnuli sabWosa (1918 w.) da damfuZnebeli krebis wevri (social
demokratiuli partiis saTadarigo siiT 1919 wlis maisidan.) Tbili-
sis qalaqis sabWos xmosani. demokratiuli respublikis mTvrobis
topografiis gamge. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli
sazogadoebis wevri 19, 183, 184
vandervelde emil _ (van-der-velde) belgiis muSaTa partiis
damaarsebeli da lideri. belgiis samefos iusticiis, sagareo saqmeTa
da saxalxo jandacvis ministri, meore socialisturi internaciona-
lis lideri 166
vataci _ senatori, kavkasiis mefisnacvlis TanaSemwe 27
vaSaZe Saqro _ WiaTuris federalistebis organizaciis wevri 76
vaWaraZe _ glexi, ivandidis mcxovrebi 291
veSapeli grigol giorgis Ze _ politikuri da sazogado moRvawe,
publicisti, daamTavra quTaisis klasikuri gimnazia. imave wels Cair-
icxa moskovis saimperatoro universitetis istoria-filologiur

512
fakultetze da iRebda kavkasiis saswavlo olqis stipendias. iyo
moskovis qarTvel studentTa saTvistomos erT-erTi xelmZRvaneli,
aqtiurad iyo CarTuli moskovis qarTuli koloniis kulturul-sazo-
gadoebriv cxovrebaSi. universitetis damTavrebis Semdeg iqve gaagr-
Zela swavla iuridiul fakultetze. 1917 wlis Tebervlis revoluci-
ia Semdeg dabrunda saqarTveloSi, 1917–1918 wlebSi redaqtorobda
gazeT „saqarTvelos“. aqtiurad monawileobda erovnul-demokrati-
uli partiis dafuZnebaSi, iyo partiis erT-erTi lideri. 1917 wels
arCeul iqna partiis mTavar komitetSi. imave wels am partiis siiT
airCies Tbilisis qalaqis xmosnad. iyo interpartiuli sabWos da misi
aRmasrulebeli komitetis wevri. saqarTvelos erovnul yrilobaze
(1917 wlis noemberi) airCies erovnuli sabWosa Tavmjdomaris moadg-
iled. iyo amierkavkasiis seimis wevri. 1918 TebervalSi monawileob-
da trapizonis sazavo konferenciis muSaobaSi. 1919 wlis seqtember-
Si airCies saqarTvelos damfuZnebeli krebis wevrad damoukidebeli
nacional-demokratiuli partiisagan partiis saparlamento fraqci-
is Tavmjdomared. iyo gazeT „kldis“ redaqtori, 1920 wels gazeT
„nacionalistis“, xolo 1920–1921 wlebSi gazeT „miwis“ redaqtori.
erovnul-demokratiuli partiis Tavmjdomare, 1920 wels sxvebTan er-
Tad Seqmna saqarTvelo mesakuTreTa erovnuli partia. sabWoTa ruse-
Tis mier saqarTvelos aneqsiis (1921) Semdeg monawileobda baTumSi
saqarTvelos damfuZnebeli krebis salikvidacio sxdomis muSaobaSi.
iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis
wevri 164, 183, 184, 242, 253, 282, 294, 384, 388, 392, 396, 398, 399, 400,
401,404, 411, 429, 449, 456, 467, 477, 484, 500, 501
viunikovi _ xonis gimnaziis yofili direqtori 267
voitinski vladimer savelis Ze _ rusi ekonomisti, revolucioneri.
rsdrp wevri, peterburgis komitetis wevri, peterburgis umuSevar-
Ta kavSiris organizatori da Tavmjdomare 1906-1907 ww. 434, 499

z
zandukeli _ yaCaRi 46
zoriani r. _ damfuZnebeli krebis wevri daSnakciuTunis partiidan
183, 184
zubiaSvili _ mowme, kote wereTlis mosamsaxure 69, 72, 78, 79, 80
zurabiSvili ivane ivanes-Ze _ iuristi, publicisti, mTargmneli,
sazogado da politikuri moRvawe, saqarTvelos demokratiuli re-
spublikis senatis wevri. daamTavra quTaisis klasikuri gimnazia.
umaRlesi ganaTleba kievisa da moskovis universitetebSi miiRo.
1908-1919 wlebSi amierkavkasiis rkinigzis mTavari iuriskonsultia.
ramdenime wlis ganmavlobaSi xelmZRvanelobda saTavadaznauro bank-
is zedamxedvel komitets. iyo Tbilisis nafic veqilTa sazogadoebis

513
Tavmjdomare, tyibulis maRaroTa gamgeobis Tavmjdomare. monawile-
obda “qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis”,
qarTuli saTavadaznauro skolis damxmare komitetisa da qarTuli
dramatuli saz-bis muSaobaSi. sxvebTan erTad iyo erovnul-demokra-
tiuli partiis erT-erTi damfuZnebeli, 1918 wlidan amave partiis
centraluri komitetis wevri. amave wels airCies saqarTvelos sen-
atis wevrad. iyo samoqalaqo sakasacio departamentSi nafici veqi-
li. 1921 wels igi sakaTolikoso sabWos mrCevelia. qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis Tbilisis ganyofilebis
mudmivi wevri 236

T
TavdgiriZe nikoloz (niko) yaramanis Ze _ pedagogi, sazogado
moRvawe, erovnul-demokratiuli partiis wevri afxazeTidan. qarT-
velTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis soxumis gan-
yofilebis gamgeobis wevri 140, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 163
Tarxanovi nikoloz _ socialist-revolucioneri. umaRlesi ganaT-
leba moskovis universitetSi miiRo. studentobis periodSi SeuerT-
da ruseTis socialist-revolucionerT partias. muSaobda nafic
veqilad TbilisSi. 1918 w-is oqtomberSi saqarTvelos demokratiuli
respublikis parlamentis mier somexTaTvis gamoyofili kvotiT Se-
vida parlamentSi, wevrad daasaxela ruseTis socialist-revolu-
cionerTa partiam. somxeT-saqarTvelos 1918 w-is omis periodSi ga-
moirCeoda antiqarTuli moqmedebebiT. mas bralad edeboda mcxeTaSi,
Zegvis xidze mowyobili teroristuli aqtis SemsruleblebTan kavSi-
ri. 1918 w-is dekemberSi parlamentis sxdomaze daayenes misi sadepu-
tato uflebamosilebis Sewyvetis sakiTxi 357
TayaiSvili eqvTime svimonis Ze _ (wminda eqvTime RvTiskaci), qa-
rTveli mecnieri da sazogado moRvawe, istorikosi, akademikosi,
Tbilisi saxelmwifo universitetis erT-erTi damfuZnebeli. ozu-
rgeTis samazro saswavleblisa da quTaisis klasikuri gimnaziis
dasrulebis Semdeg, 1887 daamTavra peterburgis saimperatoro
universitetis istoria-filologiis fakulteti, iqve moipova
mecnierebaTa kandidatis xarisxic. aqtiurad monawileobda, saqarT-
velos erovnul-demokratiuli partiis dafuZnebaSi, 1917 wels iyo
saqarTvelos pirveli erovnuli yrilobis delegati, gaxda sabWos
wevri, uZRveboda sabWos sabiblioTeko komisias, 1919 wels gaxda
damfuZnebeli krebis wevri, arCeuli iyo krebis Tavmjdomaris moadg-
iled, aseve muSaobda damfuZnebeli krebis saxalxo ganaTlebis, xe-
lovnebis komisiebSi. (erovnul-demokratiuli partia), qarTvelTa
Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri, saqarTve-
los saistorio da saeTnografio sazogadoebis damaarsebeli da Tav-

514
mjdomare. misi TaosnobiT dafuZnda saqarTvelos erovnuli arqivi 7,
29, 233, 249, 289, 317, 341, 375, 417, 471
Tolordava simon _ social-demokratebis ndobiT aRWurvili piri
zugdidSi, mazris komisari 105

TofuriZe diomide aleqsandres Ze _ politikuri moRvawe, so-


cial-demokrati, Jurnalisti, iuristi. umaRlesi ganaTleba Jenevis da
parizis iuridiul fakultetebze miiRo. erTxans iyo gaz. „kvalis“ re-
daqtori. Semdeg rusul gamocemebSi muSaobda saratovsa da moskovSi.
1903 monawileoba miiRo rsdmp-is II yrilobaze da miemxro menSevikebs.
iyo amierkavkasiis da Semdeg saqarTvelos momaragebis komitetis Tav-
mjdomare. saqarTvelos demokratiuli respublikis erovnuli sabWo-
sa da damfuZnebeli krebis wevri. 1919 wels airCies quTisis qalaqis
Tavad. 1919 wels muSaobda baTumSi saqarTvelos demokratiuli res-
publikis diplomatiuri misiis xelmZRvaneblad. iyo CarTuli baTumSi
myof inglisis warmomadgenlebTan molaparakebebSi, sadac ara erTxel
daisva rogorc saqarTvelos teritoriuli mTlianobis, aseve,saqa-
rTvelos demokratiuli respublikis de faqto da de iure aRiarebis
sakiTxi. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazoga-
doebis wevri 130, 194, 197, 198, 238, 239, 250, 289, 412

i
iakobsoni _ amier-kavkasiis sakooperacio yrilobis sabWos wevri 427
imnaiSvili nikifore besarionis Ze _ social-demokrati, swavlob-
da germaniaSi hales universitetis filosofiis fakultetze. 1904
SeuerTda rsdm partiis menSevikur fraqcias. eweoda pedagogiur
saqmianobas. 1917 wlis Tebervlis revoluciis Semdeg goris mazris
muSaTa da jariskacTa sabWos Tavmjdomare, 1918 wlidan erovnuli
sabWosa da 1919 wlidan damfuZnebeli krebis wevri social-demokra-
tiuli partiis siiT. krebaSi saqmianobda ganaTlebis, sabiblioTe-
ko, sareglamento da safinanso-sabiujeto komisiebSi. iyo Tbilisis
erovnuli samxatvro galereis da foTis radiosadguris Seqmnis ini-
ciatori, 1920 wlidan social-demokratiuli, Sida opoziciis gazeT
„axali sxivis“ jgufis wevri. „sxivelebTan“ erTad moiTxovda parti-
isa da samTavrobo Tanamdebobebis SeuTavseblobis sakiTxis mogvare-
bas. 1921 w-is TebervalSi jgufi damfuZnebel krebaSi damoukidebel
social-demokratiul fraqciad Camoyalibda. sabWoTa ruseTis mier
saqarTvelos demokratiuli respublikis okupaciis Semdeg darCa
saqarTveloSi. TanamoazreebTan erTad garkveuli periodi gamoscem-
da gaz. „axali sxivs“. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli
sazogadoebis xaSuris ganyofilebis namdvili wevri 14, 238, 349, 350,
353, 367, 471, 472, 496, 497, 499

515
iremaSvili ioseb giorgis Ze (parTenaSvili) _ pedagogi, poli-
tikosi, 1898 wlidan iyo rsdm partiis wevri. daamTavra goris sasu-
liero seminaria da swavla Tbilisis sasuliero seminariaSi gaagrZe-
la. aswavlida goris sasuliero seminariaSi. 1911 w-s i. iremaSvili
iakob gogebaSvilma sakuTari xarjiT gagzavna kievSi saswavleblad,
sadac daamTavra kievis komerciuli instituti, misi moTxrobebi
ibeWdeboda: „xomlSi“, „naperwkalSi“, „axal azrSi“, „Cven gazeTSi“
da sxva gamocemebSi. 1919 wels gaxda damfuZnebeli krebis wevri (so-
cial-demokratiuli partiis saTadarigo siidan), iyo duSeTis komisa-
ri. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wev-
ri. 1922 w-s bolSevikebma daapatimres da sxva social-demokratebTan
erTad qveynidan gaasaxles. emigraciaSi yofnisas dawera wigni „stali-
ni da saqarTvelos tragedia’’, romelSic mwvaved akritikebda Tavis
yofil megobarsa da Tanamoazres i. stalins 17, 19, 132, 135, 183, 184

k
kaeni _ (ebr. ‫ה‬.‫נ‬.‫ ק‬,‫ קין‬kana _ Seqmna) adamisa da evas ufrosi Svili, miwaT-
moqmedi, romelmac abeli moSurneobiT mokla 214
kalandariSvili dimitri ilarionis Ze _ iuristi, senatori, saqa-
rTvelos demokratiuli respublikis senatis wevri. muSaobda samo-
qalaqo-sakasacio departamentSi. 1911-1918 ww. iyo qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis namdvili wevri 236
kandelaki konstantine platonis Ze _ saqarTvelos demokratiuli
respublikis saxelmwifo moRvawe. daamTavra quTaisis sasuliero sem-
inaria da moskovis komerciuli instituti. iyo finansTa da vaWro-
ba-mrewvelobis ministris moadgile (1918-1919) da Semdeg (1919-1921)
ministri, didi wvlili miuZRvis saqarTvelos demokratiuli respub-
likis fulis niSnis (bonis) mimoqcevaSi SemoRebis mizaniT Catarebul
mosamzadebel samuSaoSi. misi faqsimile dafiqsirebuli iyo qarTuli
qaRaldis niSnis yvela nominalze. misi saqmianobis Sedegad im perio-
dis qarTuli maneTi mezobel qveynebTan SedarebiT stabilur kurss
inarCunebda. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazoga-
doebis wevri 272, 437
kaucki karl iohan (germ. Karl Kautsky) _ social-demokratiis erT-er-
Ti TvalsaCino Teoritikosi da lideri. igi 1920 wels meore interna-
cionalis mravalricxvovan delegaciasTan erTad ewvia saqarTvelos
demokratiul respublikas. saqarTveloSi vizitis dros Seadgina
da dawera wigni „saqarTvelos glexTa social-demokratiuli res-
publika: STabeWdilebani da dakvirvebani“. man am wignis saSualebiT
evropas gaacno social-demokratiis modeli da Zalian sainteresod
aRwera saqarTveloSi, qarTul-social demokratiaSi mimdinre pro-
cesebi. naSromSi Zalian sainteresod aris gansazRvruli perspeq-

516
tivebi _ rogor ganviTardeboda qarTuli saxelmwifo rom ara bol-
Sevikuri intervencia 309
kafievi _ eseri 427
kaCuxovi _ eseri 104
kedia spiridon malxazis Ze _ publicisti, saqarTvelos erovnul-­
demokratiuli partiis erT-erTi damfuZnebeli da Tavmjdomare;
swavlobda sorbonis universitetSi, daamTavra monpelies univer-
siteti da muSaobda fiziologiaSi doqtoris xarisxis mosapoveb-
lad. 1917 wels Camoayaliba erovnul-demokratiuli partiis saor-
ganizacio mTavari komiteti; 1917 wels airCies erovnuli sabWos
wevrad, monawileobda amierkavkasia-osmaleTis baTumis sazavo
konferenciaSi, Sedioda damfuZnebeli krebis saarCevno da sakon-
stitucio komisiaSi; 1919 wels airCies damfuZnebeli krebis dep-
utatad; iyo sakonstitucio, TviTmmarTvelobis da adgilobrivi
mmarTvelobis mudmivi komisiebis wevri; parlamentSi Camoayaliba
memarjvene opozicia da mudmivad akritikebda xelisuflebis saqmi-
anobis xarvezebs, miuTiTebda Secdomebze, gansakuTrebiT qveynis
Tavdacvis ganmtkicebis saqmeSi. misi uSualo xelmZRvanelobiT
momzadda konstituciis Tavi „saxelmwifo Tavdacva“. iyo qarTvel-
Ta Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri 23, 24,
25, 26, 27, 28, 44, 47, 51, 53, 58, 61, 90, 113, 114, 117, 122, 143, 144, 145,
147, 150, 153, 155, 160, 163, 164, 165, 166, 167, 176, 259, 263, 264, 266, 282,
292, 306, 308, 309, 311, 312, 313, 347, 348, 357, 393, 397, 398, 400, 401, 404,
405, 406, 446, 487
kerenski aleqsandre Tedores Ze _ rusi politikuri moRvawe, 1917
wlis Tebervlis revoluciis erT-erTi lideri, droebiTi mTavrobis
meTauri, usticiis ministri. oqtombris gadatrialebis Semdeg aqti-
ur monawileobas iRebda bolSevikebis winaaRmdeg dawyebul brZola-
Si. molaparakebebs awarmoebda antantis saxelmwifoebTan ruseTis
saSinao saqmeebSi Carevisa da antibolSevikuri moZraobisTvis dax-
marebis Taobaze 79, 372, 422
kikvaZe Tedore (Tevdore) gabrielis Ze _ pedagogi, social-­
demokrati. daasrula Tbilisis sasuliero seminaria. aqtiurad
werda Jurnal „kvalSi“, iyo saqarTvelos erovnuli sabWosa da dam-
fuZnebeli krebis wevri, ganaTlebis muSakTa profesiuli kavSirisa
da ganaTlebis saministrosTan arsebuli saskolo komitetis da sais-
torio-saeTnografio sazogadoebis wevri (1912 wlidan); qarTvelTa
Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis Tbilisis ganyo-
filebis mudmivi wevri; saqarTvelos gasabWoebis Semdeg, 1921 wlidan
muSaobda saxalxo ganaTlebis komisariatSi, samxedro kooperativSi,
leqciebs kiTxulobda qarTul enaSi samxatvro akademiaSi, rusul
enas aswavlida pedagogiur institutSi 219, 224, 225

517
klemanso JorJ benJamin _ gamoCenili frangi politikosi, saxelm-
wifo moRvawe, Jurnalisti da safrangeTis respublikis premier-min-
istri 155
kobiZe andria _ WiaTuris mcxovrebi 68, 69, 72, 74, 77, 78, 79
kolCaki aleqsandre vasilis Ze _ saerTaSoriso antibolSevikuri
armiis generali, rusi samxedro da politikuri moRvawe, mecnieri da
polaruli mkvlevari, okeanografi, ruseTis samoqalaqo omSi TeTrg-
vardiuli moZraobis erT-erTi lideri. ruseTis umaRlesi mmarTveli
da rusuli armiis mTavarsardali (1918 wlis noemberi 1920 wlis ian-
vari). ruseT-iaponiisa da pirveli msoflio omis monawile wm. gior-
gis kavaleri, admirali (1918) 166, 481, 483
kopaleiSvili _ samtrediis revoluciuri aRmasrulebeli komite-
tis Tavmjdomare 256
kuCarianci _ agenti 406
kuxalaSvili _ sagangebo razmis moxele 174, 175

l
lasali ferdinard – germaneli filosofosi, iuristi da politi-
kuri moRvawe 296
lasxiSvili giorgi mixeilis Ze _ politikuri da sazogado moR-
vawe, publicisti, daamTavra quTaisis klasikuri gimnazia da Sevida
odesis universitetis iuridiul fakultetze, saidanac studentTa
xalxosnuri organizaciis wevrobisTvis garicxes. iyo saqarTvelos
socialist-federalistTa partiis erT-erTi damaarsebeli da lid-
eri, safuZveli Cauyara „axalgazrda iverielebis“ erovnul-radi-
kalur mimdinareobas, 1900-dan iyo partiuli gazeTis „cnobis fur-
clis“ da sxva organoebis faqtobrivi redaqtori. 1905 wels parizSi
yofnisas iyo gazeT „saqarTvelos“ erT-erTi redaqtori. pirvel
erovnul yrilobaze airCies erovnuli sabWos wevrad, iyo prezid-
iumis wevri, Sedioda damoukidebeli saqarTvelos e.w. droebiTi
koaliciuri mTavrobis SemadgenlobaSi, ekava ganaTlebis ministris
posti. misi reformebiT moxda qarTuli skolis nacionalizacia _
„gaerovneba“, maswavlebelTa mosamzadebeli kursebis Seqmna qarTul
enaze swavlebisaTvis da sxv. 1919 wels airCies umaRlesi sakanonmde-
blo organos _ damfuZnebeli krebis wevrad socialist-federalist-
Ta partiidan; Sedioda sakonstitucio komisiis SemadgenlobaSi. igi
iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis
wevri 311, 452, 458, 461, 469, 500, 501
lebedevi _ socialist-revoliucionerTa partiis warmomadgeneli 360
lenini (ulianovi) vladimer ilias Ze _ politikosi, marqsizmis
Teoretikosi, sabWoTa kavSiris komunisturi (bolSevikuri) partiis

518
damaarsebeli, 1917 wels ruseTSi oqtombris gadatrialebis erT-er-
Ti lideri 165
loid-jorji devid _ britaneli politikuri moRvawe, didi bri-
taneTis ukanaskneli premier-ministri liberaluri partiidan (1916-
1922). advokati, 1908 wels oqsfordis universitetSi samarTlis
doqtori gaxda. pirveli msoflio omis dasrulebis Semdeg, rogorc
omSi gamarjvebuli qveynis pirveli piri, msoflios erT-erT mTavar
politikur figurad miiCneoda. 1919 w-is parizis sazavo konferencia
gaxsna mokavSireTa qveynebis liderebTan erTad. iyo uinston CerCi-
lis axlo megobari 432, 155
lomTaTiZe aleqsandre spiridonis Ze _ politikuri moRvawe.
umaRlesi ganaTleba xarkovis universitetSi miiRo, sadac studen-
tur moZraobas xelmZRvanelobda da erT-erT saukeTeso oratorad
iTvleboda. iyo Tbilisis xmosani pirveli msoflio omis dros, so-
cial-demokratiuli partiis wevri, monawileobda sruliad ruseTis
sabWoebis yrilobis muSaobaSi, iyo erovnuli sabWosa da damfuZne-
beli krebis wevri, arCeul iqna damfuZnebeli krebis Tavmjdomar-
is moadgiled, faqtobrivad asrulebda Tavmjdomaris movaleobas,
radgan TviT Tavmjdomare, karlo CxeiZe, didi xniT evropaSi imyofe-
boda. aRniSnul postze a. loTaTiZem Tavi gamoiCina, rogorc Seu-
valma da miudgomelma Tavmjdomarem. damfuZnebeli krebis debatebs
is iSviaTi taqtiT xelmZRvanelobda da politikur wreebSi didi
avtoritetic moixveWa. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrce-
lebeli sazogadoebis wevri 7, 29, 63, 97, 125, 171, 179, 197, 205, 317, 341,
349, 375, 417, 449, 471

m
mamforia _ quTaisis administraciis inspeqtoris TanaSemwe 261, 276,
277, 279, 280, 290
martvileli _ savaraudod, vladimer (lado) gegeWkori _ 267, 280
marqsi karl hainrix (germ. Karl Marx) _ germaneli filosofosi, ekon-
omisti, istorikosi, politikuri Teoretikosi, sociologi, komu-
nisti da revolucioneri, romlis ideebsac efuZneba Tanamedrove
komunizmi. marqsma Seajama Tavisi midgoma komunisturi partiis mani-
festis pirvel TavSi, romelic 1848 wels gamoqveynda 44, 390, 422, 434
mafasia _ revolucioneri 105
maRlakeliZe _ miliciis ufrosi da guberniis komisari 175
maWavariani ioseb konstantines Ze (kvimati) _ iuristi, nafici
veqili, saqarTvelos erovnul-demokratiuli partiis TvalsaCino
wevri. daasrula peterburgis saimperatoro universitetis iurid-
iuli fakulteti. samSobloSi dabrunebisTanave CaerTo sazogadoe-

519
briv da publicistur saqmianobaSi, TanamSromlobda gazeT „cnobis
furcelSi“. 1909 wlidan iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrce-
lebeli sazogadoebis namdvili wevri. 1917 wels edp-is damfuZnebel
yrilobaze airCies partiis mTavari komitetisa da misi prezidium-
is wevrad, aseve edp-is Tavmjdomaris moadgiled. 1918 wels airCies
erovnuli sabWos wevrad, arCeuli iyo sabWos mudmivmoqmed iurid-
iul komisiaSi; 1919 wels edp-s siiT arCeul iqna saqarTvelos dam-
fuZnebeli krebis deputatad, iyo krebis iuridiuli komisiis wevri
174, 207, 209, 214, 218, 219, 224, 229, 382, 398
maWavariani nikoloz giorgis Ze _ saqarTvelos demokratiuli
respublikis senatis wevri. muSaobda sisxlis samarTlis sakasacio
departamentSi. iyo quTaisis olqis sasamarTlos wevri, qarTvelTa
Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri 236
mgelaZe iliko _ yaCaRi da im dros cnobili SantaJisti „qoroRli“
268, 380
mdinaraZe giorgi isidores Ze _ senatori, samoqalaqo sakasacio
departamentSi nafici veqili 236
mdivani svimon gurgenis Ze _ (cnobili bolSevikis _ budu mdivnis
Zma), pirveldawyebiTi ganaTlebis miRebis Semdeg swavla quTaisis
klasikur gimnaziaSi ganagrZo. umaRlesi ganaTleba miiRo odesis
universitetis sabunebismetyvelo fakultetze. 1905 wela dabrunda
saqarTveloSi da SeuerTda socialist-federalistTa partias. iyo
qalaq baTumis TviTmmarTvelobis xmosani, baTumis saolqo komitetis
Tavmjdomare. 1919 wels airCies damfuZnebeli krebis Tavmjdomaris
moadgiled social-federalistTa partiis kvotiT, Tavmjdomare-
obda damfuZnebeli krebis gareSe saqmeTa komisias. iyo saqarTvelos
pirveli elCi somxeTis respublikaSi. 1921 wels mTavrobam wargzavna
elCad TurqeTSi _ qemalis mTavrobisTvis unda mietana saqarTvelos-
gan TurqeTis cnobis firmani. igi mTeli cxovreba amayobda imiT, rom
pirveli iyo elCebs Soris, vinc TurqeTs Tavisufleba miuloca. iyo
qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri
7, 19, 30, 32, 63, 67, 96, 97, 101, 125, 133, 134, 153, 167, 171, 179, 184, 239,
249, 289, 349, 350, 353, 365, 375, 418, 445, 449, 468, 469
mdivani _ leCxumis mazris mcxovrebi 174, 175, 176
melaZe gerasime petres Ze _ xonis mcxovrebi 263, 268, 277, 279
mesxiSvili (aleqsi-mesxiSvili) Salva vladimeris Ze _ advokati,
politikuri da sazogado moRvawe, saqarTvelos socialist-feder-
alistTa partiis erT-erTi lideri. 1902-1904 ww-Si odesis univer-
sitetSi swavlobda, saidanac studentTa revoluciur moZraobaSi
monawileobisTvis garicxes. 1909 daamTavra xarkovis universitetis
iuridiuli fakulteti. 1910 wels TbilisSi advokatoba daiwyo.
1917-1918 ww.-Si saqarTvelos erovnuli sabWos wevri, imave wlebSi

520
amierkavkasiis komisariatis iusticiis ministri (komisari), damou-
kidebeli saqarTvelos pirveli koaliciuri mTavrobis iusticiis
ministri. 1919-1921 ww.-Si damfuZnebeli krebis wevri, qarTvelTa So-
ris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri 57, 67, 72, 73,
74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 84, 85, 86, 87, 90, 93, 215, 217, 235, 305, 309, 310,
311, 313, 402, 404
milaSevski _ amier-kavkasiis sakooperacio yrilobis sabWos wevri 427
miqaberiZe _ boqauli 104
miqauTaZe, miqautaZe _ muSa 55, 71, 73, 74, 77, 78, 79, 80
miqauriZe _ muSa 68
miqelaZe solomon giorgis Ze _ iuristi, senatori, iyo quTaisis
sasamarTlos Tavmjdomare, 1918 wels Tbilisis sasamarTlo palatis
wevrad dainiSna. damfuZnebelma krebam 1919 w-is 7 oqtombers saqarT-
velos senatis wevrad airCia, muSaobda senatis samoqalaqo sakasacio
departamentSi. 1920 w-is aprilSi dainiSna soxumis olqis sasamar­
Tloebis revizorad. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcele-
beli sazogadoebis wevri 236
modebaZe _ mrewvelTa sabWos sarevizio komisiis wevri 54
morCaZe _ mkvleli, yaCaRi, leCxumSi mcxovrebi 24

n
nadareiSvili _ eseri 76
nakaSiZe ivane mixeilis Ze _ iuristi, senatori, senatis Tavmjdom-
aris moadgile 236
naTaZe grigol (gigo) iasonis Ze _ qarTveli istorikosi, msof-
lios istoriis dargebis fuZemdebeli da medievistikis pirveli
warmomadgeneli saqarTveloSi, profesori (1926), saqarTvelos ssr
mecnierebis damsaxurebuli moRvawe, swavlobda Tbilisis qarTul sa-
Tavadaznauro gimnaziaSi, Semdeg vaJTa meore gimnaziaSi. 1898 Sevida
kievis universitetis istoria-filologiis fakultetze, saidanac
studentur demonstraciebSi monawileobisaTvis, 1901-1902 ww-Si,
orjer garicxes universitetidan. mcire xniT swavla ganagrZo Jen-
evis universitetSi. sabolood, 1907 eqsternad daamTavra moskovis
universiteti. aswavlida jer Tbilisis, Semdeg quTaisis qarTul saT-
avadaznauro gimnaziebSi da saxalxo universitetebSi. iyo wera-kiTx-
vis gamavrcelebeli da saeTnografio-saistorio sazogadoebebis
wevri, TanamSromlobda qarTul presaSi. 1917 w-is Teberval-martis
demokratiuli revoluciis Semdeg g. naTaZe aqtiurad monawileobda
saqarTvelos politikur procesebSi, jer rogorc rusuli eserTa
partiis, 1918 w-dan ki saqarTvelos eserTa partiis TvalsaCino wev-
ri. 1918 w-is maisSi airCies damoukidebeli saqarTvelos erovnuli

521
sabWos gafarToebul SemadgenlobaSi. iyo saqarTvelos damfuZnebe-
li krebisa da eserTa partiis fraqciis wevri, (soc. revolucioneru-
li partia, fraqciis mdivani). imavdroulad, ganagrZobda pedagogiur
moRvaweobas. muSaobda saxalxo ganaTlebis saministroSi, xelmZRvan-
elobda saskolo dawesebulebaTa sammarTvelos. 1919 miiwvies Tbili-
sis saxelmwifo universitetSi, sadac gardacvalebamde kiTxulobda
leqciebs da iyo Sua saukuneebis istoriis kaTedris gamge 171, 179,
197, 198, 205, 206, 233, 239, 249, 289, 290, 317, 318, 341, 342, 349, 350, 375,
376, 417, 418, 449, 450, 471, 472, 473, 501
naTaZe leo (levan) iasonis Ze _ politikosi, social-demokra-
ti, Jurnalisti. daamTavra 4 klasi saTavadaznauro skolaSi, me-5-8
klasebi Tbilisis mesame gimnaziaSi, xolo umaRlesi ganaTleba peter-
burgis universitetSi miiRo. iyo gaz. „Борьба“-s da social-demokra-
tiuli gazeTis “erTobis“ redaqtori. kavkasiis samoswavlo olqis ko-
misari. saqarTvelos demokratiuli respublikis erovnuli sabWosa
da damfuZnebeli krebis wevri (social-demokratiuli partia), aqti-
ur sakanonmdeblo muSaobas eweoda ganaTlebis sistemis reformire-
bis xelSewyobis kuTxiT. monawileobda respublikis konstituciis
SemuSavebaSi. saqarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazo-
gadoebis wevri. sabWoTa okupaciis Semdeg Cabmuli iyo winaaRmdego-
bis moZraobaSi 89, 362
nikolaZe nikoloz (niko) iakobis Ze _ didi qarTveli sazogado da
politikuri moRvawe, “TergdaleulTa” brwyinvale warmomadgeneli,
publicisti, kritikosi, iuristi, samarTlis doqtori. daamTavra
quTaisis klasikuri gimnazia da 1861 swavla peterburgis univer-
sitetis iuridiul fakultetze ganagrZo. studentur demonstra-
ciebSi monawileobis gamo daapatimres, universitets CamoaSores,
peterburgSi cxovreba aukrZales da saqarTveloSi gamoistumres.
monawileobda saqarTveloSi mimdinare Zvel da axal TaobaTa (mama-
Ta da SvilTa) Soris gamarTul ideur-politikur brZolaSi. 1864
safrangeTSi gaemgzavra da sorbonis universitetSi Cairicxa. swav-
lobda JenevaSic, dasrulebiT ki 1868 ciurixis universiteti daas-
rula. iqve naSromisaTvis „ganiaraReba da misi ekonomikur-socialu-
ri mniSvneloba“ samarTlis doqtoris kvalifikacia miiRo. 1887-1891
ww.-Si saTaveSi edga TbilisSi gamomaval rusulenovan gazeT „Новое
обозрение“-s, Semdeg gamoscemda Jurnal „moambes“ 1894-1912 ww-Si iyo
foTis qalaqis Tavi da didi Rvawli dasdo portisa da qalaqis mod-
ernizacias. saqarTvelos erovnul-demokratiuli partiis erT-erTi
damfuZnebeli. 1917 wlis ivnisSi edp-is pirvel yrilobaze yrilobis
sapatio Tavmjdomared airCies. 1917 wlis noemberSi iyo saqarTve-
los pirveli erovnuli yrilobis delegati. yrilobam igi erovnuli
sabWos SemadgenlobaSi, sabWom ki Tavisi aRmasrulebeli komitetis
wevrobis kandidatad airCia. 1918 w-is maisSi, rogorc amierkavkasiis

522
delegaciis wevrma, monawileoba miiRo baTumis sazavo konferencia-
Si baTumSi qarTveli delegatebis germaniis delegaciasTan daaxloe-
bam daaCqara saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRd-
genis gamocxadeba, raSic TvalsaCino wvlili n. nikolaZes miuZRvis.
aqve Seadgina saqarTvelos damoukideblobis aqtis erT-erTi pro-
eqti, romelic baTumSi Casul n. Jordanias gadasca.1918 wlis 27-28
maiss CarTuli iyo saqarTvelosa da germanias Soris foTis droebi-
Ti SeTanxmebis gaformebaSi.samSoblos TavisuflebisaTvis gaweuli
RvawlisaTvis saqarTvelos damoukideblobis komitetma n. nikolaZe
Tamar mefis ordeniT daajildova. 1919 w-is TebervalSi, edp-s siiT,
airCies saqarTvelos damfuZnebeli krebis deputatad, iyo krebis
gzaTa komisiis wevri. 1920 w-is aprilSi deputatobisagan ganTavisu-
flda, radgan miavlines evropaSi saqarTvelos ekonomikuri misiis
wevrad. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazoga-
doebis foTisa da Tbilisis ganyofilebaTa wevri59, 76, 88, 90, 91, 92,
200, 202, 236, 410, 411, 489, 497, 499, 500
nikoloz II aleqsandres Ze _ ruseTis ukanaskneli imperatori (1894-
1917 wlebSi). poloneTis mefe, fineTis didi hercogi. misi mmarTve-
loba 1917 wels ruseTis revoluciiT dasrulda 268, 372
niniZe kirile ieses Ze _ rsdmp-s wevri, menSvikuri fraqciis wevri;
swavlobda dorpatis universitetSi. 1908 wlidan qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri, iyo am sazogadoe-
bis mdivani xonsa da xaSurSi. erovnuli sabWos wevri 1918 wlidan, 1919
wlidan damfuZnebeli krebis wevri, damoukidebeli social-demokra-
tiuli fraqciis wevri. 1920 w-dan akritikebda social-demokrati-
uli partiis moqmedebas da partiis SigniT opoziciur jgufs saTave-
Si Caudga. partias ZiriTadad mTavrobisa da centraluri komitetis
gaumijnaobaSi adanaSaulebda. 1920 w-is bolos ramdenime pirTan er-
Tad gamoeyo social-demokratiul partias. maT gamosces jer gaze-
Ti „axali sxivi“, xolo Semdeg, 1921 wels, Seqmnes damoukidebeli
social-demokratiuli fraqcia damfuZnebel krebaSi, am jgufs „sx-
ivelebi“ ewoda. aqtiurad iyo Cabmuli 1924 w-is ajanyebaSi. iyo samx-
edro komisiis wevri. advokatobas uwevda saqarTvelos kaTolikos
patriarq ambrosi xelaias 211, 213, 221, 223, 224, 225, 227, 228, 229, 235,
238, 269, 290, 294, 317, 341, 342, 347, 449, 452, 456, 457, 465, 466
nucubiZe varlam (Salva) isakis Ze _ cnobili qarTveli filosofo-
si, sazogado moRvawe, mecnieri da mTargmneli, literaturaTmcodne,
kulturis istorikosi, qarTuli filosofiis istoriis mecnieruli
skolis fuZemdebeli, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis akademiko-
si. 1910 daamTavra peterburgis universitetis istoria-filologi-
is fakulteti filosofiis ganxriT. 1911-1914 ww-Si iyo laifci-
gis universitetis studenti. laifcigSi yofnis dros Camoayaliba
originaluri filosofiuri moZRvreba _ aleTologia. 1915 mieni-

523
Wa aRniSnuli universitetis filosofiis doqtoris xarisxi. 1916-
1918 ww-Si peterburgis universitetis leqtoria. iyo saqarTvelos
demokratiuli respublikis erovnuli sabWos da damfuZnebeli kre-
bis wevri saqarTvelos memarcxene social-federalistTa partiidan.
partia gamoeyo ZiriTad partias da 1921-1923 ww-Si TanamSromlob-
da bolSevikur xelisuflebasTan, Tumca mkacrad akritikebda maT
erovnul politikas. S. nucubiZe iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis
gamavrcelebeli sazogadoebis wevri 193, 217, 222, 224, 231
nucubiZe ilia daviTis Ze _ ruseTis socialist-revolucionerTa
partiis wevri. daamTavra quTaisis sasuliero saswavlebeli, Semdeg
swavlobda kievis komerciul institutSi. iyo 1918 wlis maisSi Se-
qmnili saqarTvelos socialist-revolucionerTa partiis erT-er-
Ti lideri. Sedioda partiis centraluri organos, gazeT „Sromis“
saredaqcio kolegiaSi.1918 wels Sedioda saqarTvelos demokrati-
uli respublikis erovnuli sabWos SemadgenlobaSi, 1919 wels air-
Cies damfuZnebeli krebis wevrad, Sedioda eserTa partiis xuTkacian
fraqciaSi. 363, 366, 404, 490

o
oniaSvili daviT efremis Ze _ erovnuli sabWosa da damfuZnebeli
krebis wevri (social-demokratiuli partia), menSeviki. saSualo ga-
naTleba miiRo goris sasuliero saswavlebelSi, SemdgomSi swavla
ganagrZo Tbilisis sasuliero seminariaSi. umaRlesi iuridiuli
ganaTleba miiRo iurievis (tartus) da laifcigis universitetebSi.
1904 SeurTda social-demokratiul partias. 1918 w-is Teberval-mais-
Si iyo amierkavkasiis seimis wevri, social-demokratebis fraqciis
saxeliT. 1918 w-is 22 aprils amierkavkasiis damoukideblobis ga-
mocxadebis saWiroebis Sesaxeb gancxadeba seimis sxdomaze swored
man gaakeTa. 1917 saqarTvelos erovnul yrilobaze airCies erovnuli
sabWos wevrad social-demokratiuli partiis siiT. xeli moawera 26
maisis damoukideblobis aqts. erovnul sabWoSi asrulebda mdivnis
movaleobas. eweoda aqtiur sakanonmdeblo saqmianobas, iyo araer-
Ti kanonis iniciatori. 1919 w-is TebervalSi airCies damfuZnebeli
krebis wevrad. garkveuli periodis ganmavlobaSi xelmZRvanelobda
krebis iuridiul komisias, aseve iyo TviTmmarTvelobisa da safinan-
so komisiis wevri. 1920 w-is 3 dekembers saqarTvelos demokratiuli
respublikis miwaTmoqmedebis ministrad dainiSna. iyo qarTvelTa
Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis mudmivi wevri,
Tbilisis, gorisa da foTis ganyofilebis wevri. sabWoTa ruseTis
mier saqarTvelos demokratiuli respublikis okupaciis Semdeg dar-
Ca saqarTveloSi. aqtiurad monawileobda winaaRmdegobis moZraoba-
Si. iyo social-demokratebis aralegaluri centraluri komitetis
wevri. monawileobda damoukideblobis komitetis saqmianobaSi da

524
CarTuli iyo ajanyebis momzadebis procesSi 11, 22, 48, 101, 105, 107,
109, 127, 129, 167
ostrovski aleqsandre nikolozis Ze _ rusi dramaturgi, romlis
moRvaweobam rusuli erovnuli Teatris ganviTarebaze mniSvnelo-
vani gavlena moaxdina. dramaturgma Seqmna Teatraluri skola da Te-
atraluri dadgmis erTiani koncefcia 103
oniani _ leCxumis mazris komisari 211, 214, 225
oniani _ saxalxo gvardiis wevri 175, 213
omidovi vasil aleqsandres Ze _ senatori, nafici veqili 236
oueni robert _ ingliseli filosofosi, pedagogi da socialist-­
utopisti, XIX saukunis socialuri reformebis erT-erTi pirveli
avtori 272

p
paiWaZe _ cnobili yaCaRi 380, 488
postriulini _ generali 219
poteni _ general foSis mier daxvretili spekulianti 446

J
Jordania noe nikolozis Ze _ qarTuli social-demokratiis aRi­
arebuli lideri, publicisti, Teoretikosi. swavlobda varSavis
veterinarul institutSi. monawileobda pirveli qarTuli marqsis-
tuli organizaciis „mesame dasis“ dafuZnebaSi. 1903 wels iyo rsd-
mp kavkasiis kavSiris komitetis wevri, imave wels saTaTbiro xmiT
monawileobda rsdmp II yrilobaSi da miemxro menSevikebs. im period-
Si mkveTrad daupirispirda erovnuli saxelmwifoebriobis aRdgenis
moTxovnas saqarTvelos avtonomiis formiT. 1905-1907 ww. Jordanias
xelmZRvanelobiT warmoebda ideur-organizaciuli brZola bolSe-
vizmis winaaRmdeg. 1917 wlis Tebervlis revoluciis Semdeg saTaveSi
Caudga axali xelisuflebis revoluciur organoebs. 1917 wlis no-
emberSi saqarTvelos pirvel erovnul yrilobaze airCies erovnuli
sabWos, aRmasrulebeli komitetisa da prezidiumis Tavmjdomared.
1918 wlis 26 maiss n. Jordaniam erovnuli sabWos saxeliT saqarT-
velos damoukideblba gamoacxada. 1919 wlis damfuZnebeli krebis
arCevnebSi social-demokratiuli partiis saarCevno siis pirveli
nomeri iyo. 21 martidan damfuZnebelma krebam saqarTvelos damou-
kidebeli demokratiuli respublikis mTavrobis Tavmjdomared air-
Cia. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoe-
bis wevri 43, 387
JRenti ilarioni _ pedagogi, nacional-demokratebis xonis komite-
tis Tavmjdomare 267

525
r
ramiSvili noe besarionis Ze _ social-demokratiuli partiis
erT-erTi lideri; kavkasiis glexTa deputatebis sabWoebis centris
Tavmjdomare, qarTvel menSevikTa ck-s wevri da am partiis organos,
gazeT „erTobis“ redaqtori. daamTavra ozurgeTis sasuliero sas-
wavlebeli. 1901 quTaisis sasuliero seminariis damTavrebis Semdeg,
derptis universitetis iuridiul fakultetze Sevida, Tumca revo-
luciur moZraobaSi monawileobisaTvis garicxes da 1902 saqarTve-
loSi dabrunda. 1908-1909 ww-Si swavlobda laifcigis universitetSi
(germania). Tebervlis revoluciis Semdeg (1917) gaxda kavkasiis glex-
Ta deputatebis sabWoebis centris Tavmjdomare, qarTvel menSevikTa
ck-is wevri da am partiis organos, gazeT „erTobis“ redaqtori. igi
cnobili iyo partiuli fsevdonimebiT: petre, semionovi n. 1917 w-is
noemberSi airCies saqarTvelos erovnuli sabWos wevrad. 1918 w-is
26 maiss, rodesac saqarTvelom damoukidebeli saxelmwifoebrioba
aRidgina, n. ramiSvilis meTaurobiT Seiqmna saqarTvelos droebiTi
mTavroba, Tumca erT TveSi, 24 ivniss, gadadga da xelisufleba n. Jor-
danias gadasca. ramiSvilma Sinagan saqmeTa ministris posti Caibara
da, paralelurad, 1919 w-is ganmavlobaSi iyo samxedro ministri.
imave wels aseve airCies damfuZnebeli krebis wevrad. misi xelmZRvan-
elobiT mimdinareobda jaris reorganizacia, ganaTlebis reforma,
kavSirgabmulobis sferos ganviTareba, gansakuTrebul yuradRebas
iCenda Tbilisis universitetis mimarT. Sss ministrobis dros ki ux-
elmZRvanela saqarTvelos mivardnil soflebSi gzebis gayvanas, fos-
ta-telegrafisa da skolebis aSenebas. man mTeli Zalisxmeva mimarTa
antisaxelmwifoebrivi aqciebisa da spekulaciis winaaRmdeg brZoli-
saken. Ss saministroSi Camoayaliba gansakuTrebuli razmi, romelsac
qveyanaSi wesrigi unda daecva. razmma didi roli Seasrula saxelmwi-
fos uSiSroebisaTvis gamorCeuli principulobisa da ukanonobasTan
Seurigebeli brZolis gamo, damoukideblobis wlebSi zedmetsaxelad
„rkinis ministri“ Searqves. iyo Sinagan saqmeTa, samxedro da ganaT-
lebis ministri; saqarTvelos demokratiuli respublikis pirveli
Tavmjdomare; qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazo-
gadoebis wevri. qarTuli emigraciis wevrebidan yvelaze aqtiurad
uWrda mxars 1924 wlis ajanyebas, CarTuli iyo poloneli xalxis an-
tisabWoTa moZraobaSi 34, 38, 43, 44, 94, 103, 138, 164, 186, 193, 211, 215,
308, 356, 378, 403, 404, 427, 487
ramiSvili isidore ivanes Ze _ politikosi, pedagogi da ganmanaT-
lebeli, social-demokratiuli partiis erT-erTi damaarsebeli. Tav-
dapirvelad ganaTleba miiRo ozurgeTis sasuliero saswavlebelSi,
Semdgom swavla ganagrZo Tbilisis sasuliero seminariaSi, sadac aq-
tiurad monawileobda studentTa xalxosnuri jgufebis formire-
basa da saqmianobaSi. 1885 daasrula sasuliero seminaria. 1887 mis

526
mSob­liur surebis xeobaSi daaarsa orklasiani skola, sadac Tavadve
iyo pirveli maswavlebeli, amave periodSi misi moswavle iyo noe ra-
miSvili. 1891 misi iniciativiT daarsda guriis saxalxo biblioTeka.
1893 wlidan maswavleblad muSaobda wkgs-is baTumis qarTul sko-
laSi, sadac pedagogiur moRvaweobasTan erTad aqtiur revoluci-
ur saqmianobas eweoda. iyo baTumis social-demokratiuli jgufis
aRiarebuli lideri. 1906 w-s airCies ruseTis pirveli saxelmwifo
saTaTbiros deputatad. 1907 monawileobda rsdmp londonis V yri-
lobaSi. 1913 wlidan imyofeboda gadasaxlebaSi. 1917 wels airCies
saqarTvelos erovnuli sabWos SemadgenlobaSi, amave wels _ ruse-
Tis damfuZnebeli krebis deputatad. iyo amierkavkasiis seimis wevri.
1918 wels osmaleTis armiis Semotevisas natanebis frontze aqtiur
politikur daxmarebas uwevda general mazniaSvils. demokratiuli
resublikis dros iyo xelisuflebis warmomadgeneli soxumis olqSi.
1919 wels airCies damfuZnebeli krebis wevrad. iyo qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis namdvili wevri 117, 120,
123, 139, 150, 158, 161, 162
rikardo david _ britaneli politekonomisti, klasikuri ekono-
mikis cnobili warmomadgeneli. SeimuSava srulyofili Teoria miwis
rentis formebis Sesaxeb, aseve ganawilebis Teoria da fardobiTi up-
iratesobis Teoria 440
roiniSvili ioseb nikolozis Ze _ generali, senatori. daamTavra
jer Tbilisis kadetTa korpusi, Semdeg aleqsandres saxelobis samx-
edro saswavlebeli. 1905 w-s pirveli TanrigiT daamTavra aleqsan-
dres samxedro-iuridiuli akademia. msaxurobda kavkasiis samxedro
saolqo sasamarTloSi. 1908 w-dan peterburgis samxedro olqis samx-
edro gamomZieblad, 1909 w-dan _ kavkasiis olqis samxedro sasamarT-
los prokuroris TanaSemwed. 1918 wlidan iyo saqarTvelos samxedro
sasamarTlos Tavmjdomare, generali (1918). 1919 w-is 7 oqtombers
damfuZnebelma krebam saqarTvelos senatis wevrad airCia. muSaobda
sisxlis samarTlis sakasacio departamentSi 236
rusia meliton ivanes Ze _ iuristi, ruseTis social-demokratiuli
muSaTa partiis wevri; saSualo ganaTleba lanCxuTSi miiRo, ris Sem-
degac kerZo pedagogoba daiwyo. saswavleblad xarkovSi gaemgzavra,
magram studentur gamosvlebSi monawileobis gamo saswavleblidan
garicxes. 1904 wels tfilisis social-demokratiuli muSaTa orga-
nizaciis wevri gaxda. muSaobda „menSevikebis“ fraqciaSi. 1917 wlis
noemberSi airCies saqarTvelos erovnuli sabWos wevrad. 1918 wlis
ganmavlobaSi iyo saqarTvelos demokratiuli respublikis parlamen-
tis wevri. 1919 wlis 12 marts airCies saqarTvelos respublikis dam-
fuZnebeli krebis wevrad saqarTvelos social-demokratiuli muSaTa
partiis siiT. iyo TviTmmarTvelobis komisiis Tavmjdomare, iurdi-
uli, teqnikuri, centraluri saarCevno da sakonstitucio komisiebis

527
wevri. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis
wevri 197, 202, 306, 347, 412, 454, 472, 492
ruxaZe ilia zosimes Ze _ xonis qalaqis gamgeobis wevri, qalaqis
Tavmjdomaris moadgile. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcele-
beli sazogadoebis xonis ganyofilebis namdvili wevri 260, 263, 264,
278, 279, 280, 282, 284

s
sabakeviCi _ n. v. gogolis poemis „mkvdari sulebi“ kolorituli per-
sonaJi, memamule 107
sanaZe giorgi daviTis Ze _ reaqcioneri, xonis yofili mamasaxlisi
268, 277
sidamon-erisTavi giorgi dimitris Ze _ iuristi, senatori. umaR­
lesi iuridiuli ganaTleba peterburgis universitetSi miiRo. 1890
w-dan muSaobda peterburgis sasamarTloSi. 1917 droebiTma sammarT-
velom peterburgis miliciis mTavar iuristkonsultantad daniS-
na, Semdeg qalaqis miliciis ufrosad. amave wels mcire xniT Sinagan
saqmeTa ministris movaleobas asrulebda. 1918 wels saqarTvelos
demokratiuli respublikis mTavrobam daniSna soxumis sagangebo sa-
samarTlos Tavmjdomared, xolo 1919 wlis 7 oqtombers saqarTvelos
senatis wevrad, muSaobda sisxlis samarTlis sakasacio departamen-
tSi. 1920 wlis noembers damfuZnebeli krebis gadawyvetilebiT sena-
toris uflebamosileba Seuwyda 236, 472
sirbilaZe ermaloz ivanes Ze (metsaxeli: emil) _ pedagogi, Tav-
dapirvelad saswavleblad Telavis skolaSi Sevida, Semdeg ki swavla
Tbilisis sasuliero seminariaSi ganagrZo. pedagogiur moRvaweoba
daiwyo duSeTis mazraSi, eweoda revoluciur propagandas. iyo dam-
fuZnebeli krebis wevri social-demokratiuli partiis saTadarigo
siidan. 1919 wlidan xdeba saqarTvelos saxalxo gvardiis mTavari
Stabis wevri. iyo Tbilisis qalaqis sabWos xmosani. 183, 184
sokrate _ Zveli berZeni filosofosi 227
soloRaSvili ana (olRa) ilias asuli _ pedagogi, sazogado
moRvawe. daamTavra xarkovis universitetis istoria-filologiis
fakulteti istoriis specialobiT. 1903 w-dan iyo saqarTvelos so-
cial-demokratiuli muSaTa partiis wevri. pedagogiur saqmianobas-
Tan erTad revoluciur gamosvlebSic monawileobda. marqsistul
ideebsa da aralegalur revoluciur literaturas acnobda saqa-
rTvelos sxvadasxva qalaqebSi rvoluciurad ganwyobil muSebs, am
saqmeSi Cabmuli iyo ZmasTan _ grigolTan da dasTan _ evgeniasTan er-
Tad. misi TaosnobiT baTumSi gaixsna nuriis bazari, agreTve, wignT-
sacav-samkiTxvelo. 1917 w-is noemberSi airCies saqarTvelos erovnu-
li sabWos wevrad. iyo goris qalTa internacionaluri kavSiris

528
erT-erTi damfuZnebeli da gamgeobis wevri. 1918 w-s iyo saqarTvelos
demokratiuli respublikis parlamentis wevri; 1919 wlis 12 mar-
tidan iyo damfuZnebeli krebis wevri social-demokratiuli muSa-
Ta partiis siiT. iyo saredaqcio, sapensio da centraluri saarCevno
komisiebis wevri, sabiblioTeko komisiis mdivani. misi iniciativiTa
da moxsenebiT saqarTvelos damfuZnebelma krebam miiRo dekretebi
da kanonebi. iyo Tbilisis qalaqis sabWos xmosani; qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri 9,18,67,95,183,184
smiti (smiTi) adami _ (ing. Adam Smith), Sotlandieli politiku-
ri ekonomisti da filosofosi. Tanamedrove ekonomikuri Teoriis
erT-erTi fuZemdebeli. smiTis mraval naSromTagan yvelaze ufro
cnobilia: „Teoria moraluri grZnobebis Sesaxeb“ da „gamokvleva
xalxTa simdidris bunebisa da mizezebis Sesaxeb“ 440
sulaqveliZe kowia _ quTaisis erobis Tavmjdomare 261
surgulaZe petre rostomis Ze _ Jurnalisti, saqarTvelos Tavi-
suflebisaTvis aqtiuri mebrZoli, erovnul-demokratiuli partiis
erT-erTi damfuZnebeli. 1894 daamTavra Tbilisis aleqsandres saxe-
lobis saostato (samaswavleblo) instituti. pedagogiur saqmiano-
bas Seudga quTaisis progimnaziaSi gamge-maswavleblad, xolo Semdeg
muSaobda Tbilisis saTavadaznauro gimnaziis istoriis pedagogad.
1909 p. surgulaZis redaqtorobiT daarsda erovnul-demokrati-
uli mimarTulebis yovelkvireuli Jurnali „eri“, romelic Tergda-
leulTa Jurnalistur tradiciebs ganagrZobda da mTel Zalisxmevas
erovnuli interesebis dacvas axmarda. igi iyo damfuZnebeli krebis
wevri, samxedro komisiis wevri. Sedioda damfuZnebeli krebis droe-
biT komisiaSi, romelmac 1919 wlis martSi axalcixe-axalqalaqis maz-
rebSi server-begis xelmZRvanelobiT mowyobili ajanyebis mizezebi,
Sedegebi da regionSi arsebuli viTareba Seiswavla. xSirad aqveyneb-
da statiebs edp-s mTavar beWdviT organoSi, gazeT „saqarTveloSi“
saxelmwifoebrivi da samxedro aRmSeneblobis aqtualur sakiTxebze.
iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis
wevri, TurqeTSi emigraciaSi yofnis dros iyo edp-s sazRvargareTu-
li centraluri biuros wevri 183, 184

t
tabiZe giorgi _ xonis TviTmmarTvelobis mosamsaxure, daraji 259,
263, 279
tatiSvili _ Tbilisis sasamarTlos bralmdebeli 175
ter-stefaniani garegin arzatis Ze (fsevdonimi slepcovi) _
pedagogi, politikosi, daSnakcuTiunis partiis wevri, Tbilisis qa-
laqis sabWos xmosani. saSualo ganaTleba Tbilisis da aleqsandropo-
lis pedagogiur institutebSi miiRo. muSaobda pedagogad ananievis

529
qalTa gimnaziaSi. 1918 wlidan iyo „daSnakcuTiunis“ saqarTvelos
centraluri komitetis „aSxatavoris“ wevri. saqarTvelos demokra-
tiuli respublikis damfuZnebeli krebis wevri 1919 wlidan. iyo
sameurneo-sagamgeo, teqnikuri da sapensio komisiebis wevri. muSaob-
da qalaq Tbilisis aRmaskomis komunaluri ganyofilebis, miwis ganyo-
filebis saarendo magidis gamged 472
toma alberti _ frangi politikosi da diplomati, socialisti, I
msoflio omis dros safrangeTis respublikis SeiaraRebis ministri,
Sromis saerTaSoriso organizaciis damaarsebeli da Tavmjdomare,
versalis sazavo konferenciis monawile 166
totomianci _ amier-kavkasiis sakoperacio yrilobis sabWos wevri 427
trocki lev daviTis Ze (leiba daviTis Ze bronSteini) fse-
vdonimebi: pero, antid oto, sedovi, moxuci da sxv. _ sabWoTa
marqsisti revolucioneri da Teoretikosi, politikosi, wiTeli
armiis damaarsebeli da pirveli xelmZRvaneli. trocki Tavdapir-
velad ruseTis social-demokratiuli muSaTa partiis menSeviku-
ri fraqciis mxardamWeri iyo. 1917 wlis oqtombris revoluciamde
trockim bolSevikebis banakSi gadainacvla da partiis lideri gaxda.
sabWoTa kavSiris daarsebis Semdeg gaxda sagareo saqmeTa saxalxo ko-
misari, mogvianebiT ki wiTeli armiis damfuZnebeli, misi meTauri da
omis saxalxo komisari. aseve politbiuros damfuZnebeli wevri 108
tuki tomas _ (ing. Thomas Tooke) _ ingliseli ekonomisti da statis-
tikosi. iyo ruseTTan vaWrobiT dakavebuli londonis msxvili savaW-
ro saxlis wevri. tukma 1920 wels inglisis parlamentSi londoneli
vaWrebis saxeliT warmoadgina peticia Tavisufali vaWrobis Sesaxeb.
tuki xelmZRvanelobda msxvil samrewvelo sawarmoebs da aqtiurad
monawileobas iRebda samTavrobo komisiebSi fabrikis muSebis mdgo-
mareobis statistikur kvlevebTan dakavSirebiT, monawileobda fab-
rikis kanonmdeblobis SemuSavebaSi. misi ZiriTadi naSromia „A history
of prices and of the states of the paper circulation from 1793-1856“ – „fasebis isto-
ria da qaRaldis brunvis mdgomareoba 1793-1856“ 442

u
uordropi jon oliveri _ britaneli diplomati, mTargmneli, aR-
mosavleTmcodne, qarTuli kulturis didi moamage. qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis mudmivi wevri. 1887 pir-
velad iyo saqarTveloSi da samSobloSi dabrunebis Semdeg gamosca
wigni „saqarTvelos samefo“. Seiswavla qarTuli ena da inglisurad
Targmnida qarTuli literaturis nimuSebs, maT Soris: s. s. orbeli-
anis „sibrZne-sicruisa“ (1894); „visramiani“ (1914). 1912 londonSi ga-
mosca Tavisi dis, marjori uordropis, mier inglisur enaze prozau-
lad Targmnili „vefxistyaosani“. 1918 wels iyo didi britaneTis

530
generaluri konsuli moskovSi, sabWoTa ruseTSi. Semdeg mcire xniT
muSobda britaneTis politikuri dazvervis departamentSi. 1919 w.
agvistodan uordropi dainiSna gaerTianebuli samefos umaRles war-
momadgenlad samxreT kavkasiasa da saqarTveloSi, damoukidebel saqa-
rTveloSi didi britaneTis warmomadgenlad _ umaRles komisrad. o.
uordrops didi wvlili miuZRoda baTumis olqis mmarTvelobaSi os-
maleTisa da denikinis agentTa gavlenis Sesustebasa da proqarTuli
Zalebis rolis gazrdaSi. misi damsaxurebiT britaneTi darwmunda,
rom saWiro iyo kavkasiis respublikebis damoukideblobis cnoba. da-
moukideeli saqarTvelosadmi britaneTis damokidebuleba Seicvla
pozitiuri niSniT. mas sapatio wvlili miuZRvis saqarTvelos damou-
kideblobis de faqto aRiarebaSi, romelic 1920 wlis 27 ianvars mox-
da. saqarTvelos gasabWoebis Semdeg, inglisSi dabrunebulma oliver
uordropma organizeba gaukeTa qarTul emigracias da daaarsa qar-
Tuli komiteti. 1922 wels o. uordropi mefem britaneTis imperiis
raindis wodebiT daajildova 185, 186
urataZe grigol (griSa) ilarionis Ze _ saxalxo maswavlebeli,
social-demokratiuli partiis TvalsaCino moRvawe, guriis glex-
Ta moZraobis erT-erTi meTauri. daamTavra ozurgeTis oTxklasiani
saswavlebeli, baTumSi ki samaswavleblo kursebi gaiara. muSaobda
lanCxuTis skolis maswavleblad. umaRlesi ganaTlebis misaRebad
peterburgSi gaemgzavra, sadac fsiqonevrologiur institutSi
Caabara, Tumca ar dausrulebia. peterburgSi aqtiurad monawileob-
da studentur gamosvlebSi. 1911 wels amierkavkasiis organizaciam
saswavleblad parizis social-demokratiuli partiis skolaSi gag-
zavna. sadac Sexvda da axlos gaicno v. lenini, l. kamenevi, i. armamdi,
n. krupskaia, zinovievi, lunaCarski da sxv. kargad icnobda agreTve
rusuli menSevizmis liderebsac. 1915 wlidan n. Jordanias momxre-
Ta rigebSi Cadga, xelmZRvanelonda gazeT „axali kvalis“ gamocemas.
1918 wels iyo quTaisis saqalaqo sabWos Tavmjdomaris moadgile,
erovnuli sabWos wevri, 1919 wels airCies saqarTvelos demokrati-
uli respublikis damfuZnebeli krebis wevrad. iyo samandato komi-
sii wevri, aqtiurad muSaobda gazeT „erTobis“ redaqciaSi. monawil-
eobda ruseT-saqarTvelos samSvidobo xelSekrulebis momzadebaSi.
dokuments xeli moawera ruseTis sagareo saqmeTa saxalxo komisris
moadgile l. karaxanTan erTad 171, 172, 180, 194, 290, 298, 313, 418, 426,
449, 457, 464, 472

f
faRava giorgi (gogita) aqvsentis Ze. _ rsdmp partiis menSevikebis
fraqciis wevri 1913 wlidan; swavlobda quTaisis saTavadaznauro
gimnaziaSi. umaRlesi ganaTlebis misaRebad swavla moskovis univer-
sitetis iuridiul fakultetze gaagrZela. 1919 w-is TebervalSi saqa-

531
rTvelos social-demokratiuli partiis siiT airCies saqarTvelos
demokratiuli respublikis damfuZnebeli krebis wevrad. 1919 w-is
12 marts damfuZnebeli krebis sazeimod gaxsnis sxdomaze. g. faRava,
rogorc yvelaze axalgazrda wevri, asrulebda mdivnis movaleobas.
social-demokratiuli partiis kvotiT iyo sakonstitucio komisiis
wevri. damoukideblobis periodSi aqtiurad iyo CarTuli partiul
da saxelmwifoebriv saqmianobaSi, xSirad mogzaurobda regionebSi
propagandistuli saqmianobis gasawevad. monawileobda raWasa da
leCxumSi arsebuli administrciis krizisis Semswavlel delegacia-
Si; saqarTvelos damoukideblobis komitetis pirveli Tavmjdomare,
qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis namdvi-
li wevri, mudmivi wevri 9, 77, 78, 276, 277, 279, 297, 368
faCulia _ sagangebo razmis xelmZRvaneli 44
fircxalava samson giorgis Ze _ iuristi, publicisti, politiko-
si, daamTavra quTaisis gimnazia, 1898 wels ki peterburgis universi-
tetis iuridiuli fakulteti. swavlis wlebSi qarTvel studentTa
saTvistomos Tavmjdomare iyo. 1902-1910 ww-Si iyo qarTvelTa So-
ris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis gamgeobis mdivani da
saqmeTa mmarTveli. redaqtorobda soc-federalistT partiis orga-
noebs: „glexi“ (1906), „miwa“ (1906-1908). monawileobda socialist-fed-
eralistTa partiis Camoyalibebis procesSi. 1905-1907 ww-is periodSi
Sedioda partiis mTavar komitetSi da erTxans iyo partiis Tavmjdom-
aris moadgile. 1917 wlis aprilSi monawileobda saqarTvelos inter-
partiuli sabWos organizebis procesSi, romelic saTaveSi Caudga
erovnuli saxelmwifoebriobis aRdgenisaTvis brZolas. 1919-21 ww.-Si
damfuZnebeli krebis wevri, 1917-1921ww.-Si iyo soc.federalistTa
partiis centraluri organos, gaz. „saxalxo saqmis“ redaqtor. 1921
wels xeli moawera saqarTvelos pirvel konstitucias 236, 389
fircxalaiSvili ilia giorgis Ze _ eqimi, iuristi, social-demokra-
ti, ganaTleba odesis universitetSi, samedicino fakultetze miiRo,
ris Semdegac social-demokratiuli organizaciis muSaobaSi Cae-
ba. 1903-1913 ww-Si swavlobda moskovis universitetSi iuridiul
fakultetze, muSaobda nafic msajulad. 1917 w-is revoluciis Sem-
deg quTaisis qalaqis komisari gaxda. amave wels airCies saqarTve-
los erovnuli sabWos wevrad. 1919 wels airCies Tbilisis qalaqis
sabWos xmosnad, Semdgom ki -damfuZnebeli krebis wevrad. Sedioda
social-demokratebis fraqcia „axali sxivis“ jgufSi. iyo qarTvel-
Ta Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri. 1921 w-is
okupaciis Semdeg Caeba winaaRmdegobis moZraobaSi 56, 57, 116, 472
foSi ferdinand _ frangi samxedro moRvawe, safrangeTis marSali
pirvel msoflio omSi. erTaderTi adamiani safrangeTis istoriaSi,
romelic sami saxelmwifos _ safrangeTis, didi britaneTisa, polone-
Tis marSali gaxda 446

532
furie Sarl _ frangi filosofosi, sociologi, utopiuri social-
izmis erT-erTi warmomadgeneli. furierizmis sistemis damaarsebe-
li, termin „feminizmis“ avtori. misi utopia STaagonebda XIX sauku-
nis dasawyisis pirvel socialistebs 272

q
qarcivaZe i. _ sursaTis momaragebis mTavari komitetis Tavmjdomare,
mTvari sammarTvelos mTvari mmarTveli. eseri 357, 426
qiqoZe nikoloz moses Ze _ saqarTvelos damoukidebli respublikis
senatis wevri, qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazo-
gadoebis quTaisis ganyofilebis wevri. iusticiis saministros de-
partamentis direqtori sisxlis samarTlis sakasacio departamentSi.
1919 w-is dekemberSi n. Jordanias davalebiT miendo qalaq Tbilisis
gamgeobis revizia. 1920 w-is aprilSi ganTavisuflebul iqna Tanamde-
bobidan 236
qorqaSvili mixeil levanis Ze _ saqarTvelos damoukidebli
respublikis senatis wevri sisxlis samarTlis sakasacio depar-
tamentSi. quTaisis saolqo sasamarTlos wevri, qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis quTaisis ganyofilebis
namdvili wevri 236
quTaTelaZe bikenti aTanases Ze _ nacional-demokratiuli partiis
wevri xonidan, qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazo-
gadoebis xonis ganyofilebis namdvili wevri 267
quTaTelaZe viqtor aTanases Ze _ nacional-demokratiuli partiis
wevri xonidan, qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazo-
gadoebis xonis biblioTekis gamge, sazogadoebis xonis ganyofilebis
namdvili wevri
quTaTelaZe vladimer nestoris Ze _ iuristi, saqarTvelos damou-
kidebeli respublikis senatis wevri, nafici veqili, miwaTmoqmedebis
saministros iurist konsuli. swavlobda quTaisis klasikur gimna-
ziaSi, daamTavra peterburgis universitetis iuridiuli fakulte-
ti. 1901-1905 ww-Si muSaobda Tbilisis olqis nafic veqilTa korpo-
raciaSi. monawileobda pirvel msoflio omSi. 1919 w-is 7 oqtombers
damfuZnebelma krebam saqarTvelos senatis wevrad airCia, muSaobda
senatis samoqalaqo departamentis administraciul ganyofilebaSi.
1920 w-is dekemberSi dainiSna iusticiis ministris, raJden arseniZis,
moadgiled. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazo-
gadoebis wevri 236

533
R
Rlonti Tevdore (Tedo) zurabis Ze _ politikuri moRvawe, pub-
licisti, memarcxene socialist-federalistTa partiis erT-erTi
lideri. daamTavra peterburgis „komerciul codnaTa instituti“.
damoukidebeli saqarTvelos erovnuli sabWosa da damfuZnebeli kre-
bis wevri (socialist-federalistebis partiis mecxre kandidati).
1921 wlis ianvarSi partiis me-5 konferenciaze moiTxova sabWoTa
konstituciis aRiareba. memarcxene socialist-federalistTa parti-
asTan erTad TanamSromlobda TbilisSi Semosul sabWoTa saokupacio
xelisuflebasTan, monawileobda okupirebuli saqarTvelos sabWoe-
bis I yrilobaSi, sadac airCies centraluri aRmasrulebeli komite-
tis wevrad. 1926-1928 ww.-Si saWoTa xelisuflebam gadayenebuli iv.
javaxiSvilis magier T. Rlonti daniSna saxelmwifo universitetis
reqtorad 325, 372, 418, 427, 428, 434, 435, 436, 438, 446

y
yifiani ruben luarsabis Ze _ social-demokrati. pirveldawyebiTi
ganaTleba miiRo sofel lailaSis saswavlebelSi. mis poetur nawar-
moebebs da moTxrobebs beWdavda: „mogzauri“, „Teatri da cxovreba“,
„eSmakis maTraxi“, „maTraxi da salamuri“ da sxva Jurnali-gazeTebi.
aqtiurad iyo Cabmuli 1905 w-is revoluciaSi, aqtiurad monawile-
obda 1905 wlis revoluciaSi, xelmZRvanelobda raWa-leCxum-svaneTis
gamosvlebs. demokratiuli respublikis periodSi eweoda aqtiur
politikur moRvaweobas, iyo damfuZnebeli krebis wevri. qarTvelTa
Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri. 25
yufaraZe _ xonis mTavarangelozis ubnis komisari, ubnis zedamxedve-
li 281, 284

S
SaraSiZe daviT giorgis Ze _ gamoCenili social-demokrati. (qris-
tine SaraSiZis Zma). swavlobda baxvis soflis skolaSi, Semdeg quTais-
Si da bolos odesis realur saswavlebelSi. 1905 w-is studenturi
gamosvlebis Semdeg daapatimres, gaanTavisufles im pirobiT, rom
dauyovnebliv datovebda ruseTis imperiis sazRvrebs. amitom gaemg-
zavra SveicariaSi, sadac umaRlesi ganaTleba Jenevis universitetSi
miiRo. 1918 wels iyo saqarTvelos erovnuli sabWos da Semdeg dam-
fuZnebeli krebis wevri, social-demokratTa rusul enaze gamomaval
gazeT „Борьба“-s redaqtori; „brZolis xmis“ redaqtori, „damoukide-
beli saqarTvelos“ Tanaredaqtori; qarTvelTa Soris wera-kiTxvis
gamavrcelebeli sazogadoebis wevri 130, 131, 133, 238
SaraSiZe qristine (Cito) giorgis asuli _ politikuri da sazo-
gado moRvawe, filologi, pedagogi, social-demokratiuli partiis

534
wevri 1905 wlidan. 1899-1904 ww-Si swavlobda quTaisis wm. ninos qal-
Ta gimnaziaSi, saidanac garicxes moswavleTa revoluciur moZraoba-
Si monawileobisTvis. aqtiurad monawileobda 1905 w-is revoluciur
moZraobaSi. muSaobda maswavleblad quTaisis kerZo gimnaziaSi (1907),
iyo quTaisis saxalxo universitetis gamgeobis wevri (1910-1911); sa-
bavSvo Jurnal „jejilis“ saredaqcio kolegiis wevri; 1919 wels air-
Cies saqarTvelos damfuZnebeli krebis wevrad. damfuZnebel krebaSi
iyo krebis prezidiumis umcrosi mdivani, sabiblioTeko, saredaqcio d
saxalxo ganaTlebis komisiebis wevri (1919-1921), parlamentis wevro-
bisas aqcents umTavresad saxalxo janmrTelobis kanonmdeblobasa da
ganaTlebis xelmisawvdomobis problemebze svamda. iyo qarTvelTa So-
ris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis gamgeobisa da Tbili-
sis universitetis damfuZnebeli sazogadoebis wevri. saqarTvelos
demokratiuli respublikis sabWoTa ruseTis mier okupirebis Semdeg
darCa saqarTveloSi da monawileobda winaaRmdegobis moZraobaSi.
Sedioda saqarTvelos social-demokratiuli muSaTa partiis qalTa
komitetSi, romlis mizani politpatimarTa ojaxebis daxmareba iyo. 7,
29, 30, 63, 125, 171, 179, 197, 233, 239, 240, 250, 289, 315, 317, 349
Sengelaia (teqstSi Sengelia) leo andrias Ze _ socialist-rev-
olucioneri, 1908 wlidan ruseTis socialist-revolucionerTa
partiis wevri, 1917 wlidan iyo socialist-revolucionerTa parti-
is centraluri organos „Sromis“ redaqtori; aqveynebda naSromebs
agrarul sakiTxebze. 1918 wlis maisSi qarTvel eserTa ruseTis parti-
idan gamoyofis Semdeg saqarTvelos socialist-revoliucionerTa
partiis centraluri komitetis Tavmjdomare, ck-s partiuli gaze-
Tis „Sromis“ redaqtori, 1919 wlidan damfuZebeli krebis wevri, es-
erTa fraqciis lideri. l. Sengelaia eserebTan erTad gamoirCeoda
mTavrobis kritikiT memarcxene poziciebidan 10, 12, 13, 14, 21, 34, 35,
38, 39, 41, 42, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 72, 102, 104, 106, 107, 108, 109, 110, 111,
114, 133, 134, 138, 151, 219, 270, 310, 336, 338, 339, 340, 369, 385, 389, 397,
398, 407, 409, 411, 437, 440, 441, 445, 446, 453, 455, 457, 459, 460, 474, 483,
484, 485, 488
ServaSiZe varlam aleqsandres Ze (metsaxeli: Ziki) _ eqimi, mar-
qsistuli organizaciis wevri, swavlobda soxumis saswavlebelSi,
umaRlesi ganaTleba xarkovis universitetSi miiRo. 1917 wlis revo-
luciis Semdeg afxazeTis erovnuli sabWos Tavmjdomare gacda. 1919
wels airCies damfuZnebeli krebis wevrad social-demokratiuli
partiis siiT. 1921 w-is okupaciis Semdeg emigraciaSi ar wasula da
baTumSi darCa eqimad samuSaod. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis
gamavrcelebeli sazogadoebis wevri 150,154
ServaSiZe joto levanis Ze _ qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamav­
rcelebeli sazogadoebis wevri 148,150
Smagailovi _ inglisis sardlobis agenti 406

535
C
Carkviani nikolozi _ leCxumis mazris sof. CxereTSi mcxovrebi mo-
qalaqe 172, 173, 174, 175, 176, 205, 207, 208, 210, 211, 212, 213, 214, 215,
216, 217, 218, 219, 220, 221, 224, 225, 228, 229, 230, 231, 232, 312
CaCxiani _ leCxumis mazris mcxovrebi 23
Cernovi viqtor mixeilis Ze _ eserTa partiis lideri, ruseTis
droebiTi mTavrobis miwaTmoqmedebis ministri, xSirad „glexur min-
istrsac~ uwodebdnen. iyo miwis socializaciis programis avtori
(saxelmwifosa da memamuleTa miwebis sazogadoebric sakuTrebad
gadaqceva maTi Semdgomi Tanabari ganawileba), politikur sferoSi
iTxovda „mTeli saxelmwifosa da iuridiuli wyobis demokratizacias
Tavisuflebisa da Tanasworobis sawyisebze“ 397, 398
Cexovi anton pavles Ze _ rusi eqimi, dramaturgi da mwerali, romel-
ic miCneulia yvela drois erT-erT udides moTxrobebis mwerlad 388
CigogiZe _ saxalxo gvardiis Stabis wevri 487
Ciqava (teqstSi Cikava) aleqsandre Citos (xitus) Ze _ pedagogi,
daamTavra quTaisis sameurneo saswavlebeli. 1905 wlidan rsdmp-s
menSevikuri fraqciis wevria; 1919 wlis TebervalSi saqarTvelos
social-demokratiuli muSaTa partiis siiT airCies saqarTvelos
damfuZnebeli krebis wevrad. iyo TviTmmarTvelobis komisiis wevr.
wlebis ganmavlobaSi iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcele-
beli sazogadoebis namdvili wevri 21
CxeiZe _ soxumis mcxovrebi 145
Cxenkeli iasoni _ xonis mcxovrebi 255, 268, 277, 281, 284
CxikviSvili beniamin (benia) grigolis (gigos) Ze _ politikosi,
swavlobda quTaisis sasoflo-sameurneo skolaSi, (ar dausrulebia)
damfuZnebeli krebis wevri social-demokratiuli partiidan. memarcx-
ene socialisti, ris gamoc bolSevizmTan siaxloves sayvedurobdnen.
ekava Tbilisis qalaqis Tavis Tanamdeboba 1919-1920, 1919 wels gaxda
afxazeTis gubernatori, 1920 _ quTaisis, Semdeg baTumis olqis gener-
al-gubernatori. 1921 wels dainiSna Sinagan saqmeTa ministris moadg-
iled. 1921 wels sabWoTa ruseTis mier saqarTvelos okupaciis Semdeg
wavida emigraciaSi. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli
sazogadoebis wevri142, 148, 152, 154, 163, 388, 389, 431

c
cincaZe noe konstantines Ze _ pedagogi, fizika-maTematikosi,
politikuri d sazogado moRvawe, social-demokrati. swavlobda
sasuliero seminariaSi, sadac seminarielebTan erTad revoluci-
ur moZraobaSi aqtiurad iyo Cabmuli, swavlis periodSi gaxda so-
cial-demokratiuli partiis wevri. seminariis damTavrebis Semdeg

536
umaRlesi ganaTleba fizika-maTematikosis specialobiT miiRo. 1918
wlis seqtembramde Tbilisis vaJTa pirveli gimnaziis maTematikis
maswavlebeli iyo, 1918 wlis seqtembridan ki Tbilisis qalTa gimna-
ziis direqtori; 1919 wlis 5 aprilidan iyo saqarTvelos demokra-
tiuli respublikis ganaTlebis ministris moadgile. n. cincaZe 1918
wlidan parlamentis wevria, 1919 wlidan damfuZnebeli krebis wev-
ri. n. cincaZem SeZlo rusuli skolebis qarTuliT Secvla, moamaraga
isini saxelmZRvanelobiT, amasTan, evropaSi uamravi axalgazrda gag-
zavna saswavleblad. sabWoTa ruseTis wiTeli armiis mier saqarTve-
los okupaciis Semdeg aralegalurTa rigebSi gadavida da ibrZoda
saqarTvelos damoukideblobis aRsadgenad. 1923 wels, rogorc an-
tisabWota moZraobis TvalsaCino wevri sazRvargareT gadaasaxles.
emigraciaSi mniSvnelovan rols asrulebda radio „Tavisuflebis“
saqmianobaSi. misi iniciativiT moxda parizidan harvardis bib-
lioTekaSi social-demokratiuli partiis erovnuli mTavrobis ar-
qivis gadatana. iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli
sazogadoebis wevri 116

Z
ZnelaZe g. _ cnobili SantaJisti, yaCaRi 488

w
wereTeli kote, kowia _ WiaTureli advokati, social-federalis-
ti 52, 53, 54, 55, 56, 57, 68, 69, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 85,
86, 87, 88, 89
wereTeli nestor dimitris Ze _ WiaTureli didgvarovani, samxe-
dro piri, quTaisis guberniis Tavad-aznaurobis winamZRoli (marSa-
li) 1861-1867 da 1877-1883 wlebSi. general-maiori da imperatoris
fligel adiutanti. kavkasiis omebis monawile. qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis damfuZnebeli 78
wulaia pavle lukas Ze (fsevdonimi: depo) _ rsdmp-s menSevikur
fraqciis wevri. swavlobda Tbilisis saxelosno saswavlebelSi. 1907
weli aiCies rsdmp londonis mexuTe yrilobis delegatad. 1919 wli-
dan arCeul iqna damfuZnebeli krebis wevrad, iyo sakonstitucio da
gzaTa komisiebis wevri 377, 378
wulukiZe kolia _ xonis mcxovrebi 263, 264, 278

W
WavWaniZe glaxua _ xonis mcxovrebi 264
WavWaniZe ivane iosebis Ze _ maTematikosi, pedagogi, politikosi,
daamTavra moskovis universitetis maTematikis fakulteti. stu-

537
dentobidanve SeuerTda menSevikur fraqcias. 1917 wlis Teberv-
lis revoluciis Semdeg arCeuli iyo xonis qalaqisTavad, 1919 wlis
wlis 12 marts airCies saqarTvelos demokratiuli respublikis
damfuZnebeli krebis wevrad saqarTvelos social-demokratiuli
muSaTa partiis siiT. iyo gzaTa komisiis Tavmjdomare, samandato
komisiis mdivani, sarekomendacio, TviTmmarTvelobis da safinan-
so-sabiujeto komisiebis wevri, paralelurad iyo momaragebis min-
istris, Semdeg ki _ Sinagan saqmeTa ministris amxanagi. qarTvelTa
Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri. 9, 13, 17,
30, 31, 99, 108, 110, 111, 114, 115, 116, 138, 171, 185, 206, 237, 256, 259,
261, 265, 270, 280, 281, 283, 284, 290, 294, 297, 298, 317, 318, 323, 334, 336,
340, 343, 349, 350, 351, 352, 377, 378, 418, 449, 450, 468, 469, 471, 472, 490,
494, 495, 496, 501
WavWaniZe daTa _ xonis mcxovrebi 279
WavWaniZe niko _ xonis mcxovrebi 277, 278
WiWinaZe nikoloz (parmen) _ eqimi, politikosi, social-demokra-
tiuli partiis menSevikuri frTis wevri, monawileobda 1905 wlis
revoluciur gamosvlebSi. 1918-1920 wlebSi iyo Sinagan saqmeTa minis-
tris, noe ramiSvilis moadgile da periodulad ministris movaleo-
bas asrulebda. 1920 wlis 3 dekembers dainiSna samxedro ministrad.
iyo Sinagan saqmeTa ministris moadgile; qarTvelTa Soris wera-kiTx-
vis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri. (misi dakrZalvis dRe gadai-
qca pirvel antisabWoTa demonstraciad) 24, 177, 211, 261, 270, 276, 493
WiabriSvili andria (andro) iakobis Ze (Wreli) _ politikosi, rsd-
mp-s „menSevikuri“ fraqciis wevri; daamTavra pirveldawyebiTi saqa-
laqo saswavlebeli. 1917 wlis Tebervlis revoluciis Semdeg airCies
tfilisis muSaTa da jariskacTa deputatebis sabWos aRmasrulebe-
li komitetis wevrad. 1917 wlis noembridan saqarTvelos erovnu-
li sabWos wevri. saqarTvelos wiTeli gvardiis, SemdgomSi saxalxo
gvardiis erT-erTi damaarsebeli da organizatori. arCeuli iyo sax-
alxo gvardiis mTavari Stabis wevrad. 1918 wlis ganmavlobaSi iyo
saqarTvelos demokratiuli respublikis parlamentis wevri. 1919
wels arCeuli iyo Tbilisis samazro erobis xmosnad, 1919 wlidan _
saqarTvelos demokratiuli respublikis damfuZnebeli krebis wev-
rad. iyo sabiujeto-safinanso da samxedro komisiebis wevri. qarT-
velTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis Tbilisis
ganyofilebis wevri 238

x
xaratiSvili (xarataSvili) isidore _ WiaTuris muSaTa deputa-
tebis sabWos wevri 8, 30, 55, 56, 57, 60, 66, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76,
77, 79, 80, 81, 82, 83, 85, 86, 87, 91, 92

538
xelTufiSvili daviT besarionis Ze _ politikuri da sazogado
moRvawe, iuridiul mecnierebaTa kandidati. umaRlesi iuridiuli
ganaTleba miiRo peterburgis universitetSi. saqarTvelos demokra-
tiuli respublikis senatis (umaRlesi saapelacio palata _ uzenaesi
sasamarTlo (1919-1921ww.)) pirveli Tavmjdomare, arCeul iqna 1919
wlis 7 oqtombers damfuZnebeli krebis mier. nafici veqili, wlebis
ganmavlobaSi iyo quTaisis nafic veqilTa korporaciis wevri. qarT-
velTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri 236
xomeriki noe giorgis Ze _ politikosi, daamTavra quTaisis sameurneo
skola, sadac aralegalur wreebSi socialistur moZRvrebas gaecno
da social-demokratiuli partiis wevri gaxda. 1903-1906 ww. aqti-
urad monawileobda guriis glexTa moZraobasa da guriis respublik-
is gamocxadebaSi; iyo saqarTvelos demokratiuli respublikis mi-
waTmoqmedebisa da Sromisa da gzaTa ministri; damfuZnebeli krebis
wevri social-demokratiuli partiidan, misi TaosnobiT, 1919 wlis
31 ianvars, damfuZnebelma krebam miiRo agraruli reformis Catare-
bis gadawyvetileba. reforma gulisxmobda miwis CamorTmevas msxvili
memamuleebisTvis da gadanawilebas glexobaze, saxelmwifo sakuTre-
baSi rCeboda mdinareebi, tyeebi da saZovrebi. iyo qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri 272, 309, 370, 387,
426, 453, 454, 458, 470

j
jafariZe ivane _ sagangebo sasamarTlos Tavmjdomare 174, 175
jafariZe konstantine iasonis Ze _ social-demokrati, 1918 wels
saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis saqmeTa mmarT-
veli. daamTavra quTaisis gimnazia. umaRlesi iuridiuli ganaTle-
ba miiRo xarkovis univeristetSi, swavlobda SveicariaSic. ganaT-
lebis miRebis Semdeg advokatad muSaobda TbilisSi. 1905 SeuerTda
rsdm partiis menSevikebis fraqcias. iyo partiis aqtiuri wevri,
eweoda publicistur saqmianobas. k. jafariZe iyo saqarTvelos
demokratiuli respublikis erovnuli sabWos wevri 1917 wlidan.
1919 wels airCies damfuZnebeli krebis wevrad social-demokrati-
uli muSaTa partiis siiT, Sedioda damfuZnebeli krebis prezidi-
umis SemadgenlobaSi, iyo sakonstitucio komisiis wevri; qarTvel-
Ta Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis Tbilisisa da
soxumis ganyofilebaTa wevri. sabWoT ruseTis mier saqarTvelos
okupaciis Semdeg darCa saqarTveloSi, monawileobda antisabWoT
gamosvlebSi da propagandas eweoda. Sedioda social-demokrati-
uli partiis aralegaluri organizaciis cekas SemadgenlobaSi 7,
29, 63, 97, 125, 171, 197, 205, 239, 249, 289, 317, 318, 321, 341, 349, 375,
417, 449, 471, 490

539
jafariZe sergo daviTis Ze _ iuristi, social-demokrati, saqar­
Tvelos erovnuli sabWosa da damfuZnebeli krebis wevri. daamTavra
novorosiis universitetis iuridiuli fakulteti, msaxurobda
nafic veqilad, iyo nafic veqilTa sabWos Tavmjdomare. 1906 air-
Cies ruseTis pirveli saxelmwifo saTaTbiros deputatad quTai-
sis guberniidan. aqtiurad monawileobda saparlamento muSaobaSi,
gabedulad akritikebda rogorc xelisuflebas, aseve im partiebs,
romlebic parlamentSi mxars uWerdnen antixalxuri kanonebis miRe-
bas. iyo niWieri oratori, aqtiurad iyo Cabmuli damoukidebeli
saqarTvelos saxelmwifoebriv cxovrebaSi. 1917 wlis noembridan iyo
erovnuli sabWos wevri, sakonstitucio komisiis wevri. 1918 wels
saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis saqmeTa mmarT-
veli, iusticiis ministris moadgile, nafic msajulTa sabWos Tavm-
jdomare, qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazoga-
doebis namdvili wevri, Tbilisis ganyofilebis mudmivi wevri (1920).
sabWoTa okupaciis Semdeg Cabmuli iyo winaaRmdegobis moZraobaSi
197, 199, 200, 202, 209, 210, 215, 216, 234, 235, 236, 239, 250, 290, 317, 341,
343, 465, 472, 473, 474, 485, 486
jiblaZe silibistro (silva) besarionis Ze _ politikuri lid-
eri, publicisti monawileobda 1905-1907 wlebis revoluciaSi; swav-
lobda ozurgeTis sasuliero saswavlebelSi, romlis damTavrebis
Semdeg swavla Tbilisis sasuliero seminariaSi gaagrZela. reqtor
Cudeckis cemisTvis 1884 igi seminariidan garicxes da ori wliT dis-
ciplinarul batalionSi gaamweses. iyo „mesame dasis“ damfuZnebeli
wevri (yvirila, 1892). iyo qarTveli social-demokratebis erT-erTi
lideri da kavkasiis samxedro olqis Stabis ufrosis, general griaz-
novis mkvlelobis organizatori (1906); 1917 wlis noemberSi airCies
saqarTvelos erovnuli sabWos wevrad. 1918 wlidan iyo saqarTvelos
social-demokratiuli muSaTa partiis ck-s wevri, amierkavkasiis
seimis wevri 1918 wlis Tebervlidan. 1919 wlis TebervalSi airCies
damfuZnebel krebis wevrad. damfuZnebeli krebis pirveli sxdoma,
rogorc krebis uxucesma wevrma, s. jiblaZem gaxsna. iyo qarTvelTa
Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wevri138, 500, 501
jorbenaZe _ TianeTis mcxovrebi 380
juReli valerian (varlam) anTimosis (anTimozis) Ze _ qarTve-
li politikosi (social-demokratiuli partiis wevri, menSeviku-
ri fraqcia) da samxedro piri. daamTavra soxumis gimnazia, swavla
ganagrZo peterburgis universitetSi. iyo Tbilisis muSaTa da ja-
riskacTa deputatebis sabWos aRmasrulebebli komitetisa da saqa-
rTvelos erovnuli sabWos wevri, 1918 wlidan amierkavkasiis seimisa
da saqarTvelos parlamentis wevri. 1919 wlidan damfuZnebeli krebis
wevri (social-demokratiuli muSaT partiis siiT), samxedro komisiis
wevri. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis

540
wevri. emigraciaSi sxva samxedroebTan erTad SeimuSava ajanyebis ge-
gma. safrangeTSi specialuri wvrTnis gavlis Semdeg aralegalurad
dabrunda saqarTveloSi, Sevida damoukideblobis komitetis samxe-
dro komisiaSi da saTaveSi Caudga ajanyebis samzadiss 60, 84, 217, 223,
224, 227, 229, 293, 310, 312, 313, 348, 360, 361, 362, 366, 381, 386, 387, 394,
396, 406, 407, 412, 413, 478, 479

h
haki avicba, xaki avicba _ alkk cakis biuros wevri, qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis soxumis ganyofilebis
wevri 148
hanibali barka _ (d. Zv. w. 247 an Zv. w. 246 _ g. Zv. w. 183) karTage­nis
mxedarTmTavari da saxelmwifo moRvawe, karTagenis sazogadoebis
warCinebulTa gvaris warmomadgeneli. romis respublikis mosisxle
mteri da karTagenis ukanaskneli didi lideri. hanibalma „samxedro
strategiis mamis“ saxeli daimkvidra 223
hilferdingi rudolf _ (germ. Rudolf Hilferding), germaniis politi-
kuri lideri, avstrieli da germaneli marqsist-ekonomisti, avstro-
marqsizmis Teoretikosi, social-demokratiis lideri 440

541
adgilTa saZiebeli

a borCalos mazra, borCalo 64,


avstria 63, 234, 39, 442 114, 181, 183, 246, 449, 467
avstralia 422 borjomi 337,492
avstro-ungreTi 197, 200, 201, bulgareTi/bulgaria 200, 201,
239, 250, 289, 317, 341, 343 349
azerbeijani, aderbeijani 47,
490 g
azia 186, 409 gagra gagris fronti 36, 90, 321
alpana 26 gvajara 23
amerika/SeerTebuliStatebi/ gvaStibi 359
amerikis SeerTebuli State- gelaTi 105
bi 311, 318, 319, 321, 341, 345, 394,
germania 51, 199, 200, 201, 300,
amier-kavkasia 12, 70, 95, 144, 145, 302, 309, 314, 322, 346, 410, 423,
207, 255, 256, 257, 372, 421, 427, 433, 473, 497, 498
441, 444, 468
goris mazra 223,473,
arTvini 256
guba 399
afxazeTi 116, 117, 118,119, 120,
gudauTa 256
121,122, 123,124,138, 139, 140, 141,
142, 143, 146, 147, 148, 149, 150, 151 gudauTa-pilenkovis gzatke-
cili 8
axal-senaki 256
guria 312, 380, 473, 487, 488
axalqalaqi/axalqalaqis maz-
ra/axal-qalaqis mazra 181, 183,
246, 449, 467 d
axalcixis mazra/axalcixe sofe- daRestani 465
li 246, 467 duSeTis mazra 181, 183, 228,
246, 380, 399, 400, 474
b
baTumi, baTomi 7, 9, 12, 135, 148, e
185, 388, 431, 444, 491 evropa 12, 50, 190, 321, 328, 329,
baqo 388, 390 ,440, 465, 326 344, 346, 374, 409, 422, 434, 435, 436
belgia 441 erevani 326, 443, 465
bolnis-xaCini 181, 183

543
v k
vanis raioni 469 kavkasia, Crdilokavkasia 58,
varcixe 250 65, 79, 95, 96, 385, 488
vaSingtoni 345 kaxeTi 110, 233, 452, 472, 490
veris daRmarTi 193 kievi 403
vladikavkasi 400 kodori 119,147,158
konstantinopoli 424
z
zaqaTala 256 l
zestafoni 85, 255, 265 lagodexi 380, 396, 399
zugdidi 105, 256, 270, 452 laila 23
zugdidis mazra 105 lanCxuTi 256, 487
leCxumi 23, 24, 25, 26, 27, 28, 104,
214, 218, 225, 230
T
leCxumis mazra 8, 23, 24, 25,
Tbilisi/tfilisi/Tfilisi
26, 27, 173, 174, 176, 211, 220, 224,
_ 3, 4, 9, 15, 18, 26, 42, 59, 76, 135,
225, 400
145, 173, 175, 244, 246, 312, 328
londoni 257, 324, 443
Telavi 382, 399, 460
Telavis mazra 382
m
Tergis olqi 390, 465
mamisonis uReltexili 36, 356,
TianeTi TianeTis mazra 380,
362, 366, 367, 400
449, 467
manglisis raioni 460
Turqestani 379
metexis cixe 173
tfilisis mazra 426, 458
mejvrisxevi 487
mixeilis prospeqti 174
i
moskovi 380, 394
inglisi 7, 166, 185, 189, 198, 200,
202, 209, 210, 295, 302, 311, 314, muStaidi 174
318, 328, 372, 380, 410, 423, 424, mcxeTa 46, 228, 490, 491
429, 431, 439, 441, 443, 444, 473, 499
ivandidi 173, 259, 291 n
italia 210,314,423,441,443 nataneb-baTomis rkinisgza/na-
imereTi 230,312 taneb-baTumis rkinisgza 7
imereTi (zemo) 452, 457, 458 norvegia 441

544
o svaneTi 25, 26, 27, 130, 181, 182,
odesa 78, 403 183, 214
oseTi 104, 233, 376, 377, 417 siRnaRi 460
osmaleTi 122, 161, 200, 201, 289, siRnaRis mazra 114
317, 321, 343, 349, 357 skandinavia 385
oCemCire 256 somxeTi 332, 373, 421
soCis olqi 147
p soWi 399
parizi 201, 202, 319, 344, 345, 480 soxumi, soxumis olqi _ 116,
plexanovis prospeqti 227 117, 399, 122, 126, 139, 142, 143,
144, 145, 147, 151, 154, 160, 136, 323
petrogradi 78, 394, 422
soxum-axalsenakis gzatkeci-
li 8
r
sparseTi 321
raWa 25, 27, 230
stamboli 434
raWis mazra 218, 224, 225
sufsa 487
rioni 185
ruseTi 34, 36, 43, 44, 45,47, 50, 52,
t
54, 59, 70, 75, 95, 117, 118, 121, 122,
135, 155, 156, 159, 160, 165, 186, tabaxmela 400
187, 188, 191, 192, 198, 199, 200, tfilisi/Tbilisi 7, 8, 16, 26,
201, 202, 245, 311, 321, 322, 323, 29, 63, 66, 85, 97, 98, 106, 116, 125,
325, 334, 336, 354, 358, 359, 362, 126, 171, 179, 197, 205, 211, 214,
365, 379, 380, 383, 385, 386, 388, 227, 228, 233, 239, 240, 243, 244,
389, 397, 398, 402, 407, 408, 435, 246, 249, 253, 258, 259, 276, 289,
437, 442, 443, 465, 481, 485, 489, 498 317, 341, 349, 352, 353, 375, 376,
388, 399, 403, 417, 418, 426, 439,
443, 449, 458, 460, 461, 464, 465,
s
471, 490, 491, 494
saberZneTi 319, 441
tyibuli 471,497,498
samegrelo 27, 104, 312, 399, 455,
458, 461
u
samtredia (qalaqi)/samtredia
(daba) 11, 14, 255, 256, 257, 259, ukraina 402, 164
264, 265, 269, 270, 275, 297, 380 ungreTi 349
sariyamiSi/sarayami 176, 214
safrangeTi 11, 202, 210, 302, 410, f
423, 429, 441, 442, 443, 446, 499 finliandia 111
saCinos raioni 450, 469 foTi 12, 399, 405, 406
saWilao 399 focxovis raioni 182
senaki senakis mazra 270, 452

545
q w
qarCxabi 178 winamZRvarianTkari 353, 417
qerCi 380, 386 wyneTi 183
qsanka 185
qobuleTi 185 W
quTaisi 7, 9, 24, 26, 38, 66, 76, 98, WiaTura 31, 32, 52, 54, 68, 69, 72,
116, 125, 173, 175, 185, 200, 211, 78, 79, 80, 92, 137, 200, 256
212, 213, 214, 236, 260, 261, 276,
277, 278, 279, 280, 282, 297, 323,
x
349, 352, 353, 377, 417, 440, 458,
459, 460, 461, 470 xevsureTi 181
quTaisis mazra 105, 426, 458, 469 xoni 171, 173, 234, 239, 250, 255,
256, 260, 261, 262, 264, 265, 267,
268, 269, 270, 273, 274, 275, 276,
y 277, 278, 279, 280, 281, 282, 283,
yarsi 256 284, 285, 286, 289, 290, 291, 293,
yvirila 256, 296 294, 296, 297, 298, 307, 312
yubani 318, 319, 320, 321, 332, 341, xosta 256
357, 361, 404
h
S holandia 441
Sveicaria 319, 356, 429
Sorapnis mazra 78, 460, 457

C
Coxatauri 487
CxereTi 173

546
III tomis pirTa saZieblebisTvis gamoyenebuli wyaroebi:

1. saqarTvelos biografiuli leqsikoni http://www.nplg.gov.ge/bios/ka


2. saqarTvelos demokratiuli respublika (1918-1921) enciklo-
pedia-leqsikoni. mTavari redaqtori – prof. dimitri SveliZe, gamo-
cemis mTavari redaqtori – zurab gaiparaSvili. ivane javaxiSvilis
saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba. 2018.
3. saqarTvelos prosopografia
http://prosopography.iliauni.edu.ge/persons/article/4965
4. universaluri enciklopediuri leqsikoni
http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=14&t=37024
5. qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli (qSwkg) sazoga-
doebis wevrTa saZiebeli
(1879-1927 ww. ) http://www.nplg.gov.ge/ilia/ka/
6. Всемирная история в интернете http://hrono.ru/biograf/bio_b/bernacki.php
7. Исторический словарь. https://dic.academic.ru/dic.nsf/hist_dic/10714
8. Электронная библиотека исторических документов. Ауербах В.А.
http://docs.historyrussia.org/ru/nodes/225-

547

Das könnte Ihnen auch gefallen