Sie sind auf Seite 1von 594

1

leqsebi
saqarTvelos kulturis saministro
saqarTvelos g. leoniZis saxelobis
qarTuli literaturis saxelmwifo muzeumi

qarTuli literaturis saxelmwifo muzeumis gamomcemloba

`literaturis matiane~
2
niko samadaSvili

Semdgeneli da redaqtori
iza orjonikiZe

wigni gamosacemad moamzada da


SeniSvnebi daurTo
eka grigoliam

mxatvari
cotne mamulaSvili

teqnikuri redaqtori
jaba asaTiani

qarTuli literaturis saxelmwifo muzeumis


kompiuterul centrSi wigni aawyo
irine amiriZem

daakabadona
xaTuna CikaSuam

koreqtori
kaxi orjonikiZe

fotoaslebi
mirian kilaZisa

poligrafiuli uzrunvelyofa
asociacia `qarTuli wigni~-sa
3
leqsebi

niko samada
niko Svili
samadaSvili



saarqivo gamocema

Tbilisi
2003
4
niko samadaSvili

r e d a q t o r i s a ggaa n

1967 wlis Semodgomas Tamaz Cxenkelma `literaturul saqarTveloSi~


(redaqtori _ revaz TvaraZe) ucnobi poetis xuTi saukeTeso leqsi
gamoaqveyna. im dRidan niko samadaSvils mkiTxveli da gulSematkivari
aRar mohklebia. rogorc yvela WeSmarit da mniSvnelovan Semoqmeds,
masac gamouCndnen oponentebic da aSkarad uarmyofelnic. esec imisi
dasturi gaxlavT, rom meoce saukunis qarTuli poezia, udavod, erTi
mniSvnelovani, sxvaTagan Zalzed gansxvavebuli SemoqmedebiT gamdidrda.
niko samadaSvilis leqsTa pirveli wignic (sul 27 leqsi) Tamaz
Cxenkelma Seadgina da (`beTania~ _ `merani~, 1973 w.), 1982 wels Cvens almanaxSi
(`literaturis matiane~, #7-8) dabeWdili 21 leqsisa da 13 moTxrobis
gamosacemad momzadebac man iTava (im wels SeviZineT n. samadaSvilis
arqivis mniSvnelovani nawili da aRvadgineT g. leoniZis daarsebuli
`literaturis matiane~). amas mohyva leqsebis meore wigni (`nakaduli _
1989, redaqtorebi T. Cxenkeli da r. CxeiZe) da prozauli nawerebis
pirveli sruli publikaciac (`merani~ `Sexvedrebi da sinanuli~, 1995 w.
redaqtorebi T. Cxenkeli da r. CxeiZe). niko samadaSvilis samocdaerTi
leqsi arCil sulakauris redaqciiT gamocemuli qarTuli Cvid-
mettomeulis me-15 tomSic Seitanes am tomis redaqtorebma t. Wanturiam,
g. gegWkorma da em. kvitaiSvilma (`nakaduli~, 1984).
1990 wels ilia WavWavaZis saxelobis mwignobarTa asociaciam gamosca
misi leqsebis mesame krebuli (redaqtori lia nadareiSvili).
`feriscvaleba~ saarqivo gamocema gaxlavT da amitomac niko samada-
Svilis dRemde dastambul wignebs Soris yvelaze srulia.
poetis arqivi 1977 wlidan qarTuli literaturis saxelmwifo muze-
umSi inaxeba. es fondi dRemde ivseba da mdidrdeba moZiebuli xelnawere-
biT, fotosuraTebiT, TanamedroveTa mogonebebiTa da a. S.
am wignSi Tavmoyrilia yvelaferi is, rasac n. samadaSvilis memkvidre-
obas vuwodebT, mopovebulia da pirvelad qveyndeba ramdenime fotosu-
raTi poetisa da misi ojaxis wevrebis, megobrebisa, maswavleblebisa
da im mSvenieri qalbatonebisac, romelTac etrfoda poeti.
saarqivo gamocemis specifikidan gamomdinare, SenarCunebulia dednis
yvela Tavisebureba, xeluxlebelia mwerliseuli orTografia, punqtuacia,
stili.
viTvaliswinebT ra mkiTxveli sazogadoebisa da gansakuTrebiT axal-
gazrdobis did interess n. samadaSvilis memkvidreobisadmi, wignis
daskvniT nawilSi vaqveynebT Tamaz Cxenkelis da arCil sulakauris,
zurab kiknaZisa da zaza abzianiZis, am striqonebis avtorisa da mxatvar
Temo jafariZis niko samadaSvilisadmi miZRvnil werilebs.
dasasruls, mkiTxvel sazogadoebas poetis mokle biografiasac vTava-
zobT.
10. 07. 2002
5
leqsebi

p oez i a
6
niko samadaSvili
7
leqsebi

niko samadaSvils
Sen CemSi ustven viT saydris Citi,
Sena xar Cemi nugeSis dari,
sul kargad maxsovs Sen rom gamiCndi
gareT ZaRliviT ymuoda qari.

ver gipatrone me lazRandaram,


Sen sxva mxevali unda gyoloda.
zeca sivrceebs azanzarebda
da mze yviroda qveynis bolodan.

Sen gadarebdnen bindebis WriWins,


Tumca sul mudam tots gcemda qari,
avadmyofoba egonaT, biWo,
leqsebi tanzed gamonayari!

Cemi ZagZagi, TrTolva da susxi,


Zvlebis merqanSi TiTqos qvebsa xravs,
Rvino moreuls, oSxivar asxmuls,
binaSi bevrjel damikocnixar.

iqamde, sanam daTeTqvil tuCebs


ar galxobiaT buera sevda,
Sen ZuZus swovdi gaSlil aluCebs
da RvTismSobeli akvans girwevda.

leqsebis jRabna wamebaT geqca,


sjobda venaxis kvali gebara,
vis raT undoda es TavlTmaqcoba,
netavi qarSi gadageyara.

qarebi ufro waikiTxavdnen,


CabJirdebodnen sadme siciliT,
Cemi cremlebiT Rames xatavdi
da beTanias maisis diliT.
8
niko samadaSvili

ver gaokebdi, dagdevdi ketiT,


xan meleoda muxlebSi Zala,
zariviT gaskda amdeni rekiT,
zed rom mamxia es Tavis qala.

ver mogiare, ra giyo, Zmao,


orive SemkrTal buCqis Crdils vgamdiT,
Sen kidev mainc fiqrSi mZunaob,
me ki buwuwic gamcvinda dardiT.

saqarTvelodan parizisaken!
(ZRvnad gogis) 1

saqarTvelodan miemgzavrebi, Zvirfaso Zmao, parizisaken.


Sen iq dazveram mquxare qalaqs, Sen iq dagxvdeba msoflios sarke,
aurzauri Sen gangacvifrebs, gumbaTis sveti, TeTri TaRebi,
ise dagburavs brbos xelovneba, dagaviwydeba soflis baRebi.

tlanqi cxovreba, jer axalgazrdas, Wreli gveliviT Semogexveva,


mTvaris CrdilebSi viwro quCebiT mova meZavi, muxlzed gemTxveva,
kocnas dagadnobs siyrmis tuCebzed, kocnas veraguls Sen Segayvarebs,
Sen Segaswavlis moqnil mklavebiT wiTel oTaxis moRuSul karebs.

da Sen SegaCvevs kafe-Santanebs, sadac cekvaven Rvinis Wiqebi,


daRalul Tvalebs mze dagisrisavs, lamazi biWi sul gardiqmnebi,
magram oh, ara, amas ar izam, ver dagimonebs mZime parizi,
margalitebis sagarakozed gaifurCqnebi, rogorc nargizi.

wminda cxovrebis siRrmeSi Sexval, CiraRdniT daswvav visac ki sZinavs


da imedia, Sens maRal fiqrebs aRmosavleTSic rom gadmoswidnav,
Sen Segiyvarebs msoflios burTi, msoflios gulzed Saqrad dadnebi,
da istoriis lamaz furclebzed Cven saamayo Svilad iqnebi.

1
gogi _ niko samadaSvilis megobari. gvari ucnobia.
9
leqsebi

da roca, kargo, iq evropaSi, ferad ocnebiT fiqri daiwyo,


parizTan erTad gaxsovdes mudam, Zveli tfilisi ar daiviwyo,
da megobaro, mec momigone, ros gagefurCqnos diadi niWi,
sTqvi: mec miyvarda saqarTveloSi soflis bogano meleqse biWi.

1924

* * *

roca WalaSi vudeqi xarebs,


vismendi daRlil mtkvris mZime qloSins,
yvela cekvamda da xarxarebda,
me ki vstirodi saqarTveloSi.
beberi Tela gulSi mikravda,
gaTxril saflavSi migebda foTlebs,
gvritebi wnorze fandurs ukravdnen,
bindi faravda saydars da soflebs.
Sors, monastridan zari godebda,
moloznebs kubo mihqondaT mTaSi,
mama wvalobda samse godrebTan
da yurZnis xvavi idga maranSi.
Zvel margilebze gafenil sarecxs,
viRac mxatvari xarbad xatavda,
es guli iyo sxeulis sarcxi,
da yvelaferi rogor gaTavda,
wisqvilis wina didi xarTuTa,
xval apirebda wasvlas kaloSi,
xalxi cekvamda da xarxarebda,
me ki vkvnesodi saqarTveloSi.
18. III. [1931]
10
niko samadaSvili

striqonebis qarafi
ciala TofuriZes 1

nu damayvedri daustambav leqsebis nayars,


nu damayvedri.
xom ici, ridi iyo Cemi gudamayari.
alali xvedri.
Senc xom gqonda yaWis bandiviT,
raRac elda Semonaxuli?
da zed efara, Sexerezadas xilabandiviT,
mZle sixaruli.
daSlili tivi.
xom ginaxavs talRebis qerze.
orTayvirebis TavCaqindvra da sinanuli,
mowyenil mzeze,
rogorc tirifi?
ai, is miyvarda...
da mere rogor!
keTilo gogo.
mowyvetili qarebis taSi.
sakia-munis SeSlili stvena.
xnier Rrublebis didi naxiri... elvis taatSi.
Wandrebis Wavlze qaris gafrena.
Walis Zaxili.
da, ici kidev ra mxiblavda?
sizmrebis niSze anTebuli mgzavris farani...
warmavlobis oxer maranTan,
nair fiqrebis mwveli WriWini,
dardebis Wili,
gancdebis zvari...
es iyo, esa, Cemi balada,
Cemi gulis xuroTmoZRvari.
zamTris pirze, SuaRamisas,

1
ciala TofuriZe _ niko samadaSvilis megobari, dRevandeli Tbilisis
enisa da kulturis saxelmwifo universitetis profesori.
11
leqsebi

buxris CiCini:
`sicocxles netav rasa blandav nafexurebiT...~
leqsebi tanSi farTxalebdnen, viT beRurebi.
poezia iyo veragi Wiri,
ro Semeyara me balRobisas.
Cemi futuro Zvlebis merqanSi
susxian avdrebs SeTqmuliviT uTenebiaT.
im dros, viRac xrColavda qarSi.
iq cremlisferi amindebia.
xo da, imas giyvebodi:
nu damayvedri striqonebis uiRblo nayars...
nugeSis qirdva, megobaro, codoa, codo.
dReTa Werebze yrmoba mainc
marad yvaoda.
Cemi saydari TviT alionzec
zars ar rekda, icode, gogo!
saxes Caakvda undobloba yvela undobis...
mkerdis qveS vcxovrob ganabuli, janyi mereva.
CemSi faskunjis cxedari budobs,
ar naxuli bedniereba.
is iyo, isa, maradisobis yelmoRereba,
laJvardebis usurvazebSi
mivardnili qveyniereba;
dausabamo, ulevel gzebze
atexili mSveniereba...
marto ar unda gagveSva, gogo,
codoa, codo,
erTad erTi bedniereba.

mkaTaTve, 1947
12
niko samadaSvili

gulTamxilavi
viwro SeRmarTebs, duRabisfer ubnebis nakrZals,
kaci Sehyveba _ asureTel mogvebis dari.
SeiSrialebs maRal cacxvze kviraZaliviT
xatis mizeziT dacemuli algeTis qari.
ahyveba zeviT sakmevelze gamurul RmerTebs,
bedis Suqs ucbad gaabruebs mTawmindis locva.
is svel ubeSi Seinaxams dedis simRerebs,
sadac hyvaoda siymawvilis [mZle] garemocva.
Sedgeba ucbad da gzas hkiTxams xanSesul zarebs,
daaSterdeba codvil mgzavris Txel nafexurebs.
is uwin sizmrebs ugrilebda Sexerezadas,
iq niskartebiT ro mohqondaT dila beRurebs.
kvimati sio usarvazTan daigebs Crdilebs,
mkerds gaukawravs, SeCerdeba fiqrebis ToSi.
Senze ityvian, qadagiviT hkrefda gvirilebs
da rto laJvardebs ucinoda saqarTveloSi.
dabrecil quCebs SeRmarTebze Camofenilebs,
ahyveba kaci burusiviT _ viT matiane.
is SemTvral anderZs dautovebs ferad frinvelebs
cxedars ki, qveviT niaRvrebi Camoitanen.

23. X. 1949

* * *

netavi erTi wamogaxeda Cemo meufev


da sixarulo,
es, es
oxeri leqsic wydeba
xolme, aba ra iqneba
sabuRaltro CoTqis gverdze.

walenjixa
16 ianvari, 1952
13
leqsebi

nugeSs da imeds
ager, nugzari 1 ezoSi celqobs,
maisis dRea _ mercxlebis zari.
gzas ro gascqeris, zogjer siciliT,
mamas mielis Cemi nugzari.

mkerds Caekvreba yiJina biWi,


wamo, mamilo, taksi miyide...
Seni Wirime, saTno WikWikSi,
Cemo simRerav, Cemo simdidrev!

Seni mama
bogdanovka, 22 maisi, 1952

saxli nariyalaze
nukris 2

nariyalas bokro ferdobs ayveba kaci,


zeviT bude aqvs gandegilTa savanis dari,
iq Sefrenilan Rrublis TeTri akaciebi,
iqa yvaoda Cveni zurna da sazandari.
iq niskartebiT mze mohqondaT lamaz beRurebs,
da Worfliani qongurebi sizmrebs xedavdnen,
nukri aivlis, Saxabazis aCrdils SeubRvers,
Zvel magidaze kvlav daawyobs qarTul xeladebs.
dalieT Zmebo, Tu gind Cemi Sesandobari,
es nariyala qarTlis Zvlebma aayiraves.
cixes kidev aqvs CvenTan didi gasandobari,
samSoblos zecas mainc arsad daagiravebs.
1
nugzar samadaSvili _ niko samadaSvilis umcrosi vaJi.
2
givi (nukri) erekles Ze feraZe (tatiSvili) (1919_1995) _ filologi, iuristi,
niko samadaSvilis uaxloesi megobari. erekle tatiSvilis dis _ qeTevanis vaJi,
igi erekle tatiSvilma iSvila da gazarda.
14
niko samadaSvili

o, nariyalav, mag dalewil kedlebs gaficeb,


erekles biWi Seinaxe _ macxovris mzvara,
moval zedaSiT, damwvar kalTebs gagilicliceb,
Seni nukria, Senze fiqriT bevrjel damwvara.
aba uyure, roca asdevs Sens mwvel aRmarTebs,
Seni locvebiT Sepyrobili rogor Cumdeba,
ratomRac mjera, rom gaaCndes lukma, RmerTmani,
is moedanze, qveviT, ukan ar dabrundeba.
SenTan vedrebiT aRavlenda gakmendil zarebs,
da Tavis sisxliT Sen mogbanda Saxis nafexurs,
gadasZaxebda warsul droTa mZinvare qarebs,
gaaRviZebda Cven winaprebs gulmkerddaxeuls.
dRes nariyalas Talxi mtkvarSi gadauyria,
is amarTula viT didebis sveti, misnoba.
Sen Seinaxe nariyalav! Cemi nukria,
rom Sen kalTebze swiwknos xolme maradisoba.

2. X. 1953

samikitnoSi
Cem saSas 1

is kamkamebda
viT cremlis gube,
alali gulis
fiqrebiT savse,
da daiRupa,
iqneb daRupes,
netavi risTvis,
netavi raze?!
ismoda wyevla
SeSlil qoSebiT,

1
aleqsandre (saSa) gamyreliZe (1918_1971) _ mkvlevari da mTargmneli.
15
leqsebi

da Tavganwirva
uiRblo cisTvis,
zari godebda:
xangamoSvebiT
netavi raze?..
netavi risTvis?!

16. X. 1953

* * *

ici ra iyo Cemi sizmari?


Sen klaviSebTan rokavda mtkvari.
hangebis livlivs, daSlil kululebs,
Rame mwyemsavda TeTr nakadulebs.
verxvebi swovdnen Sens zRaprebs ZuZus.
eg TiTebi ki simebis duduns.

fanjrebTan atmis toti yvaoda


da RvTismSobeli yrmas dayveboda.
xsovnebis nari darekil zarebs,
mihqondaT rogorc uiRblo mgzavrebs,
muxlebs moiyris imis guneba,
vinc arasodes ar dabrundeba.
vinc SeSlil RmerTis bnel nafexurebs
hkrefda viT gzaze moklul beRurebs.
vinc marto iyo, fiqriT mdidari,
da cremlze SerCa Seni sizmari.
s. kaspi
17. IV. 1954
16
niko samadaSvili

manias!1
aq aris TrTolva da molodini,
SeSlil Tvalebis Cumi dineba,
Sen kululebSi CaRvrili Jini
da laJvardebis yru mdumareba.

Camqral xsovnebTan frTebis farfati,


dRis nawveralTan kiafi mTebis,
saRamo tyisken Ramis nabadi,
akvnis uRelze simRera dedis.
mbJutav sizmrebTan locva wmindanis
da amRvreuli naTeli irgvliv.
iqve warwera sisxlian daniT:
`Cem nakvalevze nuRar gaivliT~.

boxi Sriali xnier Wadrebis,


Crdilebis rokva qarebis stveniT.
miwynardebian bedis avdrebi
da me ki SenSi gadavimtvrevi.

27. IV. 1954

1
mariam amanaTaSvili _ niko samadaSvilis meuRle.
17
leqsebi

butiaoba
SuaRamis fanjrebSia
varskvlavebis Tovli bardnis,
Wandars qari ajajia
da ezoSi ise dadis.
dadis mZimed, Tan burtyunebs,
emdureba xnier muxas,
roca guSin gaamtyunes,
muxas Turme avi uTqvams.
Wandars yuri moukvria,
myis muxlebze dacemula,
Zirs foTlebi rac rom yria
Wandris msxvili cremlebia.
brge muxa ki, es didgula,
iRriWeba, rogorc mTvrali...
qarma mainc aiTria
da eweva TmebiT sadRac,
CumaT vismen Wandris Srials,
vatyob, unda Cemi naxvac.
Reros wverze kvdeba Wia.
de, es iyves Cemi dardic,
muxas qari ajajia
da ezoSi ise dadis.

25. XI. 1954


18
niko samadaSvili

aRsareba
ase davZrwivar bavSvobis xnidan,
ver gavikafe gza sinaTlisken!
RmerTo! ra sevda gadamekida,
neta, sad mivdev am qaraf qvesknels.

Cemi gaCena codvis kiTxvaa,


vin ityvis Cemze, is iyo kaci!
Cems bnel samares TviTon gaviTxri
da Sig Cavwvebi fexis barbaciT.

nislebi movlen mTidan buzRuniT,


daiCoqeben da damwyevlian,
Cemi leqsebi mwveli zuzuniT,
sadRac qarbuqSi amowydebian.

axia Cemze, visi bralia,


raT avibnie qveynad gza-kvali...
ager, Tvals rogor mibrialeben
wuwki yasabi da diakvani.

kavTisxevi, 1954

Cemi dRe
ai, gaTenda. es oxeri unda wamovdge,
gareT gavide, Cems balRebs vuSovno puri,
unda viaro, viwanwalo, TiTqmis mTeli dRe,
sicocxlis gzaze ar davindo arc gareSe,
arc Sinauri.

aba ras izam, roca ukan qari gawveba.


win ki riyea _ saSineli cxovreba Cemi.
romeli jvarcma Seedreba am Cems wamebas:
19
leqsebi

xelebi mtkiva moxuruli karebis cemiT.


mesmis yayani, magram karebs rodi
miReben.

daikargeo, qvebze elams cudi warwera,


Rameebs gavcdi, magram mainc SemomaRamda.
nisli mwyemsamda sarqaliviT Cem
norC patarebs.
mama! mamilo! miZaxodnen Cemi bavSvebi,
am SuaRamis tial gzebze sad iTesebi,
wyeulic iyves Seni jiSi da warmoSoba,
wyalma waiRos Seni TrTolva, Seni leqsebi.
moxede Svilebs, gadayare mZime locvebi,
nu aWrialeb umizezoT Cven qoxis karebs,
ai gaTenda, pirquS sizmrebs gareT vacileb
da lukmapuris saSovnelaT gavdivar gareT.

Tovs
Tbilisi [1955]

* * *

Cemi mzia 1 leqsSi koWlobs,


ver aawyo riTma, strofi...
leqsi unda cecxlebs yrides,
viT erekles mkvidri Tofi.

poezias movla unda,


ise, rogorc Sens yvavilebs,
ise, rogorc namyen vardebs,
rogorc baRis TeTr gvirilebs!
mama
10 aprili, 1955

1
mzia samadaSvili _ niko samadaSvilis qaliSvili.
20
niko samadaSvili

* * *

qaria gzebze, mivdivar, miWirs,


mival da kidev ratomRac vRelam,
Cemo samSoblov, Wirime Seni,
Cemo samSoblov, xuWuW foTlebav!

1955

Tela da Citi
...ho, iWikWike Cemo beRurav,
Telas foTlebi ras dagiSlian,
me yvelam kari gamomixura,
ici, nugeSi rogora mSian?..

bedi gqonia, rom Citad gaCndi.


alions uswreb, TeTrad inTebi,
me ki cxovrebiT gaCanagebuls
qaris yvirilze mtkiva filtvebi.

ro afrindebi tanatols eZeb,


eZeb da gicems guli alali,
me ki sicocxle CaZmarebuli
bnel fiqrebs vwyemsam Wmunvis sarqali.

JRurtuleb, mReri, amoyril rtoebs


exvevi, rogorc CuqurTmebs, sizmars,
me myudroebac damanatrules,
bolo momiRes hangebiT mdidars.

netav, icode kiTxva Citunav,


waikiTxavdi sisxlebiT nawers,
21
leqsebi

yurs miapyrobdi vardebis tutuns,


Semibralebdi saxre gadawnuls.
me leqsebs vwerdi qarTa yayanzed,
es iyo Cemi ZuZu da xseni,
magram am pirquS kacT samyarodan
Tavi verafriT ver davixseni.

jer kidev, TiTqmis dediSobilas,


tyis qariSxlebi macvamdnen Savebs,
exlac ar vici, Cemi samSoblo,
ras merCis, netav ra dauSave?!.

netav Sens frTebqveS gavCeniliyav,


mec maswavlidi cis gaswvriv frenas,
xan Semzaravda mamlis yivili,
xan Sens mkerdidan movwovdi lxenas.

iRbali iqac miRalatebda,


momeweoda janRi tiali,
gadamisvridnen qaraf flatedan,
damecemoda Rrublis winwkali.

ase mewera, albad, me codvils _


maradisobis koSkebis patrons,
da roca, Cemo, erT sisxam diliT
gul-RviZli xanjliT amomifatron.

modi, iq sadac Camflaven, Cito,


ar SekrTe, Zegli dakriWavs kbilebs,
miualerse, nuki itireb,
Seni niskartiT dargul yvavilebs.

15 TibaTve, 1957
22
niko samadaSvili

dasasruli
rogor pirquSad midiodnen dReebi Cemi,
rogor rokavda Cems loginze duSmanis Crdili,
raRac sicili, unaxavi SiSi damCemda,
qristes jvariviT Cem leqsebzed gadazneqili.
codvis kiTxvaa... sivrceebic daketilia,
garedan mTvaris Suqi adevs rogorc urduli.
rogor mombezrda uTavbolo es xetiali,
quCebSi Zili da ZaRliviT yvelgan ZunZuli.
rogor momwyinda es sicocxle, rogor SemZulda,
yvavis cxovreba ar sjobian am Cem mware xvedrs.
unda avleso yasbis dana, anda waldula,
TiTqmis yovelRam bnel sizmrebSi sikvdilsa vxedav.
o, RmerTo, rogor daviqance, mivwydi, moveSvi,
pirqve dacemuls qariSxalic ver amayenebs,
Cemo nugzar, mama unda dagemSvidobos,
ukanasknelad dagikocni sayvarel xelebs.

dekemberi, 1958

* * *

wavlen dReebi da gadaRma Zveli Wandari


SaSvis frTebze SeiSrialebs,
wadi, iare, Sara gzebze jandabamdisac,
kargad icode, rom aravin ar Segibralebs,
Tu daeci, Tavs dagadgeba sulTamxuTavi,
iqneb qarebma mogakiTxon sapanaSvidoT,
Sen xom sicocxle, Seni bedi gZulda muxTali,
wadi, iare, dRe daimale,
Rame ganvle gzebze mSvidobiT.

5. I. 1959
23
leqsebi

kaco,, sada xar?


kaco
sada xar, sada? Cemo keTilo,
Cemi Sriala baRebis gziro,
Cemo cxovrebav, mxar mokveTilo,
Cemi leqsebis brZeno veziro.
sada xar, Rames icvams qarbuqi,
da soflis TavSi Rmuian mglebi.
geZeb da gaswvriv klde memuqrebi,
wadi, momSordi, nuRar iRlebi.
is daikarga gvelis sisiniT,
is gaitaces Rame, CanCqrebTan
sul ucabedaT, roca kiskisiT
nakadulebTan gvirilebs hkrefda.
yvavilebs hkrefda da TiTqos guli,
ufarTxalebda svel leqsebs Soris,
amboben, sivrces gadakarguli,
mihyavda qarebs qristesa Sobis.
is daikarga. u, daiRupa,
ra saWiroa kiTxva da Zebna,
amboben, Turme imis saflavic
qaris fexebiT rom daitkepna.

25. V. 1960
24
niko samadaSvili

wvima
gamovedi gareT, gaTenda,
mwvane Wandrebma daaWyites lurji Tvalebi,
marto viyavi, quCis bolos vin amedevna,
ra RvTis wyromaa, nuTu kaci ar vebralebi.
gamovedi saxlidan da ucbad gaTenda,
ucbad ikivles grigalebma da daikargnen,
ase mgonia, msoflioSi me daviTenTe,
da qarTvelebi Cem leqsebis walkotSi Cadgnen.
ra vuwodo Cem leqsebis gulwasul dumils,
xmas ar iReben, daikarga bedis mSveneba.
ubedur poets
ra eSveleba, ra eSveleba.
2. VI. 1960

nuTu is aRar ganmeordeba


cocxlobda kaci, TrToda, iwoda,
xelis gulis qveS umzerda sivrces.
samSoblosagan guli swydeboda,
saqarTveloSi grZnobda sicives,
ise awames, ise Cawixles,
da ici vina, ZmaT megobrebma,
imas paravdnen karwin xexilebs,
o, erTxel xelic ki staces mkvdrebma.
ver moisvena im ubedurma,
sadRac eZebda taZars, samSvildes,
saxeze mudam nisli ebura
da wmindanebmac ver daamSvides.
Sevida cremliT, dagviT moculi,
gulamoskvnili tiroda kaci,
emduRreboda mTeli gulRviZli,
saydris win idga yru akacia,
qristes bavSobis gza da manZili.
25
leqsebi

is dadioda mwiri, devnili,


karsac aravis ukakunebda,
is mTebis iqiT gadaxvewili,
raRac gaurkvevel leqss dudunebda.
bode, Cemo niko, bode,
iqneb am bodvaSi amogZvres suli.

30. X. 1960

* * *

wuxelis Segxvdi, sadac bnel wnorebs


amoexeTqaT guli tiriliT,
mtkvar gaRmiT Wala frTebs isworebda,
da swvimda wvima odnav, JinJRiliT.
gadagfenoda mTebze WaRara,
Sors eSveboda fanjrebze farda,
me micqeroda Zveli Wandari,
da is Tvalebi me ro miyvarda,
soflis boloSi Woti kioda,
wisqvilis ruze vibandi xelebs,
saydris mtredebi locvebs kiknidnen,
ali dasdevda cicinaTelebs.
da xarxarebdnen naZvebis ZirSi
is warmarTebi me rom mlanZRavdnen,
me gavatare bedi tirilSi,
da Cemi tanjviT mainc ver gaZRnen.
daval martoka, ojaxis mwiri,
Cemi loToba bavSvebs awuxebT,
o, RmerTo Cemo, ras moveswari,
vin momacilebs amden marwuxebs.
gaivlis dro da Cemo keTilo,
ityvi, vicnobdi ubedur poets,
am wyalwaRebuls mariam qali,
raT SeiSalnen, raT miaTxoves.
30. X. 1960
26
niko samadaSvili

is kidev swerda leqsebs...


aq monasteri zars aRavlenda,
Robis qaTibze eZinaT iebs,
Rames davSordi qariSxlebs gaRmiT
da ganTiadebs ver davewie.
ver Sevafare Tavi akldamebs,
iq wyvdiadebi Rmuodnen gabmiT,
me mivdiodi, sadRac kandeli,
iwoda Cumad, wviTa da dagviT.
sakuTar kubos mxarze videbdi,
Sig ki esvena es Cemi guli,
maradisoba cis qveS ybedobda,
samreklo locviT gadabuguli.
xan grigalebi marTmevdnen cxedars,
yru aRmarTebi yalyze dgebodnen
muxli mwydeboda qarebis mxedars,
sadRac RvTismSobels vecodebodi.
dardi mkortnida ukurnebeli,
TiTqos sxeuli daexraT Wiebs,
Rames davcildi _ tial ukuneTs
da ganTiadebs ver davewie.

2. XI. 1960

kidev,, Tu RmerTi gwams


erTi kidev
qariSxalia da tlu bermuxa
mZlavrad Srialebs, foTolT mtveria,
roca uyureb xeebis ferxuls
gana sikvdili sanatrelia?..
waiReT kubo, CafaliT sadme,
Sig Cemi gvami ver iboginebs,
qariSxalia caTa kidemde,
27
leqsebi

da sivrces uSlis RrubelT loginebs.


waiReT kubo, momwyviteT cxedars,
minda vewamo, viwode cocxlad,
aswieT kubo, uTxariT dedas,
Sig CavdeT Seni yvavis baxala.
magram iqac ki ver moisvena,
wamoiWra da gaswia sadRac,
ver dauZaxeT, dagveba ena,
is gahyva zeviT qarebis bRlaZuns,
da daiRupa qarSi qviTiniT,
aq carieli kubo tiroda,
enTo sanTlebis qaTinauri,
da RvTismSoblis win balRi darboda.
imas swyuroda sicocxle kidev,
sZulda ukuni, bneli, veragi,
Cven davinaxeT qari dabrunda
da tanze ecva imis perangi.

21. XI. 1960

SimSili
gaTenda, qarma gadaswia Ramis fardebi,
xeebs moedo frinvelebis xmebis gviristi,
bavSvebsa SiaT, albad wyalSi gadavvardebi,
rogor miyvarda Cemi mtkvari, Cemi Tbilisi.
Cemma Tbilisma maSimSila, bolo momiRo,
ar Semibrala, ar damindo, ar Semifara,
sul Rrublebis qveS mivdiodi daRonebuli,
avdrebis Tavsxmam amitaca da Semiyvara.
wyeuli iyav, Se oxero maradisobav,
Cagiwydes eg xma, eg zarebis mZime griali,
Sens gzebze uSno xetialiT ro damaose,
raze damWide (tiala) es udabno da es grigali,
bavSvi SimSilobs, mexveweba _ puri miSove,
28
niko samadaSvili

ra wyals mivece, valSi Cafluls ra meSveleba,


es gulis wyluli poeziiT ver moviSuSe,
Cemi sxeuli samareSic ver CaiSleba.
aravin modis, yvelam piri mibruna, Zmao,
sul aRaravis ar undivar, arc mikareben.
mTeli gulRviZli qariSxlebma amomiZoves,
sasaflaozec momixures mkvdrebma karebi,
bavSvebsa SiaT da kapasi coli maginebs,
ra oxraT minda Seni leqsi da najRabnebi,
wadi, quCebSi imaTxovre, Se vigindarav,
puris natexiT gamokvebe mainc bavSvebi.

9. XII. 1960

* * *

ras daeZebdi, Se ubeduro,


qarebi spobdnen misaval biliks,
iyavi civi da umaduri,
da daZvrebodi yvelgan xvlikiviT.
zurgiT dagqonda Sen poezia,
daatarebdi karidan karze,
dedac tiriliT wamogewia,
da sacodavaT dageyrdno mxarze.
Sen ar mixede davrdomil dedas,
da gauSvire xeli saydrisken.
Sen RvTismSobeli sizmarSi gxedavs,
da xan gascqeris cas avdrebisken.
is sacodavi locvebs aRavlens,
RmerTo, gankurne Svilis wameba,
ra sacodavaT atarebs naRvels,
sad uTendeba da sad miwveba.
tial sardafebs askdeba, tyvreba,
bolo ar uCans imis godebas,
29
leqsebi

vis raRaT unda, leqsebsa yveba,


bolo ar uCans mis gaognebas.
RmerTo, mixede, codoa, codo,
ase gaSinje, sul dascinis mkvdrebs,
sul cecxlze iwvis, TiTqos am cecxlSi
Tavis sakuTar Zvlebs ukeTebdes.

XII. 1960

* * *

qarTa siCume, buCqebis Crdili,


mTvare kartsa Slis varskvlavebs Soris,
gamoviRviZeb da albaT diliT,
viRaca Cemsken tiriliT modis.
is samSoblodan gamougdiaT,
modis martoka, krulviT devnili,
RmerTo! ramdeni ram ganucdia,
jojoxeTidan gadmofrenili.
saxe alewils sadRac mRvimeSi uTenebia,
moSvebul wveriT, aCeCil TmebiT,
is saukunes Seungrevia
da daqanculan RrialiT mTebi.
qarTa siCume, cudi Jamia,
raRac qarbuqebs apirobs bedi,
mgzavrs ra Rimili gzaze Sehyria,
vah, bewvis xidzed veRar gaxvedi.

1960
30
niko samadaSvili

qurdi

is Cumad swerda, TiTqmis malulad,


uyvarda nisliT naleqi gzebi,
rom miicvala, ucfad, qurdulad,
Tan gaitaca Tavis leqsebi.

da megobrebma gadaaqoTes,
mTeli ojaxi, walo, karada,
ver moisazres, verc moifiqres,
Tu mkvdari nawers moiparavda.

Tebervali, 1961

kamarebis SeWmuxvna
geyofa bodva bedis urgebo,
buxars futuro Zvlebs nu ukeTeb...
aRzevans kidev wavlen urmebi
da, moitanen nadavls ukeTess.

ra WiraT undaT leqsis bajaRlo,


an mRvimeebis sanTlebis mwuxri,
ra kargs Caiden, Tu Sens najRabnebs
mSier qarbuqebs gzaT gadauyri.

amoesvrebaT sisxlSi dingebi _


nadirebiviT SeWamen leqsebs.
zecaze zeca gadafrindeba,
Turme amisTvis CamogaTesles.
31
leqsebi

ujiSo xidan gamoTlili xar,


aRTqmasTan misvla rogor gaWirda,
me gavigone RmerTis Rriali
armazis kerpi yels roca sWrida.

es dedamiwa xvneSis sivrceSi,


angelozebi oSkSi bozoben...
mgzavri suls Rafavs did siciveSi
da jalaTebi sadRac brazoben.

mec miyvebodnen uxilav ambebs,


zogi Camowva, zogic amaRlda _
ramdeni giJi boZze daabes
da baironic sadRac CaZaRlda.

xedav, samSoblom deda gitira _


Tavi gitkica samikitnoSi,
viRac tingica gagatrizavebs
da, dagfleTaven saqarTveloSi.

kmara, Sesdeqi, moeSvi weras!..


xmac Seicvale, saxis ieric,
ra miqarvaa es bediswera,
iqnebi viri, Tu mecnieri?!

maisi, 1961
32
niko samadaSvili

ai,, dedasa...
ai

mkerds mixutebdi bavSobidan dakargul poets,


Tumca ra iyo CemSi, garda nangrevis meti,
meubneodi, CemTan darCi, nu geSinian...
yomars TamaSobs, vici, exla Cemi poeti.

ra vuyoT mere, asec moxda, raRas gavawyob,


Seni bralia, raT mirCevdi qalaqaT wasvlas?!
nuTu ver grZnobdi, gverds mixvevda tiali awmyo,
Cavaflavebdi umaRlesSi yovelgvar swavlas.

netav sofelSi vgdebuliyav, Sen SegirTavdi,


me guTnis deda viqnebodi, Sen ki mebaRe,
vaxSmobis Semdeg TiTistarze Zafs daarTavdi,
da aduRebul rZes moxdidi tuCsisqe naRebs.

Cveni bavSvebi mercxlebiviT daizrdebodnen,


cru eqimebTan ase xSirad aRar vivlidiT,
boslis karidan gamoyofdnen Tavebs mozvrebi,
Rame mamali iyivlebda Tavis jinjiliT...

is iyo unda gzebze bindi darxeuliyo,


rom wamogawydi megobaro da mogexvie,
mere CaZmardi... miyurebdi gaxevebuli,
TiTqos TeTr TmebSi, TeTri guli wasvlodaT iebs.

mkaTaTve, 1961
33
leqsebi

samxarze
mTvral saukunis naxevarze meti gavida,
rac dayialeb Cemo Zmao am qveyanaze,
bevri dagcilda, zogic xvneSiT ise gavirda,
rom lamis cocxlad gadaemtvres duqnis yafazebs.

mTeli samyaro tortmanobda, korikaobda,


sxeulSi WiraT gasCenoda Wia da srsvili,
daniis princi Woraobda, xan kinklaobda,
Cveni planeta Rrialebda sisxlSi gasvrili.

yaribi iyav, poeziam dagRupa kidec,


ra Zala gadga, ras jRabnidi, ras luRluRebdi,
an qadagiviT saydris gverdiT raze daeci,
ra, ar icodi, rom sicocxles aRebinebdi?..

Tavi mogqonda, rom leqsebiT beravdi gudas,


glaxa mestvirev, dadiodi mudam kardakar,
kacobrioba ki cekvamda Zvel uzandaras,
zogjer winaprebs mistiroda: `netav sada xarT?..~

Tavqvas axlidi, Sen gegona brbo Segivrdomebs,


raki nawerebs gadaawvdi gulis Robedan,
suleli iyav, ubeduro, Se vigindarav!..
Sen rom dardobdi, am Sens leSze xalxi Rreobda.

maradisobis mRvimeebma raT Segityues,


aq gdebuliyav, ar gerCivna? Se SobelZaRlo,
bazarze mainc gayididi Citebs da buebs,
da iqnebodi Tav momwone kaci _ bajaRlo.

aba ra giyo, Semomacvdi xelSi, daberdi,


aRarc samSoblo, momcro binac ar gaqvavia,
kaci romelic ibadeba leqsaT amRerdes,
is akvanSive usaTuod mosaklavia.
mariamobisTve, 1961
34
niko samadaSvili

ukanaskneli zarebis reka


me mivdiodi da grigalebi
meRobebodnen mudam qardaRma,
bu Camcqeroda mRvrie TvalebSi,
samSoblo iyo Cemi qaragma.

ras mTxovda netav ubedur poets,


me ra meqvava leqsebis garda,
ra vqna, mSoblebmac rom mimatoves,
ra vqna, rom ucbad daeSva farda.

ar SeinaxoT Cemi saxeli,


daswviT rac rom me Semiqnia.
erTi ram damrCa gadasaxdeli,
rac iRliaSi amomiCria.

da es nadavli iciT ra aris?


Zveli xalaTi, qudi da kubo,
amiT vewvevi maradisobas
de iq nislebSi, rom daviRupo.

ra WiraT minda Tqveni xseneba,


an rom Zeglebi amigoT soflad,
an gvirgvinebiT gamosveneba,
Tqveni jloyini, xma moTafluli.

raT minda Cemi gvari, fiqrebi


darCes da jijgnon filologebma.
amiT xom ukan ar movfrindebi,
rom kvlav Semyefon Savma lodebma.

aba raT minda wignis furclebze


Tavi amohyon Cemma leqsebma,
imataocon Tavis cremlebiT,
da Saragzaze SeRrinon mglebma.
35
leqsebi

rom viRac, sadRac WkuaTmyofelma,


Cemze dasweros: is didi iyo,
xan meorem, Tu gind sofoklem,
sTqvas, wyalwaRebuls sikvdilic eyo.

amas rodi vwerT, TiTqos,


brbos, mileTs Tavs vabralebdi
da gangeb vbodav,
de, yvelaferi wyalma waiRos.

me isec Cem Tavs o, ramdens vcodav.


me rom davdivar, vtkepni bnel quCebs,
xan roskipebze miWiravs Tvali,
sikvdilis merec ar gavCumdebi.

vityvi, rom mZulda mTeli qveyana.


qveyanas leqsebs ras davutoveb,
anda saqebrad, an sagineblad,
Cemi cxovreba mudam bneloda.

Cemi sicocxle iyo qaragma.


da es qaragma ver amovxseni,
ise wavedi TvaldaxuWuli,
kubodan kargad vumzerdi yvelas,
rogor momdevdnen TvaldaxuWuli.

11. X. 1961
36
niko samadaSvili

* * *

mivdivar, Cumad gavcqeri velebs,


Cemo nugeSo, Sen Semogevle.
nisli Sig mkerdSi CahkvriaT xevebs,
Seni leCaqi, Seni mandili am adgilebma gadainaxes.
Cem siyrmis xanzed giwerdi leqsebs,
da vamRerebdi Tovls da namqerebs,
Sens nakvalevze, rogorc futkari
vwuwnidi leqsebs, cremlebis Rvari
isev mdioda, Cemo keTilo.
Cem bedkrul gulSi gamoketilo,
Turme ra aris bedis Civili,
es aris gulis mware tkivili,
ar Semifares, ganukiTxavi
marto movkvdebi, marto viyavi.
sakuTar kubos me gavasveneb.
wadi, ixare, nu gamixseneb,
nu moigoneb wamebul poets,
vinc grigalebma daanafotes.
vis simRerebze nari daamynes,
leqsis meufe dasces da garyvnes.
nu momakiTxav, damwyevles mgoni,
Cem samaresac veRar ipovni.
ra saWiroa, sikvdilis mere
ukvdaveba da sibedniere.

3. XII. 1961

gaxseneba
karga xania davSordi sofels,
Sen ki mand darCi WaRara biZav,
Sublze rom mudam geyara ofli,
sarCoT gebada urwyavi miwa.
37
leqsebi

maxsovs Zilis win zRaprebs hyvebodi,


wisqvilis gverdiT, Telas CeroSi.
aprilis Rame da yvelieri
erTad buqnidnen saqarTveloSi.
zogjer warsulsac moigonebdi,
roca avdarSi udeqi naxirs,
Zirnayar TuTas rom agrovebdi
da gascqerodi maRal danaxviss.
faSari puris natexi, kuti,
jamze dasxmuli civi maxoxi _
es iyo Seni kerZi kuTvnili
da fSnis gadaswvriv wowola qoxi.

momwere biZav, exla rogor xar,


Tu alionze kideva dgebi,
kaklis xeebi kvlav xarxareben,
Tu Srialeben sandros Wandrebi?..
me rom miyvarda ambrianT gogo,
netav vis uxdis Rimilis naRebs?..
is CemSi Cumad dagogmanobda,
me mis sizmrebSi vaTevdi Rames.
vin icis, iqneb colad hyavs imas,
visac leqsebis mosmena umZims,
diliT lerwkalas sapons wausvams
da kitris zidvas veRar audis.

Wirime Seni, biZav keTilo,


Sens saTno saxes ra damaviwyebs,
rogor miyvarda CaSlili kalo,
xan rom WalaSi davdevdiT ciyvebs.

albad, ikiTxav, biWo rasa iq!..


biZav, davkarge Sara da kvali,
da Tvalebidan, TiTqos araki,
uTqmel leqsebis amomdis kvamli.

1961
38
niko samadaSvili

* * *

is Rameebma didxans arwies,


erideboda xramsa da flates,
ra hqnas, riJraJebs ver daewia,
ganTiadebmac rom uRalates.

1961

* * *

mival, karebze udevT urduli,


davakakuneb, xmas aravin mcems,
da rom vacxovro jalabi kruli,
gareT, quCaSi veZeb namcecebs.

davabraxuneb kars kidev mZlavrad,


CameTuTqeba gulRviZli poets,
yvelam gamriya... viRac mtarvali,
albad, yvirilze xalxs momigrovebs.

1961
39
leqsebi

* * *

ra saocari yofila yofa,


rogor mfaravda siyalbis ride,
me ki megona, zecas gavyofdi,
roca Tvalebi gamovaWyite.
roca mirwevdnen akvans naniniT,
vfiqrobdi, movxvdi aRTqmis mxareSi,
Semomityues, Turme niangebs
SeutboriaT qveynis bardebSi.
wadi da exla gaZveri sadme,
arc RuRrutana da arc xvrelia,
karebs urTxelis urduli adevs,
vxedav saflavic gauTxrelia.
anda saflavic neta raT minda,
ilazRandaron momakvdavebma,
zed damayaron wuwki Sendoba,
gadamiaron Rame daTvebma.
an jibgirebma mominaxulon,
yomari gaxsnan iqve mwvaneze.
an dedaCemma rom imarxulos,
cremli dahkidos sxvil wamwamebze.
mival, mivdivar mokluli dardiT,
SekumSul gulSi aTevs zamTari,
ityvian, mokvda Savi saxadiT,
movida, iyo, exla ar aris!

me-17 ATK 1
15. II. 1962

1
ATK _ fdnjnhfycgjhnyfz rfynjhf _ avtosatransporto kantora.
40
niko samadaSvili

* * *
(Cems nukrias)

gadaiRleba guli dardebiT,


gulma damiwyo cema da wneva,
me qveynad raRas gamovidareb,
bedniereba ras dameweva.
me qveynad gavCndi mwuxarebisTvis,
gavwyvite lxena mTebTan da barTan,
raT davibade, netavi risTvis,
ar vici, RmerTo, ra damemarTa,
me miZaxian buRalters, poets,
guls ki oxeri raRac sxva unda,
Cemi fiqrebic, Cemi cxovrebac
veRar agiwerT rogor SemZulda.
gadavabije sicocxlis zRurbls da,
aRarc ki vici, saiT wavide.
iyo dro, roca Subls ugrilebda
baraTaSvilsac didi mTawminda.
me araferi aRar mizidavs,
SeanCxlebuli bedis urgebi,
is dro merCivna sazandariviT,
roca mRerodnen saZne urmebi.
roca gerisTavs mlocvelT nakadi,
rogorc RvarTqafi ise uvlida,
roca brma mixa Tavis arakiT
dayril xar-kameCs laglaTi Rlida.
soflel biWs mecva TeTri xalaTi,
ase SeuTqves gers xom Cvenebma.
exla ki vcocxlob Zalis-ZalaTi,
viT panaSvidi da gasveneba.

ATK. 17, reviziaze


16. II. 1962
41
leqsebi

* * *

im xexilebze hyvaoda bedi,


bedi, romelic Cawixles gzebze.
viyavi mudam mgosani-ybedi,
da vawydebodi sul mudam ZeZvebs.
mTebs ise vumzer, rogorc yovelTvis,
kacobriobis ConCxebis grovas.
mtkvris pirzed Cumad azidul xerTviss,
rogorc samSoblos tanjvas da glovas,
me ki samSoblo meqca katorRaT,
xelfexze madevs sxvili borkili,
es poezia de darCes oxraT,
Tu Camasvenes me gaTokili.
Tu ar maRirses, memRera Carad,
piri amikres, suli SexuTes,
da kubos fuli rom ar gagvaCnda,
deda eZebda gadayril yuTebs.
me maTxovrebma damasaflaves,
da SilaflaviT gaskdnen ormosTan,
Seni bralia, Sen Caaflave,
Seni cxovreba Sen bedurgebo.
ase ityvian, dafleTil ZonZebs,
zed damayrian, rogorc yvavilebs,
gava xani da viRac moZebnis,
aqa marxia! Zlivs daiyvirebs.
raRas miSvelis mzrunvelTa jRani,
gvami iqneba uSnod daSlili,
ra bedenaa, leqss vin jRabnida,
Tu swerda niko samadaSvili.

reviziis dros
26. III. 1962
42
niko samadaSvili

* * *
Cem givi erekles-Ze tatiSvils 1

Seni nukria mxvdeba xolme xangamoSvebiT,


CavyiravdebiT Zvel sardafSi da Sen gaxsenebT.
aqve zmuian lamazTvala niSa mozvrebi,
baldaxinidan CamogiRes xelis cimcimiT.

ratomRac, Cemo, rodi mjera, rom aq marxixar,


Sen xom akldamebs, panTeonebs umzerdi mtrulad.
rom SeRamdeba, dedamiwis gaswvriv darbixar,
zogjer Sens sakans eparebi raRac qurdulad.

rogora gtanjes, RmerTo Cemo, ra umowyalod,


raT giyvardao _ gaginebdnen _ sakia-muni!
ra veragia es tiali wuTisofeli,
ra nadiria, ra mSiSara, ra maimuni!

Seni cxovreba zaratustras ferxuli iyo,


muxlmoyril cecxlTan ganwiruli kacis vedreba.
karze gewera: ilocebs didxans, magram mainc daiRupeba,
aq daibada, saiqioSi Zlivs daberdeba.

vin icis, rogor Semogacvda tanze samosi,


ar moerido, Tu giboZon mkvdrebma ZonZebi,
madloba gamCens, Tundac iqiT, maradisobas,
viRasac 2 Zmao, erTxel mainc, Seecodebi!

q. Tbilisi
5. XII. 1962

1
leqsi eZRvneba erekle tatiSvils. avtografze minaweri `Cem erekle
tatiSvils~ ki imas niSnavs, rom es avtografi aCuqa givi (nukri) tatiSvils.
2
viRasac _ sic!
43
leqsebi

dausabamobis xilva
me mivqrolavdi rogorc udabno,
cxedarze ufro dauzarebliv...
da msofliodan isev miZaxdnen
cadakarguli xSiri zarebi.

sityvebs vugdebdi Sexvedril Saras,


terfebs foTlebiT ver damiameb.
monastrebs zeviT vxedavdi Savad
sivrceSi gakrul adamianebs...

nislis svetebi idgnen garSemo,


nislebs SuadRec ver aTenebda.
guli iwvoda da lurji kvamli
msxvilad mdioda bnel Tvalebidan.

me xma mesmoda, roca qveS mkvdrebi


mZime urduliT ketavdnen karebs,
qarSi lodebi zed mafurTxebdnen:
`ar migikarebT, ar migikarebT!..~

wasvla miwisken mezareboda.


xavsiviT medo saxeze cremli,
Tumca zarebi kidev miZaxdnen
da anaTebdnen zRva sivrceebi.

mTvare qvasaviT edo samyaros,


sibnele wylebTan erTad hkioda,
mxolod sinaTle am wuTisoflis
Txel kamarebSi gamodioda...

vixedebodi dasabamisken,
Rrublebs sanTlebi sadRac aenToT,
unda waxvide! _ mistvendnen gzebi,
_ unda msoflios kidev gaendo.
44
niko samadaSvili

vexvewebodi Seryeul xelebs,


planetebs ukan nu iyurebiT.
bindSi elavdnen grigalebiviT
Rimmoreuli nafexurebi.

Sexvedril qarebs vwerdi pirijvars,


rom damSvideba mainc mexila.
nabijs vadgamdi filtvebSemkrTali
da vaxvelebdi sivrceSi frTxilad.

kubo mihqondaT verxvebis totebs


da Semodgomis dReebi grili,
gamomcqerodnen mkvdrebi jguf-jgufad,
grigalis Suqi efinaT irgvliv.

aq, msoflioSi, mze Cadioda,


me iq, kamarebs Tvals vafarebdi.
sadRac qarbuqi leqsebs ambobda
da yurs ugdebdnen sveli mtredebi...

viRupebodi uvarskvlavebod,
viwevdi maRla fexis cerebiT,
ukan zarebi kidev tirodnen
da gugunebdnen zRva sivrceebi...

qristeSobisTve
45
leqsebi

giSeri
gamoxval gareT, gaxedav Saras,
qarSi egdeba Rrublebis Reri.
Sens wamwamebTan SeiSrialebs
Cemi cremlebi, Seni giSeri.

mkerdis ubeSi Caikrav Cumad,


Talxi sizmrebis dayril baraTebs.
ferad xsovnebiT gaavseb ucbad,
nais iebiT dawnul kalaTebs.

gancdebis fifqi da gaogneba


daRupul dReebs sadRac asxia.
Seni giSeri saflavs magonebs,
mand kululebis siTbo marxia.

Sen xom uTevdi Rameebs TeTrad,


Ria fanjrebis dakargul alerss,
ezoSi Senze mReroda Tela,
CaZirul Crdilebs da sivalales.

Tvalebma albad didxans iloces,


radgan saxeze krTis kandlis Suqi,
amaRam albad nikoc iloTebs,
kars SemoaRebs, rogorc qarbuqi.

gamoxval gareT, gayvebi Saras,


daRupul poets raRas miSveli,
qarebTan Tumca xom iSrialebs
Cemi cremlebi, Seni giSeri.

28 ianvari
46
niko samadaSvili

beTania



gavxedeT algeTs, bokro ferdobebs


qecad SehyrodaT gaWrili axo,
mTebi xrColavdnen nairferebiT,
cxvris fara idga kvarcxlbekis axlo.

lorwo flateebs swovdnen kldeebi,


filtvebs furCqnida sunTqvis yuaTi,
miwa gairRva, TiTqos qvesknelma
amoisrola taZris gumbaTi.

daveSviT qveviT da beTaniam


zurgi gvaqcia, tyes Seefara.
codo ar gvqonda, icodes RmerTma,
Robis siwmindec rom SegvebRala.

xevSi mdinare SemogvefeTa _


Sewirul bavSvTa cremlebi iyo.
Cven mivdiodiT aRmarTze erTad,
ratomRac Cumad, raRac uiRblod...



aq dandobila glexi saxreze,


aq Seswrebia orSabaT dilas.
exlac ki vamCnev laSas saxeze
jelal-edinis Semokrul silas.

aq gauxsnia guli dedofals,


TmaSi Cauwnavs bafTis Sairi,
aq Tavis TaTiT iTxrida saflavs
mwyemsdaRupuli soflis naxiri.
47
leqsebi

Jams taZris kani ise dauxravs,


rom gareT Jonavs Wraqis naTeli.
Zlivs vamSvidebdiT SemkrTal macxovars
rjuldawyvetili eqvsi qarTveli.



aq Segewire netavi dedav,


Tavi damedo da dagekali,
albaT, odesme wess amigebda
Savi Rrublebis civi winwkali.

rom eTqvaT qarebs _ madli dedaSens...


Tan RmerTs SesWrodi saydrebis glaxa,
rom Cemi sisxli, rogorc zedaSe
qvevrSi Cagesxa, dagetalaxa.



kedelze sanTlis Suqi iWreba,


Cans, wmindanebma rodi migviRes,
ra gveSveleba wyeul nabiWvrebs,
Tu gzac avdrebma gadagvitixres.

daususxia bzis buCqi WinWars,


qandakeba dgas aRTqmuli mgzavris.
taZris futuro qerqSi WriWinebs
viRac uZeglo xuroTmoZRvari.

maTxovari zis, rogorc oboba _


myar jojoxeTis moxdili bkea,
arc zRaparia, aRarc moTxroba,
is TiTqos Citebs aukenkiaT.
48
niko samadaSvili



aq warmarTebic muxlebs iyridnen,


rogorc amboben _ did giorgobas,
Turme am jvarcmas rom uyurebdnen,
gvWoravdnen: `xedavT kacobriobas?!~

samreklo idga mudam pirquSad,


Tu darekavdi, gayrida nagavs,
sveticxoveli zurgiT zidavda
TungSi Camosxmul qoTqoTa aragvs.

akldamis WoWSi daxocilT Zvlebi


eyara, rogorc moWrili fiCxi.
gaRma budobda Zveli sabZeli
da alag-alag Rvia da kvrinCxi.



gza Canda odnav, xan beqobs zeviT


qreboda gancda gznebis momgvreli,
ukan ymuoda _ xatis mizeziT _
saxadSeyrili varazis mgeli.

Znelia mudam guldaZmareba,


kacis Selocva tlanqi mTqnarebiT...
usinanulod vtovebdiT taZars
ukanaskneli qristianebi.
49
leqsebi

mokvdebi,, maSin Seiryevi


Sen ro mokvdebi
qveynierebas ucqerodi aTasnairad,
warmarT Tvalebzed qristes wyevla gqonda akruli,
mTvare daisiT gagiTbia, rogorc daira,
da angelozebs ulanZRixar muxleb-dazruli.

bnel geTsimanis baRSi didxans trubadurobdi,


RmerTebis jogi golgoTazed gelandeboda.
daswyevlos Wirma, raRa nislebs daumegobrdi,
Tu ar icodi, sad inaTla, sad bneldeboda!

ra saocari iyo Seni maradisobac:


devnil sicocxles, bnel sizmrebis janRi malamda.
dro saukunis jaxa-juxSi Caisriseba,
da eg cxovrebac moTavdeba rogorc balada.

Zlivs darwmundebi, rom Sen jvarcmac ki ar gwyalobda,


beds nuRar erCi, Tu lodebma amoioxres,
ityvian: netav dagenaxaT, rogor wvalobda,
sanam dardebma sacodavi sul ar gamoxres.

exla dadixar da xeebsac ki eridebi,


xan arc ki ginda, rom binaSi Semogyves Crdili,
cota xans kidev... imis mere, ro daberdebi,
eg Tavis qala kldes eqneba pirSi gaCrili.

da Sens xerxemals salamurad gamoiyenebs,


armazis kerpi, an qarebis tiali doRi,
sanam grigalebs, Sens Zvlebs kverTxiT daayrevinebs,
golgoTis mTidan morekili RmerTebis jogi.
50
niko samadaSvili

freskebi Congurze
baRebs gazidams yru Semodgoma,
tye JinJRls moimcvrevs dila adrian.
qarTul wisqvilis kars moadgeba,
wvergajenjili dinji andria.

xvimirebidan droJams Camofqvams,


gaxedavs: oCxebs, jagvnarebs, Wiuxs.
waibutbutebs aTasjer naTqvams
da, xelis gulze dabertyams Cibuxs.

ybedi meurme gaabams zRapars,


dausrulebels rogorc mdinares.
ZaRli Seyefams viRac winapars
da, Tvals gaaxels xari mZinare.

da isev Rame kunelis feri,


Savi buRria viT jojoxeTi.
Sexval, getyvian: sad daiTveri,
madloba gamCens, raxan moxvedi.

viRaca WraqiT daxedams safqvavs.


wnori alazans Sesvams fesvebiT.
mTvaris sinaTle gagiWris saflavs,
moCardaxebuls TeTri freskebiT.

nuTu boselSic ar gvqonda wili,


locvebs vTvliT, mainc vubedurdebiT.
kaciviT oxravs Carxis wisqvili,
Weri savsea ablabudebiT.

qveynierebas rom ar vumziroT


Tvalebs davxuWamT, ra vuyoT yurebs!
Camorekilni bolnisis mzvaraT,
vgevarT daRrecil miniaturebs.
51
leqsebi

Semoitanen Rvinos erT kokas.


andrias saxes SeamRvrevs bindi,
Sens sims yurTmajSi frTxilad gamohkrams
da es iqneba hangebis mindi.

fafuk nawerebs daswvavs buxari,


Senc daiRlebi, marad ro sZgerdi.
daukrav Congurs da es oxeri,
didxans icekvebs SeSlili RmerTi!

milulva
yovel Rame sizmrebSi var,
guls locvebiT vatialeb.
saydari sCans, zarebia...
da mec landebs davtrialeb.

zedaSesTan mzvara bRavis,


sarecelzed xvneSis gvami,
qaris kvalze dadis baRi,
ase xdeba yovel RamiT.

magidaze Zevs larnaki,


yvavilebiT gawewili.
viRac kvdeba laparakiT
saxe odnav alewili.

sadRac mnaTe zecis TaRs reks,


wuTisoflis karga gaRmiT...
qaosebi gzebs kenkaven,
ase xdeba yovel RamiT.
52
niko samadaSvili

dardi buxarTan
civa, naRveli medeba gulzed.
Tovlia gareT, aRarc gzebia.
enTe buxaro da iguzguze,
me mainc siTbo ar mRirsebia.

kvamlo ar Sewyde, gaswie zeviT,


gaWvartle zeca, RmerTmac ver gvZlios,
usazRvroeba ise Sesudre,
rom Cem planetas gza aerios.

warmavaloba mizidams uRrans,


iq arc Suqia, arc laJvardebi,
araraoba daiwyebs Rrenas,
da ikivleben es saflavebic.

CamxvrCali sivrce yruT iSiSinebs,


xmas gaikmindams zRva da grigali.
vin icis, ramden mzes SeaSinebs...
Cemo planetav, Seni Rriali.

zeca aTasgan daiRriceba.


kvamls moedeba droTa isari.
samyaros gaRma Caivlis viRac
Cafiqrebuli, rogorc misani.

Ramea, buxris cecxli guzguzebs,


gareT xiria civi mindvrebi.
vzivar, sicocxle gabezrebuli,
sisxli miSreba, vatyob vfiTrdebi.
53
leqsebi

aris,, sada?
sad aris
Ramea wynari, arc ise bnela,
Sors WriWinebis baasi mefobs.
Tovlis qveS zRapars ityvis enZela
da Sen Sehyvireb kaciviT beqobs.

daCexil sxeuls, amRvreul Tvalebs,


vin daabralebs xeldaxel mtrobas?
buxris kvamls ahyva is siymawvile,
Tav qveS daego did martoobas?..

TokiT davkoWamT aRrenil zarebs,


movlen da wavlen nacnobi mkvdrebi...
kacSi kacs eZebT, ar gezarebaT?
iwameT Rame da nangrevebi.

Seni ar vici, me daviTenTe,


sad aris, sada... qveyniereba?
rogor ar minda, rom xval gaTendes,
rogor ar minda bedniereba.

nafotebi
gicqeris Zveli saxlis kedeli.
gkocnis sizmari, gereva ruli.
savarZlis ukan gadayril xelebs
uWiravT tani SiS dareuli.

fxizlob, dadixar, ZilSi irwevi,


vkvirob, eg cecxli sad dagetia!
ramdeni kacic scxovrobs miwazed,
qveynad imdeni sagiJeTia.
54
niko samadaSvili

Woti dascinis bnel aremares.


mwyris qviTqviTia, bibini yanis,
gausxvepavi Ramea gareT
da poetebis naxiri bRavis.

daitans mgzavrebs zvavi, mewyeri.


fexs iRrZobs kaci, mere buneba.
STamomavloba _ leqsebis mteri
Cven nawerebzed abuzRundeba.

didxans asdevdi uRran aRmarTebs,


gjeroda deda da bediswera.
ar mogewona, ro Sexvdi RmerTebs,
da gauxvie sivrceebs cerad.

gzaT-valaloba
saRamo xani zarebsa rekda,
Jruantels hgvrida cas xmis siame,
is ki sakuTar cremlebs krefamda,
rom ar enaxaT adamianebs.

mindvrebs, gorakebs, nisli scemda frTebs,


rom pirquS mgzavrebs gza areodaT.
is uZaxoda daRlil frinvelebs,
da bans samyaros klde iZleoda.

gaCerdi, kargi, droa gatvrinde,


gzebis simunje mainc ikmare!
is bnel grigalebs kidev ustvenda:
`uTxariT miwas, Tu mimikarebs?~
55
leqsebi

es Sara, es dRe sad Semokldeba,


ra dalevs mgzavris mdore ocnebas...
Cemi simRera da ukvdaveba,
albad Jams Semdeg ecodinebaT.

Tu mogerios odesme cremli,


wyevlis frad savse usazRvroebav,
gadamirCine, Tu gind is mrevli,
vinc aRavlenda Cems myudroebas.

vici, ityvian: rom bnel Rameebs,


is riJraJebmac ver gamohglijes,
bednierebas sTxovda napralebs,
da suleliviT sTvlida nabijebs.

is erTxel, naTels gamohyva zizRiT,


sofels waawyda, avdari iyo,
win daexeda, Turme nu ityviT,
es dedamiwa gamomdgariyo!

da Sereoda isev Rameebs...


dRe da gamCeni wyevliT aeklo.
aq ki ymuodnen TeTri ZaRlebi,
da mowyenili idga samreklo.
56
niko samadaSvili

mamadaviTis panTeoni
ilia WavWavaZes

dido mgosano, qalaqs gahyureb,


Tbilisi SenTvis romzed didia,
fxizlob meufev da gulisyuri
sul saqarTvelos gulze gidvia.

ginda, rom ofli sul ar SegaSres,


gahyve epoqebs, viT Zlevis sfinqsi,
Tbilisi _ Seni fiqrTa zedaSe,
Seni Subli da Seni sindisi.

winaTgrZnoba
mZle qariSxali SavorSabaTs darekams zarebs.
mnaTe sacecxlurs gaaRvivebs gareT burtyuniT.
megobrebs Cemi gasveneba daezarebaT,
gvami daSlili nacariviT, rogorc burnuTi.

movlen qarebi, moitanen elam gvirgvinebs,


zed araferi warwerebi, sul ar iqneba!
RrZo ukvdaveba aSariviT mec Semaginebs
da guli mainc didxans rodi daiferfleba.

guli, romelic dardebSiac mudam yvaoda,


gulis RuRuni ro uyvardaT futuro filtvebs.
ra ar ginaxamT, cxedars wasvla rom uxaroda,
da Tavis xeliT rom ibnevda sakinZis Rilebs?..

gamasveneben maTxovrebi gasvril xelebiT.


mTvrali yorani grZel brWyalebzed daiTvlis wamebs.
gaTxril saflavSi CaZvrebian saydris gvelebi.
dagaviwydebiT, da, maisi vels aamwvanebs.
57
leqsebi

fiqri
grigali Rame aaoxrebs imis akldamas,
vinc zurgSeqceul megobrebis cqeriT daosda.
wiqvilis ali daginaxams da Tavs moiklams,
ali rom erTxel gvicinoda sasaflaosTan.

bavSvebi qvebiT daRrecamen Zeglze warwerebs,


Sen sayvedurebs aq darCebaT Cemi rveuli.
alali iyves axloblebma rac mawyenines,
da siymawvile SemoteviT gadareuli.

adevneba
mTvrali var RviniT, mival, vtortmaneb.
Cem gulSi mRvrie sicocxle Rmuis.
bindi CaudiT ciur tatnobebs
da, monastris xma raRasac styuis.

xalxi daRdaRebs, marto mivdivar.


bedis siuxve ras damamSvidebs...
vin damaokebs fiqrebiT mdidars,
sad, vin ixilams Cems panaSvidebs?!

quCebs vawydebi... raRasac vdardob.


meZavi damdevs, viT Zukna ZaRli,
orive gzidan gadavvardnilvarT:
sardafi, Rame ayal-mayali...
58
niko samadaSvili

daiTenTa
is gascqeroda momaval Saras,
eloda mzrunvels, megobars, alerss...
kviraZlis mwuxrzed hgavda orSabaTs
da gulis kvamli uwvamda Tvalebs.

swyevlida gamCens, stuqsavda dedas,


axsomda: rac rom miuzRo brboma.
diliT midamos ro gaxedavda,
janRiviT idga umegobroba.

daosda, moswyda uazro cqeriT,


ifiqra, iqneb wvimaT movides,
an, iqneb sadme atyda namqeri
da RrZo qarebma teviT momikles.

martokam... qeSaT umzira zecas,


idga: siCume, qaosTa grova.
ucbad mTrTolvare muxlebs daeca
da igrZno didi umegobroba.

win fers icvlida sicariele,


Terxvs amohqonda qvesknelis xidi.
yelSi xrColavdnen mRvrie cremlebi,
ukan Sav-bneli dReebis rigi.

sinaTles xeliT ZlivsRa sinjavda,


mainc vaglaxiT gaxeda Saras...
zeviT ki qari asisinebda
cis nangrevebSi _ Rrublebis Calas.

usafarobas swuxda, dardobda,


ukuneTs SerCa Wmunvis sarqali.
jer xom CaZmarda, mere daobda,
RmerTmani, kaci camde marTali.
59
leqsebi

gaWvaveba
leqso ivaniSvils1

Sen ar daeZeb droTa mwvervalebs,


yelamde SfoTam, raRasac nanob!
wvimis gubeSi bedi gawvalebs
da nafotiviT Sigve qanaob.
is eklesia, Sen ro giyvarda,
dilis sakenkiT arTobs beRurebs.
vinc gandidebis kveriT danayrda,
ra eSvelebaT im ubedurebs.
dangreul sxeuls, gulis siwminde
rogorRa SegrCa, viT mercxlis bude?
xalxTa udabno dedamiwaze,
erTi Sexede, ra uSnoT udevs.
ra Semzaravad ymuian wlebi.
ra dandobila mogvinarikles!
da saTiTaod Cvenc ro gavswydebiT
nisli dafaravs apyrobil xelebs.
arc warwerebi, arc sakmeveli,
ityvian, gulis Wer-qveS galobdnen
da sikvdilidan sicocxlisaken,
mkvdar foTlebiviT miqanaobdnen.
Tvalebis xvrelSi gveli sisiniT
Seva, inaTlebs gulis kandeli.
da kviraZalze TalxiT mosili
ilocebs viRac kaTakmeveli.
wamovixuroT erTi faraja,
isic SevindoT, visac vagineT.
Sen eyolebi qristes fareSad
da me ki budas mojamagired.

1
leqso ivaniSvili _ niko samadaSvilis megobari. Tbilisis
alpuri klubis direqtori.
60
niko samadaSvili

garyvnileba
is isvenebda xSirad am saxlTan,
egdo notio gzis anabara,
is gamvlelebis lanZRviT CaZaRlda,
rogorc namqerSi Citi-patara...

is aRavlenda locvebs bindisas,


o, ise rogorc icis gangebam.
ra eqna, moswyda, veRar irbina,
Cahkla abuCad bedis agdebam.

da daiRupa Tebervlis Rames,


mousvenari yofis mZenZavi.
diliT loTebma RreWiT damarxes,
rogorc pirutyvi, rogorc meZavi.

is marto iyo, vidoda kentaT,


is aRaravis daaTendeba,
imas Wkuazed Seryeva qveynad
miaCnda raRac bednierebaT.

Rrublis nawoli sivrce uyvarda,


da daqeqili baRebis Tmebi.
guli tiriliT amouvarda,
roca miwaSi Cafles niCbebiT.
61
leqsebi

gii
giiss 1 portreti
Seni sidinje, mTvralia odnav,
Subli xan JinJRlams, xan avdaria,
daxril raindis qaragmebs bodam,
guli xom jvarcma da saydaria.

wisqvilis Rame, Sens Carxzed qSuis,


da sadRac elams zRaprebis disko.
TiTqos atilas samiwe Subi
Sens mkerdSi darCa samaradisoT.

xan qariSxlebis jilagi mogdgams,


irgvliv fiqrebis janyi gereva.
Tan Zvlebs ukeTeb sevdis zedadgars
da gebureba qveyniereba.

Sens bnel TvalebSi WriWinebs bindi,


bindi organi _ dardis safari,
Seni sidinje da garindeba
zurg Seqceuli giJis xma aris.

1
gia (gii) ZimistaraSvili _ niko samadaSvilis megobari. daiRupa
meore msoflio omSi.
62
niko samadaSvili

feriscvaleba
marto uzixar sawer magidas,
guli ar gerCis, rame dawero,
gareT bindia _ qaris magivrad
da zari kivis sabedisweroT.

zixar martoka, ucqeri kedlebs,


gareT ca elams, Tan wvimebia _
maRla veRar swev Caqneul xelebs,
tirilic veRar giwamebia.

gatexil sarkes, damsxvreul saaTs,


dro ar dagidevs, dro mainc midis,
ra eSveleba daRupul adaTs,
an ase mwareT garecxil svindiss.

Seni Tvalebi laJvardebs nTqamda,


sadRac misdevdi sivrceTa mzvares,
xan mTis koncxidan odnav xedamdi
samyaros iqiT mimaval mgzavrebs.

exla, im Tvalebs fxizeli xuWam,


Seni gaCena, RmerTo, ra iyo?!
ra siymawvile wavida fuWad,
wyalma ramdeni TrTolva waiRo!

Cumad iclebi aWril sisxlisgan,


gadasCvevixar landebTan baass.
suyvelas gzebzed Cauwixlixar,
umzeri kedlebs, ucqeri saaTs.

garindebaRa dagrCa wvalebaT,


TiTqos anderZic gidneba xelSi.
ase Tavdeba cis elvareba,
ase Ramdeba erT sicocxleSi.
63
leqsebi

zRvis simfonia
me gaviwure, mTvare zRvaSi ro Cadioda.
zRvis siyvaruli damasxures mezRvaurebma,
mgzavri avdrebis gaognebas SemomCioda,
me ki mZrwolamda SiSnarevi usazRvroeba.

zRva daRmuoda aWrelebul riye napirebs,


talRebi myefdnen _ es farexis Savi ZaRlebi,
miwa zRvebs iqiT Cadioda da, viT napralebs,
ise scvivoda zRvaSi TeTri sasaxleebi.

iborge zRvao, xan dawynardi, xan ivaglaxe,


vis SeuZlian gadasweros warmavaloba,
Cven qveynad mxolod didi SfoTva dagvaaxlovebs,
da nangrevebSi SexuTuli gzaT-valaloba.

aTasi wigni, tomi-tomzed daijRabneba,


Sublis kans gasxlams fiqris buRi da naoWebi.
magram, veravin ver mixvdeba raT gvejavreba
warmavaloba da, sicocxles vebRauWebiT.

viburebodi Camocvenil mTvaris foTlebiT.


zRvam waimRera Tavis didi amaoeba.
talRebi isev wkavwavebden, rogorc ZaRlebi
da, maRonebda yru da mdore usazRvroeba.
64
niko samadaSvili

filtvebis siyviTle
daiss elodnen qarTlis soflebi.
elavda sivrce dagvili sufTaT.
filtvebs mirxevda tyis foTlebiviT,
Seni sxeulis moRlili sunTqva.

miwas sinaTle xavsiviT ekra.


tirodnen gzebzed Talxi qalebi.
Cven gveSinoda Ria karebTan,
aq wuTisoflis, iq grigalebis.

me dakarguli mqonda goneba,


roca qarebma gvian iyivles.
Sen ucqerodi gaognebuli
Cemi filtvebis Camqral siyviTles.

bedi waeRoT sadRac, jandabas...


msurda momekla Tavi udanoT.
bindebis gaRmiT wyaliviT sCanda _
maradisobis Cumi udabno.

sadRac iltvodi sulgamwarebiT,


cisartyelebSi ismoda cekva.
me ki, movrbodi dedamiwisken,
rom Semewyvita zarebis reka.

balaxi roca amova


Sen Cafiqrdebi saydris nangrevTan,
stveniT gadivlis qalaqs Rrubeli.
TmebSi TeTri Tma gamogereva
da TvalSi sevda Cauqrobeli.
65
leqsebi

Cumad Cauvli nacnob baRebsac,


dagekvebeba SfoTva da dardi.
diliT Ciorebs etyvi raRasac,
baRi sasaxles ganiSnebs vardiT.

mtredis niskartiT daswer baraTebs,


SeiSrialebs Sors xeivani.
daaSterdebi ucnob aRmarTebs,
rogorc warmarTi da keTrovani.

ocneba wminda, gza miuvali,


sfinqsis zuzunSi idgeba qeSad.
mkvdars dageyreba Tebervlis navli,
da qarbuqisgan moyrili qviSa.

qori saflavSi Cagigebs bumbuls,


simsivniT guli gaibereba.
Sens Tavis qalas, jirkTan migdebuls,
mindvris balaxi gamoereva.

sonata
miyvarda siTbo Seni Tmebis, sizmraT Cveneba,
baRis bilikTan molodini da miCereba.

erTxel davkarge balaxebSi ymawvili guli,


iseTi kargi, rogorc sevda da sinanuli.

swuxdi, gaxsovdi, roca mkerdi daminafotes,


Tumca mosTqvamdnen, ase gindaT fermkrTal poetebs.

ar iyo, ara, Cemzed ufro ubinadari,


ramdeni dagrCaT momakvdavno gasacinari.
66
niko samadaSvili

gaTxrebi
Rrublis nakveTi sadRac uSnod dabRlaZunobda,
ukaco qveynis gariJraJTan SeanCxlebuli,
gaRebul fanjrebs wamlaT erTi mgzavri undodaT,
qari kioda tatnobebzed gafiCxebuli.

ar vici, ra vqna, romel gzebzed miuSva bedi,


iqneb qarbuqSi Semerios sicocxlis azri.
maradisobav, saukunoT gagixmes qedi,
rom ase uRvToT damabnie tiali mgzavri.

ginaxavT kaci, saukunes xmiTac ar hgavdes,


da yovel diliT sisxlis WoWi Rvaros saxlidan?
an, sinaTleSi moiwyinos, mere gaTavdes...
aseTi yofa cxenzed Semjdar eSmaks daRlida.

ra TavSi eca, vinc vardebis alerss swunobda!


visac xelebiT gauTbia TovliviT guli,
siCume idga. Sors Rrubeli dabRlaZunobda,
usuldgmulo cis riJraJebTan SeanCxlebuli.

genia da samreklo
Sen elvarebdi naRverdaliviT,
Suqs scemdi Rames da sasoebas.
ramdeni Sveba mohqondaT, RmerTo!
Sens guls, Sens fiqrebs, Sens myudroebas.

sad migvlalamdi? avdrebis codviT


kivili edgaT udabur velebs!
ho, ra nugeSiT SemovcqerodiT,
qaosebs iqiT gaSveril xelebs.
67
leqsebi

tyis yvavilebis sunTqviT dagvzarde,


Tan dedasaviT gvayridi naTels,
iseTi gznebiT rekdi did zarebs,
rogorc xatisgan SeSlili mnaTe!

davixocebiT... dagvsunavs lodi,


garemoc yviTlad daifereba,
Sors gamoCndeba WroRa samreklo
da Seni Cumi qveyniereba.

aRsareba
me aravis ar vundivar,
arc aravis vebralebi.
Tan momdeven, ro davdivar,
Cemi baRis frinvelebi.
danarCeni yvela styuis
kacia Tu qalis dari.
vin micqeris pirutyviviT,
an ras Rnavis sazandari.
davibade Zalzed gvian,
aRar mcnoben es velebi,
dRedaRame damtirian
geTsimanis frinvelebi.
68
niko samadaSvili

asea marad
...egrea, egre, roca kvdeba eg siymawvile.
samxarTan TiTqmis yvelaferi iwvis da tydeba.
ucqeri mindvrebs, baRSi Sexval _ nair yvavilebs
da es oxeri araferi ar genatreba.

ra SegiZlian, gana mudam giSvelis tvini,


an da anTebul kandlebis win wuwki misnoba?
exla dadixar uban-uban da xalxs SesCivi:
ra vqna, miyvarda: leqsi, ca da maradisoba.

ra oxrad ginda yvelam Senzed ilaparakos,


gaqon, gadidon, yvela briyvi mtladac dagedos.
ar girCevnian, ise Cumad gadaikargo,
rom Seni bina meezovem lanZRviT daketos?

asea marad, roca qari Cadgeba xolme,


darweul xeebs feri didxans ar ematebaT.
dadixar marto, ici Ramec aRar gabrkolebs
da xedam, mainc araferi ar genatreba.

Tamaris mRvime
cremliviT qali. hangebis dafna,
bed-gacrecili ZmaTa banaki.
cisqveS ucnobi qveynis gafrena,
da STagonebis yru agaraki.
kibezed viRac nisliviT mgzavri,
Tu beTxovenis frTxili nabiji!
baRs zeviT koSki svet gabzaruli,
naqalaqevTan mTvaris narinji.
elda Sewnuli klaviSTa mwuxri,
69
leqsebi

win yvavilebiT savse kalaTa.


zamTris RameSi xrColva Zvel buxris,
panaSvidebTan qaris balada.
ZilgafrTxobili sizmrebis naxva,
da alionze xeebis Zili.
daRlil xelebis yelTan SekrunCxva,
da gube-gube gangebis Crdili.
monastris ezo, locva kedelTan.
Sors wiwv narevi bilikTa fena.
guli SeSlili, mkvdari kandeli,
da frinvelebis didi gafrena.

monologi
oh, es sicocxle neta rodis gamomneldeba.
ra kargi hqeni ukvdavebav, rom ar mikisre.
`wadi, iare~ _ miyvirian, xrColavs sibnele, _
`gaswi, irbine da icxovre sivrceebisken~.

daiRupebi, xom ityvian, ucnaurobda,


vin icis, qarma SfoTva ufro gaaZlieros.
de, dedis mware da Rim SeSlil sacodaobam
zecidan-zeca yovel Rame aTvarielos.

xan qaosebSi daminaxos, xan mTvaris gaswvriv,


ZaZebis wveriT moiwmindos sxvili cremlebi.
me gamovyvireb, geyo, deda, guls nu iwvrileb,
xom xedam, SiSiT pirqve yrian Ramis mcvelebi!
70
niko samadaSvili

guli da janRebi
ginaxavT, ymawvili kacis saxe, dardebisagan dakortnili?
_ o, rogor ara! _ faTfaTebdnen cis kabadonebi.

gaijaxuneb SuaRames fexis barbaciT,


naZvze kodala amogiWris kubos Txel ficars,
daWril mtrediviT daecema sveli baraTi,
Tqveni WirimeT! gardaeciT bedis nabiWvars.
Wotis kivilze, nangrevebi morTaven locvas,
Sors gaWril zarebs, bneli qedi Zlivs daamSvidebs.
Cagewidneba ZvlebSi dardi, rogorc lencofa.
da viRac mkvdari, Caicinebs Sens panaSvidebs.
bedqveS eyreba Zirnayari axalgazrdoba,
qarebis teviT, siymawviliT gawamebuli.
yviTel sfinqsebTan yruT ialebs usazRvroeba,
maradisobis svetebamde adidebuli.
qveyniereba Cven dagviges kakanaTiviT,
qaosebs iqiT... kriWa-Sekrul samrekloebTan.
aRTqmul bilikebs movyvebodiT gabmul RaRadiT
da wmindanebi mogvyvebodnen saqarTvelodan.
tanSi sicocxle dagveria Rvinoze metad,
oqros qoCreba, erTi Sexe, rogor davvercxldiT?!
veeba Sara movilieT... ho, ra tyuilad _
rogor davknindiT, gagonila?! rogor jvars vecviT!
gadavSendebiT... Cven nabijebs vin gamoikvlevs.
ramdeni Rame alionebs iqiTa vWimeT!
xvrelSi qarbuqi kidev dahyris onavar lekvebs,
da es lekvebi Cven viqnebiT! Seni Wirime!
da isev yefa wuTisoflis Ria WiSkarTan,
rom laJvardebma, rogorc wumpe kidev agviSron.
baxis koncerti, milewili Rvinis WiqebTan
da RameebSi xetiali uangariSoT.
bindi samyaros SiSiT raRas miekareba.
dasabams iqiT mTvare dahyris sinaTlis morebs.
burusis iqiT CitebiviT davikargebiT!
da bruciani dedamiwa Suqs imaTxovrebs.
71
leqsebi

vin dagvinanebs... mxolod nisli dagvayris naRvels,


mere WrialiT Seeyreba uRran tyis fiWvnars.
rogor vuyvardiT, megobaro, Rrublnara Rames!
rogora grgZnobda Cemi guli bedis nabiWvars!!!

naxuli
Cems tasos1

saydris gadaswvriv Jriala lxini,


cekva _ davluri, leCaqis qrola,
gaRma kldeebTan mtkvaris Wixvini,
Rame WalaSi Winkas qoqola.
mTa mediduri _ mTa danaxvisi,
maRali, rogorc Cemi samSoblo.
Zia yayitas RvTisniereba
da sinanuli sicocxlis bolos.
Wotis kivili Cven kaklis Tavze,
Wraqis kiafi, saqonlis fSvinva.
kerZiT gasvrili jami Taroze
da Zveli saxli wisqvilis wina.
dedis vedreba RvTismSoblis xatTan,
lodini sadme Sexvdeba misans.
Camqral buxarTan mZinare kata
da akvnis rweva SuaRamisas.
salamuris xma qveviT _ sayarze,
alublis wveniT gaTuTxnul tuCebs.
gogonas saxels Cems wignis ydazed.
kakas ferdazed maRal aluCebs.
lamze bRlaZuni, curva _ klauri.
uzrunveloba natken laviwebs.
iqneba xsovnam igemos wyluli,
magram im dReebs ra damaviwyebs...

1
taso oquaSvili _ niko samadaSvilis naTesavi.
72
niko samadaSvili

ferfli
sicocxle tanzed daiklakneba,
amova qari da dabinddeba.
Rame kaklidan Wotis kivili
Cems miwur banze gadmofrindeba.

da dasruldeba ucnaurobiT,
poetis Relva da siyvaruli,
baRebi, kalo, saZne urmebi
Cvil mogonebas mZimeT Cauvlis.

cacxvebis Srials, Cven xSir samyofels,


mivlen yvavebi da dascineben.
me saqarTvelos wynari soflebi
ZaRlebis yefiT gamacileben.

Sors, mgzavrs tirilic ki mobezrdeba,


Crdils waixurams, jirkTan miwveba,
roca morTaven Wmunvas zarebi,
imRerebs kidev da, Caiwveba...

aqerclili miniaturebi
dagikakuneb Txel kedlis ficars
da Sen gveliviT waisisineb,
SemeSindeba, siyrmesa vficam,
rom niadag dRe sul ar iZineb!

Sen verasodes ver moisveneb,


an roca gZinams, eg ra Zilia?!
icode, vinmem Tu gagixsena,
is jadoqrebis mogzavnilia.
73
leqsebi

vekamaTebi kenWebs gzadagza,


sicocxles mainc ra ar sjobian!
rom am dasaqcev dedamiwazed
bednierebac dasagmobia.

gacrecil saxes, gadamqral Tvalebs,


Sexedavs Rame, daswyevlos dila,
Cven vafarebdiT fanjrebs Zvel alerss
da sagiJeTma dagvaZmobila.

de, yvelaferi wyalma waiRos,


Cven bedi mainc ar gviZebnia.
ramdenjer qarSi qars gavyolivar,
ramdengan ucbad Camcinebia.

icode
Sen yurs ugdebdi talRebis qSuils,
mebadureni isxdnen da bWobdnen.
usazRvroebis dablobebs Sua,
sCanda bindebis grZeli orRobe.

zRva dagaosebT, kvimati ari _


nafexurebi kiodnen mindvraT.
SenTan sul yofna da xetiali,
rogor miyvarda, rogor mindoda.

STamomavloba Caivlis Rame,


da cali TvaliT gadmogvxedamen,
SezaravT Cveni aWrili saxe
da Sesandobars ver gabedaven.
74
niko samadaSvili

Ria baraTi
daRupul dReebs isev vigoneb.
xrColavs sofeli, bnela, Tovlia,
Tvali daudgeT cisfer gogonebs,
Tu kaci qveynad ver gipovnia.

Sen ibadebi bindebis rweviT,


kvdebi, rodesac riJraJi ari.
larwkazed grCeba guli nawyeni,
gulzed xavsiviT _ mwvane sizmari.

Seni sxeulis udabur nangrevs


quxilis Suqi ecema Rame.
qari navidan aglejil afrebs
moaqvs da tanzed nela gafarebs.

rogor ar vici, rom gebralebi,


ici, axloblebs rogora vZulvar.
ro amrevia ucfad Tvalebi
da RameebiT CavbJirebulvar.

dardis xviTqebSi gawurul perangs


TonesTan miSrobs SeSlili deda.
dagxsomebia kaci veragi,
vinc Sewynarebac ver gagibeda.

vinc am xriokebs ynosavda marad,


viT tyis nadiri, viT saydris glaxa,
vinc mTebs zevidan mosdevda barad,
rom gzebs Seyroda da evaglaxa.

ra genaRvleba, Sens karmidamos


rTviliviT ecos poetis niWi.
Tu ukvdavebam sadme mikiTxos:
`neta sad aris exla is biWi?~
75
leqsebi

mouyev: qarebs gadahyva Rame,


raRac saocrad waimxedrula,
orjer ikivla samyaros gaRma,
da ukan aRar dabrunebula.

cacxvis xe
yvavebs Seutev, miayri risxvas.
ymuils morTaven garSemo mglebi.
foTlebs damayri Semodgomis xans
da es iqneba Seni cremlebi.

Tu zamTris Rames odesme wamlad


mTvare krialiT gamohyves qaoss,
uTxari: didxans nuRarsad wava
da Sens totebis gars itrialos.

Jami Cvens axlo ras iyuryutebs,


ra Wirad unda dardebis Txrili.
qarSi raRasac waibutbuteb
da sacodavaT daiwyebs tirils.

Seni fesvebi Cem guls gamoxrams.


Txunela kubos miartyams kvinixs.
SeeSindeba moxuc macxovars
da faSar locvebs kunWulSi ityvis.

`cacxvi fers Sescda? ra ambavia!~


ityvis sofeli, erT sisxam diliT _
`aq xe marxia, poetis gvamiT
saxad Seyrili da moTenTili~.
76
niko samadaSvili

gamaxsenda
...xan gugulis xmac dagiZlevia
da momxvevixar yelze _ sibraluls.
RmerTo! ramdeni ram SesZlebia,
pirvel Jruantels, pirvel siyvaruls!

rogor miwynarda JuJuni bedis,


rogor gadaxmnen ezos Telebi!
xedam kukurSi rogor davberdiT
da gamowvdili dagvrCa xelebi...

Sexvedrebi samxarze
Sen gekuTvnoda tba, sasaxle, xSiri baRebi,
TeTr marmarilos kibeebze yvaoda dila,
zogjer bindisas Caifrendnen tyis Ramurebi
da bilikebze kenWaobdnen xe da gvirila.

aswlovan cacxvze Jriamuli enToT Ciorebs,


sadRac enaxaT kacis darad gamoqvabuli.
maSin griloSi, soflis fSanTan, mwyemsamdiT xborebs,
xalaTi gecva mtredis frTebiT amoqarguli.

iq, mkerdis waldiT rodi xdidi dardebis yavars,


warmavalobis mZle qoqola ar gaRonebda.
zecis qveS nela miiwevda mTebis yevari
da xan kaklebi Wrialebdnen orRobeebTan.
77
leqsebi

agaraki
beberi lodi miwas Cascqeris,
xivis mdinare, saRamovdeba.
kaciviT mReris gamskdari qvevri
da Tan yvavilebs gaaqvT godeba.

urTxelas joxiT xevSi davZrwivar,


gezaT vuyureb Svlis xala iebs.
SeaReb karebs, dagaviwydebi
da Jruanteli bolos momiRebs.

muxli ar merCis, gulic iRleba,


raT SeveSale neta Cems sworebs?!
albad, avdrebic Tan waiReben,
saukuneTa xSir kenweroebs.

Cemi cxedari, me ro menaxa,


myis Seswydeboda: glova, dideba!
roca ukuni daaRebs xaxas,
is RmerTebs iqiT gadafrindeba.

cicinaTela dasdevs tyis Winkas,


nakaduls ferams sios araki.
Wotis kivilzed verxvi kankalebs,
da miscemia Zils agaraki.
78
niko samadaSvili

yvelieris Sairi
me vnaxe oreuli,
odnav gadareuli,
datkba Cemi naxviTa,
raRac CaixiTxiTa.

moigona warsuli:
guli gadabasruli.
ubnis gube, WoWebi,
yvelieris koWebi.

yaCaRebis budoba,
Rame yurZnis qurdoba.
fSanSi facris dageba,
gadarCena, gangeba.

saxris zurgze gadawna.


kvercxzed vaSlis gadacvla.
Rvino axal naxadi,
boslis Rvdelis RaRadi.

xonCa, bedis qadebi.


muzmuzela qalebi.
lxini xeleb CarTuli
da simRera qarTuli.

ezo, qoris garToba.


wiwilebis dafrTxoba.
gugulis xma, naxiri
da `dagZlies~ Zaxili.

qaSanuras Zageba,
fexis dakarwaxeba.
soflis abibineba
da Tayinas gineba.
79
leqsebi

culi da satevari.
saZne urmis yevari.
Rame, grigalis Soba.
venaxi da bavSvoba.

me vnaxe oreuli
niSan gamoreuli.
warsul dReTa mezare
da WotiviT mkvnesare.

waSlili kvali
Sen zena qari saxlSic giberams,
xSirad gaRviZebs gulis tirili,
Rame nakaduls esaubrebi,
da diliT mixval xma Cawyvetili.

sul sifxizleSi Tavsa grZnob cudaT,


dedac gaSinebs, iwer pirijvars!
gaxsoms, sawuTros qarma rom ucbad
ganaTlebuli ca gadaglija!

sakinZ gaxsnilma Sublis ficarzed


vis ar uyureb, vis ar exvewe,
bolos ki dardi: dedamiwaze
netavi risTvis Semovexete?!
80
niko samadaSvili

manana qarTveliSvils
kviraZlis bindi SenTvis miyvarda,
SenTvis vanTebdi winaparT kandels,
SenSi vcxovrobdi rogorc balada,
Sen giyvebodi Cems gulis nadebs.

kviraZlis mwuxrze SenTvis vloTobdi,


Sens sadRegrZelos vsvamdi faTfaTiT.
xsovna anTebul mkerdSi galobda,
xsovna _ daRlili samiwe dardiT.

samreklos Crdili Sens verandazed _


landebis rokva, wisqvilis ali,
Sors... wmindanebis simRera gzaze
da borotebis Cumi navali.

win miZevs Seni is striqonebi,


zogi mkvdaria, zogi Zlivs feTqams.
odesme, sadme mogagondebi,
roca leqsebi daleven TeZafs.

ra vuyoT mere, Wirime Seni,


ase sCveviaT sicocxlis mdgmurebs.
vinc qvesknelidan amogaSena,
swored is RmerTi gaganadgurebs.
81
leqsebi

Tavis minebeba
Sxuoda gemi,
sivrceebis trialo zRvaze.
laJvardis veli ver itevda naqarev foTlebs.
mReroda gemi,
yru qviTini esmodaT zarebs
da viRac mgzavri Sordeboda am wuTisofels...

ialaRidan
mecxvare mReris da ca TeTria.
gaRma sCans cixe, klde _ xavsis feri.
jixvebs rom elis, gaswvriv, Tergidan,
monadirea jmuxi xevsuri.

mTis orwoxebSi CaWrila xrami.


doqiT qalebi midian xev-xev.
Tqven ra gaSfoTebT, an raze oxravT,
Cem istorias meve gadavxev.

Zmao, mecxvarev, mokluls vedrebiT,


mimRere, guli albad dacxreba.
WvaliviT mivlis sxeulSi bedi
da saZageli Cemi cxovreba.
82
niko samadaSvili

sZinamT Ciorebs
Sadrevnis axlo buCqi yvavis Tu marmarilo...
Srialebs bedi, bedi mware da sasacilo.

uaxlovdeba TeTri navi mivardnil yures,


mogonebebi dafrinaven da gza uyurebs.

zvirTiviT Tvalebs gareT moaqvT dardis kenWebi.


inZreva miwa Rameebis Cqari WenebiT.

SiSvel fexebzed Cumad mkocnis ucnobi landi.


qarebs wuxelis auyriaT mzis liandagi.

sikvdilze asjer maRalia bindis Zaxili.


adis da Cadis caSi mTebis uReltexili.

bavSur siyvaruls guli raRas gaimeorebs.


saRamo hqreba da, xeebzed sZinamT Ciorebs.

orni
saocar Rames, ucnaur poets
miyvarda mudam siTbo dardebis,
yvela nacnobTa gamotoveba,
da bedis WirxlSi cqera fardebis.

daRupul saxes, Zvel venaxidan,


Sen amterebdi elam daisebs.
genatreboda kidev genaxa
sxivebs kamara rogor Caisress.
83
leqsebi

dgexar, warsuli Senzed paeqrobs,


gulzed amogdis Wmunvis bebera.
Sen, is kaci xar, visac ar eyo
gzeb miuvali qveyniereba.

mwuxris trapezTan Subli gielams,


RvTismSoblis mxrebzed Savi Cadria.
beri monastris balaxsa scelams
da daisebi mwkrivad Cadian.

CaeflaT mainc
Tvalebs tirilic ar gaumxila,
guls uRonebda dardebis laqa.
is dadioda quCebSi frTxilad,
foTlebTan didxans ilaparaka.

mas ar eqvava Raribi odac,


an ra jandabad undoda neta,
kidev kargi rom bina ar hqonda
da kvdarma SigniT ver Caiketa!

Torem, ra eqnaT mis erTgul naZvebs,


vin gauRebda kars erTi wamiT.
exla, Sors qarSi kidev ZagZagebs
daumarxavi poetis gvami!
84
niko samadaSvili

suraTis gadaReba
tuCs ver gagixsnis orpiri dana,
saxe migigams kldemiwnul Robes,
TiTqos askilis guli dagades,
ucbad mxrebs ise Seirxev xolme.

xSirad gamvlelebs zverav iribad,


gauSlel Rimils isres qud qveviT,
da rom gexuros Savi pirbade
daosdebodi cremlebis frqveviT.

saukuneTa gamxmari tevri,


Sens Zvlebis oCxze moyveba zuzuns.
daekideba Zegls viT mtevani,
bavSvis TiTebSi gamSrali ZuZu.

Rrublis nangrevi Sens lands Caiwnams,


ZaRlebi qaris win gawvebian.
micvalebulni wavlen miwidan
da Sors zarebi miwynardebian.

gacrecil saxes, gadamqral Tvalebs,


sicocxlis mwuxrze TrTviliviT stoveb,
Rvino moreul kacs Semibraleb
da sagiJeTSi gacnobil poets.
85
leqsebi

smena
dabuxul wonebs bedisweris ruqa eWiraT,
sicocxle sCanda, rogorc mkvdari naqalaqevi,
iq siymawvile bnel dardebSi kvlav Wrialebda
da Sens cxedarTan gacrecili idgnen qarebi.

SekumSul gulSi sisxlis dena kvanZamda ZarRvebs,


bec Tvalebidan Savi kvamli amogdioda.
cis gaswvriv kaci SeemCniaT Savgvreman ZaRlebs,
yefavdnen sivrces da mamali Rame yioda.

umankoeba
bneli oTaxis siCume giyvars,
urdul dadebul karebis cqera.
fanjris fardebTan Crdilis yuryuti
da qarSi baRis mwveli simRera.

furclam rveulebs _ xatia sevda,


Tan gixaria rom aRar meli.
Sen ici gznebis serenadebi,
sul mudam wminda da sayvareli.
86
niko samadaSvili

saRamoxani
Sen seirnobdi mTawmindis gaswvriv,
fiqrebs skaT hqondaT eg Tavis qala.
Sors mcxeTa sCanda zarCawyvetili,
qveviT ki mtkvari da nariyala.

TiTqos gindoda, rom mec gamclodi,


sityva agegdo banze rogorme.
ase ician, Sen genacvale,
ase ician dardebma xolme.

iqiT
daviRupebi, Cayolil xsovnebs
odesme, sadme gaeRviZebaT.
Cven visaubrebT imazed didxans,
rac sicocxleSi ar SeiZleba.

Cemi leqsebi Sens mwvel ubeSi


beRurebiviT ifarTxaleben.
da erTxel mainc, Cemo nugeSo,
iq samareSi gamaxareben.

damedebian mkerdzed RuRuniT,


amokenkamen Cems guls, Sens Tvalebs,
Seesevian mere ukuneTs
da ukuneTic ki ivalalebs.
87
leqsebi

stumari
_ ra kargia rom meaxeliT!
Cemi naRveli,
ho, ra Tqma unda gadaidarebs,
da am iarebs
gaauCinarebs.
_ ra dagemarTa, sul SfoTam marad,
gana bavSvi xar, ToTo, patara?
_ hkiTxe Cem gamCens, am qveyanas vin damatana?
_ Cemo mgosano, aTaswlebs merec
ase iqneba.
miwaSi kidev bevri modgma Caifineba.
nukiRa kvnesi, imRere rame.
_ mainc romeli simRerebi mogewoneba?
_ rac gaamdidrebs kacis gonebas.
_ mermisaTvis gadavdoT, modi,
guliTa gTxovdi.
_ Senc marTals ambob,
SuaRamea,
mezoblebi gaiRviZeben.
ra RvTis wyromaa, veRar mospe saxlSi oboba!
momsvlelebi rogor giZleben?!
Cemo Zamia.
_ daviSaloT, Torem icode,
Seni meuRle karebidan wageCxubeba,
ar Segicodebs.
_ aseTia qalis buneba.
_ yurSi eSmakic Senzed augs
Tu eubneba...
rogor dagiqsevs!
_ mSvidobiT... kinaRam damrCa TuTunis qisa.
_ kargaT iyaviT, Zilinebisa _ Zilinebisa.
88
niko samadaSvili

baasi berTan
...Zvlebi mindoda SeSaT mexmara,
mogviyva beri, magram buxarma,
rom SeukeTe kacis CinCxvari,
raRac saocrad waimwuxara.

gareT, WiSkarTan atyda kakuni,


rom gavixede, aravin sCanda?
ezoSi egdo urTxelas kunZi
da saqoneli balaxsa sWamda.

zarebs SeetyoT ryeva, CoCqoli,


odnav ainTo mtredebis bude,
Zlivs movaRwie saxls, muxlis CoqiT
da pirqvem raRac wavibutbute.

o, moCvenebav! gaTangul buxars


Semosxdomodnen qriste da buda!
mxrebze faraja wamoexuraT,
gverdze miegdoT sagzali guda.

mas aqeTia, cecxls aRar vanTeb,


vsazrdoob rZiT da naqarev xiliT.
sasufeveli myefams, Tu damTrevs,
eldas mgvris Ramec patara Txrili.

ra daemarTaT cecxlSi Seyril Zvlebs?


SevekiTxeniT bers da gavCumdiT.
ver getyviT, ra vqna, nu damaZalebT,
elda Camidga, SiSiT davClungdi.

moxuco, netav, sad sWridnen am qvebs?..


matianebi xom ar scruobdnen?
Ramis gadaswvriv swnavdnen CuqurTmebs
da mTvaris irib Suqs ucurebdnen.
89
leqsebi

vinme mlocveli, Tund biwieri,


kidevRa modis, Tav-gametebiT?
aq dadis erTi yru mecnieri
da freskebs zomavs santimetrebiT.

mainc ras ambobs meloti, CaCiT,


iqneb wmindanebs qunTruSas ucris?
kibiT kedelze Zlivs iCaCxeba
da ubis wignSi raRasac furclis.

ver gagvigia... rac iwriteba,


raT unda SerCes xsovnis alions?
im dros orTqldeba WeSmariteba,
roca xalxs unda gamoikvlios.

aq berma zizRiT Segvxeda yvelas,


wirpli moisva anaforazed.
mTebSi saRamos daeyvavila
da Rameebi idgnen boranzed.

dideba
aTasi wlebis utex tyeSi daxval SveliviT,
maradisobis Suqi dagsdevs leqsTa naTlias,
SambSi nadirob, giSris tbazed karavebs iSli,
sadac nestanma RmerTs beWdebis Tvlebi aZlia.

amboben: roca monRolebi Tarze ukramdnen,


zed Temurlengi damReroda `vefxvis tyaosans~,
qarTlis qalebi Tavs qajeTis ZirSi iklavdnen
da dedasaviT ixutebdnen `vefxvis tyaosans~.
90
niko samadaSvili

alionamde
maxsovs Zaxili, gzebis yvirili,
sad mixval, sada, SeinTe kvari.
me mivdiodi gulSemoyrili
da qadagiviT yviroda qari.

cis gumbaTebzed qarebs sciodaT,


da dasabami Rrublebs efara.
sad hqonda imas neta cremlebi,
vinc Tvalebs ZilSi gamoepara...

ra iqneboda gza rom gamegno,


miwaze mainc aenToT kvari.
me viyav bediT gaognebuli
da ZvlebSi mwared mivlida qari.

gamxmari kaci
aÁÁ , am mindvrebSi, am xriok mTebSi,
Cven xom erTmaneTs vWamdiT mglebiviT.
iq suraTia: sdgas mxedari, uWiravs TefSi
da zed amxia kacis Tavi gvelis xvreliviT.

mec, marto yofna aTaswlobiT momewyineba.


Tavis qalaSi mwvane xvliki SeZvreba Rame,
Zvlebze Semxmari dafiqreba moewoneba,
da matleb daxrul Tvalebidan gaxedams baRebs.
91
leqsebi

gayra
icodes RmerTma, icodes zecam,
sul ar vnatrobdi xalxis ferebas.
mjera da vici, kubos ficramde,
me Sors davrCebi bednierebas.

da, roca sadme Cafiqrde Cumad,


iq, sadac xSirad visxediT orni,
mwams, rom fanjrebTan ielvebs ucbad
Cemi ocneba, viT baxtrioni.

es bedi hgavda gzad moklul qedans,


gza gulis qoxSi miTenebia,
me waval, mxolod, o, vuTxraT dedas,
mikiTxos, sadac frinvelebia.

* * *

gareT Zlier cioda, zecas fifqi scvioda,


yvela Sin iCqaroda, yvelas Zlier scioda,
videq quCis kuTxeSi, Seni binis maxloblad,
ar mcioda, me Seni sixlove maTbobda.
didxans videq glaxakad, didxans gWvretdi mcinares,
sanam TqvenTan uecrad ar Caaqres sinaTle,
davrCi martoT bnelaSi, siciveSi, TovlSia
da barbaciT wavedi saxlSi, rogorc goSia 1.

1
es leqsi niko samadaSvilma qalbaton Tamar lomiZe-klimiaSvils
Caawerina 1926 wels, matarebelSi.
92
niko samadaSvili

Cemi Tbilisi
Cemo Tbiliso, miyvars Seni qoTqoTa bindi,
Seni mTawminda _ eg yuryuta Wmunvis dReoba,
rogora Rvivis Seni zecis lurji mindori,
rogor qaTqaTebs Seni didi mosaxleoba.

ra warmtacia kamarebis elami Weri,


xan Worfliani riJraJebis boyvi xiTxiTi,
RuRuna mTebi modebuli, rogorc Werexi
da Warb ferebiT alewili gvalvebis xviTqi.

Sens wyaroebSi mec daviwvi im xoxobiviT,


am ferad wylebiT gorgaslani samoTxes rwyavda.
qveynierebas cxel gogirdiT Sen mouTxrobdi,
qarTlosis tomebs zogjer bedi rogor wyalobdaT.

Smagi sicocxliT, es oxeri, gamovCerCetdi,


minda loTobiT rom rogorme gavisaZliso,
tvini Semeryes, Tan loyebze daviwyo Cqmeta,
da RreWiT didxans gars girbino, Cemo Tbiliso.

Senma Rrubelma cremlze sxvili winwklebi icis


da zenaqarma simRerebi auracxeli,
Cemo gulisTqmav, muxlmorTxmuli sions gaficeb,
binaT momeci Seni kalTa da sawnaxeli.

xevis qalaqo, ase eSxiT vin dagamSvena,


vin giwyaloba eg siuxve xelebgaSlili?!
SenTan mReroda bednieri vaJa-fSavela,
SenSi dardobda Cemi tato baraTaSvili.

aq Tamadobda jixvis yanwiT Turme mxargrZeli,


Tan aqlemebis qaravani idga giraoT.
sadRac mRvimeSi daRmuoda beds mTawmindeli:
`da... ufroisi martos Rame miweriao!~
93
leqsebi

ra saWiroa javariviT vwerde muxambazs,


mzeTunaxavni brolis koSkSi mesxdnen xiznebaT.
wyeulic iyves samudamoT am qveyanaze,
Tbiliso Cemo, Sen Suqs iqiT gamofxizleba.

o, rogor miyvars Seni oRro-CoRro quCebi,


eg miwis xao, saocari janRebis buri.
Ramis akvanSi gril niavis ToTo faCuni
da veris xidTan qaris stvena mamapapuri.

Cem saqarTvelos mkerdis TrTolvas ra Seedreba,


RvTismSoblis darad ro uWiravs xelSi Tbilisi!
aq gaismoda qurumebis mwveli vedreba,
zarebis lxini... RmerTo Cemo, ra sixalisiT.

es minareTi Sen zecis qveS ras afxorila,


iqneb Takilobs nariyala rom emdureba?!
didxans darCebaT nacariviT qarTlis xexilebs,
rac mahmadebma dagvatexes ubedureba.

Cemo Tbiliso, istorias me ras dagiwer,


Cemi cxovrebac ki ar vici rogor iwyoba,
dideba imas! im gangebas mravalJamier,
vinc dasabamis salocavTan ZuZu gawova.

* * *

saxe emduRvris, siRaribiT ukvdeba guli,


TiTqos momavals moaqvs Tavis eSxi da sio,
fiqrobs, ra vuyo, Tu cxovrebam gadamiyola,
da ganTiadebs, erTic vnaxoT, ver davewio.
Zveli xalaTi da bazarze nayid CustebiT,
dedam uyida dazogili wviTa da dagviT,
mefurne isev nagaziviT dautatanebs,
Tu sisxam diliT vera furnes kargad ver dagvis.
94
niko samadaSvili

xelis gaSvera mtkvarTan


SeSlili bindebis WiSkrebTan

mtkvaro, gavardi, miatove es dedamiwa.


sawuTro lodebs efareba, nuRar ucqeri.
qviSiT SeRebe cis mindvrebi da damiZaxe,
roca gariyo zRvis sinaTle da sivrceebi.

stveniT moTxare laJvardebis uZiro qari,


aRar dabrunde... me Tu ginda SiSiT vkiode.
wylis riJraJebi sivrcis iqiT ise minamqre,
rom Rame Cumad varskvlavebSic ver modiodes...

Soreul gzaze dasveldeba is mogzauri,


msoflios ukan SeSliliviT rom Caiara.
waiRo Zvlebi Tovlisagan mTlad gabzaruli
da mzis wertilebs grigaliviT gadaefara...

amomiZoven mdore Tvalebs bneli qarebi.


wvimebi zeviT miangreven maRal yiJinas.
uRran bindebSi SeaCerebs imas namqeri,
vinc samyarodan simRerebiT Camoirbina.

kvaldakarguli mTebis jogi ixetialebs


da mwvane talRa sadme qvebTan yrud momigonebs.
mtkvaro, gavardi da ca ise gaatiale,
rom dedamiwa msoflioSic ver modiodes.
95
leqsebi

wuTisoflidan ukvdavebamde
qars efarebi, veravin gxedavs,
sivrceebs nuRar miacivdebi.
ahye mag mTebis viwro xerxemals
da wuTisofels gadascildebi.

wadi, nislebmac Tu gagityuon,


sakuTar Tvalebs nuRar endobi.
ar Segayvaros Tavi sawuTrom,
an ar imRero galeSil grZnobiT.

gza rom ufro Sors gadaginaTon,


qarebi Tvalebs maRla asweven,
garSemo sul sxva zeca iqneba
da panaSvidi Cadgeba mwvaned.

o, ahye! ahye, mag mTis xerxemals,


kmara, kamarebs nu acivdebi,
ahye, ar dasZra arsad krinti xma
da wuTisofels gadascildebi.
96
niko samadaSvili

leos 1 werili
sifrifana qaRaldis naglejs ewera: biWo,
rogora cxovrob, xma gameci, gamagebine?
vin icis, kidev wuTisoflis gaRma Woraob,
da bnel sardafSi ixsni xolme sakinZis Rilebs.

Zmao, eg dardi Cagiwyalebs Tvalebis gugebs,


nuRar ixrukav isec damwvar saxis zedapirs,
Torem icode, xalxs darCebi gaugebari,
CamorCenili saukunis Tvaluwvden naxirs.

saydris nangrevTan ibRavleben Seni locvebi,


Sen Sesandobars maTxovrebi RreWiT daleven,
CagaZaRleben albad, sadme, xriok borcvebTan,
leqsis faraons jibgirobas dagabraleben.

ra RvTis wyromaa, baldaxinebs win ro miuZRvi,


sul wirpliani diaciviT ro icremlebi.
xma Caiwyvite, nuTu dardiT veRar gaZexi,
Torem icode, sacodavaT daiferflebi.

1
leo xaratiSvili _ niko samadaSvilis bavSvobis megobari.
97
leqsebi

maradisobis uaryofa
naZvebi cxedars miasvenebdnen
da yvavilebi mihqondaT qarebs.
miwidan mTebi imas ustvendnen,
pirqve rom egdo msoflios gareT.
is sivrces gahyva xel apyrobili,
Tvalebs sinaTlec ar miakara!
ocneba, fiqri _ talRebis Crdili,
gulqva avdrebi win gadayara.
TiTqos sikvdilic rCeboda oxrad,
man mogonebac daswyevla, dahgmo.
Rame tiriliT gamoixura
da gaTenebas veRar miagno.
ver Seucvales gzebma buneba,
Tumca bavSviviT uWerdnen xelebs.
nafexurs eTqva: ar dabrundeba!..
qari amaod eZebda mkvlelebs.
gvari ra aris, arc ki axsena!
arc miaWeda lursmani karebs...
kubos naZvebi miasvenebdnen,
win gvirgvinebi mihqondaT qarebs.
98
niko samadaSvili

salaxanas portreti
is yovel Rame daeZebda Rvinis sardafebs,
da ro gekiTxaT, poeziiT ifufqeboda!
STamomavloba mis cxovrebas ras daijerebs,
kaci, romelic xalxs mosdevda mudam qvemodan.

ra vuyoT mere, Tu eqvava umankoeba,


risTvis mosisxa ugvanobiT leqsebis rTveli?!
raT ujda kaxpebs, roca swuxda Cveni droeba?
roca sivrceebs gaymuoda wuTisofeli?

raze ficravda sxivnaTel sarkmels?


an raT dardobda uZeglo cxedars?
visac sicocxle sikvdilisaken
mihqonda rogorc ugrZnobel mxedars.

vinc sul arafers ar dagidevda,


arc riJraJs, arc binds, arc SuaRames,
ro CamogegdoT: vin iyo deda?
SeekiTxeTo _ ityoda _ qarebs!

is STagonebiT arasodes CabJirebula.


warmoidgineT: ro ufrTxoda maRal mTebis qeds!
saxe ugavda simwifisgan kandaSlil Jolos,
yelyelaobiT aqlems hgavda, vidre Semomqmeds.

Tmebs gangeb rodi ibarcxnida! sawyals egona,


Tu momakvdavebs daemzgavsa da xravs nisloba!
bolos sardafis zRurblze Sexma imis goneba
da axiTxiTda Worikana maradisoba.
99
leqsebi

ukuRmarToba
ra eqna, iyo qva Tu zekaci,
visTvisac zeca dapataravda,
visac ar hqonda sarkmeli mzisken
da riJraJebSi Suqs iparavda.

ra eqna imas, mgzavro, miTxari,


vinc Zvlebis cecxli ver daiyovna?
vinc iwanwala miwaze didxans
da Tavis Crdilic veRar ipovna?!

vinc am xriokebs ynosavda marad,


viT tyis nadiri, viT saydris glaxa.
vinc mTebs zevidan mosdevda barad,
rom gzebs Sehyroda da evaglaxa.

visac gauwyda locviT ilaja,


Caswva bavSvoba, yrmoba, krebuli,
visac grigalma ver moaglija
wyvdiadi mkerdze damagrebuli?!

ra eqna imas, vinc qvesknelSiac


sivrceebs Tvali ver moarida!
vinc pirqve egdo, an sicocxlidan
Tu gind varskvlavebs gaRma gafrinda.

vinc dadioda cremlgawuwuli,


da kriWaSekruls sZulda suyvela...
xedav, ras sCadis gulqva sawuTro
da yinuliviT civi qveyana!
100
niko samadaSvili

* * *

ekali irweva,
exeba yvavilnars,
saRamo iwyeba,
ukraven dairas.
daisi mTebs iqiT
mercxlebiT ivseba.
Cumi qviTini
daiwyes iebma.
RobeSi cimcimebs
cicinaTela,
Tan ali loculobs _
wisqvilis pepela.
zmuian bagaSi
mozvrebi Wrel-Wreli
da iavnanaSi
mSviddeba tye-veli.
Ramurebs sabZelTan
ZaRlebi afrTxoben.
didebi sarecelTan
bevr zRaprebs amboben.
iZinebs sofeli,
ZaRlebi yefaven,
xan saxls, xan bosels
urduliT ketaven
da mosul varskvlavebs
qarebi krefaven.
101
leqsebi

***

gadamxaT dReebs utevs qarbuqi,


dabla Ramea, zeviT wyvdiadi,
qarma SeWama mTvare-nazuqi,
sadRaca gdia Rrublis xmiadi.
ras gaTendeba, ciur nakvalevs
mosdevs SeSlili RmerTi butbutiT.
gamexardeba, Tmebs rom CamoSli,
mogeferebi mindvrebis asuls...

Tvals ar aSorebda...
is midioda ferSecvlil gzebiT,
wyalgaRmiT Crdilebs aenToT kvari,
iwoda kaci Cumi, mgznebare,
Tan sicocxlezed rCeboda Tvali.

wyevla esmodaT fexmZime nislebs,


sadRac yefavdnen quSi qedebi,
mRvimeSi idga JamTa sisvele,
daosebuli SemoqmedebiT.

ciskris amosvla bewvzed ekida,


nangrevs daexra samreklos Tari,
is midioda da mainc kidev,
sul sicocxlisken eWira Tvali.
102
niko samadaSvili

* * *

gzaT dagasvenes samreklos CrdilSi,


zarebis zari ZlivRa gagiSvebs,
lafebze viRac gaivlis diliT
da waikiTxavs Cvenzed afiSebs.

iq rodi vici ra ewereba,


magram zehani striqons daaswrebs
ori SeSlili xval daiwveba,
sawylebi Turme miwas gadascdnen.

martos swevs kubos giJi poeti,


ukan qarbuqi miyveba nela,
modi, mivxedoT Tunda droebiT,
sxva ara iyves gzebzedac bnela.

me ki aravin ar mipatronebs,
Sen Semibraleb Zmao qarbuqo,
Zvlebs Zirs gadayri, guls daitoveb
rom svla rogorme Semimsubuqo.

ase vatareb Sens cxedars didxans,


ra vqna poetma amogiCema.
iq sad SevxvdebiT miwas an Tixnars,
samyaroebi Sors, Sors dagvrCeba.

Cveni Tvalebi aq Rrublis zeviT


Cven dagviwyeben Zebnas sivrceSi,
miwidan viRac ahyvirebs gznebiT,
isini mohyvnen did gansacdelSi.
103
leqsebi

wadili zamTarSi
Rame sdga TovlSi, awveba kedlebs.
susxia gareT, ymuian mglebi.
mTebTan namqeri male ikivlebs
da me SemrCeba cisken xelebi.

siCume rqebiT mawveba gulze,


gareT gavide, aRarc gzebia.
enTe buxaro da iguzguze,
me xom mzis siTbo ar mRirsebia.

kvamlo avardi, ca Seagube,


bolo mouRe samyaro kanons.
zRva kamarebi ise Sesudre,
rom Cem planetas gza daekargos.

cas ver ipovis, Sexvdeba uRrans,


iq arc mTvarea, arc laJvardebi,
usazRvroeba dauwyebs Rrenas
da ikivleben mTlad saflavebi.

ZaRlebis yefac gadaSendeba


maradisoba Tu Ria aris:
vin icis ramden mzes SeaSinebs
Cemi planetis codo Rriali.

Ramea... buxris Suqi guzguzebs.


gareT xiria, Tovlis mindvrebi.
vzivar sicocxle gabezrebuli,
kvamls vexvewebi da RmerTs vpirdebi.
104
niko samadaSvili

Seni sofeli
gaxsovs baRebi, simRera, JrJola,
yvavilnarevi ZeZvis orRobe,
erTxel rom leqsi giTxra torolam
da Sen bavSviviT rom moiRruble?

tolebTan erTad marwyvze Sexvedra,


civcivi wyaro, Wala, mindori,
bindSi naxiris munji vedreba,
mdinaris gaRma veeba qori.

Seqvavebuli mTebzed cxvris fara,


Cveni zeda ru da ezo Tqveni,
kaklis rtoebSi gaWrili Sara
da dueseli mesaflaveni.

im eklesias Txel qongurebiT


vigoneb, TiTqos guli veldeba...
netav Tu kidev xati, urmebi,
odesme sadme gamaxsendeba.

* * *

sasufevelSi rekdnen bnel zarebs,


aq, sicocxlisken bJutavda kvari.
saSinel fiqrebs moecva zarzmi,
sazarel ambebs yviroda qari.
beTaniis cas sWvretdnen berebi,
Crdili-Ra idga wuTisofelis.
kaci stovebda qveynierebas,
misteriebis JamTa mflobeli.
is rodi hgavda gardacvalebas,
is simRerebis Sewyveta iyo.
mgonia bina gamoecvala
da Cemi sunTqvac ki Tan waiRo.
105
leqsebi

* * *

xe Srialebda, xe mosTqvamda, xe qviTinebda,


fanjris minebzed iryeodnen foTolT Crdilebi.
Rame Zirs emxo, arsaidan ar Tendeboda,
da Sors fexis xma moismoda bnel grigalebis.

xe fanjaraSi sarangiviT ixedeboda,


sad daikarga, RmerTo Cemo, kaci alali,
cremli sdioda xes qerqidan, yvela Rerodan.
iqneb Sors iyo, ver dabrunda kaci sawyali.

xe Srialebda, xe tiroda, sufTa Crdilebi


exeTqebodnen xan fanjaras,
xan wylis gubes, xan maRal kedels.

* * *

Cemo beRurav modi, dafrindi,


Cem fanjarasTan, axlo Cem gverdiT,
yuri damigde, odnav gatvrindi,
Cven xom erTni varT, am qveynad dediT.
Sen damikortne natifi guli,
sisxliT gagisvri umanko niskarts,
es siymawvile gadabuguli,
locviT SerCeba sionis ciskars.
mouxme Cemi soflis beRurebs,
iq xom walkotTa niaRvrebia;
sadac daukravs Tari molaRurs,
sadac bavSvoba mitarebia.
106
niko samadaSvili

gamiSviT
gamiSvi, qaro, iwame RmerTi,
me SuaRamis mZevali mqvia,
xedav, mkvdar poets ra damemarTa
da SuaRamem sad damiTria.
dRes Cems sxeulSi sunTqva gaqvavda...
Zvlebze leqsebis sarecxi moCans,
Tan afrialebs Cem leqsebs qari,
ganTiadamde, netav, vin momklavs.
gundis xeebi momdeven ukan,
anTebul sanTlebs aqroben gzebze.
binaSi karebs akakuneben,
RmerTo, sicocxle rad momabezre.
rad daviRupe saqarTveloSi,
wyeuli iyav, dedav codvilo,
rad gamaCine am samrevloSi,
ra mqonda qveynad samociqulo.
meyasbed sjobda, rom vgdebuliyav,
anda mearRned oCas duqanSi.
me grigalebis mZevlad viyavi
da leqss maWridnen tanze duqariT.
kars nu awvebi, qaro tialo.
gamiSvi gareT, nu damatyveveb,
qariSxalia, gzebze trialebs
da Rrianceli gaudiT tyeebs.
107
leqsebi

* * *

ityvian, kaci raze loTobda,


ra Svebas grZnobda sardafis SmorSi,
mklavze leqsebis Citi galobda
da viRac dumda zecis boloSi.
ra Zala adga, gascloda Rames
da bilw sicocxles moSoreboda,
is qariSxlebma rweviT daRales,
giJs ki roskipi aSoSminebda.
cnobda meZavebs, elam jibgirebs,
xan banditebTan aTevda Rames,
bolos loTobiT ise gajiqda,
rom wylis talRebma sadRac dalames.
is mokvda Cumad da uxmaurod,
Tumc xmaurobdnen mtkvarTan leqsebi,
iq mebadurebs egoT faceri,
(da mze mosCanda sadRac cecxliviT).
erTi kargi ram damrCeba qveynad,
rom gandidebas ver Seveyare,
bolos, tiali Cemi samyaro,
ver daviTrgune, ver Seviyvare,
rom davdiodi mudam butia
da mixaroda bedi butia.
Cemi bavSvoba da siymawvile,
iq, eklesiis ZirSi kuntia,
iq, saubroben sxvadasxva ambebs,
xan dedaCemsac gadaswvdebian.
108
niko samadaSvili

* * *
aTasi Rame daiwyebs kvnesas.
Sors gaiSleba mTvaris bululi,
leqsze aZvreba fiqrebis kverna,
kudigoris gza, Rame urmuli.
sanTlebis Suqze ki mwyemsi qalis,
sizmrebis mwveli burusi miva.
roca wiwamurs vigoneb qarSi,
vtiri da mTeli saxsrebi mtkiva.
raze awames _ hkiTxeT gvirilebs,
sisxlis wveTebi balaxze krTodnen.
Turme xeebma aragvs Seswivles
da frinvelebi caSi kiodnen.

fiqrebs iqiT
vici, sul male daviRupebi,
RmerTi am ambavs ras gaikvirvebs,
kuboSi avdriT gaviwuwebi
da sul aravin ar damitirebs.

miwas niCbebiT gadmomayrian,


xalxi wuwuniT wava Sinisken,
qriste Cems axlo daiwyebs yials
da zars dareken sivrceebisken.

zeca zedized Camobneldeba


da daanTeben sanTlebs saydarTan.
yurebs simRera gamoneldeba,
gulic Caqreba qarSi TandaTan.

lodzed ixarebs avdrebis wumpe,


Cemi warwera bilwi, ugono,
mgzavro, Tu gwamdes RmerTi meufe,
wadi, Sendoba ar gamagono.
109
leqsebi

gareji
mtkvris marjvena pirs moyveboda mteri veragi,
irgvliv sibnele nTqamda TiTqmis usazRvroebas.
garejis TeTri monasteri Zveli perangiT
udgas CumaT, almacerad mwvel sasoebas.
eqvsi aTasi kelaptrebi uvlidnen Rames,
eqvsi aTasi beris saxe elavda Suqze.
eqvsi aTasi mTvare cidan Tu gadaRvares.
ase ityodi ro genaxa aRdgomis uqme.
RaRadi, locva, zvavdeboda zarebis reka,
mtkvris gaRma Turme daexadaT verag sparselebs,
rom qarTvelebi qvesknelisken gadaerekaT.
asavsavebdnen zeaRmarTul samiwe xelebs.
da gaielva satevarma, daSnam da rvalma.
xedamT sinaTle rogor mosCans gaRma mtkvris mxridan,
albaT urjulo qarTvelebi STaagona locvebis Zalam.
`sul amoswyviteT, rom daklulTa saamur xrials
me aq vusmende! gesmiT! swrafaT!~ brZana mtarvalma.
eqvsi aTasi beri dakles basri bebuTiT,
TviT monadirec ar daxocamda eqvsi aTas mwers.
am mwuxarebas aTas wlebSi ra daaberebs,
am sisxlis morevs Cems garejSi vin daiviwyebs.
neta genaxaT wmindanebi rogor tirodnen,
ra gamwarebiT awyvetavdnen Tavs sisxlian kedlebs.
ro mogesminaT is samreklo rogor yviroda,
roca urdoni Coxis kalTaze iwmendamdnen
beris samosze sisxliT gasvril turtlian xelebs.
kvesoda mTeli monasteri gulamoskvnili,
ganukiTxavi, usaSvelo da ubeduri.
caze wamlaTac ar mosCanda erTi varskvlavi,
mxoloT Sah-abass, vazirs wamoewyo mxne baRdaduri.
_ ra dagiSaveT? _ eqvsi aTasi beris godeba, apyrobil xelebs,
cis qaraSotSic ar daixreba.
_ ra dagiSaves verag sparselebs?
eqvsi aTasi saukune SeekiTxeba
qveynierebis dasasrulTan, erTxel kidev.
110
niko samadaSvili

viloceb,,
isev viloceb
iqneb RmerTma mainc miSvelos
saRamo modis, taZris kari CumaT iReba,
sanTlebis Suqi megebeba daRvremil poets,
samreklos zeviT _ dasaqcevi ca iRrubleba,
qriste icinis, gareT gadis da martos mtovebs.

vloculob CemTvis da anTebuli leqsebi momaqvs,


brma wmindanebTan, rogorc Cemi gulis najeri,
Cem samSobloSi dandobila raT Camaqvaves,
ra iqneboda mec mqonoda erTi saydari?!.

ZvelTagan Zveli dangreuli kedlebis sunTqva,


rom winaprebis mwuxareba amomewia,
rom gorijvrisTvis Cemi Tavi mzvarad SemeTqva,
rom Cemi sisxli sveticxovels amoerwyia.

ra moxdeboda saqarTvelos eTqva nugeSi,


iciT rogori? rom cacxvis qveS mec damesvena,
rom efarTxalaT yayaCoebs gulis ubeSi,
rom samarisken mec wameRo mwyemsebis stvena.

kacTmdinareba rodi mZulda, icodes RmerTma,


Cem cxovrebaze mgzavrsac ki ar davmdurebivar,
me guli mtkiva poezias raze wamarTves,
iqneb is sjobda, rom aseTi ubeduri var.

gareT Ramea, Sig taZarSi RviZavs RvTismSobels,


akvnis rweva ki ganuwyvetliv ismis da ismis,
miuval gzebze mgzavrebs bindi emSvidobeba,
caze hkidia gawyvetili mercxlebis simi.
111
leqsebi

ginaxavT kaci, taZris zRurblTan locvebiT mTvrali


yrma macxovaris nafexurebs ro gahyolia?..
roca daRlili gzidan qarebs auTreviaT,
zars ki zecisken uyefia, rogorc Tolias.

didi xeebi Srialeben, Sors iRrubleba,


karga xania frinvelebmac ca miatoves,
saRamos veli. taZris kari CumaT iReba,
sanTlebis Suqi win mefrqveva daRvremil poets.

wmindanebs RviZavT. anTebuli locvebi damaqvs,


viT nawvimari mTebis zvavi, gulis naqari,
zedmetsaxelad poeziis geri damarqves,
TiTqos Cems mrwamsSi ar Rvioda gudamayari.

mec maTrTolebda winaparTa Zeglebis sunTqva,


mec rom mindoda, rom imaTi xvedri mewvnia,
rom es sicocxle TrialeTSi mzvaraT SemeTqva
da Cemi sisxli sveticxovels amoerwyia;

rom TvalxuWunas Tan wameRo mwyemsebis stvena,


bnel orRobeSi efarfataT cicinaTelebs,
rom Cemi gvami Cemi xeliT gadametana
iq, sadac Zveli akldamebi miqnevdnen xelebs.

locvebs aRvavlen, fexakrefiT Ramec mobrZanda,


RvTismSoblis qoxSi akvnis rweva ismis da ismis,
gareT cacxvebi wyaros svamen TeTri barZimiT,
sivrceSi mosCans gawyvetili mercxlebis simi.

qarTul aguris iatakze damxobil poets,


ortota cecxli mekideba, vatyob vrinddebi.
Cemo samSoblov, neta raze gadamemtere?
icodes RmerTma, rom cremlebsac ki garidebdi.
112
niko samadaSvili

* * *

isev marto var da Senze vnaRvlob,


hqrian qarebi gareT bnel gzebze,
me maxsovs soflad myudro saRamo,
cicinaTela Cems kvals daeZebs.
gaxsovs, giwerdi balRur novelebs,
Wandrebis iqiT gikrefdi iebs,
es uxarodaT moxuc soflelebs;
TmebSi aluCa giyrida TiTebs.
wisqvilTan ijda brma mefandure,
mReroda raRac dromoWmul zRapars,
me Zia kola memdureboda,
da imarjvebda CarxebTan lampars,
mas ar moswonda Cemi cxovreba,
gadabuguli cremlebis deniT,
es siymawvile aoxrebuli,
fanjrebTan verxvis tirili diliT.
neta raT sCadi ugvano saqmes,
raTa sCri yvelas Sen Sav najRabnebs,
raT gaeqeci Cven lamaz sofels,
ra Seedreba am yurZnis jagnebs.
raT aikeli qalaqis gzebi,
raT gaudeqi im wunkal quCebs,
icode, yvelas Senc mobezrdebi,
da Sens Zvlebs qari Zlivs moaquCebs.
xo, futuro Zvlebs Cayrian sadme,
da panaSvidebs agigebs Tela.
113
leqsebi

mojamagire furneSi
zozro berZenma Caukida cecxli ToneSi,
xmeli fiCxi ki tkacatkuciT wivis, sisinebs,
gorijvris ZirSi loculoben ganTiadebi,
da RvTismSobeli mtkvars uyurebs da Tan icinis.
furneSi bnela, Zunwi Wraqis Suqi kiafobs,
mojamagire cocxiT xvetavs qatos da nagavs,
qoCora biWi SeCerdeba, danteze fiqrobs,
Savi nagazi Cumad usmens xabazis laqlaqs.
miwur iataks hgvis patara mamiT oboli,
ganukiTxavi bedi isev Tval win udgia,
guli ki ucems, guli wminda Cauqrobeli,
icis ereklem Rameebi ers rom uTia.
yidis Segirdi cxel lavaSebs Tavis mazandiT,
eh, daxlidaris rangs mefurne rogor uboZebs,
sada scalia, is qeifobs dRes sazandariT,
da aram fulebs uCxrialebs avgaroz bozebs.
mogrovil navaWrs Caabarebs zustad, mTlianad,
mwiTur mefurnes jandaclili mojamagire,
_ SeSa Seita, es gudura iqiT gadade!
ceraT Sexedavs oflis xviTqSi gawurul virebs.
modis daRlili Sinisaken mojamagire,
Tan iRliaSi amoCrili puri uWiravs,
axloa saxli, elodeba deda da dire,
sadilad lukmas Seatanen Zirnayar Werams.
SuaRamea, Savgvremani biWi ki fxizlobs,
furclavs plexanovs da ilias ukvdav striqonebs,
mamlis yivilze isev fiqrebs Seexizneba,
da nagiJaris Savi etli Sors Caiqrolebs.
114
niko samadaSvili

galaktion tabiZes
balRi viyavi, vkiTxulobdi `meris~ fragmentebs.
urmiT mogqonda poeziiT gavsili Wuri,
xan ki gxedavdi, amorZalTa sisxlian tuCebs
ewafebodi raindiviT TvaldaxuWuli.

maTraxgadakrul cxenebs sadRac miaqrolebdi,


tanze gexura wamebuli qristes Carsavi,
baRs iqiT mZimed xmaurobda Seni leqsebi,
qveyana idga da gwyevlida udabnosaviT.

eg guli wuxda viT samreklo cis udabnoSi.


ras gaawyobdi, irgvliv idga sibnelis TqeSi,
saSveli ar ars! _ msxvil cremlebiT imduRrebodi
da `artistuli yvavilebi~ geWira xelSi.

Sen `artistuli yvavilebi~ geWira xelSi,


me ki sofelSi tlu biWiviT vudeqi xborebs.
ezidebodi leqsis mtevnebs poeziis did sawnaxelSi.

* * *

maisis dila Camoivlis sanapirozed,


atexil Walas da xeivnebs gamoaRviZebs,
Tbilisi aris saqarTvelos kvarTi, mironi,
aq iqceoda mterTan SexliT qarTlis gulRviZli.
aq, am miwazed.
115
leqsebi

* * *

gareT Tovlia da TeTr klaviSebs,


oTaxSi mwveli godeba gipyrobT.
hangebi fanjris win Srialeben
da viRac Cemze CrdiliviT fiqrobs.

da klaviSebi rogorc mercxlebi,


dafarfateben... ginda uyuro.
is mReris Cumad... edeba cecxli,
itire gulo Se ubeduro.

iqve cremlebi TeTrad hyvavian,


iqve Srialebs klaviSTa Wala.
is ki zuzunebs dard Semoyrili.
itire sanam geqneba Zala,

buxari bJutavs, qari ki karSi,


yefavs ZaRliviT Wandrebis CrdilSi...
xatebTan elavs hangTa parpaSi
guli ver itans verag sigriles.

itire gulo, Se ubeduro...

* * *

momenatreba sicocxle Zviri,


da ganTiadebs dauwyeb mzeras,
Semomexveva dedis tirili
da xmaCaxleCil qaris simRera.
116
niko samadaSvili

* * *

is yurs ugdebda gugulis Zaxils,


sanam dardebma xeli daries,
Rames Tu odnav swyalobda guliT,
ganTiadebma sul gadaries.
is dadioda bedis samxarze,
bindSi misdevda orRobis Zaxils,
ra eSveleba, aba miTxariT,
ganTiadebTan vedrebiT daRlils.
guSin mTebs zeviT gafrinda wero
da miaSura kamarebs daTqmuls.
ra moevleba cao Zliero,
yru riJraJebTan locviT moqanculs.
is mowamluli vidoda Cumad,
aSterdeboda mRvimeTa Rrma Rrus,
veRar Seswevda ltolva da curva
alionebTan cqeriT dadaRuls.
is moineles zarebma locviT,
idga warmarTi da daangries,
is daiRala RameSi cocviT,
ganTiadebma ki gadaries.

* * *

ase tiroda ubeduri qarbuqi guSin,


xevis lodebTan Rrialebda, da ici gulSi
utrialebda Savi boRma, rogorc elenTa.

ar gaiara didma xanma Rame ekveTa,


da borotebis sxvili muSti maRla aRmarTa,
Zvlivs movaswari esRa meTqva:
ra dagemarTaT?!.
117
leqsebi

* * *
ilia WavWavaZes

amoval, roca dabinddeba Tbilisis zeca,


amoval, roca mamadaviTs Rame Seburavs.
roca laJvardebs varskvlavs iqiT gadaaqceven,
da mTawmindaze daiCoqebs mSieri tura.

moval, moviyri muxlebs Sen win dido mgosano,


notio kldeze qarTvlis dedis cremli ielvebs.
Rame gajdeba sivrceebSi udabnosaviT,
Seni cxedari qarTlis Suqze gaaxels Tvalebs.

Semofrindeba alvis xeze leqsebis gundi,


maTi JivJivi daabuJbuJebs yamir miwas, poetis glovas.
aTasi wlebis mdumareba dagvibrundeba,
gulis ubeSi Sen darCebi STamomavlobas.

rogor Serisxavs saTnoebas Tund saukune,


rom moindomos Seni bedis umadureba,
ras ayvavdeba Sens miwaze ZeZvi, kuneli,
an ras migwvdeba cis pirquSi udabureba.

vis SeuZlia wiwamurze daqceul sisxlTan,


ar aRavlinos Seni locva da mwuxareba.
o, exlac axsovT Seni sunTqva yvarlis xexilebs,
leqsebis lokva ro icodnen niSa xarebma.
118
niko samadaSvili

* * *

ra sayvareli sicocxle morCa,


sicocxle hgamda zarebis yayans,
Sen TiTqos RmerTebs TvlaSi gamorCi,
Sen varskvlaviviT moswydi qveyanas.
Seni gaCeniT daiwyo glova,
maradisobis udabnoebSi,
qristes uyvardi, Sen mogeloda,
Tan qristes risxva gedga TvalebSi...
ra marto davrCi, Cemo nugeSo,
viRa aanTebs Cems guls WaRebiT.
vin metyvis _ wamo, nu geSinian,
qarma waiRo guSin baRebi.
mewveba guli da gulis kvamli
miburavs Tvalebs da ase albad,
bedi tiali, bedi sawyali,
mwuxris zewrebSi gaiblandeba.
me vnaxe Seni damSrali saxe,
Seni Tvalebi veRar vipove,
gavedi gareT, pirqve davemxe,
me Cemi bedi gamoviglove.
migasvenebdnen, ukan mogdevdi,
mZulda samyaro, xiri buneba,
gulSi vfiqrobdi, netav rodemdis,
nuTu erekle ar dabrundeba.
nuTu Tbil gulSi aRar Camikravs,
guli, romelic scemda zariviT.
guli, romelic nanas ukravda,
guli mRelvare niav qariviT.
rogor Cagaqres, ra ucabedaT,
rogor SeCerda zaris zuzuni.
nuTu sikvdili CvenTan aybedda,
nuTu Sens cxedars auva suni.
Cemo sicocxlev, ra vuyo exla,
ra marto davrCi, ho, ra ugonoT,
119
leqsebi

TiTqos kldeebis jogi mexleba


da me vtirivar kvlav upatronoT.
micvalebulebs albad uyvebi,
ra naxe qveynad, Tan mwared tiri,
davdivar, Seni landi damyveba,
Seni fiqrebi tyeebzed xSiri.
ar vici ra vqna, Cemo ocnebav,
rogor movikla guli alali.
es aris bedis ucnaureba.
sad aris, RmerTo, aq samarTali.
gadivlis qari da Sens samares
daesevian angelozebi
da siCumeSi, beTaniisken
iyuryuteben navali gzebi.

* * *

tye aSrialda, aSrialdnen Cemi fiqrebic,


ase tyveqmnili netav kidev didxans viqnebi?
Cemi samSoblo Cem naxvazec iWmuxnis warbebs,
kaci ar aris rom momxedos rogor mawames.

me rom movkvdebi Zvlebi minda Sors gadayaron,


sasaflaoa es veragi mTeli samyaro.
oxraT dasarCen leqsebs didxans kidev vuTio,
aTiaTasjer rom movide, Tund moveTrio, mainc arasdros.
120
niko samadaSvili

saRamoxani
gavcdiT xeobebs eSxiT, yurebiT
da mindvrebisken Zlivs wagiyvane.
niavis TeTri nafexurebi
sroliT mihqondaT Tvaluwvden yanebs.

sadac silurje Tvals uswordeba


da burusia bavSviviT wrfeli,
iq Tavdeboda usazRvroeba,
iq qvebs efara wuTisofeli.

Sors, onavari qaris bartyebi,


kenWebs esrodnen mzes dasamxrebuls.
maRliT qednebi dafarfatebdnen
suls Rimamoyril da gaxarebuls.

Sen saubrobdi, raRac anazdaT,


me mogyvebodi Tvaleb daxrili.
cis ezoebSi sasaxle sCanda,
rogorc warsuli da baldaxini.

* * *

miyruebuli quCebiT mixval,


gaurkveveli fiqrebi gfloben.
ratomRac iwvi da gixarian,
rom megobrebic ar gkiTxuloben.

Sen swerdi wignebs da striqonebi


gulis gejidan iyo naxadi.
Sen gizidavda tirifonaze
balaxze mwyemsi Crdilis naxati.
121
leqsebi

liaxvis napirebi
Cemo mdinarev, damxvdi balRiviT,
me ki gestumre gzebis avyia,
Cemi mklauriT Slili talRebi,
Sens mdidar Wavlze exlac awyvia.

es napirebi rodisRa mcnoben,


mec veRar vamCnev siyrmis alagebs,
Sevyureb zvirTebs gaocebuli,
viT brutsabZelas SeSlil sarangebs.

lodebs xavsis qveS Seqvavebian:


netar bavSvobis tantara wlebi,
Cemi leqsebic aq Caqrebian,
rogorc garejis xelTnawerebi.

SurTxis frTebs hgevxar Cemo liaxvo,


netav am frTebze momekla Tavi,
rom Sen CanCqerebs Cems Zvlebis oCxSi
emReraT sevda dauRalavi.

an aeloka guli nakaduls...


sanTlebis Suqze efiqra cxedars,
rom Cemi gvami, xelis kankaliT,
gorijvris ZirSi Caefla dedas.

saRamo modis, nislis zedaSes


svamen da daiss mTebi kenkaven,
Cemo liaxvo, albaT me da Sen
saqarTvelodan gamogvrekaven.

ra vuyoT mere, viRaca mgzavri


gayveba stveniT gznebis molaRurs,
da Seadarebs gakmendil zarebs
mwyemsis ubeSi moklul salamurs...
122
niko samadaSvili

* * *

pirqvedamxobil Rameebs umzer,


gesmis qarebis Wori, Zaxili,
RmerTebma qoxSi gamoizamTres,
SemoeliaT wiqvilis xrilic.
Tan daibRavles sivrceebs gaRmiT,
Sors monasterma Camohkra zari
da RvTismSobelma SuaRamisas,
TiTqos tiriliT SeaRo kari.
am wuTisofels vis dastiroda,
vis CarCa gulSi gza da varami,
miTxariT, xalxi vis dascinoda,
vis gauvarda qarSi kalami.
visac moswyinda jRabna leqsebis,
oinbazoba, bodva, bRlarZuni,
bedSemzaravi es qlesaoba,
brbos Semoteva da xodabuni.
Rormuceloba leqsebis WamiT
da xraSaxruSi leqsis mtevnebis,
sardafebs Soris triali RamiT,
kocna, arRani da kintoebi.
dedis sikeTe, biWo dawynardi,
Cawidne dardi, skolaSi Sedi,
Sen am epoqas gauCinardi,
xelidan waxvel, sul gadaSendi.
123
leqsebi

* * *

movkvdebi, waval, vin momigonebs,


gulSematkivrni aRarsad yrian,
SeryeuliviT mimaqvs goneba,
soflis mamlebi Rame yivian.
mivdivar gzebze, miyurebs qari,
CifCifebs raRac daburul zRapars,
wisqvilTan Cumad miwveba qari,
da Seminaxavs bedis anabars.
mivdivar, vfiqrob, raze movedi,
nuTu imitom, ase mewvala?
quCebSi TiTqmis TreviT movRavdi,
Tan me am xalxis wyevlam damRala.
ra vuyo exla, mivdivar marto,
ZaRliviT momdevs Cemi cxovreba,
vici, suyvelam rom mimatova,
leqsebic sadme gamioxrdeba.
suni auvaT, rogorc rom mZorebs.
mkvdrebic ki xelebs miifareben,
deda boselSi Serekavs Zroxebs,
Crdilebs ZaRlebi kidev Seyefen.
mec avyroldebi, mec daviSlebi,
da niaRvari daustvens qarSi.
gaiSlebian barSi vaSlebi,
igalobeben locvebs saydarSi.
124
niko samadaSvili

gadmorbena samyarosken
me gamovrbodi. cremli galobda.
xan qariSxlebis svetebs veyude...
xatebTan enTo ubinaoba
da kamarebSi mtredebis bude.

miwebi Candnen, odnav eZinaT.


Rame lokavda yviTel samreklos.
mindoda zeca gadamerbina
da saflavebi stveniT ameklo.

Crdilwamosxmuli ijda cxedari,


icqireboda irgvliv naklebad...
ismoda wyevla Soreul xmebis
da sivrceebSi ZaRlebis yefa.

qarebs buravda msubuqi mtveri,


mitovebuli viwro RrublebTan.
me vanaTebdi meteoriviT
maradisobis xSir margilebTan.

sadRac, sanTlebTan tirodnen tbebi


da me mlocavda gzebze yorani.
TvalebSi idga ganmartoebiT
sqeli sibnele, rogorc borani.

naZvebi baRSi vardebs ukravdnen...


gumbaTebs nTqavda TovliviT wirva.
qars mTvaris elva msoflios ukan
wylebis SuqiviT gadaewia.

SiSi mefina mxrebis zemodan.


Sors iyo kidev diskoTa mzvare,
kubo wvimebis win ecemoda
da grigalebi rekavdnen zarebs...
125
leqsebi

Cems nafexurebs sunavda qari


da marmarilos hyridnen dilebi.
samyaro aris _ frTxilad vfiqrobdi,
samyaro aris! danamdvilebiT.

planetebs gaRma viRac nanobda,


vin icis qarSi veRarc dabrundes...
lodebTan enTo ubinaoba
da kamarebSi mtredebis bude.

* * *

me wagasveneb, sxva patroni ar geyoleba,


Cven Sesandobars maTxovrebi RreWiT daleven,
maradisoba mre zarebis xmiT axrColdeba,
Cemi leqsebi Sens kuboSi ifarTxaleben.
leqsebs Cagatan, aba me sxva ra maqvavia,
mepyra locvebic da isinic davkarge gzaze.
ase mgonia, rom samyaroc yru safqvavia,
da Cem simReras Seni guli Tu daafasebs.
futuro leqsebs, Cemo kargo, nuRar gamoxrav,
iseTac dao didxans Rrnidnen mwveli qarebi,
erTi poeti Sen dagrCeba am qveynis oxraT,
miwaze vgdivar, duqan-duqan daviparebi.
TiTqmis cismare dRe viRudeb Sens sadRegrZelos,
TiTqmis niadag mekideba cecxli sxeulSi,
guli iwveba, Tvalebidan gulis [kvamli] ki
amomdis marad da
oh, ras Cagatan, aki giTxar wamebul leqsebs,
ifarTxaleben, mxolod maSin gagaRviZeben
da rom Sexedo Cem cxovrebas tials da verags,
ici, miwis pirs zogjer Cumad gadagiweven.
126
niko samadaSvili

* * *
erekle tatiSvils1

is kamkamebda viT qristes locva,


bnel, grigalebis koSkebis iqiT,
tanzed kviraZlis simRera ecva,
Tan Srialebda, rogorc tirifi.

ismoda cekva SeSlil qoSebiT,


cas gascqeroda sakia-muni.
xalxi vidoda Savi droSebiT,
da laJvardebis idga guguni.

sayvarel cxedars miasvenebdnen,


kubo Runavda darCenil sxivebs.
moxuci beri gzaT sveldeboda,
da beTania anTebda iebs.

hqreboda bedi nakurTxi sevdiT,


maradisobis yelmoRereba.
TiTqos dasabams xanjliT seravdnen,
TiTqos iwvoda qveyniereba.

ismoda cekva SeSlil qoSebiT


da koSkebidan isrodnen vardebs.
zari kioda xangamoSvebiT
TrialeTidan aRTqmis karamde.

ismoda cekva, sakia-muni


mReroda locvebs. iq budas mekvles
mzvara mohyavda ukuneTidan
da uxaroda baton erekles.

1
erekle (irakli) tatiSvili (1884_1946) _ literaturaTmcodne,
mTargmneli, saerTaSoriso samarTlis specialisti.
127
leqsebi

ucxoeTSi iyo...
is dadioda ferSecvlil gzebiT,
sadRac mwir qoxSi bJutavda kvari,
daRlils, nawamebs da gabezrebuls
sul Tbilisisken eWira Tvali.

is saxrCobelas Tokzed ekida,


Zirs egdo larebdamwydari Tari,
is ucxoeTSi Cumad kvdeboda,
Tan Tbilisisken wydeboda Tvali.

Semodgoma
gauxareli dReebi ari,
gauxareli amindebi sdgas,
bavSvi oboli, ToTo, sawyali,
guSin kardakar eZebda dedas.

gzebis wuxili, fanjrebzed JinJRli,


zeviT Rrubeli, Zirs noemberi,
xevis siyviTle, Sara daRlili,
monastris zRurblTan SeSlili beri.

gauxareli amindebia,
wvimebi buxars kidev aqroben.
wisqvilTan bevri safqvavebia,
da soflad Cumad laparakoben.
128
niko samadaSvili

* * *

muxldaqanculi mivyvebodi yayana quCebs,


ilajgawyvetils, Cemi bina sadRac meloda.
me mivdiodi, gariyuli, bedis abuCi.
saxe gamSrali Cavdiodi saqarTvelodan.
is iyo unda gzebze bindi darxeuliyo,
ro wamogvawydi megobaro da mogvexvie,
Talxebi gecva, Tmebi TrTvilSi amoxveuli,
TiTqos TeTr TmebSi TeTri guli wasvlodaT iebs.
ra dagemarTa? Tvalebs rogor CaRamebiaT?!.
ori nawnavi mxrebze ratom aRar gayria?..
is eklesia erTaT Rame ro gviTevia,
Tu kidev budobs, an zarebi Tu gahyvirian?..
Sen mixutebdi bavSobidan dakargul nugeSs,
Tumca ra iyo CemSi garda nangrevis meti,
geubnebodi, CemTan darCi, nu geSinian,
yomars vTamaSob, ici exla Seni poeti?!.
ra vuyo Cemo, ase moxda, raRas gavawyob,
Seni bralia, raT mirCevdi qalaqaT wasvlas,
nuTu ver grZnobdi, ar vuyvardi Cem naTel awmyos,
Cavaflavebdi umaRlesSi yovelgvar swavlas.
netav sofelSi vgdebuliyav, Sen SegirTavdi,
me guTnis deda viqnebodi, Sen ki mebaRe.
vaxSmobis Semdeg TiTistarze Zafs daarTavdi,
da moduRebul rZes moxdidi tuCsisqe naRebs.
Cveni bavSvebi mercxlebiviT daizrdebodnen,
am eqimebTan ase xSiraT aRar vivlidiT,
boslis karidan gamoyofdnen Tavebs mozvrebi,
kunZze mamali Sexteboda Tavis jinjiliT.
zamTris sarCoze vifiqrebdiT rogorc futkrebi,
axalwlis mekvles gozinayiT davanayrebdiT,
sasaflaoze Tovlis papas dasdgavdnen mkvdrebi,
da SuaRames daafrTxobdnen ZaRlebi yefiT.
129
leqsebi

rogor siamiT movilxendiT SerCenil dReebs,


erT bRuja svindiss waviRebdiT bedis lelodan,
Sen mainc nirze SegrCeboda Cveni dReoba,
me ki qviTiniT wavidodi saqarTvelodan.
gana imitom rom sicocxle mZulda odesme,
ra saTqmelia, es arasdros ar mifiqria,
me mxolod mudam mawuxebda usvindisoba,
rom dandobili sadRac lafSi gadamaTria,
Torem ra aris, rogorc unda mecxovra kargo,
mZime saxadis darad mRrnida es poezia,
TiTqos raRasac movelodi, bedis damTrgunvels,
sibere mainc svavis frTebiT wamomewia.

nacari
albaT Caiwvis Cemi Zvlebi, cecxlic Caqreba,
nacris gadayras albaT deda ar damzardeba.
naZvebi totebs aRapyroben da de qarebma,
itorRialon, rogorc quCis aramzadebma.

Cems Sesandobars gadahkraven xaris yanwebiT,


ramdens bodavda, umiwawylo, zarebis giJi,
sudris ezoSi daeZebda iebs, da wlebi
eCxubebodnen da RmerTebTan mihyavdaT SiSiT.

Cem danacrebul sxeuls viRac moxvetavs xeliT,


da rogorc pativs yvavilnarSi Seitans krZalviT,
gvirilebs uceb wamwamebi aexilebaT,
da did sarkeSi Caixedavs yru patarZali.
130
niko samadaSvili

samani
suls roca levda, ukanasknelad
borot TvalebiT gaxeda velebs,
gaRmiT ukuRma egdo qveskneli
da Sig sisini gahqondaT gvelebs.

daumarxavi gvamiviT yarda,


qari sunavda xan-gamoSvebiT.
warmavalobis tial yoresTan
ismoda cekva SeSlil qoSebiT.

Suqze
Sen kiTxulobdi uiRblo leqsebs
da Txel mkerdis qveS gtkioda guli,
xan gascqerodi mTvarian qedebs,
rogorc frinveli gzadakarguli.

Suqi baRs rwyavda. cis myudroeba,


TiTqos mohqondaT Ramurebs, buebs,
Sors, WriWinebi orRobeebTan
uZaxdnen xnier gamoqvabulebs.
131
leqsebi

waqceuli kera
Semoxval martod, dajdebi Cumad,
gamoneldebaT simRera yurebs,
afrindebian landebi jgufad,
`rad damiviwye?!~ _ misayvedureb.

Tvalebs miapyrob bnel siymawviles,


exlac kedelzed rom iRvenTeba.
klde Seibudebs gvelis wiwilebs
da sqel Rrublebis qveS gaTendeba.

WandrebTan
melodebodi foTlebTan erTad,
Txel sivrceebSi xedavdi biliks,
Tan yurs ugdebdi qaris simReras
da wuTisofels sul xmagakmendils.

`is aRar mova, radgan sisxamzed


Cven vnaxeT Rames rom gaetira~ _
Zlivs dagarwmunes amxanagebma,
da dalalebzed hyvaoda kvira.
132
niko samadaSvili

Tvalnacemi qandakeba
is daibada munji, gzneba, beduwyinari,
am qveyanazed Caiara xmaCaxveulma,
soflad verxvebi kiTxulobdnen: netav vin aris,
rom daCveula bedis wyevlas TiTis kbenazed,
iqneb mijnuris gamowvdilma xelma umuxTla?!.
nislebSi sCanda cecxli rogor ekida sabZels.
daxedeT, mainc Tvali sces sawyals,
ena audges, mujluguniT Cauqres guli,
gadaaCvies yovel Rame quCebSi wanwals
da, zarebiviT aaybedes is ubeduri.

ganze siaruli
xelebis siTbo da gulis cema,
kargo, ramdeni mqonda saTqmeli...
sad gahqra netav is aRtaceba,
anda, vin gveZebs Rame sanTeliT.

ra wyals mivece, rogor marto var,


ra ugvanoa sicocxle grili.
im dRes Rvinis fuls vTxovdi maTxovars,
Tan vukiTxavdi leqsebs tiriliT.
133
leqsebi

nuTu sikvdilsac
aRar Camacecxleben
me daviRale amden wanwaliT,
guli sagules aRar eteva,
waval, ityvian: kaci sawyali,
is kuboebze gadaimtvreva.

daviRupebi sul martod, marto,


miwasac arc ki gaimeteben,
sikvdilis Semdeg kidev vidardo
nuTu sikvdilsac Camacecxleben.

gadamaCveven mkvdrebi laparaks,


da maswavlian cekvas sanTlebTan,
dedas darCeba Cemi araki,
da yru butbuti xnier cacxvebTan.

bnel sardafebSi anTebul kvarze,


hyidda Zvel leqsebs erT xeladaze,
gamodioda da mTeli kvira
gulamoskvnili tiroda gzaze.

ar swamda, ara, arc saTnoeba,


irgvliv budobdnen Wori da qvebi,
misi sxeuli iyo saTone,
da Zvlebze Cumad isxdnen leqsebi.

is iq cxovrebas ver moaxerxebs,


o, ise rogorc aq irweoda,
imas niaRvrebs qveS gatixraven,
rom jojoxeTi ver dasweoda.

zed damayrian Cems tial leqsebs,


davemzgavsebi maRal sudaras,
sadRac Rrublebi daiWeqeben,
da viRac esvris bavSvebs yumbaras.
134
niko samadaSvili

wlisTavzed mnaTe Caxsnis urdulebs,


Zvel eklesias karze rom edo,
RvTismSobels qriste kvlav uCurCulebs,
codoa, codo, ar gaimeto.

gankiTxva
Cemi cxovreba ZanZaxi iyo,
noembris JinJRli, dekembris ToSi,
gavCndi gangeb, rom davRupuliyav
Cems dedinacval saqarTveloSi.

sad CavZaRldebi, aba, vin icis.


ra TavSi vixli samoTxis karebs,
qariSxlebs sadRac CaecinebaT _
udabnos xviTqSi gazrdil masxarebs.

JamTa siaves mgzavri ascdeba,


mova, daxedavs mkerdis niJarebs,
micnobs, SekrTeba, Sevecodebi
da tanSi civad SeaJrialebs.

wava da saydris win daecema,


yvela gamvlelis nafic javarad,
da sacodavi Cems cxovrebazed
mohyveba titins, rogorc jafara.
135
leqsebi

nawyveti
wuxelis SenTan vaTie Rame,
sasaxles akvans urwevda baRi,
da gafrenili musikis RalRa,
sadRac ustvenda mdinaris gaRmiT.

Sen ki verxvebi Semogtirodnen:


nugeSi, xsovna, bedi gviani!..
idga yvavilTa Cumi vedreba
da Sens fanjrebTan taSis griali.

marad
iciT Cems gulSi beRurebs sZinavT,
Turme Citebi meguebian.
vdgevar WiSkarTan, Cemi naZvebi
miqneven totebs da brundebian.

sadRac sivrceSi viRacas RviZams,


sCans SemkrTalia usazRvroebiT,
samyaros ukan qari mZvinvarebs
dasabamidan _ sul gamudmebiT.

dabruneba
SevxvdebiT baRTan, ridebiT, dardiT,
sad SaSvis xmaze SegSinebia,
me mogiyvebi, rogor miyvardi...
Sen ki, mTvrals, rogor CamZinebia.
136
niko samadaSvili

Sexvedra
Tamaz Cxenkels

mec damelode gazafxulamde,


sanam Sescuravs tbebSi niavi,
iremi wyalSi Seva muxlamde _
lamazi, saxe gauqirdavi.

sanam xasxasa WavlTa Taiguls


gedis svel frTebSi CaeZineba.
moval da metyvi, wminda Tagori
indoeTidan moedineba.

da am zvirTebSi sul kargad mosCans


rabindranatis zarebis glova,
budas locvebiT vinc gadarCeba,
misteriebiT is daiTroba.

moquxs poetis didi mdinare,


gvritebis stvena moswydeba Walas,
me wagikiTxav vardebs, benaress,
Sen ki mimRereb Sens gitanjalas.

* * *

rogor gixdeba xSiri mTebi


nisleb naTibi,
rogora gSvenis kamarebis
ruxi qaTibi.
137
leqsebi

geja
enTe niadag sakuTar gulSi,
Tan yavariviT xade varami,
suli agmoxdes sulTaTanaSi,
da udabnoSi dascen karavi.

Sig Seibudos udabnos gvelma,


Semoexvios qadags zed welzed.
didxans itiro bediT gvemulma,
wupaki mRvdeli agigebs wesebs.

es Seni guli aryis qvabia


da qveS unTia Seni leqsebi,
amaze meti ra gaqvavia,
ager mTis iqiT yvirian gzebi.

albaT Sens cxedars miasveneben


da Wirisuflad ymuian mglebi,
Sen arasodes gagixseneben,
sisxliT dasvrili veragi wlebi.

rux xaliCaze ilocebs Crdili,


Sen rom datove landebis dari,
da Seni leqsiT pirSi gaCrili,
icekvebs didxans noembris qari.

icekvebs sanam sulmouTqmelad,


Ronemixdili ar daecema,
viRaca daswers Senze Tqmulebas,
da dagubdeba gareT leqsebad.

ukeTeb Zvlebs da qvabi TuxTuxebs,


Sig Seni sisxlis zedaSe duRs da,
is kaci mova, moiyris muxlebs,
ra vuyoT mere, is rodi quxda.
138
niko samadaSvili

is daibada mivardnil mxares,


icxovra, magram ar swamda bedi,
is RrubeliviT gadaiyares,
is, poeziis uSreti ybedi.

* * *

gadameyrebi, erTad wamovalT


Cem yru binaSi orive mTvrali,
wupaki kocniT sxeuls mowamlav,
CumaT Caqreba gareT mayali.
xelada Rvinos waaqcev fexiT,
RviniT dasvrili icekveb gogo,
perangi mkerdze gadagexeva,
Cemi warsuli rom movigono.
grZnoba dakarguls mogwydeba muxli,
gaiSxlarTebi taxtze ugvanoT,
Semogexveva fiqrebis mumli,
sxva kacis nugbars RreWiT gamandob.
`me davdiodi erT mwir ojaxSi,
miyvarda imis xma da lodini,
aravin yavda Cems garda saxlSi,
is iyo, me da imis logini.
Cven vaTenebdiT xSiraT SiSvlebi,
yvavilebs kaTxiT vayiravebdiT,
Cven ar gvindoda Ze da Svilebi,
cxovrebas kocniT vivarayebdiT.
erT dRes mifrina zRurblidan gareT,
miTxra: _ momwydi da wadi SavqvaSi!
mas aqeTia sul daveTrevi,
viRa ar micnobs tial qalaqSi~.
139
leqsebi

* * *

Tebervlis aminds Cumad eRviZa,


Sen quCis pirzed, Sen fanjarasTan,
dardiT mewoda Zmao gul-RviZli,
rom aRar iyav erTgul WadarTan.
naZvis wiwvebi eyara irgvliv,
Tela bRaoda viT geris mzvara.
sadRac Sen scenebs sdgamda grigali
da gvirgvinebi qarSi eyara.
migasvenebdnen Savbnel godebiT,
Cven win cekvavda janRi ukuni,
xalxs ki fexdafex Cumad misdevda
cremlmoreuli sakia-muni.
gemdurebodnen daRupul nugeSs,
sanTlebis alzed gadamwvar mekvles,
RmerTs Cumad vsTxovdi, nu SemiSinebT,
nu damitanjavT baton erekles.
ramden Rameebs vZovdiT cxvrebiviT,
me viyav Seni gznebis mayari,
nisleTi iyo Cveni cxovreba
da STagonebis gudamayari.

* * *

ver iSorebdi sevdis krazanebs,


mSvidaT jer arsad dagibudnia,
xSirad frTebgaSlil ferad zambaxebs
Senzed baasi CamougdiaT.

xan didxnobamde gadakargulxar,


netavi raze, netavi risTvis?!
roca didebas umzerdi mtrulad,
roca ar swuxdi ukvdavebisTvis.
140
niko samadaSvili

* * *

monasteri sCans mTaze nisliviT,


orTayvirebiT sCans ganTiadi.
leqsi Cameqca tvinSi sisxliviT,
da CaiCoqa muxlma varamiT.
daWrili guli xariviT bRavis,
sacodaoba Cemi xvedria,
deda ra aris isic ki, RmerTo,
Cem sivalales ver mixvedria.
ro gavixurav saxlis kars diliT,
ase mgonia samyaros vtoveb,
TiTqos vexebi ninos dalalebs,
da msxverplad vwirav Cems simartoves.
ukan sicocxle ZaRliviT momdevs.
sad Sevafaro Tavi, saZaRleTs.
TvalebSi Canda qristes vedrebac,
ra meSveleba dardebiT naRlets.
dambla dacemuls leqsebis WamiT,
sisxlSi leqsebi xSirad borgaven.
ase mgonia Cem Tavis qalas
TiTqos qarebi agoraveben.
fexebs artyaven, wivian, hqrian,
pirdaRebuli xeebi dganan,
qedebs Rrublebi CaukiriaT,
es mlocvelebi netav ras hgvanan!
leqsi Cameqca tvinSi sisxliviT,
tvini gamoxres tial leqsebma,
Tavis qalaSi SeZvreba xvliki
da moundeba leqsebis qeba.
141
leqsebi

* * *

daSvebul fardebs gaaSterebs Seni alvis xe.


vin daginaxavs, rom yvavilebs etitinebi,
exlaxan iyo rom gaiZres TeTri windebi,
da ro Setopes da moigdes fexqveS liaxvi.
exlaxan iyo kaklis CrdilTan rom SemefeTe,
daRlil Tvalebma uzrunvelad damiwyes cqera.
sxvil kululebSi CaiSala Seni simRera,
quCis bogano, TiTqos RmerTad gadamakeTe,
mec vwerdi leqsebs, ici gogo, mec vwerdi leqsebs.
mec vereodi maraqaSi, me sisxl narwyevi.
me samSobloze raT viyavi mudam nawyeni,
aba ra vici, raT Semrisxes, an raT Camqoles?
es icis RmerTma, Tu ki sadme jer kidev borgavs,
da Tu jer kidev yruT unTia TeTri sanTeli.
ramdeni tanjva damrCa gogo CamosaTvleli.
Seni bavSvia, xedav gogo, rogor dagogavs.

* * *

qarma SexeTqa Cemi cxovreba,


da mRvimeebSi xSirma vedrebam,
Cemi wanwalic daixureba,
uleqso kaci ras emgvaneba.
sakinZgadaxsnils mexveva beri,
iloce, modi! kaci ara xar?..
qali Congurze leqsebs damReris,
me qveyanaze xom aRara var.

sicocxlec xelSi Semomelia,


cremlebic daSrnen gulis WaobSi,
Cemo nugeSo, Sen Semogevle,
Tumca sicocxlem daiklo janSi.
142
niko samadaSvili

wiwamuri
minda davece Sen saflavTan sakinZgaxsnili,
tuCebiT vwovo Seni leqsis fesvi da Ziri.
wiwamurs waval salocavaT, Cemo iliav,
da davbrundebi SeSliliviT viT Seni mwiri.

Seni simRera Cveni mTebis salamuria,


Seni fiqrebi saqarTvelos CuqurTmebia,
Cveni golgoTa eg tiali wiwamuria,
Cemo samSoblov, ra bajaRlo waurTmeviaT!

umanko sisxli maRal xeebs auwoviaT,


da myis SeyriaT Seni sevda, Cemo iliav,
ro Segswrebodi, o, poeto, albad Cems nawers,
damibeWdavdi da metyodi, _ biWo, madlia...

exla ki marto, momaqvs SenTan Cemi cremlebi,


Senma samarem Semifaros, esRa mwyurian.
Cemo mgosano, rom cocxlobde Segebralebi,
Cemi cxovrebac wamebuli wiwamuria.

kuti
samyaros usasrulo Toneze, caSi
vin miakra es planetebi?
es dedamiwa kutia Cavardnili sivrceebis nacarSi,
raRac ucnaurad, TavgametebiT.
143
leqsebi

Cemi fexis xma mTvarisaken


maradisobis nakamarevi

usazRvroebas gavcqerivar, mivexetebi.


Rame zrialebs, qariSxlebi ematebian.
ra ambavia? _ qvebze damjdar qars vekiTxebi,
rom guguneben? _ mimavali planetebia...

mTvare ki bJutavs cis ezoSi rogorc fanari.


miwa sibneles da gauval qars efareba.
iq gumbaTebi kivils yrian da mifrinaven,
Turme nislebSi gza dakarges zRva saflavebma...

iq prtyel varskvlavebs cis garedan askdebaT elva.


wvima Tu uSens da tirian samrekloebi.
mTvarisken mival, Suqs cremlebis talRa iZleva
da miwebs iqiT me mistvenen cis mekobrebi.

`wadi, irbine, sanam yviTlad Camobneldeba,


wadi, imRere da daosdi sivrceebisken~.
ox, es sicocxle netav rodis gamomneldeba,
o, ukvdavebav, kargi hqeni, rom ar mikisre.

mTvareze daval WandariviT qarwamosxmuli,


sadRac ZaRlebi sinaTlisken iyefebian.
bolos momiRebs, kamarebo, Tqveni xmauri
da qarSi Tvalebs xma wauvaT da Caqrebian.

daviRupebi, qari ityvis: ucnauroba.


ar damifaro grigalebSi gzao Zliero...
de, dedis mware da RimSecvlil sacodaobam
zecidan zeca yovel Rame aTvalieros.

kidev gonebadakarguli mivexetebi.


mexis xma esmiT, qariSxlebi mematebian.
ra ambavia? _ Cems sakuTar Crdils vekiTxebi,
rom geZaxian? _ Sebinduli planetebia.
144
niko samadaSvili

ori gza
Zvel margilebze gafenil sarecxs
viRac mxatvari xarbad xatavda...
es guli iyo sxeulis sarcxi
da yvelaferi rogor gaTavda.

wisqvilis axlos didi xarTuTa


xarebs abamda CaSlil kaloSi,
xalxi oxrobda da xarxarebda,
me ki vdardobdi saqarTveloSi.

monastris karTan SeSlil molozans


Rvinos asmevda moxuci beri,
uRran mTebs iqiT glovobda zari,
gamoqvabulTan sTvlemda namqeri.

gvritebi wnorze ukravdnen fandurs,


moxuci Tela salamurs Tlida,
verxvi icvamda fexze fandulebs,
ali dalalebs isroda wylidan.

bindi hkecavda lurj panaSvidebs,


ismoda mtkvaris mZime qloSini,
qari marTmevda gzebis simSvides
da kvlav vgodebdi saqarTveloSi.

mwiri mxatvari xatavda poets,


odnav naRvlians, fiqrebSi Cafluls,
visac sicocxle moenatreba,
da Seereva mTebs da gazafxuls.
145
leqsebi

Cemi ezo
naZvis xem TiTqos mgzavrs dauZaxa,
mgzavri daibna da moixeda:
is iyo saydris moxuci glaxa,
aRar axsovda mama da deda.
imas aravin ar kiTxulobda,
is iyo mwiri ganukiTxavi,
RamiT patara miwasa flobda,
dRisiT bodavda, rogorc mkiTxavi.
Citebs uyrida zogjer namcecebs,
xSirad Citebi imas eZebdnen,
da naZvis xeze rom iZinebdnen.

* * *

guSin venaxSi Semomxvda biZa,


vazsa yelavda kvirt-gaufurCqnavs,
iqve aluCis xeebs eRviZaT,
da akvanidan amoxsnil niavs.

biZa daeyrdno baris tarze da


momiyva rogor dabara kvali.
rogor wamodga ganTiadzeda,
rogor galanZRa Tavis mZaxali.

wyals ar maZlevda momerwyo eti,


jibrSi Camidga, Zvlebi damixra,
ho, ra ZaRlia, ufro mets getyvi,
mTeli urmis gza gadamitixra.

Cemsken fanjaras nu daatano,


Cemi sinaTle Sens saxls raT unda.
erTi iseTi damitatana,
rom guli orjel gadamibrunda.
146
niko samadaSvili

saRamo TbilisSi
roca saRamos rux nawveralzed
iZineb mSvidaT mtredi, batkani,
ase mgonia akvans girweven
da sagogavebs gaaqvT kakani.

umanko miwav, winaparT modgmav,


iqnebi sanam mtkvari gcems talRebs,
sanam qarTvelebs suli udgiaT
da niavqari Sens ialaRebs.

bolo
Senc daecemi, armazis kerpi
kodmanis kldeze daiwyebs cekvas,
brge darialTan Sedgeba Tergi
da Seityuebs ZarRvebSi Zelqvas.

tlu maTxovari sasaflaoze


Sececxlavs civi kerZis narCenebs,
Zroxa ibRavlebs sasaklaoze,
yasabs daswyevlis da SeaCvenebs.

armazis kerpze bavSvs miakraven,


ase swiravdnen warsuli droni,
iq darialTan Congurs ukraven,
Tu viRac cekvavs rusul garmoniT?

aq pitiaxSi Camoxsnis mTvares,


dahkidebs zarzmis pitalo kldezed.
da darialTan Tergi mSfoTvare
SeaJRarunebs elvare dezebs.
147
leqsebi

* * *
erekle tatiSvils

saukuneni wavlen bRaviliT,


aTasi wlebis udabur gzebiT,
pirSi SegvrCeba bedis aRviri
da nislebs Soris daviZenZebiT.

Sen nafexurebs ipovnis qari,


Sors panaSvidi Tvalebs aanTebs,
rogora hgavdi mwuxris mdevari,
qarTlis miwebSi damwvar mkaTaTves.

maradisobis papanaqeba,
Sen migixmobda, ucnaur mekvles,
wuTisofeli roca gaqreba
viRac gipovnis baton erekles.

* * *

me vici didi dardebis ToSi,


Seni wameba o, am dardTan mainc ra aris,
unda wavide SeTqmuliviT saguramoSi,
iqneba vnaxo Sen kaklis qveS Seni sizmari.
ra iqneboda Senc gecocxla, Wirime Seni,
Seni nugeSi saqarTvelos xeebs asxiaT.
netav gecocxla, siymawviles Sen Segwiravdi,
ar damrCenoda o, am qveynad bedis nasaxi.
exla davdivar upatrono, mwiri, yayana,
Tan Cem nawerebs jibiT vaTrev, rogorc bogano.
gadamemtera es tiala mTeli qveyana,
kaci ar aris, rom xma gavce, Sin waviyvano.
148
niko samadaSvili

* * *
nikoloz baraTaSvils

dido poeto, iveriis RviZlo geniav!


rogor gsusxavda warsul droTa yinva da ToSi,
roca mTawmindas vumzer xolme, ase mgonia:
Seni Zeglia aRmarTuli saqarTveloSi.

roca gavcqeri mtkvris talRebis Sewyobil denas,


vfiqrob, Jams moaqvs Seni mwveli xelTnawerebi.
asi wlis winaT ra icoda moxucma dedam,
Tu samSobloSi ixarebdnen STenili Zvlebi.

albaT, meranma frTebi gahkra maradisobas,


rom varskvlavebi caSi gaCndnen naperwklebiviT,
irmis naxtomi gabneuli Ramis nislebze,
TiTqos buRia avardnili Ramis WenebiT.

Seni xseneba yvela kacis guls daereva,


ukvdavebisken gafrenilo bednierebav!

* * *

me vici fiqri da garindeba,


es Wmunvis rTveli sicocxles dasdevs,
xandisxan modi, ro dabinddeba
da mesaubre Sens cxovrebaze.

Sens musikaSi Cemi guli wevs,


eg Cemi guli baasi aris.
149
leqsebi

sizmrebis naRverdali
SenTan yovelTvis im dros movdivar,
roca bindebSi xalxi ileva,
Cemi cxovreba Seni dardia,
Sen ki xar Cemi ganwyobileba.
roca Sens aRmarTs Sevyvebi xolme,
xma mesmis _ rekav idumal zarebs,
am dros qveyana TiTqos xomlia,
da yvelaferi pirqve zanzarebs.
Sen rom mrevli gyavs, ise amodis,
rogorc Serisxul mlocvelTa xrova,
iwyeba Wmunva morTxmul mogvebis,
da Soriaxlo avdrebis glova.
Seni xe gareT gznebiT saubrobs,
gzneba, romelic Cven gagvaxunebs,
xe rom SensaviT yvelas gaurbis,
da xan mgzavriviT rom giraxunebs.
aq aris raRac mwveli siame,
guls rom Castiri da imalebi,
Seni sakani an zRvis Ramea
an daRupuli nicSes Tvalebi.
xan WroRa Tvalebs ucbad ikrolav,
TiTqos kvnesixar: miSvele dedav!..
TiTebs isresav, sxeulSi xrColav,
oh, eg samiwe xelebis fSvneta!
am dros Sens saxes ras dainaxav,
Zmao, gamCenma ar daganaxos,
ise Smagia maSin eg saxe,
rom SeiZleba kaci dalaxvros.
agekviata, netav ra Wirad,
Sen ras aRgwerda rembrandtis funji,
am dros xelebSi gveli giWirams,
da Tvalebidan mosCans faskunji.
fanjridan TiTqos viRac gaxelebs,
nuTu ar eyo, rac rom gawvala?
150
niko samadaSvili

stuqsav dReebs da swyevli im xelebs,


samSoblos gzebi vinc migaswavla.
bedma samxaric ki Cagimwara
da SegaCvia SfoTvas siciliT,
ra vuyoT mere, vinRa ar wava,
miwisken mainc mefobs sikvdili.
jandabas, egre ixetiale
da gaiRviZe mudam gniasiT,
xedav, zvarako, Sen da sicocxle
am dedamiwas rogor SeaSriT!
ityvian: Cumad vidoda xalxSi,
zogjer xalxisgan salamic swyinda,
roca sul martod rCeboda saxlSi,
raRaca fermkrTal sigiJes hqmnida.
ramdeni briyvi avs dagabralebs,
vicnobT am yaryums, mgoni munjia,
sad, vin SeigrZnobs am kacis Tvalebs,
kaci, romelic xan faskunjia.

* * *

mosaRamovda, mzem Caaxvela


mTebis gaRma, rogorc moxucma mgzavrma.
mivdivar sakinZCamoxeuli
quCis bogano da aramzada.
mxvdeba meZavi, metutuneba,
ukan dabrundi, baRi Srialebs.
vin agimRvria biWo guneba,
dardebma raze agiCliaves.
me vilanZRebi, Cems gamCens vtuqsav,
qari ki yefavs xidze ZaRliviT,
didi Wandrebi mTvaresa qsoven,
sxivebi mosCans Razlis qafiviT.
151
leqsebi

qarbuqi
dadis qarbuqi, exeTqeba quCebs, darabebs,
Rrialebs, wivis, Tavqvas axlis mTel aremares,
quCebSi ucbad yru landebi gadairbenen;
qarbuqi viRac brma maTxovars daasamarebs.
am maTxovarma eklesiis gverdiT icxovra,
Cumad ijda da gascqeroda SeTqmul mlocvelebs,
rodi sjeroda Tu sunTqavda, an Tu icocxla,
mxolod bavSviviT endoboda gaSveril xelebs.
oriod kapiks miugdebdnen Tavis sarCenad,
xelis kankaliT daiwerda zogjer pirijvars,
waikvnesebda: ra codo iyo Cemi gaCena,
da Tvals beriviT miapyrobda mosul patarZals.
roca qarbuqi eklesias mieWreboda,
sarkmels qolavdnen wmindanebi da daRdaRebdnen;
badagi qvevrSi Zlivs-ZlivobiT damaWrdeboda,
gadaiRebda amindebi da kars aRebdnen.
qarbuqi Cadga. maTxovaric zeze wamodga,
sCans samrekloSi gaiRviZebs mtredebis gundi, modgma.
daubrundebiT.

sveticxoveli
saukuneni ai, aq budoben,
ai, aq daages droTa xafangi,
qristianebi ai, aq galobden,
ai, aq damarxes qristes perangi.
aq ganisvenebs patara kaxi,
omiT daRlili mamulis eSxiT,
samSoblos kalTa Semoaxies,
xatebs Txupnidnen muriT, naxSiriT.
152
niko samadaSvili

Casafrebula sveticxoveli,
samxedro gzaze uyelebs duSmans,
zars Camorekavs sve-macxovari,
beri fanjrebze fardebs dauSvebs.
is ebraeli golgoTis mTaze
qristes jvarcmaso roca daeswro,
sveticxovelma bevri itira
da mtkvris napirze maSin daemxo.
mas aqeTaa armazis kerpi,
Cumad ucqeris kodmanis kldidan,
sisxliT gasvrili warmarT xelebiT,
sveticxovelis locvebs kiknian.

maTxovari eklesiis kibesTan


zis kibeze xelgawvdili, cremlnamiani,
odesRac iyo adamiani.
RmerTs ki ara qals yvarobda, unazess,
narnars.

exla ki gaurbis baRnars,


CifCifebs Cumad mogonebebs, uxilav
ambebs.

viRac lamazi
CauSrialebs abreSumis
moqargul kabebs.
gamova qriste, gamoiyvans davrdomil
dedas.
da maTxovari sadac xedavs
naTels, sanTlebs, iudas, mstovars,
aRaraferi enatreba sawyal maTxovars.
153
leqsebi

saRamo da ganwyobileba
roca saRamo mova xolme, qvena qarebiT
da abJutdeba ganapira qalaqis quCa.
daswyevlos RmerTma! am dros raRac JiniT virevi,
TiTqos beds vyavde agdebuli Zalzed abuCad.
veZeb sardafebs, veZeb xolme TavgamodebiT, _
odnav ar vfiqrob, ra momelis boganos xvale,
me vici mxolod, roca sadme mTvrali movkvdebi,
sadRac ityvian: briyvi iyo, xan poeti, xan sivalale,
da ubeduri iqarvebda RviniT bnel fiqrebs,
TiTqmis cismare dRe SfoTavda da iTvreboda.
STamomavloba mis cxovrebas ras daijerebs,
kaci romelic sul RvinoSi ifufqeboda.
rom mas SeeZlo mgznebarebiT umankoeba.
is kargi iyo, dedamiwis uarmyofeli,
ar dagidevda Tu ukmexad idga droeba
an Tu sivrceebs gaymuoda wuTisofeli.
marTals ityvian, mware marTals Cem cxovrebazed,
Tumca xsovnebSi daviwyeba gamoidarebs...
xo marTla, imas giyvebodi, mRvrie cremlebiT,
roca saRamo mova xolme, veZeb sardafebs.
da ro vipovi okrobokro kibian sardafs,
calke kunWulSi magidasTan vTxoulob Rvinos
da minda, xolme ise davTvre, ise saZaglad,
rom siyvarulic damaviwydes da CameZinos.
Rvinos roca vsvav rogorc svavi da salaxana,
maSin rodi vgrZnob rom sicocxle Calis fasia,
ratomRac minda Semiyvaros marto ludxanam
da gamoicnos Cem leqsebSi rac Zvirfasia.
da danarCeni araferi, sul araferi,
ar menatreba arc simxneve, aRarc misnoba,
me riJraJebis gamWvirvale mtveri var, mtveri
da Cemi bina aris munji maradisoba.
ase vicxovreb uTavbolod, gzeb Serisxuli,
CemTvis erTia dRe iqneba, Tu SuaRame.
154
niko samadaSvili

mainc davdivar xalxisagan Tavlafdasxmuli


da mixaria, roca mTvare TeTrad kamkamebs.
sakinZ gaxsnili xSirad xeebs vekamaTebi
da mSurs imaTi ase didi Tavisufleba,
me ki davdivar, RmerTma uwyis ras vexeTqebi,
o, ra bnelia, ra gulcivi, kacis buneba.
male gaivlis es yoveli, es mwuxareba,
ityvian: uSnod daixocnen mama da Svili.
saflavis qvazed viRac daswers ase iribad,
aqa marxia Cveni niko samadaSvili.

* * *

Sen wamodgebi, ganTiadi zarebs Camohkravs.


mogelandeba: vinc giyvarda da aRmerTebdi,
ferdaze ferad kakbis gundi Caikakanebs,
gamoCndebian SoriT-Sori maRali mTebi.
gahyvebi Saras gadaRlili da moTenTili,
muxlebs moiyri xnier cacxvis ZirSi vedrebiT.
aq RvTismSobeli dadioda adrian diliT,
qristes swyevlida da raRacas sul ayvedrida,
ra vuyoT, qveynad davibade sul ucabedaT,
arcki vicodi gza da Sara sad mimodian,
Cemi sicocxle vin maRirsa, vin gamibeda,
es dReebi ki, vin icis, sad mimoqrian.
RmerTo maRirse, odnav Cumad amovisunTqo,
Tu gind am sunTqvas Tan amohyves Cemi sicocxle.
ratomRac minda sul Caviwva, sul daviTuTqo,
awmyo, warsuli CaviSavo da Cavicecxlo.
155
leqsebi

* * *

TeTri vardebi amogitane, gadaSliliyvnen orRobis gaswvriv,


baRSi Citebma damitatanes, ras dawanwaleb, xedam rogor swvims.
me davyurebdi SeSlil bilikebs, da iasamans locviT
moTeTqvils,
vazebs xeivnis sxvenze daklaknils, da mogonebas Zirs
Camofrenils.
cacxvs Sevyurebdi da mixaroda, rogor yvaodnen
Seni sxovnebi, viRac kioda Zvel samyarodan, da
miyvebodnen gzebs maTxovrebi.
viRac stiroda daRupul poets, is xom sicocxlem
gzebze uaryo, is riJraJebSi ver daetia,
da SuaRamis kari SeaRo.
ra vuyoT mere, alali iyves, is rac uyvarda
xom Tan waiRo, is Rameebma Sors
gaityues, is xom Citebis kerZic ar iyo...
aTasi wlebis cxovrebis gesmiT, RmerTic
gagiJda da gadiria.
imas fiqrebis reti daesxa, is exla rogorc
Zegli xiria.
zed oriode warwera iyo, ebuteboda
leqsebs, megobrebs.
isic RvarTqafs, sadRac waeRo
mgoni ukiTxavT Cumad mTagorebs.
neta vin iyo is bedurgebi,
ampartavani, Smagi,
laglaga.
rogor tirodnen tyis beRurebi,
roca Zeglma misi cremlebi amoalaga.
Turme Zegls Cumad Semoenaxa poetis
mwveli, sxvili cremlebi da beRurebma
roca es naxes, mwveli tirili morTes vaebis.
156
niko samadaSvili

* * *

Zveli samyaro dauZlurda, gamoCerCetda,


winaT xatavdnen meZavs kintom rogor uCqmita,
mtkvris napirebTan rogor idga wumpe, nagavi,
myral Tevzis suniT rogor yarda yvela alagi.
arRnis Wyvitini orTaWalis baRebs zaravda,
da aTaSangiT dafqvil duqans WuWyi faravda.
exla gaxedeT ra walkotebs dauxunZliaT
Cveni Tbilisi, xalxis guli, eris jiqani,
qari ra aris, saxlebSoris Zlivs daZunZulebs,
sul bajaRloa, marmarilo da minanqari.

* * *

damasaflaves megobrebma da mimatoves,


vazis cremliviT xesTan darCa mwuxare deda.
xnieri cacxvi SeSliliviT iqnevda totebs,
daucxromeli samreklo ki rekda da rekda...

bedis Rrubeli bindis iqiT yruT ifloboda,


Slegi qarbuqi gaSeSebul sivrceebs drekda.
Crdili da deda midiodnen sasaflaodan,
gaognebuli samreklo ki rekda da rekda!..
157
leqsebi

* * *
gadameyvlifa guli dardebiT,
aRarc ki vici saiT wavide,
Tavi movikla, sad gadavvarde?
iqneb es sevda Caqres, damawydes.
is dro merCivna, roca zarebi
mixmobden, vrbodi bedis urgebi,
roca mReroden sazandariviT,
soflis Saraze saZne urmebi.
roca moxuci didedaCemi
vercxlis nawnavebs iyrida mxrebze.
meubneboda kaci darCebi,
am mamasaxliss ajobe (gamaxareb),
kaklis xeebi qaris WidilSi,
ise yvirodnen, rogorc balRebi,
roca Crdilebi mogoraobdnen
qveviT miwaze, rogorc talRebi.
roca dabrawul atmebis boca
Tvals rom ukravda daxunZlul mtevnebs.
roca sionSi uyvardaT locva
purad, keTil da jmux atenelebs.
roca mze idga gorijvris Tavze,
rogorc qadagi, loTi kaciviT
da fofodia gabzarul Tarze
aTamaSebda TiTebs ciyviviT.
exla davdivar bedgaZarculi,
guls araferi sul aRar unda,
ase mgonia damartyes culi,
o, yvelaferi rogor SemZulda,
rogor mombezrda gzaT xetiali,
an es loToba bilwi, veragi,
Cemi ojaxic gavatiale,
da majajia sisxlis perangi.
Cemi leqsebi xeze Sefrindnen,
maTi Jivili sadRa ar yria,
mTeli msoflio marTlac binddeba,
qveyana mxolod baylebs upyriaT.
158
niko samadaSvili

moswyda
is xom leqss garda arafers hqmnida,
zogjer locvis Jams SfoTavda xSirad,
gana, visac rom es seni sWirda,
iman SegzaraT da SegaSinaT?!.

is daiRupa bedmokrZalebiT,
bneloda, sdumdnen didi Wandrebi
da kiafobdnen Sors varskvlavebi _
maradisobis WuWrutanebi.

aRarc nugeSi
netavi risTvis cocxlobda qveynad,
Tu sul aravin ar miikara,
moeswo mainc leqsiT yayani,
am mTiebs raze gadaeyara?!.

ra Zala adgaT xats rom Seswires,


alizis qoxSi, Camqral buxarTan.
netav tirili mainc moeswro
TvalebCalewil Tavis cxedarTan.

erTi imaTTagani
is dadioda lewili gzebiT,
gulis kankaliT xvdeboda yvelas,
isxdnen RmerTebi, sdumdnen zarebi,
yvavi ki mindvrad swyevlida Telas.

swyevlida gamCens, kacTa gasagiss,


esmoda SoreTs Rriali gzebis,
ZaRlebis yefa maradisobas,
sionis maRla glova zarebis.
159
leqsebi

* * *

saRamo. swvimda. fanjris gareT xe Srialebda,


sakani mZimeT mdumarebda WaRis garSemo.
oTaxis karebs TeTri landi Tu SeaRebda,
maradisoba kiafobda ulaJvardeboT.

xe Srialebda da fanjaras aSterdeboda,


sad daikarga, RmerTo Cemo! kaci _ moyvare,
nuTu gafrinda samyarodan Savi mtrediviT?
dedamiwidan nuTu ase male ahyares.

xis qveS videqi, vloculobdi da SemkrTal foTlebs


ra daemarTa, sad wavida, Cem sidiades.
ar vici, mgoni ise sZulda wuTisofeli,
rom is RmerTebma laJvardebis sxvenzed Seagdes.
ara, WirimeT, xe mosTqvamda, xe Srialebda,
egre ar iyo, is mZinare gamoasvenes.

* * *

ra SeSlilebis kuntruSi mefobs,


Cven Robis iqiT, zogierT gzebze,
SemofleTili xalxi boboqrobs,
oblebi sakvebs eZeben bzeze
(xalxi qars miaqvs sadRac bzesaviT).

aq amotexa xeTebis sisxlma,


am sisxls xmarobdnen melnaT dedebi.
160
niko samadaSvili

ilia WavWavaZes
Sen xmaurobdi mborgav TergiviT,
xalxis simRerav, camde marTalo,
brge mxrebze gesxa mTebis perangi,
qarTveli leqsis Sno da bajaRlov.

oqros dar akvans eZebdi tbazed,


viT iveriis brwyinvale zodebs,
Seni fiqrebi TeTr niskartebiT
eris sixaruls ezidebodnen.

bilws da jalaTebs, rogorc yalaTmas,


veRar itandi maTi mqirdavi,
Cveni samSoblos aRTqma iyavi
da bedkrul kacis gulTamxilavi.

boboqar talRebs hgavdi, ubadlo,


xan sinaziT ki keTil dedaSens.
rogor udrood mogiRes bolo,
didi mamulis tvins da zedaSes.

magram, is rasac swerdi mgosano


saukuneTa yamirs gadaxnavs,
Sen ukvdavebam adre mogagno,
radgan poetTa guTnisdeda xar.
161
leqsebi

* * *

me Sen lerwkalas Cemo kargo,


rogorc nalo ise movebi,
Cven gvatyuebdnen, TiTqos sadRac Cumad gkargamden
yru xeivanSi moseirne saRamoebi.
me Seveswari, Cemo kargo, Sens patarZlobas,
roca cekvamdi sxvis naCuqar TeTri marmaSiT.
nefe kocnida Sens qorwilSi sxva amorZalebs,
da galeSili Sedioda Tqvens did maranSi.
Sen giyurebdi, TiTqos guli mtkioda kidec,
vwuxdi am qveynis uxaliso, uiRblo mdgmuri,
Seni cxovreba Cem fiqrebSi ikeceboda,
xan ki svel leqsebs gikiTxavdi me ubeduri,
ar gixdeboda cekva gogo, Tumca mizezi,
TvalebSi gedga naRveliviT warsulis SfoTi,
o, ra vicodi Tu cxovrebis gadayril gzebze,
Rames aTevda Rrma wyvdiadi da qaraSoti.
cekvamdi gogo, da xandisxan Tval Semavlebdi,
grZnobdi gveliviT mexveoda xalxis zriali,
aravin myavda, an Tavs viRas Sevabralebdi,
vin maRirsebda sicocxleSi me ziarebas.

stvena Tbilisamde
gadmovardeba maRlobidan Rrma mdumareba,
buCqebTan qarSi daibudebs Cemi siCume,
Tbilisi sadRac daiquxebs, gaavdardeba
da laJvardebis gagiJebas leqsebs aCuqebs.
mamadaviTi Rrublebidan sxvil qvebs damiSens,
sisxlebis TqeSi mqral bilikebs aawiokebs,
quCis grigali veris xidze gavlas damiSlis
da mtkvris talRebi gaanaTebs gamdnar xriokebs,
Turme jer bedi sul ar Camqrala!
162
niko samadaSvili

warmarTobis balada
dResac sioni kvlav yelyelaobs,
kvirobs, ikawris kedlebs xelebiT,
roca venaxSi vazsa yelaven,
TvalgamWriaxi atenelebi.
Caivlis glexi da sioni ki,
gaocebuli Tvals gaadevnebs,
nuTu aRar swams Cemi mironi,
ra RvTis risxva sWirT am atenelebs.
ager uremi SeSiT dagruzuls,
uzis meurmeT _ qoCora biWi,
sioni dgas da CumaT buzRunebs,
modi simwariT kldes nu aiWri.
sanTlebs kandelze aRar unTeben,
Ramura kocnis Rame wmindanebs,
zars mtredi niskarts miukakunebs,
xavsi kramintis bans aamwvanebs.

mefe erekles fiqrebi


meTvramete saukunis miwurulia,
Semodgomaa, ananuris cixe mdumarebs,
qveyniereba TiTqos RmerTTan gabutulia,
mefe erekle iqve lodze zis
garemoculi, da miyveba fiqrebis naxirs.
Tbilisi axsovs mtris daSnebiT aoxrebuli.
da dakodili Smagi RreWa sparseli Saxis,
jiRa xevsuri kaJis Tofze ro dayrdnobila.
163
leqsebi

* * *
mariams (meuRles)

mec gamovyvebi Sens gvirgvinebs bindebis fiTri,


gaswvriv zarebi sivrceebSi Caaxveleben,
lodebis bRavils mTebis zaTqi Caafrindeba,
Cemi leqsebi Sens ubeSi ifarTxaleben.

leqsebs Cagatan... aba, meti ra maqvavia,


oxrad dagrCeba erTaderTi Seni poeti.
Cven xom gvxiblavda qarvisferi locvebis svia,
da fanjrebidan SemoWrili suros rtoebi.

gaxsovs, qari rom burtyunebda dedis baladas?..


xan ki mwiriviT yayanebda xnier cacxvebzed?!.
xelSi mTawmindas ro eWira tato balRiviT,
da, RvTismSobeli gabutuli Cvens sicocxleze?..

Tumca raT gvinda, yvelaferi rom gavixsenoT,


an nukrebiviT ZuZu vwovoT Suqnara CanCqrebs,
erTiRa damrCa... Sens cremlebis qveS davisveno,
daxevebuli siymawvile Sambebma STanTqes.

barbaciT moval mec odesme Sens samaresTan,


lodebi miwas gadasweven, rom daginaxo,
da ici, risa meSinian?.. mWvalavs, RmerTmani,
baldaxinebma xelmeored ar dagiZaxon!

me gagasveneb Cemi mxrebiT, rom davbrundebi,


Rvinis sardafTan dandobilas CamaZaRleben,
Sens mkerdSi isev gavikeTeb fiqris sabudars,
Cemi leqsebi Sens kuboSi ifarTxaleben.

Sens SemkrTal ZeglTan mesaflave aituzeba,


cariel gzebze SeaCerebs morbenal Tvalebs,
dauSens wvima, wvivebamde gaiwuweba,
is ki gzebisken cqeras mainc ar gaaTavebs.
164
niko samadaSvili

* * *

sadac bindebTan SeaCerebs imas namqeri,


vinc samyarodan simRerebiT Camoirbina,
taZris freskebi JamTa svlaSi daqvrivdebian,
armazis kerpi kvlav aRadgens dangreul binas,
amogiZoven mdore Tvalebs mcxeTis qarebi,
dagabrmaveben, vina gkiTxavs, netavi vina?
sveticxovelTan gaixsneba mefis karebi,
da atirdeba vinc sofeli amoirbina.

* * *

saocaria, rom giyureb, rodiRa mjera,


rom Sen gamzarde, Sen mirwevdi odesRac akvans,
ase mgonia, TiTqos dedac gadamemtera,
gorijvris niSTan dRes Tu ara, xval mainc damklavs.

ram SemaCvena? mec ar vici dedilo, mdadi,


bednieri xar, rom ara grZnob am Cems Wirvarams,
sul mitataneb: adeq biWo, bazarze gadi,
rom safaneli mainc vuyo tial SeWamands!

* * *

mze Cadioda maRal mTebs iqiT,


Tan cxeli miwa yruT neldeboda,
is aRavlenda leqss daCoqili,
da verc ki grZnobda rom bneldeboda.

an ras igrZnobda, rom amorZalebs,


wisqvilis rusTan aenToT kvari,
cxedari Suqzed axelda Tvalebs,
mindvrad, muxis qveS tiroda qari.
165
leqsebi

Tebervali da mogoneba
erekle tatiSvils

gavaReb fanjaras _ qari zuzunebs,


davxurav fanjaras _ guli mikvdeba.
mogonebebis gauval zvinebs
Tvalebis mzera ras moakldeba.

Cemi leqsebi Camovlen SenTan


da Sens kuboSi ifarTxaleben.
xan erTs daiWer da xan meores,
icnob daRupul poetis alerss,
gareT darCenil keTil megobrebs
da kvlav milulav sayvarel Tvalebs,

o, ra uRrani gzebiT iare,


veeberTela Sara gamovle.
Jamma waiRo Seni simRera,
Sen saukunis kincxzed iTovle.
ca iyo TeTri da uxilavi,
o, ise, rogorc stiris qarbuqi.
laJvardi, lurji, jer mouxnavi,
da grigalebSi oTaxis Suqi.
iq wmindanebi dResac modian,
sadac wirvebSi cremli iRvenTe,
Sen rom waxvedi, ase mgonia,
mTeli qveyana Tan gaixvete.
Sexede, rogor dacarielda
quCa, mindori, sivrceTa kide
da Seni bina _ nacemi elda _
xalxs emaleba da xavss ikidebs.
166
niko samadaSvili

ucnauri xeloba
gaTxril saflavTan mesaflave gaiseirnebs,
beduzrunveli, muxanaTi, wirplebis ruli,
kaci romelic ucqeroda qveynis seirebs,
rogorc WinWari, rogorc ZeZvi, rogorc veluri.

gagasveneben saZne urmiT, foTleb Semoyrils,


niSa xarebi dafrTxebian monastris zeviT.
qandakebebi naZvebidan daiyvireben
da, kruxebiviT dafrTxebian cidan mzeebi.

Camobneldeba... mtiral wnorebs wauvaT guli.


ukvdavebaa sicocxlezed rom iseirebs...
da mesaflave maxinj mxarzed bargadebuli
sasaflaozed puris WamiT gaiseirnebs.

Suqi
CemTan binaSi Seni Suqi maSin Semodis,
roca Cem saxlis win gaivli TeTri marmaSiT,
raze giyvarda CemTan yofna Semodgomisas,
anda Sriali raT gxiblavda Cems fanjaraSi.

RmerTis navalze wiokobda samreklo zari,


gabutul locvebs amSvidebdi Seni simReriT.
nuTu es iyo, Cemo mezarev,
suyvelaferi?!.
167
leqsebi

kidev
kvlav daqanculi gavdivar gzebze.
ar vici ra vqna, visTan mivide?..
RmerTebs gavurbi, vxvdebi mizgiTebs,
samSoblo raze gadavikide.

gvalva daudgaT TavTuxa leqsebs,


yana momcdari vdgevar mindorze,
viRac gascemda mborgav planetebs,
ukuneTs gaRmiT, did siSorezed.

exla ki...
moica, mova, baRis xma miswydes,
mova, odesRac visac uyvardi,
eg Seni codo edoT im miwebs,
vinc Cagiwidna buera dardi!

vinc Tvalis Cini amogiZova,


Segasxa kedels, rogor zedaSe.
kamara elavs, etyoba mova,
magram ra vuyoT moxuc dedaSens?!.

xval
damaTendeba namTvralev poets,
Citebi movlen Cems fanjarasTan,
metyvian: SenTvis bina vipoveT,
wamo, keTilo, vin gagajavra?..

me ki, xval RamiT Cavuxvev sardafs,


mTvrals bedTan raRas damaRviZleben.
CameZineba da WoWSi, sadRac...
kvlav beRurebi gamaRviZeben.
168
niko samadaSvili

upatronoba
sad, vin mixedavs aficrul sarkmels,
sad, vin ipovis uZeglo cxedars,
visac sicocxle sikvdilisaken
mihqonda, rogorc ugrZnobel mxedars!

da sul arafers ar dagidevda,


arc riJraJs, arc binds, arc SuaRames,
vinc ar icoda, vin iyo deda,
iqneb anderZaT etyoda rames...

warwera
is kamkamebda, viT cremlis gube,
is nislebs hgavda gulis sayarzed,
da daiRupa, iqneb daRupes,
netavi risTvis, netavi razed?..

ismoda wyevla xnier koSkebSi,


xan Tavganwirva uiRblo cisTvis,
zari hgodebda xangamoSvebiT,
netavi razed, netavi risTvis?..

* * *
xe eklesiis maTxovars hgavda,
TiTqos guls qristem xeli daria,
Seni fiqrebis CrdilTa gogmani
mtredis sizmrebSi momiparia.
rom foTlebidan mecqirna didxans,
rogor malavda cremls megobari,
da damelia bnel ludxanaSi
Cemi cxovrebis Sesandobari.
169
leqsebi

Tamazi1
iZine, Tamaz, moSuSdi Svilo,
naxe sizmrebi nairnairi.
bedTan iqneba Sen gamaSvelo,
bedi rom mxerxavs viT birdabiri.

izarde, Tamaz! vgrZnob, dedas xedav,


tuCze Rimilis sio gedeba.
viZlo moyvared ar gaixado
Cemi xmabneli Semoqmedeba.

igrZne, Tu rogor mawames, biWo!


im dros, Sen roca xis cxeniT rbodi.
mama loTobiT ar amoixrCo
da Sen ugonod ebralebodi.

icode qveynad kacis garCeva.


mkvdari ciskris dros gamomitaneT.
albaT Sens ToTo xelebs darCeba
Cemi cxovrebis yru matiane.

vici, gulcivi rom ar iqnebi,


odesme naxe ganjinis Ziri,
sadac eyreba Cemi furclebi
SeduRebuli cremlebis kiriT.

igrZnob jer nelTbil SiSis Jruantels,


daburuls, daxSuls da gadareuls,
bneli qarebiT waqceul kandels
da baRebs ukan saxls gadangreuls.

1
Tamaz samadaSvili _ niko samadaSvilis ufrosi vaJi.
170
niko samadaSvili

geTayva, xalxs ar daajRabnino


samaris qvazed arcerTi sityva.
vinc hgavda Tovlze gadaRvril Rvinos,
vinc guls Castira da Caisetyva.

iZine Tamaz, ar gagaRviZeb,


Cumad vitireb, Wirime Seni,
warmavalobas Sen ras daeZeb.
RmerTo, bavSvoba rogora gSvenis!

poetesa
krZalviT SeaRe eklesiis farTo karebi,
SeiSriales sarkmelebSi mTvaris bafTebma,
kuTxeSi wynarad elvarebdnen didi kandlebi,
Seni cremlebis mduRareba xats exveoda.
im xats, romelmac bavSvobidan mogimizeza,
zarebis reka gaxsovs, RmerTsac ki amxnevebda.
ra kargi iyo, ra keTili fiqrebis Sara,
gabmul striqonzed gafenili mkvdari landebi,
cis kabadonSi dagirwia TvalTa kamara,
Sen ZuZus swovdnen balRebiviT is laJvardebi,
o, TiTqos gogov, Sen ZuZus swvelis Rvedebi.
171
leqsebi

* * *

Seni suraTi minda mudam ubiT vataro,


rom gulis xmaSi mudam yavde Cem mwuxarebas,
Seni Tvalebi saqarTvelos wyaroa, wyaro,
SenSi samSoblo daeZebda did netarebas.
aTi aTasi Rameebi xelebs apyroben,
yvela varskvlavi TiTqos Seni leqsiT cimcimebs.
Seni cxovreba iyo raRac yru sapyrobile,
avazakebma Cem sixaruls Camogaciles,
ra iqneboda, ro menaxe, an Segxvedrodi,
avtirdebodi da cremlebSi CaTuTqul leqsebs,
win dagiyridi amovlebuls sisxlis endroSi,
Sen manaxebdi poeziis Sen did naTesebs.
dauviwyari aRgznebuli dReebi wavlen,
wavlen da marto Seudgebi verag aRmarTebs,
ra vuyoT mere, Tu am gzebze bevri viwvale.
gana imitom, avetruWo karis win RmerTebs,
ara, arasdros, Cemi RmerTi, Cemo mgosano,
mxolod Sena xar, meocnebev da sixarulo.
172
niko samadaSvili

kacis buneba
Camova kaci mTebidan qveviT,
gayveba trial baRis bilikebs,
gawamebuli da daTeTqvili
bnel RameebTan ilaparakebs.

guls gauxsnian wnoris xeebi,


dauCoqeben uiRblo poets,
wamodgebian, ixarxareben...
da dascineben Cems simartoves.

Zvel saydris karebs SeaRebs mnaTe,


sokogamoyril kedlebs akocebs.
mgzavrs Saragzaze daaTendeba _
kaci qariSxlebs rom gamostaces.

* * *

rac iyo, iyo, poeziis lxinia exla,


mamadaviTis panTeoni SenTvis anTia
da samarezed gvirgvinebi Cumad elamen,
da laJvardebSi Sen did fiqrTa gundni dahqrian.
173
leqsebi

zekaci da nislovaneba
Zirs Srialebda tba, Semodgoma,
Savi Rrubeli civ qars arxevda.
is! daikarga mzis moridebiT
da msofliosken ar gaixeda.

ver moaglija sibnele qarma,


sibnele ZvlebiT damagrebuli,
nisleTi iyo imis qaragma
da dedamiwa ki mTvareuli.

imas kvdrebisgan raRac undoda,


stanjavda miwa welSi moxrili,
is uyurebda sivrces undoblad
da dadioda gulSemoyrili.

Wandrebs mihqondaT qarSi uTuoT,


daosebuli martoka gdebiT,
sadRac qvasaviT idga sawuTro,
Sors grigaliviT sunTqavdnen gzebi.

is gaapara wuxelis qarma,


diliT ca sCanda gadangreuli.
nisleTi iyo imis qaragma
da dedamiwa ki mTvareuli.

* * *

gulo, ra ginda, miambe dResve,


iqneb giSvelo qvesknelis xvedrma,
amqveynad raze CamomaTesles?
ras gipasuxebs, ra icis RmerTma.
174
niko samadaSvili

* * *

daukar Cemo memusikev,


daukar male!
oRond nurc sikvdils,
nurc sicocxles nu damaZaleb.
nu damayvedri Tu hangebis
livlivs davakvde,
jandabas, Zmao erTiaTaT miangariSe,
sul gadagixdi, Tund
valebis mwuxrSi Cavvarde.
netav SemeZlos
mkerdis Zvali rom amoviWra,
mec Cavberamdi, Cemi
mkerdis gamoTlil tuCebs.
me bogano da bedis urCi
dagidebdi did sanaZleos,
gagaxarebdi mefandurev,
rogorc vaWari.
mainc ra aris, rom Raribi
sul aravis eprianeba,
sul sxva ramea mdidarT daRdaRi...
rogor gixdeba memusikev Cemi gineba.

* * *
nislebi sdumdnen, da zeviT
aprili Cikavda maiss.
mxatvari xatavda zeTiT,
viRac mgzavrsa da dmaniss.

nislebi hyvarobdnen mzeqals,


wyarosken misdevdnen rxeviT,
es swyinda xanSesul sarqals,
iRuSeboda xevi.
175
leqsebi

maradisoba da mesaflave
Wreli mtredebi kubos asweven,
zarebs darekavs miwebis rigi,
dauSens wvima da elvis etli
cis kramintebze astexavs xrigins.
movardnil grigals ferwasul, daRlils
Cem sikvdils kidev daumalaven,
Sors ki varskvlavze bariT Caivlis
maradisobis yru mesaflave.
iq Woti Zaxils wyalSi gaurevs,
SekrTeba sadRac kvdari buneba,
ukan ki mZlavrad daixmaurebs
aTasi Ramis udabureba.
rodesac yvela iqneba grili,
roca lodebic ver damfaraven,
wava da cisken daiwyebs tirils
maradisobis yru mesaflave.

mainc
rogorc samreklos ciskris zarebi,
iseTi rxeva gaaqvT frinvelebs.
quCis boganos, gzebis abezars,
Cemi samSoblo ras mominelebs.

sadac qedi qeds damuqrebia,


Tu gaCenila kacis nasaxi.
Rrubeli Relavs, Zirs qarbuqia,
da saqarTvelo mainc meZaxis.
176
niko samadaSvili

***

armazis kerpi daRmarTs dahyva pitiaxSebiT,


TeTri raSebis TqaraTquri mTebs ayruebda.
bagineTs irgvliv gars uvlidnen tura bavSvebi,
viRac warmarTi qarTlis zegans gadahyurebda.
sveticxovelis zarebs rekda SeSlili mnaTe
da warmarTebis danaxvaze kioda, TrToda,
taZari idga wmindanebiT ganaTebuli,
Svelas da nugeSs beddaclili viRacas sTxovda.
armazis kerpma sveticxovlis kari SeaRo,
da RvTismSobelma aitaca xelebSi Svili,
iloce mgzavro, panaSvidi RmerTma Segargos
da bagineTTan dagenaxos kalo CaSlili.
kerpma aanTo kelaptari da xats Sexeda,
pitiaxSebi daitiSnen Tavis raSebiT,
oh, ra Znelia warmarTebTan ase Sexvedra,
o, am cxovrebam ase icis gadamlaSeba,
kapadokeli qalis Tmebi dakocnes yvelam,
yvelas undoda jvarze dawnul Tmebis ambori.
zecaze hquxda RrubelT qari da cisartyelas
tots ukocnida gaSmagebiT civi gombori.

SemobrZaneba
aisis Suqi aimRvreva mTis lurj TaRebze,
mercxlebis gundiT gaimseba diskoTa Weri,
daaTendebaT saZne urmebs orRobeebTan,
yanaSi mayruls SemosZaxebs mamali mwyeri.

WaRara biZa gzas moiWris venaxisaken,


SaSvi nuSidan Winkis darad daiWaxWaxebs,
mindorSi kidev gaielvebs saxnis sakveTi
da mze kiviliT wuTisoflis kars SemoaRebs.
177
leqsebi

* * *

me vici mxolod Seni nugeSi,


exlac Caudis iveriis kvlebs,
maxsovs wiwamurs ro SeeSinda
Tan frinvelebma ros daikivles.
exlac atyviaT alali sisxlis
sxvili wveTebi daRvremil foTlebs.
sadRaca bRavis leqsis naxiri,
SeSlili beri ki xuWavs Tvalebs.
baraTaSvili dagtiris xSirad,
STenili Zvlebi wivian qarSi,
maradisobas gauCndi Wirad,
da leqsebs vwveldi Rame avdarSi.
moangariSeT vmuSaob qsanSi,
Tan simwarisgan vikvnetav tuCebs,
Tumca ra vuyoT, Cemo mgosano,
Senc mosamarTleT iyavi duSeTs.
aseTi aris xvedri im kacis,
vinc grigalebis simRerebs moyva,
da viT beRuram akaciaze
obobasaviT gaxlarTa glova.
netav gecocxla, erTi menaxa
Seni Tvalebis fiqrebis Wavli,
ro Seswrebodi albad Cem leqsebs
`iveriaSi~ damibeWdavdi,
gadamarCendi quCebSi gdebas,
loTobiT aRar daviRlebodi,
da Tu poetaT ver vivargebdi,
SikrikaT mainc geyolebodi,
an gavyididi Sen `iverias~,
is xom leqsebze mdidari ari,
SemovZaxebdi rogorc iremi
Seni mSvenebis uiRblo dari,
mogiyvebodi saRamo xanze...
178
niko samadaSvili

Sexvedrebidan...
amayi Subli, mediduri, kvamliviT saxe,
Zvel, gamxdar xatebs Crdils Seavleb, rogorc Rrubeli.
mogagondeba, rac warsulSi gitrabaxia
da siymawvile wignsacaviT Caoxrebuli.

ixuvlebs ezo da, kibezed amova vaJa!


Tan daWriliviT Semoiyvans gulkvdar mindias.
Rame, saxls da gzebs daecema ise erTbaSad,
rom sicocxleSi ase erTxel Tu gitiria.

Sen, daRlil stumrebs, waukiTxav `bindis mzgavs sofels~...


wveTwveTi cremli axaluxzed daqviriTdeba,
sadRac, kldeebTan grigalebi dasclian Tofebs
da didi vaJa Svlis nukriviT aqviTindeba.

fiTri gadagkravT, savarZlebzed gadaeSvebiT.


maRal simSvides ase SeSlis gveliT misnoba.
rveuls daxurav. ainTeba cis panaSvidi
da darwmundebiT, rom leSia maradisobac.

gahyvebi gareT, Caacileb ganTiadamde.


saydrebis gaswvriv afrindeba CxikvTa krebuli.
ukan dagrCeba Tmebdawnuli wisqvilis Rame
da, siymawvile wignis ydebzed Caoxrebuli.

Seni magida svel mindias dauwyebs cqeras,


moagondeba: tye, sinaTle, ca, frinvelebi.
gaxsovs mindiav, ro yvarobdi qaliviT sivrces
da swyevlidnen xalxTa svindiss Seni Tvalebi.
179
leqsebi

simarTle
vin misca poets an ufleba, an samarTali,
rom daemduros am Tvaluwvden kacobriobas,
an gaebutos bnel fiqrebiT SemokvarTuli,
da daemzgavsos Zveli boslis xnier obobas.
TavSi qva ices, rogorc unda warmarTos bedi,
Tu riJraJebsac zurgs Seaqcevs, moiRrubleba,
aseTi kaci iyuryutebs xriok qediviT,
rogorc cremlebiT moqsovili qaris Tqmuleba.

* * *
dRes Sens saflavze aRar modian,
mogvebi, SubliT ro hgavdnen xeTebs.
Sen ro waxvedi, ase mgonia,
mTeli qveyana Tan gaixvete.

keTilo, Sen ro Wmunva gadamde,


arcki vumxeldi binddara velebs
da ginaxavdi ganTiadamde,
gulis ubeSi mogrovil cremlebs.

geyureba?..
ras mihqarav, Senc ar ici,
Senc ar ici, sad midixar...
nuTu dRemde ver Seicne,
kacaT gaCndi vigindara.

ras wrialeb, an ras Rnavi,


xom dagcines bulbulebma,
rasac exla swer da jRabni,
Tu ggonia Txuzuleba.
180
niko samadaSvili

me da Tvalebi
wuxelis Seni sizmrebi vnaxe:
xSiri baRebi, bodva mgosnebis,
gadaburuli palmebiT Rame
da odnav sveli kviparosebi.

rom dageZebdi foTlebi mixvdnen!


miTxres: vardebma cqeriT daRales,
Zlivs CaeZina... mtredebic dasxdnen
da niskartebi frTebSi damales.

Seni cremlebi gulSi melaga.


maxsovda: sio, alersi, Tmebi...
eyara irgvliv, dioda yvelgan
foTlebi, tba da xrizantemebi.

gulxeldakrefil Zeglebs eRviZaT...


warwerebs sTvlida Sadrevnis cvari.
xeebs sibnele ZlivsRa eWiraT,
hquxda CanCqeri _ baRebis zari.

gaTenda ucbad... amwvanda are,


agrilda, bzis qveS gaCndnen Crdilebi.
me vnaxe: Seni sizmrebis Rame
da, ro yofilxar is adgilebi.

* * *

qars mTvaris Suqi wuTisoflidan


wylis totebiviT gadaewia.
181
leqsebi

is daibada mxolod imitom, rom


arasodes ar momkvdariyo
gavxedav... qveviT qvatalaxa saukuneebs,
xeobebs janyi gaeyreba xrColviT, nafaziT,
sivrce sivrcezed aiweva, aswevs ukuneTs
da gamoCndeba lalmownuli cixe-darbazi.
Semova SoTa! Semohyveba Tan avTandili!
vezirebs yadri SeSurdebaT, bedis valalebs.
`vefxistyaosans~ daecema Tamaris Crdili,
Crdili zangebma zRvis navebiT ro gadamales.
varZiis banzed avardeba riTmebis Tovli.
sanaTurebi aanTeben brolis striqonebs.
ydebs mozvavdeba Sairebis Wavlis livlivi
da saqarTvelos veRaravin daipatronebs.
qajTa simagres waawydeba faskunji qari,
muxlmoyril poets dedofali guls Sehpirdeba,
asmaTis cremlSi gamoCndeba Tmebi Tamaris
da rostevani ymebiT moymes gaekideba.

SubebiT zecas yavariviT gadaglijaven,


lomebis jogi win Semoyril mgzavrs gaabrazebs.
gavxedav warsuls: wlebis oCxebs, zamTars, Wilyvavebs
da miwis pirzed datanebul tial darbazebs.
diado SoTa, rom scodnodi uiRblo dantes,
Sens rxeul miwas beatriCes mziTvad miscemda.
albad, rodesac ase mZlavri cecxli daanTe,
grZnobdi sawuTros oTxiv kuTxiT icimcimebda.
amboben: xSirad Camodixar mtkvarze SveliviT,
usazRvroebis Suqi dagdevs leqsTa naTlias,
da gagondeba: Sambi, sio, tbebis giSeri,
sadac nestanma Senc beWdebis Tvlebi gaZlia.
roca samSoblos urdoebis jiriTi hklavda,
rodesac wamlaT ver naxavdi veRarcerT mgosans,
maSin aTasi monRolebis Tari ukravda!
da Temurlengi damReroda `vefxistyaosans!!!~
182
niko samadaSvili

vin icis, ramden... saukuneebs gadivli kidev...


iqnebi, sanam ixmaurebs wuTisofeli...
Sen unislebo ukvdavebas moinarikleb
da ikaSkaSeb, ase marad Cauqrobeli.

mousvenroba
bindebis weva ankesebiT SuadRis tbidan,
mtkvarze yanCebis yru yuryuti gariyul tivTan,
mkaTaTvis stvena saRamoxans daburul tyidan,
cidan frinvelTa budeebSi kvlav gadmotvirTva.

Ramis nafazi, mTvaris Suqze ZaRlebis yefa,


CaSlili Znebi, migdebuli kevri, arnadi,
alionze ki mercxlis frTebiT aisis krefa,
da wignis ydaze... ici biWo, rogor miyvardi?!

Seni qaragma
iqneb rogorme guli gaxurdes.
mTvarem yelqveviT Segikras Rili.
qarSi Wandrebi kvlav axmaurdnen
da xeivnebSi dayaron Crdili.

SevxvdebiT baRTan ridebiT, dardiT,


sad SaSvis xmaze SegSinebia
da mogiyvebi: rogor miyvardi
da Sen sizmrebSi ro mZinebia.
183
leqsebi

xandisxan gxedav
mTvareuliviT dadixar mudam,
mTvaris sinaTle gidevs ubeSi,
Sen yvavilebis simReriT sunTqav
da naZvebisgan ginda nugeSi.
xan gascqerixar mTis kenweroebs,
mihyvebi, sadRac ucao dablobs,
stoveb kldeebze irib warwerebs:
xalxs Cemi codo ar daabraloT.
cili ar dasdoT, radgan odesRac,
adamiani mec xom miyvarda.
es iyo winad, ros aReb Rames,
zars qariSxlebSi xma daekarga.
iqneb, iq guli yinvebs moecva
da gulma zogi gadaitana.
iqneb qristesac moswyinda locva
da angelosebs dautatana.
beddaxuruli dadixar mudam,
mTvaris kriali gidevs ubeSi!
naZvebTan ginda idge sulmudam,
da msxmoiare naxo nugeSi.

* * *

is, ganTiadis win dabinddeba!


wava, daswyevlis miwur adaTebs!
zecisken zeca gadafrindeba,
zecazed zeca gadaanaTebs.
184
niko samadaSvili

dausabamobis xilva
cis aivnebSi mimovidodi, RvTaebriv gznebiT, dauzarebliv,
msoflios mxridan, geyo _ miZaxdnen xmaCaxleCili boxi zarebi,
iq sicivea, Wirxli, burusi, daTeTqvil filtvebs vin dagiamebs?
Tumca sawuTros gaRmac ro moxvde, mainc Sexvdebi adamianebs!

Rrublis svetebi qalaqebs hgvanda, Sors planetebis jogi yioda.


guli iwoda da Tvalebidan nelTbili kvamli amomdioda.
irgvliv usivrco siCume idga, TiTqos TiTebi dabla mcvioda
da elvareba am wuTisoflis Txel kamarebSi gamodioda.

sasaflaosken, TaRmodgmul karebs, mkvdrebi adebdnen mZime


urdulebs.
warmavaloba aniavebda maradisobis yviTel bululebs.
buda da qriste gamomcqerodnen, gamoerekaT qvevidan velebs,
Cem nafexurebs gamohyolodnen da qalebiviT miqnevdnen xelebs.

da moveqeci iseT wyvdiadebs, sadac sinaTle odnav ereva!


sadRac mtredebis gafrena iyo da RuRunebda qveyniereba.
ar vici risTvis?! magram xandisxan maRla viwevdi fexis
cerebiT,
TiTqos vamCnevdi, ro Tendeboda da laplapebdnen Sors
sivrceebi.

damSvidobeba
cacxvebis Srials, Cven xSir samyofels
mivlen yvavebi da dascineben.
me, saqarTvelos wynari soflebi
ZaRlebis yefiT gamacileben.
185
leqsebi

poetis locva
saRamo aris, taZris kari isev Riaa.
kandlebze mZimed kiafoben wvrili sanTlebi,
Cumi qviTiniT wmindanebi cremlebsa Rvrian,
Turme CuqurTmebs qvaze swnavdnen aq qarTvelebi.

RvTismSobels RviZams, akvnis rweva ismis da ismis,


xelapyrobili poeti ki locvas aRadgens,
gareT cacxvis xe sarangiviT qeSaT sisinebs,
zarebma rekiT wuxel Rame rogor daRales.

loculobs kaci, da avedrebs daRupul leqsebs,


diax odesRac isic enTo sanTlebis daraT,
is daRmuoda mtkvris napirze verag dantesebs.
mTel sicocxleSi mxolod erTxel gamoidara.

exla ki, xedavT taZarSia da muxlmoyrili,


maTxovariviT mZle macxovars misCerebia,
RmerTi sad budobs, marad zeca gadatixruli,
aw es xatebi Cumi locviT raT iTvrebian.

warmarTs SemindeT, Tu sibraluls kidev atarebT,


Cems siymawviles Tqven gavedrebT _ fiqrebi swuxan.
Rame Camodga, simSvideSi elavs taZari,
da akvnis rweva kidev ismis trapezis ukan.

moxuci mnaTe taZris ukan sTvlems da CifCifebs,


TiTqos samreklos mwuxarebas Seuvercxlia,
balaxze scnobda diliT qristes fexis nabijebs,
Turme qristesTvis erTxel Tmebic daubarcxnia.

taZris ezoSi isev RviZamT aswlovan xeebs,


mnaTe butbutebs, xan pirs aRebs rogorc jafara.
ager sarkmelSi Rameebma Semoixedes,
da RvTismSobelma yrmas mandili gadaafara.
186
niko samadaSvili

iloce, Zmao, ase Cadi kubos ficramde,


ltolvils, gandevnils aba meti ra dagrCenia?..
ra unda geqna, ubeduro, gzac ar icodi,
madloba RmerTs, rom macxovari SemogeCvia.

bagineTi
gaWrili klde da SeRmarTebi viwro, pirquSi,
raSebis xviTqi, TqaraTquri, buRis namqeri,
darbazebidan gamoWrili WaRebis Suqi,
bindi sivrceSi gamWvirvale Rrublis naqeli,
pitiaxSebis qalwulebis cekva marmaSiT,
kerpebis taSi _ asxletili CuqurTmis varays,
wre mandilebiT mooWvili lxinis arSia.
niSa xarebis Cumi Tvlema qveviT sayarze.
Seryeul ZeglTan warmarTebis xvewna, vedreba,
sadRac samreklo, alewili fiqrebiT beri.
Txel riJraJebis filaqanze Wandrebis yefa;
qandakebaTa apyrobili mklavebis tevri,
armazis risxva da Subebze stvena qarbuqis,
qadagis Tvali atuzuli senakis karTan.
wowola qedis sivrceebis sxvenze Cabuqna,
pirqve damxobil bagineTTan aRTqma warmarTTa.
Zevaxis guli _ salamurze dakruli TrTolva,
gamofxizleba Wabukebis, armazis rokva,
sasaxlis Weri, vardisferi kedlebis sunTqva,
mTvare bindebSi ganabuli zecis rokiviT.
187
leqsebi

Sadrevanis simRera
saRamo xani zarebs rekavda,
Jruantels hgvrida cas xmis siame,
is, ki sakuTar cremlebs krefavda,
rom ar enaxaT adamianebs.
mindvrebs, gorakebs nisli scemda frTebs,
rom pirquS mgzavrebs gza areodaT,
is uZaxoda daRlil frinvelebs
da, bans varskvlavTa klde iZleoda:
gaCerdi, kargi, droa, gatvrindi,
gzebis simunje mainc ikmare!
is bnel grigalebs kidev ustvenda:
uTxariT miwas, Tu mimikarebs.
es dRe, es Sara, sad Semokldeba,
ra dalevs mgzavris mdore ocnebas.
Cemi simRera da ukvdaveba,
albaT, Jams Semdeg ecodinebaT.
Tu mogerios odesme cremli
wyevliT davsilo usazRvroebav,
gadamirCine is, Cemi mrevli,
vinc ucqeroda Cems myudroebas.
vici ityvian, rom svel Rameebs,
is riJraJebmac ver gamohglijes,
is ucinoda pirquS napralebs
da suleliviT sTvlida nabijebs.
erTxel, sinaTles gamohyva zizRiT,
sofels waawyda, avdari iyo,
win daexeda, Turme nu ityviT,
es dedamiwa gamomdgariyo!
da... Sereoda isev Rameebs...
bedi gamCeni lanZRviT aeklo.
aq ki, ymuodnen TeTri ZaRlebi
da mowyenili idga samreklo.
188
niko samadaSvili

gaxseneba
mogagondebi kviraZlis xanze,
Zalas daitan, moikref Rones...
iman, raRa hqnas, visac am qveynad,
sul rom aravin ar moigonebs?
is marto iyo da Senc xom ici,
binac ar hqonda sacodavs, vgoneb!
amboben: Turme, iyo avxorci
da ucqeroda cisfer gogonebs.
is iZinebda xSirad am saxlTan,
egdo notio gzis anabara;
is qariSxlebis lanZRviT CaZaRlda,
rogorc namqerSi Citi _ patara.
magram... odesRac mas hqonda guli
xma Semomqmedi, cecxliviT tvini,
is vulkaniviT sul gugunebda
da win efina fiqrebis zvini.
is aRavlenda locvebs bindisas,
o, ise rogorc icis gangebam,
ra vuyoT, didxans veRar irbina,
mohkla abuCad bedis agdebam.
da, daiRupa Tebervlis Rames
quCaSi, WoWSi, Zvlebis amara...
diliT loTebma lanZRviT damarxes,
rogorc pirutyvi, rogorc meZavi.
da me ra miWirs... Tmebs ro gaiyof,
gagaxsendebi Senc da gogonebs...
o, iman ra hqnas? vinc marto iyo
da sul aravin ar moigonebs?..
189
leqsebi

Sesandobari
...asea, ase, roca hqreba eg siymawvile,
samxris WiSkarTan yvelaferi leliviT tydeba.
ucqeri: mindvrebs, baRSi Sexval _ nair yvavilebs
da es oxeri araferi ar genatreba.

ra SegiZlian, gana mudam giSvelis tvini,


an da anTebul kandlebis win wuwki misnoba.
exla dadixar uban-uban da xalxs SesCivi,
ra vqna, miyvarda: leqsi, ca da maradisoba.

ra WiraT ginda, yvelam Senzed ilaparakos,


gaqon, gadidon, iWoraon, ibaqibuqon.
ar girCevnian, ise Cumad gadaikargo,
rom Seni bina meezovem lanZRviT daluqos.

asea, ase, roca qari Cadgeba xolme,


darweul xeebs feri didxans ar ematebaT.
dadixar marto, ici Ramec aRar gabrkolebs
da mainc qveynad araferi ar genatreba.

gandoba
Cadgeba dardi Cems filtvebSi, rogorc zamTari.
tans autydeba civi JrJola, viT tyis yvavilebs.
movubrundebi Rames, vetyvi: aba, sad aris?
Sen rom yvarobdi amas winad Cem siymawviles.

`is davmarxeo~ _ Camkravs Rame da Sewuxdeba.


Sors, varskvlavebi daiwyeben cvenas sivrceSi...
poetis gulzed SegiZlian igrZno Sexeba,
Tu gitiria, an avdris qveS, an siciveSi.
190
niko samadaSvili

elda
rogor mindoda alersis nami,
o, ise rogorc uyvarT yvavilebs,
rogor mwyuroda, rom erTxel mainc,
Senc Caxveodi Cems siymawviles.

Sen miyurebdi qeSad, undoblad,


mewoda guli cecxliT, varamiT,
beds fanjris Suqic aRar undoda!
sul araferi, sul aRaravin!

ilaj gawyvetil sicocxles, gana


kidev SeeZlo vismesTan misvla?
Sen, Cemi cremli ar dagenana,
cremli Sens axlo damdgari nislaT.

daswyevlos RmerTma, Ramea grZeli!


iq, mainc RviZavT jiRa napralebs!
Sen Cem leqsebSi SiSi igrZeni,
SiSi romelic Rupavda Tvalebs.

rwmena
Ramea. mival sul martod marto,
Cemi fiqrebi mkvdar gulsa floben,
da asasebi _ quCis martvilni
kacobriobas yarauloben.

varskvlavis SuqSi hkrTis sakmeveli,


mTvare samyaros sanaTursa hgavs,
da dedamiwa am sarkmelidan _
bariT gadmoyril qviSas da nagavs.
191
leqsebi

nawyvetebi sinanulidan
miyvarda winad: Tmebis siTbo, sizmris Cveneba
da okeanes simfonia, molodini da miCereba.

da erTxel, roca gadamiWkna vardiviT guli,


kans SerCa: sisxli, Cumi sevda da sinanuli.

vwuxdi, sicocxle netav risTvis daminafotes,


Tumca ambobdnen: ase gindaT fermkrTal poetebs.

ar iyo, ara, Cemzed ufro ubinadari,


ramdeni dagrCaT, momakvdavno, gasacinari.

krulva
amodi. vardebs ver dagaxvedreb.
bedi, xom mainc Sen ar gjeroda.
amoxval, getyvi: aba, daxede,
is vinc SensaviT itanjeboda.
da mere rogor! neta genaxa,
damwvari saxe, konkebi ecva,
erTi meleqse Tqvenc SegenaxaT,
iqneb imasac swyuroda zeca.
mgzavri mogvismens, gzas gaagrZelebs,
gaxedavs Saras uzrunvelobiT,
borcvs ro gadivlis, Caiqnevs xelebs
xepruli zizRiT da uzrdelobiT.
maS ra ggonia?! asea mudam...
Sen mainc modi, Tu gind dasaviT.
giambob: rogor ucfaT damunjda
da martoT iyo udabnosaviT.
192
niko samadaSvili

palmebTan
imRere kargo da daminame
cxovreba mudam uSinaarso,
imRere, sanam myudroa Rame,
sanam grigalebs sZinavT Zvirfaso.

wavideT sadme, Sors davesaxloT,


iqneb, es Rame iq ar moSavdes,
lurji mindvrebis gafrena vnaxoT,
sad zRva talRebiT swinwklavs laJvardebs.

Cem binis karebs viRac SeaRebs!


me saqarTvelo mainc memduris.
imRere, droa, palma Srialebs
da yaCaRiviT RviZavs beduins.

mzrunveli Tvali
imas mixede mzeo amaRam,
visac yinvebSi Crdili efara,
upatronobiT ro daiRala
da Tvalebs ZilSi gamoepara.

futuro Zvlebi tanSi uyria,


sulSi Rvivdeba qarebis Tesli,
imis fexis xma, Wmunva, yvirili,
mxolod gafrenil Rameebs esmiT.

mixede, wadiT, oRond amaRam,


sanam Rrublebi gaSlian kalTebs,
mere ki TviTon, Tugind dasabams
cremlebis SuqiT gadainaTebs...
193
leqsebi

wowiali
RamiT gadavye qalaqis quCebs,
Semxvda meZavi, sTvlemda ludxana.
gvianRa aris, nuRar CurCulebT,
me gavverandi, Tu es qveyana.

gesmis? fiqrebis dido xmeleTo,


kmara ocneba, sadRac wavedi,
rom Semxvedrodi, icode, RmerTo,
ase CemsaviT Senc gawamebdi.

raRaT velodo maiss an ivniss,


xval mec bindiviT Caviwverebi,
STamomavloba me ras momZebnis,
an vis raT unda es nawerebi.

SfoTi
Sen verasodes ver moisveneb,
an roca gZinavs, eg ra Zilia?!
icode, vinmem Tu gagixsena,
is jadoqrebis mogzavnilia.

* * *

mamaCems davrCi biWi oboli,


me mzrdida verxvis foTlebis taSi,
rogor miyvarda Cemi samSoblo
da weroebis Zaxili caSi.
194
niko samadaSvili

warwera
mze gadioda cas boraniviT.
tyeSi SiSveli qari hkioda.
leqss iZaxoda xidan yorani,
qriste mosCanda saiqiodan.

Zvlivs vamSvidebdi moqancul Citebs,


Tvals miSterebda warmarTis locva,
lodebze ijda giJi poeti,
kvnesoda mTebis yru garemocva.

dafleTil sxeuls, daRalul fiqrebs,


axsovdaT mxolod sicocxle mkvdari.
sadRac eSovnaT kubo jibgirebs
da mieweraT zed Cemi gvari!

terfi da Jruanteli
sivrceebs gavye, angelozi tyloSnida zarebs,
vfiqrobdi: sadme movisveneb, simReriT waval...
ucbad! wavawydi xmagakmendil gzas da Semzara,
fexqveS yviroda: mgzavro Sesdeq, dedamiwa var!

liaxvs
Sen jiqans swovdnen qarTlis Crdilebi,
Sindiselebi sTxridnen Rrma oCxebs,
tanas boloSi Sens xmas varCevdi,
roca WalaSi vudeqi xborebs.
195
leqsebi

aravis erCis
is boganoa, xval Semoivlis
da gamagonebs mwuxar arias.
imis Rimili _ dila zafxulis
quCebis vnebiT gadamwvaria.

xSir siaruliT, TiTqos Jins iklavs,


ukravs da sadRac gaiyureba!
ver miuxvdebi: mTebma moxibles,
Tu laJvardebis ucnaurebam!!!

yvelas gaurbis, uyvars simSvide,


TiTqmis Tvalebi miwas daadno,
iman ar icis sevda SimSiliT,
is yinulia, civi udabno.

is xan Rameebs uTevs qariSxals,


Tumca mindvrebi `Zilisguls~ sTxoven,
is xan anTia maSxalasaviT
da xan bindiviT elis beTxovens.

da agondeba is soflis lxini,


sadac uyvarda tanwvrili gogo,
uyvarda imis morcxvi Rimili
da mere rogor! oh, mere rogor!..

* * *

Seni Tela xom aRar Srialebs,


dabindebisas awydeba fanjrebs,
avdrebi xSirad Zlivs abruneben
da waqceul xes didxans anjRreven.
196
niko samadaSvili

nayar-nuyari
(masalebi erTi leqsisTvis)

amomiZoven mdore Tvalebs bneli qarebi.


qars mTvaris elva samyaros ukan
wylebis SuqiviT gaduwevia.

sadRac, bindebTan SeaCerebs imas namqeri,


vinc samyarodan simRerebiT Camoirbina.

ielvebs mZlavrad TeTri kubo, yru TviTmkvleloba


da cisken ucfad kometebi zars darekaven,
rom dedamiwa Rame SiSiT varskvlavebSi ver Sediodes.

amovimRereb da am simReras,
Tan amovatan axalgazrdobas.

nuTu Cemi gvari, Cemi winaprebi, imitom


varjiSobdnen, rom me warmovSobiliyavi???

* * *

Smagi sicocxle RvinosaviT gamomneldeba.


jandabas, gzebze wvimam WoWi gaaZlieros,
de, dedis mware da tuCSeSlil sacodaobam,
zecidan zeca yovel Rame aTvarielos.
197
leqsebi

* * *

udabur tyeSi movxvdi, Ramea,


xeTa wverebi eZeben mTvares.
ukun sibneles qarafi RoRnis,
qarebma mTvare Tu moipares.

TiTqos nadiri faCunobs sadRac,


ase mgonia, mova da SemWams.
mdevebi svamen Cems sadRegrZelos,
Seeqcevian kacis SeWamands.

davZrwivar, bnela, naZvebs vexlebi,


dasaqcev biliks ver mivageni.
eburtyuneba nislebs xevxuvi
da macivdeba, vatyob, bageni.

es martooba am tial tyeSi,


vici, rom kargs me aras miqadis,
bulbuli ustvens sadRac tyemlebSi,
da mwvane ali wylis pirze dadis.

dadis da Cemsken uWiravs Tvali,


xan Tmebs gadiyris zurgze siciliT.
neta vicode, ras damabralebs,
me Sav fiqrebiT galiclicebuls.

aswlovan muxas me Tavs vafareb,


vTxov, rom fuRuro damiTmos mainc,
afTari Rmuis gaafTrebuli,
da mepareba alqaji daniT.

aRar Tendeba, fiWvebic dawydnen,


fexze dgomiT da Cemi lodiniT,
ra vuyo exla, RmerTi gamiwyra,
TiTqos miwynarda RmerTis qloSini.
198
niko samadaSvili

aiss moiTrevs Citebis gundi,


albaT am tyidan gaval mindorze.
sicocxlev, iqneb kvlav dagibrunde,
da xavsmodebuls Seminde droze.

* * *

karis venaxSi papa baravda,


atmis xeebi iwevdnen kalTebs,
Sengan Sevitye ra yofila tuCis badagi,
rTvelSi yurZniT rom amivsebdi lamaz kalaTebs.

aluCis xeebs migzavnidi rogorc Sikrikebs,


mTxovdi wirvaze movsuliyav da damecada,
me Sens TvalebSi visworebdi Tmas da kikinebs,
sada xar, sada?..

Talxi gacvia, Savi natis xelTaTmanebi,


xan siymawviles Tvals Seavleb da atirdebi,
Sens fanjarasTan aRar RviZavT iasamanebs,
rogor binddebi...

da Tu Semxvdebi, ar gakoceb, icodes RmerTma,


rom Cemi Wmunva, an simTvrale ar gadagedos,
papas venaxi, gogo, wamarTves,
o, meSinia, rogor gagendo!..
199
leqsebi

baRi
baRi bneldeba. xSiri foTlebi
CamomZaxian suyvela erTad:
mudam rom gverdiT ar gveyolebi!
mogvwydi, gagvSordi, ra dagemarTa.

Suqi mTvaridan mogavs saflavebs,


warsulis dardebs, bilikebs vfuCqni,
wylis pirTan, raRac SiSiT kankalebs _
wleb dagvaluli askilis buCqi.

ra vqna, mivdivar, siCume mefobs.


hqreba simSvidis es arCevanic!
iqiT qalaqis guli boboqrobs
da RriancelSi swvims Sadrevani.

* * *

visac sicocxle RvinosaviT ereoda


da mwuxareba veRarafriT moilogina.
qvesknels Semasxi mSobelo miwav,
Tu kidev Sensken gamovtrialde.
me mxolod frinvelebi meguebian.
an da ra unda moigonoT Cem cxovrebidan?!
is rom sicocxle sul fexdafex miwyvetda ilajs?..
200
niko samadaSvili

* * *

kodmanis kldesTan warmarTebi isrodnen isrebs,


da bagineTis aRmarTebze hqrodnen raSebi,
armazis kerpTan qalwulebi misrialebdnen,
SesawiravaT rom mohyavdaT ToTo bavSvebi.

sxeulis kvamli ayrolebda mTel aremares,


Tan frinvelebi wivwivebdnen sacodaobiT,
viRac qurumi RiRinebda Tarze simReras,
kacobrioba daRlilia mataocobiT...

gzebi, quranis TqaraTquri, Rame, sanTlebi,


mindvraT balaxi gaTelili da namiani,
pitiaxSebi Rrialebdnen, sisxliT davTvrebiT!..
aseTi iyo da iqneba adamiani.

* * *

Rvinis sardafSi, anTebul kvarze,


hyidda Zvel perangs erT xeladaze,
gamodioda da mTeli kvira
gul amoskvnili tiroda gzaze.

imas sikvdilic ar Caacecxles,


kuboSi kidev natrobda sikvdils,
is ar cekvamda fexis cerebzed,
arc yurs ugdebda epoqis Widils.
201
leqsebi

* * *

is xom RvTismSoblis sizmarsa hgavda,


rogor damTavrda?..
moukles mama, moukles deda, daRupes kera...
imis simRera,
gadaedoT Citebs, beRurebs, WalaSi gvritebs,
vin daitirebs?
hkiTxeT baRnarebs, da Tu gindaT, samreklos mtredebs.
o, rogor hgavda yaryara gedebs.

usuraTo
RmerTebs abamdnen xis qveS TokebiT,
xalxze iwevdnen Turme sawylebi...
qveyana iwva gayril xiStebiT
da yornebiviT Cxaodnen wlebi.

sionis zarebs kvlav mZimeT rekdnen,


usarvazebze cvioda sevda...
mtredebi locvebs Cumad kenkavdnen
da RvTismSobeli yru gzebs misdevda.

bavSvebi dedebs eZebdnen sadRac,


iRrubleboda ca da kamara,
udabnos bers ki yelgamoRadruls,
mTeli samyaro gamoepara.

* * *

is rodi hkrefda iebs siciliT,


mxolod hkocnida TiTo Reroebs,
me ki, martoka cremlebdaclili,
vumzerdi cacxvis did kenweroebs.
202
niko samadaSvili

* * *
gageRviZeba datanjul poets,
Zlivs gaixseneb, visac uyvardi,
ver warmoidgen raT migatoves,
raT daibeni da aZagZagdi?! _

gadaswev fardas da scenis nacvlad


Tavs amohyofen aragvis qvebi,
Senzed samZimars gaavrceleben
sanTlebis Suqzed aWrili mkvdrebi.

gulwasul dedas karebs gauRebs


yru mewisqvile Wraqis kiafiT,
TeTri nagazi Crdilebs SeRrinavs _
ai, keTili bedis kriaxi.

bindi
Sebindda irgvliv, tyem CaiZina,
berma senakSi Caaqro Suqi.
gareT jorcxenas raRac ewyina
da aiwyvita Tokis yulufi.

qarebi daswvdnen gadayril vardebs.


qedma ki, sadRac Sehyvira lomiss.
xval, albad, aRar gaavdardeba,
zecaze TeTri Rrublebi modis.

* * *
xeoba mosCans, midixar, krTebi,
Sen rom hyvaodi, aÁ , is mTebia.
dRes ki ras vxedav, WaRara TmebSi
Cemi dumilic CagTeTrebia.
203
leqsebi

odesRac axlobels
didi xania ar menaxe kdemamosilo,
Tumc Tanatolebs mudam raRac pranWviT xvdebodi,
movel, gewvie, taxtzed ijeq, rogorc basila,
naxarS xorcis wvens madianad icoxnebodi.

Seni meuRle Tavs giqnevda, rasac bodavdi,


fanjrebs giRebda, rom gesunTqa ufro iolad,
enas giyofda quCis mxridan giJi bodleri,
Senc CaZaRldebi _ mogZaxoda _ Zunwo, Ciorav!

mitatanebdi: Sen loTi xar, me ki doqtori,


gjeroda, mTvare SenTvis Turme kvercxebsac dasdebs.
davbrundi Cumad, migatove kaci-godori,
da saqarTvelos vayolebdi lalisfer dardebs.

* * *

ori xelada Camogvisxes xidisTauri,


Tan ficulobdnen, unakloa, sufTa, RmerTmani!
mze cis diskoze miirwevda gaSlil mklavebiT.
miwa rCeboda, rogorc jvarcmis Savi dedani.

sionis zari sqel Rrublebis qveS axvelebda,


gulSi eZinaT wminda ninos Sefrenil cremlebs...
mkvdrebi civ sivrces mihyvebodnen da, gzad xandisxan
qveynierebis koSkebisken iSverdnen xelebs.

zedaSed gvqonda miwis wveni gudamayaris,


aragvi sCqefda, laJvardebis saTaves yofda...
sad ar gindoda, gaismoda Cveni yayani,
magram Cvens gulebs, aba, vinme Tu yidulobda?..
204
niko samadaSvili

sinanuli
ortota qari Caqolavs TaRebs,
im kvals gadaSlis, Cven rom viareT.
ramdeni SfoTva vurigeT naRvels,
RmerTo! ramdeni vimgloviareT.

ici, sicocxles rom yovel diliT


vSanTavdi Cemi cxeli TiTebiT?
Tan mitacebda eg Seni Crdili,
Crdili dawnuli jvarcmulis TmebiT.

Zili wamebad gadmeqca, dedav!


veli im dReebs, rom gavtialde.
qvesknels Semasxi maradisobav,
Tu kidev Sensken gadmovtrialde.

Cemi gaCena miezRos cecxlad,


visac es Cemi iRbali marTebs,
TiTqos es guli amourecxavT
RviiT da sarcxiT SiSvel warmarTebs.

waval, wamyveba usindisoba,


samyaro Cem qveS niadag mihqris.
miwidan xalxi gamocvindeba
SemoRamebul sivrceebs iqiT.

eklesiis win ilocebs gveli,


sakmevlis suni gamova gareT.
ramdeni SfoTva vasxureT naRvels,
RmerTo! ramdeni vimgloviareT.
205
leqsebi

atenis sioni
dasabams bolos aq tye budobda
pirquSi, rogorc amaoeba.
Sexizneboda mTebs qurdebiviT
gamoqvabuli da myudroeba.

sqeli nislebi mdored xrColavdnen,


yrud Wrialebda xevis anjama.
varskvlavni ise mosCandnen Rame,
TiTqos zeca CrCils amoeWama.

uflis naTeli dabarbacebda


gauTenari gzebis bolomde.
kerpebi Tvlemdnen gaRmiT borcvebTan,
Jams rom kiviliT Camohyolodnen.

dro iyo, roca bnel sasufevels


mdinare tana Caudioda.
saiqiodan wuTisofeli
rogorc mamali ise hyioda.

sadRac mRvimeSi enTo kandeli,


xelSi xatebi eWiraT Crdilebs,
mociqulebs ki, gardatnis kldeze
CasZinebodaT aRTqmiT daRlilebs.

warmarTTa Zvlebze idga taZari,


zeviT legenda mihqondaT mTiebs,
Zirs wminda ninos nafexurebi,
hgavdnen sisxamze mokrefil iebs.

viT ukvdaveba wyaro ankara


aciskrovnebda irmebis ferdobs.
qristem bavSvoba aq gaatara
da RvTismSobeli ugvida ezos.
206
niko samadaSvili

mosul SeTqmulTa naTel ocnebas


gumbaTis sveti gars itborebda,
moxuci RmerTis aq naTqvam locvebs
samreklo Rame imeorebda.

sionSi mrevlis teva ar iyo,


gareT galobdnen mwiri berebi.
jiRa cacxvebi idgnen yoresTan,
viT xanSesuli qaldevelebi.

CuqurTmebs taZris bani aepyroT,


elavda mTvare _ qurumTa oda.
mohqondaT jvari, Wraqebi enTo
da danaxvisze Woti kioda.

le... da sim...1
siyrmis karg dReebs rogor davSordiT,
ra yvavilnari darCaT riJraJebs!
xan mogonebiT davSoSmindebi,
xan ki zedaru gamaJrialebs.

xan zaris xmaze veZeb gvirilebs,


rogorc dafantul simRerebs velad,
xan Cemi bedi _ mwuxris dilegi,
Tvalis gugebSi Cumad mielavs.

gaxsovT, sisxamze sizmrebs ro vrgavdiT,


ZuZus ro vwovdiT cisfer aisebs?..
Cven xom gafrenil beRurebs vgavdiT
da torolebiT daxunZlul nislebs.

1
leo xaratiSvili, simon gongliaSvili _ niko samadaSvilis
bavSvobis megobrebi.
207
leqsebi

Cemi sofeli
gavxedav xvarTqlanarev orRobes,
ReleTa mwuxrSi Caxveul landebs,
mTis wveroebTan mixvetil Rrublebs
da xidis yurze Warmag nalbandebs.

totis dawyveta, tana nariyi _


roca vigoneb, faTfaTi msWvalavs,
rogorc Tvistomi ise vuyvardi
gvritebis frTebiT moWiqul Wadars.

rogor mindoda iq momkvdariyav,


durdRlo sicocxle ki qars waeRo,
qvebiviT damrCa gulis sayarze
Wadrebis bindi, kaklebis wengo.

uZravi taxti, walo, zanduki,


feriscvaleba, saflavze xili,
ambrianT oCas duqnis duduki
da galavanTan WraqebiT lxini.

pirveli TrTolva, rogorc SarbaTi,


etidan etSi iebis gube,
diliT Tivis qveS sveli baraTi:
`rad mwerdi leqsebs, rad daiRupe!~

aq barbaruka, iq niSxaniSxa,
kvernakis vake, ruxi mindori.
mTebze zozini soflis naxiris,
mdinaris gaRma veeba qori.

Citebis rokva bokro sabZelTan,


mkaTaTvis funjiT naxati wlebi,
xan rus Cxrialze Rame naZvebTan,
cicinaTelas Suqis wveTebi.
208
niko samadaSvili

Wotis qoqola Cven cacxvis Tavze,


Wraqis kiafi, saqonlis fSvinva,
kerZiT gasvrili jami Taroze
da Zveli saxli wisqvilis wina.

warsuls CamovrCi warsulis ferfli,


mtkvari ginebiT sadme gamriyavs.
rogor miyvarda Cemi sofeli,
rogor mindoda iq momkvdariyav.

bindi
samyaros bolos mze mosCanda, rogorc wertili
da me megona, es qveyana iq Tavdeboda,
raT sCanda zeca RrublianSi gadawewili,
an SeSlil poets RvTismSobeli ras dahyveboda.

vinc laJvardebSi muxlis CoqiT gadaipara,


frTxilad wamodga da gaswia, vin icis, saiT...
cis bans bindebi WerexiviT raze eyara,
an dedamiwa rad Carboda mTebSi mzesaviT...

dasabamidan gzebs mosdevda guldawyvetili


kaci, romelic sinaTleSic ar inTeboda,
sawuTros wverze mze mosCanda, rogorc wertili
da me megona, es qveyana iq Tavdeboda.
209
leqsebi

mokrZalebiT
Cemi samSoblo amrezili TvaliT miyurebs,
ra vuyo, movwydi, veRar vTibam mindorSi balaxs.
sulac ar vdardob, romel xramSi Camayudeben,
sanam RvinoSi Sevakvdebi viRaca jaglags.

vici, rom vgevar bnel Rameebs varskvlavdamarcvluls,


imasac vxedav, es sicocxle rogor SemaSra,
vin daminanebs, vin aiRebs xelSi sacecxlurs,
me vin Camatans am sivrceTa Tvaluwvden Saras.

netav icode, saqarTvelov, rogor miyvardi,


rogor vkocnidi Sens nawvimar vardebs, gvirilebs,
Sen ki gulidan, netav razed amogivardi,
nuTu odesme ar mixedav Cems SviliSvilebs?..

karebis gajaxuneba
Cems sakuTar Crdils wamovisxav zamTris RameSi,
gamoval gareT, myinvarebi locvebs momTxoven.
qari amixsnis: ro yvirian iq, samareSi,
giJi RmerTebi dasevian sawyal beTxovens.

gauxvev sadRac, amereva gza da goneba.


guli gadmoRvris Tvalebidan sisxlis sqel lavebs.
arsad arasdros me aravin ar meyoleba
da Cems mkvdar sxeuls Cemi xeliT davasaflaveb.
210
niko samadaSvili

* * *

iyo, icxovra, daberda, mokvda,


amboben, raRac kvali dastova,
iqneb wisqvilis qvasa kodavda,
da wrialebda mudam martoka.
iqneba swerda... Tumc sulerTia
genialobda Tu Tars ukravda,
vin icis gzebze ra daemarTa,
Tu jvarze garTxmul yaCaRebs hgavda.
aravin icis, sad gauxvia,
arc moixeda, saqme is aris,
xidze SeCerda, wyali xioda
da fexze sTvlemda Zveli taZari,
Sexeda taZars, undoda Sesvla,
rom gulamoskvnils eloca kidev,
magram SeCerda, kedlebs SebRavla,
da daekarga sivrceTa kides.

niko iaSvils
`...da Sen iq naxav dakargul grZnobas,
grZnobas RimSeSlils da gadareuls,
datanjuls mware axalgazrdobas
da TviT siyvaruls damWknars, daleuls...~

es striqonebi Sen gekuTvnoda,


es iyo Seni sisxli da wveni,
TiTqos locvebis tevri dagqonda,
zvirTebis sunTqvav... Wirime Seni!
211
leqsebi

damSvidobeba da sinanuli
Sen dagmarxaven bindebis lxiniT,
samreklo aSlis mTvlemare mtredebs.
dauSens wvima, Sors baldaxini
didxnas ikvnesebs da iCerCetebs.

futuro sxeuls gulis sizmari


SerCeba, rogorc golgoTis Txrili,
sisxlze Semxmari Zvlebis CinCxvari
da mogoneba nisliviT grili.

soflis wisqvilTan ru adiddeba,


quxili mTebSi Caisvris aCrdils,
Sen ki miwis qveS Semogagdeben
xeliRliaSi kubo amoCrils.

moiRrublebi, mkerdSi Caitvren,


frTxilad Cahyvebi uRran napralebs,
gamoRma gangeb mZlavrad damistven,
me ki am stvenas qars davabraleb.

wyvdiadi mZimed dauSvebs fardebs,


Sewydeba ferad Winkebis srbola,
suls SegixuTavs ZeZviviT dardi
da jojoxeTis pirqari xrCola.

dauxvev biliks zurg gatrusuli,


Tvals Segavleben qvesknelis wylebi,
win Cagivlian mkvdrebi krusuniT,
roca qvebs Soris wamogawydebi.

gvirgvins damadeb, rTvils mimamsgavseb,


zedmomkil dReebs didxans ijavreb.
pirqve damxobils sayvarel gvamze
qarebi tanjviT agaglijaven.
212
niko samadaSvili

`gareT gadayril nacarsa vgavdiT~,


Tan ityvi: `iqneb RmerTma ineba...~
Caiqnev mklavebs da iqve gverdiT
cremlebTan erTad CageZineba.

pasuxi
gavaReb fanjrebs, gavxedav qalaqs,
quCebSi sicxis buRi idgeba.
Semovbrundebi, fanjrebs avqolav
da guli mwared amiduRdeba.

Sen ki ideqi mand glaxasaviT,


ucqire xalxis bednierebas,
da ukakune kodalasaviT
vrcel da futuro qveynierebas.

mTvralis SekiTxva
ase godebda mkaTaTvis Rames
kaci _ faskunji Tvalebwyeuli,
guls ayolebda xandazmul naRvels,
isedac gulSi gamomwyvdeuli.

Rvino dardisfrad ekideboda,


nislSi bJutavda gzad valaloba,
Tan gareT naZvebs ekiTxeboda,
gjeraT Tu ara warmavaloba?!
213
leqsebi

gareT
gamoval gareT, gavixurav uiRblo WiSkars,
mivesalmebi Cems ezos win atuzul xeebs,
tuCze SemrCeba amRvreuli bedis WaSniki
da sinanuli, sivalale gaSveril xelebs.

daviRupebi ise, rogorc Sehferis oxers,


mexis kivili zardamcemi wava-wamova,
saukuneebs macxovari gahyveba mexred,
saukuneebs _ dasabami rom moaZova.

jandabas iqiT
seris gadaRma, mTis orwoxTan kaci moCanda,
zurgze ekida monadiris mozrdili CanTa,
is miiwevda, Tumca gza ki arc ki icoda,
xangamoSvebiT icinoda da icinoda.

vin icis, iqneb saukunem Camoitova,


rogorc urgebi, an tiali fiqrebis xrova?!.
is midioda, mTis xerxemlis zeviT cioda,
bars Caxedavda, icinoda da icinoda.

* * *

gaivlis dro da didi xnis mere,


RmerTni ityvian, niko gvewvia.
Semoexveva cis uwvden merqans
Cemi cxovreba da poezia.
214
niko samadaSvili

daumTavrebeli baraTi
ver aitane ukmexi bedi _
minanqrebs sadRac susxavda TrTolva,
exlac ar maxsovs, rogor wavedi,
an gulma rogor gamogiglova.

Sen rom gamSordi, Txel nafexurebs


didxans umzerdnen xidan Citebi,
da kvlav bardnidnen Cem mwuxarebas
Tovli da mkrTali panaSvidebi.

marad...
Rame Cems gulSi beRurebs sZinavT,
mxolod Citebi meguebian.
vdgevar martoka, Cemi naZvebi
miqneven totebs da brundebian.

sadRac sivrceSi viRacas RviZavs,


is SemkrTalia usazRvroebiT.
planetebs ukan qarbuqi mReris,
dasabamidan sul gamudmebiT.

* * *

gaTenda isev, gamomeRviZa;


nuTu es aris sulis cxoneba?
Tavze madgia, viT Savi ZiZa
wyalwaRebuli Cemi cxovreba.
215
leqsebi

* * *

dajdeba marto, aimRvreva da moswevs TuTuns,


mogonebebSi CainjRreva bedis nawuwni.
Cven qinqlebiviT davtrialebT verag sawuTros
da saflavebzed Semxmaria xalxis wuwuni.
anTebul gulSi dadis mudam Tavisi CrdiliT,
anTebul sxeuls daaqvs xolme bedniereba;
sinaTle raa _ macdurebis xma wyalvardnili
da SuaRame davrdomilTa didi vedreba.
Cem simRerebSi SeanTeben saukuneni
sanTlebs, CiraRdnebs, fexakrebiT, Cumi zmanebiT.
kuboze viRac mlocvelebi damikakuneben:
`Seni Wirime, xma gagveciT, saxlSi brZandebiT?~
gulgaxeTqili wamovdgebi, gamoval gareT.
sadRa iqneba es samyaro, es aremare.
danaxSirebul laJvardebSi idgeba qari.

* * *

isic Cvenia, is CuqurTmebi,


qvaSeTs rom Tavis sicocxled ujobs,
arvis gavatanT am qvebs moriTmuls,
Tuginda qriste daebRauWos.
216
niko samadaSvili

mogoneba
meubnebodi, davlioT Rvino,
rogorc TeZafi ise gadavkraT.
Cvenc iqneb gulSi CaviRiRinoT...
gareT ki isev wvimda saZaglad.

gamoqvabuli, qaris tirili


qvesknels xevidan xevSi Cahqonda.
quCebSi marto da gacrecili
gzebgadamcdari nicSe bRaoda.

Cven vclidiT Wiqebs da vaxsenebdiT,


visac gancxroma miaCnda ZaRlad.
Sen dedis landi ar gasvenebda,
gareT ki isev wvimda saZaglad.

usinaTloba
sadRac cariel wuTisofelSi
qari ZaRliviT Seiymuilebs,
me ki tyis foTlebs, rogorc frinveli,
vin icis, saiTYgavityuileb.

mdelo Seamkobs Cems niSs iebiT,


Tu yvavilebmac guliT inebes.
viRac Caivlis moSvebul mxrebiT,
mova, mipovnis da daisvenebs.
217
leqsebi

saiT,, vin icis?!


saiT
dRe da Rame marto zis gatrunuli,
esmis zuzuni aTasi wlebis.
is exla aris gamoqvabuli
daRlili locviT da mowyalebiT.

mas uwodebdnen fiqrebis fareSs


da CaZmarebuls bindebis narzed,
is hgavda RmerTis glovis afiSas
gakruls am tial dedamiwazed.

magram veravin ver waikiTxa,


Tu ra ewera, an ra Jvanamda,
Jamma warwera Camoarecxa
da TeTri kaci nela gaSavda.

da fexakrefiT gahyva Rameebs,


Zili sad iyo, an mosveneba,
sadRac sibnelis RuRrutanebTan,
sTvlemda gulis wva da daoseba.

mec Sevxvedrivar am kacs xandisxan,


rodesac didi kviraZalia,
SeSinebula da saxlis sxvenzed,
SeSlili RmerTi daumalia.

magram kankali ar gadahyria,


Sublidan mwuxri ar moSvebia,
marcxena TvaliT saxeapyrobils
RmerTisTvis raRac uniSnebia.

momismenia RmerTis gafrena


da Tan am kacis, vaime deda,
`sad aris, niko, bedniereba,
sad mivalT Zmao, sad viltviT neta~.
218
niko samadaSvili

Tan yvelaferi moucams dumils,


sakmevlis suniT, panaSvidebiT,
Rame avdrisgan daugvremeli
da sicocxlesTan damSvidobebiT.

me wamovsulvar, karis daxurva,


da is Jams iqiT gaSenebula,
Tan martoobiT gaxarebuli
Tavis sakanSi aorTqlebula.

da mwvane Suqzed gibutbutia


warmavalobis didi zRapari,
aTas wlebs iqiT wamounTiaT
warmarTebs kerpTan, raRac lampari.

da gadamwvara velur xiTxiTzed


asi aTasi wlebis dineba.
da kacis kravli cas Sexmobia,
rogorc sibnele da garindeba.

xo, is movida, wasvlas apirobs,


magram ar icis, saiT an rodis.
sul gamwarebiT dRedaRam fiqrobs,
ase ifiqrebs qveynis bolomdis.

mikvirs, rad Sescda Rame Wkuazed,


anda rad gaCnda mtkvari, nilosi,
ro dasabamis Tokis maryuJzed
kidia kaci da geniosi.
219
leqsebi

* * *

roca SevxvdebiT, megobaro, ase mgonia,


Sen SegiZlian Sens tiktikSi gamoidaro.
Cemi dReebis qaravanSi yefavs Tolia,
Crdilebi xtian SiSisagan, mismine qalo.

me rom davkarge misamarTi qveynierebis,


sivrceebs SevrCi, viT titveli da mawanwala.
Sena xar, dao, Cemi didi bedniereba
da Cemi xeliT akrefili iebis Rala.

gaxsovs bindebSi rogor ucbad Semogeyare,


Sen brundebodi locvebidan Camqral sanTlebaT.

* * *

daviRupebi amosuli miwis qerqidan,


gauxareli, dagvaluli, CrdilSemoyrili,
Cem saflavs, albaT, mTis qednebi gadaqeqaven,
rom naxon guli bnel kubodan amofrenili.

iRuRuneben laJvardebis tial mindvrebSi,


awiokdeba sadRac Cemi didi samreklo,
ganaTebuli zeca ucbad Camoingreva
da qveS mohyveba grigalebis gza da samrevlo.

suyvelaferi miwynardeba, gacamtverdeba,


sadRac wylis Suqi Seinaxavs mkerdis niJarebs,
araraoba SeSliliviT damaSterdeba
da Tan, sacodavs, raRac SiSi SeaJrialebs.
220
niko samadaSvili

modi
da ici rodis, Cemo keTilo,
kokispiruli wvima rom mova,
kari dagxvdeba gamoketili
da zed warwera `daiwyo glova...~

nu dabrundebi, ideqi gareT,


ZagZags dagiwyebs dazruli Zvlebi,
Sen dasveldebi tial avdarSi,
me ki oTaxSi Cemi cremlebiT.

amowuwulni gadavexveviT,
magrad SemovxvevT viT magar xelebs
da Ria WiSkars qari moxeve
erTi aTasjer gaijaxunebs.

* * *

xandisxan vfiqrob,
iqneb, rogorme aTaswlamde gavisaZliso,
mxolod imitom,
Seni yurebiT iqneb gavZRe, Cemo Tbiliso!

* * *

wamova wvima
da cis midamo
frinvelebiT
dacarieldeba.
221
leqsebi

Sexvedrebi dRis bolos


vaso murvaniZes1

<kf;ty= rnj ghj ct,z nfbk


Leib dscjrbt cjplfymz!
Geirby


yovelTvis gatyob, raRac gawvalebs,
gulis almuri TvalebSi dneba!
sizmrebSi xvdebi Sens siymawviles
da rom icxovre, is genaneba.

svel panaSvidebs saxlisken ixmobs,


Tan gzad awydeba qvesknelT galobas.
xels roca viSverT, mklavi gvixmeba,
rom ar SevexoT warmavalobas.

tuCs ver gagixsnis orpiri dana!


saxe migigavs kldemiwnul Robes.
TiTqos askilis guli dagades,
ucbad mxrebs ise Seirxev xolme.

xSirad gamvlelebs zverav iribad,


gauSlel Rimils isres qudqveviT
da rom geburos Savi pirbade,
daosdebodi cremlebis frqveviT.

dRes macxovari rogor viwamo,


roca is cecxli SenSic mkveTria.
sad davisvenoT, miTxari, Zmao,
roca ereklec sagiJeTia!

1
vaso murvaniZe _ niko samadaSvilis megobari,
germanuli enis specialisti.
222
niko samadaSvili



flamarioni roca kvdeboda,


`miwac gaqreba~, ase uTqvia.
qari ki ityvis: ra mtroba gqondaT,
es kaci razed dagifufqiaT.

saukuneTa gamxmari tevri


Zvlebis namqerzed moyveba zuzuns,
daqvavebuli iqneba mtverSi
bavSvis TiTebSi gamSrali ZuZu.

SeSlili Rame Rrubels Caiwnavs,


ZaRlebi sivrces moedebian,
mkvdrebi dasclian bnel dedamiwas
da qariSxlebi miwynardebian.

iqneba, maSin, wamovdgeT bodvad,


Wkua Semcdari vnaxoT qveyana
da Tan vidardoT: ra iqneboda,
netav faskunjic wamogveyvana.

gacrecil saxes, gadamqral Tvalebs


sicocxlis mwuxri TrTviliviT stovebs,
Rvinomoreul biWs Semibraleb
da sagiJeTSi gacnobil poets.

de dagvifaros gamCenma Zalam,


bedi ar gvinda, arc gviZebnia.
bindis qveS gzebzed gvivlia xalvad
da nislebs Soris CagvZinebia.
223
leqsebi

Cemi portreti
namtiralevi movdivar dResac,
sadac ar mival, yvelgan Ramea.
netav Cem gulSi CamogaxedaT,
ramdeni kvnesa da varamia.
boRma kvamliviT medeba yelzed,
irgvliv riyea, udabnos qvebi,
ise davdivar am qveyanaze,
TiTqos sakuTar cxedars mivyvebi.
sadRac kiafobs mTvaris bululi _
Suqi dameZebs, unda rom swuxdes,
TiTqos me viyve gamoqvabuli
da Cem qveS sisxlis mdinare hquxdes.

* * *
me Sevijavre Cemi samSoblo,
radgan samSoblos vZuldi sul mudam,
gza sikvdilisken rom davimoklo,
Cemze jvars iwers mgoni iuda.
me aRar minda nugeSis xvedri,
an megobrebTan yiali marad,
Cemi leqsebi, gulis xaverdi,
damepna sadRac da Zlivas vsunTqav,
me arc qristesgan moveli Svelas,
is macduria, ise viT buda,
veTayvanebi me xalxis wyevlas,
CemSi Serisxvis mTam daibuda.
momwydiT suyvela, samSobloc, xalxic,
gulSi minTia cecxlis varami,
vamayob, mival me salaxana,
nurc mimacilebT miwis karamde.
me minda vwero Tqvens mimarT wyevla,
minda gafurTxoT yvela nacnobebs,
minda gikbinoT udabnos gvelma
da dedis xseni ar SerCeT colebs.
224
niko samadaSvili

Cems vaxtangs1
Cemi cxovreba vis davabralo,
me bnel sakanSi Rameebs vTvlidi,
Sen modiodi da megobaro,
Cem namtiralev bavSvebs uvlidi.

bedi kvnesoda ganukiTxavi,


sadRac mTebs iqiT rekavdnen zarebs,
Sen ki, sizmrebSic roca iyavi,
mamCnevdi, rogor mivdevdi qarebs.

Sen ici, mxolod yvelaze metad,


rogor jvars vecvi, sul gamwarebiT,
rogor tiroda cixesTan deda,
rogor miTevdnen Rames qarebi.

icodes RmerTma, icodes zecam,


rom ar veZebdi xalxis ferebas
da ase marad, kubos ficramdi,
me Sors davrCebi bednierebas.

da roca guliscema Sewydeba,


mkvdrebic ityvian: `SexeT, mTvralia,~
Sen dagitoveb am Cem nawerebs,
sxva araferi ar maqvavia.

da roca Rame Cafiqrde Cumad,


iq, sadac xSirad visxediT orni,
mwams, rom fanjrebTan ielvebs ucbad,
am leqsis mTeli erTi striqoni.

ra vuyoT mere, icode mxolod,


mTvare mokvdeba, Suqi wauva,
es dedamiwac, bolos da bolos,
xom raRac didi sasaflaoa.

1
vaxtang xvTisiaSvili _ niko samadaSvilis megobari.
225
leqsebi

nawyveti
daRamda. buxars SevukeTe rcxilis naWrebi,
RuRuna SuqiT daifara Taro, sawoli.
guli filtvebSi amoduRda, rogorc maWari,
vaxSamzed fiqriT mileula fermkrTali coli.
daRamda, magram wuTisofels ra daaRamebs,
is ixmaurebs, iwiokebs dasabams iqiT,
ra daasvenebs, roca xalxi irgvliv daRdaRebs,
me ki jandaclils meRviZeba sul yovel diliT.
me yovel diliT maRviZeben ruxi nislebi,
xeobis ZirSi ro daZrwian da binadroben.
waval, fiqrebSi Caviflobi, amovisvrebi,
da Rameebi, niko, Senzed inadireben.
inadireben, magram kargo, ver dagiWeren,
moqneul qamands gausxltebi da aorTqldebi.
wadi, irbine, aangrie Tund zecis Weri,
saqarTveloSi wylis motanas nu elodebi,
ra momasvenebs, roca qari Zerwavs CuqurTmebs,
roca davcale es sicocxle viT sadRegrZelo.

* * *

Camouara tlu glexkacma sionis taZars,


ar daiwera pirijvari, arc miixeda.
viRac wmindani saxtad darCa, mgoni CaZmarda,
mere wamodga da zarebis Zala ixelTa.

rekda sawyali, ayruebda mTel aremares,


uRran garemos, o, ramdeni ofli daRvara...
Sewyda griali, RrubelT xrovas Seyefa mTvarem
da uRran tyisken im wmindanma gadixarxara.
226
niko samadaSvili

* * *

netavi raze dardobda kaci,


ro midioda Rrublian gzebze,
qari yviroda akaciebSi,
Zvel sabZlis gverdiT nawoli bzeze.
netavi raze fiqrobda mgzavri,
ro gascqeroda moRuSul sivrces,
raT ecleboda qveS mTa da bari,
hkiTxeT epoqebs, sasaxles, princebs.
raT miiwevda mwvervalebs iqiT,
ra darCenoda, ras daeZebda?
raT miiRebda wviTa da dagviT,
dedis kalTaSi ratom ver sZlebda.
nu eridebiT, hkiTxeT grigalebs,
roca sawolTan Rame uTenes,
ros saukune samiwe Tvalebs,
ar aSorebda sisxlebis Reles.
raT ukvdeboda guli mtrediviT,
an daWril qedans raze kocnida,
raT ecxo sisxli naoflar mkerdze,
anda cacxvis xe raT ucinoda.
hkiTxeT brge qedebs, nu eridebiT,
imaT uyures didxans mimavals,
ro waiCoqe mZime dardebiT,
ver gaumklavda qarebis aRals.

* * *

is Camovida CemTan tiriliT,


qars upovia xevSi kvdario.
iq qvebTan egdo gamtydari stviri,
elavda Rame da avdario.
227
leqsebi

Cems mariams
me Sen miyvarxar ise ki ara,
xalxma ro icis, anda
wignebSi rogorc sweria,
miyvarxar ise, rogorc ician
tyis moWikWike cis frinvelebma.

ise miyvarxar, rogorc ician


tyis frinvelebma,
ise ki ara, xalxma ro icis,
anda wignebSi rogorc sweria.

miyvarxar rogorc RvTismSoblis


fici,
Seni cxovreba gulis mwvelia,
ise ki ara, xalxma ro icis,
anda wignebSi rogorc sweria.

* * *

TiTqos laJvardebs xnavdnen qarebi,


maradisobis yamirs da mindvrebs.
saydarSi sanTlis Suqi Caqreba,
da miecema mnaTe bnel fiqrebs.
gareT gaiyvans krul mandilosans,
yru, bruciani beri kimoTe,
Zirs davardeba krialosani,
guSin saydarSi ro darCaT loTebs.
228
niko samadaSvili

* * *

TvalebSi Cadga uRrani sevda,


gulic daiwva, raRa gulia,
Cemi cxovreba ras gaTendeba,
qveyana mainc moRrublulia.
sul ganTiadebs velodebodi,
mindoda cecxli damenTo diliT,
karidan karze daveTreodi,
xan daveZebdi mindvrad gvirilebs.
xalxis gniasSi ar vereodi,
ar vereodi aravis CxubSi,
adamiani mZulda ratomRac,
davatarebdi cremlebs ubeSi.
maxrCobda xSirad brazi da boRma.
es poezia viRas raT unda,
viRas scalian ikiTxos bodva,
bedi ukuRma gadamibrunda.
rogorRa vzido bavSvebis codva,
mombezrda mudam sivrcisken trfoba,
an sivrceebSi netav ra yria,
vici, miwebi Cemnair poets
saydris kedelTan kidev dayrian.
iwripineben lekvebi qarSi,
daizrdebian da mzes Seyefen,
CamoexevaT leqsebs marmaSi,
da wmindanebi Seityueben.
leqss RvTismSobeli awovebs ZuZus,
ZuZus awovebs Tvaleb SeSlili,
beberi RmerTi moyveba ZunZuls,
SeiSrialebs SiSiT xexili.
229
leqsebi

sesxi
fuli visesxe, bavSvebs puri vuyide Zlivas,
mSier ojaxSi Sevitane erTi dRis sarCo.
baRSi Sevedi, mwuxarebiT miveyrdne qliavs,
modi domino viTamaSoT, mpatiJobs darCo.
iman ra icis, Tu Cem gulSi ra dardi sufevs,
gariyul poets mtkvris napirze mixdeba wola,
saydarSi exla aRar Seval, vici meufes
Cems danaxvaze mosdevs bneda da tanis Zrwola.
anTebul sanTlebs roskipebis eSxi atyviaT,
da iavnanas balRs umReris yru RvTismSobeli,
daval, TvalebSi CamWedia risxva da tyvia,
Seval ojaxSi sxvil cremlebiT Cauqrobeli.

* * *

menatrebodi bavSvobidan ise menaxe,


rogorc odesRac dadiodi am qveyanaze.
Seni leqsebi _ yvarlis mTebis didi naxiri,
mudam bRaoda Cemi gulis fiqrTa sayarze.
enaadgmuli vkiTxulobdi Sens mZle nawerebs,
tanSi mivlida Jruanteli buxris aliviT,
Seni ocneba miqarvebda Cem mwuxarebas,
nuSis qveS idga elegia patarZaliviT.
neta gecocxla, megobaro, netav geavdra,
o, SenTan yofna SeTqmuliviT exlac mwyurian,
Sen ro gawames, me viyavi maSin patara,
Seni golgoTa, vaime ro wiwamuria.
230
niko samadaSvili

* * *

tye aSrialda, tye uRrani da udaburi,


TiTqos nadirmac SiSi igrZno da miimala.
mze miiwevda mTis gadaRma, ca daiRala,
Zvel saydars moswyda erTi momcro bokro aguri.
ai, am saydarSi loculobdnen Cemi mSoblebi,
da winaprebic aq aTevdnen Rames iRblians.
tyidan rom xSirad moismendnen nadirTa Rrials,
soflis boloSi rom budobdnen Zveli boslebi.
aq mamaCemi puris Wamis win loculobda,
da qristes xati ki kuTxeSi ese ekida,
TiTqos sanTlebis ali tanisamosze mohkideboda,
da mewisqvile Camqral buxris win luRluRebda.
qarbuqi isev daereoda uRran tyis xeebs,
tye Wrialebda, WraWunobdnen Wandrebi, soWi,
viRaca, hklamda iq Reledan afrenil roWos,
da RvTismSoblisken gamudmebiT iSverda xelebs.
Ramdeboda da sivrceebi sadRac mihqondaT avyia qarebs,
saydridan Ramurebis sisini ismoda, wivili ismoda,
viRacas saxe Camostiroda
da TeTri kubo mihqondaT qalebs,
rom warmarTebis locva esminaT,
armazis kerpis burtyuni,
mtredis bartyebi,
es iyo winad.

* * *

lamaz qoCorze fafariviT eyara Tmebi,


lurja talRebSi banaobdnen alvis xeebi,
da napirze ki datopavdnen verxvis Crdilebi,
Zirs ki eyara mosasxami da mandilebi.
231
leqsebi

* * *

me vici rogor unda TrTolva SuaRamisas,


roca qaria da xeebze sxedan leqsebi,
Sen samaresTan ro movide gana Rirsi var,
gzebs ro Sevyrivar viT obobas Zafis qselebi.
me vici mxoloT, Serisxuli bedis simRera,
gadazneqili sivrceebis elva Saraze,
TeTr aivanze marmarilos yel moRereba.
gadaSlil wignze dacemuli vardi Sirazis.
dilis sisxamze iasamanTa Crdilebis rokva.
Ria fanjrebTan Seryeuli klaviSTa kdema,
nakadulebis balaxis qveS Cumi rukruki,
maRali cacxvis sixaruliT foTlebis cema,
mTawmindis gaswvriv zeca kargaT mowmendilia,
TeTri frinveli mdoreT seravs diad kamarebs.
netav cocxlobde, mxne, Warmago, Cemo iliav...

* * *

aq aris Ramis majis cema.


tyeSi verxvebis gvema.
aq dadis sio, Woraobs
kudian mTidan _ mTaze ro daWenaobs.
wadi, mixede, aq nu yuryuteb,
nu CaTvlem Zmao, nu Caibudeb,
aq aris xilva, zarebis smena,
da poeziis gadarCena.
aq aris Rame uZilo, RrZoa,
veRar eSvelaT qarebs gaZRoma.
232
niko samadaSvili

* * *

Sen gigrovebdi mTvaris bululebs,


Rame TrTvilavda gamowvdil xelebs,
netav, rad vrgavdi Sens kululebSi
ruze SuqSemkrTal cicinaTelebs?!

rad giyvebodi moqargul zRapars,


sadac simRera Jruantels erTvis...
Sen RvTismSobelma xeliT gatara,
me ki sizmrebi momqonda SenTvis.

TeTrkaba iebs rad waskdaT cremli


iqneb moswyindaT Cveni fereba?
gareT qari dgas fexis cerebze,
ukan rad ixevs bedniereba?..

ratomRac minda, kidev vemTxvio,


odesRac Cemken gamowvdil xelebs,
saflavad mkerdi amovuTxaro,
Sens TmebSi moklul cicinaTelebs.

* * *

sayvedurebiT nu amamse, Cemo keTilo,


ra uyoT mere, poezias Tu ki gavSordi,
Cem saukunis bedmixdili kaTakmeveli,
rogorc nadiri Cemi Zvlebis xvrelSi vcxovrobdi.
233
leqsebi

Zalo ekaterine
ekateriness1
maxsovs, Sen gzas gascqerodi, melodebodi,
kaklis rtoebi Crdilsa yridnen Robis napiras.
Cemi cxovreba gulze gawva Savi lodiviT,
mudam meZaxdi, Cemo kargo, cismare dilas.

me ar vicnobdi dedis alerss, magram Sens zrunvas


xom davzmuodi, Cemo Zalo, rogorc mozveri.
qari cekvavda did verxvebis uzandaraze
da danaxvisi idga rogorc Zveli sabZeli.

me maxsovs Seni simRerebis `SuSis farnebiT~


alali gulis kiafoba Tvalis sarkmelSi.
tanis boloze mtredis darad gaSlili frTebi
da zedarusTan momcro Tela gaCrili kldeSi.

rogor naRvlobdi roca avcdi gzas da qveyanas,


roca sardafebs mivaSure bedis urgebma.
miTvlidi, biWo! mag RvTis cecxlSi raze yayaneb,
nuTu simSvide dagaviwyes saZne urmebma?

moSordi qalaqs, damixede Sens karmidamos.


dargav yvavilebs, amyni TuTas, an usurvazebs,
SemoukvarTav Zveli saxlis futuro boZebs,
da Sen sicocxles odnav mainc gaalamazeb.

ar dagijere, Tavawyvetam gadamiyola


da ici, rogor daviRale, netav cocxlobde.
mkerdis zedadgris qveS filtvebis CinCxvari xrColavs,
Cemi leqsebic, ici, Zalo, veRar galoben.

ormoci weli dafrenili leqsebis gundi,


Cemi sxeulis sagiJeTSi gamomwyvdeula.
vis davewevi, anda ukan saiT davbrunde,
Cemi akvani, Cemo Zalo, rad darweula.

1
ekaterine oquaSvili _ niko samadaSvilis naTesavi.
234
niko samadaSvili

mudam gigoneb, roca Cumad gavxedav xsovnebs,


TiTqos Tqva, ruSi Seni Txeli mandili gdia,
Seni kaklis xe dardiT dahWkna, aRarc ki isxams,
mxolod gamxmari foTlebiRa qarSi dadian.

me giwodebdi ara Zalos, mxolod dedilos,


miyvarda SenTan Sens kalTaSi sizmrebis cqera.
damiZaxebdi, biWo, modi, cismare dilas,
mec xom miyvarda Seni siTbo da Seni kera.

grZnoba
aTasi wlebis naxiri wava
ZoviT Suqs gaRma, sivrceebs iqiT,
magram veravin ver darwmundeba,
Zvlidan salamurs rogora vTlidiT.

roca Cems maxinj suraTs naxaven,


ityvian, nuTu es kaci werda?
is albaT kerpebs rom ar daexraT,
Seryeul RmerTze jvars daiwerda.

tkacuni
mtkvris fons gayveba Wilyvavis gundi,
ukan ikivlebs foTlebis Rvari.
da Cem cxovrebas beddaundobels
Sens kululebze gadaswers qari.

oCxebs Cayrian ufliscixelni,


xmagakmendili zamTari mova,
da, mesaflave danTebul cecxlTan
ityvis, Zeglebze wuxel daTova.
235
leqsebi

* * *

loculobs yvela, visac jer kidev


SerCa xalisi da mdumareba.
me ki cecxliviT guls mekideba
Cemi cxovrebis gadagvareba.

irgvliv dardebi SemomaSenes,


Tvalis sinaTles mwuxrni kenkaven,
Cemo liaxvo, albaT me da Sen,
samSoblos iqiT gadagvrekaven.

niSa talRebis zviad ferxulze


icekvebs nisli _ avdrebis dari.
avdrebis Semdeg gazafxulisken
gaiymuilebs beberi mtkvari.

me axla waval, Wmunva meyreba,


Zvlebi xrColaven tanSi yelamdi.
mxolod es guli egdos riyeze,
viT sisxliani qristes perangi.

loke da loke gulis zedaSe,


ar gawyens ara, Cemo liaxvo.
iqneb es guli aq aRar gaSres,
Cemo sicocxlev, Cemo Zevaxo!

gvemuli tani rom gagatano,


vaiTu, moswydnen Seni talRebi.
vin icis, vinmem dagitatanos,
da SevkrTe ucbad cxedris waRebiT.

isev me Cavflav Cems mwir cxovrebas,


iq, sadac Tvlemda armazis kerpi,
iq bindebs sZovdnen Tamaris cxvrebi,
Rame ki SiSiT yvirodnen mkvdrebi.
236
niko samadaSvili

da roca iqiT gaavdardeba,


sadac egdeba neSti poetis.
Sen amiyvave Cemi dardebi,
da is warwera: `kacs ver vpovebdi~.

mival, gitoveb guls qerqdaglejils,


loke da loke mduRare sisxli.
liaxvi Relavs, rogorc jejili,
rogorc mzis Suqze gamskdari nisli.

* * *

viRaca mgzavri xeze damsxdar leqsebs auqSevs,


amiwiokebs poezias xepre, regveni,
baRSi foTlebi gascvivdebaT xnier aluCebs,
daiklakneba elam Zeglze kvernakis gveli.

RviniT galeSils roskipebi RreWiT Camflaven,


arRnis kivilze miiwveven avgaroz kacebs,
duqanSi mRvdeli gadaisvris gaqonil fsalmuns
da Cem suraTTan askiliviT waibarbacebs.

* * *

Sen Sors midixar


da eridebi gzis napirebTan
xramsa da plates,
nu geSinian,
win gaswi mardad,
ganTiadebma Tu giRalates.
237
leqsebi

* * *

mamadaviTis mTaze gauxvev, irgvliv ca kargad mowmendilia,


moval mgosano Sen samaresTan, guli mxurvale, Cemo ilia,
moviyri muxlebs, da ganTiadebs Sevevedrebi,
rogorc warmarTi. ca gaixsneba da ucbad,
mZlavrad agrialdeba maradisobis boxi zarebi.
Sens poezias veziarebi
da wiwamuri momgvris cxel cremlebs,
Cemi ocnebis dido genia, uricxvi
tanjva momiTmenia, magram wiwamurs
ver Sevegue, is mudama mgvris uCveul tanjvas.
o, rom icode, Seni sicocxle dResac
qarTvelebs rogor swyuriaT. Cemi samSoblo
aris simRera, cremli ki, marad wiwamuria.
avdgebi Cumad da avtirdebi,
aq Jonavs mTa da Sen samareze
baraTaSvilis wveTebi Jonavs.
qveviT marxia Cemi mgosani
da dgas gafiTrebuli mandilosani.
aq aris Cemi bedis siwminde da myudroeba
poetis savanesi.
ra RvTaebrivi siCume sufevs,
ra RvTaebrivi qviTini ismis, Cemo ocnebav.
Sena xar Cemi mRelvareba da sixaruli,
rogorc ocnebis da gancdebis didi siCume,
aq aris didi simRera, Zmao.
Cemi simRera aris, rogorc ocneba da mogoneba.
Sen xom giyvarda mTeli guliT, mTeli
ocnebiT, didi poeti baraTaSvili.
Zvlebi modian da riJraJoben,
rogorc ocneba da siyvaruli.
aq aris Cemi ocneba da simRera.
me vici mxolod didi poetis sunTqva,
Sens gverdiT roca daasaflaves.
238
niko samadaSvili

aseTi Sveba baraTaSvils ar Rirsebia.


ar Rirsebia, Cemo ocnebav, arasodes.
icodes RmerTma, sul arasodes.
movlen qarebi, moitanen baraTaSvilis
mernis WenebiT gzebze aRmarTul mtvers.
me vici mxolod Seni ocneba
da siyvaruli, rogorc ocneba. me vici
mxolod Cemi simRera da siyvaruli,
rogorc qarebis. de, yvelaferi
wyalma waiRos, me bedi mainc ar mRirsebia,
ramdenjer qarSi qars gavyolilvar,
ramdenjer ucbad gamcinebia.
ramdenjer guli mzes Seevedra,
rom mzem icxovros da idRegrZelos,
rom yvelaferi cis tatnobebSi
ainTos: qari da mduRareba,
rom mzem icxovros da gaanaTos,
rom cis tatnobSi aimRvres qari, rom cam icxovros.
me SemiZlian zeca davTqoro
maradisobis zarebis taSiT, me SemiZlian
rom cas daveyrdno da mzes Sevxedo,
rogorc siCumeSi, rom cis laJvardebs
gauxvio Cemi imediT da laJvardebis
dagigo qveS da dagifino, rogorc mwuxrma,
Cemo imedo. de, yvelaferi
wyalma waiRos, me bedi mainc ar miZebnia,
Cemo ilia, dido.

* * *

Seni ar vici, me daviTenTe,


gulmkerdSi cecxlis buRi mereva,
nuTu odesme ar gaTendeba,
nuTu ar mova bedniereba.
239
leqsebi

mogoneba da sinanuli
Sen damiviwye, exla ki ara, didi xnis winaT,
elda dawyvetil mogonebebs gaixmobs viRac.
Carxis wisqvilTan, sarangiviT ilocebs wvima,
daWrilma leqsma Caiyola saflavSi tyvia.

movlen dReebi, da gafenen dafxrewil fiqrebs,


gzebis merqanSi siymawviles, qceuls futurod,
weros yvirili cis tatnobSi daiferfleba,
rvalic gadneba, kacis Tvalma sul rom uyuros.

gamoqvabulTan zaris reka daigugunebs,


RvTismSobels cacxvis qveS darCeba TeTri qoSebi,
mnaTes Zaxili Semoswydeba cixis qongurebs,
baldaxinebi icekveben Zirs marmaSebiT.

guli dagwydeba, megobaro, rom ver ixilav,


Seni fareSis tvinSeryevas _ sibednieres.
gzebze davrCebi, rogorc ketiT mokluli xalTa,
sakuTar ZvlebTan vikeWnavebT asi wlis mere.

dedis vedreba, mainc gwamda nisliviT wminda,


Sen xom usmendi, im gangebas umanko SvebiT,
ra vuyoT mere, Wirxli idga Tu Zlier swvimda,
baldaxinebi rom cekvavdnen TeTr marmaSebiT.

umankoeba
melodebodi foTlebTan erTad,
Txel sivrceebSi xedavdi biliks,
Tan yurs ugdebdi qaris simReras
da wuTisofels kvlav xma gakmendils.
240
niko samadaSvili

ezo
gadafrindeba Seni bedi, Cemi simRera,
iq, sadac qarSi samrekloebs eRviZaT winaT,
taZris gumbaTze Camojdeba calfexa Zera,
da daiwyeba saSineli veragi wvima.

ilocebs viRac, dRedaRame ilocebs didxans,


muxlmokveTili mieyrdnoba Sriala Wadrebs,
gamoqvabuli Seibudebs daRvremil irems,
da zaris reka gaaanCxlebs ortota avdrebs.

ilocebs didxans, RvTismSobeli ki sarkmelidan


aSar sefiskvers qristes Cumad gadmoawodebs.
is sasoebiT daecema sqel sakmevelTan,
didi Wadrebi Zirs kankaliT daxrian totebs.

* * *
(aRTqma)

saRamo xani exveva xeebs, niavi qsovs da amkobs arSiebs,


me veRara vwev samiwe xelebs, es sakuTari Tavic maSinebs.
TiTqos sarkeSi Caxedvac miWirs, Cemi Tvalebi sxvisi mgonia,
wisqvili ukravs Carxze Wianurs da ali cekvavs rogorc finia.
xval laJvardebi tyeSi Camovlen, Camoitanen RmerTs
micvalebuls,
Cemi cxovreba uSnod movlie, me vgavdi saxads, Wirs
gavrcelebuls.
avadmyofobdi sul poeziiT, mewoda guli,
mekroda sulTqma.
241
leqsebi

sinaTlis mimoqceva
dausabamo, gardi-gardmo, cis oTxivkuTxiT,
didi velebi awydebodnen erTi meores,
samyaro sCanda usinaTlo, ganukiTxavi,
TiTqos samare daeviwyaT erTgul megobrebs.

sicaliere zardamcemi, xelCarTuli uzrunveloba,


usazRvroeba grigalebiT gamofuRruli,
irgvliv warwera-warwerazed: miugnebloba _
zeca-zecazed qariSxlebiT gadaxuruli.

aseT ZanZaxSi modioda viRaca mgzavri,


amRvreul Tvalebs uSterebda uJamo sivrces,
TiTqos sxeulSi Casdgomoda xevis zamTari
da Tan bodamda:
amin yvelafers!..

sad miiltvoda? moxuc RmerTsac mgoni ukvirda.


tan aWinWruli, gulis WvartlSi gamoxrukuli.
es is kacia macxovris xats roca qirdamda,
Savgvreman fiqrSi mTeli saxe amoTxupnuli.

ra unda iyves gana ufro uZlieresi,


roca kacs unda sicocxlezed sikvdils yelamdes,
is midioda, Tan anTxevda bnel simZulvares
suyvelas mimarT:
amin yvelafers.

amin yvelafers, rac rom qveynad mimdinareobs,


rac am mdinariT CauvliaT yvela dros afrebs.
ra vuyoT mere, mzis sinaTlec gadaidarebs:
amin yvelafers.
242
niko samadaSvili

amin yvelafers: borotebas, sikeTes, nugeSs,


ra vuyoT mere, Tu mTxovrebma yayaniT Cagfles.
gaswi, iare, momakvdavo, nu geSinian.
amin yvelafers.

amin yvelafers, rac miwazed CamouyriaT _


bedniereba, sinanuli, tanjva, sigiJe.
ukacobrioT dedamiwac gamoyruvdeba,

Tu ginda tvini dReSi asjer amoiglije.


suyvelaferi miaqvs drois [amRvreul] lafebs _
amin yvelafers.

amin yvelafers, rac cdunebiT warmoSobila _


genialoba, siverage, zmaneba, bodva.
suyvelaferi es RmerTebis bodva yofila.
amin yvelafers.

* * *

Zlivs axurebdnen
sivrceTa Tones,
is daiRupa da
grigalebmac ver upatrones.
243
variantebi

Cemi gulTamxilavi!
Camoivlis viwro daRmarTebs, CrdilTa
asureTeli mogvis dari fareSi.
iq yvela qvis qveS Cumad marxia
baraTaSvilis gulwasuli gznebis RaRadi.
iq yvela xesac exlac asxia
ekaterine WavWavaZis mkuxe Ralati.
imas vambobdi, gamoCndeba kaci pirquSi,
mTawmindis ZirSi daqanculi locvebis rweviT.
Zveli qalaqi _ qristes xuruSi,
Tu golgoTaze daqceuli sisxlis narwyevi.
es sul erTia, is SeRmarTebs aRar Sexedams.
mamadaviTis sakmevelze gamurul RmerTebs
mZevlad miuyvans RamenaTev Sexerazadas.
Camova barSi, viRac meZavs aikviatebs,
Rvinis sardafSi Seulocams daRupul nugeSs.
etyvis, cxovreba kargi aris, nu geSinian.
Sexede Rame varskvlavebis gamoyril kvirtebs.
Sexede rogor caxcaxeben kabadonebi.
rogorc qarSi didi cacxvebi,
rogorc wisqvilTan xmaSemkrTali niamorebi.
da roca Rame mTis koncxebze miiwvereba,
mTawmindis SeRmarTs Seudgeba Crdil wamosxmuli.
es is kacia wignSi ro ver Caiwereba.
rveulSi rogor moTavsdeba fiqrT gazafxuli,
miefareba Zveli saxlis yamir qviTkirs, bokro erdoebs.
mTvaris sinaTles Wraqis Suqze daaxurdavebs,
gadaSlil wignze sacodavaT daiwyebs tirils,
gulze daikrefs gacrecil xelebs.
dajdeba mTvrali,
simRerebs mousmens iSxnelis.
244
niko samadaSvili

saxli nariyalaze
bokro SeRmarTebs bindis pirze ahyveba kaci,
is zeviT budobs gandegilTa savanis dari,
iq Sefrenilan Rrublis TeTri akaciebi,
aq aRavlenda locvebs xolme qoTqoTa mtkvari.

iq niskartebiT beRurebi swnavdnen laJvardebs,


Tan qongurebze iRviZebdnen Cvili sizmrebi.
Cven Saxabazis durdRlo Crdili SegvaJrialebs,
xan warsul droTa morevebSi CaviZirebiT.

o, nariyalav, Sen dalewil kedlebs gaficeb,


erekles biWi Seinaxe _ macxovris mzvara.
moval zedaSes Cemi sisxliT gagilicliceb,
Cemi Tbilisi Sens cremlebiT bevrjel damwvara.

aba uyure, roca nukri asdevs aRmarTebs,


ra kaeSani efineba, rogor dumdeba,
ase mgonia sarangia, marTla, RmerTmani.
da sicocxlisken arasodes ar dabrundeba.

TiTqos swadia gadaiqces xanSesul verxvaT,


da Sens ferdaze iSrialos martoT avyiam,
Rame ar wava Sens galavans rom ar emTxios
Tvis iRliaSi amoCrili qudiT, Tav Ria.

eh, nariyalav, qarTlis Zvlebma agayiraves


TiTqos undodaT, rom RmerTisTvis xma miewvdinaT,
Seni cixidan gabRaodnen da gahyvirodnen
saukuneni, rac gadaxdaT qarTvelebs winaT.
245
variantebi

Citi-Ciora
dilaa Cito, JRurtuleb, ilxen,
arc gedardeba sizmraT ra naxe.
Sen ar swer wignebs, an risTvis ginda,
Sen ici rogor inaTla zecam, rogor dabindda.

mec vwerdi, Cito, qarTa yayanze,


es iyo Cemi ZuZu da xseni,
magram am pirquS kacT samyarodan
Tavi verasgziT ver davixseni.

netav Sens frTebqveS gavCeniliyav,


Seni niskartiT mewova ZuZu,
Seni niskartiT dargul yvavilebs,
balRebis ZunZuls,
movridebodi bnel siymawviles.

cacxvis xe bodavs, Srialebs mZimeT,


Sen ki WikWikeb, ikeTeb mZivebs.
ager beRuras Seaswre Tvali,
ginda gauyo Seni sagzali.

yuri mohkari vardebis tutuns,


me ki dardebiT vewevi TuTuns.
TuTuns ki ara, mTel Cems sicocxles,
sul veweodi da vabolebdi...

rogora hgevxar Cito TeTr rcxilas,


tyisken Sens bartyebs miaqrolebdi.
Cito mimRere, RvTis madli gfaravs,
Sens cxovrebasTan dantec mihqaravs.

Tebervali, 1961
246
niko samadaSvili

megobris naTqvami
gaivlis dro da marTalic aris,
ityvi, vicnobdi abezar poets,
am wyalwaRebuls mariam qali,
raT SeiSalnen, raT miaTxoves.

Tumca im sawyals da gzaabneuls,


sul umarTeblod xSirad lanZRavdnen,
is dadioda gaognebuli,
da imis tanjviT mainc ver gaZRnen.

TibaTve, 1961

* * *
Seni nukria mxvdeba xolme, xangamoSvebiT,
CavyiravdebiT bnel sardafSi da Sen gaxsenebT,
iqve bRavian saZneurebSi lamazTvala niSa mozvrebi,
TiTqos Tan moaqvT simRerebi RviniT mTvral boSebs
da Seni kubo baldaxiniT fexSeSlil cxenebs.
ratomRac, Cemo, ara mjera, rom aq marxixar,
Sen xom akldamebs, panTeonebs umzerdi mtrulad,
maradisobis yru koSkebis iqiT darbixar
da dedamiwas eparebi zogjer qurdulaT.
rogora gtanjes, RmerTo Cemo, ra umowyalod,
raT giyvardao, gaginebdnen, sakia _ muni,
ra veragia es tiali wuTisofeli,
ra nadiria, ra mSiSara, ra maimuni.
vin icis, rogor Semogacvda tanze samosi,
ar moerido, Tu giboZon mkvdrebma ZonZebi,
madloba gamCens, Tundac iqiT maradisobis,
viRasac, Zmao, odnav mainc Seecodebi.

erekles saflavi
ivlisi, 1961
247
variantebi

Semodgoma da filtvebis siyviTle


wvimebSi idga wuTisofeli,
mReroda baRi umanko, sufTa.
filtvebs mirxevda tyis foTlebiviT
Seni sxeulis moRlili sunTqva.
miwas sinaTle xavsiviT ekra,
tirodnen: kubo, Talxi qalebi.
Cven gveSinoda Ria karebTan,
aq wuTisoflis, iq grigalebis.
me dakarguli mqonda goneba,
roca qarebma gaRmiT iyivles,
Sen micqerodi da Tan godebdi
Cemi filtvebis Camqral siyviTles.
karg siymawviles tatnobi nTqavda,
msurda momekla Tavi udanoT,
bindebi ukan wyaliviT sCanda,
maradisobis Cumi udabno...
gzebs mihyvebodi sulgamwarebiT,
sicocxle gZulda, sikvdili gerqva.
me ki, movrbodi dedamiwisken,
rom Semewyvita zarebis reka.

* * *
gancdebis Wirxli da gaogneba,
waqceul xsovnebs kidev asxiaT.
Seni giSeri siyrmes magonebs,
Sig kululebis siTbo marxia.

mkerdis ubeSi Caikrav CumaT,


Talxi gancdebis dayril baraTebs,
Sen RvTismSobelic ki gaCuqebda
jvarze dafxrewil qristes xalaTebs.

gamoxval gareT, gaxedav Saras,


daRupul nawers raRas uSveli,
ezoSi didxans iSrialeben
Cemi cremlebi, Seni giSeri.
248
niko samadaSvili

Cemi Tbilisi
Cemo Tbiliso, miyvars Seni qoTqoTa bindi,
Seni mTawminda, eg yuryuta Wmunvis dReoba,
rogora Rvivis Seni zecis lurji mindori,
rogor qaTqaTebs Seni didi mosaxleoba.

Sens wyaroebSi mec daviwvi im xoxobiviT,


am ferad wylebiT gorgaslani samoTxes rwyavda,
qveynierebas Seni CangiT rom mouTxrobdi,
qarTlosis tomebs zogjer bedi rogor swyalobdaT.

Smagi sicocxliT es oxeri, gamovCerCetdi,


minda rogorme rom loTobiT gavisaZliso,
tvini Semeryes, Tan loyebze daviwyo Cqmeta,
da didxans RreWiT gars girbino, Cemo Tbiliso.

Senma Rrubelma cremlze sxvili winwklebi icis,


da zenaqarma simRerebi auracxeli,
xelapyrobili, sanukvaro, sions gaficeb,
binad momeci Seni kalTa da sawnaxeli.

xevis qalaqo, ase eSxiT vin dagamSvena,


vin giwyaloba eg siuxve xelebgaSlili?!
SenSi mReroda bednieri vaJa-fSavela,
SenSi dardobda Cemi tato baraTaSvili.

aq Tamadobda jixvis yanwiT Turme mxargrZeli,


Tan aqlemebis qaravani idga giraod...
sadRac mRvimeSi daRmuoda wigns mTawmindeli,
da `ufroisi martos Rame... miweriao~.

ra saWiroa, javariviT vwerde muxambazs,


mzeTunaxavni brolis koSkSi mesxdnen xiznebaT,
wyeulic iyos samudamod am qveyanazed,
Tbiliso Cemo, Sen Suqs iqiT gamofxizleba.
249
variantebi

o, rogor miyvars Seni oRro-CoRro quCebi,


eg miwis xao, saocari janRebis buri,
Ramis akvanSi gril niavis ToTo faCuni,
da veris xidTan qaris moTqma mamapapuri.

Cem saqarTvelos sidiades ra Seedreba,


RvTismSoblis darad rom uWiravs xelSi Tbilisi,
aq gaismoda qurumebis mwveli vedreba,
zarebis lxini, RmerTo Cemo, ra sixalisiT.

es minareTi Sens bWeebTan ras afxorila,


iqneb Takilobs nariyala rom emdureba,
didxans darCebaT nacariviT qarTlis xexilebs,
rac mahmadebma dagvatexes ubedureba.

Cemo Tbiliso, istorias me ras dagiwer,


Cemi cxovrebac ki ar vici, rogor iwyoba,
dideba imas! im gangebas mraval-Jamier,
vinc dasabamis samreklosTan ZuZu gawova.

me mxolod Cemi CaTxrobili JiniT miyvarxar,


minda sul SenTan... Sens mzeraSi amomZvres suli,
arsad ar waval, Tu gind miwa Semomayaron,
Tu gind davbrmavde, vici, mainc gipovnis guli.

* * *

daRlils fiqrebi aRar meqneba.


mgosano, Sen xom gulsa sWvalavdi.
ro Segswrebodi, albaT Cem leqsebs,
`iveriaSi~ damibeWdavdi.
albaT metyodi, qarTvelo biWo,
modi, imRere _ Senze madlia.
RmerTebs ro Sexvde, ar daiCoqo,
Torem sicocxles CamogaTlian.
250
niko samadaSvili

cacxvis xe
megobrebs vurCev, Cemo cacxvis xev,
Sen xnier ZirSi damasaflaon,
mxolod icodes tialma sivrcem,
xalxs araferi ar daabralon.
sicocxles meve dausvi dana,
aRarc vicini da arc vmRerivar!
vin momakiTxavs, vin daminanebs?
roca aravis ar vyvarebivar.
yvavebs Seutev, miayri risxvas,
radgan mxolod Sen Segebralebi,
foTlebs damayri Semodgomis xans
da es iqneba Seni cremlebi.
Tu zamTris Rames, odesme wamlad
mTvare krialiT gamohyves qaoss,
uTxari, didxans nursad nu wava
da Sens totebis gars itrialos.
mouye, rogor mtkioda guli,
guli regveni, briyvi, yayana,
es im dros, roca idga zafxuli
da xarxarebda mze da qveyana.

nislovaneba
ver moaglija sibnele qarma,
sibnele mkerdze damagrebuli...
nisleTi iyo imis qaragma
da dedamiwa ki mTvareuli!

imas bedisgan raRac undoda?!


stanjavda bindi Cvensken moxrili,
is uyurebda sivrces undoblad!
da dadioda gulSemoyrili.
251
variantebi

is daiRupa mainc udrovoT,


daosebuli martoka gdebiT.
gaSeSebuli idga sawuTro
da grigalebSi sunTqavdnen gzebi.

is tyviasaviT waiRo qarma,


diliT, ca sCanda gadmongreuli...
nisleTi iyo imis qaragma
da seirnobda viT mTvareuli.

wyalTan gandoba
mtkvaro, Sen mainc miatove es dedamiwa,
ybedi sawuTro ar mogwyinda? raRas ucqeri?!
qviSiT mokirwyle cis mindvrebi da damiZaxe
roca gariyo mzis sinaTle da sivrceebi.
stveniT moTxare laJvardebis uZiro qari
aRar dabrunde Tu gind miwa kvdaric kiodes.
dRis riJraJebi sivrceebSi ise Caaqre
rom Rame SiSiT varskvlavebSic ver modiodes.

uqveyno gzaze dasveldeba is mogzauri


vinc ukvdaveba ise dahgmo rogorc misnoba.
gaukvirdeba Seni lanZRva aurzauri
fexs auCqarebs da Tvals mohkravs maradisoba.

amogiZoven mdore Tvalebs bneli qarebi.


usazRvroeba CrdilTa nareys daemgvaneba
uRran bindebSi SegaCerebs sqeli namqeri
da mtkvaro, zeca mxolod maSin dagenaneba!!!
kvaldakarguli mTebis jogi ixetialebs
adamiani, sad iqneba! rom gahkiodes?!
mtkvaro gaqandi da ca ise gaatiale
rom dedamiwa samyaroSic ver modiodes.
252
niko samadaSvili

qedi sivrceSi
janys efarebi, vinme ro gxedavs,
moswydi sqel janyebs, ras acivdebi?!
ahye mZle mTebis viwro xerxemals,
da wuTisofels gadascildebi.

Tu gzas rogorme veRar gaigneb,


qarebi mTvares asweven maRla,
imasTan sisxlic ver Segarigebs,
miwisken kvali vinc mogaswavla.

gahye pirdapir qeds, mTis xerxemals,


cremlebsac nuRar Caacivdebi,
ahye, ar dasZra arsad krinti, xma,
da samyaroebs gadascildebi.

gadaxvewili Sadrevani
sifrifana qaRaldis naxevs ewera:
`biWo! rogora xar, gamagebine...~
sadRac uxilav dasabamTan yioda Zera,
wamodi CemTan, sivrceebSi CaiRiRine.

me ki, mekida Zvlebis fiCxze cecxli veragi


da tkaca-tkuciT vwvavdi Seni werilis rtoebs.
asoebisgan moqsovili Savi perangi,
gqondes nobaTad, es mwyuroda daRupul poets.
253
variantebi

nu etanebi Cem locvebis amRvreul farexs,


aq wmindanebis yefa ismis cismare Rame,
gamoqvabulebs WriWinebis xma Tu Searxevs,
maSin Crdilebi `oidipos mefesa~ sdgamen.

gagikvirdeba megobaro da gagaocebs,


Cemi Tvalebi Cemi gulis sisxls ro daleven,
CamaZaRleben, albaT sadme, xriok borcvebTan,
leqsis faraons jibgirobas damabraleben.

Tvals ar aSorebda
is midioda ferSecvlil gzebiT,
ukan bJutavda qoxi da kvari,
win miiwevda guli _ mgznebare,
Tan sicocxlezed rCeboda Tvali.

tyeebi hyefdnen Serisxul nislebs,


Sors qurdebiviT idgnen qedebi,
mRvimeSi enTo mTvaris sisvele,
viRac iwoda SemoqmedebiT.

qarbuqi nTqavda zecis kidurebs,


nangrevzed egdo samreklos Tari...
is midioda da mainc kidev,
sul sicocxlisken eWira Tvali.
254
niko samadaSvili

maradisobis uaryofa
naZvebi kubos miasvenebdnen
da yvavilebi mihqondaT qarebs.
miwidan mTebi imas ustvendnen,
pirqve rom ego msoflios gareT!

is sivrces gahyva xel apyrobili,


Tvalebs sinaTlec ar miakara.
ube leqsebi, zambaxTa Crdili,
gulqva msoflios win gadayara.

iq, aRaravis ar nebdeboda...


arc kiTxulobda dasarwev karebs.
cxedari qarSi sityvas ambobda
da yvavilebi mihqondaT qarebs.

* * *

is yovel Rame daeZebda tial sardafebs,


TiTqos cismare dRe SfoTavda da iTvreboda.
STamomavloba mis cxovrebas ras daijerebs,
kaci, romelic sul RvinoSi ifufqeboda.

rom mas SeeZlo poeturi umankoeba,


miwas urbenda, dedamiwis uarmyofeli,
ar dagidevda, Tu ukmexad edga droeba,
an Tu sivrceebs gaymuoda wuTisofeli.

viRac, RiRiniT Cems saflavze balaxs gaTibavs,


ityvis: ra krulviT daiRupnen mama da Svili!
Tan kldis natexze miaweravs odnav iribad:
(aqa marxia Cveni niko samadaSvili).
255
variantebi

mwuxri
sakuTar leqsebs Cems Zvlebze vafen,
am sarecxs mudam Zirs miyris qari.
me warmarTebi damafeTeben,
sadRac riyesTan gamriyavs mtkvari.

wyeuli iyav dedav codvilo,


raT gamaCine am samrevloSi,
ra mWirda qveynad samociqulo,
gangeb damRupe saqarTveloSi.

leqsebs maWrian tanze duqardiT,


Tan Rrianceli gaudiT tyeebs,
welSi gadavwydiT amden muqariT,
ra eSvelebaT apyrobil xelebs?!

* * *

roca vigoneb Rame daRvril garejis cremlebs,


ZarRvebSi sisxli meyineba, sisxli miSreba,
_ ra dagiSaves? _ Semovardnil verag sparselebs
eqvsi aTasi saukune SeekiTxeba.

gadakafuli uamravi sanTlebis cecxli


kvamliviT dadga miuwvdomel zecis boloSi...
im monasterze iyo Turme bude mercxlebis,
mas aqeT aRar mofrenilan saqarTveloSi.

sisxlis Tqriali matianes furclebs gadarevs,


sisxlis morevSi qarTlis risxva amoinTxeva,
_ ra dagiSaveT? ras gverCodiT? _ iranel nadirs
eqvsi aTasi beris landi SeekiTxeba.
256
niko samadaSvili

ukuRmarToba
ra eqna, iyo qva Tu zekaci,
visTvisac zeca dapataravda.
visac ar hqonda sarkmeli mzisken
da riJraJebSi Suqs iparavda?..

ra eqna imas, mgzavro, miTxari,


vinc Zvlebis cecxli ver daiyovna?
vinc iwanwala miwaze didxans
da Tavis Crdilic veRar ipovna?!

ra eqna imas, gulqva sawuTrov,


vinc xma zRvebs iqiT ver gauwvdina??
vinc dadioda cremlgawuwuli
da satrfos vnebac ro moiwyina???

ra eqna imas, vinc qvesknels iqve,


sivrceebs Tvali ver moarida?..
vinc bnel grigalebs win egdoT pirqve,
Tu varskvlavebis gaRma Cafrinda?..

xedavT! qarebsac SeekraT kriWa!


sidamplis seniT ZagZagebs yvela!
ra uJmuri xar, diado miwa
da ra gulcivi, vrcelo qveyanav!!!
257
variantebi

zmaneba zamTarSi
civa. naRveli mawveba gulzed,
Tovlia gareT, aRarc gzebia.
enTe buxaro da iguzguze,
siTbo me mainc ar mRirsebia.

kvamlo ar Seswyde... gaswie zeviT,


yvelgan Sesudre zeca uRmerTo,
rom iqneb bolSi usazRvroebiT
planetebs kvali gadaerioT.

araraoba mozidavs uRrans,


iq arc mTvarea, arc laJvardebi!
warmavaloba daiwyebs Rrenas
da ikivleben TviT saflavebic.

Camqrali sivrce yruT iSiSinebs.


gadaSendeba yefa tiali...
vin icis ramden mzes SeaSinebs
Cemo planetav Seni Rriali.

Ramea. buxris ali guzguzebs...


gareT xiria Tovli, mindvrebi.
vzivar sicocxle gabezrebuli
kvamls vexvewebi da RmerTs vpirdebi.
258
niko samadaSvili

simRerebi gamoqvabulidan
Wadris xeebi Srialeben, Sors iRrubleba,
karga xania frinvelebmac ca miatoves,
saRamo mZleobs. taZris kari mZimed iReba,
sanTlebis Suqi win mefrqveva daRvremil poets.

wmindanebs RviZavT... anTebuli locvebi damaqvs,


viT nawvimari mTebis zvavi _ gulis naqari.
martod mivardnils poeziis geri damarqves,
TiTqos Cems mrwamsSi ar Rvioda gudamayari.

mec maTrTolebda winaparTa Zeglebis sunTqva,


mudam mindoda, rom imaTi xvedri mewvnia,
rom es sicocxle oSkis xatSi mzvaraT SemeTqva,
da Cemi sisxli sveticxovels amoerwyia.

rom TvalxuWunas Tan wameRo mwyemsebis stvena,


bnel orRobeSi efarfataT cicinaTelebs,
rom Cemi gvami Cemi zurgiT gadametana
iq, sadac Zveli akldamebi miqnevdnen xelebs.

locvebs aRavlen. fexakrefiT Ramec mobrZanda.


RvTismSoblis qoxSi akvnis rweva ismis da ismis...
gareT irmebi wyaros svamen TeTri barZimiT,
sivrcisken mosCans gadawyvetili mercxlebis simi.

qarTul aguris iatakze damxobil poets


ortota cecxli mekideba, vatyob vrinddebi...
mSobelo miwav, neta raze gadamemtere?!
icodes RmerTma, rom cremlebsac ki garidebdi.

me CemTvis vwerdi, Tumca zogjer Zirs mepneoda


es dasaqcevi nawerebi _ mkerdis vedreba.
Sens dayvavebas xSirad rodi vepuebodi,
xasaT ar msurda rom vyolodi bednierebas.
259
variantebi

balRi viyavi, roca gamzrdels vuTxar qadiliT:


_ raze miyide, raT gindodi, dedilo? _ meTqi,
Svilis naTqvamze qviTinebda qarTveli qali,
tial dardebSi da aqoCril gzebze naTeTqvi.

rac iyo, iyo... yvelaferi wyalma waiRo,


gadayril niCbebs ativtivebs bedi veragi _
Tvali ver mohkres, ise Seswyda fiqrebis warRvna
da talRebidan aqoCrili qaris perangi.

SuaRamea, mnaTe taZars ketavs CifCifiT,


samreklos mxarze mTvaris Suqi autacnia,
viRac momnaxavs, Cemi codviT Caiferfleba,
magram avdrebi krintis daZvras ar damaclian.

* * *

mTebis gadaswvriv yvirian gzebi,


albaT Sens cxedars moasveneben,
Wirisuflebad mosdeven mglebi,
mkvdrebs Sens daRupvas moaxseneben.

da iymuvleben SuaRamemde,
panaSvidebi viRas raT unda.
Zvlebs ukeTebdnen qvabis zedadgars,
Sig Seni sisxlis zedaSe duRda.

ityvian, mogvwyda, ra vqnaT, jandabas,


maxloblebs mainc ar gandoboda...
ezoSi idga mura Wadari,
kuTxeSi xatTan dumda oboba.
260
niko samadaSvili

margilebi
me movdiodi. win binddeboda.
gzebi mkocnidnen, aRar dabrunde.
xatebTan enTo ubinaoba
da kamarebSi mtredebis bude.

miwa Sors sCanda, rogorc fanari.


mindoda kvali Cqara gamegno,
Sors... turasaviT gahkioda Zveli saydari
da gube-gube idga samreklo.

naZvebi Citebs caSi ukravdnen.


filtvebSi menTo dardi da Znia.
qars mTvaris Suqi wuTisoflis kedlebis ukan
wylis fiqrebiviT gadaewia.

Crdil wamosxmuli ijda cxedari,


Zirs edo kacis gamtydari kefa.
usazRvroebSi gaismoda: risxva, wyevla sxvili avdrebis
da varskvlavebSi ZaRlebis yefa.

zurgs ukan kidev maRlobda mtveri.


sivrce trialo Zlivs magrilebda.
me vanaTebdi Wrel Tvaleba meteoriviT
maradisobis xSir margilebTan.

Cem nafexurebs sunavda qari


da, marmarilos yridnen dilebi.
samyaro ari! daSvebuli frTxilad vfiqrobdi.
samyaro aris danamdvilebiT.

planetebs gaRma, viRac nanobda,


vin icis, qarSi veRar dabrundes.
zeviT da maRla Tvals hkargavda is oxeri maradisoba
da mis gaswvriv ki mtredebis bude.
261
variantebi

gaseirneba
CavcdiT xeobebs eSxiT, yurebiT,
Wrel mindvrebisken Zlivs wagiyvane.
niavis TeTri nafexurebi
sroliT mihqondaT Tvaluwvden yanebs.

sadac silurje Tvals uswordeba,


Tan burusia bavSviviT wrfeli,
iq Tavdeboda usazRvroeba,
iq kldes efara wuTisofeli.

guls Rim amoyrils da gaxarebuls,


qednebis gundi dahfarfatebda.
kenWebs vesrodiT mzes dasamxrebuls
da siyvaruli Zalas gvmatebda.

me qriste mwamda, Sen _ budas rjuli,


salams gvaZlevdnen didi xeebi.
da mogvyvebodnen ukan CurCuliT
gauTenari Cveni dReebi.

* * *

damasaflaves megobrebma da mimatoves,


vazis cremliviT xesTan darCa mwuxare deda.
xnieri cacxvi SeSliliviT iqnevda totebs,
daucxromeli samreklo ki rekda da, rekda...

bedis Rrubeli bindis iqiT yruT ifloboda,


Slegi qarbuqi gaSeSebul sivrceebs drekda.
Crdili da deda midiodnen sasaflaodan,
gaognebuli samreklo ki rekda da rekda!..
262
niko samadaSvili

balada dudas1
mec gamovyvebi Sens gvirgvinebs bindebis fiTri,
gaswvriv zarebi sivrceebSi Caaxveleben,
lodebis bRavils mTebis zaTqi Caafrindeba,
Cemi leqsebi Sens xelebTan ifarTxaleben.
leqsebs Cagatan... aba, meti ra maqvavia,
oxrad dagrCeba erTaderTi Seni poeti,
Cven gvizidavda, qarvisferi locvebis svia,
Ria fanjrebTan SemoWrili suros rtoebi.
gaxsovs, qari rom burtyunebda dedis baladas? _
xan ki, mwiriviT yayanebda xnier cacxvebzed?!.
xelSi mTawmindas ro eWira tato balRiviT,
da RvTismSobeli gabutuli Cvens sicocxleze?!
Tumca, raT gvinda yvelaferi rom gavixsenoT,
an nukrebiviT ZuZu vwovoT Suqnara CanCqrebs,
erTiRa damrCa, Sens cremlebis qveS davisveno,
daxevebuli siymawvile Sambebma STanTqes.
nisliviT moval, mec odesme, Sens samaresTan,
lodebi miwas gadasweven rom daginaxo,
da ici, risa meSinian?.. mWvalavs, RmerTmani,
baldaxinebma xelmeoreT ar dagiZaxon!
me gagasveneb Cemi zurgiT, ro davbrundebi
dabrecil Rvinis sardafebTan CamaZaRleben.
me xom Sens mkerdSi vikeTebdi fiqris sabudars
da leqsebi ki, Sens kuboSi ifarTxaleben.

mTawminda
aris wuTebi aRtacebiT daigogmaneb,
xan Sah-abazzed amxedrdebi, fiqrebis ToSi...
roca mTawmindas vumzer xolme, ase mgonia
tatos Zeglia aRmarTuli saqarTveloSi.

1
leqsis adresatia poetis meuRle qalbatoni mariam amanaTaSvili-samadaSvilisa.
263
variantebi

vercxlisferi ocneba
mze gadioda cas boraniviT.
tye sivrceebis qerqSi kioda.
sadRac loTobdnen niamorebi
gadmoparulni saiqiodan.

mec vamSvidebdi moqancul Citebs,


raRac zurgs ukan mesmoda locva.
lodebzed ijda giJi poeti,
tiroda mTebis yru garemocva.

zeviT, laJvardebs sio arxevda.


ismoda wynari simRera tbebis.
mTebi xandisxan yruT axvelebdnen
da mze, Sors sCanda TeTri bartyebiT.

qaosebs Soris
namtiralevi movdivar dResac,
sadac ar mival, yvelgan Ramea.
netav Cem gulSi CamogaxedaT,
ramdeni kvnesa da varamia.

TiTqos qadagad davcemuliyve


sakuTar bedis anTebul xatTan,
da bnel mTiebis mamlis yivilze
avgznebuliyve qarSi TandaTan.

sadRac kiafobs mTvaris bululi,


Suqi dameZebs _ unda rom swuxdes.
TiTqos me viyve gamoqvabuli
da Cem qveS sisxlis mdinare hquxdes.
264
niko samadaSvili

dausabamobis xilva
me mivqrolavdi, rogorc udabno.
cxedarze ufro dauzarebliv...
da msofliodan isev miZaxdnen
cadakarguli xSiri zarebi.
sityvebs vugdebdi Sexvedril Saras:
terfebs foTlebiT ver damiameb.
monastrebs zeviT vxedavdi Savad
sivrceSi gakrul adamianebs...

nislis svetebi idgnen garSemo,


nislebs SuadRec ver aTenebda.
guli iwvoda da lurji kvamli
msxvilad mdioda bnel Tvalebidan.
me xma mesmoda, roca qveS mkvdrebi
mZime urduliT ketavdnen karebs.
qarSi lodebi zed mafurTxebdnen:
ar migikarebT, ar migikarebT!..

wasvla miwisken mezareboda.


xavsiviT medo saxeze cremli.
Tumca zarebi kidev meZaxdnen
da anaTebdnen zRva sivrceebi
mTvare qvasaviT edo samyaros,
sibnele wlebTan erTad kioda,
mxolod sinaTle am wuTisoflis
Txel kamarebSi gamodioda...

vixedebodi dasabamisken.
Rrublebs sanTlebi sadRac aenToT.
unda waxvide! _ mistvendnen gzebi
_ unda msoflios kidev gaendo,
vexvewebodi Seryeul xelebs,
planetebs ukan nu iyurebiT.
bindSi elavdnen grigalebiviT
265
variantebi

Rimmoreuli nafexurebi.
Sexvedril qarebs vwerdi pirijvars,
rom damSvideba mainc mexila.
nabijs vadgamdi filtvebSemkrTali
da vaxvelebdi sivrceSi frTxilad.
kubo mihqondaT verxvebis totebs
da Semodgomis dReebi grili.
gamomcqerodnen mkvdrebi jguf-jgufad,
grigalis Suqi efinaT irgvliv.

aq, msoflioSi, mze Cadioda,


me iq, kamarebs, Tvals vafarebdi.
sadRac qarbuqi leqsebs ambobda
da yurs ugdebdnen sveli mtredebi.
viRupebodi uvarskvlavebod,
viwevdi maRla fexis cerebiT.
ukan zarebi isev tirodnen
da gugunebdnen zRva sivrceebi...

xelaxla
Rvinis sardafSi anTebul kvarTan,
hyidda Zvel leqsebs erT xeladaze,
gamodioda da mTeli kvira
gulamoskvnili tiroda gzaze.

imas sikvdilic ar Caacecxles,


kaci kubosTan kubosa natrobs,
is dadioda fexis cerebzed
da ezo-ezo cekvamda martod.
266
niko samadaSvili

* * *

saRamo bJutavs, taZris kari isev Riaa,


kandelze mZimeT kiafoben wvrili sanTlebi,
xelapyrobili wmindanebi cremlebsa Rvrian,
Turme CuqurTmebs qvaze swnamdnen aq qarTvelebi.

RvTismSobels RviZams, akvnis rweva ismis da ismis,


kuTxeSi kaci fexze sdgas da locvebs aRavlens,
gareT cacxvis xe sarangiviT Cumad sisinebs:
wuxel qarebma, iciT, baRi rogor daRales?

loculobs kaci da avedrebs daRupul dReebs,


diax, odesRac isic enTo sanTlebis daraT,
sanam qarebma walamiviT welSi moRunes,
rom sicocxleSi sul aRarsad gamoedara.

warmarTs SemindeT, Tu sibraluls kidev atarebT,


Cemi yurebiT, xSirad vxedam mtredebic swuxan,
gareT Ramea, Sig TovliviT elavs taZari
da akvnis rweva kidev ismis trapezis ukan.

moxuci mnaTe Ria karTan sTvlems da CifCifebs,


TiTqos samreklos mwuxarebas Seuvercxlia,
balaxze scnobda yovel diliT qristes nafexurs,
Turme imis win ninos Tmebic daubarcxnia.

taZris ezoSi isev RviZamT aswlovan xeebs,


mnaTe butbutebs, xan pirs aRebs, rogorc jafara.
ager sarkmelSi Ramurebma Semoixedes
da RvTismSobelma yrmas mandili gadaafara.

iloce Zmao, ase Cadi kubos ficramde,


ltolvils, gandevnils aba meti ra dagrCenia?!.
ra unda geqna, ubeduro, gzac ar icodi,
madloba RmerTs, rom macxovari SemogCvevia.
267
variantebi

* * *

is, gascqeroda momaval Saras,


eloda: mzrunvels, megobars, alerss.
Sexizneboda karze orSabaTs
da daRliloba moesxaT Tvalebs.
emdureboda gamCens, xan dedas.
brbom SeubRala maRali grZnoba.
diliT midamos ro gaxedavda,
nisliviT idga umegobroba!
daosda gzaze uZilo cqeriT,
ifiqra: iqneb cidan movides
da Tu ikivlebs sadme namqeri,
albad qarebma sadme momikles.
da martom, didxans umzira zecas,
idga: siCume, qaosTa grova.
akankalebul muxlebs daeca,
damfrTxali, rogorc umegobroba!
win ferwaSlili sicaliere,
zed dadebuli qvesknelis xidi.
nugeS nawoli sxvili cremlebi,
ukan Savbneli dReebis rigi.
yviTel sinaTles ZlivsRa xedavda
da mainc kidev gaxeda Saras.
zeviT ki qari axmaurebda,
cis nangrevebSi, Rrublebis Calas.
268
niko samadaSvili

bagineTi
gaWrili klde da, SeRmarTebi viwro, kirkita,
TeTri raSebis TqaraTquri, avardnil buRiT,
armazis kerpTan qarbuqi pirqve dacemuli.
did saaraye qvabSi daklul yoCis duRili.
uxvi saklavi qvabSi, koWze wylebis duRili.
pitiaxSebis qalwulebis mandilTa rokva,
natif varayiT mooWvili darbazis Weri.
qoCora mwyemsi, migdebuli ferdaze Zroxa,
qandakebaTa apyrobili mklavebis tevri.
RmerTebis wyevla, vardisferi kedlebis sunTqva,
gareT Zevaxis muxlmoyrili mwveli vedreba.
warmarTTa drtvinva, Tan Subebze stvena qarbuqis,
golgoTis mTidan Turme viRac raT ixedeba.
did saaraye qvabSi ki, wylis koWze duRili.
ufliswulebis garindeba, monebis cekva,
taSis griali, Tavawyveta, bindi, WaRebi,
kerpebis mkerdze niJarebis ormagi Zewkvi,
qadagis bodva daWimuli yelis ZarRvebiT.
mTvrali qurumi da kedlebze CrdilTa barbaci.

modi
...da ici rodis? Cemo keTilo,
kokispiruli wvima ro mova,
kari dagxvdeba gamoketili
da karebs SigniT raRac yru glova.

nu dabrundebi, ideqi gareT,


sanam ar Cadgnen panaSvidebi
da roca dari gamoidarebs,
Cven erTmaneTzed gadaviSlebiT.

Sen gawuwuli avdrebis TovliT,


me ki, mduRare cremlebis deniT,
wvimebi wavlen, wvimebi movlen,
vin icis, RmerTo, kidev ramdeni.
269
variantebi

* * *
saukunis naxevarze meti gavida,
rac daeTrevi, Cemo niko, dedamiwaze.
wlebi gafrindnen, Sen ki yvelgan dagagvianda,
RmerTi ra aris, isic TiTqos veRar iwame.
mTeli samyaro tortmanobda, korikaobda,
brbo miiwevda koSmarebis zaTqiT mosili,
dro icvleboda, SeyefebiT ca kinklaobda,
Cveni planeta Rrialebda sisxlSi mosvrili.
Sen ki mwiriviT miiltvodi mRvimeebisken,
misteriebi dagyvebodnen amorZalebaT,
Tvali geWira qareb SeSlil Rameebisken,
zecis kalTebi rom daglijes ezos ZaRlebma,
Sen Tavs axlidi dadumebul zarebis merqans,
da maTxovrobdi ezo-ezo maradisobas,
Sen giZaxoda udabnosken codvili meqa,
rom Seswreboda musulmanTa SeTqmul nislobas.
urjulo iyav, poeziam dagRala moyme,
sakuTar xvrelSi o, verasgziT daisadgure.
o, Cem cxovrebas de nuravis nu mouyvebiT,
es nawerebi didi cecxliT gaanadgureT.
ar minda ara, rom iybedon Cemze mgzavrebma,
viRac maxinjma, rom daicvas disertacia,
ityvian ise daeweba am karg sawuTros,
rom nawerebi saiqios gautacia.

erekles
roca gxvdebodi, Cems sagonebels
vfiqrobdi, vumzer SublmaRal xeTebs,
Sen rom waxvedi, ase mgonia,
mTeli qveyana Tan gaixvete.
270
niko samadaSvili

* * *

Sen CemSi ustven viT saydris Citi,


Sena xar Cemi nugeSis dari,
sul kargaT maxsovs, Sen ro gamiCndi,
gareT ZaRliviT ymuoda qari.
ver gipatrone me lazRandaram,
Sen sxva mxevali unda gyoloda.
qari sivrceebs azanzarebda
da mze yviroda qveynis bolodan.
Sen gadarebdnen bindebis WriWins,
Tumca, sul mudam tots gvcemda qari,
avadmyofoba egonaT, biWo,
leqsebi tanze gamonayari!
ver gaokebdi, dagdevdi ketiT,
xan meleoda muxlebSi Zala,
zariviT gaskda amdeni rekiT,
zed rom mamxia es Tavis qala.
Cemi ZagZagi, TrTolva da susxi
tanis merqanSi TiTqos Zvlebsa xravs,
Rvino moreuls, oSxivar asxmuls,
binaSi bevrjel damikocnixar.
iqamde sanam daTeTqvil tuCebs,
ar galxobiaT buera sevda,
Sen ZuZus swovdi gaSlil aluCebs
da wminda nino akvans girwevda.
leqsebis jRabna wamebad geqca,
sjobda, venaxis kvali gebara,
vis raT undoda es TvalTmaqcoba,
netavi qarSi gadageyara.
qarebi ufro waikiTxavdnen,
CabJirdebodnen sadme siciliT,
Cemi cremlebiT Rames xatavdi
da beTanias maisis diliT.
ver mogiare, ra giyo, Zmao!
orive SemkrTal buCqis Crdils vgavdiT,
Sen kidev fiqrSi mainc mZunaob,
me ki buwuwi gamcvivda dardiT.
271
proza

   
272
niko samadaSvili
273
proza

mTvlemare ciskari
is janRebma gamosces...
nislebis ferad SeRebes adamiani.

iqneboda 1916 wlis damdegi, im xanaT Cemi megobari mwerda:


`vin icis, ramdennair modgmis adamians uweria Tavisi cxovre-
ba: zogs alali gancdebi ZnebaT Seukravs da wrfeli striqonebis
varayiani zvinebi aumarTnia; zogierTs mTeli Tavisi sicocxle
STamagonebeli fiqrebis elvarebiT, saRmTosaviT autania poeziis
mwvervalebze. zogierTTaganis cecxlmokidebul gulidan dagube-
bul warsuls niaRvariviT gadmouxeTqia, gaurRvevia moTminebis
jebiri da zurgSeqceul kacobriobas yviriliT gahkidebia. viRac
mataocs ki naZaladevi ambebi TiTebidan gamouwuria da ise aubne-
via sakuTari misamarTis gza-kvali, rom kacs gaxiruls bardebSi
Tavbru dasxmia.
ramdeni oqropiri SeuCvenebiaT, SeurisxavT; ramdeni keTili
adamiani tanjula ciliswamebiT da mZulvarebiT; ramdeni butusu-
ra regveni gamotylarWula gandidebis taxtrevanze!.. ara gjera?
aba gaxedeT: gadarekil saukuneebis Sara-gzebze Carigebul mati-
aneTa furclebis kavkavs!..
mama-papaTa obmokidebul Taroebze, exlac xom CayviTlebul
xelTnawerebis zedaxoraa, Semoqmedebis almuriT daferflil gan-
svenebulTa miviwyebaSi uWirisuflo sasaflaoebs ro Sejibrebian.
ra vuyoT, Tu auarebel gulSematkivrebs aSmorebul wignTsa-
cavebis Zveli pativi mzis gulze gauqeqiaT, Sexebian fexebgafSekil
aCrdilebs, an xeli wautanebiaT im gadamtknarebul landebisaT-
vis, JamTa siavesTan bRlaZuniT rom daRlilan da ablabudas mtverSi
amogunglulebi, gaWvartlul kuTxeebSi namtiralev qandakebebi-
viT atuzulan.
wuTisofeli sfinqsebis mdumarebas waagavs. o, raodeni epoqe-
bis Rrianceli miswyda am dasaqcev sfinqsebis zRrublTan da aTi-
aTasi wlis Tavqveze dagvitova: gaciebuli brWyviala karvebi,
mSvild-isrebiT dakortnili kedlebi, momakvdavTa drtvinva,
urdoTa Subebze wamogebul balRebis gniasi, ubelo cxenebis Wixvini
da sisxlis morevSi dacemuli triali mindvrebi. eh, uTvalavo
droebis srbolav, ra auracxel matlebs da WiaRuebs anadgureb,
magram, netavi Tu ici Seni basri niskartiT ra uwyalod kortni
274
niko samadaSvili

samyaros merqans?!
vin icis, ramden madlier adamians morevia locvebis janRi da
Tavis gaciskrovnebul senakSi muxlebze dacemula. moridebia taSis
grials, akviatebuli xalxis TvalTvals, netarebis zaddakrul
alerss, da sakuTari Zvlebis Walebze Seqvavebia: Tavisi TrTolva
da sinanuli. SemaZrwunebel sicalieres ki mzvarasaviT ubRavlia
qveynierebis sanaxiroze...
aba, Sexede daRvremili istoriis amovardnil rokidan, rogor
elavs pilates gesliani Rimili da ra uSnoT Caujajia verag gol-
goTas qristes dafxrewili perangi.
xedav, ra daemarTa Cvens mdinarebas! TiTqos raRac aylayuda,
jagaraqoCrili wyvdiadi gadaefara. magram guls nu gaitex! diadi
STamomavlobis fexis xma da guguni ismis!.. is mzeebis faras ma-
gonebs, sxivebis warRvna ukuneTs xmauriT moarRvevs!~
es iyo megobris ukanaskneli werilTagani, romlis cxovrebas
Tu ara, Sexvedrebs, an gagonils, mainc mogiyvebiT. iqneba zizRTan
erTad sixarulic moggvaroT im adamianma, romelic Tavis umadur
sicocxles TerxviviT daRmuoda, viT dauSretel sivalales.
Cems megobars bavSvobidan vicnobdi. mudam galaRebuls, mous-
venars, daudgromels, TiTqos weras aetacna. imis TvalebSi keTil-
Sobili gulis Wavli livlivebda. Tavgadamkvdari iyo celqobaze,
oRond ezos WiSkars mifareboda, aRar dagidevda mosvenebas, Zils,
sanam rokapi gamzrdeli kinwiskvriT ar daiTrevda Sinisken xolme.
sofeli, sadac is izrdeboda, arc ise warmtaci iyo feradi
walkotebiT, aTqvirebuli xodabunebiT, miT umetes qarTveli kacis
TvalSi, radgan CvenSi kenWi rom gaisrolo vardis furcels ga-
kenwlavs, an verxvis foTols Searxevs, samagierod, im soflis
midamoebma icodnen saxnav da axogaWril mTeb Soris feradi da
grZneuli saRamoebi. barSi da ferdobebze gadaWimuli Tvaluwv-
deni zvrebi, namyeni xexiliT daburuli baRebi, Sig daqselili na-
kadulebi ro CuxCuxiT miyayanebdnen; aqlemis kuziviT aweuli
bogirebi, aswlovan kaklis xeebis totebqveS SeWrili viwro saur-
me gzebi; askilis, anwlis da mayvlis buCqebiT svia gadmoyrili
orRobeebi; qedganieri uReltexilebiT daserili sivrceebi natif
simSvides hgvrida adamians.
soflis SuagulSi qarTuli aguriT nagebi Zveli saydari,
Tavisi xmaCaxleCili samrekloTi, gabutuli monazoniviT atuzuli-
275
proza

yo. irgviliv qvatalaxa erdomoRrecili saxlebi, carcis banebiT


da alag-alag xavsmodebuli yavriT gadaxurulni Ramis mTevlebiviT
wayriliyvnen.
mCqefare mdinaris gaswvriv ganuwyvetliv moismoda xnieri
Wandrebis boxi Sriali.
wlebi dasavleTisken mifrinavdnen da yiviliT inTqebodnen
lurjaT mokirwylul cis kamarebSi.
Cemi siyrmis maxlobeli xSirad mReroda xolme:

mamaCems davrCi biWi oboli,


mzrdida verxvebis rweva da taSi.
rogor miyvarda Cemi samSoblo
da weroebis Zaxili caSi.

rac dro gadioda da dReebi haerSi gafantul kvamliviT


ileodnen, raRac codvis kiTxva eufleboda Cems megobars: agre
rigaT veRar naxavdi aRtkinebuls, tans iyrida da tanTan erTad
uCveulo mWvunvarebasac; CanCqeriviT rac vakeze moiwevda, imdenad
ufro tbordeboda, moreviviT erT adgilze brunavda. iqneba
uTavbolo cxovrebis brali iyo? an iqneb, raRac bedukuRmarToba
gadaeRoba da knutebdayril katasaviT TvalebSi eca? aba ra vici!..
Znelia miwas adamianaT gadaqceuls yvelafers miuxvde. is ki cxadliv
mosCanda, rom Cems megobars sicocxle RvinosaviT ereoda da
poeziisagan Tvalnacemi, SerisxuliviT dawrialebda SeSlilobis
da zmanebis gauval WirxlSi.
is, Tavis mwuxarebas yvelgan malavda. zraxvebs iolad rodi
mimxelda. naZaladev RimilSi xSirad vamCnevdi gulisasawiwkn
macdurebas. gankerZovebul cxovrebas mihyo xeli, TiTqos Tavis
nafexurebsac emaleboda.
is, zogierTebiviT daRvremili TvalebiT rodi mataocobda.
is, Tavis cremlebs mTvaris sinaTleze marglida. is, TiTqos Tmeb-
gabarjRulma mekobreebma navtikebiT gaitaces amaoebis gaveranebul
napirebisken. TiTqos imis sxeuli Tebervlis qarbuqs gamoefuRra
da gayinul gul-mkerdze dardis loluebi wveTamdnen.
is, TiTqos Rameebis gadaRma gaafTrebul grigalebs exvewebo-
da, rom kubos awevaze mainc miSvelebodnen.
da, ai sacaa... frialo kldis qarafze unda gadamtvreuliyo,
magram xeli staces da gadaarCines.
276
niko samadaSvili

yovel sicocxles Tavisi sakuTari sabudari gaaCnia, Tumca


yvela moqmedebas aSkarad rodi sdagavs.
momiteveT, es nakuwebic sakmarisia. xandisxan meseris darani-
dan, Tu WuWrutanebidan cudaT rodi mosCans kar-midamo. adamianis
cxovrebis dawvrilebiT moyola ris maqnisia. exla ki Sexvedrebi.

gandoba
gaxsovs, rogor gaviwuweT,
mTvare zRvaSi ro Cadioda?..

mkaTaTvis xvati iwureboda, roca Savi zRvis sanapirosken gavem-


gzavre. zRvasTan marto Cemi daRlili janmrTeloba rodi mimqonda.
zRvisken miiwevda qalaqis xmauriT dafutkvnili nervebi, danac-
rebuli TrTolva da aRfrTovanebuli vedreba mis avyia talRebTan.
matarebelSi ybedi mgzavrebis qaqaniT guli misivdeboda: tyuil-
ubralod wiwmatobdnen, cecxlmokidebul burbuSelasaviT inTe-
bodnen. gansakuTrebiT viRac noRa ymawvili kaci, ise wamoWarxle-
buliyo xelovnebaze paeqrobiT, rom kiseric kibosaviT gaswiT-
leboda.
_ xelovneba sarkea, sarke! _ davobda da anCxlobda bedurgebi.
_ sazeimo viTarebaSi mogaxsenebT, rom Tqven metismetad elami
brZandebiT, aristoteles Sexedulebas literaturaze ar icnobT,
ara! _ mamlayinwasaviT wahkideboda morgviviT Cafskvnili CerCeti
meore qera mgzavrs, kaci, romelic aTinel brZens ki ara, barbare
jorjaZis leqsebs jloyiniT kiTxulobda. ver gaigebdi ra Tavqvas
axlida: WroRa Tvalebs ugvanoT abrialebda, piris kuTxeebTan
qafi ereoda, yelis ZarRvebi eWimeboda, ise yviroda ityodi, To-
neSi Tavdayira hkidebeno; xelebs wamdauwum parWyavda, bevrjel
movaride cxvir-piri imis kotita TiTebs. xan xmagakmendil mgzavrebs
iseTi ieriT gadmogvxedavda, TiTqos Cveni saxis gamometyvelebaze
kiTxulobda Tavisi umweo gonebis sidarbaisles.
gulTamxiblavo rusTavelo! da mgznebare dantev! o, raodeni
mSveniereba mohfineT qveynierebas, imdeni avic moutaneT zogierTa
qondris adamianebs, ramdens dadaneben Tqvenze, ramdens kinklaoben,
277
proza

ra gulgasawyaleblad iyefebian, netavi raze?.. netavi risTvis?..


matarebels riJraJi qedaniviT aedevna da zRvac gamoCnda. zRvis
moqanave mindvrebis dasasrulTan gemi amoyuryumelavda, rogorc
samani qveynierebasa da sivrceeb Soris Cagdebuli.
visvenebdi sanapiros axlo gaSenebul agarakze. bananis maneuliT
dawnul savarZelSi SuaRamis gadasvlamdis vijeqi xolme. sakuTar
fiqrebsac gzas vuqcevdi, rom marto zRvasTan vyofiliyavi, ratom-
Rac didxans, ratomRac sulis amoxdomamde.
saRamo xani idga. Sors... Sors cis kabadonebi Wyumpalaobdnen.
zRvis mivardnil kideebTan mzes rgvali sanaTuri gamoeWra,
TiTqos sanaTurSi meore wuTisoflis cecxli laplapebda.
cadaWril uxvi sxivebis xaraCoebs zecis gumbaTebi SeeTqoraT
da palmis foTlebs Sig TvalebSi uWvritinebdnen.
aSoltili Svindisferi tatnobebi qirmanis xaliCebiviT brwyi-
navdnen dasavleTisken.
aRgznebuli zRva borgavda, etyoboda papanaqeba sicxes daekra,
radgan xangamoSvebiT mTvrali veSapiviT ilanZReboda.
mivseirnobdi. gaanCxlebuli talRebi jaWvdabmuli nagazebiviT
mitevdnen. tanwerweti kiparisebi munji mogvebiviT momCerebodnen.
varskvlavebis fara bindis nekers axramunebda. foTlovan xeebSi
grili niavi mZinare beRurebs gverdze miswoloda, viT gvritebis
sizmari.
moagarakeTa nebieri Jriamuli xvarTqlasaviT mosdeboda mTel
aremares.
ucbad viRac wamomewia da nacnobi xmiT Semexmaura. Cemi mego-
bari Camosuliyo! is, vinc mTvareuliviT amedevna, vinc CemSi iwvevda
sibraluls, visac gadamtknarebul saxeze da SavaT Casresil quTu-
ToebSi Serwymoda poeziis gzaTvalaloba.
orives kriWa Segvekra. Cven siCumes zRvis xmauri WangiviT
edeboda.
ra kargia megobarTan yofna da xetiali, roca gulis Suqi
Tvalebidan iWyiteba, roca mkerdidan sinaTle Jvanams, roca amof-
renili sixaruli mtrediviT marcxena mklavze gizis da SenTan
erTad RuRunebs.
megobarma dumili daarRvia:
_ navsi gavtexe! ici, rom Sens sanaxavad Camovedi?
_ xom gjera, rogor gamexarda!
278
niko samadaSvili

_ rogor ara, erTgul megobarTan yofnas romeli agaraki


Seedreba! _ JivJivebda Cemi gulCaxveuli megobari.
_ camde marTali xar! _ kvers vukravdi.
_ netavi, Tu kidev gaxsovs Cemi leqsebi? _ moridebiT Seme-
kiTxa.
_ rogor ara, gansakuTrebiT zogierTi!..
_ ar vici ra damemarTa es oxeri, maradisobaze fiqri SemZulda.
_ gana maradisoba arsebobda? _ ukmexaT wamomcda.
_ is didxans mefobda... poezia maradisobam daasneula.
_ TiTo Wiri ras gamoeleva adamians, _ alalbedaT wamoviZaxe.
_ aba damigde yuri, _ Cemma megobarma ganagrZo:

naZvebi kubos miasvenebdnen,


win yvavilebi mihqondaT qarebs,
miwidan mTebi imas ustvendnen,
pirqve rom egdo msoflios gareT.

is, sivrces gahyva xel apyrobili,


Tvalebs sinaTlec ar miakara,
wadili, gzneba _ talRebis Crdili,
gulqva avdrebis win gadayara.

TiTqos sikvdilic rCeboda oxrad,


maradisobac daswyevla, dahgmo,
Rame tiriliT gamoixura
da gaTenebas veRar miagno.

ver Seubrunes gzebma buneba,


Tumca bavSviviT uWerdnen xelebs,
nafexurs eTqva: ar dabrundeba!..
qari amaod eZebda mkvlelebs.

gvari ra aris, arc ki axsena,


arc miaWeda lursmani karebs...
naZvebi cxedars miasvenebdnen
da gvirgvinebi mihqondaT qarebs.

oriveni vdumdiT. Ramedareul baRebidan moismoda saamuri


qarTuli simRera, rogorc bavSvur siyvarulSi Cawnuli umankoeba
da Jruanteli.
zRva gugunebda. zRvis gauTavebel moTqmas qarSeyril frin-
velebiviT asdevneboda aTaseuli wlebis wiokoba.
279
proza

zRva Relavda, TiTqos zRvaSi xarxarebdnen qariSxlebi.


netavi, vin iyo, vina? vinc Tavisi mogrovili sicocxle gulqva
samyaros win gadayara?.. visac sikvdilic oxrad darCa da Rame
tiriliT gamoixura?!. iqneb zRvis naTura zvirTebma icodnen,
silanarev qviSaze, ferad niJarebze, gakrialebul riyeze gauCorknav
borblebiviT ro xriginebdnen?..
iqneba, saxeSeryeul cxedars zRvis talRebi rigrigobiT mias-
venebdnen da elami gvirgvinebi mihqondaT Rrublnara qarebs?!. vin
icis!.. vina?..

zamTris simfonia
dafeTebuli riJraJebi ise minamqre, rom
Rame SiSiT varskvlavebSic ver Sediodes.

Cemi megobari erT mivardnil sofelSi Tavis naTesavs Seexiz-


na. iSviaTad mwerda baraTebs. zogierT werilebSi aseT gulis-
wyromasac Sexvdebodi:
`ianvris susxi ZvlebSi matans. gamoketili vzivar farRalala
oTaxSi, mamidaCemma samadloT ro momigdo.
buxris guzguzs dardebs vayoleb. zamTris varangi asasiviT
damwrialebs yvelgan. veragi siCume obiviT mekideba. mSieri mglebi
soflis gzebze Tavisuflad daTareSoben, xan zedavelaze SemzaravaT
ymuian; RamiT aSvebuli ZaRlebi uban-uban yefas ro gaabamen, sasaf-
laodan mkvdrebi gadmodgebian xolme, micvalebulebs Tvals moh-
kraven Tu ara nagazebi, iseT wkavwkavs astexen, gegoneba WkuaSerye-
uli sarangebi miwas fxoWniano.
am yinvaSi gaSiSvlebuli xeebic suldgmulebiviT babaneben. RamiT
kacis WaWaneba SeiZleba igrZno: tyidan momaval SeSiT datvirTul
marxilebis WraWa-WruWze, mgzavris fexis xma gafiCxebul Tovlis
xraSaxruSze, anda boslebis karTan anTebul Wraqebis moZraobaze.
daswyevlos RmerTma aqauri Rameebi, movlen, sodomebiviT
Camosxdebian da alionamde iseTas ibRvirebian, rom aRar ici ra
wyals miece. xedav! odesRac gandegilobis damTrgunvels, ra
damemarTa!..~
280
niko samadaSvili

ra Tqma unda, am striqonebis mflobeli Tavis SeCvenebul


oreulTan farikaobda. zamTris vaglaxi siCume ufro amxedrebda,
vidre aSoSminebda.
erTi piroba werilebis gamogzavnac Seswyvita. vicodi imis
ucnauri xasiaTi: karga xani xmas ar gagcemda, magram gana SeiZleba
megobars daemduro, roca is locvebs aRavlens? an, ra bedenaa
gulis Tanatols mudam kriWaSi ukirkito da xataura katasaviT
mis bageebTan iyve Cacucquli. poeti Tavis nebaze unda miuSva, ho,
ra veragobaa: Semomqmedi cxeniviT Sekazmo da zed Seaxte, ara?
kviraZals Tovli bardnida, TiTqos veeba Rrublebs TeTri
farfli scviodaT. binaze davbrundi. sawer magidaze poetis ustari
damxvda. mokrZalebuli striqonebi SemomCiodnen:
`Cemo keTilo! nu Semrisxav, ramdeni xania veRar Segexmaure,
yvelaferi unda momitevo. rom Semirigde gigzavni patara nawar-
moebs. buxris alze vZerwavdi da ratomRac minda, Senc ganicado
Seni megobris mRelvareba da sixaruli:
civa, naRveli medeba gulzed,
Tovlia gareT, aRarc gzebia,
enTe buxaro da iguzguze,
me mainc siTbo ar mRirsebia.

kvamlo ar Sewyde, gaswie zeviT,


gaWvartle zeca, RmerTmac ver gvZlios,
usazRvroeba ise Sesudre,
rom dedamiwas gza aerios.

warmavaloba mizidavs uRrans,


iq arc Suqia, arc laJvardebi,
araraoba daiwyebs Rrenas,
da ikivleben es saflavebic.

CamxrCvali sivrce yrud iSiSinebs,


xmas gaikmindavs zRva da grigali.
vin icis, ramden mzes SeaSinebs...
Cemo planetav, Seni Rriali!

zeca aTasgan daiRriceba,


kvamls moedeba droTa isari.
samyaros gaRma Caivlis viRac
Cafiqrebuli, rogorc misani.
281
proza

Ramea, buxris cecxli guzguzebs,


gareT xiria Tovlis mindvrebi.
vzivar sicocxle gabezrebuli,
sisxli miSreba, vatyob vfiTrdebi.

ase mwerda Cemi mgosani. aseTi anCxli da aspiti xdeboda, roca


amRvreuli TvalebiT mieWreboda qveynierebas. roca burusCa-
mowolil gzebze kvaldakarguli frinveliviT wiokobda.
buxris kvamlsac ki evedreboda, raRac mzakvruls, raRac araada-
mianurs _ es kargis momaswavebeli rodi iyo. es Savbneli poezia
ZanZaxi amindebis winamorbedi gaxldaT. imis Semoqmedebis WiSkarTan
saxealewil RmerTebis buzRuni ismoda.
buxari ki, poetis tial vedrebas, misi ocnebis TovlWyaps, ras
dagidevda, gacrecil Rrublebis qveS, banidan amoCril pirmote-
xil qvevris tuCidan amoxeTqil sqel kvamls yalioniviT aboleb-
da da soflis SeRmarTebs uazroT gascqeroda.
TeTrrcxilas muguzlebis tkaca-tkuciT gamovardnili buxris
Suqi, poetis zurgis lands, oTaxis kedlebze da Werze saTuTaT
arwevda.
Cveni planeta aTasnair enaze molaparake xalxiT daxunZlu-
li, gaTelil usazRvroebaSi Tavis gzas ganagrZobda, xan mTvares
miinaTebda xolme varskvlavebis udaburebaSi, rom warmavalobis
uRrans dandobila ar waswyvetoda.

Zveli sardafi
gaijaxuneb SuaRames fexis barbaciT.

cis kamarebs zamTris saburveli CamoexsnaT. mercxlebi gazafxu-


lis lalisfer kuwubebs qargavdnen, cis tatnobebs seravdnen,
sivrceebis bequrze laJvardebi gadmomdgariyvnen.
mgosani qalaqad mestumra. ratomRac sofelze amreziliyo.
sasmels etaneboda, malimal CamiCurCulebda: sulma wamZlia, wamo-
di, sadme, nunua vxuxoT. xSirad banze avugdebdi sityvas, magram
Senc ar momikvde, didi midega da metad Tavneba kaci iyo, urmis
282
niko samadaSvili

xelnaze mibmul nalosaviT amiTrevda; kerpi iyo, rogorc urTxe-


las latani; sulTamxuTaviviT Cagacivdeboda, Tavis naTqvams ar
gadavidoda, Tu ginda win fiandazad gaSlodi, sxva gziT veRar
daiyoliebdi, mainc Tavisas gaaWenebda.
erT Rames qalaqis ganapira ubanSi, Werdabal Rvinis sardafs
mivageniT. ikribokro kibeze calxela xarixeTi, TiTqos wamwymedTa
savaneSi Tavdayira CaveSviT.
Ratak da ferdebmikrul mgzavrebisaTvis pirdapir miswreba
iyo. vfiqrobdi: cotaodens davnayrdebiT, erT-or Wiqas gadavkramT
da amiT damTavrdeba Cemi megobris Wirveuloba.
sardafi gverdebSeWyletili Tunuqis WraqebiT gaenaTebinaT.
TuTunis boli mayalze aSiSinebul sukebis oSxivars Sereoda da
uzrdeli moqeifeni enas pirSi Zlivs rom itrialebdnen, Wvartl-
Si gaTangul jirkvebiviT mosCandnen. xrinwiani simRerebi: `me
avarad davdivar, Rame Sin ar Sevdivar...~ `gaxsen bage, gamagone xma
narnarisa...~ gamobruJul da lazRandara arifionTa xarxari,
lanZRva-gineba, uSveri waoxunjeba, erTi magididan meoreze mexiviT
ecemoda.
sardafis kedlebze fuqsavati mxatvrebis yalmiT SeTiTxnili
dediSobila qalebis da yanwiani kintoebis suraTebi aglesiliyo.
aWiWynili ferebi sicxis buRs ise sqlad daeorTqla da daelaqave-
bina, rom ityodi: nestisgan gaJRenTili diacebi stirian da hgodeben
TavianT dakninebaso.
me da poeti kunWulSi midgmul magidas mivusxediT. xSirad,
adamianma xalxis zrialSi ufro didi ocneba icis, vidre sadme
ganmartoebiT. amboben: qariSxlebis dros udabnoc fiqrobso!
_ raRa am gasaoxrebel bunagSi SemovexeteT! _ guliswyromiT
vuTxari megobars, roca is SemkrTal Tvalebs aqeT-iqiT acecebda.
_ Tu Sen ggonia, rom Cven naklebad garyvnilebi gaxlavarT,
_ mipasuxa saeWvo kiloTi.
Cven sufrasTan Seanglebulma Segirdma moirbina, amoSvebul
winwklebiani perangiT, sayelo gadaReRilma, win welqveviT TeTr
safar Semortymulma, Cven rodi dagvacala xmis amoReba, joris
tlinkebiviT miayara:
_ axali, cxel-cxeli: mwvadi, Canaxi, fiTi, kuWmaWi, SaSxi; qaTa-
mi moxrakuli, tabaka; Rvino: kaxuri, atenuri, sviruli; SuSa kitri,
danduri, pitna, wiwmati, tarxuna!..
283
proza

poets gaecina, oTxi xelada qinZmarauli moiTxova da ori


ulufa SaSxi. mere me momibrunda:
_ ra, ara gjera, rom garyvnilebi varT?
_ Sen Tu yvelafers kudi ar gamoabi, ar SegiZlian! _ xumrobaSi
gavutare Cemi sayveduri.
_ Sexe, ra aliaqoTi gaudiT salaxanebs! _ TvaliT maniSna.
_ es is nagavia, romlis awrialebas qaric ki Takilobs.
_ jandabas! rogorc genebos ise ifiqre, magram, zogjer ratom-
Rac mizidavs aseT brbosTan yuryuti.
_ eg avadmyofobaa, Cemo keTilo! _ Sevesityve megobars.
_ poezia, gana avadmyofoba ar aris?
_ ara! is RvTaebrivi mSvenierebaa, _ vupasuxe.
_ me ki, am mSvenierebis xilvam damasneula.
_ eg sisulele rom ar geTqva, icode gaberwdebodi, _ qedmaR-
lobiT gadavkari.
_ Sen imdens izam, rom xelSi Semiklav! dRes minda, rom am
sardafSi gamomiRamdes, Tu ginda mTeli sicocxle.
ar vici, ra RmerTi uwyreboda megobars, raRac ver vewyobo-
diT.
_ rac Sen Tavdaviwyebamde giyvars, _ ganagrZobda poeti _ is
rom erTxel agisruldes, im ormocdaaTi wlis yofas sjobian,
sxvisi SemoteviT ro warimarTeba.
_ Sens dageSas me ar vapirob, magram...
_ magram, netavi icode, _ Semrisxa Cemma Tanamesufrem _ xandis-
xan ra uxeiroT Sekrul guduras daemsgavsebi xolme.
xma Caviwyvite. radgan kargad vicodi imis umZraxobis CoCor-
ze Sejdoma. anda, ra Zala madga, rom megobari dammdureboda, Tu
ginda erT wamosrolil sisuleleze.
sadRegrZeloebs mouxSireT, xan alTas vsvamdiT, xan balTas.
rigianaT SevTveriT. ra mwarea, roca simTvralesTan erTad mTvra-
li dardebic agetorRialebian, gulze geWidebian, safeTqlebs
gixureben, neknebs gimtvreven, TvalSi Suqs giwritaven, Sublis Zval-
ze gaskdebian, sxeuls gimRvreven, xom ginaxavT axalgazrda kacis
moRuSuli saxe, dasusxuli mwveli gancdebiT. ai, aseTi iyo Cemi
mgosanic im Jamad. me ki, gaxevebuli Sevyurebdi imis CaTuTqul
mduRarebas.
ucbad RviZli ZmasaviT gadamexvia da daiwyo:
284
niko samadaSvili

is, xom leqss garda arafers hqmnida,


TvalnacemiviT SfoTavda xSirad,
gana visac ro es seni sWirda,
iman SegzaraT da SegaSinaT?!

is daiRupa bed mokrZalebiT,


bneloda, sdumdnen didi Wandrebi,
da kiafobdnen Sors varskvlavebi _
maradisobis WuWrutanebi!

cota xans dadumda, mere xeli Caiqnia da...

is, yovel Rame daeZebda tial sardafebs,


TiTqmis cismare dRe SfoTavda da iTvreboda.
STamomavloba mis cxovrebas ras daijerebs,
kaci, romelic sul RvinoSi ifufqeboda.

rom mas SeeZlo poeturi umankoeba,


miwas urbenda, dedamiwis uarmyofeli,
ar dagidevda, Tu ukmexaT edga droeba,
an Tu sivrceebs gaymuoda wuTisofeli.

viRac, RiRiniT Cem saflavzed balaxs gaTibavs,


ityvis: ra krulviT daiRupnen mama da Svili!@
Tan kldis natexze miawerams odnav iribad:

raRac ar moewona es leqsi, SeCerda da ganagrZo:

mimRere kargo da daminame


cxovreba mudam uSinaarso,
imRere sanam myudroa Rame,
sanam grigalebs sZinavT Zvirfaso!

wavideT sadme, Sors davesaxloT,


iqneb es Rame iq ar moSavdes,
diliT mindvrebis gafrena vnaxoT,
sad zRvis talRebi swinwklavs laJvardebs.

Cem binis karebs qaric ar aRebs,


sCans saqarTvelo kidev memduris...
imRere droa, palma Srialebs
da cxenis yelze RviZams beduins.

ukanaskneli striqoni ise xmamaRla wamoiyvira, rom suyvela


Cven mogvaCerda da gesliani xarxari astexes.
285
proza

_ ra dagemarTaT Tqve dalocviliSvilebo! xom ar gatyaveben,


ra gaRrialebT?! _ ase Segvjora Tavze wamomdgarma Tvalebdab-
recilma daxlidarma da oflis xviTqSi azelili meloti Tavi
Wreli baRdadiT moiwminda.
_ araferia, leqss kiTxulobda, Seni Wirime! _ sityva movuWeriT
maspinZels.
_ leqsi romelia, aq teantri ki ar aris! _ iwyina mikitanma.
_ exlave wavalT, Tu Zma xar, ar dagvemduro! _ davuyvave
sardafis patrons da saCxubrad wamoweuli megobari davawynare.
_ biWebo, egre ar varga, Torem Tqven iciT! _ esRa amoixvneSa
gaiZvera maspinZelma da kaklis xis ZiriviT tani furkameCis odena
Ripi,zed vercxlis mZime qamari ro ertya,zantaT daxlisken Seat-
riala. sibrazisagan kbilebi gaakraWuna da TavisTvis waiburtyuna:
`Tu Rvinos svamT, Rvino CaxeTqeT, Tu ara da ras peitrobT, axi
kia, ro kacma erTi lazaTianaT mogayoloT...~
danaxarjs gavuswordi _ jibeebi amovibertye. Cemi megobari
ris vai-vaglaxiT wamoviyvane, is barbacebda, me ki ugvanoT vtort-
manebdi. marTlac, im Rames vinc iloca, mxolod CvenTvis, rom
Zmadnaficebi sadme xramSi ar gadaviCexeT.
qalaqi ZilSi krusunebda. sadRac etlSi Sebmuli iorRa cxene-
bis TqaraTquri da iribaT dabrecil qvafenilebze aCqarebul
mgzavrebis kanti-kunti fexis baka-buki ismoda.
bnel quCebSi aqa iq-Ra bJutavdnen Suqdaleuli liflifebi.
megobari guls CamReroda:

ori xelada Camogvisxes xidisTauri,


Tan ficulobdnen, unakloa, sufTa, RmerTmani!
mze cis diskoze miiwevda gaSlil mklavebiT,
miwa rCeboda, rogorc jvarcmis Savi dedani.

sionis zari sqel Rrublebis qveS axvelebda,


gulSi eZinaT wminda ninos Sefrenil cremlebs...
mkvdrebi civ sivrces mihyvebodnen da gzad xandisxan
qveynierebis koSkebisken iSverdnen xelebs.

zedaSed gvqonda miwis wveni gudamayaris,


aragvi sCqefda _ laJvardebis saTaves yofda...
sad ar gindoda, gaismoda Cveni yayani,
magram Cven gulebs, aba vinme Tu yidulobda?..
286
niko samadaSvili

mgosani Sin mivacile, Zilinebisa vusurve.


sadRac, daSorebuli wuTisofeli dausabamobis misadgomebs
gulsaklavad gaymuoda.
varskvlavebis WuWrutanebSi RvTismSoblis beWdebis bacnarevi
Suqi cimcimebda. kldis natexze uiRblo warwera kiafobda:
`aq ganisvenebs adamiani, romlis guli jer kidev feTqavs!..~

beTania
sadac mnaTe zarsa rekavs,
wuTisoflis karga gaRmiT.

_ xom ici, Cven ukanaskneli qristianebi davibadeT, Cvens Sem-


deg axali raRac ganmeordeba, ukeTesi da didebuli! _ ase mesaub-
reboda Cemi mgosani, roca maisis wkriala bilikebiT beTaniis netar
taZars vuaxlovdebodiT.
_ qristes movlena iqneb borotebac iyo, ras ityvi? _ SemekiTxa.
_ ra Tqma unda, warmarT pilates Tu davujerebT...
_ pilates SekiTxva xom exlac gaismis, marTlac ra aris samya-
ro?.. ra aris WeSmariteba?.. am ori SekiTxvis kerpTan mudam xelap-
yrobili iyayanebs qveyniereba. yvela saukunes win Tavisi xati
miuZRveba da am xatis ukan RaRadeben dididan pataramde: me var
WeSmariteba!.. vin icis, iqneb eg oinebic moswyindes adamians da
istoriis koriantelma Tavisi arnadebiT gaxvetos: Torebi, meCeTe-
bi, eklesiebi... ra daemarTeba gamoyruebul kacobriobas?! mxolod
WriWinebis stvena imZvinvarebs.
_ ara, mgonia, xelovneba mainc iciskrovnebs, rogorc Zleva-
mosili meufe, _ gavamxneve megobari.
_ vai, Tu adamianebma moiwyinon, _ Cafiqrda poeti.
swored xilulma qveynis mowyenam Soba Sexerezadas da kriS-
nas zRaprebi.
_ damijere, RmerTTan TamaSi didi xania aRar enatrebaT ada-
mianebs, ise rogorc bavSvebs nayidi Tojina mobezrdebaT xolme.
_ Tumca, _ raRac unda mepasuxa, magram ena dameba da esRa
aRmomxda: _ eh, ra vici!.. amis Tqma iyo da mdinaris xivili Semog-
vesma.
287
proza

_ gaixede, beTania gamoCnda! _ maxara megobarma.


_ ra didebulia! _ wamoviZaxe aRfrTovanebulma, radgan pir-
velad movkari Tvali qarTuli didebis Zegls.
_ es is taZaria, _ mancvifrebda mgosani _ Tavis arsebobis
samxarze ukvdavebaT rom aRikveTa. Sen unda naxo: roca dilaadri-
an mtredebis frTebiT, xevidan amoqnil nislebsa Zaxavs, roca
cicrisferi alionebi srialeben mis gumbaTebze.
ase aRtacebuli Cemi megobari arasodes ar minaxia. taZars
ramdenime beri mwyemsamda. erTi berTagani mama eqvTime RvTisni-
eri marTlmadidebeli sCanda, is dabrmavebuli iyo Tavisi rwme-
niT, is aRavlenda locvebs bindisas, raRac mwveli sasoebiT.
mama timoTesi ki ra mogaxsenoT, mgoni marxvasac ar inaxavda,
did aRebRames abuCaT igdebda. imis grZeli, rodinis qvasaviT saxe,
zafranis feri nagerala wveri, CxarTvis msgavsi macduri Tvalebi,
zRarbis eklebiviT aburZgvnili Tma, gvelaZua gamoxedva, kargs
arafers moaswavebda, marTlac, rom anaforagadacmul eSmakis das-
muli iyo.
danarCeni berebi SuamTis monastris dResaswaulze datiSuliy-
vnen.
beTaniis taZari avadmyofi mwiriviT sTvlemda, TiTqos sivr-
ceebSi gaWril samrekloebis qaravans ukan CamorCenoda da gzaab-
neuli SeTqmuliviT saukuneTa tevrSi gaCxiruliyo.
berebma poetis dedis xsovnas panaSvidi gadauxades. timoTes
buwuwebaqerclili olari yelze Camoegdo, wvivebamde Zlivs ro
swvdeboda. fsalmunis dafaSrebul da Savad gaqonil furclebs
Cqar-Cqara Slida, sxapa-sxupiT kiTxulobda, amoisunTqamda mxo-
lod maSin, roca mama eqvTime `ufalo Segviwyales~ ebaneboda.
timoTe gaficxebul TiTebiT pirjvars ise isaxavda, TiTqos Sub-
lze da gulis ficarze qavili avardniyo.
xatebi taZris sarkmelSi SemoWril mzis irib sxivs misciebod-
nen, dausrulebel patimrobiT gamoTayvanebuliyvnen da amaoebis
mwvel mdumarebas xavsiviT Serwymodnen.
SiSmoreuli wmindanebi trapezidan gviTvalTvalebdnen.
taZris maRal kedelze giorgi mesamis, Tamar mefis da ori
tomis naSieris giorgi-laSas suraTebi kiafobdnen, kiafobdnen
JamTa siavis yurebiT daRlilebi. budeSuris odena cremlebi mar-
galitis darad SeqvavebodaT mefur samosze.
288
niko samadaSvili

paraklisi damTavrda. gaCiraRdnebul kandelze sakmevlis


surnelovani kvamli irweoda. anTebuli kelaptari RvTismSobels
Suqs ufrqvevda, moRavebuli locvebi elvarebdnen.
timoTes gasamrjelo vuboZeT, ecotava da taZridan Tofnak-
raviviT gavarda. mama eqvTimec ukan tustusiT gahyva.
taZris ezoSi gafoTlil xeebis qveS mlocvelebs Tavi moeya-
raT,gaSlil nadims Semosxdomodnen. Cvenc migvipatiJes.
_ saidan brZandebiT? _ SegvekiTxa WaRara glexkaci.
_ qalaqidan! _ vupasuxeT.
_ Cveni taZris sanaxavad amoxvelT, Tu SeTqmuli gqondaT? _
SegvekiTxa Tangira Tamada da, Tan RviniT galiclicebuli fiale-
bi mogvawoda.
_ salocavaT! _ upasuxa megobarma.
_ ai, Tqveni wibo ki gaxmes, ra vici nahstavli xalxi su imas
CagvCiCinebT: RmerTi ar ariso! da, Tqven ki...
_ gana qriste umecari iyo? _ SeekiTxa poeti SezarxoSebul
maspinZels.
_ ara, Seni Wirime! _ moibodiSa Tangiram _ sawyenaT nu ki
CamogvarTmevT. ra vuyoT mere, Cvens glexkacobaSi cotaa urjulo
da rwmenadamSrali?
leCaqyurgadagdebuli mandilosnebi Sublis qinZisTavis darad
iRimebodnen, xan daudegar da askinkila moTamaSe bavSvebs awynareb-
dnen: fufala gagijavrdebaTo!
_ modi exla qarTuli simRera SemovZaxoT! _ medidurad brZana
Tamadam da TavkveriT gawuwuli farcxiviT ulvaSebi marjvena
ceriT moiwminda.
berebic ewvivnen uxvad gaSlil sanovages. gaCaRda qeifi, lxini,
SemoZaxili.
megobari yurSi CamCurCulebda:
`mxolod qarTul sufraze SeiZleba siamiT CabJireba, qarTul
nadimze mosalodnelia ise ucabedaT moikla Tavi, rom mTvralma
sicocxlem Tvali veRarc ki mogkras; ise mogayaron miwa, rom
sisxliT galeSili yorani vercki wamogewios; aq SeiZleba sasufe-
veli mewyeriviT mozvavdes da Seni ganvlili cxovreba qveS da-
itanos; Segzaros, gagTaTxos, gatiros; qarTul zeimze SeiZleba
Seni sxeulis ayrolebul bunagidan amofrinde da kamarebis Sriali
isunTqo; miatovo Seni ocnebis niaRvrebisagan gamoWmuli Tavis
qala da cota xans mainc ciskariviT icimcimo~. _ ase CamZaxoda Cemi
289
proza

RviZli megobari.
glexkacoba ki, gagixarian dros atarebda.
mosaRamovda. neSompala miwis surneleba idga. rcxilis, soWis,
nekerCxalis, muryanis da wiflis xeebiT atexil mTebSi frinvelebis
Jriamuli gaismoda, TiTqos tyes JRarunebi Seesxa da sadRac wasas-
vlelad emzadeboda.
ciyviviT mousvenari niavi Rrublis bRujas fiCxis konasaviT
daaTrevda kamkama caze.
berebma, orsarTulian saxlis aivanze CrCilisagan dacxavebu-
li Teqa gagviSales, zed gawyalebuli fardagi daages, gaquculi
nabadi da qurqis dari raRac mogvigdes, Cvenc dRiur wanwaliT
daTeTqvilebi dasaZineblad mivweqiT.
mTvrali berebi SigniT oTaxSi rbil loginSi CafuTvnuliyvnen.
timoTe raRasac oxunjobda, mama eqvTime kiskisiT suls Zlivs ibru-
nebda.
samrekloze mtredebis faTuri ismoda. zenari zarebi sdumdnen
wirvebiT daqvrivebulni, aseul wlebSi mudariT da rekviT daose-
bulni.
mgosanma CaiZina. aivanze mTvare fexakrefiT SemoCerCetda,
oriode Tungi sinaTle Semoitana da, sizmrebSi gadakargul poets
mohkra Tu ara Tvali, ukan gatrialda, taZris gamoxurul kareb-
Tan Caicina. Caicines sarkmelidan gamoWyetilma wmindanebmac.
momagonda megobris leqsis nawyveti:

varskvlavis SuqSi krTis sakmeveli,


mTvare samyaros sanaTursa hgavs,
da dedamiwa _ am sarkmelidan
bariT gadmoyril qviSas da nagavs.

berebis tutuni kidev ismoda. fiqrebiT gavbezrdi, mxari vicvale


da CaviZine.
roca gamoviRviZe, sisxami dila laJvardebs farcxavda, Cemi
megobari uzmo, naTbilarevi wamoWriliyo, gazafxulis kakanaTiviT
gaSlil xarTuTis Zirs miyrdnoboda da saxeganaTebuli gascqe-
roda gamWvirvale sivrceebs. iqneb warmavalobis litaniaze aRgzne-
bul mociqulebis vedrebas sWvretda? an, iqneb alionebis gaswvriv
Rameebis nakrZalTa Jivils ismenda? iqneb namtiralev angelozebis
nafexurebze kiTxulobda Tavis pirquSi cxovrebis qaragmas? vin
icis, vina? romel gangebas ZaluZs amoicnos adamiani!..
290
niko samadaSvili

eqvTime pirdaubaneli momesalma, ubis jibidan amoRebuli


naweri momawoda:
_ es leqsi, Tqvenma megobarma SarSanwin minaxsovra.
_ ratom ar vicnob am striqonebs?! daviwye kiTxva. beri gul-
xeldakrefili mismenda:

gavxedeT algeTs, bokro ferdobebs


qecad SehyrodaT gaWrili axo,
mTebi xrColavden nairferebiT
da xan _ cxvris fara kvarcxlbekis axlo.

lorwo flateebs swovdnen kldeebi,


filtvebs furCqnida sunTqvis yuaTi.
miwa gairRva, TiTqos qvesknelma
amoisrola taZris gumbaTi.

daveSviT qveviT da beTaniam


zurgi gvaqcia, tyes Seefara!
codo ar gvqonda, icodes RmerTma,
Robis siwmindec rom SegvebRala.

xevSi mdinare SemogvefeTa _


Sewirul bavSvTa cremlebi iyo.
Cven mivdiodiT aRmarTzed erTad,
ratomRac Cumad, raRac uiRblod...

aq dandobila glexi saxrezed,


aq Seswrebia orSabaT dilas,
exlac ki vamCnev laSas saxezed
jelal-edinis Semokrul silas.

aq gauxsnia guli dedofals,


TmebSi Cauwnavs bafTis Sairi,
aq Tavis TaTiT iTxrida saflavs,
mwyems daRupuli soflis naxiri.

Jams taZris kani ise dauxravs,


rom gareT Jonavs WaRis naTeli.
Zlivs vamSvidebdiT SemkrTal macxovars
rjuldawyvetili ori qarTveli.

aq Segewire netavi dedav,


Tavi damedo da dagekali,
albad odesme wess amigebda
Savi Rrublebis civi winwkali.
291
proza

ro eTqvaT qarebs, madli dedaSens!


Tan RmerTs SesWrodi saydrebis glaxa,
rom Cemi sisxli, rogorc zedaSe,
qvevrSi Cagesxa dagetalaxa.

kedelze sanTlis Suqi iWreba,


sCans wmindanebma rodi migviRes,
ra gveSveleba wyeul nabiWvrebs,
Tu gzac avdrebma gadagvitixres.

daususxia bzis buCqi WinWars,


qandakeba sdgas aRTqmuli mgzavris.
taZris futuro qerqSi WriWinebs,
viRac uZeglo xuroTmoZRvari.

maTxovari zis, rogorc oboba _


myar jojoxeTis moxdili pkea,
arc zRaparia, aRarc moTxroba,
is TiTqos Citebs aukenkiaT.

aq warmarTebic muxlebs iyridnen,


rogorc amboben did giorgobas,
Turme, am jvarcmas ro uyurebdnen
gvWoramdnen: xedavT kacobriobas?!

samreklo idga mudam pirquSad,


Tu darekamdi gayrida nagavs.
sveticxoveli zurgiT zidavda,
TungSi Camosxmul qoTqoTa aragvs.

akldamis WoWSi daxocilT Zvlebi


eyara, rogorc moWrili fiCxi,
gaRma budobda: Zveli sabZeli,
da alag-alag Rvia da kvrinCxi.

gza sCanda odnav, xan beqobs zeviT


hqreboda gancda _ gznebis momgvreli,
ukan ymuoda xatis mizeziT,
saxad Seyrili varazis mgeli.

Znelia mudam guldaZmareba,


kacis Selocva tlanqi mTqnarebiT.
usinanulod vtovebdiT taZars
ukanaskneli qristianebi.
292
niko samadaSvili

am striqonebSi imaleboda Cemi poetis ganwiruli qveyana, am


leqsSi zedaSesaviT Caasxa Tavisi boboqari cxovrebis dasawyisi,
odesme am zedaSes TvalebCasisxlianebuli qariSxlebi moxdian,
qurumebiviT Semousxdebian garSemo, gaxedaven jvarcmul kacobri-
obas, xelebis qneviT dauZaxeben SemkrTal macxovars da kiviliT
wamofrindebian isev.
taZris futuro CuqurTmebSi ki didxans iWriWinebs viRac uZeg-
lo xuroTmoZRvari.
ukan vbrundebodiT.
jer erTimeoreze Sekowiwebul qedebs ar movfarebodiT, rom
berebma zari Camohrekes. zaris gadaCexil xmas xevebis da Rreebis
gamoZaxili daesia. gafantuli zaris hangebi damfrTxali SurTxe-
biviT inTqebodnen frialo kldeebsa da wowola kvarcxlbekebs
Soris.
gzas vimoklebdiT. mTvaris nafexurebze rokavda verxvebis
Crdili. aRmosavleTis mTagrexilebis mwvervalze aCaCxuli Rame
burtyunebda. saidanRac moismoda urmulis RiRini. boyboya xevSi
saxadSeyrili mdinare moqSuoda, mis Txel talRebs Semodgomis
foTlebiviT dafarfatebdnen ukanasknel qristianTa sinanuli da
damSvidobeba.
maxlobel muxis kenweroze onavari Woti avgarozi dedakaci-
viT kioda. `Cagiwydes xma!~ _ gaRmidan gamosZaxodnen WriWinebi.
barSi veSvebodiT. aRar mosCanda beTaniis laJvardebi, aRarc
Sewirul bavSvTa cremlebis mdinare, aRarc dayursuli taZari, is
TiTqos gzad mimaval beRurebs aekenkaT.

SadrevanTan
mTvaris irib Suqze
daacures is Sadrevani.

sazafxulo Teatris baRisken miviCqarodi. myvirala afiSebi


iuwyebodnen: didi koncerti, saxelganTqmuli momRerali, violi-
nos damkvreli, iCqareT, naxoT!.. mec cnobismoyvareobis ferxulSi
gareuli da samejlisod gamowyobili baRis mesers vuaxlovdebodi,
miT ufro, rom Cemi megobari melodeboda, viRac nacnobTan erTad.
293
proza

_ icnobdeT grigol daviTis-Zes! _ mommarTa megobarma.


_ didad sasiamovnoa! _ mivesalme aTasjer datkepnili Tavazi-
anobiT da xandazmul ucnobs xeli CamovarTvi.
_ imas mogaxsenebdiT, _ ganagrZo grigolma, TiTqos Cemi misvla
mainc da mainc didad ar eWaSnika, _ siyrmis xanze mec vwerdi satrfi-
alo leqsebs, rom daviTvalo cxraasamde mogrovdeba, marto erT
banovans orasi soneti mivuZRveni...
_ danarCeni? _ gangeb SeekiTxa megobari.
_ danarCeni?.. bunebas, cxonebuli mamaCemis xsovnas, zogi alxa-
nas, zogic Calxanas. saerToT unda mogaxsenoT, rom cxovrebis
aRwera miyvarda.
Tqveni leqsis erTi nakvesi mainc moigoneT, _ sTxova mgosanma.
_ Zalian gagvaxarebT. _ mec CaveCxire.
_ es leqsi miyvarda, Tumca kargad aRar maxsovs:

eg Seni saxe gazafxulia,


o, Seni saxe,
saxe Seni,
TiTqos cis kidiT
gafarCxulia.
me Sen ganaxveb, Tu ar damlaxvrav,
Cemi guli,
rogor
SiSinebs.
Sen gimRerodi
sparsul
Siqastebs!..

moxuci SeCerda da yurebdacqvetilebs ucbad mogvaxala:


_ bodiSi ymawvilebo, veRar vigoneb! _ maRla aweuli marjve-
na xeli, iseTi ambiT Caiqnia, TiTqos didi ganZi dahkargodes.
_ mSvenieria, rac waikiTxeT! _ wamomcda, Tu warmovsTqvi,
eSmakma uwyis. megobars gadavxede, mowolil sicils Zlivs ro
iWerda qveda tuCis kvnetiT.
_ o, ra qlesa xar! _ Cumad CamCurCula mgosanma.
_ leqsebis wera male momyirWda, _ buybuyebda grigoli, _ mec-
nierebas mivaSure da dRes RvTis wyalobiT geologi gaxlavarT.
aba erTi miTxariT, romeli leqsi Seedreba miwis wiaRSi aRmoCe-
nil qvanaxSiris zodebs, spilenZis madans, WaburRilis CaZvromas
294
niko samadaSvili

navTis zRvaSi?..
_ sagulisxmoa, vaJa-fSavela ramdeni oqros misxali eRireba?
_ Cavuniskarte geologs.
_ Tqven, rogorc getyobaT, _ SemomibRvira apilpilebulma
moxucma, _ masxarobis gunebaze brZandebiT!
_ momiteveT, Cemo batono! _ movibodiSe.
_ CvenSi darCes, _ ar cxreboda geologi da mimarTavda poets,
me xom ZaRlaTac ar magdebda, _ poetebi mecnierebis lampars
qinqlebiviT awydebian. icodeT! mova dro da sityvakazmuli mwer-
loba fizikis, astronomiis da, Tu gnebavT, geologiis ubralo
qronikaRa iqneba.
_ marTali brZandebiT! _ SevZaxe.
_ camde marTali! _ ganzrax miekurkura megobaric, _ ase sjobi-
an, Torem aTasxuTasi wlis sicocxle gamogiRamdeba grigolis
mzgavs majlajunebTan kamaTSi. regvens zogjer yuri unda wauy-
ruo. zogierT doylapias Zalauneburad unda miualerso, Tavi
uqnio, xeli rodi unda aukra, es saZraxisi rodia, arc Tavis damci-
rebaa. umecari adamianis guls verasodes moinadireb. aTas damTxve-
uls ras gaumklavdebi, anda rogor moimadliereb. gana ramdeni
xani unda icocxlo, rom yvelas samagiero gadauxado am qveyanaze?
vin icis, kidev rodemdis gagrZeldeboda Cveni ulazaTo baasi,
rom Teatris meore zari ar awkrialebuliyo. xalxiT gaWedil
darbazSi Cvens savarZlebs mivaSureT. sul axlos, wina rigSi axal-
gazrda manWia qalebi isxdnen, xmamaRal laparakze etyobodaT
agarakidan exlaxan dabrunebuliyvnen, mzisgan naZaladevaT aetrusaT
saxeebi, ise daenaxSirebinaT kiseri, saxe da xelebi, rom zomier
sartyelis mobinadreebze mavritanelebis STabeWdilebas stovebd-
nen. agarakze, zogierTi wesierad rodi isvenebs, sxeuls stanjavs
da mataocobs.
farda aiwia. scenaze orTvian xbosaviT gamoikuntruSa moTa-
darigem, oriode moswrebuli sityviT klanWi gahkra maRali sa-
zogadoebis fenas, msaxiobebsac gadaswvda... roca xalxma gadixar-
xara, es iyo imis bedniereba. gvauwya zangi qalis vinaoba, marTlac
guls Caswvda Savkanianis xmis sinarnare, imis sevdiani simRera
samarTlianad emduroda TeTrkanianebis saukunoebriv usvindiso-
bas.
samwuxaroT, Cemi aRtaceba waleka zangis saqcielma: unda gena-
xaT, simRera rom daasrula, ramdenjer miimala scenis iqiT. is
295
proza

xalxs taSis Senelebas rodi emudareboda, piriqiT, gaxangrZli-


vebas; gulze xelebmibjenili, TeTr kbilebgadmoyrili, Tavs ride-
biT gvikravda; Tan nel-nela ukan-ukan ixevda da ucbad SigniTa
fardas ise miefareboda, rom grZeli qvedatanis qobas, _ farSa-
vangis bolosaviT ro dasTrevda iatakze, Tvals Zlivs movkrav-
diT xolme. Tadarigis damWeri did garjaSi iyo, kulisebSi Sevar-
dnil momRerals xelgaSverili exveweboda: gamobrZandiT, pativi
dagvdeT, darbazi daangries! TiTqos zangis dedakaci did uarze
gaxldaT, magram Seatyobda Tu ara momRerali, rom taSis partyuni
da avznian Tayvanismcemlebis fexebis braxa-bruxi iatakze miwu-
rulSia, myis scenaze Savi qaTamiviT Semofrindeboda da xalxic
zvavdeboda. ra kargi iqneboda, rom TeatrSi amdeni TvalTmaq-
coba ar yofiliyo. Tumca xelovnebas TvalTmaqcobasTan, raRac
diplomatiuri urTierToba aqvs damyarebuli,ara?..
movismineT violinos damkvreli. paganinis nawarmoebs asru-
lebda, mgoni im mgznebarebiT, im zegardmo niWiT, im sasoebiT da
iseTive gulis fancqaliT, rogorc udidesi Semoqmedi.
paganini xom gavarvarebul muguzaliviT daiferfla Tavis ja-
dosnur sakravTan, is sicocxleSive gadaiwva. sikvdili mxolod
Tavazianobis gamo daeswro mis dasaflavebas, imis cxedars ganmar-
tovebuli namqeri miuZRvoda.
amboben: musikam Soba qveyniereba! vin icis? ai, kidev ras iZaxi-
an: roca samyaros aSenebdnen, xuroTmoZRvrebi Turme daiqancnen,
xelebi daudundaT, am dros cis oTxiv kuTxiT musikis CanCqerebi
agugundnen, yvelas Zal-Rone gauorkecda, sawuTros moCuqur-
Tmeba daamTavres da Weri hangebis duRabiT gadaxureso. imasac
dasZenen, rom varskvlavebi moqandakeTa cremlebiao.
musikam Seityua adamiani dedamiwaze. musikas Seswevs unari
adamianis damyayebul sulidan gamoxados sixarulis uSreti sur-
neleba.
Cveni dedamiwa sinaTliT datotvil udaburebaSi, ra kargi
sakoncerto adgilia, magram, es oxeri ramdenma modgmam ise ufe-
rulad Caiara, ise uSnod itorRiala, rom erTi salamuric ar
daukravs, stviric ki ar Cauberia.
koncerti damTavrda, xalxi aiSala.
kmayofili grigol daviTis-Ze, romeliRac miyruebul binaze
mivacileT. gvTxova: kviraZalze masTan Segvevlo.
_ saidan gadaeyrebi xolme am fuye CifCifebs! _ vusayvedure
296
niko samadaSvili

megobars.
_ amas winaT, _ momiyva mgosani, _ nacnob ojaxSi gavicani, mas
aqeTia gadamekida: ginda Tu ara sicocxlisaken unda dagabrunovo!
_ nuTu ar geniSneba? _ Cemi narTauli megobars ar esiamovna.
Sevatye, raRac moiwadina.
_ jer adrea, sul axlos mSvenieri baRia, wavideT da cotaxniT
iq davisvenoT.
amis gagonebaze civi wyali gadamesxa. adre ki ara, sacaa alionis
Sikrikebi gamoCndebodnen.
_ Cemi javri xom ara gWirs? _ modi xvalisTvis gadavdoT!
_ vTxove gulSemoyrilma.
_ ai, xom xedav? arasodes kacs mxars ar dauWer, wyali xom ar
amogiva, wamomye, ra moxdeba?
raRas gavawyobdi. wavCanCaldi muxlebmokveTili.
baRs mivaRwieT. Sadrevani RuRunebda, ferad winwklebiT caxca-
xebda, xmagakmendil CrdilebTan kenWaobda.
SqeriT da lotosebiT Semoyril auzSi ori mTvlemare gedi
ganabuliyo, niskartebi frTebis ubeSi amoedoT da bednier sizmrebs
misciebodnen.
_ Cemi `gzaTvalaloba~ unda wagikiTxo! _ miTxra mgosanma.
_ mxolod xmadabliv, Torem vinmem ro yuri mogvkras mtknari
giJebi vegonebiT! _ gavafrTxile didis ambiT.
_ risa geSinian? Tu SeSlilebad mogvnaTles, me Sen giTxra,
xval mze afeTqdeba! _ damitatana.
_ Seni ar vici da axla me mkiTxe...
_ kargi, mismine!..
saRamo xani zarebsa rekda,
Jruantels hgvrida cas xmis siame.
is, ki sakuTar cremlebs krifavda,
rom ar enaxaT adamianebs.

mindvrebs, gorakebs, nisli scemda frTebs,


rom pirquS mgzavrebs gza areodaT,
is uZaxoda daRlil frinvelebs,
da bans samyaros klde iZleoda.

gaCerdi, kargi, droa gatvrinde,


gzebis simunje mainc ikmare!
is bnel grigalebs kidev ustvenda:
`uTxariT miwas Tu mimikarebs?..~
297
proza

es Sara, es dRe sad Semokldeba,


ra dalevs mgzavris mdore ocnebas...
Cemi simRera da ukvdaveba,
albaT, Jams Semdeg ecodinebaT.

Tu mogerios odesme cremli,


wyevlisfrad savse usazRvroebav,
gadamirCine, Tu gind is mrevli,
vinc aRavlenda Cems myudroebas.

vici ityvian: rom bnel Rameebs,


is riJraJebmac ver gamohglijes,
bednierebas sTxovda napralebs,
da suleliviT sTvlida nabijebs.

is erTxel naTels gamohyva zizRiT,


sofels waawyda, avdari iyo,
win daexeda Turme nu ityviT,
es dedamiwa gamomdgariyo!

da Sereoda isev Rameebs...


dRe da gamCeni wyevliT aeklo.
aq ki ymuodnen TeTri ZaRlebi,
da mowyenili idga samreklo.

leqsis wakiTxvas Tavisi mrwamsi, amindebi da garemocva sWir-


deba. Tu CixirTmiT gatyvrebi, taxtze kerativiT wamogordebi,
fexebs karadaze Seawyob, Tan yiramala daiWer Semoqmedis wigns,
icode, am dros striqonebi fexmotexil wiwilebiviT aibuzebian
da wivil-kiviliT guls amogiWamen.
gana tyis mcvriani nislebi im siamovnebas moganiWeben, rasac
mTis mwvervalebze ggvrian, rom xval mtvrian quCebSi SemoiWrnen?
amitom, poeti ar unda kiTxulobdes sakuTar nawarmoebs iq,
sadac daustvenen, ara!
poetis cxovreba,mosarecxe dedakacis,anda tilipuWuras amqre-
bis Tavgadasavali rodi gaxlavT. iqneb aq mosatanic ar iyves, magram
raxan sityva Camovarda, getyviT. ai, erTxel Cemma megobarma ra
miTxra:
`romelime mwerlis gverdiT rom vicxovro, verc ki warmo-
midgenia; ici ra mZimea, roca poets poeti giTvalTvalebs; isini
erTimeores iSviaTad unda xvdebodnen da ara waramara; isini er-
TmaneTs wamdauwum TvalSi rodi unda eCxirebodnen; poeti, mwer-
298
niko samadaSvili

lebSi niadag jarasaviT ar unda trialebdes, roca Semoqmedi


iketeba Tavis senakSi, is darwmunebuli unda iyves, rom yuradRebas
aravin ar aqcevs; maSin askdebian Sens fanjrebs mxatvruli sityvis
beRurebi, roca martod dagiguleben; Sens gaxsnil mkerdTan am
dros zuzuneben amoxeTqili mwveli fiqrebi. TviTeuli sityva
anTebul sanTlis Suqs waagavs, sityvebis uloTi unda Sehkra stri-
qonebis Zna, rom poeziis zvini amarTo. poeziis mtevnebi Seni mxur-
valebiT unda damwifdnen Senive gulis RadarSi. Seni sisxli da
sasoeba unda Seazavo.
zogierTma qarTulma sityvam icis: win mwyeriviT wamogifrin-
deba, ai, Tu biWi xar, moaswari Caiwero gafrenil Citis simRera
da Tu daiWer ecade SegeCvios, rom iWikWikos. yvela poeturi pwka-
ri Seni kvirtebia, Seni TrTolvis nakadulebiT ro ifurCqnebian.
bednieria is mgosani, vis gamTbar gulSic xoxbis yeliviT qar-
Tul sityvas sabudari hqonia, sadac poeturi metyvelebis bartyebi
gamoCekilan da Seni naocnebari, Senive sxeulis sanaTurebis cimcimze
aukrefiaT; visi gayinuli sunTqva aRtacebis gazafxuls aumRvrevia
da fiqrebis leRmas daTovlili zmaneba SeuTqoria; visac gulis
etSi, Tavisi zraxvebi rodi gaRojebia, zogierTi literaturuli
mkvlevarebis bRveriviT.
xandisxan sivrceebis gaswvriv Camorekil zaris niaRvrebs
mercxaliviT unda Cauqrolo.
Semoqmedi gonebadakargvamde unda yvarobdes leqsis simRe-
ras; yoveli leqsi gulis kurTxeul sisxlSi barZimiviT unda iyves
amovlebuli. ra netarebaa, roca gulis gorgalze brwyinaven amox-
veuli qarvis striqonebi da gviristSemovlebuli riTmebi. Semoq-
medebis cecxlma unda migitacos, rom iq daiwve da daiferflo.
Sens venaxSi qarTuli leqsikonis rTveli rom morCe, Senive gan-
cdebis sawnaxelSi dawure, Senive STagonebis qvevrSi Caasxi da ar
amorwyo sanam kargad ar damaWrdeba da Seni fiqrebidan fiqrebSi
erTi orjel mainc ar gadaiReb.
poeti Semoqmedebis Jams SeiZleba pirdaubanelic, TmebgaCeCi-
lic, selis skamTan migdebulic swerdes, icinodes, sdumdes, dar-
dobdes, SuaRamisas sacvlebis amarac wamoiWras, poeziis qura daan-
Tos da kalams eces.
xSirad guli mikvdeba, misivdeba, roca vucqeri SoTa rusTave-
lis gavrcelebul suraTs: qulajaSi gamopranWuli kaci zis, Tavze
299
proza

sadResaswaulo fafaxi axuria, saxe gaSeSebia, tuCebi ferumaril-


wayril dedofaliviT moupruwia, xelSi CxiriviT miuCeCebiaT batis
frTa, win gadaSlili wigni uZevs, TiTqos Tunuqis firfitebi
eyaros!.. nuTu qarTveli genia, ase gamowkepili da tangafSekili
swerda:
`va sofelo, raSigan xar, ras gvabruneb, ra zne gWirsa?!~

ara! is suraTi sasiqadulo rusTavelis saxes ar ekuTvnis, is


viRac ubadruk mRebavis nacodvilaria, anda moclil diasaxlisis
umweobaa JinJRilebian dairis tyavze. es imis sawindaria, rom
beThoveni romelime sakravTan kombaliviT miayudo, ra nayofs
miviRebT aseT ferweridan? mxolod musikaluri maRaziis noqars
da ara RvTaebrivi hangebis mflobels.
qaRaldze dacemuli didi Semoqmedis sisxlis wveTi gerCivnos,
uniWo adamianebis aWrelebul Tabaxebs.
Sxamiani soko broweulis yvavils ver gamoisxavs da ciyvi
iadoniviT verasodes ver igalobebs, Tu ginda adamianebma mTeli
mTiebi fexqveS amoidon!.. da marixi ki ara aspirozic gadinadiron.
arc isa mwams, roca mxatvari mindvris mcenareze, yvavilebze nadi-
robs da Sig ki erTi namyeni vardic ar urevia.
mgonia, bevri mware simarTle iyo Cemi megobris anarCev, suliT
STaberil naambobSi.
Sadrevans, TiTqos CvenTvis daegdo yuri, maxlobel qalis qan-
dakebas mklavebSi Cqmetavda, rom ar CasZineboda da Tavis awyvetil
wvrili wylis Reroebs Ramis mnaTobis sinaTleze yelavda.
nakadulTan cicinaTelebi ise kiafobdnen, TiTqos xeebs crem-
lebi scviodaT, TiTqos mTvaris patara, amofeTqili Suqi mowan-
wkarebda.
baRs vSordebodiT Ramis TeviT daTeTqvilebi. Tavdaxrili
Crdilebi bibina balaxze amosul cvar-nams ikuknebodnen.
Soridan hotrovela verxvebis dagubebuli xarxari Semogves-
ma, albaT Cvenze Woraobdnen, Tumca ra gvqonda gasaqirdavi. sadRac
kldemofarebul wuTisofelSi, viRac mgzavri sofels waswyvetoda.
ZaRlebi ymuodnen. mowyenili samreklo daupatiJebel stumars
miStereboda.
gzaT Tvali movkariT, rom aswlovan kaklis xis datotvil
foTlebSi bu Sefrinda, TiTqos naxevari Rame Tavis xorTumiT
300
niko samadaSvili

Sig SeiTria.
gaTenebamac moatana Citebis JRurtuliT, kargad inaTla. mTis
mwvervalebs mzem xelebi staca. dilis niavi maxlobel xeobis zeviT
aburZgvnil nislebs arTamda, Tu tyis mZarcvelisagan dakodili
xeebi kvnesodnen da imaTi mduRarebis mqrali oSxivari iyo?..

daburuli adgilebi
rogor miwynarda JuJuni bedis...

karga xnis Casuli mTvaris Suqi erTianad damSraliyo maRal


da Rrmad gayvanil Rrublebis arxSi.
qaris Widilisagan moqanculi da araqaTgamoleuli xeebi
erTimeores mihyudebodnen.
CamiCums arRvevda xnieri cacxvis xis Sriali, mgoni loculobda.
cacxvis ZirSi ori megobari Camojda.
_ ras uwodebdi bednierebas? _ SeekiTxa pirveli.
_ is, rac ubedurebiT damTavrda.
_ Tu kidev gaxsovs Seni siyrmis dRiuri?
_ iq Tvalebia, baRi, Sexvedra da vnebiani siTbo Seni xelebis.
Cven xom gafrenil beRurebs vgamdiT da torolebiT daxunZlul
nislebs, xom gaxsovs, roca:

melodebodi foTlebTan erTaT,


Txel sivrceebSi xedavdi biliks,
Tan yurs ugdebdi qaris simReras
da wuTisofels sul xma gakmendils.

is, aRar mova, radgan sisxamze,


Cven vnaxeT Rames ro gaetira,
Sen ase giTxres amxanagebma
da kululebze yvaoda kvira...

Wabuks xma wauvida. siCumem orive gaitaca warsulisaken, iq,


sadac burusiviT mogonebebi marmarilos svetebiviT Seqvavebian
bedis siwynares, iq, sadac odesRac swerda poeti: o, es sicocxle,
netav rodis gamomneldeba...
301
proza

cacxvis xe SiSisagan ise kankalebda, TiTqos uRrani mTebis


zvavis xma imis qerqSi Rames aTevda. garindebuli megobrebi daRmarTs
Casdevdnen.
amovardnili grigali Rrublebs sadRac mierekeboda. var-
skvlavebis cimcima CiTili gamoCnda. boroti qari arc am usazRvro-
ebis nargavebs usvenebda, xan amouwevda gaxamebul Suqs, xan Cauwev-
da da ise Caabnelebda xolme mTel aremares, rom ori suldgmu-
lis landi ki ara, xeebis WaWanebac aRarsad sCanda.
naZvis xe, saidanRac gasZaxoda alvis xeebs: ras CaZmarebul-
xarT?! zeviT aixedeT, guSin mzes ramdeni qviriTi dauyria _ Sexe-
deT, ra uamravi varskvlavebia!..
Tavaweul alvis xeebs, raRac undodaT eTqvaT, magram Tavmo-
SiSvlebuli qariSxali Soridan utevda: xma CaikmindeTo!

mananas giSeri
dandobilas hkres xeli
da mere ra uRmerToT.

manana cqriala, mimzidveli gogona iyo. mSvenieri saxis nakvTe-


biT, TiTqos orbelianTa amorZalebis sinarnares amoefrqvia. imas
tolebi eZaxodnen lamaz xaTunas, gana gangeb, gana yasidaT, is
gufTebSi gaSlil nuSis yvavilebis kunwulas hgavda.
mananam icoda gafiTreba TeTr zambaxebze ufro metad, imas
xSirad vardebic etitinebodnen.
manana mtredis sizmarsa hgavda. is, Cems megobars etrfoda,
poeti ki yaryara xaTunas. ase grZeldeboda arnaxuli bedniereba,
sicocxlis ferdaze erTxel ro amodis, erTxel ro ifurCqneba
da mis surnelebas futkariviT ro dabzuian gamijnurebuli adami-
anebi.
TibaTvis namiani, axlad gaTibuli balaxis suniviT saRamo
Camomdgariyo. Cemi megobari maxlobel dastaqars estumra, radgan
didi xnis unaxavebi iyvnen, saubris Tilisma ar eleodaT.
viRacam darbazis zari daawkaruna. eqimma megobarTan bodiSi
moixada da alisfer xaverdis ydaSi Casmuli suraTebis sqeli
302
niko samadaSvili

rveuli miawoda.
_ sanam avadmyofs gavistumreb, suraTebis naxviT gaerTe.
_ madlobT! _ upasuxa mgosanma da, martod darCenilma rve-
uli gadaSala. xelSi moxvda rembrandtis `qristes jvaridan gar-
damoxsnis~ fotoasli. am suraTiT rembrandtma Tavisi cxovreba
daxata, isic xom jvars acves amsterdamelma vigindarebma.
magram STamomavloba, garda oriode adamianisa, odesme dafiq-
rebula didi xelovanis gamwarebul arsebobaze? arasodes! Tumca,
ra saWiroa, xalxs isedac uamravi Tavsamtvrevi da satkivari gaaCnia.
poeti suraTebs Slida. ucbad Tvali mohkra nacnobi xeliT
daweril baraTs, eldam STanTqa mosazrebis niSanwyali.
poeti garindebuli ucqeroda nacnob striqonebs. yrud daikvne-
ses siymawvilis mCqefare mdinaresTan muxlmoyrilma dReebma.
aSrialda fanjarasTan momdgari alvis xec da foTlnara
totebis qneviT Zaxili dauwyo amRvreul sicocxlis fonze mima-
val landebs.
ndobisa da nugeSis cialma ukanaskneli mSvidoba uTxra daR-
vremil poets.
`sanam es guli scems, sul SenTan viqnebi, Cemo kargo megoba-
ro! me xom mudam Sens gzas gavcqerodi...~
manana am xvaSiads xom odesRac mgosans swerda... axla ki... nuTu,
es oxeri, yvelaferi Jinis mokvlaa am qveyanaze? dagelocos RmerTo
samarTali!
veragobam gadixarxara. mgosans tani auCqrolda da mimozebis
kaTxas miaSterda. Cemi megobris alali guli iwoda mananas naCuqar
giSerTan erTad.
xaTunasTan gatarebuli saRamoebi, sadRac buCqis CrdiliviT
ganabuliyvnen.
sayvarel adgilebs gamoTxovebis janRi etaneboda. CuqurTme-
bi scviodaT xsovnebs.
poeti megobars emSvidobeboda.
saxtad darCenili maspinZeli mokrZalebiT acilebda CaTuT-
qul stumars.
kopwia manana ki, usurvaziT, nargizebiT da yelyela iasam-
nebiT alewil aivanze Sarl bodleris `borot yvavilebs~ furc-
lavda. ratomRac xandisxan nabavda Tvalebs.
bilwi sicocxle meZavi qaliviT kiskisebda mwvane suros Crdi-
lebiT datvifrul marmarilos gamWvirvale moajirze.
303
proza

meore dRes, mananas sasTumalTan, Cinuri faifuris larnakze


mkvdari CitiviT egdo poetis dardi:

Sen gigrovebdi mTvaris bululebs,


Rame TrTvilamda gamowvdil xelebs,
netav, raT vrgavdi Sens kululebSi
ruze SuqSemkrTal cicinaTelebs?!

raT giyvebodi moqargul zRapars,


sadac simRera Jruantels erTvis...
Sen RvTismSobelma xeliT gatara,
me ki sizmrebi momqonda SenTvis.

TeTrkaba iebs raT waskdaT cremli,


iqneb moswyindaT Cveni fereba?
gareT qari dgas fexis cerebze,
ukan raT ixevs bedniereba?..

ratomRac minda, kidev vemTxvio,


odesRac Cemsken gamowvdil xelebs
saflavad mkerdi amouTxaro,
Sens TmebSi moklul cicinaTelebs.

ase ganukiTxavad feTqavdnen poetis ferwasuli dReebi.


leqsis bolos oriode warwera kiafobda: `ra vuyoT mere,
Wirime Seni! ra damaviwyebs farvanas frTebze gadaweril Sens mwvel
simReras...~
iqve xeluxlebeli leqsi qviTinebda, rogorc gaqvavebuli
trfiali:
wuxelis Seni sizmrebi vnaxe,
livliva tba da navi, mgosnebi,
gadaburuli palmebiT Rame
da odnav sveli kiparisebi.

ro dageZebdi foTlebi mixvdnen,


miTxres, vardebma kocniT daRales,
Zlivs CaeZina, mtredebic dasxdnen
da niskartebi frTebSi damales.

gulxeldakrefil Zeglebs eRviZaT,


warwerebs Slida Sadrevnis cvari,
xeebs sibnele ZlivsRa eWiraT,
hquxda CanCqeri _ baRebis zari.
304
niko samadaSvili

inaTla ucbad, amwvanda are,


agrilda, xis qveS gaCndnen Crdilebi,
me vnaxe Seni sizmrebis Rame
da ro givlia is adgilebi.

mananas saxlis aivanze siCume sufevda. niavze dabuduli xeebi


xangamoSvebiT kakanebdnen.
`boroti yvavilebis~ kriaxic mimwydariyo da lofoTas dab-
recil Reroebs Sexizneboda.
Savi kata fexakrefiT Cadioda eklaris qvasaviT daferil kibis
nafexurebs. katis danaxvaze baRis kriala bilikebi SiSiT ZagZageb-
dnen, simwriT welSi igrixebodnen, radgan mTeli arsebiT sZuldaT
imis mwvane da boroti Tvalebi.

qaragma
baldaxinebi, raT cekvamdnen TeTr
mandilebiT, roca RvTismSobels
zaris rekviT moasvenebdnen?..

erT saRamos me da Cemma megobarma qalaqgareT gaviseirneT.


_ netavi sul raRac mistiur eskorialebs ar awydebode! _ wavu-
laparake mgosans.
_ ver gamigia, ra gwadian? iukadrisa poetma, _ raRac mikibul-
mokibul andazebs Cmaxav, Sen Tu ggonia did sibrZnes afrqvev!..
_ me, is minda, rom sul jandabisken ar icqirebode, da Tav-
piri ar Camogtirodes. _ gavugulisdi megobars da Tavi ise davi-
Wire, TiTqos sokrates namowafari vyofiliyavi.
_ Se ubeduro, Sena! _ Semomitia mgosanma, _poezia simindis
qoCoCi rodia. is gulamoskvnili simRera aris, is xelovnebis cis-
kris cimcimze da maradisobis atexil zarebis hangebze rokavs. poeti
qariviT amovardeba, rom samyaros nislmodebuli kalTebi SeaS-
rialos; Tu ginda dausabamobis kideebamde gaubi yore, is Tavis
swrafvas rodi Seicvlis; is qnaris simebs agiwkrialebs, Tu gaqvavia.
_ gana didi xania, rac maradisobas xelaRebiT uaryofdi?
_ Sevaxsene.
305
proza

_ rasac mwerali zmanebis dros wamoisvris, gana dakanonebu-


li WeSmaritebaa?
_ arc miqarva unda iyves, _ vupasuxe.
_ ras Corkni, ras kafav, ver gamigia?! _ ar miTmobda. aseT
kacze ityvian: mglis Tavze saxarebas kiTxulobdneno.
_ dRes ro wamikiTxe sinaTlis kafvaa, aba ra aris:

imas mkvdrebisgan raRac undoda,


stanjavda miwa welSi moxrili,
is uyurebda sivrces undoblad
da dadioda gulSemoyrili.

megobarma pasuxi ar gamca. ukan miixeda, midamo dazvera da ro


darwmunda, qalaqs karg manZilze gavcilebodiT, ganagrZo:
naZvebs mihyavdaT qarSi uTuoT,
daosebuli martoka gdebiT,
sadRac qvasaviT idga sawuTro
da grigaliviT sunTqavdnen gzebi.

is tyviasaviT waiRo qarma...


diliT ca sCanda gadangreuli,
nisleTi iyo imis qaragma
da dedamiwa ki mTvareuli.

gana es miwidan mowyveta aris? _ mekiTxeboda poeti, _ gana


Semoqmedi yofis uxeiro mezare unda iyves? TviT ukiduresi saso-
warkveTilebac ar arsebobs cxovrebis gareSe, Tu damijereb gasaox-
rebeli gandegilobac kacTmdinarebis erT-erTi toti iyo. Sen ki
niadag ena wamogigdia, raRac sisuleleebs mikiJineb da Seni azrov-
nebis futuro margilebze jafarasaviT xtunaob.
siCume varCie. marTlac, Znelia megobars utatano, roca is
mowyvetili vardiviT Tavis hangebis livlivSi gdia; anTebuli
sanTeliviT iRvenTeba da gesmis cxeli wveTebis wkapawkupi saku-
Tari gulis embazSi.
CemTvis dResac qaragmad darCa: raT gascqeroda sivrces un-
doblad? raT dadioda gulSemoyrili? qariSxlebiviT raT sun-
Tqavdnen tiali gzebi?..
Cems binaze davbrundiT. poeti fergamocvlil TriTinas hgav-
da: saxlis patrons kilavda, xvalisTvis sabanaod wasvlis gegmas
306
niko samadaSvili

adgenda, aTas SemTxvevebze oinbazobda... gulianad vicinodiT.


zogjer, STagonebidan gamofxizlebuli poeti autanelia, Cve-
ulebriv momakvdavze mets ampartavnobs, xandisxan ise aWarbebs, rom
Rirseuli sazogadoeba aRSfoTebuli gaurbis.
kargi biWi unda iyve, rom poetma Tavisi cxovrebiT Tavi ar
mogabezros. unetaresno da uzenaesno mkvlevarno! ramdens scruobT
Tqveni sqeli tomebis ZonZebiT, rogor iolad cdilobT Semoqmedis
muwukebis dafarvas; xan ki rogor saZaglad iRrinebiT iq, sadac
marto poeziis Crdilebi irxevian; xan rogor rioSiviT iRriWebiT
xelovanis fexasxletil cxovrebaze. vin mosTvlis ramdeni tutruca-
noba wamogiroSiaT SesaniSnav adamianebze...
Tumca, ra vuyoT, mdinarebis legenda daxlarTulia. kacobri-
obis istoriis xarvezian Reles, xom tyuilebis wumwec Caudis.
me da poetma kartis TamaSi gavabiT. gareT wvima scrida. lapa-
raks da WiWyins erTimeores aRar vacdidiT.
Ria fanjridan ayvavebuli akaciebi yvavis qals gaocebulni
ucqerodnen. Savi tuzi dayril kartebSoris gafiTrebul kudiani-
viT mokuntuliyo, TiTqos raRacas krutunebda. wablisfer magidaze
bindSi amovlebul foTolTa Crdilebi qanaobdnen.

eskizi
Sen eyolebi qristes fareSad
da me ki budas mojamagired.

Cems megobars ucnauri seni sWirda: sul wanwalSi sZvreboda


suli. Tavis binaze iSviaTad daiWerdi. karze iseT dros mogeWre-
boda, roca SuaRame gadasuli iyo da gulis ZilSi nebivrobdi; aba
erTi nu gaxedavdi, ise mZlavrad dagikakunebda WiSkars, rom rac
ar unda daSoSminebuli adamiani yofiliyavi, mainc dagafeTebda;
sanam karebs urduls ar axsnidi, fexs ar moicvlida.
mezoblebi bevrjel wamekidnen:
`vis dahkargvia, i viRac oxeria, mosvenebas ro ar gvaZlevs!
nuTu, erTi rigiani panRuri ver uTavaze, rom SuaRamisas bracuns
gadaaCvio!~
307
proza

`erTi Cemi nacnobi iyves, _ kapasobda meore avi mdgmurTagani,


_ da egre udrovoT momadges, iseTi WitlaRi amouWiro, rom daba-
deba iwyevlos!~
mezoblebi rodi styuodnen, magram imaT ra icodnen kalapo-
tidan amovardnili da gzadabneuli adamianis bedi.
enkenisTvis Savi kunapetiviT Rame idga. wvimda kokispirulad.
gareT ZaRlic ki ar gaigdeboda.
am TavsxmaSi poeti mestumra, ise gawuwuliyo TaviTfexebamde,
rom oTaxis iatakze wylis gube damiyena.
_ ymawvilo, xom ar gewyinaT Cemi mobrZaneba? _ SemekiTxa
Tavxeduri kiloTi da warbebi SeiWmuxna.
_ kidec rom mewyinos, ra genaRvleba, Cems rCevas Sen mainc
arafrad ar agdeb. ras eWidebi im oxer Rvinos, nuTu, imdeni nebis-
yofa ar Segwevs, rom loTobas oriode kviriT Tavi aarido?..
xedav, ra saSinlad galeSilxar, fexze dgoma giWirs. isic ki mikvirs
am avdarSi da ukuneTSi, Cems saxls rogor moageni. vusayvedure
mgosans Tan Cemi Zveli tanisamosi mivawode, rom gazungluli xala-
Ti da sacvlebi gamoecvala.
_ ra dagiSave?.. raT mlanZRav? _ gaibusxa megobari.
_ dideba Senda RmerTo! nuTu ar gesmis raze gedavebi? rad
atialeb Sens cxovrebas, risTvis iRupebi, rogorc quCis bogano.
ra Wkuam gagiWra, rom aseT niaRvarSi agiRia Tavi da dawrialeb?..
_ momwyindi, geTayva! Torem Cemi gulis nadebi, dRes ro mogi-
tane, sul nakuw-nakuwad vaqcev. _ amis Tqma iyo da gatvrinda, qveda
tuCi CiCviriviT CamouSva. sanam xels vtacebdi amoRebuli naweri
nafxrewebad aqcia. is iyo win unda gadavRobebodi, rom dahkra
fexi da alanZuli gared gavarda.
gavSri!.. aRar vicodi ra wyals mivcemodi. TavSi virtyamdi,
raT davemdure, raT CavuZmare CemTan mosvlis xalisi. dayvavebis
nacvlad, raT SevaSfoTe... ase eldadakruli vfiqrobdi, ase mqen-
jnida Cemi pirSavoba, Cemi xepre daxvedra sayvarel megobris mimarT.
naxevebadqceul furclebs saTuTad vkrefdi. gareT qari as-
lokinebda. wvimam gadaiRo. ganabuli mTvare Rrublebis budruga-
naSi SemZvraliyo. eskizis naglejebi magidaze davalage, striqoni
_ striqons movuyene da Sevudeqi kiTxvas.
gabzaruli bwkarebi safantmortymul beRurebiviT farTxa-
lebdnen, mtuqsavdnen da mistirodnen SuaRamis gzebze vaebiT mima-
val leqsebis fareSs.
308
niko samadaSvili

eskizi ase iwyeboda:


`SuaRamis sanaTurebidan gadmovardnili qvena qari saberve-
liviT uberavda odnav mbJutav qveynierebas.
sadRac, xnieri gamoqvabulebi ganuwyvetliv ustvendnen farRa-
lala da bumberaz sivrceebSi. eklesiis galavanSi fexSiSveli mloc-
velebi Sexroviliyvnen, Tvalebze xelebmifarebul macxovars raRa-
sac evedrebodnen.
qari mZvinvarebda. maRali xeebi gamalebiT iqnevdnen kenwero-
ebs da saguldagulod hgvidnen koriantelSi gaxveul cis SeuRo-
bav ezoebs.
warmavalobis Soreul mijnebidan viRac icqireboda, is bevris
momswre iyo, iman icoda: SuqamRvreuli mTiebi adamianis gamoCe-
naze ro iRrinebodnen, rogor gaurboda dedamiwa istoriis macdur
furclebs; rogor dorblida kacobrioba Rrjolebgadmovardnil
kerpebs, avadmyofebiviT ro xixinebdnen aseuli wlebis Sara gzebze
mimavali saukuneni.
is, exlac iyureba. is, misania dasabamsa da warmavalobas Soris
dasaxlebuli.
imis cxedars dawkrialebul wuTisofelSi Semoasveneben gafiT-
rebuli grigalebi. viRac iglovebs da sanTlebis win Cumad Caiwveba.
ase Caivlis misanis bedi.
golgoTaze xis mZime jvars isev aRmarTaven, viT samaradJamo
mZevals.
saidanRac, kidev Semocvivdebian nislebwamosxmuli saukuneni
da ase, warmavalobis Caqrobamde, samrekloebis ZirSi da minare-
TebTan iybedeben:
qriste, Tu buda?..
buda, Tu qriste?..

am striqonebSi Cemi megobris burusi sTvlemda. is TiTqos yvelas


ekiTxeboda: vin damiZaxa dedamiwidan?.. ra undodaT Cemgan?..
guli metkina, rom Cemi mgosani marto mivatove. rodiRa dava-
xane, saCqarod movemzade da gavwie megobarTan. is, ratomRac, Tavis
binaze meguleboda. mivdiodi da fexebi ukan mrCeboda, Tan mimqonda
imis naRvliani naweri, iseTive daZenZili da nawvimari, rogorc
poetis cxovreba.
mTvares daevaxSma, Tu kruxiviT daeqorqla da mis frTebqveS
varskvlavebsac SeebudaT. sibneles ro Severie, viRac Soriaxlo
309
proza

amedevna da Semomkivla:
`warmavalobam ar agikviatos, Torem Tavis notio kedlebze
Semogawyvitams. frTxilad! fexi ar dagicdes, ar gadaeSva sisxl-
dareul mdinareSi mewamulis saTaveebidan ro moqSuis.
mgzavro, moixede! _ momZaxoda eSmakis kerZi _ xom xedav, ra
TavSisaxlelad gaCnda kacTmdinareba!.. aravin icis, rodis, an saidan
Seesivnen adamianebi dedamiwas, aravin icis, saidan Semoexeta Jam-
Tasiave, rodemdis iyuryutebs, rodis gadaSendeba, rodis Caig-
debs samiwe xmas, rodis daucxreba ukuRmarTi Tvalebis bdRvri-
ali!.. warmavalobis krazanebma mowamles tvini, Torem guls ra
uWirda. tvinma daRupa qristec da budac. tvinia bedkrul guls ro
dasCxavis Tvalebis SigniT urCxuliviT Cacucquli da Tavis qala-
Si Worikana fiqrebis ablabudas qsels ro abavs~.
mesmoda es wyevla. nabijs vuCqarebdi, tani meWinWreboda. SiSiT
ukan rodiRa vixedebodi.
Cemda WiraT, mzec wyvdiadis iqiT xvrinamda, TiTqos wyvdiadis
pitalo kldeze sinaTles tvini SeenTxia.

Rrubliani tarosi
dee... Seni ganvlili cxovreba
Rrublnara RameT warmomesaxos.

rac dro gadioda Cemi megobari qalaqis WuWySi da lafSi


iZireboda. ulukmapuroba, siRatake, imis ganuSorebeli mxleblebi
iyvnen. binis patroni gamosaxlebiT emuqreboda. Cemnairi xelmok-
le mzrunveli SeZlebisdarad veweodi, magram moixelTebda Tu
ara oriode Tumans, anda saidanRac sasusnavi mouvardeboda, ise
ucbaT gaaqrobda wyeul Rvinis sardafSi, rom xvalindel dRisTvis
gaxvretili Saurianic aRar rCeboda.
awewili, uyairaTo cxovreba Cekda da anafotebda Cems poets.
gadavwyvite, sadme iol samuSaoze momewyo, iqneb sakuTari ofliT
momcvreuli xelfasi rogorme daezoga. Cemi ganzraxva mgosans
gavunde: _ biWo! geyo lawlawi, dadeqi samuSaoze, patara xels
moinacvleb-meTqi. isic xalisiT damTanxmda.
_ marTlac, yasbis ZaRliviT rodemdis unda vegdo sxvis nasu-
310
niko samadaSvili

fralze. kmara, gzadabneul sicocxles unda davemSvidobo. _ kveri


damikra megobarma.
Cemi qvelmomqmedi nacnobis meoxebiT, poeti movawyveT zoma-
wonis palataSi damxmare registratorad. pirvel xanebSi samsaxur-
Si mis droze gamocxadebas da micemul davalebis pirnaTlad
Sesrulebas kargi piri uCanda, TiTqos moitexina... magram, xuTi
Tvis Semdeg, samuSaoze guli TandaTan aicrua, aiyara. yovel diliT
igvianebda, Zils iprtyelebda. dagrovil saqmes xval-zegisTvis
itovebda. bolos imdenad gakadnierda, rom xandisxan mTvralic
Sebarbacdeboda xolme Tavis ufrosTan.
erT dRes Cemi nacnobi sagangebod mestumra da ase misayvedu-
ra: `did bodiSs vixdi, momiteveT, Tqvens megobars verasgziT veRar
gamovesarClebi. ra midrekilebis kacia ver gamigia. sxva ara iyves
ra, muSakebi dascinian, qoTqoTeben, niSs migeben; amas winaT, Cemma
saqmeTa mmarTvelma,imis sawer magidaze raRac leqsi ipovna,unda
geyurebinaT da Tqvens bednier yurebs moesmina, ra aurzauri aste-
xes: Cveni registratori poetobanas TamaSobso!..
ramdenjer davarige: ymawvilo! ase ar varga-meTqi! magram Senc
ar momikvde, pirjvari ver davwere! is, mainc Tavisas buqnis, guls
arafers ar udebs. ainuSSi aravis agdebs, rac ar unda uTxra yurs
ar gaibertyavs. yvelafers miqarwylebs. pirdapir Sevjerdi, sanam
uares faTeraks gadamkidebs, nu gewyinebaT da Tqvens megobars
xvalidan samuSaodan vanTavisufleb. isic icodeT: rom imis moTok-
vas me ki ara, mrisxane ioanec ver gaswvdeboda. bolos cxvirSi
amoirtyavs, magram gvian iqneba~.
am sityvebiT damemSvidoba Cemi keTili nacnobi. videqi fanja-
rasTan da uazroT gavcqerodi qalaqis dauSretel moZraobas.
zamTari karze iyo momdgari, sacaa Tovls Camohyrida. megoba-
ri mebraleboda. gana imaze meti sacodaoba SeiZleba, roca gaCana-
gebis gzaze misul moyvass yovelnairad eloliavebi, exmarebi, uf-
rTxildebi, eqomagebi, zed akvdebi, magram mainc xelidan gisxlte-
ba da nafexurebsRa Sestiri mis dabrunebas. Tu nafexurebic qarma
wamokrifa, ai maSin naxe Seni seiri!
amindebi garTuldnen, mourjulebelma, daudevarma poetma
araraobis tial Rartafian gzebze gautia. iq, sadac umaduri dReebi
CifCifeben. is daRmarTze Tavs veRar iWerda, Zala aRar Seswevda.
is TiTqos qarSi rCeboda avdris WoWiviT. is Tavis angreul cxov-
311
proza

rebas veRar urigdeboda. ar vici ra varskvlavzed iyo dabadebuli,


anda ra yalibidan iyo Camosxmuli.
momagonda xsovnebis RvelfSi damarxuli poetis leqsi, Tavis
sanatrel adamians ro uZRvna:

qveynierebas ucqerodi aTasnairad,


warmarT Tvalebzed qristes wyevla gqonda akruli,
mTvare daisiT gagiTbia, rogorc daira,
da angelozebs ulanZRixar muxlebdazruli.

bnel geTsimanis baRSi didxans trubadurobdi,


RmerTebis jogi golgoTazed gelandeboda,
daswyevlos Wirma, raRa nislebs daumegobrdi,
Tu ar icodi, sad inaTla, sad bneldeboda!

ra saocari iyo Seni maradisobac,


devnil sicocxles bnel sizmrebis janyi malavda,
dro saukunis jaxa-juxSi Caisriseba,
da eg cxovrebac moTavdeba rogorc balada.

Zlivs darwmundebi, rom Sen jvarcmac ki ar gwyalobda,


beds nuRar erCi, Tu lodebma amoioxres,
ityvian: netav dagenaxaT, rogor wvalobda,
sanam dardebma sacodavi sul ar gamoxres.

exla dadixar da xeebsac ki eridebi,


xan arc ki ginda, rom binaSi Semogyves Crdili,
cota xans kidev... imis mere, ro daberdebi,
eg Tavis qala kldes eqneba pirSi gaCrili.

da Sens xerxemals salamurad gamoiyenebs,


armazis kerpi, an qarebis tiali doRi,
sanam grigalebs Sens Zvlebs kverTxiT daayrevinebs,
golgoTis mTidan morekili RmerTebis jogi.

Cemo megobaro! am striqonebis Semdeg, me maviwydeba Seni brma


bedisgan gaucinari, zardamcemi da gamxmar klertosaviT gadaqceuli
arseboba. Seni aforiaqebuli sicocxle alali iyves da usayveduro.
rodiRa mecodebi, ratomRac minda, rom sul egre ifufqebode. Sen
ro qvesknels Segasxan, albaT iqac ikamkameb.
roca sasaflaoze fardebs dauSveben, roca Seni cxovrebis
ukanaskneli guliscema Sewydeba, eg Tavis qala, feradi fiqrebis
niskartebiT gamofuRruli, uRrani mTebis sal kldeebs niangiviT
312
niko samadaSvili

pirSi eqnebaT gaCrili, rogorc udabnos fafarayril qariSxlebs.


ramdeni nadiri dasunavs Seni wamebuli sxeulis CinCxvars da
poeziis gulTmisnobiT Seryeuli xmagakmendil soflebisken gaiy-
muilebs.
roca aisis Suqi naRverdaliviT daecema jvaris monasters.
armazis kerpi salamurze warmarTTa ferxuls daukravs da, bagi-
neTis vardisfer filaqanze pitiaxSebis qalwulebi TeTri marma-
SebiT icekveben.
ufliswulebis yiJina daoTxili Savgvremani bedaurebis Tqa-
ra-TquriT mzes CamoSlili sxivebidan qarbuqiviT mieWreba dasatyve-
veblad...
cicabo SeRmarTebze fafarayrili cxenebiT afrindebian quru-
mebi, rom daeswron armazis locvas da TmebCamoSlil warmarTe-
bis xelebis savsavs.
Zevaxi, Sens xerxemals ro veRar Caberavs, fexis muxlze CumaT
gadaimtvrevs da Sens mimaval lands kodmanis kldeebidan gadah-
yvirebs: aRTqma, megobaro ar dagaviwydes!..

paeqroba
sakuTar sxeulSi kvari mainc SeinTe
xolme, rom Caixedo gulis xvimiraSi...

zogierTi adamiani sakuTar Tavs ufro xSirad ebuzRuneba,


eanCxleba, vidre mter-moyvares.
Tu Semoqmedi Tavis STagonebis akldamaSi abediviT iwvis, is
maSin xelCarTul brZolas awarmoebs Tavis oreulTan. iq ar
giSvelis: arc fari, arc CaCqani, arc jaWvis perangi, arc begTari,
arc moRerebuli daSna.
Sens oreuls Seni Zvlebis lerwis qveS sZinavs, xan sTvlems,
xan fxizlobs... iseT dros wamogixteba, rom aRar ici, Tavgzaabne-
uli sad daemalo; dagcinis, geWideba, aqeT-iqiT gawyvitams; roca
mogqancavs, mogRlis, SeZvreba Senive gulis sabudarSi da Sens
dalewil sxeulis nareys esayvarleba.
313
proza

Cemi mgosanic Tavis oreuls SesCioda:


Sen CemSi ustven viT saydris Citi,
Sena xar Cemi nugeSis dari,
sul kargaT maxsovs, Sen ro gamiCndi,
gareT ZaRliviT ymuoda qari.

ver gipatrone me lazRandaram,


Sen sxva mxevali unda gyoloda.
qari sivrceebs azanzarebda
da mze yviroda qveynis bolodan.

Sen gadarebdnen bindebis WriWins,


Tumca, sul mudam tots gvcemda qari,
avadmyofoba egonaT, biWo,
leqsebi tanze gamonayari.

ver gaokebdi, dagdevdi ketiT,


xan meleoda muxlebSi Zala,
zariviT gaskda amdeni rekiT,
zed ro mamxia es Tavis qala.

Cemi ZagZagi, TrTolva da susxi


tanis merqanSi TiTqos Zvlebsa xravs,
Rvinomoreuls, oSxivar asxmuls,
binaSi bevrjel damikocnixar.

iqamde sanam daTeTqvil tuCebs,


ar galxobiaT buera sevda,
Sen ZuZus swovdi gaSlil aluCebs
da wminda nino akvans girwevda.

leqsebis jRabna wamebaT geqca,


sjobda, venaxis kvali gebara,
vis raT undoda es TvalTmaqcoba,
netavi qarSi gadageyara.

qarebi ufro waikiTxavdnen,


CabJirdebodnen sadme siciliT,
Cemi cremlebiT Rames xatavdi
da beTanias maisis diliT.

ver mogiare, ra giyo Zmao!


orive SemkrTal buCqis Crdils vgavdiT,
Sen kidev fiqrSi mainc mZunaob,
me ki buwuwi gamcvivda dardiT.
314
niko samadaSvili

ra vuyoT, Tu poetis gadayril nawerebs qarebi daswvdnen,


waikiTxes da xelebi TavpirSi waiSines.
artaxebSi Cakrul bangmoreul oreuls mgosani gadaxveoda
da gaSmagebiT ukocnida sevdis navlisgan amRvreul Tvalebs.
poeziis akvnis uRelze marcxena mklaviT dayrdnobili RvTis-
mSobeli iavnanas mReroda da, sagogavebi bans aZlevdnen.
unabis xeebis gaswvriv, TeTrad gadapentil kordzed wminda
ninos cremlebi brwyinavdnen, rogorc damsxvreuli jvris nakuwebi,
TiTqos udabnoSi gadaxvewil ninos mSoblebis mduRareba moetanaT
ierusalimidan wamosul Rrublebs.
gaSlil aluCebs ki Seseoda leqsebis gundi da, ai sacaa gadafre-
nas apirebda bodbis monasterSi, iq sadac ganisvenebs kapadokieli
qalwuli.

mewisqvile
...da bruciani dedamiwa Suqs imaTxovrebs.

Cveni mgosani megobrobda WaRaraSerTul mewisqvilesTan.


qarTuli wisqvili soflis ganapiras iyo Cadgmuli. dRedaRam
roxroxobda, borgavda, korikaobda. xis RariT movardnil wyalze
saamurad Cxrialebdnen Carxis frTebi.
mozrdili ru, anCxli mdinaris totidan ro gadmoegdoT, mZi-
med miizlazneboda xSir venaxebsa da daburul baRebs Soris.
berketiviT andrias wisqvilSi yofna dedis kalTasaviT uyvarda.
icoda adam da evas droindeli zRaprebi, arakebi, magram bolomde
arcerTi. xSirad, Sua zRaparSi xma mieleoda da iseT xrials
amouSvebda, ityodi: yelze bebuTi daaWireso. yurmigdebuli mesaf-
qvaveni ki siciliT igudebodnen.
angariSSi andria namdvili beyeya iyo. _ asamde ris vaivaglaxiT
iTvlida. roca beRelSi minds Cayrida, wifelas dedaboZis waxnagze,
wisqvilis Wers SuagulSi ro hqonda Sedgmuli, jibis sasxlavi
daniT Wdeebs ukeTebda. wisqvilis qvebs TiTonve kodavda. xrils
Tavis dedakacs gamoacxobinebda, qvevrSi CauZaxebda, amozelavda,
alaos Caukidebda. saaraye qvabi Tavis zarfuSiT da gejaTi sabZelSi
hqonda gadamaluli, rom onavar boqauls, an dabegvris uwyebis
moxeles, ar SeeniSna.
315
proza

andria RvTisnieri da badagiviT gulis mflobeli iyo. uyvar-


da fanduri da Sairebi. wkriala xma, moWikWike frinvelebis sada-
ri smena gangebis Zalas miemadlebina. imis simRera, TiTqos wis-
qvilis beRurebsac gadasdebodaT. is cxovrebisagan xarbi kaciviT
oqroTi mooWvil sra-sasaxleebs rodi Txoulobda, anda ra Wi-
raT undoda, roca dolabis xmauri, wylis CqafaCqufi, xvimiras
dagdagi netarebad miaCnda.
jiRa andria wvrilfexa Tvalis Camkravic iyo. sofelSi xma
hqonda darxeuli: romeli qalic andriasTan safqvavs miitans, iqidan
leCaqaxdili dabrundebao! ra Tqma unda amlaSebdnen.
andrias saguldagulo mqirdavi, jekutaanT sqelgava, koWli
makrine brZandeboda. oRond yurSi saybedi ram CaswveToda, odnavi
WorisTvis yuri moekra, erTi aTasad gadaaqcevda; wanwklian enas
uban-uban axrialebda, atantarebda, karidan-karze dabraZunobda,
xelebs yanCas frTebiviT iqnevda. gamvlels ar gauSvebda, rom ar
Caekiwkiwebina:
_ qaa, ra gavige! i, qofak andrias ra uqnia!.. ui... ui... miwam ki
uyos piri, ahandee!.. _ tlikinebda floxve makrine, saxeze Worfli
vazis WraqiviT ro mohkideboda.
andria kbilebs ilesavda da Suakacis piriT uTvlida Tavis
enaWartalas:
_ makrine! rato ar damexsnebi? ras gadamekide, ra yba damadgi,
kacma ro sTqvas, ras SemomiCndi? qveyanas raze miyri? ena mucelSi
Caigde, moTminebidan nu gamomiyvan misamarasa, Torema i, cxonebul
mamaCemis suls geficebi, ar vici ras gizam!
ramdeni geniosi gadaiyola qalebis sikeklucem da avxorco-
bam, nuTu andrias ar unda epatios, Tu sadRac fexi waucda, waibor-
Zika, viRac lamazmanebs gaeTamaSa da futkariviT wuwna dauwyo
Tavawyvetil dReebs?..
zogierTma cvedanma da qalaCunam sqesobriv urTierTobaze
zneobis raRac Ciflifa medaviTneoba warmoSva _ kaci da qali
cxra dRis savalze daaSora.
imas mogaxsenebdiT, andria xSirad damReroda Tavis fandurs:

sircxvili im guTnis dedas


mama-papis saflavs xnavdes,
amxanagis moRalates
dammarxveli ara yamdes.
316
niko samadaSvili

`gaixare andria, icocxle sexni!..~ _ SesZaxodnen mesafqvaveni.


ra jilagis, ra yaidis xalxi ar ginda, rom wisqvilSi ar
ireoda: gaZvaltyavebuli glexkaci Sin dacemul xami xaris tyavi-
dan amosxmuli Wvintmogrexili qalamnebiT, SemofleTili mazariT,
gacrecili nabdis qudiT, xelis gulze msxvili beberebi ro dako-
Jreboda, ceris saxsarSi da nonebSi jafis ofli ro Cahkdomoda,
uxeirod gabarjRuli wver-ulvaSiT, laRe paiWis paWanagidan amoC-
rili Sarvlis totiT. qvriv-oxrebs oriode Canaxi qerWreli mxarze
Sedgmuli Sori gzidan rom moetanaT. fexSiSvela oblebs daCag-
ruli saxiT da naRvliani TvalebiT. SeZlebul bobola glexs,
mkerdgaxsnili farajiT, yaiTnis ZafiT moqarguli qudiT, saxiani
Razlis ZafiT naqsovi windebiT, lamazi lekverTxebiT, bazris Cus-
tebiT, ifnis saxreTi iRliaSi amoCrils, Tavis beCav mojamagires
uwmawuri sityvebiT ro umaspinZldeboda.
wisqvilSi niadag Wraqi enTo, radgan rus pirze datanebuli
momcro fanjris mina safqvavis mtvers ise aeqola, rom dRis Suqi
bruciani katasaviT icqireboda. Tu mziani amindi gamoCndeboda
wisqvilis kars Rias stovebdnen.
zamTarSi xom gaZaRlebuli iyo wuTisofeli. qarebi cis tafobSi
CaSlil Rrublebs niadag uqcevdnen da civi korianteli isedac
daleul mzes abnelebda. yinuliT SeWirxluli wisqvili enaCavar-
dnili kaciviT idga. sipi qvisagan TaRSemovlebul buxars aaxrCo-
lebdnen, win koxebamocvenili kevri, yur-motexili Cafi da ori-
ode dakorknili kunZi ro egdo.
SeSis simwiris gamo, zantad moSiSine buxars nedli TuTis
totebs da saris naCeks ukeTebdnen.
`Tvalebi dameTxara, am oxera buxris berviTa!~ _ ityoda xolme
gacecxlebuli andria. Tu Rames zamTris yinva mouWerda ru iyinebo-
da, iyineboda wylis gadasagdebic, Carxic da yinulis veeberTela
loluebi andrias gonebas umRvrevda.
`biWo moita i, oxrad dasarCeni najaxi! e, verana yinuli mainc
amovCexoT!~ _ gasZaxebda dilaadrian gamwarebuli andria Tavis
Zmiswuls, wisqvilSi xSirad ro exmareboda.
Semodgomis piri ki, erT sicocxled Rirda. mawieri haeri da
baR-venaxebis dovlaTi uxv surnelebas afrqvevda, wisqvili Cxri-
alebda. cibrutiviT bzriala dolabi sarekelas ejibreboda, xmau-
317
proza

robda. am dros wisqvilTan Caxergili urmebis zedaxora idga:


zogi konkilaze SeeyenebinaT, zogi xelnis TaTebze dacemuli egdo
_ moRrecili uRlebiT, mkvrivi tabikebiT, xaoiani apeurebiT, ga-
urandav da daCorknili larTxebiT, Walebze dakidul kameCis rqis
sasapneebiT, welamde talaxSi amosvrili TvlebiT. erTimeoreze
midgmuli WirnaxuliT gatiknuli fardagis bardanebiT, TofrebiT,
piri msxvili bawriT ro moekoWaT.
wisqvilis irgvliv, saxlebis banze da zogan jinis saxuravebze-
dac bostanis kvlebiviT gafenil lastebze, Celtebze, xaxlebze
qliavis,WanWuris,alibuxris,gaiparas da saxleCi atmis Ciri mosCan-
da; zogierTa sxvenidan axrovili yviTeli gogrebi, komSis, yurZnis
jagnebi da wiTeli wiwakis asxmulebi, nivris galebi imzirebodnen;
maxlobel derefnebidan boZebis simaRleze gadebul sarze Camokon-
wialebuli CurCxelebi, damkraxuli xili andamativiT izidavda
balRebis Tvalebs.
wisqvilis ezo azelili iyo lafiani xreSiT, keWeWiT, fiCxis
namtvrevebiT, Calis, Tivis da CenCos narCenebiT. saCexis gverdiT
manWvebmogrexili guTani, calTvala Rerwkala, buCoTi amosvri-
li gogorebmomtvreuli aCaCa da Zveli dacxviruli fiWvis kotrebi
eyara.
`nikora, midi ise!..~ `Se verana iqiT mideq!~ _ ismoda wisqvilis
boslidan mesafqvaveTa teva, uRelarTul xar-kameCs bagaSi bzes,
fuCeCs da ugrexels ro uyridnen. zogi zRves pativisgan asufTa-
vebda _ sanawylidan sanaTuris ZirSi xvetavda, rom sibinZures
pirutyvi ar Seewuxebina. boslis TavSi or kedelSua uZravi ganieri
taxti CaeWedaT, zed WuWyiani da daZenZili Wilobi gaeSalaT, am
safenze waeyrebodnen xolme mgzavrobiT daRlili mesafqvaveni,
ar gegonoT, virTagvebis fxaka-fxuki da farTxuni SeawuxebdaT.
banjgvliani da kuddaSvebuli nagazebi umiznod daZunZulebd-
nen, ucxo adamianebs cbieri TvaliT uyurebdnen, mere Tavs dauS-
vebdnen da urmis qveS ikuntebodnen. mxolod Sinauri Tolia am-
partavnobda, usababoT yefda, iRrineboda, sanam gabezrebuli andria
ar daucacxanebda: `TaTa! azgamo, Se oxero!..~
andrias Cveulebad hqonda, yovel Rame, anTebul kvariT xelSi,
wisqvilidan ramdenjerme gareT unda gasuliyo, Raris peSvisTvis
daexedna da isev butbutiT Semobrunebuliyo wisqvilSi.
318
niko samadaSvili

rus pirze Carigebuli tirifis da wnoris xeebi mousvenar


andrias wylis Rimilze scnobdnen, sibneleSi totebs erTimeores
ucacunebdnen.
kvaris Suqis ukan gadavardnil andrias Crdils onavari ali
aedevneboda, xan win Caubuqnida, xan wiviliT gverdze gauxteboda,
xan ruSi iskupebda da erT WyapaWyups astexda, xan wisqvilSi
fexdafex Seyveboda, uecrad gadaikiskisebda da gareT gavardebo-
da xnieri kaklis xeebis xarxarSi.
`eg ena Cagiwydes!~ _ miaZaxebda xolme dafeTebuli andria.
`ra dagemarTa andria?~ _ ekiTxebodnen kuTxeSi miyuJuli
mesafqvaveni.
`erTi ajami, i, oxeri wylis ali amedevna, ra unda wyeuls ro
ar vici?..~ _ dudRunebda andria.
`mere da Seneburad ver ifrine? Sig ybaSi erTi rigianaTa
vera stkicei, ra mzeTunaxaviviT Semogkedlebia!~ _ iRimebodnen
mesafqvaveni.
`ver vixelTe i, Cemi codiT samsei, Torema gaqvs wyaloba, imas
davamuJuJebdi da daufrTxobdi mosvenebasa. ara, qarqosaanT Tekles
unda vamkiTxvino. naRdad, Cemi Wvlebi adgia, mwvane Tvalebs ro
SemominaTebs xolme lamis aris Cemi damemarTos, amas winaTa rus
saTavesTan TmebCamoSlili SemefeTa da cacia xeliTa ise damebRa-
uWa, roma Zlivs-ZlivobiT davixseni Tavi. netai am wisqvils ar
SemoCveoda da Tu ginda cecxls gadaebuga aqaurobai~. _ naRvlob-
da moxuci.
`eh andria mogclia Senca, ra ciebcxelebas autanixar, aba rasa
brZaneb? raRa dros ali da Winkebia, adamiani Winkaze uaresia!~
_ amSvidebda andrias Rimgadakruli Cofura glexkaci, Tan kefas
yasidad ifxanda.
`ra vqna, Cemi SeWedili xatisa me ar vici... ara minda ra erTi
Sen SegeCexos, e, rus pirze gadageRobos, maSin naxamdi Sen seirsa,
aq ki nuki fafxurob!~ _ burtyunebda andria mesafqvaveTa xarxarSi.
`adeqi, bareRama Zia kaco Senca da erTi gidela xvriSi mari-
li moupniei, naxe Tu ar gadaSendes i, Seni ali!~ _ exumreboda
andrias ufliscixeli ioseba.
`rodis gadaSavdeba, rodinobis kviraSi? ace viro, nu mokvde-
bi, alaverdi geRirsebao! me ki gamaTava da!..~ _ pasuxobda SeSinebuli
mewisqvile.
319
proza

kaJiviT andria safqvavs erTs kidev daxedavda, mere Tavis


tyapuWze miwveboda, Tvals Zils moatyuebda, burans Seereoda,
aTasnairi suraTebi ezmaneboda da wisqvilis ZigZigs, taktuks, bedis
simRerasaviT usmenda.
dawmendili RvinobisTvis dila kamkamebda. qoCora Tandilam
saidanRac amoirbina da venaxis Robidan gadmosZaxa andrias:
_ Zia andria! TqvenebianT Tayinas biWi Camovida, qveviT ubanSia
xeCikaanT TedosTana, SemogiTvala: male amovalo!
_ ai, baraqala Cemo Tandila! modi samaxarobloT TuraSaulis
vaSli giTavazo, weRan ruSi daviWirei, Sexe ra atlasiviT dabra-
wulia.
_ madlobT, Zia andria! _ kmayofilebis ierma gadahkra fexmard
Tandilas da vaSlis kbeCiT Robes miefara.
_ vin gewvia? _ SeekiTxa andrias CumCumela lindria.
_ Cveni mokeTea, imasTan musaifi erT rameT miRirs. naTeli
daadges imis gansvenebul mamasa, fxiani da omaxiani kaci iyo; purs
marto ar gadatexda, Rvinis Wiqas uamxanagoT ar mowrupavda, urigo
sityvas ar Segaxvedrebda; cxovrebis Snoc gaaCnda da moxerxebaica.
_ gamarjoba, biZaCemo, _ miesalma Tavze wamomdgari mgosani
andrias da yelze moexvia.
_ Seni Wirime, Seni! raT amoikveTe fexi, sada xar sada?! ese ar
amcxadebia wuxandeli sizmari, rogorc exla. _ Caixuta andriam da
cremlebi wamoyara.
_ eh, ramdeni xania ar davmtkbarvar Seni baasiT. _ uTxra
mgosanma.
_ aba, aba Svilo! cxovrebam ase icis, xan sad migayudebs, xan
sad agasorsolavebs, xan sada...
andriam xeliT aniSna mgosans da oriveni wisqvilis kedelTan
migdebul brtyel qvaze Camosxdnen.
_ sxva, rogor gikiTxoT, Zia andria?
_ ra miWiris, cota sibere wamomewia. _ andria cota xans dadum-
da da ganagrZo _ Sen ki, raRac Sewuxebulxar... es oxeri naTxo-
vari wuTisofeli adamianma daxra, aba raRa gamosadegia, _ amoi-
oxra andriam.
_ ras izam, biZa, gamoxrul Zvlebs rom mainc etanebian?
_ adamiani xarbia, Svilo, yvelaferze mgeliviT miiwevs. _ war-
mosTqva andriam, Tan marjvena xeliT cingli moiwminda da Sarvlis
320
niko samadaSvili

TeZoze aiglisa.
_ adamiani ra diadia da ra boroti, ara Zia andria?
_ vera xedav, adamianebma erTmaneTi rogor aiTvaliswunes?
kaci kacs gadaemtera, erTmaneTs acimbireben, yelSi dasaxrCobad
vardebian, wewaven, zurgs ukan saflavs uTxrian. _ andriam sabZlis
win dafrenil Citebze miuTiTa, _ erTi Sexe beRurebs... weliwadi
Tormeti Tvea amaTi Semacqerali var da jer ar minaxia, roma
beRuram beRura mohklas; isic ar gamigia daTvma daTvi daglijos,
anda svnis Tavidan merdevanze daagoros. Cven ki lamis aris ada-
mianis xorcis Wama daviwyoT. Tqveni bralic aris Svilo, nahtavl-
ma xalxma ra ar moigoneiT, ro qveyana aamtutoT da amowyvitoT.
Tu winaTa xmaldaxmal gadaviWrebodiT xolme, exla zarbaznebio,
haelopranio, pulimentrio da ra vici, ra jandaba da dozana ar
SemoiReT!..
_ kacis adaTi, albaT, aseTi yofila, biZaCemo...
_ adaTi ki ara, adamiani rqenia cxovelia, naxe Tu dedamiwac
ar gadaikidos... fSutia da WianaWami Cveni cxovrebai. ai, da... da...
da... da! ra dro Segveswro, _ amoikvnesa andriam.
am dros sabZlis ukan dabmulma xoxias saxedarma daiyroyina.
_ yurebi gamomiyrua am oxerma! _ wamoiZaxa mgosanma.
_ zogierTa adamianebic egre yroyineben, _ dasZina andriam.
wisqvilis zarma dolabze uwesrigo wkaruni astexa.
_ wrutaanT gigas safqvavi Camovida, _ Cailaparaka andriam da
wisqvilSi Sevida.
_ mixa, Seni jeria, safqvavi daayare! _ gasZaxa andriam, mxarTe-
Zoze wamowolil, saxedakenkil, odnav mTvlemare mixas da xvimiraSi
Caixeda.
_ Sen ici Cveno andria, naoflari TavTuxi saguldaguloT
damifqvi, e mand ar damiRerRo! _ axmaurda tandaleuli mixa.
wisqvilis Crdili rus dascemoda da boloqanqala wanwkara
Citi ususur talRebs ealerseboda.
poeti gareT ijda, imis anTebuli gulis Suqi mkerdidan Jonav-
da, Sehyurebda boloaweul urmebs, nebivrad dayril xar-kameCs,
qveda ybis daleul kbilebiT piris Tbil qafs ro icoxnidnen.
wisqvilis xmauriT mogonebebi iRviZebdnen: soflad gatarebuli
bavSvobis dReebi peplebiviT dafarfatebdnen, daeZebdnen dakargul
mgosans, aTvalierebdnen im adgilebs, sadac mudam gaismoda:
321
proza

saydris gadaswvriv Jriala lxini,


cekva, davluri, leCaqis qrola,
gaRma, kldeebTan mtkvris yru Wixvini,
Rame WalaSi Winkas qoqola.

mTa mediduri, mTa danaxvisi,


maRali, rogorc Cemi samSoblo.
Zia Tayinas RvTisniereba
da sinanuli sicocxlis bolos.

dedis vedreba RvTismSoblis xatTan,


lodini... sadme Sexvdeba misans.
Camqral buxarTan mZinare kata
da akvnis rweva SuaRamisas.

salamuris xma qveviT sayarze,


alublis wveniT gaTuTxnul tuCebs,
gogonas saxels lurj wignis ydaze,
kakas ferdaze Semxtar aluCebs.

lamze bRlaZuni, curva mklauri,


uzrunveloba natken laviwebs.
Wandrebis stvena molaRuriviT,
yayaCoebiT anTebul velebs.

zecaze zeca gadafrindeba, zecaze zeca gadaanaTebs; magram


Semkuli bavSvobis xsovna arasodes ar waiSleba. ra dagaviwyebs:
pirvel siyvaruls, dedis locvebs, qarSi aWrialebul kaklis tote-
bidan amovardnil foTlebis cvenas, qednis yeliviT gadaxnul
mindvrebs.
_ biWo, eg tomara ukan waswi, xo xedam Tanmdebaria! _ utata-
nebda tlaSaanT leqso Tavis morbeds, Tan safqvaviT dazurgul
uremSi Sebmul yevar xar-kameCs apeurebs usinjavda.
andria buxris win trialebda, muguzlebis gaRvivebul nakver-
Cxalze, Sindis Samfurze wamocmuli mwvadi aeSiSinebina. iqve samfexa
juja magida daedga, garSemo oriode msxvili napobi Semoewyo.
_ andria, moxmareba xom ar ginda? _ mimarTa moCiTuli eniT
saRerRelaSlilma nadarbazevelma menam, TiTqos araviTar bai-
burSi ar iyo.
_ ho, ra cancara xar mena! vici, vici ra muclis gvremac agityda
da razedac acmacuneb e, mag tuCebsa. raxan ar dagiSlia, modi da am
sakeciTa muguzlebi aCenCxe da xan cecxls SeuCuCxure xolme, _ Ri-
322
niko samadaSvili

miliT upasuxa andriam.


saRamovdeboda. soflis xeebi niavze irweodnen, xan odnav
gatrundebodnen, Zirnayar dReebs dascqerodnen, xan kenweroebs
erTbaSaT SeaSrialebdnen, TiTqos qaris abazanebs iRebdnen.
wisqvilidan moismoda molxena, xma RvTisa da xma erisa.
_ Zegli ra WiraT minda! _ gaiZaxoda gancxromas micemuli
rixiani andria. _ iciT ra menatreba? geficebiT sarze daxveul
vazis ulvaSebs, roca movkvdebi, saflavze damayareT im Rvinis
WurWeli, rac me gamomiclia.
_ erihaa! eg xom dalewili saRvineebis Teli qedi aimarTeba!
_ icinodnen mesafqvaveni.
_ bolomde gamowafe, gamodi azambarSia, valaT xom ar wagiva?
ra RmerTi Segewia! _ alersiT utevda andria oquaanT Celas,
wisqvilSi SemTxveviT ro Sesuliyo.
diax! adamianebmac ician Jivil-xivili dabindebis Jams, esRa
SerCaT im pirvelyofil bednierebidan. ra kargi iyo, roca adamiani
soliviT erT adgilze rodi iyo CarWobili; is mercxaliviT iqiT
eSureboda, sadac yvavilebi da walkotebi binadroben; is udierad
ucqeroda maradiul myinvarebs, Tovlis udabnoSi Tavawyvetil
qariSxlebis Rmuils; exla ki, ise daigeSa rom yinulovan okeaneSi
pingvinebs da TeTr daTvebs dauaxlovda; veSapebs Seeba da susxian
saidumloebas buRa xariviT erColeba.
ra Tqma unda, zogierTa ganaTlebulis qloSini, civilizacias-
Tan butiaoba, ugunurobis sawindari iyo. kacobrioba ukan araso-
des ar dabrundeba: caTambjeni gvimrebi, goliaTis dari qvewar-
mavalni, anda taiteli velurebi aRar ganmeordebian, aRar eaxle-
bian am wuTisofels.
magram, Cemi megobari poetisa ar iyves:
`sad mibzuis Cveni dedamiwa?.. raT bRavis usazRvroebis xriok
mindvrebSi? raT daibna momakvdavi?.. sadRaa simSvide?..
eh, STamomavlobav! ramden kargs moimki da ramden mSveniere-
bas dahkargav. xom agikrZales qalaqad, rom balaxiT Semosil
miwas fexi daadga, xis qveS wamowve, Seni nebiT enZela mowyvito...
baRebi sadalaqos TojinebiviT SekriWes. naZvebi da gundis xeebi
daasneules, sacodavebi diliT rodiRa irxevian, piriqiT, Wleqi-
ani adamianebiviT axveleben~.
323
proza

andriam meore dRes mgosani Tavis maranSi miipatiJa. orkoki-


ani datalaxebuli qvevri moxada, sarqveli gverdze cimcimiT gadas-
do, gardigardmo walamze dawyobili vazis foTlebi saTuTad
wamokrifa, pke gadaswia da gulwiTela RvinoSi sufTa wafura
dauria.
_ gamCenis madlma, xatis nabania, Sexe, ra SuSxunaa! dalie, RmerT-
ma Segargos! _ miawoda andriam mgosans RviniT galiclicebuli
wafura.
_ agaSenos, Zia andria, idRegrZele didxans! _ miugo mgosanma
da tuCebze miyudebuli sasmisi Ziramde gamowafa.
_ mada gaRviZebulma andriamac gadiwera pirjvari da wisqvi-
lis mtvriT Caxrenwili yeli yurZnis wveniT Caikoklozinava.
_ alaverdi SenTanaa, Senze upriania! _ SesZaxa andriam saqaja-
vis Rarze gadalajul Tavis siZes.
_ andrias ojaxobam astamiT gadafxekil xonCaze dalagebuli:
Tonidan axlad amoyrili maxobliani purebi, civad moxarSuli
qaTami danayuli nivris sanebliT, Zroxis Wyintli yveli, zurgi-
eli da mwvanili Semoitana.
_ SeeqeciT, cotaze nu dagvZraxamT! _ mimarTa mandilosanma
stumrebs da TeTri xilabandis wveriT Txeli tuCebi usababoT
moiwminda.
_ venacvale Cem dedakacsa, ai dedasa, rom aRar vargivar,
damjabna ras izam!.. _ waioxunja andriam, Tan yvelas Tvali gadaav-
lo, rom Seetyo: moewonaT Tu ara imis ukbilo xumroba?!.
_ kaco, rato Sen qerqSi ar daetevi, aba ra dros egeebia?!
_ Serisxa meuRlem andria. mere marnis ganjinis kari gamoaRo, xis
sarkvevze gadmoawyo SarSandeli nigvzis sxvili CurCxelebi, qli-
avis tkbili tylapi, alublis kerki da stumrebs miarTva.
marnis gaurandav Weris koWebze damWknari xeWeWuris asxmule-
bi, gaSvlepili yurZnis klertoebis Cxa da marcvleb dampali
akidoebiRa ekida.
sacaa rTvloba iwyeboda. muyaiTi andria qvevris recxvas Ses-
dgomoda, mozrdili zurgi Rvia moetana, oriode xeli kidevac
Seekra. saferavisgan SeRebili sawnaxlis ficrebi talanTan gaeta-
na. ra ar eyara, ra ar mieyudebinaT maranSi: beltisgan alesili
barebi, utaro Toxebi, kbilamovardnili focxebi, namglebi, pirSe-
324
niko samadaSvili

mocveTili fiwlebi, samTiTebi, obmokidebuli gozaurebi, sarcxi,


daleuli birdabiri, xeleCo, mamapapeuli Woposani, aTasgvari sale-
savebi,SipmorRveuli godrebi,mklavdawyvetili kalaTebi,axlad
dawnuli mosakidebi; Taroebi xom gamoWedili iyo: puris comiT
dakerebuli qilebiT, xeladebiT, tolCebiT, aryis doqebiT, wamlis
SuSebiT; kedlidan gamoSveril kaCxaze gamxmari Roris maWiki da
gaberili tikWorebi mosCanda. Zveli ambris Tavze, jora amo-
vardnili Conguri egdo. iqve naker-nakeri xorxi bade gaeWimaT.
marnis RreCo dauqmebul Ria karebis uxeS koWakze axsnili klite
gamoedoT.
_ am azarfeSaTi gaumarjos Cvens mamulsa! _ sWeqda SeJinJRi-
lebuli andria.
_ yvela Tavs SemovevloT Cven deda saqarTvelosa! _ RaJRaJeb-
da sixaruliT aRtacebuli kataparianT biWi, ase eZaxdnen ormoc-
daaTi wlis glexkacs.
_ am papaCemis naqoni jamiTa, Cemi ded-mamis Sesandobari Sevs-
vaT, suliT gaanaTloT im qveynad! _ gugunebda andria da SoTis
natexs Rvinis wveTebs apkurebda.
_ sasufeveli daumkvidroT! _ bans aZlevda andrias sityvaZvi-
ri dvaliaanT sosa.
_ xalxno da jamaaTno! raxan bardibarSi gamovediT, modi
mravalJamieri SemovZaxoT! _ moiwadina SezarxoSebulma laSka-
raanT bracam.
radgan, RrajunaanT nadiakvnari mita kargi xmis patroni iyo,
Jamieri saguldagulod Caarakraka, simReris livlivs yvelani
ahyvnen.
_ sawyal mamaSens uyvarda es simRera, _ CasCurCula andriam
mgosans, _ roca vigoneb guli meCxrikeba.
gaTenebam mamlebis yivilze moatana. zortebdawyvetili Rrub-
lebi nislebwakrul mTebis Zarze da mwvervalebze gaizmornen.
Cvens mgosans andrias saxlis aivanze gaeRviZa. TivTikis baliSs
da Tbil sabans kargad gamoeSuSebina.
karis venaxSi, gulabis Zirze sabeliT dabmuli cursavse make
Zroxa zmuoda. gakrefil blis kenweroze Citebis safrTxobela
mosCanda, TiTqos maTxovari balRi amZvraliyo.
mgosani adrindel leqss igonebda:
325
proza

baRebs gazidams yru Semodgoma,


tye JinJRls moimcvrevs dila adrian,
qarTul wisqvilis kars moadgeba,
wvergajenjili dinji andria.

xvimirebidan droJams Camofqvams,


gaxedams: oCxebs, jagvnarebs, Wiuxs,
waibutbutebs aTasjer naTqvams
da xelis gulze dabertyams Cibuxs.

ybedi meurme gaabams zRapars,


dausrulebels rogorc mdinares.
ZaRli Seyefams viRac winapars
da Tvals gaaxels xari mZinare.

da isev Rame kunelis feri,


Savi buRria viT jojoxeTi.
Sexval, getyvian: sad daiTveri,
madloba gamCens raxan moxvedi.

viRaca WraqiT daxedavs safqvavs.


wnori alazans Sesvams fesvebiT.
mTvaris sinaTle gagiWris saflavs,
moCardaxebuls TeTri freskebiT.

nuTu boselSic ar gvqonda wili


locvebs vTvliT, mainc vubedurdebiT.
kaciviT oxravs Carxis wisqvili,
Weri savsea ablabudebiT.

qveynierebas rom ar vumziroT


Tvalebs davxuWamT, ra vuyoT yurebs?!
Camorekilni bolnisis mzvaraT,
vgevarT daRrecil miniaturebs.

Semoitanen Rvinos erT kokas,


andrias saxes SeamRvrevs bindi,
Sen sims yurTmajSi frTxilad gamohkrams
da es iqneba hangebis mindi.

fafuk nawerebs daswvavs buxari,


Senc daiRlebi marad ro sZgerdi,
daukrav Congurs da es oxeri
didxans icekvebs SeSlili RmerTi!
326
niko samadaSvili

am leqss poeti hqmnida odesRac wisqvilis wylis Cxrialzed,


mesafqvaveTa zRaprebze, aq JRarunobdnen siyrmis dReebi, aq aRmo-
cendnen moxuc mewisqvilis STamagonebeli saubrebi; am leqsis mker-
didan wveTamda gulis gejaSi gamoxdili sisxli.
andrias Wraqis gacril Suqze cekvamdnen Tavgasuli manWia Win-
kebi, mowyvetili foTlebis darad.
es iyo Cemi poetis litania, win WaRara mewisqvile miuZRoda,
rom sisxam diliT rus wyali ekurTxebina da qvesknelidan amofre-
nil alqajs Sori-axlo eTvalTvala.
winaprebis aCrdilebi yefdnen da Carxis wisqvili kaciviT
oxravda.
niSa xari RmerTis daWyetil Tvalebs miscieboda. dausrule-
bel zRapars ar uCanda bolo, arc dasasruli, is ikargeboda
xmagakmendil araraobis gayuCebul jebirebs iqiT, sadac ukacri-
elobis burusiani amindi sTvlems.
poetis Zaxili viRac mgzavrs mglis ymuiliviT dasweoda:
`ra bednieri xar adamiano, rom Sen ar ici dasawyisis kivili
da arc dasasrulis wiokoba.
gaqvavdeba samyaro da, mis xavsgacvenil merqans dabrecili
miniaturebiviT SerCeba: RrublebzeviT aziduli sasaxleebi, uzarma-
zari moednebi, akademikosTa Rvawli, yayana xalxiT gaWedili
saTaTbiro darbazebi...
vin Sexedavs arqidan amovardnil aoxrebul qveynierebas, Tu
ara isev jvarcmuli macxovari da TmebCamoSlili wylis Winka.
cis kabadonebze ukanaskneli mbJutavi sinaTlis zoli sareke-
lasaviT axmaurdeba dedamiwis dolabze da auwyebs gancvifrebul
warmavalobas ukvdavebis dasasruls.
Camofqul sxivebis xvavs civi qariSxlebi saxeze Seiyrian da
jambazebiviT ixarxareben varskvlavebis riyeze. gariyul Rameebis
zedaxoras sivrceebi veRar gauZleben, saSineli bRaviliT da
zaTqiT Caingrevian.
tiali Winka welqveviT buera balaxSemoyrili da RvlerWaSe-
moWerili sasaflaoze bukis cemiT aiWreba da gaubedurebul kacob-
riobas, yalyze Semdgar planetebs enas gamouyofs.
ganTiadebdawretil usazRvroebaSi raRac Savi frinveli Seina-
vardebs. Suqgawewili mTvare, mzis xvimirebidan amorwyul mindiviT
darCeba maradiul usasrulobaSi~.
327
proza

Tbilisis mxurvaleba
sataxto qalaqis xsenebaze, gzebic
ayayandebodnen xolme, radgan mzem
saqarTveloSi ibartya.

gana romelime weliwadi ise miiwureboda, rom Cemi megobari


Tbiliss ar swveoda. ar damtkbariyo Tbilisis eSxiT. vin icis,
ramdeni siduxWire agema Tbilisma, ramdeni sivalale, gulcivoba,
xeliskvrac ki...
magram Tbilisi uyvarda, uyvarda yvelaze Zlier, sicocxleze
metad. TbilisSi ixila poeziis idumaleba, aq amoidga ena, aq SeefeTa
adamianebis nair qaravans, is TiTqos dedis kalTidan Seswires
Tbiliss.
is saqarTvelos sataxto qalaqs mohgvares jer kidev tuCze
rZeSeumSrali; is aq Caiflo yelamde WaobSi, bolos mainc Tbilisma
aitaca xelSi; is aq gairyvna da gakeTilSobilda kidec.
Tbilisi dedinacvaliviT stuqsavda da zogjer, rogorc mSo-
beli ise uyvavebda.
poeti Tbiliss xan bavSviviT gaebuteboda, aifxoreboda da
gadaiwvereboda dasakargavSi. uneblied, qveyana rom gadagebaraT,
mainc ver ipovnidiT. xan isev ukan namtiralevi movardeboda.
imxanad Cveni qalaqi aseTi warmtaci rodi iyo, im droindel
TbilisSi, ras ar waawydebodi, ra mileTis xalxs ar naxavdi: viwro,
oRro-CoRro da talaxSi azelil quCebs, obobas qseliviT gabmul-
gamobmul turtlian SeRmarTebs, uwesrigod Sefenil kuzian bili-
kebs; erTimeoreze gadazneqil koWebmompal aivnian saxlebs, aSmore-
buli ezoebiT, anjamamorRveuli da danjRreuli alayafis karebe-
biT; kofoze TavCaqindrul meetleebs, lafSesxmuli cxenebiT; Wer-
dabal da gamurul yavaxanebs, TiTberis roxroxa da TuxTuxa
samovrebiT, Cais lambaqebze tuCmiwebebul mconara da gakotrebul
mevaxSeebs; arRnis WyvitiniT, moxarSuli fiCxulis suniT da boxxmian
roskipebiT gamotenil samikitnoebs; Talgamisodena cxvirian xa-
razebs; Tavze TabaxSedgmul da mxarze sasworgadakidul lazRan-
darebs, siarulis dros win xelebs saqanelasaviT ro iqnevdnen;
darabamiRrecil duqnebs Camofxatul yavris banebiT; dardimand
yaraCoRelebs; TvalTmaqc CarCebs, aTas sibinZureSi gaqnil fuq-
328
niko samadaSvili

savat kintoebs; iniT wver-ulvaSSeRebil sparsel vaWrebs, xelSi


qarvis krialosans ro aTamaSebdnen; axladfexadgmul dabaxanis
Cafskvnil mrewvels, gaxamebuli TeTri sayeloTi, cismare dRe
oqros fulSi ro koWaobda; memamuleebTan Camosul yurebCamoyril
mouravebs, niadag guli yelSi ro eCaraT; ukan yurTmajebgadayril
sovdagrebs, Tvalidan bewvs rom ise gamogaclidnen ver gaigebdi;
daRestnidan Camosul, saocari mexsierebis patron mkalavebis ezo-
dan ezoSi SeRrialebas: qabi mokaloT, qabi!..
zanzalakebiT aCxarunebul, zlazvniT mimaval aqlemebis qara-
vans, zurgze akokolavebuli sapalneTi da bargi-barxaniT; xurjin
da godrebgadakidebul saxedrebs; TerZebiT, alafebiT, mequde-
ebiT, mefarCeebiT gamoWedil daxurul qarvaslebs, nagavi da WuWyi
ro axrCobda iqaurobas; wiTeli Tu nekresis qariT dakrunCxul
pirRia meTuluxCeebs; myudroze Cacucqul saxeaqerclil mawanwa-
lebs, zamTarSi mzes ro eficxebodnen; ybebmoRrejil da xonjarga-
moCril mekurtneebs, SiSveli fexis terfebi beberi tirifis qer-
qiviT ro daxeTqodaT da aqavebul beWis frTebs wamdauwum kedels
ro uxaxunebdnen; aRviraxsnil, muSti-kriviT cxvirpirdaJeJil, ukan
xalaTamoCaCul da sakinZeCamodRlezil mokriveebs; axovan Tavadi-
Svilebs ulamazesi qalebiT, mTeli mamul-deduli drostarebaSi
ro daegiravebinaT da SeeylapaT; fufunebiT gabezrebul, Cin-men-
dlebiT, aSurmiT da JinJRilebiT aRWurvil zviad, xuWuWbakebian
Renerlebs; oCan da uxiag cxenebze Semjdar diRmelebs.
mtkvris napirze gamwkrivebul wumpes, Wyaps, gafenil ZonZebs,
falasebs, orTayvirayril tivebs.
saeWvo baRSi moseirne Claxuna moxeles, qarTuls Zlivs ro
amtvrevda, gamoTayvanebuli saxiT da gaxunebuli qudiT. quCebSi
moxetiale eulebs.
eklesiis kibeebTan gaxevebul da muxlebdaxuTul xinjian
maTxovrebs, TmebSi, mkerdis da iRliebis balanSi jRiba Wvartli-
viT ro mosdebodaT.
mbJutav fanris futuro boZze miyrdnobil aryiT galeSil
asasebs; riyeze xriginiT mimaval malakanis forans.
yurTasmenas xom erTianad axSobda: ciskris cimcimze zarebis
reka; minareTidan mueZinis yvirili; orTaWalis mosabezrebeli
baiaTebi; gogirdovan abanoebidan Tavawyvetili, muqTaxora lo-
Tebis yiJina; zurnis Wyvitini, dolis dafdafi da abranZul meqise-
329
proza

ebis acabaca jijRini.


magram... vin etyoda urigos genialur baraTaSvilis da RvTa-
ebriv vaJa-fSavelas Tbiliss.
Cems megobars xSiraT uyvarda mamadaviTis mTaze torRiali,
is mudam mowiwebiT Tayvans scemda ruseTis SesaniSnav Semoqmedis
_ griboedovis samares, sadac aleqsandre WavWavaZis asulis mduRa-
reba saflavis qvaze iRvenTeboda da gulamoskvnili swyevlida
iraneli brbos siverages. ninos mwuxareba Taobebs tanSi SeaJrJo-
lebs. ekaterines sayure ki qarTveli qalis qandakebas samaradJamoT
SerCeba, viT tatos Tvalebidan wamskdari cremli.
Cems mgosans bavSobidan xiblavda Tbilisis midamoebi, Tavda-
viwyebamde etrfoda Tbiliss:
Cemo Tbiliso, miyvars Seni qoTqoTa bindi,
Seni mTawminda, eg yuryuta Wmunvis dReoba.
rogora Rvivis Seni zecis lurji mindori,
rogor qaTqaTebs Seni didi mosaxleoba.

ra warmtacia kamarebis elami Weri,


xan Worfliani riJraJebis boyvi xiTxiTi,
xrioki mTebi modebuli, rogorc Werexi,
da Warb ferebiT alewili gvalvebis xviTqi.

Sens wyaroebSi mec daviwvi im xoxobiviT,


am ferad wylebiT gorgaslani samoTxes rwyavda,
qveynierebas cxel gogirdiT Sen mouTxrobdi,
qarTlosis tomebs zogjer bedi rogor swyalobdaT.

Smagi sicocxliT, es oxeri gamovCerCetdi,


minda rogorme, rom loTobiT gavisaZliso,
tvini Semeryes, Tan loyebze daviwyo Cqmeta,
da RreWiT, didxans gars girbino, Cemo Tbiliso!

Senma Rrubelma cremlze sxvili winwklebi icis,


da zenaqarma simRerebi auracxeli,
Cemo Tbiliso, muxlmorTxmuli sions gaficeb,
binaT momeci Seni kalTa da sawnaxeli.

xevis qalaqo, ase eSxiT vin dagamSvena,


vin giwyaloba eg siuxve xeleb-gaSlili,
SenTan mReroda bednieri vaJa-fSavela,
SenSi dardobda Cemi tato baraTaSvili!
330
niko samadaSvili

aq Tamadobda jixvis yanwiT, Turme, mxargrZeli,


Tan aqlemebis qaravani idga giraod,
sadRac... mRvimeSi daRmuoda beds mTawmindeli:
`da... ufroisi martos Rame miweriao!~

ra saWiroa javariviT vwerde muxambazs,


mzeTunaxavnni brolis koSkSi mesxdnen xiznebaT,
wyeulimc iyves samudamoT am qveyanaze,
Tbiliso Cemo, Sens Suqs iqiT gamofxizleba.

o, rogor miyvars Seni oRro-CoRro quCebi,


eg miwis xao, saocari janyebis buri,
Ramis akvanSi gril niavis ToTo fuCuni,
da veris xidTan qaris stvena mama-papuri.

es minareTi Sens RrublebTan ras afxorila,


iqneb Takilobs nariyala ro emdureba?
didxans SerCebaT nacariviT qarTlis xexilebs,
rac mahmadebma dagvatexes ubedureba.

Cemo qalaqo, istorias me ras dagiwer,


Cemi cxovrebac ki ar vici rogor iwyoba...
dideba imas! im gangebas mraval-Jamier,
vinc dasabamis salocavTan ZuZu gawova.

me, mxolod Cemi CaTxrobili JiniT miyvarxar,


minda sul SenTan, Sens quCebSi vixrukebode.
arsad ar waval Tu gind miwa Semomayaron,
oRond sul SenTan... Seni qviSiT vikvebebode!

es leqsi, Cemma megobarma qvaSveTis eklesiis maTxovars unax-


sovra feriscvalobis wina Rames... sacodavi glaxa kaWkaWiviT bodav-
da am striqonebs, radgan mlocvelebi xelis muWaSi oriode kapiks
CauCxrialebdnen xolme.
abo Tbilelis SefurTxebul xatTan Sah-abasis landi ikriWe-
boda.
afafxul minareTis wverze gaxirul naxevarmTvares Wilyvavebi
askintlavdnen.
nariyala ki TeTrad qaTqaTebda, radgan omSi daxocil qarTve-
li raindebis ZvlebiT iyo naSen-nagebi. nariyalas galavnis TviTe-
uli sveti qarTveli eris gaqvavebuli cremlebia.
331
proza

poeziis mwvervalebi
Rrublis nawoli sivrce uyvarda.

ar Semxvedria qarTveli adamiani, rom ar aTayvanebdes nikoloz


baraTaSvilis poetur genias, xativiT Tayvans ar scemdes, ar
dascaxcaxebdes mis warmtac, mis STamagonebel fiqrebs.
is, saqarTvelos varayiani mTebis sawnaxelia, saidanac eqvsi
saukunis mdumarebis Semdeg, daiquxa da niaRvariviT wamovida
poeturi didebis dovlaTi, rom iveriis daclili qvevrebi daeT-
qora.
aRamahmadxanis da imperator nikoloz pirvelis verag mux-
lebze gadatexil qarTul salamurs simebmoziduli musikosi swyu-
roda, gapartaxebul miwa-wyals _ madliani mxatvari, gaCanagebul
adaTs lofoTas _ marmarilos sabudaridan amofrenili moqanda-
ke... baraTaSvilis poezia am survilebis Serwyma iyo. es iyo didi
wadilis, didi sixaruli. es iyo poeziis zarebis griali _ poetur
simfoniis Srialidan amovardnili, bans meranis gadarbenili ciage-
bis guguni ro aZlevda.
im Savbnel droSi bedis ukuRmarTobam poetis saunjeni xelSi
ar Caugdo asoTamwyobs... Tumca, ra Seedreba xalxis gulze dastam-
bul leqsebs.
poeziis mTavarsardalma, mernis gaSlil frTebiT anTebuli
ganTiadebi aitaca da SuqdaSretil sivrceebs Camouqrola, rom-
lis laRi Tqara-Tquri maradisobis kaSkaSa gumbaTebs iqiT Zlivs
miswyda.
`Cemo tato! netavi eg Seni gulis ferfli amakrefina, rom
SeunaxoT ganZis darad STamomavlobas~, _ inatrebda xolme Cemi
megobari, Tan mokrZalebiT CauSlida Tavis striqonebs:

dido poeto, iveriis RviZlo geniav!


rogor gsusxavda warsul droTa yinva da ToSi,
roca mTawmindas vumzer xolme ase mgonia:
Seni Zeglia aRmarTuli saqarTveloSi.

roca gavcqeri mtkvris talRebis Sewyobil denas,


vfiqrob Jams moaqvs Seni mwveli xelTnawerebi,
asi wlis winaT ra icoda moxucma dedam,
Tu samSobloSi ixarebdnen STenili Zvlebi.
332
niko samadaSvili

albad, meranma frTebi gahkra maradisobas,


rom varskvlavebi caSi gaCndnen naperwklebiviT...
irmis naxtomi gabneuli Ramis nislebze,
TiTqos buRia avardnili mernis WenebiT.

Seni xseneba yvela kacis guls daereva,


ukvdavebisken gafrenilo bednierebav!

ra vuyoT, Tu Cemi martvili poeti koWebamde ver swvdeboda


baraTaSvilis xelovnebis mwvervalebs, magram muxlebze xom exve-
oda, xom ukocnida naRvlian Tvalebs, imasac xom ereoda sixaru-
lis Jruanteli, roca mTawmindas SemoaRamdeboda da didi poetis
ruxi landi mTvaris ganier sinaTles mdinaris totiviT gadmoag-
debda xolme saqarTveloSi.
imasac xom swamda, rom Cveni mtkvris talRebi ganjaSi gadaxve-
wil, briyvi moxeleebis magidaze pirqve damxobil netari Semoqmedis
mwveli xelTnawerebia.
vaglax, rom im dros qarTuli ena qarTvelebis metma ar icoda,
Torem vin icis, ramdeni ucxoeli qeds moidrekda baraTaSvilis
samaresTan.
ocdarva wlis geniosi gamoesalma sicocxles, RmerTo! ra
cota xani hqonda darbazoba im wyalwaRebul qveynierebasTan.
ra didi bednierebaa, rom wamebuli qarTveli poetis STenili
Zvlebi samSoblom wamokrifa da saTuTaT Seinaxa gulis ubeSi.
Savi yornisagan gaTxrili saflavi, Cemi eris mduRare crem-
lebma walekes, rogorc borotebis da daudgromlobis naoxari
adgili.
mgznebare tatos ukvdavi leqsebi, mudam daemdurebian warma-
tebiT warCinebul zogierTi Tanamemamulis gaxevebul guls da
gayinul svindiss.
Tbilisis sadgurze Camosvenebul poetis neStTan muxlmoyri-
li qarTvelebis xsovna, modgmebs Soris iciskrovnebs. iciskrov-
nebs mTawmindac, sadac baraTaSvilis ukvdavebiT Severcxlili qmni-
lebebi budoben.
333
proza

poeturi gaTxrebi
mova dro da sinaTlis iqiT gaSeSebul
sivrceebsac xels miuwvdenen.

`qalaqad cxovreba mainc kargia, _ miyveboda poeti, _ qalaqad


xalxi zviadobs, amayad gamoiyureba da xmauriT gabruebuli Sesa-
niSnavad emorCileba moZraobis kanonebs, Tu RmerTi gagiwyra da
swored ver gadaiare quCa, iseTas dagitataneben, rom Tavbeds daga-
wyevlineben.
qalaqelebs sjeraT, rom qveyniereba lajebSi amoiCares, rom
bunebis idumaleba iRliaSi amoiCliaves.
qalaqelebi dabindebisas beRurebiviT rodi isveneben, isini
dReRam dalajunoben.
adamiani qalaqSi Sevida kerpebiT, mumiebiT, xatebiT aCxorili
da raRac ayrolebuli sirsveli Seitana epoqebSi.
qristiani eklesiaSi Sedis, viT uwyinari frTosani, muxlebs
moiyris da macxovars utifrad evedreba: sicocxlis gadarCenaze,
sulis ganwmendaze, magram dabrundeba Tu ara Sin, xels wamoav-
lebs sanadiro Tofs, satevars, walds da uwyalod Jletavs xox-
bebs, batknebs, durajebs, irmebs, jixvebs...
Tavkirkitian mahmadians meqa sarwmunoebis da yovlad uwminde-
sobis WipaT miaCnia.
budas mimdevari lxasaSi micvalebul lamas xorcs iRmurZleba,
rom nirvanis neqtars eziaros. iyo dro, roca dacveTili ebraeli
dapyrobil mosaxleobas Suaze fatravda da maT nawlavebs welze
irtyavda, viT gamarjvebis damarwmunebel niSans. is kidev winaswar-
metyvel moses elodeba, rom Talmudis win moanarTxos kacobrioba.
qalaqi mainc Zlevamosilia Tavisi diadi xelovnebiT, feradi
maSxalebiT, mdidari wignTsacavebiT, mecnierebis miRwevebiT, Rame
naTevi restoranebiT, Cacma-daxurviT...
magram, gana qalaqma ar SemoiRo: saxrCobela, iatakqveS CaZroma,
politikuri gawamawia, zardamcemi Worebi, aristokratiuli haram-
xanebi, dasaWuriseba, cilis wameba?..
gana civilizaciis pirveli kvirtebi ar iyvnen, aleqsandre
makedoneli, neroni, murvan yru, dakodili Sahi? adamianebs kbile-
biT ro hglejdnen, Tvalebs sTxridnen, bevri sisxlis woviT muceli
334
niko samadaSvili

ro eberebodaT da jdomi awvebodaT.


ras mivaweroT, roca momakvdavebi niadag adideben Tavis
mkvlelebs, gadambugavebs?!.. iqneb imitom, rom adamiani did manZil-
ze daSorda dedamiwas, erTimeores Zaxili aRar esmiT? adamiani
marto darCa qaosebmodebul gzebze, SiSma moicva ubeduri da
Zalauneburad miekedla ganrisxebul mtarvalebs.
exlac, viRac uyviris kacTmdinarebas:
`sad milajunob?.. sada?.. codvebs sadRa moinanieb?..~
fexebdakarwaxebuli mecnierebi istoriis CanCqerebTan oCxeb-
sa sTxrian, rom warsul droTa mkvdari Tevzebi amoyaron da
ayrolebul leSze waikiTxon, raRac metyveli da saidumlo. isto-
ria ki sdums, sdums, rogorc sanskritebis qaragma. da Tu aybedde-
ba, is qaris zuzunia nangrevebs Soris. xavsi da obi batonoben Jamidan-
JamSi.
yvela saukune Tavis karebs urTxelas urduls adebs, sinaT-
les aqrobs da gasisxlianebul matianis furclebze wveba saRaTis
ZiliT. ramdenic ginda anjRrie, Senc ar momikvde, krints veRar
daaZvrevineb.
diax! nangrevebis xrialia istoria, nangrevebis luRluRi;
nangrevebi xvrinaven; nangrevebi Caaxveleben xolme, sadRac
Cabnelebul saukuneTa gomurSi da Cven istoria gvgonia.
mainc Cveni planeta ra lamazia, ra marTali, ra gulRia...
adamiano! raT daSordi, raT gaeqeci bunebis Wiats, walkotebs,
ialaRebs, frinvelebs? raT moswydi miwas, raTa Se sacodao?.. raT
Caigde sagonebelSi mTeli Seni sicocxle?.. raT mouRere orpiri
maxvili Sens arsebobas?..
zafxulis papanaqeba idga.
Cemi mgosani mTebSi mivardnil sofelSi gaemgzavra, Tavis
siyrmis megobar giglasTan erTad. giglam Raribi mSoblebis
gamoisobiT ganaTlebas veRar mohkida xeli da dedis mxridan axlo
naTesavs cxvarSi daudga. ase icis es oxeri ojaxurma xelmokleobam,
giglas ki swavla iciT rogor swyuroda!..
_ wamodi mTaSi, ra yurebi Camogiyria, RviZli ZmasaviT Segi-
naxav, _ eubneboda gigla mgosans da Tan faSat cxens uzangSigay-
ril fexis quslebs TeZoze da muclis areSi ucacunebda. xan marcxena
xeliT daSvebul maTraxs odnav SeaTamaSebda xolme. ulay quranze
Cemi megobari Semjdariyo. aRviri axlaTfexadgmul mxedariviT
335
proza

moeWima da, ase ori Zmadnafici, wynarad mihyvebodnen saZovrebiT


gadaWimul mTebze erTaderT saurme gzas, xan xevis aRmarTze cicabo
sacalfexo biliks, xan daRmarTebSi imalebodnen da isev zeviT
miiwevdnen. mTebis myudroebas frinvelebis JRurtuli, WivWavis
WivWivi, mwyrebis qviTqviTi, ReleSi klaknia nakadulebis rakraki,
cxenebis frutuni da xvixvini arRvevda. ferdobebze da mindvrebSi
dikas da qeris yanebi bibinebdnen, TiTqos:

niavis TeTri nafexurebi,


sroliT mihqondaT Tvaluwvden yanebs.

zavTiani mTis mwvervalebi zecis TaRebTan ise aziduliyvnen,


ityodi: imas iqiT qveynierebis taSiris da vakis nasaxi aRar iqne-
bao. tyuilad rodi dudunebda Cemi megobari:

janys efarebi vinme ro gxedams,


moswydi sqel janRebs, ras acivdebi?!
ahye mZle mTebis viwro xerxemals
da wuTisofels gadascildebi.

Tu, gzas rogorme veRar gaigneb,


qarebi mTvares asweven maRla,
imasTan sisxlic ver Segarigebs
miwisken kvali vinc mogaswavla.

gahye pirdapir qeds, mTis xerxemals,


cremlebsac nuRar Caacivdebi,
ahye, ar dasZra arsad krinti xma,
da samyaroebs gadascildebi.

_ ra vqna, ra SenTvisa CurCuleb, raRacasa? _ Seexmaura gigla.


_ xo xedav, frTebi Sevisxi qalaqs ro momaSore, _ upasuxa
poetma.
_ Tu gixaria Svilosaniasa, xma game da ise viaroT. ra vici,
balRobaSi sul titinSi gZvreboda suli, exla raRa dagemarTa,
safaneli xom ar Semogaklda?!
_ ai, im qongurebian cixes ras eZaxian? _ SeekiTxa mgosani, rom
giglas aRar moewyina da TiTonac ubar mdgomareobidan Tavi
daexsna.
_ eg motvlepili cixe, Zvel droSia, Turme didi simagre
336
niko samadaSvili

yofila, saTofurebi exlac etyoba. _ musaifis gunebaze movida gigla,


_ papaCemi metyoda xolme, roca am xeobidana mteri Semogveseoda,
qarTvelebi e, mag cixeSi usafrdebodnen da SiSis Tavzarsa scemdnen
muxanaTebsa. gagixarian, rom ZiriZirobamde musrs avlebdnen bevrjer
xmal da xmalac hkveTebian yaenis warmogzavnilebsa da ise amouJuJiaT,
roma didxnobamde mters Cvensken piri aRar uqnia. zogjer, im
rjulamosawyvetebsac gaumarjvniaT, yvela mxridan Semogvrtymian
da Cveni mecixovne laSqari amouxociaT. ai, maSin dagvdgomia sisxlis
Rvrisa da gankiTxvis dRe: cofianebiviT darevian soflebs, iqauroba
erTianad aumtutebiaT; rac gautaciaT xo gautaciaT, rac ara er-
Tianad cecxliT gadaubugiaT; qvaqvaze araferi dautoviaT. aqa-iq,
kanti-kuntad, Tu gadarCenila baki, Teo, farexi, an sajinibo, isic
gatialebuli da aklebuli. me kide kargad ver giyvebi, magrama
papaCemi ro gviambobda, Tu im xanaTa, ra gaugonari sacodaoba
trialebda CvenSia, tirili wagvskdeboda xolme.
_ ramdeni Wir-varamis momswrea Cveni miwa-wyali! _ wamoiZaxa
Sewuxebulma mgosanma.
_ moica, jer sada xar, RvTis risxva exla naxei. gamoRma sof-
lebs ro aaoxrebdnen, mere gaRmiT yiJiniT gaekidebodnen. qalebs
aupatiurebdnen, maRal kldeebidan bavSvebs isrodnen, ymawvilka-
cobas gul-RviZls aclidnen, moxucebs aso-aso hkuwavdnen, Cexavdnen.
gaafTrebuli Setakeba da brZolebi rom damTavrebula, ai, im
mdeloze, _ xeli gaiSvira giglam, _ SemofleTili abjrebi, kaJiani
Tofebi, dambaCebi, yawim dawyvetili da gadatexili xmlebi, Tavmokve-
Tili vaJkacebi, welebgadmoyrili Wabukebi, cxenis nalebiT gasresi-
li adamianebi, faliis sunSi WerexiviT yofila Turme modebuli.
is mkvdarZaRlebi darbeul dabebs, cecxlis kvamlSi gaxveul
soflebs Turme kidev ar eSvebodnen da tyvia-wamals uSendnen. ro
gagexeda ferdakargul mzis qveS gzebis saSineli mtveri da buRi
trialebda.
amas winaT, _ ganagrZobda guldawyvetili gigla, _ aq amovid-
nen naswavlebi, ar vici ris siyvaruli gaucxoveldaT, cixis garSemo
adgilebi gadaTxares da erT ockokian qvevrSi ori dedakacis ConCxi
ipovnes,albaT,sacodavebi duSmans rom ar danebebodnen da svindisi
ar aexadaT, irCies qvevrSi CamZvraliyvnen, zevidan sarqveli daexuraT
da ise gamomSvidobebodnen mowamlul sicocxles.
_ kidev ra aRmoaCines? _ SeekiTxa mgosani.
337
proza

_ samajurebi, firuzis Sublis qinZisTavebi, patara tagana, Zu-


Zumwovara balRis sxeulis klerto da raRac futuro Zvlebis
jarTi.
_ Svilic qvevrSi Cautania ubedur dedas, _ cremli moeria
mgosans.
Cveni mgzavrebi cixis nangrevebs miuaxlovdnen. cxenebidan
Camoxtnen da ganmartoebul Telis CeroSi xasxasa balaxze daisve-
nes. cis Werze oriode TeTri Rrubeli dasrialebda.
zRudeSemorRveuli da TavgaCexili cixe jadosnuri mlocve-
liviT warmavalobis xandakze pirqve garTxmuliyo. sicxis buRiT
da qarebis berviT garujuliyo. is TiTqos miwas CabRuoda Tavis
gancdils, naxuls, gagonils.
ra cotaodeni rCebaT matianes aSmorebul furclebs nangrevebis
erTi daRrialebidan.
_ rogorc sCans, cixis gverdiT samrekloc hqoniaT, _ warmos-
Tqva mgosanma.
_ samreklo da mere rogori! rekiT mTel xeobas ayruebda, _
miugo giglam.
_ aRar daiarebian salocavad?
_ rogor ara, enkenisTvis pirveli kviris sworze didZali
xalxi moedineba... mera ra!.. erTi kiserCavardnili, Clifina mRvde-
li, aCmaCuCa diakvani. samiode welmoxrili da gadamRrZvali mo-
xuci loculobs.
lagamamogdebuli cxenebi noyier mols Seeqceodnen siamiT,
kudis Zuas gavaze da barZayze itylaSunebdnen.
mwvane xvliks sorodan Tavi gamoeyo, ucnob mgzavrebs SiSda-
kruli ucqeroda da sarevela balaxis Teslisodena Tvalebs,
gorovelasaviT ro uprialebda, aqeT-iqiT acecebda.
mgosanma frTxal xvliks Tvali mohkra da moagonda:

ai, am mindvrebSi, am xriok mTebSi,


Cven xom erTmaneTs vWamdiT mglebiviT!
iq suraTia: sdgas mxedari, uWiravs TefSi
da zed amxia kacis Tavi gvelis xvreliviT.

mec marto yofna aTaswlobiT momewyineba,


Tavis qalaSi mwvane xvliki SeZvreba Rame,
Zvlebze Semxmari dafiqreba moewoneba,
da matlebdaxrul Tvalebidan gaxedavs baRebs.
338
niko samadaSvili

mze iwvereboda. Cveni mgzavrebi cxendacxen serze da daqanebul


nasvnebze taatiT miiwevdnen, xan borcvebs iqiT imalebodnen, xan
ayril jagvnarebs gauxvevdnen, bolos tyiT Semosili qedi gada-
seres da gadaikargnen. aRar ismoda, Tu ori megobari ras saub-
robda. Tvals miefara lamazi taiWebis wablis feric. afrenil mwyer-
Citmac gza gadasWra da laJvardebis jejilSi STainTqa.
kanWebmonCxvreuli samlocvelo sakuTar nangrevebze mokrun-
Cxuliyo, is Tavis dadebul niskartakrul qvebze ijda, rom warsu-
lis mware mogonebebi gamoeCeka.
cixis erTaderTi gverdCamorRveuli kedeli, kldis qimze
yanCasaviT calfexze Semdgariyo, duqardiviT niskarti win gaeSvi-
ra, mimaval mgzavrebs Tvals adevnebda da gakvirvebas iyo, rom
erTmaneTs lawaluwi ar auyenes da ar amoxoces.
nuTu, Cveni mgzavrebi wuTisofels gadascildnen, sivrceebi
gadalaxes da sinaTlis gaRma moqusles.
TavRia qvevridan dagubebul qviTinis da gaugonar wamebis
boli xrColavda. ToTo bavSvis wamonTxeuli rZe da umanko sisx-
li mSoblis gaciebul mkerdis marcxena Zvalze qaTqaTebda, rogorc
dedis ukanaskneli simRera.
uxsovar droTa gvirabebidan qarbuqi hqroda, mZvinvarebda
da Sig TavSefarebuli ConCxebi kiodnen. mtarvalebo, Cven wamebas
STamomavloba aginazRaurebT!

ori yorRani
ialbuzidan SeiZleba mohkra Tvali,
samyaros iqiT mimaval mgzavrebs.

atenis xeobas rom ahyve danaxvisis ZirSi miawydebi Warmag


taZars. marcxena mxridan mediduraT ro gadahyurebs qveviT ax-
maurebul tanas, marjvniv tyiT Semosil qedebs cis kar-midamo
daubnelebiaT.
taZars oriode kalosodena ezo mingreuli yoreTi Semovlebia.
amboben: meSvide saukunis Zegliao! vin icis... iqneb ufro adre,
aq idga warmarTebis kerpi da ieso nazarevelis mociqulebma
daangries. an, iqneba danaxvisis mwvervalidan fexakrefiT gadmo-
339
proza

ixeda qristianobis pirvelma Sikrikma, saxeaweulma warmarTebma


ki mZimeT amoioxres da miwis feri daedoT.
iqneb, am mTebis orwoxebSi astexes yayani TeTri mantiiT mo-
silma wmindanebma da TrialeTis uReltexilebma STanTqes kerp-
Tayvanismcemlebis Rrianceli. iqneb marTlmadidebel misanis gver-
diT saxarebis furclebs ixutebda gamcemi qurumi da tanas pirze
damTxveul warmarTs qaCali kerpebi aokebdnen...
vin icis, pirdaubaneli warmarTebi, ra xelCarTul brZolebs
umarTavdnen Tmebgadavarcxnil da fexSiSvela qristianebs. albaT,
sionis galavanze mlocvelTa Sesxmul sisxlnarev tvins beberi
focxveri lokavda. qveviT tanas talRebi Sededebul cremlis gu-
beebs xvripamdnen.
albaT, tyved Sepyrobili warmarTebi boRmamoreul Tvalebs
sibrazis almurSi abrialebdnen, dalewil savanes buqSi saxe
uskdebodaT da CaSxamebul vedrebas, moRavebul sicocxles qaris
kvarTze kiTxulobda bagineTis mTavari kerpi.
xma Caigde sakvirvelebav! moxda is, rac unda momxdariyo: war-
marTebis saqanelaze qristianebi Sextnen da gaognebulebma Cabuq-
nes kalTebis frialiT. darCa warmarTebis nawverali.
ra vuyoT, Tu saswaulma sadRac daiRriala.
ra darCa STamomavlobas? mxolod damunjebuli, dazianebuli
taZris kedlebi, gacrecili CuqurTmebi, gamoSignuli wirvebi,
miyruebuli RaRadi; raRac veeberTela, ybayura sasoebis mumia,
zezeurad mkvdari da aSmorebuli; TvalebdaTxrili landebi,
kabaSemocveTili koWli xucebis gaxunebuli naTeli, Wangi da xavsi,
WriWinebis moTqma da wyeulTa sisini.
`marTlac, kacobriobis istoria ra maxinji, ra cbieri fitu-
lia adamianTa dausrulebeli mdinarebis. marTlac Cveni planeta
agorebuli qvaa~. _ ityoda xolme poeti.
sionis slip kedlebze da xebalaxa banze, amaod iCaCxebian
Rababgasiebuli swavlulebi: raRac qaragmebs iweren ubis wignak-
Si, ukvirdebian Seryeul freskebs, gulTmisnoben qertlian xatis
samowyalod gamoSveril xelis gulze da jRabnian sqeltanian
gamokvlevebs.
xandisxan, saidanRac gamotyvreba viRac mataoci, astexavs erT
oromtrials: taZris mSeneblobis axal TariRs amoqeqavs aSmore-
bul wlebis burtylebidan... axla meore urCi wamofrindeba ga-
340
niko samadaSvili

CiraRdnebul darbazis merxidan, taZris damtkicebul xarjTaR-


ricxvas Txoulobs... da, ase ar moisveneben, sanam erTmaneTs ar
aamtuteben.
magram warmavalobis okeanem, gaafTrebuli zvirTebiT, sad
moglija warmarTobis da qristianobis samani, sad mixveta damxrCva-
li kerpebi, qurumebis sasowarkveTili Zaxili, mociqulebis yiJina
danaxvisis daRmarTebidan? es aravin ar icis! es axsovda odesRac
sionis samreklos, magram is sdums, sdums SemaZrwuneblad, TiTqos
sikvdilis ambori gacvenil wamwamebze da tylipian saxeze Sexmobia.
qristianobis tragediis mizezi isic iyo, rom sikvdili veras-
gziT ver moiSinaura. dasabami qristianobas misCerebia mTvrali
verZiviT.
diax, raRac siduxWire gadaefafra sionis gamoxrul ConCxs,
zed lafiviT gadaasxa Tavisi RvarZli da qristianobis ukanasknel
nabiWvrebs dagvitova jvargaCrili axmaxi Tojina.
ra briyvi qinqlebiviT daiferflnen auracxeli wlebi egvip-
teli qurumebis cecxlis SiSinze da gaZevebul qristianebis elam
kelaptrebis alze. rogor pirdaRebuli sarangebiviT gaSeSdnen
sxvadasxva feris saukuneni sakmevlis surnelebiT gaJRenTil da
zarebis rekiT dabnedili sivrceebis qveS.
Tumca, darCa raRac natamali: gadazneqili soko narevi boZebi,
sionis qvebze amoWrili TvaldaxuWuli warwerebi, namtiralevi
yma glexkacis sevda, patara nawyvetebi, sadac SeiZleba vaivaglax-
iT raRac amoikiTxo, gaigono, igrZno, miuxvde, miwaze daado yuri
da didi xnis winaT JamTa siavis kevriT Calewil droebaTa gala-
xuli tutuni moismino, an Tvali mohkra niSa xaris qandakebaze
xuroTmoZRvris naRvlian Rimils; zurgSeqceul mowameTa xelis
muWaSi mogrovil cremlebis Jonas.
atenis sionma aaybeda Cemi mgosanic:

dasabams qvemoT, aq tye budobda


pirquSi rogorc amaoeba,
Sexiznebodnen mTebs qurdebiviT
gamoqvabuli da myudroeba.

sqeli nislebi mdored xrColamdnen,


yruT Wrialebda xevis anjama,
varskvlavni ise mosCandnen Rame,
TiTqos zeca CrCils amoeWama.
341
proza

uflis naTeli dabarbacebda


gauTenari gzebis bolomde,
kerpebi sTvlemdnen gaRmiT borcvebTan,
Jams rom kiviliT Camohyolodnen.

dro iyo roca bnel sasufevels


mdinare tana Caudioda,
saiqiodan wuTisofeli,
rogorc mamali ise yioda.

sadRac, mRvimeSi enTo kandeli,


xelSi xatebi eWiraT Crdilebs,
mociqulebs ki, gardatnis kldezed
CasZinebodaT aRTqmiT daRlilebs.

warmarTTa Zvlebzed idga taZari,


zeviT legenda mihqondaT mTiebs,
Zirs wminda ninos nafexurebi
hgavdnen sisxamzed mokrefil iebs.

viT ukvdaveba wyaro ankara,


aciskrovnebda irmebis ferdobs,
qristem bavSvoba aq gaatara
da RvTismSobeli ugvida ezos.

mosul SeTqmulTa naTel ocnebas,


gumbaTis sveti gars itborebda,
moxuci RmerTis aq naTqvam locvebs
samreklo Rame imeorebda.

sionSi mrevlis teva ar iyo,


gareT galobdnen mwiri berebi.
jiRa cacxvebi idgnen yoresTan,
viT xanSesuli qaldevelebi.

CuqurTmebs taZris bani aepyroT...


elamda mTvare _ qurumTa oda,
mohqondaT jvari, WaRebi enTo,
da danaxviszed Woti kioda.

vin icis, iqneb, im oxer sasufevels mdinare tana Caudioda,


iqneb iq, im civ, pirutyv ukuneTSi miiklakneboda da saiqios naxev-
rad bnel gzebze minamqrul varams meore wuTisoflis sanaTurebis-
ken miaqanebda.
iqneb, marTlac sTvlemdnen atenis mTebis borcvebze zewarwa-
342
niko samadaSvili

mosxmuli, qvebis sroliT daavadebuli warmarTebi, marcxena nekze


iagundis beWdebi ro ucimcimebdaT.
iqneb sefiskveriT gazrdilma qristem Tavis bavSvoba sionis
ezoSi gaatara da roca mironcxebuli RvTismSobeli urwevda ak-
vans, fexakrefili irmebi rqebgadayril nislebidan RvTaebriv
iavnanas usmendnen. iqneb im dros, bumberaz tyis myudroebaSi Woti
kioda. iqneb sionis TaRebmorTul taZarSi sanTlebis Suqi ifr-
qveoda da xanSesuli mogvebi mZinare qristes geTsimaniis xeebiviT
misCerebodnen.

liaxvis napirebi
liaxvi Cveni qarTlis mexrea,
Tan ganuwyvetliv ukravs salamurs.

liaxvis napirze miseirnobda Cemi poeti.


liaxvis mCqefare talRebi buRria lekvebiviT Sexedavdnen xolme
ucxo adamians, mere ki yefiT mibajbajebdnen zvirTebisaken.
_ netavi sad miCerCetobs es aCrdili? _ erTimeores CasCurCu-
lebdnen liaxvis gaswvriv foTlebacqvetili verxvebi.
mgosans sixarulis Jruanteli uvlida, iciT rogor uyvarda
siyrmis gariJraJze mousvenari da mquxare liaxvi!..
Cemo mdinarev, damxvdi balRiviT,
me ki gestumre gzebis avyia.
Cemi mklauriT Slili talRebi,
Sens mdidar Wavlze exlac awyvia.

es napirebi rodiRa mcnoben,


mec veRar vamCnev siyrmis alagebs,
Sevyureb zvirTebs gaocebuli,
viT brutsabZelas SeSlil sarangebs.

lodebs xavsis qveS Seqvavebian,


netar bavSvobis tantara wlebi,
Cemi leqsebic aq Caqrebian,
rogorc garejis xelTnawerebi.
343
proza

SurTxis frTebs hgevxar Cemo liaxvo,


netav am frTebze momekla Tavi,
rom Sen CanCqerebs Cems Zvlebis oCxSi
emReraT sevda dauRalavi.

an aeloka guli nakaduls...


sanTlebis Suqze efiqra cxedars,
rom Cemi gvami, xelis kankaliT,
gorijvris ZirSi Caefla dedas.

saRamo modis, nislis zedaSes


svamen da daiss mTebi kenkamen.
Cemo liaxvo, albaT me da Sen
saqarTvelodan gamogvrekamen.

ra vuyoT mere, viRaca mgzavri


gayveba stveniT gznebis molaRurs,
da Seadarebs gakmendil zarebs
mwyemsis ubeSi moklul salamurs.

am xsovnebSi misrialebdnen tantara wlebi, WalaSi tuntuli,


lamze bRlaZuni, curva _ mklauri da ai, kidev ra gaaxsenda:

Sen jiqans swovdnen qarTlis Crdilebi,


ufliscixelni sTxridnen Rrma oCxebs,
tanas boloSi Sens xmas varCevdi,
roca WalaSi vudeqi xborebs.

visac unaxia mdinare tanas bolo Senakadi, iq, sadac mtkvari


erTvis, sadac xnieri mtkvari atenis xeobidan bavSviviT Camorbe-
nil tanas xelSi itacebs, is, usaTuoT SeamCnevda liaxvis talRe-
bis farTxals, maT gafacicebul cqeras saakaZisdroindel xidis
burjebisaken; xan mtkvris ZuZuebTan fuCinebiviT miwebebulebs da
mtkvris gatiknul curSi Sublis amortymas. ai, raT irxevian tal-
Rebi, Cemi mtkvris talRebi.
mgosani cacxvebis maRal xeivans miyveboda. ukan Tavisi Crdili
daTvis beliviT asdevnebiyo. poetis landi xan erT xes exveoda,
xan meores, xan xis Zirebs gausxlteboda da ganier bilikze irweoda
grZlad da iribad.
xeivani odnav Srialebda, naTeli Rame mis kenweroebs daqaT-
qaTebda.
344
niko samadaSvili

verxvebi mTvaris Suqs nafaziviT artyamdnen da Tan baRis Ro-


besTan inZreodnen, yelyelaobdnen, rom ucnaur adamianisTvis er-
Txel kidev Tvali moekraT, rom daswrebodnen xvalindel pana-
Svidze mwyemsis ubeSi moklul salamurs.

garejis monasteri
iq, sisxlis gubeebs exlaca RviZamT,
JamTa siaviT SeSlil guburebs.

_ ra darCenia im dasaqcev eklesiaSi?! _ wamoiZaxa wverSeRere-


bulma mweralma da damswreebs iseTi TvaliT gadaxeda, TiTqos
mimzidvelobis axali kanoni aRmoeCinos.
_ gana saZraxisia? _ aqoTqoTda iqve mjdomare moxuci kaci da
orive idayviT kaklisfer magidas daeyrdno.
_ ra Tqma unda! _ Caeria dirbeli da papirosis namwvi Wreli
faifuris saferfleze Casrisa.
_ nuTu qristianoba umecrebis grova iyo? _ amoioxra moxuc-
ma da fanjrebTan momdgar gazafxulis saRamos Tvali mohkra.
_ usaTuod, qristianoba wyvdiadiviT gadaefara kacobriobas,
da kinaRam xelSi ar Seikla, _ mkvaxe tyemaliviT esrola moxucs
mweralma.
_ brma damajereblobis udabnoSi umizezod gadaxvewis, SeCve-
nebul gandegilobis meti ra mogvitana marTlmadideblobam, aba
miTxariT? _ partyapurtyiT wamoiZaxa dirbelma.Y
Sors mTis mwvervalebi iburebodnen, Tan varskvlavebs suls
uberavdnen, rom rogorme aecimcimebinaT.
_ qristianobam SeagrZnobina adamians, Tu ra aris svindisi da
sibraluli, _ upasuxa moxucma dirbels.
_ sarwmunoeba ZaRlyurZenaze uaresia, is Sxamia, saSineli sa-
wamlavi! _ daamtkica mweralma da gamarjvebulis TvalebiT ga-
moixeda.
_ marTalia! _ taSi Semohkra dirbelma.
_ rom uaryo, dedafuZianad unda icode ras uaryof, Torem
WinWyliani bavSviviT yvelaferze rom xelebi gaatatano, es didi
345
proza

sibrZne rodia, _ warmoTqva moxucma da zeze wamodga.


_ mZuls kaTolikebic, luteranebic, baptistebic, kvakerebic
da yvela juris religiuri kultis matareblebi, _ amoafrqvia
mweralma da moxucis guls ki rogorc mduRare wyali ise moedo.
_ adamians rom STaunergo WeSmariteba, _ miubrunda moxuci
mwerals, _ muqara da xelebis parWyva rodia saWiro, piriqiT
gonierebis sidarbaisle da Seni rwmenis sidiadea mTavari mamoZ-
ravebeli RerZi. Tqvens msjelobas sakuTari azrovnebis unari aklia
da raRac umweobas epotinebiT.
_ ra mosatania eg narTauli? _ RvarZlianad SeekiTxa dirbeli.
_ sityva qristianoba xmarebidan unda gadavardes, saamisod
droc aris da amindic, _ TavisTvis Cailaparaka mweralma.
_ moiTmineT ymawvilebo, ra RmerTi SegewiaT! _ ganagrZo
alewilma moxucma, _ Tqven adasturebT, rom qristianoba cxeli
kupris mdinare iyo, es mtknari sisulelea.
qristianoba dafnis xesaviT aRmocenda kerpTayvanismcemlobis
nangrevebze, rogorc sibrZnis da keTilSobilebis nugeSi. qristes
aTi mcneba gana adamianis svindisis aRorZineba ar aris? gana armazis
kerpi didi ubedurebis momtani ar iyo?
_ rogor ar viciT, is warmarTebis pipina gaxldaT! axta da
daxta metoqe mwerali. dirbelma dasturis niSnad erTi iseTi
gadixarxara, TiTqos wlobiT dagrovilma sicilma imis sxeulis
yvela forebidan gadmoxeTqa.
gaCiraRdnebul binaSi Ria fanjrebidan baRis surneleba niavs
Semohqonda.
gareT bindis Txeli naWuWebi eyara. xeebs dRis Crdilebi CaeZ-
roT da dasaZineblad miyriliyvnen. mxolod xnier Wandrebs eRvi-
ZaT, Cvil kenweroebs SviliSvilebiviT aTamaSebdnen.
_ gulis yuri maTxoveT, Tqveni Wirime! _ ar cxreboda moxuci
_ armazis kerpi Signidan RumeliviT iyo gamofuRruli, am RumelSi
qurumebi daanTebdnen xolme veeberTela cecxls, cecxli sxvil
naperwklebs kenWebiviT isroda. am gavarvarebul sakireSi _ armazis
gaxurebul mkerdze Sewirul bavSvebs akravdnen. damwvari bavSvebis
ferfls Savi kvamli cisken itacebda, rom laJvardebic daxrukuliyv-
nen, rom auwerel sacodaobaze Soridan Tvalmokrul Rrublebs
Tbilisis Tavze eRrialaT. sulgamwarebul mSoblebs cremlebis
gadmoRvris uflebac ki ar hqondaT, isini uRran mTebSi ixizne-
346
niko samadaSvili

bodnen da naxevraT SeSlilebi kldeebsa da Rreebs exeTqebodnen...


gesmiT, Tu ara, rom es barbarosoba mospo qristianobam.
_ gana qristianobam ar amowyvita dapyrobili qveynebis udana-
Saulo mkvidrni? gana qristianobam ar moiwadina jvarosnuli
omebis safariT mTeli aRmosavleTis amoJleta? inkviziciis jala-
Tebi evropieli kaTolikebi iyvnen da ara grenlandieli eskimo-
sebi. _ sulismouTqmelad wamoiZaxa mweralma.
_ marTalia! _ Tavi daukra dirbelma.
_ ras brZanebT, _ saxe aefakla farxmaldauyrel moxucs,
_ rogor SeiZleba qristianobas daabraloT xepre romis papebis,
TaRliTi misionerebis veragoba. qristianoba sad iyo, roca adami-
anebi erTimeores mxecebiviT sWamdnen.
mweralma piri gaxsna, raRac Casakravi undoda eTqva, magram
moxucma daaswro.
_ aba warmoidgineT, Cven rom islamis rjuli migveRo, gana
erTi qarTveliRa darCeboda? dedabudianad warvixocebodiT, ga-
davSendebodiT. aRarc ena, aRarc rjuli, aRarc eri, Snoian qar-
Tvelebis modgmas gamoebereboda grZeli TaTruli kvinixebi. tyapa-
tyupiT gadavcvindebodiT daRupvis da amowyvetis ukuneTSi. erTi-
meoreze ise gadaviCexebodiT da avizilebodiT, rom veraviTari
gangeba veRar gamogvarCevda. da Tu oriode komli mcxovrebi
sadme gadarCeboda, isic sasikvdilod iqneboda ganwiruli.
rogor fiqrobT gaqristianebuli ruseTi Tavis kalTebs ga-
daafarebda yuranis xaSxaSiT dabnedil saqarTvelos? ara mgonia.
_ qristianobam ki ara, patara kaxis gamWriaxma gonebam gadag-
varCina, _ Seexala moxucs mwerali.
_ maS ara da!.. _ caliybiT Caeria dirbeli.
_ ra RvTis wyromaa! _ xelis CaqneviT Seedava moxuci, _ qristi-
anebi rom ar yofiliyvnen luarsab da arCil mefe, qeTevan dedo-
fali, mTavrebi daviTi da konstantine gaaTkecebuli rainduli
mxneobiT rom ewamnen samSoblos keTildReobisaTvis; veraviTar-
ma sapyrobilem, xelfexSekrulebis aqafebul mdinareSi gadayram,
gaxurebul SanTebiT xorcebis glejam, ver modrika imaTi gmiru-
li nebisyofa. es xom akaJebda da afoladebda qarTul suls, amis
Semdeg gyofniT kadniereba da tartarebT: rjuli araferiao!
_ aiqoCra moxuci.
_ eg ra sityvis sakadrisia, magram me vici CvenSi erTi moZRva-
347
proza

ri moRvaweobda da Tavis samwysos ise yvlefamda, rom soflis


mamasaxlisi mogoneba iyo, _ ar isvenebda dirbeli.
_ wirvas ise ar waiburtyuneben, Tu fuli ar SesTavaze, an
ZRveni ar miarTvi, _ buzRunebda mwerali, Tan TiTqos Rrmad iyo
darwmunebuli, rom amiT mecnierebis im simaRleze afrinda, sadac
Cveulebrivi momakvdavebi mis maRlobs Tvals Zlivs uwvdenen.
_ momavali dagarwmunebT Cemo moxuco, rom Tqven metis metad
scdebiT, _ uTxra dirbelma moxucs da Tavisi naTqvamis kmayofi-
lebiT gainaba, TiTqos kopernikis aRmoCena gaebaTilebinos.
_ ar SeiZleba sul raRac burusian momavlisken icqirebode
da awmyos ki batkaniviT swiravde arnaxul bednierebas, _ SfoTav-
da Seupovari moxuci.
_ qristianoba arc awmyoa, arc momavali, is warsuli saukune-
ebis saSineli koriantelia, amitom es korianteli unda gavfan-
toT, rom suli aRar SegvixuTos, _ ise ayvirda dirbeli, TiTqos
fexis koJrze qusli daaWireso.
_ ramdenad, urwmuno, umaduri da grZnoba dakarguli unda
iyve, rom guli ar CagiTuTqos, cremlebis RapaRupma ar dagiwvas
saxsenebeli, roca moigoneb: aRdgomis Rames, garejis monasterSi
Sahabasis xeliT daklul eqvsi aTasi moZRvaris sacodavobas. nu-
Tu ar gaxsomT sulgamwarebuli mamebi ganadirebul sparselebs,
rogor evedrebodnen litaniis damTavrebas, rom anTebuli
kelaptrebi Tavisi ukanaskneli amosunTqviT CaeqroT. berebis cxeli
sisxlis niaRvarma mtkvris napirebsac miaRwia da amis danaxvaze
gonebadakargulma mtkvarma amoikvnesa. daikvnesa yaraiazis velze
mowameTa sisxlSi amoTxvrilma Ramem. iq ki, sadRac, Sors sparseTis
tial udabnoSi, Camowolil Ramis qveS, danTebul cecxlis si-
naTleze gonebaSeryeuli zaraTuStra TavdaviwyebiT cekvamda.
eqvsi aTasi umanko marTlmadidebelis aCexva da uwyalod da-
xocva, es xom kacobriobis Wkuaze Seryevis, gaxrwnilebis, Seugneb-
lobis da gamxecebis udidesi sabuTia, romlis mZime neSts veravi-
Tari istoria ver waiRebs iaraamoWmuli mxrebiT. eqvsi aTasi beris
dasaxiCrebuli cxedari mudam dahqejnis adamianTa svindiss da
dakargul sibraluls. ymawvilebo, zogjer guliT gansajeT, yvela-
fers tvins nu miukerZavT. garejis monasteri Tavisi aoxrebuli
mRvimeebiT, SemofleTili CuqurTmebiT, ganadgurebuli sakurTxev-
liT, xelapyrobili idgeba garejis udabnos moelvare sivrceebs
348
niko samadaSvili

Soris, rogorc TvalebdaTxrili saTnoebis brwyinvale qandakeba.


moxucs xmaSi xrinwi Seeria da gulSeRonebuli doyi savarZlis
zurgs miesvena.
dirbelic da mweralic garinduliyvnen. isini raRac gauval
fiqrebs SeepyroT.
gareT Rame Camowoliliyo da warmarTi xeebi mTvaris leba-
niviT gafantul varskvlavebs raRacas evedrebodnen.
mgosanma kari SemoaRo. dirbeli RimiliT miegeba. moxucma Ta-
vi wamoswia da poets mimarTa:
_ sada xar amdeni xani? suli damelia Sens lodinSi.
_ eh, ra vici, davexetebodi, _ upasuxa axlaT mosulma.
_ Rame yiali rom mogeSala, dRes Cvens saubars daeswrebodi,
_ uTxra axalgazrda mweralma mgosans da mxarze xeli gadaxvia.
_ mainc, ras baasobdiT? _ hkiTxa poetma.
_ garejis tragediam Sewyvita Cveni paeqroba, _ uTxra dir-
belma.
_ asea Svilo, ase! uxeiro kinklaobas mudam acamtverebs didi
tragedia, _ aRmoTqva moxucma.
_ mec vwerdi odesRac garejis monasterze, _ warmosTqva
poetma da daiwyo:
roca vigoneb Rame daRvril garejis cremlebs,
ZarRvebSi sisxli meyineba, sisxli miSreba,
_ ra dagiSaves? Semovardnil verag sparselebs
eqvsi aTasi saukune SeekiTxeba.

gadakafuli uamravi sanTlebis cecxli,


kvamliviT dadga miuwvdomel zecis boloSi.
im monasterze iyo Turme bude mercxlebis,
mas aqeT aRar mofrenilan saqarTveloSi.

sisxlis Tqriali matianes furclebs gadarevs,


sisxlis morevSi qarTlis risxva amoinTxeva,
_ ra dagiSaveT? ras gverCodiT? iranel nadirs
eqvsi aTasi beris landi SeekiTxeba.

aklebuli monasteri Tavisi daRorRnil da dafuturovebuli


kedlebiT, Semoglejili perangiT, JamTa siavis tial gzaze goneba-
Seryeuli ufliswuliviT ivlis, rogorc gankicxuli mSveniereba,
rogorc daundoblobis udanaSaulo msxverpli.
349
proza

bedniero STamomavlobav! Seiare xolme, Tu ar dagezareba, bazmis


muriT gamurul garejis mRvimeSi, Seni TvaliT ixile berebis
sisxlis Sxefis wveTebiT SeRebili senakis kedlebi, naTal qvebze
aRbeWdili mowameTa cxeli ambori. marTalia, iq Zvel nusxebs ve-
Rar ipovni da verc marTlmadideblebis xeliT danTebul kandels.
SeaRe monastris karebi, sasoebiT daukvirdi Camqral locvebs,
aiazmiT nakurTx aguris iatakis gulis cemas, moRavebuli vedrebis
ferfls, uamisoT unetares `qarTlis cxovrebas~ nu gadafurcli,
radgan garejis Tavzari Cveni eris erT-erTi winasityvaobaa
aRmoufxvreli warsulis dardi.
mtarvalTa lajebSi amodebul berebis yvirili garejis udab-
nos aRapebs exlac yurebSi uwivis...
xo marTla, is mercxlebi, ukan, rodiRa dabrunebulan saqar-
TveloSi! nuTu mxari ecvalaT?!..

Txunelas qandakeba
zixar martoka, ucqeri kedlebs,
gareT ca elavs, Tan wvimebia,
maRla veRar swev Caqneul xelebs,
tirilic veRar giwamebia.

erTxel, gazafxulis miwurulze me da Cemi megobari arqeolo-


giur eqspedicias aramkiTxe stumrebiviT avekviateT. zogierTma cxviri
agvibzua, magram Cveni kargi nacnobis wyalobiT eqspediciis maCan-
Calebad mainc aRmovCndiT, rogorc ityvian Cvenc naxir-naxirao!
eqspedicia Soreul qalaqSi miemgzavreboda, rom maxlobeli
adgilebis gaTxrebi ewarmoebina.
vimgzavreT matarebliT, karg manZilze mtvrian da mingreul
gzebze diliJaniTac vixrigineT, ratratiT da jayjayiT gverdebi
dagveJeJa, sxeuli dagvebegva. wvermoSvebul mediliJneebs mzis
gadaWarbebul mcxunvarebisagan danaoWebuli kisris qevani garu-
jodaT, miwavaSlasferi cxviris Toqma nestoebi loTobisagan dabe-
rodaT; dabambul da nair sakereblebiT amokemsili CoxebiT, aS-
morebuli Cakecili qudebiT, aTasjer gatkepnili da gazepirebu-
350
niko samadaSvili

li mimarTulebiT mierekebodnen CaqCaqa cxenebs; wamdauwum utevd-


nen, uwruwunebdnen da zogjer udieradac ikurTxebodnen.
rogorc iyo qalaqs mivaRwieT. mze aWerda. papanaqeba sicxe
sunTqvas xuTavda. kortoxi da gverdebCamorecxili Sreebiani mTe-
biT da cicabo gorakebiT Semoyrili qalaqi aRmosavlur iers
atarebda.
ras ar waawydeboda kaci am qalaqSi. Zurwa balaxmoreul banian
saxlebs, ezoebSi daxrovil wivas; alizis Cilingara qoxebs, isliT
gadaxurulebs, wekos boliT gamotenilebs da win wunwuxnarev
guburebs; Rrublebamde aCaCxul minareTebs, TaRiani kramitiT
gadaxurul eklesias, irgvliv xavsi rom SemokvarToda. upatro-
nod moxetiale Zukna ZaRlebs, lafSi amoTxvril Rorebs, qalaqis
WuWyiani moedani, fxvieri, binZuri da RiWanarevi kuTxeebi grZeli
dingiT rom aeCiCqnaT da RrutuniT gadaeTxaraT. xrialiT da
Triaqis suniT daosebul bazrebs. aTaSangiT gamoCurCutebul,
ZuZuebmofleSil, fexebaplakul da barklebgadmoyril bozebs,
Cadrmoxveul qalebs, moqargul axaloxSi da yarabandul Sarvleb-
Si Camjdar gaqnil salaxanebs, pirmoqonil da afrak dalalebs,
xalxis CoCqolSi Sexiznul pirwavardnil qurdbacacebs, axuxul
kurtnian muSebs; quCis pirze zezeuraT ayudebul, Terosfer qurTis
dedakacs, marcxena xelze Camokonwialebul TiTistarze matylis
fTilas ro arTavda, Tan wiTeli SeidiSis totebi ro uCanda;
WanWrobis qvemoT, Slamian fSanTan mobanave tuCebgacrecil titli-
kana bavSvebs, Savi baWiebiviT ro dacuncrukebdnen.
aRjanabadiT, zeTis xiliT, CamiCiT, daxaluli nuSiT, TaflSi
azelili Txilis guliT, leRvis asxmulebiT Carigebul savaWro
fardulebs.
cxvirgamurul mWedlebs, TavSalwakrul meWurWleebs, warbeb-
Setrusul, qilvaSebisgan ulvaSawkepil xabazebs da arayis smiT
gamobruCul uricxv iasaulebs.
qalaqis SuagulSi gakortnili baRi boginobda foTlebgaqu-
culi bzis buCqebiT, grZelwiwveba kurdRlis cocxaTi, gadamxrCva-
li da tlokebgasvrili aryis xeebiT, TiTqos Slamiani Waobi gamo-
etopaT xeebis CrdilqveS pirqvewayril Zilis guda yomarbazebs.
mgosani, Cveni nacnobi arqeologi da Tqveni moambe erT momc-
ro sastumroSi davbinavdiT. nestiani da naxevrad bneli oTaxi
dagviTmes. baRlinjoebiT nasresi sareceli mosvenebas rodi gvi-
351
proza

qadda. adamisdroindel pirsabans mivageniT, dubela wyliT xel-


piri davibaneT. sastumros mconare mflobels gamovelaparakeT,
jambazis Seqmnils rom hgavda da Tu frTxilad ar iyavi or Tval-
Sua mogatyuebda.
zafxulis Takara sicxem TriasaviT gadairbina. raki agrilda
savaxSmod gaveSureT, gzaze koRoebma dagvaRududes.
Cveni keTili nacnobi zedmiwevniT gatacebuli iyo arqeolo-
giiT.
_ namdvili istoria miwaSi Cadis, saukuneebs dedamiwa isrutavs,
istoria ki ara. amitom, miwas ride unda avxadoT, wavarTvaT
Catanebuli nivTebi, wignebze mets rom metyveleben; ufro naTlad
rom mogviTxroben eris warsuls, adaTs, znes, Cveulebas, siduxWi-
res, sixaruls, _ ase gvesaubreboda Cveni axlobeli. magram is ki
aRar axsovda, rom swored es miwa sacaa Cvenc Segvityapunebs. CvenSi
darCes da erTi axirebuli Tvisebac hqonda Tavdadebul arqe-
ologs: sadRac miwis wiaRSi napovn uyuro qoTanSi, an pirmote-
xil koWobSi xedavda raRac asureTuls da babilonurs.
_ amas winaT, sagangebo gaTxrebis dros, _ gviyveboda dedamiwis
dostaqari _ Zvel samareSi Zewkvi aRmovaCine, vfiqrob, Tumca amas
didi mecnieruli dakvirveba sWirdeba, meToTxmete-mecamete saukunes
unda ekuTvnodes Cvens welTaRricxvamde, ufro samarTliani iqneba
Tu xeTebs mivakuTvnebT Zewkvebis warmoebas.
Cvenc askiliviT Tavs vuqnevdiT. marTlac, Wirsac wauRia Zew-
kvebis garSemo oromtriali. gana sul erTi ar aris, Tu is dasaq-
cevi Zewkvi, an mZivi madagaskarel mkvidrTa qurums ekeTa, Tu CaC-
xanaanT matrones?
meore Tu mesame dRes eqspediciis wevrebi jguf-jgufad daiyv-
nen da gzas gaudgnen gaTxrebis Casatareblad.
me da mgosani mTeli dReebi qalaqSi davexetebodiT. erTic
vnaxoT da, raRac samxatvro darbazismagvar saxls wavawydiT, es
Senoba viRac RvTisnier qvelmoqmeds qalaqis mmarTvelobisaTvis
Seewira. Sesvlis umalve TvalSi gveca nazir-vezirebis sparsuli
miniaturebi, grZeli quTuToebiT da civi saxeebiT, fexmorTxmul
mefeebs safironiT da TvalmargalitiT moWedili Cafxuta muza-
radebi daexuraT, welmoxrili msaxurebi da mxevali qalebi gar-
Semo mokrZalebiT Semoxveodnen; indoeTis gaSeSebuli RmerTebi
nirvanis burusiT gamobruJulni. kuTxeSi mona qalis suraTi ekida:
352
niko samadaSvili

wyrTis sigrZe wverian vaWars, aRmosavluri toga rom wamoesxa


da fiWisferi saxe amRvreoda, ulamazesi mona-qali xaliCaze
gaSiSvlebuli daeyenebina. mdidari da brge arabi Tavisi amaliT,
nerwyvmoreuli ucqeroda Tavis pirquSi sasaxlis xvalindel
msxverpls. ganwirul monas marcxena mklavi Tvalebze miefare-
bina, is TiTqos ZagZagebda SiSiT da sircxviliT. tlanq CarCs xel-
Si fulebi CaebRuja, niSaduris dari Tvalebi moeWuta da oqros
kbilebi gareT saZaglad gadmoeparWya.
eh, ramdeni ubedureba moutana adamianebs am oxerma fulma,
fulma auwewa adamians cxovreba, fulma daurRvia myudroeba. ful-
ma okeaneebic ki aamRvria.
_ netavi ramdeni xani gagrZeldeba saflavebidan wamoyril,
WkuadamTxveul mtarvalebis marTlmsajuleba? _ SemekiTxa mgosani.
_ saukuneebi ras eyofa! _ vupasuxe.
_ naxevarze meti sasaflaoebi dacarieldebian, Tu dazarale-
bulnic gamoiZaxes: gladiatorebi, tyveebi da mowmeebi, mayureblebi...
Seni mteri!
_ zogierTi isea wamebuli, rom veRarc ki wamodgeba.
_ imaT sakaceebiT Semoitanen wvermoparsuli RmerTebi da
celamarTul miqel-gabrielis gverdiT daasveneben.
_ warmogidgenia? roca jalaTebs sisxls gauSroben, ra yaya-
nis da aurzauris TqeSi idgeba? Tumca, Rame sad unda daamwyvdion
es uamravi imperatorebi, Sahebi, naibebi, romis papebi, noinebi,
xalifebi, senatorebi?
_ jojoxeTs Tu daiqiraveben, _ vupasuxe RimiliT.
erT saRamos Cvenma arqeologma sastumroSi moitana samarxi-
dan amoRebuli Txunelas patara qandakeba Savi marmarilosgan
gamoZerwili.
_ ai, saocreba! _ etyoba viRac niWierma moqandakem gamohkveTa,
_ gvixsnida Cveni mokeTe _ albaT, iseTi yaidis mkvlevars gulisxmob-
da, romelic mTel Tavis sicocxles imis qeqvaSi atarebda, rom
daedgina viRac aSuRi 989 wels ki ara, aramed 998 wels daibada.
_ iqneb Tavis umweobis saRmToT undoda, _ vupasuxeT.
_ eg araferia! _ ganagrZo arqeologma da qandakeba saTuTad
magidaze dasdo. _ iciT ras veZeb axla? Soreul droSi aq gadmox-
vewil Cinebul qarTvelis saflavs.
_ netavi vin aris? _ SeekiTxa gancvifrebuli mgosani.
353
proza

_ jer ar getyviT, vai Tu avi suli gadaefaros da veRar


vipovno, miugo arqeologma.
_ iqneb am warwerasac miagno sadme:

mze gadioda cas boraniviT,


tyeSi SiSveli qari kioda,
araks mosTqvamda xidan yorani
qriste bRaoda saiqiodan.

Zlivs vamSvidebdi moqancul Citebs,


Tvals miSterebda warmarTis locva,
lodebze ijda giJi poeti,
kvnesoda mTebis yru garemocva.

cremli scviodaT nawvimar fiqrebs,


miwis qveS sanTels anTebda mkvdari,
sadRac eSovnaT kubo jibgirebs
da mieweraT zed Cemi gvari.

_ nuTu jibgiri vyofilvar! _ uadgilod wamoisrola arqe-


ologma, Calis qudi Subls zeviT aiwia da Tan raRac uxerxulebac
igrZno.
_ Taviseburi jibgirobaa! _ kexi Seibruna mgosanmac _ roca
dedamiwas ubidan acliT adamianebisagan naCuqar samkauls.
_ arqeologebi miwas Zarcvamen, xom xedavT?! marTlac, saara-
ko saqmea. aq aris maTi Zliereba, _ wamoiZaxa Cvenma TvalebanTebul-
ma megobarma da yvelam erTxmad gadvixarxareT.
xarxarebda maqmanis loginze piraRma wagdebuli spilenZiviT
arabi. mWaxeT xiTxiTebda maRal xis kenweroze Sefrenili yorani.
Wixvinebda mosarTavarTuli raSi.
raRac avbediTi xmauri ismoda, mgoni kisermoRrecili da
saxeaWrili mtarvalebi iRrinebodnen gaTxril samarxebidan.
arabis sasaxle oxravda. gafoTlil forToxlis rtoebze gul-
yviTela beRurebi cremldanamul frTebs iZiZgnidnen.
mona qali dakbenil ZuZuebs da mkerdze Semofxrewil movis
perangs germis baliSs afarebda. tuCebi uTrToda. Taxaxian zewar-
ze daWmuWnuliyo imis ubiwo, umanko, jer kidev kvirtebgauSleli
sicocxle.
gareT, moxurul karebTan TavCaqindruli Rawvebaqerclili
saWurisebi sTvlemdnen, iSmuSnebodnen da uqnarobiT gabezrebul-
354
niko samadaSvili

ni pirutyvebiviT amTqnarebdnen, lamis aris xaxa ki ara, sasac gared


gadmovardnodaT.
cis TaRebis qveS, mijrili qedebis xriok sanaxiroze sarsari-
kiviT Rrublebi wayriliyvnen. romeliRac maxlobel naqalaqevi-
dan oriode wyalmankiani evkaliptebi tanmaRali qalebiviT ic-
qirebodnen da Sors, sadRac yvavebis gamayruebeli Cxavili ismoda.

kudiani xati
zecis qveS mZimeT miiwevda mTebis yevari.

Semodgomis piri idga. lomisis xatis dReoba axlovdeboda.


soflis mosaxleobis umetesoba xangrZlivi mgzavrobisTvis emza-
deboda. xati sami-oTxi dRis savalze iyo daSorebuli. zogs SeTq-
muli hqonda or kokiani zedaSe, zogs _ atlasis an mitklis xa-
laTiT gamocxadeba, zogierTs _ Wedila an mzvara gaesuqebina; zogs
ki _ SeeTqva, rom fexSiSveli moilevda did gzas xatis karibWemde.
gegonebodaT sofeli iyreboda ise eSurebodnen da fusfuseb-
dnen. qalebi sakeravebs Cajdomodnen, saqorwilo biWebi kisrebs
iTeTrebdnen, dalaq wrutasTan Tmas ikreWdnen, kikinebs qarTul
wesze iyenebdnen, gasaTxovari gogoebi mzes emalebodnen, xelebs
araJaniT irbilebdnen, sisxam diliT samyura balaxSi CaTqmul bedis
aRsrulebas eZebdnen. xanSesuli glexebi urmebs axal Walebs
ukeTebdnen, kvernebs amagrebdnen, Tvlis fesoebs, solebs da salte-
ebs awesrigebdnen, yviTeli maneulis CorCotinebs swnavdnen,
grixavdnen da RerZis boloebs rkinis WinWalakebs ukeTebdnen. xar-
kameCs nalband tugrias aWedinebdnen.
lomisis xatis xvadagi niSi ki, maRali mTis qimze, kudiani
beberiviT SemarTuliyo da sulis kawkawiT moeloda SeTqmulTa
aRlums.
samSabaTi dila gaTenda. mTebze yomrali nislebi mdoreT
wamoiSalnen.
did Saragzaze gamoCnda Wreli fardagebiT moCardaxebul urme-
bis lariviT gabmuli nakadi. zogs yevari xar-kameCi Seeba uremSi,
355
proza

zogs Wota, zogs niSa xarebi, Tu winidan ar uyelebdi mofardagebul


urems, verc ki dainaxavdi kofoze damjdar glexkacs. urmebSi Cafenil
rbil qveSagebSi Tavdaxurul mandilosnebs moekecaT da xelSi
eWiraT Cvili ZuZumwovara bavSvebi. xom ginaxavT cqviti da anci
balRis pawawina cacebi, ori qveda kiWiT, axlaT fexadgmuli Rabuebi
ezoSi rom wakotrialebulan da kopdasmulebi dedebs myisve xelSi
autacniaT _ genacvalos dediloi, Seni fufua me, _ daumSvidebiaT
Tvalcremliani pawiebi. isic xom ginaxavT, baias cicqna sicocxle
dedis mkerds rom eliklikeba, ealerseba, faCebs rom aTamaSebs
da xan zizila tuCebiT xoWiWidan amoyofil salok TiTs iwuwnis...
ratom ar gvaxsomdeba es bedniereba, raT iRvreba CanasaxSi? eh,
ramden enagaukveTel mSvenierebas umalavs gangeba adamianebs.
gzis mosaxvevTan, mklavze cisfer atlasSemortymulma qorwi-
lis maxarobelma TeTrad dafoTlili ulayi SemoaWena. elvasa-
viT Caiqrola. moisma zurnis xma da mlocvelebs qorwilis xalxi
SemoegebaT. xaliCagafenil uremSi nefe-dedofali lurj muTaqebze
fexmokecilebi isxdnen, oriveni xvalindeli dRis netarebiT
damtkbarni da gayusulebi. Tavze saydris naqiravebi gvirgvinebi
daedgaT, gverdiT mosxdomodnen naTliebi, mxrebze nawnavebgaday-
rili qalis mejvare _ didebaanT gogo metiCrobda: patarZals wam-
dauwum leCaqs, xan kavebs, xan baRdads usworebda. SeuRlebulebs
gvirgvinis wina totebi erxeodaT, roca uremi odnav SeinjRreoda.
meore uremSi fexze amdgar mayrebs simReriT mouxarodaT:

gogov, netavi me da Sen


erTmaneTs dagvatolao,
piri pirs dagvadebina
ZuZuebs Cagvakonao.

mesame uremiT patarZlis mziTevi mohqondaT: Wreli skivri,


mixakisferi ganjina, kargaT Sekruli boxCa da erTi ubralo ayi-
ravebuli magida. meqorwileni JriamuliT Sexvdnen mlocvelebs
da urmebi gzis asaqcevTan gaaCeres.
_ gza dagviloceT! _ gadmosWeqa ejibma da rkosferi saRvine
moimarjva.
_ ai gagimarjoT! tkbilad SegaberoT erTmaneTsa, _ Seesityvnen
aqeT-iqidan.
356
niko samadaSvili

qorma wiwila waiRo,


iZaxda wiav-wiavsa,
ro daRamdeba, amaRam
daTa Cahkocnis Tinasa.

SemosZaxes mayrebma. nefes gaecina da patarZalsac Rimili auTa-


maSda.
mzem daisamxara, roca xatSi mimaval urmebis qaravanma or
cicabo kldeayril mTebis Sesasvlel xeobas miaRwia. gegonebodaT
aq odesRac uzarmazari alayafis karebi hbmia da mdevebs Setakebis
dros CamouglejiaTo. marTlac, Selewili galavanis ieri dah-
kravda uswormasworod aCril tinian svetebs.
cadatyorcnil, pitalo kldeebis ZirSi gaSmagebuli mdinare
saSineli Tqafa-TqufiT da SxuiliT moquxda, xvadi lomiviT Rri-
alebda, wyalSi gadmovardnil veeba Sav kaWrebs zed askdeboda.
urmebis wyeba kiserdaWimuli bedauri xar-kameCiT mTebis SeR-
marTze mZimed miiwevda. urmis bolo Walis Zirze Tokgamobmuli
mozvrebi, kikilebasxmuli Wedilebi laslasiTRa misdevdnen.
ojaxis Tavi zogi fexiT, zogi cxeniT mihyveboda. buTxuza mor-
bedebis meti wili endrosfer xalaTgadacmulebi micunculebdnen,
zogierTi cugrumela siaruliT daRliliyo, uremze Seskupuli-
yo. moxuci qalebi TeTrzedatangaxsnilebi, welmoRunulni, meCxe-
rian aRmarTze ris vai-vaglaxiT mifofxavdnen. loginad Cavar-
dnil avadmyofebs maxloblebi amxnevebdnen: xatia Cveni Semwei, xati,
nu geSinian, naxe, rogor momjobinde da gamoixedo! idga Soltebis
tlaSuni, saqonlis teva, SeZaxilebi: mglis muxli unda ebas kacsa
am mTebSia! da yivanaxvelaSeyril balRebis sacodaoba.
zecam maRla aiwia da urmebis qaravanmac daivaka. samlocvelos
bibina mindvrebi mwvane jejimiviT gadaiSalnen, garSemo wiwviani
da foTlovani daburuli tye meseriviT ro Semovleboda.
gagikvirdeba: baris walkotebs am miuval mTebis wverze ra unda?
nuTu winaT mTebmac icodnen mindvrebis motaceba? tyuilaT xom ara
hqvian miminos qedi, moCuxCuxe wyaroebiT rom aris gaamebuli.
paraskev saRamos salocavis midamoebs auarebeli mlocveli
Seemata, xalxis zriali ayruebda iqaurobas. saxeldaxelod gaxsnili
duqnebi muxis da nekerCxlis foTlovani rtoebiT gadaxuruli,
RviniT savse rumbebi, gaqonil magidebze Carigebuli xeladebi,
welSezneqili Wiqebi.
357
proza

daweul bindis qveS mlocvelebi Tavis jalabebiT jguf-jgu-


fad gafantuliyvnen. mTis wveroebTan mixvetil laJvardebs grili
niavi aniavebda.
gudafSutaanT beci nasyida doRuzaanT fefosTan kinklaobiT
Tavs iqcevda:
_ axla, miTam ra ginda, fexebi rom dagikarwaxebia da lomi-
saSi amoxetebulxar, sulis cxonebas eZeb?.. Sena ggonia raki xats
emTxvevi, rac codo gawevs sul monaniebiT Camoibertyam.
_ iS, qa, i xatis madli gagiwyres Sena, ramdenjer unda giTxra
SeTqmuli maqvs-meTqi, ras amitydebi xolme, rom ar vici!..
_ SeTqmuli Senca, eJvanSebmuli Wedilebi dagiTrevia da xuTi
kvebulai.
_ ai, gangla, gangla!.. Torema, Senma Tavis gaxeTqama, Sen xo ra
nair-nairi xoragiT urmebi dagitvirTia. qaa! erTi amas damixe-
deT! iseTas ibRinZeba, TiTqosa mTeli erkemalis fara da kurate-
bis naxiri wamoesxas, _ ar epueboda fefo.
_ e raRac xelis guliviT nazuqebi gamogicxvia da TavSalis
yurSi oriode uzalTuni gamogikvlanjia, erTi guda qumela mainc
wamogeRo.
nasyidas sunTqva Seekra da cxvirs iseTas daacemina, rom kinaRam
mTebma bani misces.
_ RvTis cecxli! _ mkvaxed miaZaxa fefom, nasyidam suli moiTqva
Tu ara, kidev moimarTa:
_ ra mJave gunebaze brZandebi fefo? eziare, eziare iqneba
samoTxisken SegarCion, oRondac icode, iq veRar gaixsnileb, eg
savse jvalos xurjini oxraT dagrCeba, Tu sarTi ar mieci, _ xiT-
xiTebda nasyida.
_ i, ziarebis madli gagiwyres Sena, rato ar momwydebi, qaa,
ras SemomiCndebi xolme? oxrad Sen dagirCes Tavica da janica, ra
ginda Cemgana? _ cxarobda sicocxledasamxrebuli fefo da Tan
nestoebs burnuTiT itenida.
_ qals ra unda xatSia! _ aRizianebda nasyida.
_ Tvali ki dagidges, ahaande! qari gagidges e mag gverdebSia!
wadi sarkeSi mainc Caixedei, tyemlis wuas ro gigavs eg Tvalebi,
_ ar uTmobda fefo.
kvira dRem roWos frad inaTla da dafionis cimcimze xalxic
aiSala. niSis gamurul qvebs rigrigobiT kocnidnen Ramenatexi
358
niko samadaSvili

mlocvelebi, Tan anTebuli sanTlebiT xats garSemo uvlidnen...


iqve daxrovili eyara Tovlisferi da atlasiviT xalaTebi. CinCaxv-
gadmoyrili da bibilogawiTlebuli yvinCilebi retdasxmulebiviT
icqirebodnen qveviT soflebisaken, xan cali TvaliT ucxo adami-
anebs aSterdebodnen, xan Tavs moabrunebdnen da meore TvaliT
sinamdviles ar ujerebdnen.
saidan ginda, rom ar ismoda: dagvloce naTli!.. Segewios xa-
tis Zala!..
dadrekil aRmarTebze mlocvelTa Sefenili nakadi kidev da
kidev bubuniT miiwevda. lomisis mindvrebze, ferad tanisamosSi
gadacmuli, Seyrili soflebis mosaxleoba ise zimzimebda, ireoda...
Tvalebi agiWreldeboda. Soridan rom Segexeda enaCavardnili
mogvebis ferxuli gegoneboda, TiTqos feriebis karnavali idga,
anda ityodi: fanfarebayrili jari emzadeba meore wuTisofelze
gasalaSqreblado. marTlac ra kargia, roca adamianebi sivrceebs
uaxlovdebian.
lxini lxinze wamoewyoT. davlurs urbendnen Cofura biWebi,
gverdiT Tvalmorcxvi da aSoltili gogonebi ekvanwebodnen.
qarTuli Widaoba erT sam alagas gaemarTaT: totro kisera,
noRa sandras dasZgereboda _ RojurSi Sevardnoda, meore wreSi
koSorianT mitas Sua sarma rikiviT gaeyara jebisaanT laglaga-
saTvis da ai, sacaa beWebze unda daexeTqebina. mesame wreSi, zorba
nadarbazeveli _ sikas biWi yoCiviT gamovida, unda genaxaT Tavs
rogor ikatunebda, gauxednav mozveriviT erT adgilze tokavda
da Tvalis qveSidan ucqeroda Tavis mopirdapires _ cxralava-
SaanT nikas. roca zurnam saWidao dascxo, jer xeli kargad arc ki
hqonda CamorTmeuli nadarbazevels, rom Seupovari nika daTvi-
viT ebdRvna, sxlarti sikac zaqiviT daetaka, magram xerxianma da
gamojagulma nikam xelsayreli dro SearCia, Tvalisdaxamxamebaze
mogverdiT wamoiRo mosxvepili nadarbazeveli falavani da mwvane
mindorze zRarTani moadenina, marTlac rom lavaSiviT gaSota.
atyda oromtriali, Rrianceli: ari!.. ar ari!.. ari!.. ar ari!..
`raRa ar aris, kinaRam welSi gadatexa!~ yvirodnen meore
mxridan. idga erTi davidaraba da daka-daka.
`ara Zmao, cali beWi ar daurtyia!..~ _ iylayvebodnen da iWaWe-
bodnen meoreni.
i, koWli salaxi, ra SuRlis Tavia, daswyevlos Cemma gamCenma,
359
proza

samgle goWiviT ar atydeba xolme. aba rasa xiraobs, gulis mo-


safxanaTa, erTi iseTi Woloki unda wamouniavos kacma, rom aqlemi
TrialeTad moelandos, _ dudRunebda dueseli usrugunaanT
bondo.
`e magasa Tavisi Wkuisa ar Sexvedria, ro ferdebSi uTuTqos,
erTi lazaTiani silac xeTqos i, TvalebSia da imiTvina janjlobs~,
_ buzRunebda tanxmeli glexi.
`daxe, daxe rogora mamlayinwaobs CutkeraanT Roriglejia,
neta eg viRas tiki-tomaraa?! iseTi unda Caafaro i gogra TavSia,
roma... _ cxarobda niqozeli namojamagirali, winwklebiani peran-
gis sakinZi rom ar Seebnia, `magasa jer ar moxvedria xodelis
muSti da egre imitvina xtunaobs, _ niqozelis cecxlze navTs asxam-
da ruiseli axmaxi mitra. gamarjvebuli moWidave lekurs uvlida
da Tan Tavis marjvena fexis gasmas miscieboda. imis gulis Tanato-
li gadaweul mandilidan iWyiteboda. zurnis xmaze xanSesul falav-
nebs Jruanteli swuravdaT, Widaobis eSxze modiodnen, magram jani
aRar erCodaT da Tavs inugeSebdnen Tanasofleli taliki biWebis
gamarjvebiT.
jojia vaWrukanebis, mewvrilmaneebis SeZaxili: buraxi, foCi-
ani kamfeti, myinvari Saqari, marjnis mZivebi, beWdebi, savarcxlebi!
_ ayruebda iqaurobas. ebrael mordexas grZel kanafze asxmuli
feradi burTebi eWira, haerSi rom irxeodnen da TvalsaCinod
alamazebdnen dResaswuls.
_ bulTebi!.. Salikebi!.. iafaT, ljulis madlma!.. _ gahyviroda
tanmorCili mordexa, Tan marcxena mklavi, Tavisi jaglagi cxenis
sadaveSi gamoedo.
boSis qalebi, wengosfer mkerdze brWyviala Rilebi ro gadmo-
eparWyaT, fexSiSvelebi daZrwodnen da miamit qalebs sTavazobd-
nen Tavis marCielobas da Tu Tvali kargad ar geWira, usaTuod
raRacas agwapnidnen. viRac Soridan gadmoTreuls arRanze TuTi-
yuSi daesva, briyvi niskartiT patara kolofidan rom iRebda bedis
gamomcnob furclebs. erTi gadamTielTagani Cvrebisagan Sekeril
Tojinebs hyidda. saidanRac viRacis balRi tiriliT Suaze ifxriwe-
boda: dedaa! pipina miyidei, pipinai!..
mukniaanT ulvaSebakokrebul daTas, sakinZgaxsnili xalaTi da
totebmowuTxuli Sarvali ro ecva, Tavis ubnis gogoebi daepatiJna.
neta genaxaT, ra Tavmomwoned awvdida limonaTiT savse Wiqas
360
niko samadaSvili

kokroWina pelas, xan _ xalebian Tebros, marjvena xelSi sufTa


cxvirsaxoci ro daebRuja.
_ Cven madlobT, daTa, aba raze swuxdebiT?! _ mataocobda
xapiraanT fefka da welSi satucariviT imtvreoda.
qevqeva da CoqCoqa maWanklebi did fusfusSi iyvnen, CikoriviT
trialebdnen, SeRebul ymawvilkacobas Soridan asinjebdnen SroSa-
na da kekluc gogonebs xelixelCaWidulebi rom daseirnobdnen.
vaJis mSoblebs yurSi awveTebdnen qalis mziTevis avla-didebas.
_ qa, ici ra mZaxlebi geyoleba, soflis Tavebi! me Sen giTxra
asi Tumani ro dagWirdes xels ar gagimarTaven, an sxvagan mogixdeba
wasvlai... ui, ui... oriv Tvali damidges da damimiwdes Tu gatyuebde...
axla qalis mamas gulmodginebiT wamouvlidnen, doga-dogaze
daadgebodnen:
_ ra vqna, i, Seni gogoi, ar unda gaaTxovo? Sin xom ar unda
daamJavo. bedi karze mogdgomia da Sen ki yoymanob, aq davabevoT
da niSnobai, Tu ginda mere iyves, ici ra bakilauri biWia, ro
Sexedo ityvi: qaa,es ra natvris Tvali vipovneio.
niSTan qadagad dacemuli maka, Subli TeTri TavSliT rom
Seeborbla, raRasac wiokobda, miwas fxoWnida, piris kuTxeebTan
duJi moreoda, Tvalebi moxarSuli WanariviT gadmobruneboda,
dakawrul saxeze sisxli zolebad Sexmoboda, WaRara narevi Tmebi
niavze uSnod gaswewoda, `xalxno! warRvna iwyoba, warRvnai!~
_ yviroda naxevradSeryeuli da Ciyvgamoberili maka.
mTvrali giga viRac wvnik ujiaTs yelze gadaxveoda da aRar
eSveboda. aryiT gamobenterebuli feTiani osi ilasa, Coxis kal-
Tebi Tanabrad rom aekeca TeZoebTan, Tavis koWdabal qvisl gigas
yanis wanaxedze wahkideboda.
_ Sen ar gegonos, roma me pantis meti araferi miWamia, an
ionjaTi var gamaZRari, cota gonze modi, Torema, ise gamogwlav,
rogorc megrula qaTamsa, erTi aqeT moixede! _ Tan zarniSian
xanjlis tarze xels idebda.
_ mokume tuCebi, ena mucelSi Caigde, Torema, iseTas glewav e
mag ybaSia, rom RvarebSi ki ara wedisSic veRar gicnon, gamskdar-
xar da aRar ici rasa sCadi, _ utevda odnav blukuna qvisli, Tavi
rom sul mudam win sZlevda.
_ vis unda lewo? manam gverdebi ar agidges Sena! an ara da, ra
Seni saqmea RviniT gavskdi Tu...
361
proza

_ xoda Tu Cacecxle, kidevac unda moinelo!


_ cecxlica xar da erTic meti! Se Wako, Sena!
_ xma Caigde-meTqi! sanam e saxres ar gadagiSxuileb! ar gada-
Sendebi, ara? _ am muqaraze ficxi ilasa wamoinTo, almuri auvida,
satevars xeli wamousva da dasWeqa:
_ Sen Tu welebi ar gadmogayrevino amsaaCia, da suli ar
gagacxebino, maS ilasas es ulvaSebi ar bmia! _ osma almasiviT
iaraRi iSiSvla.
_ e, mand daegde, Torema, aha me Sena! gadaparWikeba xo ar
ginda, _ gaafrTxila qvislma anTebuli ilasa, TiTonac odnav
Sefiqrianda da mousvleli kitra vaSlis feri daedo.
atyda aliaqoTi, qvislebma erTimeoreze gaiwies. qalebis
CoCqolze, wivil-kivilze: gviSveleT! ar Semohkran, ar daartyan!
ar dauSinon! Suakacebma moCxubrebi daaSoSmines, Tumca gigam da
ilasam oriode xeleuris waTaqeba mainc moaswres. meore dRes
trabaxa ilasa baqibuqobda:
_ kaco, kinaRam ar Semomakvda i Cemi qvisli, raze davRvridi
sisxlsa, ega Wkuaze xom ar SeiferTxa? xo icis Cemi xasiaTi, `neuJe-
li~ ar unda momeridos, ramdenjer unda dauToxmaxo.
wiflnarSi dolis da garmonis xma gaismoda, salamuris da
dairis hangebi muxnarSi, arRnebis Wyvitini _ duqnebisaken.
da qudmoRrecil jalRiaanT mituSas sazizRari Wyivili: taSi-
tuSi!.. taSi-tuSi!.. Wiki-Wiki, vaxe-vaxe!..
maxlobel frialo koncxze mkvrivCliqebiani vaci Semxtariyo
da medidurad gascqeroda mosevadebul kriala cis kabadonebs.
zeviT diskoebTan, frTamali Sevardeni navardobda. iqiT kord-
Tan, daZirul Tivebis axlos, biWunebi Segroviliyvnen.
_ dameWide Tu biWi xar, gamodi, gamo! _ edidguleboda mardi
sandala TmaxuWuWa Saqaras.
_ mi... di, bi... WWW... o, rrr... is ge... SS... inian! _ agulianebda
Saqaras liyiani Tedore enis borZikiT.
_ e, mag lobiom unda SegaSinos?! gadi da erTi SeneburaT
daawyvitei! _ uCuCxurebda sandalas krawaanT mkvircxli Savtuxa.
_ aba, eg ra Cemi tolia, an ara da ras iWimeba da iqadneba
Svilosaniasa, _ Cailaparaka Saqaram.
_ Tu ginda gogias daeWide? _ mimarTa Saqaras dune nukriam.
_ gamovides, gamovides! _ aifxora Tavkombala gogia, nedli
362
niko samadaSvili

kaklis kuWviT xelis TiTebi ro CaSaveboda.


_ vinc ara, qinZara. _ moswyda adgils Saqara. balRebma wre
daartyes.
_ mxoloTa, fexSia xelis mokidebai ar iyves! _ esRa moaswro
win gaWrilma da sulmokle gogiam.
_ Sua kauri gauyarei, Sua kauri! naxe, Tu bragvani ar moadi-
nos, _ aqezebda Saqaras WrelTvaleba vano, qoCorze erTi cida
Tma ro daetovebinaT.
_ Zigi-Zigi mamalo, Sen ici da magano! _ gahyviroda mousvena-
ri sandala da Tan gamocdil msajiviT ikuzeboda, falavnebs qveSidan
ucqeroda, rom Seuferebeli fandi ar gamohparoda.
sad iyo da sad ara, bavSvebis bRlaZuns Saqaras deda _ sofiom
mouswro, weldaxrili dafaTurda, wkeplas xeli wamoavlo da
mTeli ZaliT dauTaTxana Tavis Svils:
_ miwam ki giyos piri! Sen moukvdi dedaSensa, Se dasamiwebelo,
ori dRea axali xalaTi Cagacvi, imiTvina, rom aq SemoifliTo?
agremc gaswyalebixar dedaSensa!..
Saqaram gakapasebul dedis xmas yuri mohkra Tu ara, myisve
bayayuri facxafucxiT mousva.
gaanCxlebuli dedakaci axla gogias mivarda:
_ Se gasacivebelo, Sena! muxlis kviristavebi ro gadagiyvle-
fia da filTaqvas ro migigavs eg virgla Tavi, ras ebuRravebi Cem
biWsa? Se amosawyveto Sena, jer dedamiwas arc ki ascilebixar. rac
sigrZe gaqvs, is sigane unda mogces adamianma, ai is aris madli.
_ ra vqna, me ra, TviTon Seni biWi dameWida. moibuza ganze
gamdgari yurebawiTlebuli gogia da Tan abzinda amovardnili
qamari gaiswora.
_ marTalia, Zalo, marTali! _ miaZaxes aqeT-iqidan biWebma
sofios.
_ imdeni ZirZida Tqvena, ramden marTalsac ambobdeT, _ mere
qaSanauras biWs miubrunda _ es sul Seni oinebia, Seni qoqi ki
moispos, Seni! moica Tu mamaSens eg yurebi ar davaglejino, naxav
Sena!..
_ me CemTvina videqi, me ra! _ amoiluRluRa usamarTlod
msjavrdadebulma qaSanuraanT kurkama. samwuxarod es saxinjri
saxeli Tavisma papam daarqva.
_ Tqveni gamowyveta menaxos ahande, Tqveni! _ miaxala bavSvebs
363
proza

aSarma sofiom. Sebrowialda da Saqaras kvals gaekida. Saqaras


patara,kripa dacYcal xelSi fexebmowyvetili dedofala ro eWira
kevis ReWviT dedas gaedevna da svintris feri kabis qvevidan nifxvis
TeTri arSiebi gamouCnda. gogias dedilom enatanianebisagan Seityo
Tu ara sofios aliaqoTi, indauriviT akivkivda, Tavis mulis piriT
SeuTvala: `Se xarabuza, Sena! piri ro ZaRlis qoniT mogiqonian,
RmerTsa vTxov, Se yruela, Sena! am bavSvebis WkuiT daberebuliyavi!
ara minda ra, erTi Segswrebodi da Tu TmebiT ar dagiTrevdi,
gaigebdi, Se kruxis palo, Sena! is girCevnian, Se jilag amosavardno,
kavebi gaisworo xolme, joris kudiviT ro gadmogiyria~.
arc sofiom uxaTra, misdga, erTi Tu ori, avi da kargi gadmo-
utrila: `xelebi nu giswrebs, Torema, iqneba ise gagixado saqmei,
roma sul buwuwebi gaglejino. Cem kavebs ras erCi? loqos layu-
Cebs ro gigams eg gadmobrunebuli tuCebi. Seni silamaziTa xoma
gverdelaanTa Tvali gamosTxarei. Zaan ki mamalyinwaob... da! e
manda, Seni SiSiTa sadeduleTi ar amomiwyvito da ialbuzze ar
gadamasaxlo...~
xar-kameCi tyis nekers da saTibebs Sereoda. maxlobel soflis
mwyemsebs cxvris fara salocavis dremlmofenil serze aelalaT,
nacvalgardobiT xatobaSi Sereuliyvnen, mxarze gawyobili kavi-
ani komblebiT, xandaxan usababoT iRimebodnen, gaqonil tyapuWeb-
ze ubalTo wvriladSemoWeril qamrebze qarqaSgadatyavebuli
xanjlebi CamoekidaT.
Sors, mivardnil qedebs iqiT TeTri Rrublebis naxiri mosCan-
da, TiTqos laJvardebis rayasa sZovda.
dReobis garSemo moCardaxebuli urmebi ise iyo wayrili ge-
gonebodaT fardaggadafarebuli spiloebis naxiri wina fexebze
dacemulao.
am dResaswaulze imyofeboda Cemi megobari poetic, Tavis biZis
ojaxTan erTad. ar ityviT raze asdevneboda mgosani Tavis biZas?
gana RvTismsaxurebis mizeziT, ara! biZis sofelSi moswoneboda
eSxiani gogona nana. Tvaltanadi, sarosaviT werweti, TeTri
mtevaniviT lamazi da SeTqvirebuli nana mamas xatobaSi wamoeyva-
na. nanas CiTis kabis, maRalyeliani windebis da mamis mier amosxmu-
li bandulebis meti araferi ebada, deda adre gardacvloda, Tavis
xelmokle mamas mxarSi amosdgomoda da ojaxis warmarTvaSi
exmareboda.
364
niko samadaSvili

mgosans moswonda sanaqebo nana, kokobiviT nanaze Tvali vis


ar Seugordeboda. iqneb arc ki daijeroT, magram icodes RmerTma,
imis colad SerTva, rom giorgis siZed mohkideboda, mgosans
arasodes ar ufiqria. poets undoda rom axladgadafurCqvnili
gogona mis mwvel fiqrebs yvareboda, rogorc miuwvdomeli bed-
niereba. Torem, bednierebas roca xels Seaxeb, is xom bedniereba
aRar aris. ra vici es oxeri, viRam ar wamoayrantala, rom logini
bilwavs siyvaruls...
Cem megobars sulma wasZlia da nanas gaundo Tavisi gulis
nadebi, ara ise ki ara, Tqven ro ggoniaT...
biZis gamarTul nadimze mgosanma veRar moisvena, SakikSeyri-
liviT aborgda da Tavis biZas gaduCurCula:
_ biZa! ratom ar epatiJebi giorgis, is xom Seni karis kargi
mezobelia, ager iq aris mokalaTebuli nonikaanT urmis gverdze.
_ ai, Se saxe-maxe Sena! imis gogos xom ar exoxmarikebi da
eprunwkebi? enamoCleqiT waututuna biZam mgosans da Soriaxlo
mdgom gorijvrel besos Tamam gogonas gadasZaxa:
_ nata! xom icnob CvenebianT giorgisa, ToqmajaanT lajunas
biWs ro eZaxian? uTxari, dagvewviei Sen nanaTi-Tqo.
_ aba, ar vicnob, exlave! _ wamofrinda xaWosfer kabiani nata
da mohkurcxla.
oriode sadRegrZelo ar hqondaT daleuli, rom giorga da
nana mobrZandnen.
_ aqa mSvidoba, qeifi gaamoT, gwyalobdeT lomisis xati! _
miesalma giorga.
_ agreTve Tqvenca! _ upasuxa poetis xelgaSlilma biZam da
giorga gverdiT moisva, nanam natas marjvniv moikeca.

bindis feria sofeli,


ufro da ufro binddeba,
ra aris Cveni sicocxle,
CitiviT gagvifrindeba.

wamoiwyo simReriT es alali xalxuri leqsi mejvrisxevelma


levanam, saamurad aJRerdnen qarTuli xmebi... gayuCda smenadaZag-
ruli xalxi. sadRac, Sori axlo, viRacam `zamTari vardsa daazrobs~
Caakakana. poeti nanas umzerda, magram wamwamebdaxril nanas rogor
SeeZlo azrad mosvloda, rom imas aTayvanebda gzadabneuli ymaw-
365
proza

vili kaci, rogor daesizmreboda nanas umanko simSvides, odnav


sosanisdarad gadakrul Tvalebs, yvavilebis da frinvelebis Semyu-
res rom gulSi Cavardnoda viRac bedkrul moleqses.
_ netavi, Cemi nana momirCinos xatis madlma da mere Tu ginda
wyalsac wauRia Cemi Tavi. yvela salocavi unayofod Sevajere,
esRa damrCa, _ naRvlianad warmosTqva giorgam.
_ RmerTma inebos, RmerTi mowyalea! _ yvelam anugeSa giorga.
_ ra daemarTa Zia giorgi? _ SeekiTxa gancvifrebuli poeti.
_ eh, ra vici Svilo, gulis tkivili dasCemda, _ upasuxa giorgam.
nanas Sercxva da mis sinarnares broweulis marcvlebis ferma
gadahkra.
mgosani SeSfoTda, TiTqos undoda nanas avadmyofoba mgosans
gadasdeboda, oRond nanas ecocxla didxans, sul didxans.
mosaRamovda. muxnars niavze Zili ereoda, foTlebi ebliteboda.
natam Tavisi kewkewi Custebi nanas aTxova, Tmebi gadaivarcxnes
da lxins miaSures. jangiraanT hotrovela siso ifnis saxres lxinis
mayureblebs fexiswverebis win utyapunebda da Tan dasZaxoda: gani!..
gani!.. gani!..
_ gagixmes xelebi! _kiskisebdnen asakmoRerebuli gogonebi da
ukan-ukan iwevdnen.
_ e saxrei iqiT miswi misamarasa, Torema iqneba me Sena! _
CaCxanebdnen pirtitvela axalgazrdebi da taSiscemas erTimeores
aRar aclidnen.
poetma medoles yurSi raRac CaufuCuna. medolem orive xeli
omaxianaT Semohkra dols, aayola salamuris damkvrels da mgosan-
ma lekuri dauara.
_ gogo, es xom gagaanT nasyidas Zmiswulia!
_ daxe erTi, ra qalaquraT uqcevs, miTam da raa!..
_ qaa, lamis aris medoles zed gadaemtvres, tutunebdnen qalebi.
mgosanma Tavi daukra nanas. kenariviT nanas Sercxva da is iyo
gogoebis zurgis ukan apirebda mimalvas, rom natam xelis kvriT
SemoabrZana wreSi.
_ neta ar igrixebode, agremc ara xar! _ alersiT dautia
natam, cotaodeni zurgzedac ubrwkina.
raRas gaawyobda gogmana nana. dabzrialda. cekvavda ise, ro-
gorc SeSvenis qarTvel gogonas. ise ki ara, zogierT alagas ro
cmukaven gulis amrev saRebaviT gaTxupnuli tuCebiT, raRac jamba-
366
niko samadaSvili

zuri samosiT, saZaglaT ro iRmiWebian da aTasnairad imanWebian.


gaxarebuli mgosani ZalRonemokrefili cdilobda cekvis xe-
lovnebas daufleboda, magram amaod. is udierad usvamda fexs,
xelebs Zeras frTebiviT iqnevda, raRac ulazaTod tlinkavda, Tumca
xalxisa ar iyves: kargi moTamaSe rom yofiliyo kameCis coxnas
ahyveboda. ras izam, ase icis, zogjer, bednierebam, ise ugvanod
agacuncrukebs, erTi wlis mere Sens namoqmedars rom Sexedo Wiris
ofli dagasxams. asea, asea, roca goniereba sTvlems da gancdebi
zviadoben.
seroba damTavrda. eriskacebma ukanasknelad aswies yanwebi. xalxi
zvaviviT moSvavda barSi. meurmeebi uRel xar-kameCs daRmarTze win
miuZRodnen, Tan marcxena mklaviT Sua tabiks, koras da xelnis TaTebs
ebRauWebodnen, marjvena xeliT saxres saqonels wina fexebSi
uTaTunebdnen, rom Tavqveze urmebi ar daqanebuliyvnen.
`ha, fexi gamoadgi, gamoetie, geSvelos!..~
`saqonels nu ujavrdebi!.. saxre ar gadahkra! ar gadauWiro!..
gverdze miaye, biWo!..~ ismoda daqanebul gzebze.
daRmarTis bilikze nana asoebis CaTvliT ukiTxavda natas poetis
Txzulebas, oriveni xangamoSvebiT erTimeores mxrebiT ekvrodnen
da siciliT ixocebodnen.
_ gogo, ra mouCmaxia?! aba, erTi kidev CamikenWe nana, _ onav-
robda ardasacalebeli nata.
_ am dilas momaCeCa, _ uyveboda nana _ Cems saxsovrad gqondeso.
dedis suli wamiwydes, Tu gatyuebde, Cemi damemarTa, sanam ar
wavikiTxe. ra Robe-yores awydeba?.. mexi ki daeces, raSi meknaWeba
magis arSiyobai.
_ waikiTxe gogo, waikiTxe! cota garkveviTa da mkafioTa, iq-
neba gavigoT, ra Wiri da kvnesa unda Sengana.
_ nata, yvelas gaficeb, e manda, sxvagan araferi wamogcdes,
Torema mamaCemma ro gamigos saxriT gamaWrelebs.
_ ara qa! ded-mama damexocos, Tu...
_ kargi damigde yuri, Tan ukan Tvali geWiros e, mand aravin
wamogvawydes. saTauri xom ici `baladao~.
_ albaTa, gogo imas geubneba SenisTana badali ara myavs qve-
yanazeo, _ gulTmisnobda mataoci nata. mayvlis da Trimlis buC-
qebis ZirSi gaWril bilikze nana neli taatiT marcvlavda poetis
totebdalewil nawarmoebs:
367
proza

me gamovyvebi Sens gvirgvinebs bindebis fiTri,


gaswvriv zarebi sivrceebSi Caaxveleben,
lodebis bRavils mTebis zaTqi Caafrindeba,
Cemi leqsebi Sens ubeSi ifarTxaleben.

leqsebs Cagatan... aba meti ra maqvavia,


oxrad dagrCeba erTaderTi Seni poeti.
Cven rom gvxiblavda qarvisferi locvebis svia,
da fanjrebidan SemoWrili suros rtoebi.

gaxsovs qari ro burtyunebda dedis baladas?


xan ki mwiriviT yayanebda xnier cacxvebze?!
xelSi mTawmindas ro eWira tato balRiviT,
da, RvTismSobeli gabutuli Cvens sicocxleze?..

Tumca, raT gvinda, yvelaferi rom gavixsenoT,


an nukrebiviT ZuZu vwovoT Suqnara CanCqrebs,
erTiRa damrCa... Sens cremlebis qveS davisveno
daxevebuli siymawvile Sambebma STanTqes.

barbaciT moval mec odesme Sens samaresTan,


lodebi miwas gadasweven rom daginaxo,
da ici risa meSinian? mWvalavs RmerTmani,
baldaxinebma xelmeoreT ar dagiZaxon!

me gagasveneb Cemi mxrebiT, rom davbrundebi,


Rvinis sardafTan dandobilas CamaZaRleben,
Sens mkerdSi isev gavikeTeb fiqris sabudars,
Cemi leqsebi Sens kuboSi ifarTxaleben.

Sens SemkrTal ZeglTan mesaflave aituzeba,


cariel gzebze SeaCerebs morbenal Tvalebs,
dauSens wvima, wiwvebamde gaiwuweba,
is ki, gzebisken cqeras mainc ar daamTavrebs!..

_ gogo! yurs ugdeb, rasa burtyunebs i viRaca oxeria, rodis


iyo me da imas locvebi gvxiblavda? an Cvens fanjaraSi ra unda
surosa? RvTismSobeli gagvebutao, isemc gamosWyletia orive Tva-
li, _ wiqvinebda fofina nana.
_ ui, ui, RvTismSoblis madli gauwyres, ufalsa vTxov, ise
gadarios zecierma RmerTma, roma...
_ Sens kuboSio, _ ar aclida nana _ Cemi leqsebi ifarTxalebeno,
me gagasvenebo...
_ miwam ki uyos piri, xedav ra Tavwasulia? RmerTma ar momas-
368
niko samadaSvili

wros Sens sikvdilsa, gamCensa vTxov adre da male mosweodes


papaCemis kvalsa.
_ lodebi miwas gadasweveno, _ kiskisebda nana.
_ qaa, vin aris eg ojaxamosawyveti, TavisTavi amoiWamos, ahande.
agremc sasaflaos lodebsac gadahyolia, tyuilaT ki ar ityoda
xolme didedaCemi, bevri swavla kacs Wkuaze acdenso, _ metiCrobda
nata.
_ mesaflave agetuzebao! _ gaige nata reebs meubneba?!..
_ mesaflaves lukma gamxdariyves. ui, netai Sen alagas viyve,
Tu sakadrisi pasuxi ar gavce, Tu saxe ar CamovafxaWno da eg werili
Sig TvalebSi ar vTxliSo, naxav, _ agulisebda nata.
_ ara, gogo codoa, xo Tavlafi damesxa meca da imasaca.
_ a Cem Wirasa, eg Sena da eg Seni nagiJari.
_ nu ici xolme gogo egre, ra aris axla! qalbiWa xom ara
xar? uimee, ra jibriani xar gogo...
_ aba, erTi CemTvis gaebeda egeebi! _ xeli gaaqnia kaparCxana
natam.
_ Torema, ras uzamdi? _ amrezili SeekiTxa nana.
_ Seni saqme ar aris!
_ yurebze xaxvi ar dageWra, _ Cautkacuna nanam.
_ momwydi aqedana, kiseric gitexiaT, orivesa, Wiri momWameT,
rac gindaT isa hqeniT! _ gaibusxa axtajana nata.
cotas gaswyda gogoebi ar Selaparakdnen.
mziani Semodgomis dRe broliviT daqaTqaTebda noyier arema-
res.
zeviT salocavSi nagvianevi mlocvelebi darCeniliyvnen. gam-
Wvirvale haerSi cecxlis kvamli aqa-iqaRa igrixeboda. mTis seridan
CamorCenili ymawvilebis Zaxili da stvena ismoda.
Cemi mgosani niSis win miwaSi neknebamde Camjdar qvaze isveneb-
da. gulis balRami TvalebSi moreoda da namTvralev saxeze crem-
lebis rTvili dasdeboda.
lomisis mindvrebSi moCituli niavi adamianebisagan dayril
nagavs: WuWyian qaRaldis naglejebs, Cvris WinWebs, aTas sibinZures
awrialebda.
pawawkintela rvalis zarebi yunwiT yaWis Zafze asxmulebi salo-
cavis nangrevebze ro daekidaT, zena qaris odnav Semorxevaze wkaru-
nobdnen.
369
proza

tye taZariviT enTo da Sig Sexrovili xeebi warmarTebiviT


yayanebdnen.
yvelaferi irweoda. TiTqos lurji sivrceebis Tvaluwvden
badeSi, kldeebis gamoZaxilze, maRali, exodarxeuli mTebic farTxa-
lebdnen.
gabutul RvTismSobels xelSi namtiralevi balRi eWira da
mlocvelTa nakads ganabuli miyveboda.
erTaderTi ybamoRrejili adamiani, mwuxri rom arasodes ar
ereoda da mudam msunagiviT gascqeroda qveynierebis cariel gzebze
CamorCenil mgzavrebs, es iyo pirdaubaneli, sul myrali mesaflave,
romlis zurgs ukan urmebis rigi idga da Sig Sebmuli wmindanebi
bRaodnen.

nenes zRaprebi
diliT midamos ro gaxedavda
janyiviT idga umegobroba.

momcro qalaqis SuagulSi mCqefare mdinare Cqafa-CqufiT moqux-


da, am mdinaris dafuturovebul xidis yurze xSirad SeamCnevdi
miwaze fexebmorTxmul, Rrmad moxucebul, dardebiT gasavaTebul
dedakacs, mudam TavCaRunuls da CaZmarebuls. Savi xilabandis qveS
WanWuris CiriviT damWknari saxiT da ukbilo RrZilebze Sekecili
tuCebiT. gaxunebuli Talxebi gamxdar sxeulze iseT STabeWdile-
bas stovebda, TiTqos totebgadakaful Cirgvze Savi ZaZa gada-
efarebinaT. is daxmarebas Txoulobda, marjvena xeli naxarSi xis
kovziviT gamoeSvira.
vin icis ramdenma gulqva adamianma Cauara xanSesul maTxovars...
bevrma sibraluliT gaikiTxa, zogierTi ki im dros asaCuqrebda
daglaxaebul wuTisoflis stumars, roca grZnobda ukan viRac
mosdevda, an Tu win vinme SeeCexeboda, rom amiT daemtkicebina
Tavisi gulSematkivroba, Torem is wyalobis gamRebi ar iyo, ara!
sad ar mataoceben adamianebi, daswyevlos RmerTma!
roca saRamos bindi qalaqis misadgomebTan aimRvreoda, mdu-
marebiT daosebul dedaberTan modioda fermkrTali saxis gogo-
na, zed rom gawyalebuli kaba ecva da Sav nawnavebze TeTri Cvris
370
niko samadaSvili

naWrebi ekeTa. gauyrida xels iRliaSi Tavis muxlebdaxuTul dide-


dos da oriveni mokle nabijiT miiwevdnen Sinisken. gogona Tavis
marCenals gza da gza xSirad asvenebda. Tavmoyvare SviliSvils
sircxvilis mware ofli asxamda, radgan xom yvelam icoda, rom
imis mzrunveli da gamomkvebavi maTxovari bebia iyo. ramdenjer
atirebula sawyali gogona, roca xidze didedisTvis samxari Cauta-
nia da quCis biWbuWebs geslianad dauciniaT.
vaxSmad faSar puris natexebs, xan boRliwos, xan Sindis SeWa-
mands, xan maxoxs Seeqceodnen, xSirad dReSi or ijraze gadadiod-
nen. moxuci sacodavad SeloRnida kerZSi Cawobil oriode luk-
mas da iqve pirgadaukrav, burtylebgamoCril muTaqaze Tavs midebda,
raRasac CailuRluRebda, CaiCifCifebda da iZinebda.
oboli gogona ki lamfis nageral patruqis Suqze dauviwyar
iakob gogebaSvilis `bunebis kars~ gadaSlida da gatacebiT ewafe-
boda sanukvar moTxrobebs, is TiTqos striqonebis gabmul mavTu-
lebze mercxaliviT WikWikebda, xSirad TaxCidan gamokrefil `na-
kadulis~ furclebs Cahkirkitebda da waawydeboda Tu ara Seuda-
rebel Semoqmedis gazafxuliviT atexil fiqrebs CiorasaviT ucemda
guli.
vin icis, cxovrebis susxianma qarma ramden rCeul adamians
gaayrevina kvirtebi da ramden CanCuras, cets da doylapias niWier
kacad naTlamda. vin icis, ramdenma laye tvinis patronma da orna-
xadma regvenma fufunebaSi ise dalia suli, rom erTxelac ar auxed-
nia zeviT _ varskvlavebisken. ramdenma kdemamosilma adamianma ki
ise SeumCnevlad Caiara am qveynis sarbielze, rom xmis amoRebac
ver SesZlo, radgan usarCoobiT ferdebi ewoda da ojaxi Tavze
engreoda.
didi miqarvaa, TiTqos vinmes tanjva aspetakebdes. piriqiT,
dausrulebeli wameba da urva akuzianebs, fitavs, asaxiCrebs ada-
mians, ufro metic, amxecebs, aborotebs, aanCxlebs da mTeli sicocxle
yurebdaWrili ZaRliviT iRrineba. CvenSi icodnen xolme: bevri
SiSiT xari gagiJdao.
ra Tqma unda, rodesac Semoqmedebis dros iwvi, iferflebi, es
xom im wvalebas ar hgavs, roca xvedaTi Tavpirs gamtvreven, TiTebs
rkinis anjamaze giwewkamen, wixlebis qveS wagigdeben, gWeWyaven,
mklavebs giRrecaven, Tvalebs sadgisiT giCiCqnian, roca damarile-
bul Tevzis waTxs gasmeven da erT ylup wyalsac ar gawodeben,
371
proza

erTi sityviT suls garTmeven, gaxurebul grdemlze uroTi gnaya-


men. Tu zogjer aseT sazarel xvedrs karga xnis Semdeg xelidan
gausxltebi da Svebis naTeli agiwialebs, mainc veRar ganikurnebi,
warsulis gawamebuli dReebi Sens sxeulSi srsviliviT irevian,
gkbenen, gjijgnian, pirs uxsnian Sens Zvel iarebs. ai, am dros ginda
viRac alalmarTal kacze Suri iZio, qeCoSi Caafrinde, raRac xifa-
Ti SeamTxvio. guls geyreba, roca msxverpls veRar poulob, radgan
Seni sicocxlis naxevarze meti cecxlis almurSi gaatare da tvinis
naxevari sfero erTianad dagimaxinjda, Seni sxeulis maRarodan
alqajebis kivili gesmis.
arc isa mjera, TiTqos geniosebi ukvdav qmnilebebs im dros
hqmnidnen, roca kuWi SimSiliT uxmebodaT da zurgze cxrapir tyavs
aZrobdnen.
momiteveT, Tqveni WirimeT! imas mogaxsenebdiT, Cemi megobari
mgosani am patara qalaqSi Camosuliyo, iq, sadac ris WapanwyvetiT
daamTavrebines ukanaskneli klasi, poetis uqnarobiT gabezrebulma
maswavleblebma. marTlac, aqamde ar gamimxelia, mgosanma umaRles
saswavlebelsac miaSura, magram Tavisi sizarmaciT yvelaferi ise
Caaflava, rom male gamoapanRures. gansakuTrebiT sZulda gramati-
ka, aseT cuRlut mowafes da arabejiT students, aba ra keTili
daeyreboda? mze rom amodioda, is Tvalebs xuWavda. universitetSi
suleliviT amoiCema Suaxnis qosa profesori, dasavleT evropis
literaturas ro kiTxulobda. raRac mwuTxe narkvevebic hqonda
gamocemuli. Tumca is dalocviliSvili Seqspiris tragediebs, pet-
rarkas poezias ise arCevda TiTqos puris coms zelavda, anda kar-
tofils fcqvnida. arasodes arc erTi saxis ujredi ar autokdebo-
da, leqciebs gadmoSlida uxalisod, undilad. Tu gunebaze gaxldaT
gazuTxul Temas xelad Caabulbulebda, Tu ara da yvelafers
Taviseburad miafuCeCebda. enamWevrobis ra mogaxsenoT. Tavidan
CaCs ar iSorebda, sul mudam gaSeSebuli idga, ityodi naZvis sari
gadauylapiao. SesaniSnavad icoda esa Tu is mwerali rodis daibada,
rodis Caicva grZeli Sarvali, vin Seiyvara, fexi sad waucda, xelo-
vanis mSoblebi memamuleebi iyvnen, Tu mestvireebi, rodis garda-
icvala, sad asaflavia, magram roca Semoqmedebas exeboda? RmerTma
dagifaros! mefe lirs damTxveul kameCad gadaaqcevda, hamlets
farSavangis bumbulebs tanisamosze daubnevda, otelos marokoel
menaxSiresagan veRar gaarCevda da lauras _ florenciel gombi-
372
niko samadaSvili

osagan. Cveni profesoris erTi avi Tviseba isic iyo, rom didi
amyoli gaxldaT literaturuli Worebis. aSkarad rodi qirdav-
da zogierT mxatvruli sityvis ostatebs, magram kerZo SexvedrebSi
enad gaikrifeboda: moyveboda baironze gagonil yovelgvar sisaZag-
les, goeTes avxorcobas abralebda, verlens SemaZrwunebel sa-
SiSroebas uCioda. xan Cven mwerlebsac gadaswvdeboda: sandro
yazbegs kbils gahkravda; geslian da mZvir enas _ akakis; Sxamiani
baasiT swamlavda gulubryvilo msmenelebs. am swavlul ubadruks
Tavgza ereoda, mTavars ver xvdeboda. geniosebs pirad cxovre-
baSi, zogjer, patara codvac miuZRviT sazogadoebis mimarT, diax,
am Secodebas wlebis ganmavlobaSi Semoqmedebis mcxunvareba aS-
robs da legendebis niaRvari faravs.
kidev kargi, rom adamianebs advilad exerxebaT genialur
mnaTobebis RmerTebad gadaqceva, Torem vin icis, ra ubedureba
iqneboda, rom miqelanjelos uWknobi STagonebis gverdiT, imisi
SiSveli biografia, Tu gnebavT imisi kerpi, ukmexi da Wirveuli
cxovreba gamcemi beriviT axiruliyo.
daswyevlos RmerTma! sityvas gavye da kidev sadRac gadavi-
karge.
Cems megobars Tavis biZasTan davidaraba hqonda atexili ma-
miseul saxlis Taobaze. xom mogexsenebaT zogierTi naTesavi mterze
uaresia, tyuilad rodi ityvian xolme: vin damwixla da sakuTarma
furmao! rogorc gavige, ara marto mTeli kar-midamo, poetis
kuTvnili binac biZas eWira. Cemi megobari Tavis wils Txoulobda,
biZa ki udierad eqceoda, uars eubneboda. ramdenad svindisgarec-
xili unda iyve, rom sakuTar Zmiswuls erTaderTi TavSesafari
mouspo.
kriJangi, wuwuraqi, xarbi da gaumaZRari iyo poetis biZa, jer
kidev adre poetis gansvenebul dedas sicocxleSive tkbili eniT
gamoscincla mama-papeuli uZravi da moZravi qoneba, ra ar Seityapu-
na, ase gasinjeT poetis dedis namziTvi vercxleulic.
sazogadoebaSi ki ro dagenaxaT es cru da orpiri, Tavi iseT-
nairad mohqonda, TiTqos rwyils ar aafrenda; naZaladevi Tavazi-
anoba, zomieri oxunjoba, moswrebuli sityva-pasuxi; ise hqonda
ZvalrbilSi gamjdari, rom miamit adamians ganacvifrebda. zogierT
mokvdavs mwvrTneli rodi sWirdeba, is TavisTavad igeSeba da
iwafeba. is Tavis Tavs TviTonve aTvinierebs, ase ibadebian moWaxra-
373
proza

kebuli TvalTmaqcebi.
poetis biZas zedmetsaxelad joriRletias eZaxdnen, karg janze
iyo da kargi qaric uqroda. Tavis moRvaweobis asparezad qalaqis
kerZo banki aerCia, sadac wera-kiTxvis ucodinar xalxs uwyalod
yvlefda, sisxls swovda, sabadebels, sanaxebs, mamul-deduls ugira-
vebda, arsebobis saxsars akargvinebda, lukmas piridan aclida. jibe-
cariels saTofed ar ikarebda. vin icis, ramdeni uxabro da utu
adamiani wamoago Jangian ankesze moCiTuli da makvilaki eniT. vis
ra ar dastyua, vis ra ar gamoswiwkna, alaxma uwyis. erTi sityviT,
sul gakvra-gaglejaze daeWyita Tvalebi.
sakvirveli is gaxldaT, rom am bankis virTagvas wamowyebuli
usvindisoba, umetesad Tavis sasargeblod ugvirgvindeboda, ara-
viTar RonisZiebas ar iSurebda, oRond sarfian saqmes waswyveto-
da,qisa gaesqelebina. vin mosTvlis ramden sacodavs aaSvlipa da
Seuylapa Savi dRisTvis Semonaxuli fulebi. xSirad gaigonebdi
SinaurobaSi am bolomoRebul adamianis wamoZaxils: Cemi urgebi
qvasao, SeWamandi ZaRlsao! saxelis moxveWas, simdidris moxveWa
mirCevniano! gareT ki dudRunebda: xalxma gadamWama, daviRale,
meti aRar SemiZlian, Tavis mosafxanadac ki aRar mcalian. exla ar
ityviT, Tu sadme stumrad moxvdeboda, jer didi patiJiT Tavs ar
SegawyendaT, erTi dagestvinaT da didebaze moxetiale, sufris
TavSi soliviT daerWoboda; moyveboda yoyloCinobas qarTvelo-
biT, samSoblos xseneba niadag pirze ekera; Rvinis Wiqas ise ar
daswvdeboda, rom Cveni winaprebi, Cveni erovnuli gmirebi ar
exsenebina. bazaziviT imdens ilaqlaqebda, sanam tvins ar gagixvretda.
sanam Rdins ar gagaclida. Tu anazdad ueno an mdabio xalxSi wamo-
itylarWeboda, ai maSin unda genaxaT seiri; rogor uSnod hbaZavda
Wkuadamjdar adamianebs. moSlili arRaniviT moimarTeboda, qatoTi
gatenil tomarasaviT ibereboda,mxiaruli TuTiyuSiviT Wyipinebda,
yira-yiras gadadioda, abdaubda ybedobiT buRs ayenebda da pirad
tutucur azrebs sasiqadulo mwerlebs atmasnida. Tavis WuWyian
laTaiebs xan CaxruxaZes, xan arsen iyalToels miakerebda; erTi
sityviT,am gaqnil majlajunas yovelgvar simamaZaRleSi Wipi hqon-
da mowyvetili da xeli gakveTili.
isic moxdeboda xolme, rom am aramkiTxe mamuliSvils moulod-
nelad gamWriaxi msmeneli SeefeTeboda, sicrueSi daiWerda. erTi
piroba pirkata ecemoda, kisers gaiqrobda, enaze ikbenda, Wiris
374
niko samadaSvili

ofli mZivebiviT gamoeyreboda saxeze, magram zurgze rodi


daecemoda, imdenad hqonda alRo da nadiris ynosva ganviTare-
buli, rom dagebul xafangs nacadi gumaniT gverds auvlida, paWua
cxvirs maRla aswevda da moyveboda Segnebul Tanamesufris gatri-
zavebul qebas:
`getyobaT, Cveni kulturis bed-iRbali mSvenivrad gesmiT, ma-
maSvilobas geficebiT, Zalian gamexarda, rom spetak qarTvels
SegxvdiT, ase mgonia raRac didi ganZi vipovne-meTqi, icocxleT
da idRegrZeleT, gamravloT gamCenma...~ me Sen giTxra, safaneli
Semoakldeboda enadagrZelebul laglagas.
am gvelaZua adamianis erTi Tviseba isic iyo, rom uadgilod
rodi icoda ampartavnoba, yvelgan rodi eCreboda. pirSi Cagadne-
boda, Tavs moikatunebda iq, sadac sWirdeboda, nugbari sityvebiT
mopirdapires grZneulis ZaliT aSoSminebda, Tavs uqonamda, fexqveS
edeboda, win finiasaviT ugordeboda, amoRebul xmals qarqaSSi
agebinebda. rac ar unda fxukiani metoqe yoloda, awynarebda. kargi
biWi iyavi da imis kovzi nacarSi Cagegdo, ise SesaniSnavad gaisusnebo-
da, rom Zalauneburad Tavs Segabralebda.
farisevlobam gadaarCina auracxeli adamiani xifaTs, gansac-
dels, lajze axevas, yelis gamoRadvras; farisevloba fiTriviT
Sezrdia cxovrebas, is balamwarasaviT mewle rodia, is yvela epoqe-
bis totebze yvavis. mliqvnelobas ra daaberebs, is kokozasaviT
ugia kacTmdinarebis nakaduls.
poetis biZa arc saxlSi vargoda, iqac gulqva, uxamsi, murtali
da sastiki iyo. Tavisi keTilSobili meuRle dReSi orjer mainc
unda gamoelanZRa. mokvdeboda, gawydeboda, sanam Cxubis mizezs ar
miagnebda:
`vin aiRo es kolofi?.. es magida gverdze raT migiwevia? _ Sen
Tu moRalate ara xar, weRan fanjaraSi raT icqirebodi?.. ra aris
es Seukazmavi da umi kerZi?!~
xan iseT Sars moublandavda, sacodav mandilosans, rom siz-
marSic ki ar molandeboda. colTan RrialiT guls rom ijerebda,
axla Tavis patara biWunas mivardeboda:
`rad amogisvria Custebi?.. ra TavSi saxlelad agiRia eg joxi?..
xiwvi rom SegerWos, mere rogor ginda?..~ da, samiwe xelebs sacodav
bavSvs cxvir-pirSi wauSenda. sulgamwarebuli biWuna dedis kalTas
slokiniT ekvroda. gaaSrebuli mama cofebs yrida:
375
proza

`su! krinti-meTqi! nu zmukuneb, Torem marto wamotialebas da


mibegvas ki ar gakmareb, ai, am kedelze cikaniviT Semogawyvitam da
naWyaputebs gareT gamogaden~.
dacaruli da gulgaxeTqili deda, ganadirebul qmars da
sayvarel Svils xan SuaSi, xan fexebSi uvardeboda.
dideba im ubiwo mSoblebs, romelnic bavSvebs ise zrdian, rom
xels ar akareben, ise dafaTfaTeben TavianT Svilebs, rogorc
mebaRe Tavis xexils.
ara mgonia, is eri, Tavis balRebs tyuilubralod orkeci qam-
riT ro uswordeba da cema-tyepiT hklavs, sacodavebi alersis
drosac rom ibuzebian, saTno, keTilSobili adamiani warmoeSvas,
garda mamaci mtarvalebis da pirutyvi Cafrebis.
diax, civilizaciis sarkmelidan, zogjer, TvalebdaWyetili
velurebic iWyitebian.
tanisamosgadacmuli kaciWamia gaxldaT poetis orguli biZac.
Cemi megobari Calagamovlebuli dastova, yvelaferze civi uari
stkica. cremlebis mosawmendi xelsaxocic ki ar miugdo, mezoble-
bic Tavisken gadaibira. `gaswi aqedan, memkvidrec me var da baton-
patronic, moziared veravis ver Cavisaxleb. Sen vis dahkargvixar,
sadac ginda iq waeTrie, jandabamdisac gza gqonia!..~ _ ase gamouSvi-
ra samiwe idayvi biZam.
bolos, uwmawuri karabadiniTac Seamko da gaumaspinZlda.
ase Seutia da Serisxa Tavis axlobels, axlobelma garewarma.
raRa unda gaewyo Caqvavebul, xaxagamSral, xelcariel mgosans,
Civilis da sasamarTloebis karze yuryutis Tavi sada hqonda.
erT dRes daRonebuli miseirnobda Cemi megobari, mgoni
yrmobis axlobelTan apirebda Sevlas, albaT, Tavisi dardi undoda
SeeCivla.
gazafxulis mziani amindi idga. quCis pirze Camwkrivebul verxvis
xeebs zena qari iRliebSi uRitinebda da verxvebi siciliT igudebod-
nen. Crdilebi ki xeebis qveS daTvebiviT daZunZulebdnen.
mgosani xids rom miuaxlovda maTxovari SeamCnia, jibe moiCxri-
ka Tu ara, ucbad SeCerda.
_ deida nene, aq ra ginda? _ SesZaxa poetma maTxovars da
weldaxrili gadaexvia.
_ Svilo Sena xar?! iS, kinaRam guli gadamiqanda! _ xmaze icno
nenem mgosani.
376
niko samadaSvili

_ deida nene, es ra SegmTxvevia, ra gagiWirda samowyalo?!


_ eh, Cemo kargo! siberemde siqaCleo, Cemze ityvian. xom gaxsovs
bentera sandroi, visTanaca ocdaaTi weliwadi xasaT viyavi Sekedle-
buli, roca ZalRone gamomelia da jafis unari damekarga saxlidan
damiTxova. im xanaT Cemi sikoc gardamecvala da davrCi ase wyalwa-
Rebuli, xo ici Svilo, Rarib adamians mkvdari ro Semoexveva ra
Znelia?!
_ ra RmerTi gauwyra Zia sandros! _ Tvalis upe cremliT
gaevso poets.
_ ise gauwyres ufalsa vTxov, roma Cemis codiTa sul xorce-
bi iglijos, armaT eqces Cemi amagi!..
_ rogor amogirecxa gulidan?
_ guli sada aqvs Svilo, Cemi dRe dasdgomodes imis nawibursa,
imis misxis-misxsa, xedav rogor gamomWra yeli am siberis Jamsa?!
_ guli auCuyda sawyal dedakacs.
_ nuTu araferi giwilada? _ SeekiTxa mgosani da kankalma
aitana.
_ miwiladao? dedaSvilobas geficebi, ise usvindisod gamomag-
do, rom tuCmomCxvreuli surac ki ar gamoimeta. imdeni mlanZRa
da maTria, rom mkvdari da cocxali aRar SemarCina.
_ Seurcxves kacoba. maS riTiRa arsebob, Cemo nene?
_ naxevardRiuri gamofituli nakveTi meqvava, CvenebianT beros
mesamedaT gavabarei da iqidan oriode kodi Rala Semogvdis, me
da Cemi SviliSvili imiTa vsunTqavT. aq kidena mowyalebas vTxo-
ulob, aba ra vqna, Sen Semogevle? ase vainaCrobiT vatareb dReebs.
_ sikos bavSvi darCa?
_ xo, erTi gogo, Cems anabaraT aris.
_ marTlac, Znelia exlandel droSi cxovreba da isic ukaco
ojaxi.
_ kacobis madli gauwyres sandrosa, xedav xelze rogor da-
mixvia, RmerTo didebulo! Sen gaeci samagiero pasuxi, _ xelebis
maRla aweviT warmosTqva gamwarebulma nenem.
_ damSviddi deida nene, damSviddi! _ awynarebda poeti sico-
cxledanelebul moxucs.
_ wamodi Svilo, Cemi naqiravebi qoxi gaCveno, _ nenem marjve-
na xeli miawoda mgosans, rom zeze wamodgomaSi daxmareboda.
cnobismoyvare xalxi nenes da poetis garSemo Segroviliyo.
377
proza

verxvebi kidev xarxarebdnen da gadaweuli mze maRali mTebis


koSkebTan bdRvrialebda.
mgosani da nene miuaxlovdnen WiSkarmingreul ezos. naxevrad-
bnel oTaxSi nenem stumari SeipatiJa. nenes SvilisSvili raRac
Cvrebs WiWynida da ucxo adamianis gamoCenaze bavSvuri uxerxulo-
ba igrZno, Rawvebze marwyvis feri auTamaSda.
_ gamarjoba gogona! _ miesalma mgosani da xeli gauwoda.
_ gagimarjoT! bodiSi sveli xelebi...
_ ara uSavs-ra... _ upasuxa mgosanma da gogonas majaze saTu-
Tad mohkida xeli.
_ amas Sevxari, amaze amomdis mze da mTvarei, es gogo mimsubu-
qebs tanjvasa, _ miuTiTa nenem mgosans SvilisSvilze. Tan Zveli
faCuCebi waiZro, dabal taxtze moikalaTa da CiCmagebi gaikeTa.
kedelze lokokinas niJarebiT morTul CarCoSi nenes dakarguli
Svilis suraTi ekida.
_ deida nene, ras vifiqrebdi, Tu am dReSi Cagagdebda is wunka-
li, nuTu Sebralebis natamali aRar SerCa im oxersa! _ amoioxra
poetma da naRvlianad SeaTvaliera Raribi bina.
_ rao, Sebralebao? Cemi namziTevi kidobanic ki ar damiTmo,
dediseuli araxCini mqonda Semonaxuli, isic wamarTva da Tavis
sayvarels gauboZa. eh, am gulis kankals, am gulis frials, aba
raRas gadavurCebi.
_ ras gaawyob deidaCemo, bedis ukuRmarTobas mainc unda
gaumklavde, _ gaamxneva poetma maTxovari da cali Tvali minanqa-
riviT gogonas Seavlo, oTaxis kuTxeSi rom idga da didedos
mwvel saubars gaefiTrebina, isedac badriviT bavSvi.
_ deida, sikos coli sad aris?
_ WirSi da kvnesaSi, ici, ra sircxvili gvaWama? sikos gvami arc
ki gaciebuliyo, rom jer SauyulaanT feTxums gadaekida da mere
sadRac gadaikarga. am gogos codiTa arc imas moemarTeba xeli. xom
ici, Tu qali ojaxidan gavarda da gzidan erTi gadascda, ise wava
xelidana, cxra uRela xaric rom dauba, mainc veRar moatrialeb.
_ nuTu dedam Svili miatova?
_ yvela deda, deda rodia Svilo! _ upasuxa nenem.
_ me exlav, geaxlebi, Cems megobarTan Sevivli da male davbrun-
debi, _ wasvla daapira mgosanma.
_ Sen ici, Cemo nugeSo, modi, usaTuod modi, vai Tu ise davxu-
378
niko samadaSvili

Wo Tvalebi, rom veRarc ki gnaxo, _ miaZaxa nenem mimaval mgosans


da qveda tanis qoboTi cremlmoreuli Tvalebi moiwminda. mere
Tavis sixaruls miubrunda.
_ Svilo! sanam i biWi dabrundeba sarecxs moeSvi da mandauro-
ba mialagei.
_ didedo! vin aris eg kaci? _ SeekiTxa gogona.
_ Cems xelSia gazrdili. erTi jRiba gaxrikinebuli bebia yavda,
ar moisvenos iman im qveyanaSi, gamxmar puris lukmasac ki ayvedrida,
TuTa ra aris, isic Zirnayari unda eWama.
_ meti vin ebada? _ SeekiTxa gakvirvebuli gogona.
_ aravin, xo ici adamiani gonji ro daibadeba, Torema Sena
ggonia qoneba ar eoxra, im cecxlmosakidebelsa, magrama yvelaferi
enaneboda, daalpobda, gaaoxrebda da Tavisians ki obSeparul Wadis
lukmasac ar argebda.
_ ra SerCa im ubedursa? _ wamoiZaxa gogonam da oTaxis miwur
iataks cocxi mousva.
_ Savi miwa, oTxi ficari, isic samadloTa baTqaSaanT cxviram
Seukra.
_ didedo, exla raRa gavakeTo? yvelaferi movasufTave.
_ wamokrife gareT diresTan ro CinCxvari da kewewi yria,
buxarSi cecxli daanTei, guSindeli SeWamandi Sedgi, naxei, Tu qinZi
da sxva ram aklia, kidev uyavi, mereda Sen Semogevlos Cemi Tavi!
gadadi jurdanaanT kotesTan da e mag fuliTa ori Careqa Rvino
gamoarTvi, Tan Seexvewei, didedaCemma SemogiTvala: monaTluli
Rvino ar gamomigzavno-Tqo!
_ Cven xom am fuliTa matyli unda gveyidna, windebi riTiRa
daviqsovoT? _ Sefiqrianda patara diasaxlisi.
_ ras izam Svilo, exla sircxvilSi nu CavardebiT, xval Rmer-
Ti mogvcems. erTi kanZis groSebs rogorc iqneba movagroveb, an
aqeT mivdgebi, an iqiTa.
am saubarSi iyvnen nene da Tavisi netareba, rom ezodan fexis
xma moisma da oTaxis kari SemoaRo mgosanma Tavis megobarTan
erTad.
_ deida nene, icnobdeT, Cemi megobaria vano TariSvili.
_ aqa mSvidoba! _ miesalma vano. Tan TvalSi eca kuTxeSi da-
futurovebul magidaze dadgmuli mrgvali elami sarke, kbilmon-
Cxvreuli xis savarcxeli da Wreli katis msgavsi cxvirmotexili
379
proza

carcis yulaba.
_ gagimarjos Svilo! _ upasuxa nenem axalmosuls da saTvale-
ebis zevidan Sexeda vanos.
_ es cotaodeni xoragi mogitane Cemo sayvarelo deida nene,
_ mokrZalebiT uTxra mgosanma da cxvris xorci, erT girvanqamde
iaffasiani Zexvi, Tonis purebi, doSis naWeri, momcro saRvine gadmo-
pirqvavebul varclze daalaga.
_ ui, damidges Tvalebi, raTa swuxdebodi? marTalia glaxa
da gaWirvebuli dedakaci var, magrama!.. _ aforiaqda puradi da
guluxvi nene.
_ ara deida, aba rogor gekadrebaT CemTan bodiSi, ra Wirad
minda, Tuki raime maqvavia.
_ Wiri mogWamos Senma nenema!
_ vano, weRanac xom giTxari, _ miubrunda mgosani megobars,
_ vin aris Cemi moxuci nene, suliT mdidari, aman STaminerga poeziis
siyvaruli, am wera-kiTxvis ucodinar qalSi iseTi sidiade elva-
rebda, gegoneboda misi ocnebis Weri zurmuxtis TvlebiT iyo
moWedili.
_ Seni Wirime! _ Caeria nene _ rogor smenad gadaiqceodi
xolme, roca karg zRapars mogiyvebodi, _ nenem Tavi CaRuna, Tva-
lebi moWuta, TiTqos natifar warsuls CumaT gaxeda.
marTlac da bednierebaa, roca Seni cxovrebis gariJraJze gulis
Semwe mogevlineba, _ axmaurda vanoc da nenes gverdiT miujda.
_ biWo! aRar gamoTqvam xolme leqsebsa? _ SeekiTxa nene mgosans.
_ xandisxan, roca gunebaze movdivar, _ Tan Caicina poetma. am
laparakze gogonam yurebi cqvita, moagonda xelTnaweri rveuli,
didedamisi saTuTad ro inaxavda Wreli sadafiT movarayebul
skivrSi. gaixsena rveulis lurj ydaze warwera: Cems uangaro
moamages deida nenes!
_ swers deida, magram ra gamovida, ki ar amzeurebs da... _ gu-
liswyromiT warmosTqva vanom.
_ ratoma Svilo? kargi, kokona leqsi erT soflaTa Rirs, Tu
rigiani leqsi aawye, is xalxs rodi daemaleba, Tu ara da erT
iseTas daifrutuneben, roma sircxviliTa yurebi agewveba. agera,
i, erTi oxerTagani qvaxvrelili solomonic aclis da ityvis:
Cemi gamoTqmuliao. sityvebs enaze akowiwebs, igonebs raRaceebsa,
380
niko samadaSvili

urwani cxoveliviT Cmaxavs, yuri ro daugdo leqsis saxsenebeli


SegZagdeba. aba ra iqneba Svilo, suli ar udgia, qvevriviT rasac
CasZaxeben imas amoiZaxebs xolme.
_ marTalia, marTali! _ gaicina vanom. mgosans moagonda erTi
literaturis istorikosi, romelic amtkicebda: poezia rom Seic-
no, didad ganaTlebuli pirovneba unda iyve, es is kaci iyo marinets
fexebSi ro ebRauWeboda.
nenes loyebatkuculi SviliSvili anTebul buxars dafusfu-
sebda.
maisis bindi Citebis JriamuliT rTavda mTel aremares. gogo-
nam nenes raRac miawoda, nene SefrTxialda:
_ gana ara, amas winaT movisaklise, ai Svilo, Seni yrmobis
xanze SeTxzul leqsebsa, rogor ganZiviT vinaxav! _ nenem gacreci-
li rveuli miawoda mgosans.
_ madlobT, Cemo nene! _ mgosanma Tavis Zvel leqsebs Caxeda
da gulma farTxali dauwyo.
_ neba momeciT, me wagikiTxoT, _ waepotina rveuls Tavaziani
vano.
mgosani WerSedgmul boZs mieyrdno, gogona smenaT gadaiqca.
vano furclavda nestisagan CayviTlebul furclebs. nene kalTaSi
xelebdakrefili miscieboda stumrebs. vanom `Cemi sofeli~ amoirCia:
gavxedav xvarTqlanarev orRobes,
saRamos mwuxrSi Caxveul landebs,
mTis wveroebTan mixvetil Rrublebs,
da xidis yurzed Warmag nalbandebs.

totis dawyveta, tana nareyi,


roca vigoneb faTfaTi mWvalavs,
rogorc Tvis tomi ise vuyvardi
gvritebis frTebiT moWedil Walas.

rogor mindoda iq momkvdariyav,


durdRlo sicocxle ki wyals waeRo,
qvebiviT damrCnen gulis sayarzed,
Wadrebis Crdili, kaklebis wengo.

uZravi taxti, walo, zanduki,


feriscvaloba, saflavzed xili,
ambrianT oCas duqnis duduki,
da galavanTan WraqebiT lxini.
381
proza

pirveli TrTolva, rogorc SarbaTi,


etidan-etSi iebis gube,
diliT Tivis qveS sveli baraTi:
raT mwerdi leqsebs, raT daiRupe!

aq barbaruka, iq niSxa-niSxa,
kvernakis vake _ ruxi mindori.
mTebze zozini Wreli naxiris,
mdinaris gaRma veeba qori.

Citebis rokva, bokro sabZelTan,


mkaTaTvis funjiT naxati wlebi,
xan rus Cxrialze Rame naZvebTan
cicinaTelas Suqis wveTebi.

Wotis qoqola Cven cacxvis Tavze,


Wraqis kiafi, saqonlis fSvinva,
kerZiT gasvrili jami Taroze
da Zveli saxli wisqvilis wina.

warsuls CamovrCi, warsulis ferfli,


mtkvari ginebiT sadme gamriyavs.
rogor miyvarda Cemi sofeli,
rogor mindoda iq momkvdariyav!

_ Seni codo zidos Senma avaT maxsenebelma, raTa Svilo,


_ sityvaSi gamoiWira moxucma qalma _ ki ar unda momkvdariyavi,
Sens sofelSi unda gexara, _ usayvedura nenem.
vano ganagrZobda leqsebis kiTxvas:
viRaca mgzavri xeze damsxdar leqsebs auqSevs,
amiwiokebs poezias xepre, regveni,
baRSi foTlebi gascvindebaT xnier aluCebs,
daiklakneba elam Zeglze kvernakis gveli.

RviniT galeSils roskipebi RreWiT Camflaven,


arRnis kivilze miiwveven avgaroz kacebs,
duqanSi mRvdeli gadaisvris gaqonil fsalmuns
da Cem suraTTan askiliviT waibarbacebs.

nenes raRac ar moewona. vanom rveuli gadafurcla.


Semoxval CemTan, dajdebi CumaT,
gamoneldebaT simRera yurebs,
afrindebian landebi jgufaT,
da Sen raRasac misayvedureb.
382
niko samadaSvili

Tvalebs miapyrob bnel siymawviles,


exlac kedelze ro iRvinTeba,
klde Seibudebs gvelis wiwilebs,
da sqel Rrublebis qveS gaTendeba.

_ ra ukmexi gaTenebaa! _ Cailaparaka vanom TavisTvis. gogonam


mgosans gadaxeda.
gauxareli dReebi aris,
gauxareli amindebi sdgas,
bavSvi oboli, ToTo, sawyali,
guSin kardakar eZebda dedas.

quCebSi WoWi, fanjrebze JinJRli,


zeviT Rrubeli, Zirs noemberi,
xevis siyviTle, Sara daRlili,
monastris zRurblTan SeSlili beri.

gauxareli amindebia,
wvimebi buxars kidev aqroben,
wisqvilTan bevri safqvavebia
da soflaT CumaT laparakoben.

nenem gaiRima. vanom ratomRac fanjridan gareT gaixeda. mgo-


sani igonebda Semodgomis amindebSi wvimis wveTebiviT momwydar
striqonebs:
xelebis siTbo da gulis cema,
Zmao, ramdeni gqonda saTqmeli,
neta, sad gahqra is aRtaceba,
anda, vin gveZebs gareT sanTeliT?

ra wyals mivece, rogor marto var,


ra ugvanoa sicocxle grili,
im dRes Rvinis fuls vTxovdi maTxovars,
da vukiTxavdi leqsebs tiriliT.

_ qveyniereba ar unda gadaikido, ara! _ umarTebulod Seeda-


va vano mgosans.
_ gundruki unda ukmio, ara? _ nawyeni kiloTi SeekiTxa mgosani.
nene da gogona sdumdnen. vanom `nafotebi~ wamoiwyo:

de yvelaferi wyalma waiRos,


Cven bedi mainc ar gviZebnia,
ramdenjer qarSi qars gavyolivarT,
ramdengan CumaT Cagvcinebia.
383
proza

fxizlob, dadixar, ZilSi irwevi,


vkvirob eg cecxli sad dagetia.
ramdeni kacic scxovrobs miwaze,
qveynaT imdeni sagiJeTia.

Woti dascinis bnel aremares,


mwyris qviTqviTia, bibini yanis,
gausxepavi Ramea gareT
da poetebis naxiri bRavis.

didxans asdevdi uRran aRmarTebs,


gjeroda deda da bediswera.
ar mogewona ro Sexvdi RmerTebs
da gauxvie sivrceebs ceraT.

daburul tyidan ismoda drtvinva,


mTvare mTvarisken ise elamda,
TiTqos zed qristes miesxa tvini
da RvTismSobeli Suqsa celamda.

Ramem kopebi Seikra. nenes binaSi pawawina sanaTi aabJutes. saTno


nene Tavsa qindravda, ruli ereoda. nenem Seayvara yrma mgosans
dafiqreba arsebobaze, CaStereba warmavalobis uZiro WaSi, Tvaluw-
vdeni fiqrebis bnel RameebSi damorCileba. nenem Tavisi gaciskrov-
nebuli zRaprebiT poeti mzvarakiviT miiyvana pirdaRebul gamoqva-
bulTan, sadac ukuneTidan gadmofrenili frinvelebi budobdnen,
sadac qarebis bRavilSi poetebis naxiri ustvenda.
ratom ar uSvela mgosans akvnis TaRze dakidulma Sanam? ra
iqneboda, ro nenes Tvali ar eca?
ra vuyoT, Tu idumalma nenem daqvrivebis Jams skviTebis mandi-
losaniviT ar iskupa gagizgizebul cecxlSi, ar Seewira Tavis micva-
lebul meuRles da xasaT daujda viRac Serekils.
qalaqis SuSabandebidan da fanjrebidan wvril-wvrilaT gamoW-
rili sinaTle SuaRames qinZisTavebiviT TmebSi gaerWo.
nenes binidan stumrebi wasuliyvnen. niblia gogonasac CasZine-
boda da mis umanko saxeze, xelis mtevnebze cimcimebdnen cicinaTe-
las Suqis wveTebi.
mtkvris gaswvriv veeba Wala Srialebda, rom sisxam diliT
gvritebis frTebiT cis RaRana kamarebSi Sefreniliyo.
soflis orRobeebSi xnieri kaklis xeebi Sexroviliyvnen da
modebul buybuya ruSi Cayril sakuTar Crdilebs eyayanebodnen.
sadRac, romeliRac adamiani CumaT kiTxulobda bedis sayve-
durs: raT mwerdi leqsebs, raT daiRupe?!.
384
niko samadaSvili

alionis morevi
Rame SekrTa, SekrTnen adamianebic.

sami amxanagi Zveli qviTkiris saxls miadga. derefnis karebi


frTxilad daakakunes. Signidan naCqarevi fexis xma moisma.
_ aaa!.. mobrZandiT ymawvilebo! mobrZandiT! _ gaxarebuli
miegeba stumrebs Suaxnis dedakaci.
_ qalbatono barbare, rogor gikiTxoT? _ miesalma grenade-
ris polkis yofili oficeri.
_ madlobT, Cemo levan, mters Tvalebs vubrmaveb da mokeTes
guls vuxareb, _ CaikuWkuWa maspinZelma, Tan mosulebs win gauZRva
da sastumro darbazSi SeipatiJa,sadac farSavangis gvirgviniviT
movarayebul Werze mucliani lamfa enTo brolis CardaxiT.
_ Cemo barbare, icnobdeT brwyinvale TavadiSvilebs! _ Tav-
momwoned mimarTa levanma.
barbarem galaquli qaTinauriT xeli CamoarTva SavTval-
warba gaiozs da naZaladevad moRimar poets.
maspinZeli sazeimod gamopranWuliyo: maRal tanze narinjis feri
zedatani amoqarguli RiRiloebiT aeWrelebina, TeTri arSiiT
Semovlebul sayelos SigniT, odnav gaxsnil naoWebian mkerdze,
wvrili Zewkvi uCanda pawawina oqros saaTiT; abreSumSemovlebuli
kabis bolo yviTlad gakrialebul, wvetian fexsacmels scemda. Sever-
cxlili Tmebi stafilos darad SeeReba, ferumarilwayril saxis
RarebSi nairnairi saRebavebi Cahkvdomoda. muqi Tvalebis sisvele
ise daSretoda, gegonebodaT cxenis wabli CauWediaT quTuToebSio.
wamwamebze yurWis feri raRac waeglisa, moSuSxuli tuCebi ganu-
wyvetliv exsneboda. daxruli kbilebi tyviis korpebiT hqonda
gamoWedili. barbares arabunebrivi kiskisi da gadaWarbebuli mixvra-
moxvra, mis gatialebul warsuls amJRavnebda.
gaiozs da poets calfa nardis TamaSi gaebaT. sawol oTaxSi
levani barbares eCurCuleboda:
_ rodis movlen, xom ar daigvianeben?
_ guSindels aqeTia kargi gziriviT qalaqSi var gakruli,
_ pasuxobda tuCze naxevradxelmifarebuli barbare _ aniko daviba-
re, Seni cugrumela aniko, imas venacvale fsitiviT rom Sexteba
385
proza

xolme, dampirda: amaRam gamouvlis ciuris...


_ mere, mesame? _ veRar moiTmina sulswrafma levanma.
_ nu dardob! egec movCarxe, _ Caicina Suamavalma da levans
mxarze xelis dakvriT miesayvarla _ anikos viRac nacnobi qali
Seugulia, iseTi uturfesi, rom meti aRar SeiZleba!
_ vai, Tu iucxovos aqauroba?! _ Setortmanda loTi levani.
_ rao?! _ xelebi gaatatana gadajiSebulma barbarem _ ori Wiqa
Sampanuri da rogorc ginda ise davatrialeb, naxe Tu ar Cagigor-
debaT.
Tqven iciT Cemo barbare, oRond am ymawvilebTan Tavi ar
momWra, ar gagvacuro da ra vici, fexqveS gageSlebi; xumroba xom
ar aris, aseT Tanamdebobis pirebTan da SeZlebul xalxTan sicrue;
Tqvens WerqveS pirvelad arian da iseTi dro unda gavatarebi-
noT, rom saSviliSvilod daaxsomdeT. Tqveneburad asiamovneT da
icodeT yelamde fulSi Cagsvamen, _ daaxeTqa levanma tyuili. magram,
gamocdil da aTas `grand-otelebSi~ naTrev zRmurdlian barbares,
adamianis zraxvebs xelad rom mofocxavda xolme, rodi gamoepara
poetis gaxunebuli xalaTi, gadaqerclili qudi, weRan ro Camoar-
Tva da sadRac mimala, sapire daxeTqili fexsacmeli... Tumca, uamrav
adamianebTan SexvedriT gawvrTnili diasaxlisi, amas rodi dagidev-
da, oRond sasusnavi eSovna, rame yriliyo da dasaqcevi `xelis
WuWyi~ doSakis qveS amoedo.
gadagvarebul da WkuaTxel levans ki sjeroda, rom barbares
bostnis xoWos siraqlemad moaCvenebda.
erTi wlis winaT Tavawyvetil levans avxorcobis danaSaulze
waaswres da ruseTis patara qalaqidan cxviramonayuli ifrines,
cotas gawyda gamxmari Tavi iq ar datova da fexebi cixeSi ar
gahyo. TavdaZvrenili TbilisSi rom Camovida, maxloblebSi xma
gaavrcela: `CrdiloeTis civi hava ver avitane da eqimebis rCeviT
samxreTSi gamovswie~. _ me Sen giTxra, sircxviliT piri daewvebo-
da, anda, saxis feri Seecvleboda.
ucolSvilo da ubinadari, xepre da gauTleli levani dRe da
Ram upragonod daexeteboda. uwesrigoba, yalTabandoba, ayal-ma-
yali, gauTavebeli Rreoba, aliaqoTi imis ganuyreli fiqrebi
iyvnen. quCaSi sruliad usababod viRac ucnobs daeZgereboda, da-
etakeboda, Cxubs autexda. Tu sadme eSxiani qali moewoneboda be-
386
niko samadaSvili

dis sacdelad mwevariviT barbares dauqsevda, anda Soridan


miuCenda.
levani mgosans bavSvobidan icnobda, erTimeores didi amyolebi
rodi iyvnen, magram gadaeyreboda Tu ara poets, usaTuod sadme
daiTrevda, zed gadahyveboda, gadaegeboda. sakvirveleba is iyo,
rom samsaxuridan gamogdebul, saqmeSi welmowyvetil oficers
jibis baraqa arasodes ar eleoda. sad qafavda amden fulebs, aravin
ar icoda.
didi xani rodi iyo gasuli, rac levani gaiozs sabiliardoSi
dauaxlovda _ sulma suli icno. ganuyreli dostebi gaxdnen, erTi-
meoris tyavs ar daxevdnen.
Tavqariani gaiozi gamrje aznauriSvilis Camomavali gaxldaT,
niadag lazRandara da ukudo ampartavani. mamiseuli qoneba azartul
TamaSSi da fardebgafarebul sastumroebis saxelgatexil qalebTan
daaxurdava. bolos Tvalwarmtaci mdade SeirTo da TiTqos lagami
amosdo Tavis ofofebs, binZur Cveulebebs...
gaiozi, marto Tavis mSvenier meuRles ki ar aTayvanebda, mdades
mdidar mziTevsac daxaroda. gafTqvinebuli xariviT abrialebda
Savgvreman Tvalebs.
vin icis, roca mokrZalebuli gaiozi colis avladidebas moimki-
da, guli gaumaZRar stomaqSi Cavardnoda da Jinmokluli vaJbatoni
gaaSrebul mxecad gadaqceuliyo.
ar aris marTali, TiTqos ojaxs angrevdes siRaribe. keras
acamtvereben usargeblo, bilwi adamianebi, tvini muxlebqveviT ro
hkidiaT. ramden binadars qoneba Tavs gadaudis, magram mTel Tavis
sicocxles CxubSi da lanZRva-ginebaSi atarebs.
gaiozis daqvrivebuli deda soflad scxovrobda, Cavardnili
da Camqrali kera moRavebul nacars hgavda. sawyalma dedakacma
aRar icoda saidan Semoevlo, saidan ra gaewyo.
ise daileoda weliwadi, rom gaiozi erTxel ar miakiTxavda
dedas. ra axsovda uRirsi vaJiSvilisgan gatanjul moxucs? mxo-
lod civi werilebi: `deda! fuli gamomigzavne, Torem lamis aris
wyalSi gadavvarde!~ arc mofereba, arc siyvaruli mSoblisadmi...
gulgaxeTqili deda, xan aqeT ecemoda, xan iqiT; ukanasknel
lukmas piridan iRebda, mezoblebs TiTo maneTs daesesxeboda, maran-
Si Tu cotaodeni Rvino edga Calis fasad gauboZebda jeriaanT
387
proza

meduqnes, xom mogexsenebaT gaWirvebul adamians yvela fexs aWerda.


ubeduri dedaberi vai-vaglaxiT Segrovil ramdenime aTeul maneTs
kacis xeliT awodebda gaiozs, Tan swerda: `momxede Svilo! uSeno-
bas veRar velevi. Camodi Sen Semogevle, moepatrone Sens kar-
midamos. amaze meti aRar SemiZlian. Tvalebi Camiwyalda, jani aRar
memorCileba, welSi gadavwydi, Tavis maRla aweva miWirs. moeSvele
Sens davrdomil dedas!..~
gaiozi waikiTxavda gaZeZavebul dedis werils da Tqvenc ar
momikvdeT, warbi ar Seexreboda. meore dRes Citirekia aznauri-
Svili jibeze xels gaikravda da dedis gamogzavnil Tumnianebs
loyebgamoberil mezurneebTan afrialebda. anda raSi enaRvlebo-
da, garegnobiT axovan da mxarbeWze nabadwamogdebul gaiozs didebu-
laT Svenoda Svindisferi lekuri Coxa, spilos Zvlis Severcxlili
masrebi, Savi xuWuWa buxris fafaxi da fexze gamowkepili waRebi.
Tumca, imis zviadi da gandagan siaruli Tvals examuSeboda.
iq ki, soflad, gautanel gaiozis mSobels axloblebi anuge-
Sebdnen:
_ cota moiTmine, Seni alvis xesaviT vaJi swavlas daamTavrebs
da ganaTlebuli kaci Camogiva.
_ neta, Tu moveswrebi, rom Cemma gaiozma, Tavisi xeliT mimaba-
ros miwas... _ pasuxobda gulmokluli deda.
barbares binaze sazeimo ganwyobileba sufevda.
levani mwvane maudiT gadakrul savarZlis zurgs miyrdnobo-
da, fexi-fexze Semoewyo da bozardJiancis saukeTeso papiross
abolebda.
gareT mkaTaTvis Rame Camowoliliyo da munji kaciviT mokiafe
varskvlavebs Sescqeroda. qedebis iqiT raRac Suqi irxeoda, mgoni
mTvare TvalxuWunas eTamaSeboda RvTisos, maxares da kmaras, bolos,
sam gorakad rom gadaiqcnen, samive samgoreli mwyemsebi iyvnen.
RvTisos da maxares uyvardaT cqriala kmara.
dadga qali SuaSi, mijnurobiT cecxlmokidebulma Wabukebma
satrfos mxarmarjvniv da mxarmarcxniv Tanaswori manZilebi
nabijebiT gadazomes da dadgnen. kmaram mandiliT aniSna, mwyemsebi
daiZrnen, ki ar morbodnen, mofrinavdnen. qali maxaresken gadaixara,
RvTisom SeamCnia da SeRaRada ufals:
_ RmerTo Zliero, Sen iyav mowme Cveni pirobisa. raki mRala-
388
niko samadaSvili

toben, nurc me damrCeba da nurc imas es veragi qali. dee, samive


alagobriv gorebad viqceT!
RvTisos vedreba ausrulda da samiveni borcvebad iqcnen.
marTlac, Suala gora zemosTan ufro axloa, es kmara uax-
lovdeba sayvarel maxares da gaurbis sulgamwarebul RvTisos.
es Tqmuleba saqarTvelos madlian miwaze aRmocenda. Tu ara
gjeraT, hkiTxeT `qoCoras~, hkiTxeT `wamlians~, hkiTxeT vazians,
loWins, qarisebs.
_ kamaTlebo duSaSi! _ iWaWeboda gaiozi.
_ aba, erTi fanji du! _ gacxarebuli mgosani marjvena xelis
muWaSi iagnebs aTamaSebda.
_ xom ar moiwyineT TavadiSvilebo? _ Tavazianad mimarTa
metiCara barbarem weldaxril moTamaSeebs.
_ ras brZanebT, piriqiT. _ upasuxa gaiozma.
_ rogor gekadrebaT qalbatono, cota oinebma Semawuxes. _
SesCivla poetma.
_ RmerTo, ra xumara yofilxar! _ barbarem yasidad Caikiskisa,
Tan didis ambiT meore oTaxSi Seirbina da gamofitul gul-mkerdze
surnelovani wylebi daisxura.
iq ki, dardimand gaiozis binaze siCume sufevda kaklis xis maRal
CarCoSi Casmuli sarkis win, lamazi mdade pirimzeobda, Tavis
ganabul Tvalebs miscieboda. is viRac amfsons elodeboda. iqve
momcro magidaze gaiozis Ria baraTi egdo damaxinjebuli qarTu-
li asoebiT najRabni:
`...ar idardo, Cemo gulisTqmav! gadaudebel saqmeze miviCqari,
xval kvira saRamos Tu ara, orSabaT dilas SenTan viqnebi!..~
mdadem roca es werili waikiTxa Caecina da qmris naCuqari
jvrisweris beWedi zed rom ayiyis Tvali kiafobda, xaverdis baliS-
ze daagora. funTuSa mdade irToboda. qalaqis mivardnil ubnebidan
ZaRlebis kanti-kunti yefa ismoda.
_ raT igvianeben? _ SeekiTxa auqSie levani tingica barbares
da dasaZinebel oTaxSi dakecili Tejiri Seitana.
_ aba ra vici, lamis aris Cemi damemarTos! _ upasuxa SiSdare-
ulma maspinZelma, Tan Tvali Seavlo Tavis qaliSvilobis suraTs,
kedelze rom ekida Suaze gaWril sazamTros naxativiT.
mter-moyvare Ramem fanjrebSi ezodan Semoixeda, WaRis Suqs
389
proza

Tvali Caukra da ukan ro unda gatrialebuliyo fSatis xeze wa-


iforxila. niavma CaTvlemil xeebs Camouqrola, zogs fexi gamos-
do, zogs totebSi waebRlaZuna, axmaurdnen tirifebi, aCaCxandnen
Wandrebi, aSrialdnen magnoliebi.
etlSi Sebmul cxenebis Tqara-Tquri moisma. yurmigdebulma
barbarem isic SeamCnia, rom etli imis saxlis win gaCerda.
_ movidnen, movidnen! _ dafacurda fexmocveTili barbare da
karebs eca.
zedized damarcxebiT gaberili poeti da gamarjvebuli gaiozi
zeze wamodgnen.
_ gveSvela, gaTenebamde qudi WerSi visroloT! _ wamoiZaxa
levanma da mosulebis misagebeblad gavarda.
_ sada xarT, amdeni xani? ara grcxveniaT?! _ injRreoda dere-
fanSi daClutul barbares xma.
_ xom ici, sanam ciuri gamoewyoba xuTi patarZali moikazmeba,
Cvenc amisma lodinma gadagviyola, ebodiSeboda damxdurebs Tox-
lo loyebiani aniko levanis xarxarSi.
_ raxan Tqven naxvas veRirse!.. wamobrZandiT Tqven Semogev-
leT, Tavadebi ar momiwyinoT, _ Caukra naadrevad grZnobebdaber-
tyilma barbarem.
_ mere da rogori rCeuli TavadiSvilebi! _ bani misca levanma.
sixaruliT acmukebulma saxlis patronma ganaTebul darbazSi
Semoiyvana sami morTuli qali.
_ aq ra ginda?! _ Sehyvira gaiozma anikos gverdiT ferwasul
qals.
Tvali verc ki Seaswres Caxmaxis gamoSlas, rom... daigriala
revolveris gavardnilma tyviam da gulwasul mdades Subli Seun-
gria. cxelma tvinma zeviT amoasxa da gangmirulis Sededebul sisxls
daeria.
tyviis kvamlis zolma lamfis brolis Cardaxs miatana. aniko
da ciuri, TiTqos miwam Caylapa sadRac gaqrnen, gauCinardnen. bu-
Si barbare garedan wiokobda, Tavs xan futuro xis Robes axlida,
xan Zelqvas, xan WiSkars. marTlac rom gansacdelSi Tavdayira-
Cavardnil wunkali diacis yavli bolavda.
mezoblebis CoCqoli idga.
gonebadakarguli poeti momakvdav mdades taxtze asvenebda.
390
niko samadaSvili

sisxlis Tqriali nel-nela swydeboda. majiscema ecemoda. vnebiano-


bis ucabedi msxverpli samaradJamod xuWavda oriode wuTis winaT
aRgznebul Tvalebs.
damTxveuli levani Ramedaseul quCebSi qudmoglejili gar-
boda, imis landi dawretil farnebis Suqis anareklze aqa-iq gaiel-
vebda xolme.
mkvlels lulagamuruli iaraRi iatakze daenarcxebina da
mdades Zirsdavardnil natis xelTaTmans miStereboda.
Sezrialebul fanjrebs baRis Crdilebi moswyvetodnen da
SemkrTal Tvalebs gafacicebiT axamxamebdnen.
mamlebi yiodnen. gamcemi Rame verag xelebs alionis ruSi ibanda.
TiTqos varskvlavebsac Suqi gadaeqniaT.
mdades Tavzardacemuli deda flostebSi SiSvel fexebwadgmu-
li, WaRara Tmebgawewili, barbares wyeul binas ZaxiliT uaxlov-
deboda...
karga xnis Semdeg, Cemma megobarma poetma mdades samareze baci
vardebiT alewil Zegls, Cumad amoukveTa:

is kamkamebda viT cremlis gube,


alali gulis fiqrebiT savse,
da daiRupa... iqneb daRupes,
netavi risTvis, netavi raze?

ismoda wyevla SeSlil qoSebiT,


da Tavganwirva uiRblo cisTvis,
zari godebda xangamoSvebiT,
netavi raze, netavi risTvis?..

Ralatis Rames es qedmoxrili striqonebi rodi sjeroda, es


sjeroda mxolod mdades guldamwvar, gulCaTuTqul dedas, niadag
ro daRmuoda daRupul Svilis erTaderT suraTs.
ar gauvlia erT welsac, rom mdades saflavis gverdiT dato-
vebuli samaris adgili gaeTxaraT da micvalebulis mosvenebas
Soriaxlo darguli, librgadafarebuli zambaxebic elodebodnen.
sasaflaos gadaRmiT, trial mindorze aswlovan muxas Tavze-
xelaRebuli qariSxali kiviliT dasWideboda. gansacdelSi Cavardni-
li muxa saSinlad Rrialebda. gaaSveleT!.. gaazaveT!.. _ Cxaodnen
Wilyvavebi.
391
proza

ucnauri xeloba
ra, ar ginaxavT, cxedars wasvla ro
uxaroda da Tavisi xeliT ro ibnevda
sakinZis Rilebs?..

dilis gazeTebi iuwyebodnen: cnobili sazogado moRvawis


gardacvalebas. Savi arSiiT Semovlebul sasamZimro werilebi
gamabezrebeli mliqvnelobiT krusunebdnen mxcovani adamianis sico-
cxlis aRsasruls. mopatiJe karidan-karze dadioda: cremli dagvaya-
reTo!
micvalebuls kvira dRes asaflavebdnen. auarebeli nacnobi da
gulSematkivari miacilebda Zvirfas cxedars. ukan TeTri da Savi
baldaxinebi sudaragadafarebuli cxenebiT, mZimed mihyvebodnen,
cocxali gvirgvinebis grZeli rigi win miuZRoda vercxlisfrad
SeRebil kubos.
sasule orkestri viRac bedurgebi musikosis samgloviaro
hangebs Rnaoda.
yvavilebiT morTul neSts xelis cimcimiT miasvenebdnen. kubos
awevaSi sul aTiode kaci icxelebda Tavs. viRac eWvdareuli kaci
Tavisians umartavda:
`gaiZvera momakvdavma micvalebulis samaremde micilebiT, rom
guli ar gauwyaldes yeenobis msgavsi sanaxaoba moawyo: gvirgvinebi,
baldaxinebi, musika... Turme nu ityvi, mkvdris pativsacemad... isemc
daurCeba Tavi!..~
mgloviare xalxis nakadi neli nabijiT miiwevda. sasaflaomde
naxevarze meti monawile gaipara,radgan zogs sadRac ugviandebo-
da; zogierTi ki fiqrobda: Wirisufals xom davenaxve, mivusamZim-
re, sxva raRa jandabaRa unda; ifxikebodnen, iZurwebodnen qur-
dulad, oinbazurad; gverdze dgebodnen, ucxo mgzavrebs ereod-
nen, gangeb ukan rCebodnen.
rogorc iyo SeTxelebuli xalxis toti xrioki mTis zeganis
beWze Sefenil sasaflaos miuaxlovda.
SiSveli dasabami axal tanisamosSi gamowkepil adamianebs
abarebda dasasrulis akldamebs. gabutul ZeglebTan sikvdilis
dausrulebeli wyevla ismoda.
392
niko samadaSvili

gaTxril saflavTan xalxi mogrovda. Tavaxdili kubo sama-


ris pirze daasvenes. samRvdeloebam ukanaskneli wesi augo gansve-
nebuls. daosebuli Wirisuflebi ris vai-vaglaxiT moaciles gan-
svenebuls, moTqmiT ro imduRrebodnen da ugonod ro hkocnid-
nen dakargul imeds.
mesaflaveebma kubo msxvili TokebiT CauSves samareSi, moimar-
jves barebi... igriala miwam da kubos saxuravze goroxebis, klde-
naSalis raxa-ruxi atyda, TiTqos warmavaloba taSs ukravda, TiT-
qos cocxali adamianebi saiqios daxSul karebs akakunebden. sikvdil-
ma kidev erTi nadavli Caawoda saiqios.
adaTi moiTxovda, samares yvelam TiTo muWa miwa miayara.
xalxi kanti-kuntad daiSala, uwesrigod daeSva qveviT.
zurgSeqceuli sasaflao viRac suliers uTvalTvalebda da
gveliviT sisinebda: wyalni wavlen da wamovlen, qviSani darCebiano!..
gamxdari kaci, mklavze ZaZaSemovlebuli, gasamrjelos uswor-
deboda: kubos Tavis amwevebs, mawanwalebs, gvirgvinebis waRebiT,
an rogorc TviTon ambobdnen _ TreviT ro daqanculiyvnen. mesaf-
laveebi xelebis qneviT erTdaimaves ejanjlebodnen, Tavpirs
aWamdnen Wirisufals:
`ici, ra Zneli amosaTxreli iyo?! sul qvanarevi yamiri, welebi
CaviwyviteT, pirdapir CavixoceT. sxva ara iyves ra, weraqvi da
bari veRar SevirCineT~.
JiJmata, dondlo da muniani maTxovrebis Tvla xom aRar iyo,
zintlis sunaT yardnen. mumliviT daseodnen iqaurobas: gonji,
koWli, kuziani, wlobiT xelpirdaubanelni, qonSi da cinglSi
aglesili ZonZebiT, ceris frCxilebSi gasresili tilebis lorwo
CahkvdomodaT, momwvano skvintlis burTulebi cxviris nestoebSi
gamosCrodaT; WuWyiani, TonTlo xelebi yvavis boloebiviT gamoeS-
viraT, erT Wiqa Rvinos da lavaSze dayril Silaflavs ixvewebodnen.
marTlac, sazogadoebidan kuku amokrulebma ori gozauri muxranu-
li daayiraves, yvelaferi SeTqvlifes, velurebiviT amoiyornen
da muclis gaxeTqvaze iyvnen.
iqve xavsmodebul lodze, zurgSeqceviT wamoskupuli, RranW-
mogrexili da saSinlad amobranZuli wiliani glaxaki iRriWebo-
da, xan TavisTvis Caibuybuyebda: if! Zlivs ar gavZexiT, Zlivs ar
CavigemrieleT piri! Tan saWmliT gaTxupnul wver-ulvaSs siamiT
393
proza

akanturebda. am Tavidanfexebamde amoTxupnul xorcielisTvis, tani


rom dagebanaT, albad, aTi taSti WuWyi gavardeboda.
gansvenebulis maxloblebma, gvirgvinebi rom aravis gaetaca,
dalewes, daanCxvries da ise miayares jer kidev mfeTqav samares.
diax, sasaflaozec qurdoben da mere rogor! zogjer, mkvdarsac
amoagdeben xolme zeviT, Tu daigules Catanebuli Zvirfasi samka-
uli. am dros sikvdili siciliT ise iWaWeba, rom suls Zlivs ibru-
nebs. amitom aris, rom avazakebi da jibgirebi yvelaze axlo icnoben
sikvdilis berikaobas. sikvdili am salaxanebs advilad rodi
etaneba, isini sikvdils nabiWvrebiviT dasdeven, radgan sikvdilma
icis qveynierebis Zarcvis ioli gza da mimarTuleba.
marto is raTa Rirs, rom verc erTma mxatvarma ver daxata
sikvdili damcemebs, Tu banditebs Soris.
dabindda. sasaflaoze daleuli sanTlebis Suqi aqa-iq mosCan-
da. Soriaxlo mwuxare adamianebis qviTiniT daRlili Zeglebis
fSvinvaRa ismoda.
mxolod Cemi poetis landi kidev irweoda saflaveb Soris. is
xSirad auZRveboda xolme ucnob cxedars, is TiTqos Suaze gapobil
samyaros asdevda, sadac orive mxridan Caudis sixarulis da krul-
vis mdinare, sadac sicocxle da sikvdili JamTa srbolis dasa-
wyisidan erTimeores edavebian da mainc erTmaneTi ver amoiWames.
daRamda. poeti sasaflaos gayursul midamoebs stovebda da
Tavis `ucnaur xelobas~ imeorebda:
sasaflaoze mesaflave gaiseirnebs
beduzrunveli, muxanaTi, wirplebis ruli,
kaci, romelic ucqeroda qveynis seirebs,
rogorc WinWari, rogorc ZeZvi, rogorc veluri.

Camobneldeba, mtiral wnorebs wauvaT guli,


ukvdavebaa sicocxleze rom iseirebs,
da mesaflave maxinj mxarze bargadebuli,
sasaflaoze puris WamiT gaiseirnebs.

Wirisuflebs xarji gaemarTaT: ukana oTaxSi mandilosnebi dam-


sxdariyvnen, zogi Tavazianobis gamo patarZaliviT ipruweboda,
zogni yasidaT icremlebodnen, kariWaanT faSfaSa, Catuknuli qalba-
toni siasamuris bewvi ro gadaegdo xorcebCakecil kiserze, Tan
yvelas tetiebaT rom naTlavda, erTi iseTas iTxliSeboda, TiTqos
394
niko samadaSvili

did wveulebaSi daepatiJnaT. meore, mozrdil oTaxSi mamakacebi


Sekrebiliyvnen. xSirad ismoda: ai dedasa, ra kaci iyo! dagemtvres
sikvdilo eg samiwe frTebi, raRa Cven sayvarel adamians daacxri?
veRar miageni zedmet bargs da muwuks?..
Rormucela meqelexeni saWmels svavebiviT iRmurZlebodnen,
RviniT iWyipebodnen. codos nu vityviT,zogma dazaralebulis ojaxs
fuladi Sesawiravi dautova, zogma daqceul keras saklaviT sca
pativi, zogma _ WirnaxuliT; magram zogierTebi gaskdnen Tu ara,
Cumad aikrifnen, `tvlepiaanT vanesas xuTi maneTi Semouwiria,
aaSenos RmerTma!~ _ xrinwiani xmiT gahyviroda sadRegrZeloebCa-
morigebuli jajana Tamada.
ojaxis qvrivis mazlis coli spilenZis sinze baraqianad daxro-
vil qaRaldis fuls Tvalyurs adevnebda.
SuaRamem moaRwia. mamlebma meored iyivles, magram madagaRvi-
Zebul da SezarxoSebul kacebis umetesoba sufridan adgomas aRar
apirobda.
`cxonebuls qeifi uyvardao!..~ mkvdars rasac unda imas miaweren.
mkvdrebi ro iRviZebdnen, maqvs wyaloba, rom mkvlevarTa fara
iSimSilebda, anda Tavisi daemarTebodaT sasufevlidan dabrunebul
im adamianebis danaxviT, vizedac aTasgvar sisuleles da, zogjer,
gadaWarbebul sibrZnes Cmaxavdnen.
gaTenebam moatana, roca xalxi magidebidan zlazvniT wamoiSa-
la. zogierTs gulisZilic gamoecxo. xvedureli braca ise galeSi-
liyo, rom xnier qliavis xes raRacas etutuneboda. muknianT katos
biWi kibis qveS pirqve gadaTxlaSuliyo, fexebi miwaze gaeSota da
iseTas xvrinamda, ityodi sazardulSi yasbis danas uyriano, jinji-
baxi ki ara, azarmacic ro dagedo, mainc ver wamoagdebdi; oxere-
li pale, mwife zRmartliviT saxe ro amRvreoda, Zlivs qSinavda
da gulamsuyebuli amazrzenad aboyinebda; jirkvelaanT sandros
da Tavsubuqis biWs kiseri moswyvetodaT, alayafis karebTan xeli-
xelgadaxveulni barbacebdnen, Tan erTmaneTs siyvaruls eficebod-
nen da ugemurad proStnidnen; qarumaanT kinkilas muxlebi ekeceboda
da boSurel urikines TavCaqindruli erT adgilze ro idga, TiTs
uqnevda; simsuqnisgan mouqneli mRvdeli onofrec lazaTianad gamob-
ruJuliyo da Tavis gudafSuta diakvans fexareuli mihyveboda;
tablis msunagi Cia mnaTec Tavis kvalobaze gamoxeTqiliyo, xma
395
proza

CaxleCoda, raRac augs burtyunebda, Tan viRac mizanSi amoRebuls


emuqreboda: `Sen Tu ar gagalando, da sisxlis veZa ar amogadino
e, mag cxviridana, biWi ar viyve!..~
saToneSi Sinaurebi Sesandobars kidev ganagrZobdnen. iqve
moxarSul da gafufqul Wedilas Tavfexs cxeli orTqli asdioda.
qafqiris axlo Wreli kata Cacucquliyo da enis wveriT mal-mal
tuCebs ilokavda.
iq ki, sasaflaoze dilis mdumareba sufevda. gundis xeebi
frinvelebis JriamuliT gaognebulni wuxandel sizmrebs haerSi
afrialebdnen.
roqe mesaflave baris tarze dayrdnobiliyo, patara gacreci-
li nabdis qudi Sublze Camoefxata da Sin moyvanil Tambaqos
ReWavda.
SuadRe miiwura, roca did gzaze kidev gamoCnda gvirgvinebi,
xalxi... moxuci Zeglebi xelis gulis qveS gascqerodnen axal stumars
da RrZo TvalebiT iRimebodnen.
xepre mesaflave mxarze bargadebuli saflavebs Soris daZr-
woda. daRvremil qandakebis zurgs ukan damaluli sikvdili mesaf-
laves CumaT Tvals adevnebda, rom rogorme fexebi Semoemtvria.
gonebaSeryeuli RmerTi dakonkili tanisamosiT, welkavamarTu-
li, yayana kacobriobas warmavalobis ialaRebze nageral sicocx-
les aZovebda. xandisxan damfrTxali gangebis Rrianceli ismoda:
_ `saiT miedinebiT Tqve oxrebo?!~
ferdebCacvenili nagazebi yefdnen, ymuodnen da mere ra!..
RamiT adamianTa farexebSi mainc wivil-kivili ismoda. adami-
anebi Wilyvavebze uaresad Cxaodnen.
akruxebuli sikvdili Zvlebs aknatunebda da mxarTeZoze
wamowolil qurdebs wuxandel ambavs uyveboda: rogor moixmo,
Seityua, moguda, gadasansla... Tan Tavis lekvebs ealerseboda,
loSnida. lekvebi wkmutunebdnen da ubalno kudebs acancarebdnen.
iqve mozrdili gobi idga, am gobSi putavdnen adamianebs da
mesaflave ki, Sig albobda xolme xmiadi puris natexebs. gobis erT
gverdze, viRac mgzavrs almacerad miewera bedis simuxTle: `eh, es
oxeri, movdivarT angelozebi da mivdivarT kudianebi!..~
gobis meore gverdze, batis nafexurebiviT dabrecil, Zveli
xucuri asoebiT nawers gaWirvebiT amoikiTxavdi:
`Cven xom sicocxles sul kalTaze vebRauWebiT...~
396
niko samadaSvili

aTasi wlebis naxiri wava


ZoviT, Suqs gaRma, kamarebs iqiT,
ukan darCeba rogorc wameba
sivrce aTxrili miwis floqvebiT.

sasaflaoze jagarayrili qari amovardniliyo da saflaveb-


Soris gaSenebuli wowola xeebi mTvrali maTxovrebiviT xiTxi-
Tebdnen. sadRac, pirqvedamxobil kuboebze Semdgari gabruebuli
mkvdrebi saiqios moxurul karebis saxelurs ejajgurebodnen.

eklesiis mtredebi
dRes Sens quCaze aRar dadian
mogvebi, SubliT ro hgavdnen xeTebs,
Sen rom waxvedi, ase mgonia,
mTeli qveyana Tan gaixvete.

SoSiebi ustvendnen. gazafxulis saamuri dRe idga. yelRinRli-


ani bartyebi budeebidan icqirebodnen. qalaqis baRi moseirne xalxs
aeWrelebina. mwvane feris Carigebul merxebze da CuqurTmebian
fanCaturebSi damsveneblebis teva ar iyo. sad ar gaismoda sim-
Rera, Jivil-xivili.
viRac uniaTo, baiyuSi da yaryumi welze xelebgadawyobili
beltiylapiasaviT kentad mifratunobda, ratomRac sjeroda, rom
imis gamoCena cxovrebis asparezze usafuZvloa, amitom, rogorc
zeciuris sadari, brbos unda gaemijnos, ganudges, gamoeTiSos, Tavi
aravis ar unda gauyadros da samoTxem ukan unda gaiwvios sayvirebis
guguniT.
moxuci mamakacebi uSvilo TuTis xis CrdilSi SequCuliyvnen,
meti ra saqme hqondaT, Tu ara axalgazrdebis gakilva: ar moswon-
daT maTi Cvevebi, qceva, siTamame, cxvirmouxocelebs, Rlapebs, lawi-
rakebs uwodebdnen! ise rogorc zogierTa xanSesulebs emarTebaT.
_ jeeli ro viyavi, yvelas Cemze rCeboda Tvali! didgulobda
xarfuxeli vanua da Tan yalmuxis quds xelSi aTamaSebda.
_ ai dedasa, jeiran qalTan uSnoT ras gavivlidi, an ara da,
me Sen giTxra, rame windauxedavi wamomcdeboda! _ baqiaobda glda-
397
proza

neli sino, romelsac daviwyeboda yvela Tavisi simamaZaRle da


imis xnisa qvac aRar goravda.
pirbade Camofarebul Cauqa, kuspara da tylarWia qalebis
pranWva-grexas xom sazRvari aRara hqonda. gabRenZil da gaWimul
moxeleebis qedmaRlobas nuRar ityviT!..
qaTibiT da oqromkediT moWedili darbaiseli mandilosnebi,
malxazi balRebiT garemosilni, moseirnobdnen da maTi mSvidi,
nebieri, musaifi guls axarebda.
am baRis Tavze ZvelTagan Zveli eklesia axiruliyo.
Cemi megobari eklesiis win migdebul gamxmar fiWvis morze
Camomjdariyo da ezoSi dafrenil mtredebs nakmazs uyrida. mtrede-
bi RuRunebdnen da ise SesCveodnen ZewnasaviT Tavdaxril poets,
rogorc Tavis pirmSos. nuTu mudam eridebodnen adamians frinve-
lebi?
mgosanma ramdenjerme SeamCnia, rom eklesiidan xSirad gamo-
dioda naTeli saxis moxuci kaci, calke, mokrunCxuli mijdeboda,
xelis gulebiT daeyrdnoboda mokauWebul priala joxs da mduma-
rebas miecemoda. ai, dResac is moxuci Rrmad Cafiqrebuli isveneb-
da eklesiis kibis gverdze. mgosani cnobismoyvareobam Seipyro,
veRar moiTmina, gverdiT miuCoCda da gamoexmaura. moxuci uxali-
sod aZlevda pasuxs. rogorc iyo da ar iyo, ucnobs guli moubrun-
da da wynarad mouyva:
_ xom iciT, sawyali kacis ojaxSi yvelam SeiWyitao. sadac
gaviqeci, iq waviqecio. Cemi cxovreba gadasaxlebaSi gavatare, jer
axalgazrda viyavi, roca mefis Jandarmebma Soreul cimbirSi gamam-
weses. tusaRebs nadirebiviT gverekebodnen susxSi da avdarSi,
TovlSi da WyapSi, ise gvepyrobodnen, rogorc pirutyvebs. Tu
welamde sadme talaxSi CaviflobodiT, moSvelebis magivraT Tofis
kondaxebs gviSendnen, rozgebs gvirtyamdnen sadac moxvdebodaT:
zurgSi, TavpirSi, welSi... ismoda drtvinva, sivalale da mZime
borkilebis Cxara-Cxuri. gzaSi bevri kargi amxanagi dagveRupa, veRar
aitanes Seginebuli sicocxle da miwasTan gasworebuli bedis ukuR-
marToba.
unda SeswrebodiT xelfexwaZrul, gawamebuli qalebis da
ToTo bavSvebis sacodaobas, gadasaxlebaSi mimaval ojaxis burjs
SiSisagan dazafrulebi ro gamohyolodnen; mxolod imitom, rom
qmarTan erTad, mamasTan axlos gaetarebinaT SemaZrwunebeli wlebi
398
niko samadaSvili

da taigis namqrebis koriantelSi daeliaT kvimati dReebi. netavi


Sens bednier Tvalebs enaxaT tiumenis da tomskis sapyrobile, sadac
erT momcro sakanSi ormocamde patimari SeeyaraT, or goj adgils
ver iSovnidi rom wagdebuliyavi; sadac mowamluli haeri da
auwereli sibinZure sulsa xuTavda; sadac qarbuqiviT mZvinvarebda
aTasnairi moaruli Wiri da gamxmar balaxiviT scelavda uflebaay-
ril adamianebs.
_ rogor, saavadmyofoebi ar arsebobda? _ SeekiTxa ferwasu-
li mgosani.
_ iqauri saavadmyofoebi im gamoyruebul aremareSi, rom
naxoT, guli SegiRondeba... gayinuli oTaxi, WuWyian iatakze dayrili
qeCis naWrebi, wabilwuli: narwyevi sisxliT da furTxiT. sulT-
mobrZavi gvamebi WiayelebiviT iklaknebian, odnav Tavaweulebi,
quTuToebaburculebi, saxeCayviTlebulebi, xelebiT da fexebiT
daforTxamen da gminaven; msxvili rkiniT aqolil fanjrebs ugono
TvalebiT Sehyureben. ki ar ityvi, rom iq tusaRebi yrian, ara, is
raRac adamianTa nafcqvenebia. mkbenars nuRar ityvi, ZonZebze da
gamxmar sxeulze ise fuTfuTeben, rom Seixedo, tirili wagskdeba.
is avadmyofTa TavSesafari ki ar aris, dambladacemul uTvisto-
moTa xvrelia, is, raRac ornaxadi tanjvis gansaxierebaa. iq dasne-
ulebuli patimrebi mduRare cremlebis oSxivarze ixrukebian.
netavi satusaRo navebi gaCvena `barJebs~ ro eZaxian, mdinaris
erTi napiridan meore napirze ro gadahyavT patimrebi. ai, am
ZeZviviT `barJebSi~ yrian, Takraven CemisTana urvadareul xalx-
Tan erTad, mawanwalebs, garewrebs, avarebs, yvela gzis naZira-
lebs. simwriT tuCebs ikvnetav, guli yelSi gebjineba, boRma
gaRrCobs, suls veRar iTqvam; sikvdili genatreba, uZaxi, evedrebi
rogorme amogaTrios, am gasatialebel savarmedan, magram, es oxeri,
etyoba sikvdilic Takilobs yvelgan CaZromas. sakuTar ZarRvebis
dawnul maryuJze hkidixar, konwialob, TiTqos Seni sisxlis wveTebi
muxlebze dacemul dedis WaRara dalalebs ecema. moxucma odnav
Seisvena da ganagrZo:
_ ase didi xnis Trevis Semdeg, urCi iakutis ojaxSi Semasaxles,
sadac sicive Zvlebamde aRwevda da eniT gamouTqmeli uwmindureba
parpaSobda.
sakmarisi iyo Tmebgalopril iakutis ayrolebul qoxidan ga-
reT fexi gamedga, Tundac erTi wamiT gameswro sufTa haeris
399
proza

CasasunTqavad, udieri iakuti myisve burtyuniT amedevneboda da


TiTiT maniSnebda, rom ukan davbrunebuliyavi. najaxi rom ameRo
joxis gamosaCirknaT, is Cemi codiT savse sisxlze Semagdebda, Tavis
ulmobel xels wamatanda: najaxi daagdeo!
viyavi gamomwyvdeuli da gakavebuli murdali iakutis bunag-
Si. umarilo, ucximo da ugemur kerZiT vsazrdovobdi maTive saer-
To qvabidan. mexveoda tili da baRlinjo, wamdauwum beWebs da
iRliebs viqeqamdi, vifxandi, mTeli sxeuli gadatyavebuli mqonda
frCxilebis kawvriT. iqauri zamTari rva Tves grZeldeba. siciviT
furfuti gagidis. verc pirs daiban, verc xelebs, anda kidevac ro
daibano, riTi unda Seiwmindo, roca Cvris nafxrewic ar gaqvavia.
gsisxavs Savi naxveli, turtli da usufTaoba.
_ ris SemZlea adamiani! _ amoioxra mgosanma.
_ adamiani, Cemo keTilo, nadirze metis amtania, ai, gatyobT, me
ro giyvebiT, geSiniaT, Tqven marTali xarT! iq, mtersac ar unda
usurvos adamianma, magram Tu CavardiT im SeCvenebul alagas, raRas
gaawyobT. pirvelad Seni sakuTari Crdilic gexamuSeba, geCoTi-
reba. garemos ki ara, Sen xmasac ki ver eguebi, magram mere TiTqos
tvini gilaydeba, CurCutdebi da dabrmavebuli mihyvebi bedisagan
damcirebuli cecxlmokidebul sicocxles.
_ nuTu ver SesZeliT, rom im jurRmulidan gamoqceuliya-
viT? _ SeekiTxa poeti.
_ Tu gaqceva daapire, rom gaWirvebas Tavi daaRwio, iq mxo-
loT qarbuqs unda endo, gza da kvali ar ici, vin icis sad amogZvreba
gamwarebuli suli. SeiZleba uiRblobam gadaiaros: gascde vaebis
sazRvars, uvnebel adgils miaRwio, vinme RvTisniers Tavi Seafaro,
Tu ara da dageSili mdevrebi umweo devnils Segipyroben,gagboWa-
ven, gagwelaven, wvens gamogadenen, cocxals gudasaviT amogide-
ben, mere iqneba tanjva gakmaron, naxevradmkvdari saxrCobelaze
Camogkidon da amiT damTavrdes yvelaferi.
_ suli ro gagafrTxobinon jer unda gawamon, miwas ise rodi
migabareben, _ daudastura mgosanma.
_ ara, suls ise ar amogarTmeven, Seni nebiT suls ver gaapnev!
_ daikvnesa moxucma.
_ mere? Tqveni WirimeT! _ gaaxsena mgosanma moxucs, rom iakutis
ambavi ar hqonda damTavrebuli.
_ eqvsi kviris Semdeg sulTamxuTavebi binas micvlidnen, erTi
400
niko samadaSvili

ojaxidan meore ojaxSi gadavyamdi... eh, ra ar gadamxda vin mosTvlis.


_ ise, rom Tu Tavisuflebisken gaiWeri, iakuti pasuxs agebs
xelisuflebasTan, ara? _ sityva Seawyvetina mgosanma da, ratom-
Rac, weRan rom unda SekiTxoda, exla SeekiTxa.
_ diax, noyoya iakutma icis, rom Tqveni Tavi mas abaria, ami-
tom, Tavis verag Tvalebs DdRedaRam ar gaSorebs, Sens Crdilze
matliviT dacocavs. mZinaresac ki giTvalTvalebs, mTeli ZalRo-
niT gzRudavs, gaviwroebs. iakuti Tavis qoxs `uluss~ uwodebs, ai,
am `ulusSi~ erTad veyareT pirutyvi da adamianebi, saqonlis nexvi,
Smori, nesti, kvamli, samaris lodiviT awveba isedac gaZaRlebul
sicocxles, da suli kbiliT giWiravs. exlac mikvirs ratom Wkuaze
ar SeviSale... Tumca, zogierTma CvenTaganma veRar gadaitana daus-
rulebeli wameba, damcireba, gamZleobam umtyuna da Tavi moikla.
zogierTi Wkuaze ise Seirya, rom TokiT Zlivs abamdnen, qamrebiT
Zlivs koWamdnen, iciT ra ganmgmiravi suraTi iyo? codiT viwodi,
balRami mereoda. isini calwvergakreWilebi, xelebgaZagrulebi,
gonebawarTmeulni Semzaravad xarxarebdnen SemkrTal sikvdilTan!..
iq organi ufskruli Wrialebda, TiTqos Cakiruli jojoxeTi
ustvenda. es oxeri guli ki mainc Zgerda... ara! ki ara Zgerda, guls
bagabugi gahqonda.
_ gana ra danaSauli migiZRodaT? _ SeekiTxa gafiTrebuli
mgosani da ZarRvebSi sisxli gaeyina.
_ araviTari! icodes RmerTma! arc gamoZieba, arc sasamarTlo.
moulodnelad momixtnen olqis ufrosis mogzavnilebi, ar vici
vin Camagdo imaT ybaSi, da gamomicxades: administraciuli wesiT
gasaxlebT, rogorc saeWvo pirovnebaso! es iyo da es. meore dRes
tundrebisken mikres Tavi. ar dagimalav, mefis mTavrobas arc ise
cudi TvaliT vuyurebdi, erTi sawyali fostis moxele kaci viyavi
da yovelgvari revolucioneroba CemTvis ucxo iyo; sul ar mepit-
naveboda politikuri ambebi, tutrucanad mimaCnda is, vinc sazoga-
doebas Tavsa swiravda. exla ki dauZinebel mtrad gadamaqcia roma-
novebis damTxveulma xelisuflebam. iq, im qvesknelSi gavatare oci
weliwadi, sruliad udanaSaulo adamianma, gesmiT? gulis xeTqvis
oci weliwadi! davbrundi davrdomili, gonebadaClungebuli, wylu-
liT da gulis mankiT danacrebuli, ukurnebeli seniT Zvalgamox-
ruli... aba, riRas maqnisi var, erTi miTxariT? orwyals Sua davrCi:
cxovrebas raRad vundivar, sikvdilic Cems danaxvaze msaxvral
401
proza

xelebs atatanebs, isic ki ar unda, rom Cemi wayvaniT Tavi Seiyolios.


sacodavi Cemi meuRle Cem jandamwvar Saras gamohyoloda, Cem
saZebnelad wamosuliyo, ras momagnebda im amxedrebul Tovlis
udabnoSi. sawyals Tavgza areoda da sadRac cimbiris mivardnil
kuTxeSi, daRlils da daqanculs daelia gvemuli suli. ubedurs
Cemi naxva aRar dascalda. xedavT? udanaSaulo ojaxi rogor
amomigdes, rogor damiqcies, amomibuges da amomiwyvites... mas aqeTia
movdivar da movstiri Cems dacexvil sicocxles. nuTu es iyo Cemi
xvedri am vrcel qveyanaze, nuTu CemTvis moicala yvela Tavzarma?!.
_ ar SerCebaT boroteba.
_ ai, enam giyivlaT, ar SerCebaT, ara! _ pasuxobda poets xeleb-
acaxcaxebuli moxuci da Tan gabzaruli qvevriviT axvelebda.
_ usamarTloba didxans veRar iboginebs, _ anugeSebda Caqolil
moxucs Cemi megobari.
_ Tu ara da, icodeT, xalxis gasagisi erTianaT aixveteba.
_ marTali brZandebiT, marTali! _ Tavs uqnevda poeti.
_ sad gamomiRamda mTeli sicocxle... ramdeni samsala masva am
gasaoxrebelma cxovrebam, _ gulis tkiviliT warmosTqva moxucma.
_ exla, albaT, locvebiRa gamSvidebT? _ mgosans undoda moxu-
cisTvis raRac eamebina.
_ Cems siWabukeSi, roca janRoniT viyavi savse, arc xati mwamda,
arc kaTalikosi, magram dRes ise SemzizRda es ZaRlumaduri cxov-
reba, rom minda gamudmebiT eklesiaSi vidge da anTebul kandels
vuyurebde. saydarSi ratomRac visveneb da simSvidis niavi mivlis.
_ am sityvebma poeti SeaJrJola. moxuci ganagrZobda _ rogor ar
vici, rom RmerTi ar arsebobs, magram ratomRac minda is Cems
nislian warmodgenebSi ciskariviT enTos, amis meti raRa damrCa,
Cemo mokeTev! _ moxucma gayuCebul sivrceebs gaxeda _ gadasaxle-
baSi sul is menatreboda, rom gulze Cemi miwa damyroda, rom
ukanasknelaT Cems samSobloSi amomesunTqa, raxan es aRmisrulda
da CrdiloeTSi moRavebuli susxiani qarebis, an TeTri daTvebis
sajijgni ar gavxdi, jandabas! aqamde xom movaTrie es gatialebu-
li suli. mainc gamCens vumadli. Cems miwa-wyalze erT cida adgils
xom damiTmoben?..
mgosanma Sublze akoca xelCaqneul moxucs. alali iyves da
usayveduro Tqvenzed samSoblos Tbili kalTebi. alali! _ uTxra
mgosanma.
402
niko samadaSvili

_ Cemo kargo adamiano! alersiT raRas ganvikurnebi. morCa,


gaTavda suyvelaferi. Ceqmis quslebiT dawixluli dReebi, gadaqe-
lili bedniereba arasdros aRar gamoidarebs; raRa eSveleba
Cems aklebul kar-midamos, Seginebul svindiss, maTraxebis tyla-
SuniT daZabunebul saxsrebs, aRmofxvril saZirkvels, SebRalul
da Selaxul sicocxles, ra moevleba aba miTxariT?.. mgosans xma
Cauvarda da cremlebi wamoyara. moxucma Seisvena da...
_ sadRa gavyve exla am gaveranebul, molipul gzebs, guli
mwuxarebiT mekumSeba, Wiakokonamodebul guls vin gamiqarvebs, vina?
welmotexilma napatimralma kidev yrud Caaxvela da gamoem-
Svidoba mowiwebiT zeze wamomdgar mgosans.
ca moiRuSa, Rrublebis ayris dro dadga. samreklos zarebTan
mtredebi sTvlemdnen da iciT ras? umanko sizmrebs, sikeTes, kama-
rebis elvarebas, maradiul Tavisuflebas, walkotebs, yvelaze Zvir-
fass, rac ki gangebas warmouSvia.
mgosani Cumad mihyveboda niavSefuCvnil, sirmebgakrul cacx-
vebis xeivans da gulSi mReroda:

Sen, dagmarxaven bindebis lxiniT,


samreklo aSlis mTvlemare mtredebs.
dauSens wvima, Sors baldaxini
didxans ikvnesebs da iCerCetebs.

futuro sxeuls gulis sizmari


SerCeba, rogorc golgoTis Txrili,
sisxlzed Semxmari Zvlebis CinCxvari
da mogoneba nisliviT grili.

soflis wisqvilTan ru adiddeba,


quxili mTebSi Caisvris aCrdils,
Sen ki miwis qveS Semogagdeben
xel-iRliaSi kubo amoCrils.

moiRrublebi mkerdSi Caitvren,


frTxilad Cahyvebi uRran napralebs,
gamoRma, gangeb mZlavrad damistven,
me ki am stvenas qars davabraleb.

wyvdiadi mZimed dauSvebs fardebs,


Seswydeba ferad Winkebis brZola.
suls SegixuTavs ZeZviviT dardi
da jojoxeTis pirqari xrCoba.
403
proza

gvirgvins damadeb, rTvils mimamgzavseb,


bedmomkil dReebs didxans ijavreb,
pirqvedamxobils sayvarel gvamzed,
qarebi tanjviT agaglijaven.

gareT gadayril nacarsa vgavdiT!


Tan ityvi: `iqneb RmerTma ineba!~
Caiqnev mklavebs da iqve gverdiT,
cremlebTan erTad CageZineba.

baRi Srialebda.
saRamos foCiani Crdilebi WenWyetas buCqebsac wamoesxaT da
Robis gaswvriv gabusxuli balRebiviT atuzuliyvnen.
ucbaT gaielva da Rrublebis gruxunic moisma. wvimam odnav
wamoJinJla. xalxi nel-nela SeTxelda. bindma cidan frinvelebis
gadmotvirTva budeebSi daamTavra.
boRmamoreulma xeebma Sveba igrZnes, moseirneTa fexebiT dam-
tvrianebuli Crdilebi miwidan fardagis naWrebiviT wamokrifes
da bertyvas Seudgnen. gansakuTrebiT calmxarCamoxleCili beberi
muxa burtyunebda:
`ra kacobaa, Crdilebis ase dasvra! es aris adamianoba?!.~
_ Tan sibraziT Tavis veeba tots maxlobel aryis xes ulawunebda.
mgosani mivardnil quCas uaxlovdeboda da gaxsenebul stri-
qonebs moxucis saxsovrad inaxavda:
ra eqna, iyo qva Tu zekaci,
visTvisac zeca dapataravda,
visac ar hqonda sarkmeli mzisken,
da riJraJebSi Suqs iparavda?!

ra eqna imas mgzavro, miTxari,


vinc Zvlebis cecxli ver daayovna,
vinc, iwanwala miwazed didxans
da Tavis Crdilic veRar ipovna?!

visac gauwyda locviT ilaji,


Caswva: bavSvoba, yrmoba, krebuli,
visac grigalma ver moaglija,
wyvdiadi mkerdzed damagrebuli?!

ra eqna imas, vinc qvesknelSiac


sivrceebs Tvali ver moarida,
vinc pirqve egdo, an sicocxlidan,
Tu gind varskvlavebs gaRma gafrinda?!
404
niko samadaSvili

vinc dadioda cremlgawuwuli,


da kriWaSekruls sZulda suyvela?!.
xedav, ras sCadis gulqva sawuTro
da yinuliviT civi qveyana!

orTaviani arwivi frTebs iqnevda, gulgasawyaleblad yapya-


pebda da Tavisi veragi brWyalebi dajmujvnil TavisuflebisaTvis
gaeyara.
faSvgadmovardnili policieli quCis jixurTan abezariviT
atruWuliyo, etyoboda Zils aetana, sTvlemda, Tavi eqindreboda,
xan erTs iseTas Sexteboda da Tvalebs daaWyetda, ityodi gaWene-
buli cxenidan gadmovardao.
gawamebuli moxuci, sadRac pataraT moficrul oTaxSi Seked-
lebuli, mZimeT axvelebda, sisxls anTxevda, ganuwyveteli xixiniT
gul-RviZli eTuTqeboda. pirquSi oci weli dalewil da Seuracxyo-
fil sicocxlis nangrevebze aRmarTuliyo, rogorc ukuRmarTo-
bis wyeuli aCrdili, rogorc Seubraleblobis da tanjvis sim-
bolo, rogorc sitlanqis da RvarZlianobis Savad aglesili kvar-
cxlbeki.
dauZlurebul dasjils sadRa hqonda imis moxerxebis unari,
rom riJraJebSi Suqi moepara, an Tavisi Crdili epovna. is gamoeWama
usamarTlobas, daenaxSirebina usvindisobas. is, ise daexraT da
daeRrRnaT mZvinvare dReebs, rom adamianis Sexvedraze muxli
ekveTeboda. is locviTac veRar iSuSebda SerCenil dardebs. ra
ubedurebaa, daibado da Seni bedi Sens gemoze ver gamoWedo.
ukmexi, ficxi iakutis rexi landi, yalionis boliviT SeWrili-
yo moxucis binaSi da gafacicebiT miscieboda xangrZlivi gadasax-
lebiT gamoSterebul adamianis moZraobas, Tvalebs, ferwarTme-
ul saxis nakvTebs.
SuaRamisas amovardnili qari gaWaxWaxebul sivrceebs araxra-
xebda, TiTqos grZeli xalaTi zecas bertyavda, varskvlavebi yunwSi
wydebodnen da haerSi ikrolebodnen.
gulqva sawuTro ki mSieri mgeliviT gaymuoda Rrublebis
farexs _ tial sivrceebs.
405
proza

dedamiwa bRaoda
frTxilad, xalxi miwidan ar gadacvindes!

amovardnili qariSxlebi zaTqiT, wuiliT da RrianceliT mi-


erekebodnen Semzarav Rrublebis jogs evropis gacrecil sivrce-
ebSi. ortota elva da Weqa-quxili, delgma da bdRviri SemaZrwu-
neblad moigelveboda rusTavelis da dantes, Seqspiris da goeTes,
hiugos da puSkinis samSoblos miwa-wyalzed. dedamiwa ukuneTis
qarafebis win injRreoda. xufayrili vulkanebi yvirodnen. usaz-
Rvroebis gauval xriokebSi eldanacemi planetebi bRaodnen... pir-
veli msoflio omis auwereli ubedureba dastexoda qveynierebas.
didi da patara fexze wamoWriliyo. ganwirul xalxTa dausrule-
beli nakadi WirxliviT miiwevda kacobriobis sasaklaozed, sadac
alqajebis cecxlis koconi enTo da germanelebis imperatori vil-
helm meore Tavidan fexebamde iaraRasxmuli jariT, lencofanaWami
nadiriviT dareoda frangebs, rusebs, belgielebs...
zarbaznebi grgvinamdnen, sisxlis morevSi ikecebodnen mSvidi
soflebi, miwis piridan iRgvebodnen saukuneTa jafiT aRmarTuli
qalaqebi, nadgurdeboda xuroTmoZRvrebis diadi Zeglebi, na-
cartutad gadaqceuliyo erebis auracxeli qoneba da simdidre,
brwyinvale qmnilebani gadanCxvreuliyo Tofis kondaxebiT, xelT-
uqmneli saganZurebi lafSi amoeTxvaraT. luvris kibeze xelebmok-
veTili miloseli venera idga da gamvlel-gamomvlels bedis
ukuRmarTobas SesCioda.
diax, Savi Rrublebi tramalebs, gzajvaredinebs da mTel arema-
res moabnelebdnen. qvemexebi grialebdnen, tyviamfrqvevebi dRedaRam
yefdnen. setyvasaviT wamosul tyviis TavsxmaSi, baTqabuTqSi, gaog-
nebuli mosaxleoba sad garboda TviTonac ar icoda. ase gasinjeT,
veeberTela kvamlis svetebiT cis kabadonebic iWvartlebodnen da
kacs aRar egona, Tu gamurul tatnobebs Sxapuna avdrebi odesme
gadarecxavdnen. kamarebs zeviT aziduliyo: gamskdar yumbarebisgan
gamofuRruli mTis orwoxebis buRi, Zirfesvianad haerSi atyor-
cnil SesaniSnav nagebobaTa Sededebuli mtveri, afeTqebul arsena-
lebis Rrianceli, dangreuli saxlebis, xidebis, qoxmaxebis anarekli,
marTlac, gveleSapebs alya SemoertyaT wuTisoflisTvis.
406
niko samadaSvili

dRe erTi iyo da sagangaSo sayvirebis aTjer zriali. samarqa-


fo jariskacebis WaWaneba aRarsad sCanda. saxanZro razmSi qalebi
ewerebodnen.
mtarvalebis gamoisobiT ra wveramwvanebuli axalgazrdoba
isxipeboda. RmerTo,rogor naquCebiviT isrodnen ymawvilkacobas
gamZvinvarebul WiakokonaSi, ra uwyalod iJuJeboda mTeli qveyana.
gaZvaltyavebuli ltolvilebiT gaWediliyo rkinisgzis sadgu-
rebi, turtliani da moxuxuli baqnebi. SimSilisagan dasustebul
da xmamiknavebul bavSvebs, Sewuxebul dedebs, Sratis feri dasdebo-
daT; erT adgilze jdomiT muxlebi dabuJodaT; xmaurs da Jrials,
nagavs da CeCqs, TuTunis da ylartis suns, karfanjrebCamtvreul
darbazebs, bambis patruqamoCril Wraqebs, cariel TvalebadRa
gadaeqciaT usaxlkarod darCenili adamianebi; ltolvilebi imdenad
sasomoxdilebi gamoiyurebodnen, rom SegeberaT, waiqceodnen.
Sara-gzebze SiSianoba idga: Zarcva da rbeva gaxSirebuliyo.
mamasisxlad fasobda kvniwi marili da Savi puris natexi. balbis
da nacarqaTamas kerZi sanukvar saWmelad iTvleboda; Tu RrinWve-
las da maCitas vinme miagnebda, sixaruliT cas eweoda.
gamalebul oms bolo ar uCanda. sazRvrebi xelidan-xelSi
gadadioda. frontebi amindebiviT icvlebodnen xiStCarTuli brZo-
lebiT, cxenosani mxedrebis TqaraTquriT, amarTuli xmlebis WaxaWu-
xiT, gamarjvebulTa saieriSo yiJiniT da damarcxebulTa ukan
daxeviT. TavSi ketdartymuli kaciviT barbacebda qveyniereba. evro-
pis xmeleTi Semoxveuli urCxulis simZimiT izniqeboda. Caxurebu-
li dedamiwa mkvdrebs ZlivsRa audioda, sasaflaoebs veRar ineleb-
da, sisxls aRebinebda, sunTqva ekvroda, mzad iyo zecis badimi aengria
da sadRac Sors, Sors... Tu gnebavT sinaTlis iqiT gadaxvewiliyo,
oRond msoflio usiamovnebas, gaunelebel SfoTvas, adamianTa
xocva-Jletas ganSoreboda... ganSoreboda codvil qveyanas.
Sebolil sivrceebSi frinvelebsac suli ugubdebodaT. ra
vuyoT, Tu mxolod leSiT gamaZRari Wilyvavebi metiCrobdnen,
augs ybedobdnen. samagierod brZolis velze codvis kiTxva tri-
alebda: aCexil da welebgamofatrul mebrZolTa zedaxora, dasa-
xiCrebul moklulebiT amovsili Waobebi; xramSi da RreebSi ga-
daCexeli sazidrebi, avtomanqanebi, tyviiT dacxriluli Wabukebi,
Tavgapobil pirutyvebTan erTad erTimeoreSi azeliliyvnen; mind-
407
proza

vrebi modebuli iyo gafSekili da gaxrwnili mkvdrebiT, uyuradRe-


bod mitovebuli daWrilebiT; wyliT samse ormoebi, xom saSinlad
yarda naiarevi da Cirqgamxmari gvamebiT. xevSi Tavdayira gadavar-
dnili javSniani matareblebi, napirze gariyuli damxrCvali
meomrebi gamoberili muclebiT; pirqve gadmobrunebuli navsad-
gurebTan RuzaCamoyril da cxvirSeWyletil xomaldebis SiSini;
CaZirul gemebis alagas mezRvaurTa qudebis, bavSvTa saTamaSoebis,
damsxvreuli karWapebis, navebis, niCbebis tivtivi _ kacobriobis
Wkuazed Seryevis utyuari nimuSi iyo.
saxifaTo kunZulis mobinadreni _ tartarozi ingliselebi,
gamoCerCetebul da xekakuna nikoloz meores aqezebdnen, zogjer
kidevac aiZulebdnen, rom uricxvi laSqari mieyara evropis da
mcire aziis sangrebTan.
udedmamod darCenili, TvalebSeSupebuli balRebi, Sercxveni-
li gogonebi erTi qalaqidan meoreSi daZrwodnen da cremlmore-
ulni exeTqebodnen alagmul sicocxlis gadamwvar margilebs.
mduRare sisxlis niaRvrebSi lpeboda: miqelanjelos, dosto-
evskis, baironis, baraTaSvilis, puSkinis, hiugos samSoblo. saf-
rangeTis sataxto qalaqSi germanelebis yumbarebi wiokobdnen,
parizi RvelfSi da RadarSi ikrunCxeboda. omis qaraSoti saberve-
liviT uberavda, walekil xalxTa saunjes dauzogavad aniavebda.
dedamiwa kokispirul tanjvis sadRvebelSi CaegdoT, marTlac
gavarvarebul sakireSi iwoda axladfexadgmuli meoce saukune.
Tujisferi Rrublebi ise ekida, TiTqos zecas sarCuli gamos-
Croda.
welmowyvetili da gamoTayvanebuli mefeebi, abreSumis Sari-
SurSi Cafluli qarafSuta da ToqSo dedoflebi, ufliswulebs
baWiebiviT ufrTxildebodnen, sefe-qalebs da ZiZebs dReSi aTjer
utatanebdnen; TaRliTi da yoyoCi premier-ministrebi, fxukiani da
Cxakuna dezebiani mTavarsardlebi, ganier rukebs gamadidebeli
SuSebiT wayudebodnen, mtris strategiul gegmebs fuSavdnen, erT-
maneTs fexebSi briyvi CoCrebiviT exlarTebodnen, Tan gacxarebu-
li kamaTiT da yviriliT WiWinaze sivdebodnen...
gaiZvera elCebi da gaqnili despanebi erT Sexla-SemoxlaSi
da CoCqolSi iyvnen: Sikrikebs sinsilas uwyvetavdnen, xan sad
afrendnen, xan saiT; erTimeores laye kvercxiviT askdebodnen,
408
niko samadaSvili

TeTr xelTaTmanwamocmul xelebs iqnevdnen, muStebs magidaze utya-


punebdnen, metismeti sianCxliT sisxli TavSi uvardebodaT, ofli
wurwuriT CamosdiodaT. saidumlo mimowerebis, mliqvneli piro-
bebis, faratina qaRaldis fasad rom Rirda. saxeldaxelod SeTiTx-
nil azrebis kisris texva da korianteli idga, dageSil jaSuSebs
Tavis saCxerkedelao amindi dasdgomodaT: mtris zurgs ukan daexe-
tebodnen, mibobRavdnen. jaris ganlagebas zveravdnen, samxedro
bazebSi niRabamofarebuli miZvrebodnen; saeWvo restornebSi mim-
tanebad ewyobodnen, rom ybedi da baxibuxa generlebisTvis gangeb
yuri waeyruebinaT, Tumca bevr maTgans jildos sanacvlod saxrCo-
belas yulfze konwiali dahbedeboda.
tyveebs eklian mavTuliT Semovlebul banakebSi erekebodnen,
SiSdareulebs saxeze kacis nasaxi ZlivsRa emCneodaT. iyvnen iseTi
yalibis wunkliani bedovlaTebic, rom tyved Cavardnilebis wamoy-
vana ezarebodaT, iqve xvretamdnen, an cotas gaityuebdnen da sadRac
uwyalod spobdnen. im ubedurTa arc mudara, arc tirili, arc mux-
lebze xelebis Semoxveva maT guls ar uCvilebda, ar ulbobda. marT-
lac, rom omi lmobierebas aqrobs, aabragebs, amxecebs adamianebs.
Culian da cinglmouwmendav sulTanis TurqeTs amierkavkasi-
is dapyroba ganezraxa: Woroxis napiridan, arsianis qedidan, gaRma
araqsidan jaWvawyvetil nagaziviT iRrineboda da hamburgis bazarze
Sesyidul durbindiT aTvalierebda aWaris, mesxeTis, aleqsandre-
polis midamoebs.
odesRac saTaTreTSi gadaxvewil somxebs naxevrad veluri
askerebi anatoliis xriokebSi ulmoblad JuJavdnen, ankareli
nadirebi udanaSaulo xalxis sisxlSi amoTxvril xelebs, verc
erT STamomavlobas veRar daumalaven. xerTvisis neknebCamtvreul
cixis wyevlas xonTqaris Camomavalni gana odesme moineleben?
TurqeTSi gatacebul qarTvels poeti swerda:

ruxi meCeTi caze ayril Rrublebs icoxnis,


zogjer amTqnarebs yuraniviT tlanqi, tiali.
Sen ki CadriviT mogisxia mxrebze sicocxle,
mihyvebi burans da giyurebs mTa TrialeTi.

vici mokeTev, ucxoeTi gRrRnis da gawamebs,


gatacebuli nafuzvrebi, qedi, mindori,
daxedav yvavils, viT mZinare bavSvis wamwamebs,
Tavs datotvili ro adgia xnieri wnori.
409
proza

oSkis samreklos CuqurTmebSi budobs simRera,


eg iavnanac Tamar mefis saxis xalia,
Cafiqrebulxar gzidan-gzaze bedamRvreuli,
da qarTul hangebs Sens mkerdis qveS ufarTxaliaT.

ici, rom Sensken arsianis nakadulebi,


guldawyvetili balRebiviT icqirebian?..
xerTvisis ZirSi mtkvris talRebis akidoebi,
ratomRac Zmao, xan vaziviT icremlebian.

dro ras daxeTqavs swraf Woroxis zvirTebis yavars,


zed gadaxvewil qarTvelebis fiqrebi yria.
ra daaviwyebs Cemi eris didebis mayars,
vinc saqarTvelos derefani Camoangria.

xriok sivrceSi minareTi mZimeT axvelebs,


xedav, ubedurs Wleqi rogor Seunaxia?!.
mand rjulSecvlili daemxobi meCeTis xvrelTan,
mesxeTSi Seni qristiani deda marxia.

avstriis mxareze gaafTrebuli brZolebi swarmoebda, iq, sadac


xrikiani redlis Ralatma, kinaRam sulerTianad ar daRupa franc-
iosebis miwa-wyali, Cauxa prezidentebis da milionerebis wasisinebiT
mTeli dasavleTi caTambjen WiakokonaSi aTqvefiliyo, cecxlis
naperwklebis tkacatkuci da tkrciali CrdiloeTis yinulovan
okeanedan alJiris napirebamde swvdeboda.
Rveddawyvetili dedamiwa Wapans veRar eweoda da istoriis
aoxrebul gzebze gulsaklavad bRaoda. aoSvnil ubedurebas gapar-
paSebuli mtarvalebi daxarodnen, Zvirfas nadavls, dolarebs,
sterlingebs da ekaterine meoris suraTmityepebul aTTumnianebs
seifebSi inaxavdnen. daswyevlos gamCenma, raRac brma-yruoba bato-
nobda, giJebi marTavdnen qveynierebas. sibnelis baTqaSiT Semole-
sili samflobelo gegoneboda, sadac Smagebis gaugonari utifroba
da gonebamiuwdomeli borotebis kuntruSi mefobda.
ilajgawyvetili xalxi moiTxovda uTanasworobis ganadgure-
bas, zavs, mSvidobas, romanovebis, hogencollerebis, habsburgebis
dinastiis damxobas.
ruseTis mxne da medgari jariskacebi Tofebs uRerebdnen
orTavian arwivs, romlis yivils bans aZlevda daxavsebuli imperiis
kedlebis Wriali.
Cemma megobarma Tavisi TvaliT ixila: omis autaneli qarcecxli.
410
niko samadaSvili

gafiCxebul Wabukebze, kriWaSekrul da gangmirul vaJkacebze jiqi-


viT namqeris frTebgaSlili buqna; sasowarkveTili adamianebi
rogor miratratebdnen omis niaRvrebisgan walekil gzebze, danaR-
mul mindvrebze da ise iRupebodnen, rom maTi xorcis nafleTebic
aRarsad sCanda.
guldanakrulebuli xalxi borgavda... moTminebis fiala evse-
bodaT. xsnisken lamobdnen. wyalSi damxrCvali moxucebiT, WabukebiT,
balRebiT, mdinareebi Segubebuliyvnen, sruteebi pirqveamobrune-
bul kreiserebiT gatixruliyvnen; zRvebs Suaze gaglejili jebi-
rebi gadmoelaxaT da xmeleTze kbilebdakreWili mdevebiviT moiwev-
dnen.
Tebervlis revolucia Semodgomis dariviT daiwyo. is TiT-
qos TabaSiridan iyo amoqnili. daRlili da daqsaqsuli jari mor-
Rveuli frontidan Sin brundeboda vaznebdaclil patrontaSiT,
CamoSvebuli TmebiT, gabarjRuli wver-ulvaSiT, dacxavebuli fara-
jiT, CamodRlezili samxareebiT, bawaramokruli jRanebiT, da-
ZonZili tolaRebiT, zogs talaxSi amosvrili CanTebi da korpda-
karguli maTarebi aeTria. zogierTs Tavis Wriloba WuWyiani bandiT
Seexvia, zed gamonaJoni sisxli ro Sexmoboda.
sabargo matareblebis vagonebi, banebi, ase gasinjeT orTqma-
valic meomrebiT iyo gaWedili, amas zed erTvoda Cxubi, mujlu-
guni, aliaqoTi, lanZRva, muqara; zogs fexi ucdeboda da gaqanebul
matareblidan sasikvdilod enarcxeboda miwaze. iyo erTi Wyleta,
Tav-piris mtvreva da ayalmayali.
araqaTgamoleuli da Sefiqrianebuli memanqaneebi oflad iR-
vrebodnen, cxviris nestoebi, saxis naoWebi, yurebi WvartliT gamos-
tenodaT, Tavidan fexebamde murSi ise iyvnen amosvrilebi, rom
adamianis garegnobis nasaxi dahkargodaT; gegoneboda Sav tanisa-
mosze ZalaTi miekraT Tvalis kaklebi da odnav moTeTro kbi-
lebi. orTqmavlebi, roca uaxlovdebodnen saxifaTo mosaxvevebs
da dazianebul liandags, gansacdelSi Cavardnil mgzavrebiviT
kiodnen, aRmarTze mZime tvirTs veRar eweodnen, Cerdebodnen da
sacodavad qSinavdnen.
oriode gadarCenili sabadrago gemi ezideboda: daWrilebs,
xeibrebs, avadmyofebs, fexebmonCxvreulebs, WapanwyvetiT miarRvevda
zRvis aqoCril zvirTebs, xan gzadabneuli kameCiviT daiyroyinebda,
411
proza

xolme, Tvaluwvdenel talRebis udaburebaSi.


miutevebeli msoflio omi dasasruls uaxlovdeboda.
fexaTreuli germanelebi versalis sasaxlis win RrialiT
daaCoqes. gaugonarma xarkma xom tevtonebis modgmas weli Cas-
wyvita.
onavarma vilhelm meorem, Tavidan wvetiani gvirgvini moiZro
da ucxoeTis qandaras Seexizna.


didi davidarabis da Tavpirismtvrevis Semdeg, rogorc iyo
mgosani TbilisSi Camovida. binad Tavis megobar mxatvarTan mo-
ewyo. omis Wir-varams Tavisi daRi daemCnia poetis xasiaTze, ZilSi
malimal Sexteboda: `uSvele, codoa, codo!~ _ yviroda bedSavi
sizmrebiT datyvevebuli.
mxatvari eldanarev megobars mzrunvelobas ar aklebda, jans
ar zogavda, imis gatexil janmrTelobis aRdgenaze fiqrobda. poets
gamudmebiT awuxebda fexis Wriloba, etyoboda, gasaoxrebeli
yumbaris namsxvrevebi rbilSi CarCenoda.
_ ra ambavia CvenSi? _ xSirad ekiTxeboda mgosani daRonebul
mxatvars.
_ gaixede ra areulobaa! yvelafers natisusali asdis, ZaRli
patrons veRara scnobs, Cveni samSoblo suls Rafavs, saqarTve-
los dovlaTian fiWaSi krazanebma daibudes...
mxatvari viRac retian mevaxSes saxlis kedlebs uTeTrebda,
oTaxis Werze Taigulebs uxatavda, iataks odnav gamomwvar aguris-
frad Rebavda, radgan samuSaos Tavs veRar arTmevda, Sin gvian
brundeboda. mgosanic romeliRac kerZo stambaSi amkinZavad mowyo-
biliyo, is aRar uxvevda Rvinis sardafebSi, aRviraxsnil cxov-
rebisaTvis Tavi daekra.
poeti vaxSams amzadebda, roca daRlilma mxatvarma oTaxis
kari SemoaRo.
_ Tu waikiTxe farflaZis leqsebi? _ SeekiTxa mxatvari.
_ ara! _ upasuxa leqsismoyvarem.
_ aba, erTi gadaxede. _ mxatvarma yviTelydiani wigni miawoda
mgosans iseTi qceviT, TiTqos xelSi raRac sawamlavi eWira. poet-
ma waikiTxa ramdenime fuqsavati leqsi, sadac poeziis garda fafanaWam
striqonebze da mCate fiqrebze yvelaferi uSnod eyara. raRac myra-
412
niko samadaSvili

li suni asdioda daxavsebul riTmebs, kbilmocveTil saxeebs da


poeturis ujiaTo RreWas, kus nabijebs hgavdnen qilika, blagvi
pwkarebi.
_ am dagvalul naCxapnebs rom waikiTxav, ase ggonia rusTave-
lis samSobloSi ki ara, avstraliel velurebTan imyofebi. Rmer-
To! gvixseni am uwmindurebisagan, jvari aqaurobas! aseT bJit leqss,
Tu ginda cismare dRe Semoubare, SemouToxne, morwye, mainc gaxmeba,
_ wamoiZaxa aRSfoTebulma mgosanma.
_ eg xom Tavis moWraa! anglo-saqsebis rasas aqebs da mere
rogor usircxvilod!
_ am uniWo meleqses,rom hkiTxo,albaT gipasuxebs: me sruliad
axali mimdinareoba Semomaqvs literaturaSio.
_ ase emarTeba zogierT musikossac kakbebis kakanis magivrad
raRac yroyins gadmogvcems, nakadulis rakrakis sanacvloT wvimis
wumpes SegiSxapunebs saxeze, yurTa smenas gixSobs da sjera, rom
axal hangebs nergavs xelovnebaSi, nacarqaTama samefo vardi hgonia.
_ pirferoba umweo mwerlebis mogonilia.
_ imis magivrad, rom sawyal firosmans Semweoba miscen, daex-
maron, sacodavi avad yofila...
_ sada scaliaT regven ministrebs, aseT piruTvnel adamianebs
mixedon, isini banqos TamaSSi agiraveben amiersa da imiers, isini
xalxis sisxlSi koWaoben,yurs araferze ar ipartyuneben,_ miugo
mgosanma.
_ roca saxelmwifoSi aseT daqucmacebas da arev-darevas xedav,
uneblied guli gadmogicivdeba es oxeri, aba ra aris? _ TiTqos
TavisTvis warmosTqva mxatvarma da mZaRe mWadis natexi badiaSi
Caifxvna.
orma megobarma Zunwi vaxSami daamTavra. gareT Sxapuna wvimam
dauSva, axmaurdnen saxlis banebi, araxraxdnen Tunuqis milebi, enebi
gareT rom gadmoegdoT, TiTqos xaxaSi xeli CaeyoT da wvimis
umarilo wyals aRebinebdnen. Sextnen da Semoxtnen qvafenilebic,
kakuni astexes fanjrebmac...
mgosanma megobris TxovniT Tavisi rveuli gadaSala.

dardi kvamliviT medeba yelze,


irgvliv riyea, udabnos qvebi,
ise davdivar am qveyanaze,
TiTqos sakuTar cxedars mivyvebi.
413
proza

TiTqos qadagad davcemuliyve,


sakuTar bedis anTebul xatTan,
da alionze, mamlis yivilze
avgznebuliyav qarSi TandaTan.

sadRac kiafobs mTvaris bululi,


Suqi dameZebs, unda rom swuxdes,
TiTqos me viyve gamoqvabuli
da Cem qveS sisxlis mdinare hquxdes.

gareT wvima ialqnebian qars ebRlaZuneboda, poetis gulze


meore leqsi Svavdeboda:
suls roca levda, ukanasknelad
borot TvalebiT gaxeda velebs,
gaRmiT ukuRma egdo qveskneli
da Sig sisini gahqondaT gvelebs.

daumarxavi gvamiviT yarda,


xvliki sunavda xangamoSvebiT,
warmavalobis tial yoresTan
qari cekvavda TeTri qoSebiT.

Cabnelebul xsovnaSi raRac inTeboda da isev qreboda.


wvima Tavsxmas umatebda. kameCiviT galajul Rames abanavebda,
samurveliT xexavda. qari ki nagiJariviT darboda: xan telegrafis
mavTulebze ustvenda, xan quCebSi movardnil niaRvrebSi SiSvel fexebs
yofda da qaliviT kioda, xan karebebs awveboda, karebebi daRlil
adamianebiviT Zlivs rom sunTqavdnen; xan ficrul saxlebs aWraWuneb-
da, xan romeliRac Senobis sxvenze aiWreboda, aqeT-iqiT kramits
yrida, xan moglejil yavars gawuwul mgzavrebs uSenda.
mxatvari sdumda da Txeli TuTunis kvamli kedlis lursmanze
Camokidebul lamfis Suqs evleboda. poeti ganagrZobda:

sad, vin Cagixsnis aficrul sarkmels?


sad, vin ipovnis uZegli cxedars?
visac sicocxle sikvdilisaken
mihqonda, rogorc ugrZnobel mxedars.

da sul arafers ar dagidevda,


arc riJraJs, arc binds, arc SuaRames,
vinc ar icoda, vin iyo deda,
iqneb anderZad etyoda rames.
414
niko samadaSvili

_ `cacxvis xe~ waikiTxe, _ sTxova mxatvarma. poetma melniT


naweri gadamqrali rveuli Suqis qveS moimarjva:

yvavebs Seutev, miayri risxvas,


radgan mxolod Sen Segebralebi,
foTlebs damayri Semodgomis xans
da es iqneba Seni cremlebi.

Tu zamTris Rames, odesme wamlad


mTvare krialiT gamohyves qaoss,
uTxari: didxans nursad nu wava
da Sens totebis gars itrialos.

mouye: rogor mtkioda guli,


Zvlebs rogor mRrRnida mTeli qveyana,
rogora mZulda miwis guguni
da saukune briyvi, yayana.

mets nuRarafers nuRar uambob,


Torem mTvaris xmas ver gaigoneb,
is mwuxarea rogorc obloba,
is sicocxleSi erTxel RuRunebs.

cacxvi fers Sescda, ra ambavia?!


ityvis sofeli erT sisxam diliT,
`aq xe marxia poetis gvamiT
_ saxadSeyrili da moTenTili~.

faskunjis frTebi
amoioxra da Tan amoatana
mTeli sicocxle.

viwro quCis aRmarTis zeviT wamomdgar erTsarTulian saxl-


Si cxovrobda xanSesuli mwerali, kargze kargi adamiani. momswre
iyo auarebeli ambebis, vin icis ra ar gadaxdenoda, kalos garda
yvelaferi datrialebuliyo mis Tavze.
dabrecil quCebs, SeRmarTebze Camofenilebs xSirad Camohyve-
boda xolme Cveni moxuci, rom im redaqciaSi Seevlo, sadac imis
novelebi TmagaCeCil gamomcemels gadasworebuli, waSlili da,
415
proza

zogierTi, wlobiT waukiTxavi, Tavis magidis danjRreul ujraSi


eyara.
xom ginaxavT uJmuri kacis boRozi saxe: ybis Zvlebi gareT
rom gamosCria xaxvis furclis sifrifana tyavidan, meWeWi cxvirze
fiTriviT rom Setyupebia; jibliboTi daTxrili Tvalebi, TiTqos
ori jojo icqireba or xamxama sorodan; gaTxleSili tuCebi, Wia-
naWami kbilebi, RvarZliani Rimili; ai, vis xelSi Cavardniliyo
xanSesul mwerlis avla-dideba.
_ `Tqvens novelebs Cvens JurnalSi maSin davbeWdavT Tu Cems
Sesworebebs daeTanxmebiT!~ _ miaxlida gamomcemeli ridebiT misul
mwerals Sesvlis umalve.
_ `Tu Tqven Tqveneburad gadaakeTebT, is xom Cemi Txzuleba
aRar iqneba!.. gana ar sjobian... Tqveni saxeliT dabeWdoT...~
_ `me redaqtori da gamomcemeli gaxlavarT, uwinares yovlisa,
Tqvens miuRebel gamoTqmebze me vageb pasuxs. ra Zala madgia, Tqveni
nawerebis gamoqveynebiT arsebobis saxsari gaviwyvito da Tagvis
xvreli sanatreli gamixdes! iqneb, es ubedureba gindaT damakis-
roT?~
_ `xalxs SevekiTxoT, xalxi ityvis dasawunia Tu ara!~
_ `xalxi _ brboa, brbos ki ar vekiTxebiT, zeviT unda moewo-
noT, zeviT-meTqi, xom gesmiT, ujiaTo adamiano~, _ zvavdeboda li-
teraturuli mruSi.
_ `ise rom, Cemi novelebis gamoqveynebisTanave warRvnas mo-
eliT, ara?~
_ `Tqven es gwadiaT!~
_ `ras brZanebT, RmerTma damifaros, me rom gavxde sababi
Tqveni ubedurebis~, _ damSvidebis kiloTi mimarTavda xolme
mxcovani mwerali rioS da gaqsuebul maspinZels.
_ `niaRvarze uaresia, roca Tqven swerT: raRaca mqonda gulis
naWuWSi Semonaxuli yaWis bandiviT!.. ra aris es `raRaca?~ Tu ara
siZulvili Cveni Zalauflebis mimarT~, _ ifxriweboda buxris
aliviT aswrafebuli xoroSaki.
_ `rogor kadrulobT ciliswamebas!~ _ kankalebda moxuci.
_ `moiTmineT, moiTmineT! aviRoT kidev, Tqveni sityvebi: deda-
miwaze netavi risTvis Semovexete!? aba rasa hgavs? sad apirebdiT
mainc Setrialebas? sxva rom Cems adgilze ijdes, damerwmuneT,
erTi rigianaT gamoglanZRavdaT e, mag enas Sig ZirSi amogaZrob-
416
niko samadaSvili

daT da ise gagistumrebdaT aqedan~, _ cecxlSeSinebuli bilwi ga-


momcemeli dos uberavda...
_ `bodiSi, Tqveni WirimeT!~ _ amasRa etyoda gankicxuli mwe-
rali brazmoreul da wyalwaRebul baziers. gulCaTuTquli brun-
deboda Sinisken zezeurad Camomxmari saTno moxuci, mudam da mudam
miusafari, mudam da mudam gawbilebuli. mihyveboda aRmarTebs buru-
siviT viT matiane. sad miiwevda moxuci kacis bedis yevari? kvimati
sicocxle raT ususxavda sandomian da sayvarel saxes? raT mo-
ujaxuna yvelam karebi? raT uswrafebdnen gauxarel dReebs? raT
aiTvaliswunes? nuTu imitom, rom is swerda kaeSniTmocul eskizebs?
is xom sakuTari Zvlebis CinCxvars ukeTebda Tavis Semoqmedebis
cecxls; is xom Tavisi gulis saqajavSi swuravda kamkama cremlebs,
gvirilebiviT rom yvaodnen mis cxovelmyofel novelebSi; is xom
Tavis uebro nawerebs fexqveS aravis uSlida.
raT gadaqceuliyo udabnos silad imis gankicxuli sicocxle?
ratom ar mosCanda arsaidan mivardnili oazisi? erTaderTi sagu-
bari mainc!?
TiTqmis yvela kviraZalze Cemi megobari moxuc mwerals miaki-
Txavda, erTmaneTi ise uyvardaT, TvalSi rom Cavardnodnen, TiTs
ar amoisvamdnen. mgosani xSirad uyveboda omSi gatarebul wlebis
Tavgadasavals.
xan aseT saubridan xelovnebis saWirboroto sakiTxebs exebod-
nen, xan sakuTar nawerebs gadafurclavdnen, moxuc mwerals, ra-
tomRac, uyvarda es leqsi:

SenTan yovelTvis im dros movdivar,


roca bindebSi xalxi ileva,
Cemi cxovreba Seni dardia,
Sen ki xar Cemi ganwyobileba.

roca Sen aRmarTs Sevyvebi xolme,


xma mesmis: rekav idumal zarebs,
am dros qveyana TiTqos xomlia,
da yvelaferi pirqve zanzarebs.

Sen rom mrevli gyavs ise amodis,


rogorc Serisxul mlocvelTa xrova,
iwyoba Wmunva morTxmul mogvebis,
da Soriaxlo avdrebis glova.
417
proza

Seni xe gareT gznebiT saubrobs,


gzneba, romelic Cvenc gagvaxunebs,
xe rom SensaviT yvelas gaurbis,
da xan mgzavriviT rom giraxunebs.

aq aris raRac mwveli siame,


guls rom Castiri da imalebi,
Seni sakani TeTri Ramea,
an daRupuli kacis Tvalebi.

xan WroRa Tvalebs ucbad ikrolav,


TiTqos kvnesixar: miSvele dedav!..
TiTebs isresav, sxeulSi xrColav,
o, eg samiwe xelebis fSvneta.

am dros Sens saxes ras dainaxav,


Zmao, gamCenma ar daganaxos,
ise Smagia maSin eg saxe,
rom SeiZleba kaci dalaxvros.

agekviate, neta ra Wirad?


Sen ras agwerda rembrandtis funji.
am dros xelebSi gveli giWiravs,
da Tvalebidan mosCans faskunji.

fanjridan TiTqos viRac gaxelebs,


nuTu ar eyo, rac ro gawvala?
stuqsav dReebs da swyevli im xelebs,
samSoblos gzebi vinc mogaswavla.

bedma samxaric ki Cagimwara,


da SegaCvia SfoTva siciliT,
ra vuyoT mere, viRa ar wava,
miwisken mainc mefobs sikvdili.

jandabas, egre ixetiale


xan gaiRviZe mudam gniasiT,
xedav zvarako, Sen da sicocxle
am dedamiwas rogor SeaSriT!

ityvian: Cumad vidodi xalxSi,


zogjer xalxisgan salamic swyinda,
roca sul martod rCeboda saxlSi,
raRac ferSemkrTal sigiJes qmnida.
418
niko samadaSvili

ramdeni briyvi avs dagabralebs:


`vicnobT im yaryums, mgoni munjia~,
sad, vin, SeigrZnobs im kacis Tvalebs,
kaci romelic xan faskunjia.

noembris qarSeyrili Rame ymuoda da Cabnelebuli sivrceebi


ufrialebda. moxuc Semoqmeds tkbilad eZina, roca xelisuflebis
saidumlo agentebi miuxtnen, karebi daukakunes erTxel, orjer,
samjer... mwerali dafeTebuli wamovarda, TiTqos igrZno, rom
raRac ubedureba daatyda.
karis gaReba iyo da avazakebiviT Secvivdnen moxucis binaSi.
xorkliani xelebiT yvelaferi gadauqoTes, ojaxis nivTebi miyar-
moyares, yurTbaliSic gadmoabrunes, ar dautoves gauCxrikavi
saTuTune qisac ki...
retdasxmuli da sagonebelSi Cavardnili moxuci sacvlebis
amara idga, ZagZagebda, SeSinebul bavSviviT uyurebda Tavis angre-
ul keras.
_ bebrucunav! xom xedav dapatimrebis orders? dauyovnebliv
tanT Caicvi, Sehkari Seni logini, uflebas gaZlevT erTi xeli
TeTreuli iqonio. aba, swrafad moemzade! _ ubrZana ucxvirpiro
mtarvalma Tavbrudaxveul moxucs.
_ oriode wignis wamoRebis nebarTvas xom momcemT? _ Seeved-
ra mwerali.
_ wignebi ara exla Wianuri ar gnebavT kidev? _ SeRrina nadirma,
da bayvebSi moxucis nawerebiT gatenili tomara amoido, rom piri
kanafiT moekra. gaxelebulma avazakebma saxlis kari daluqes da
jangatexili moxuci ukan xelebgabawruli waiyvanes iq, sadac Rrjo-
lebgadmoyrili alqajebi sisxliT gaTxvril sakanSi Seborkil
tusaRs elodebodnen.
xelebdamiwebulma sikvdilma Camoirbina.
raze mosrises, risTvis mofSvnites is adamiani, romlis STama-
gonebel fiqrebSi aTonis zaris Camorekili hangebi budobdnen da
sakmevel Sepyrobili kelaptrebi kiafobdnen. nuTu, am beberi kacis
butbutis SeeSindaT? erTi fexi samareSi ro edga. da meore fexiT
miwaze Zlivs famfalebda, is xom satevars aravis ar uRerebda, is
oboli balRiviT misCereboda Tavisi cxovrebis siduxWiris saf-
lobebs.
martoxela da gulCaxveul xelovans, saidanRac wamoewia
419
proza

wyeuli faskunji da aTreuli gvelis kudiT gamounaskva ukanaskneli


dReebis simSvide; Tavisi msxvili klanWebiT gaitaca, sadRac tial
sasaklaoze, rom sacodavi moxucisTvis gamokverili niskartiT
amoekortna daWyetili Tvalebi, amoeCiCqna CaTuTquli gulRviZli.
bnel da nestian sakanSi gamomwyvdeuli moxuci, viwro sarkme-
lidan SemoWril Suqis dolbandebs misCereboda, xan erTbaSad
wamoiyvirebda:
`miSveleT! qariSxalma qveynierebas zeca gadaaglija!..~ _ sab-
ralo mwerali Wkuaze Seryeuliyo.
gulamomjdari mgosani sapyrobiles pirquS kedelTan atuzu-
liyo, saidanac moismoda cxraklitulSi Serekil, gamomwyvdeul
adamianTa ganmgmiravi zuzuni, sivalale, TiTqos avi grZneulis
aCrdili dilegidan yefda.
dasaqcevi satusaRo ki rkinis artaSnebiT SemoWedili gaSeSe-
buli da ganabuli idga, rogorc xelyofis da Zalmomreobis yve-
laze didi uwmindureba.
zRvaSi gadagdebuli kenWiviT daikarga qarTuli sityvis dauS-
reteli madani.
vin icis, qarTveli eris bneleTis mociqulebma sad Cafles
daCenCxili, xorcebdalurjebuli, daCxvletili da dajijgnili
moxucis neSTi? albaT, madlierma miwam dauxuWa cremlmoreuli
Tvalebi da maxinj samareSi Caufina Tavisive konkis nafleTebi...
iqneb, moxucis mduRareba sTxovda Sebralebas WaWis arayiT gamsk-
dar mtarvalebs?.. ara, is aravin ar Seivrdoma.
didi xnis Semdeg, roca mgosans ilaji gadauwyda moxucis Zeb-
niT, roca guli dardiT amouskda... yuri mohkra: mivardnil sa-
mikitnoSi, xrakiani sasmelebiT gamomtyvral cinglian jalaTs
wamoeyrantalebina:
`ianvris Rames xelebgakavebuli suleli moxuci cixidan gamo-
viyvaneT, qalaqgareT gavaTrieT, gaTxril ormosTan ZlivZlivo-
biT davaCoqeT, sanam ar wavutialeT rodi gaCerda. mere, zurgSi
da kefaSi davuSineT tyvia, roca suli gavafrTxobineT da fexebi
lazaTianad gaWima, saflavSi gadavuZaxeT, Tofis kondaxebiT miva-
yareT miwa da Tovli, erTi mozrdili kldis natexic gadavuSviT,
rom is sulZaRli iqidan aRar amomZvraliyo!..~ Turme orfexa
pirutyvi, moxucis daxvretis ambavs, damswreebs RreWiT uyveboda.
mgosani megobris sacodaobiT veRar isvenebda, aRar icoda ra
420
niko samadaSvili

wyals miscemoda. ramdenjer martos ufiqria:


`vai, Tu zamTris susxian RameSi, TovlSi amogunglul moxucs,
WirisufaliviT misdevda tanmaRali korianteli; roca moxucis
nelTbili gvami Rrant xaroSi Tavdayira gadaagdes, vin icis,
SuaRamem rogor Semoxvia xelebi, rogor daeWida, rom riJraJeb-
Si mainc mieCqmala nawamebi cxedari. is xom verc daRlilma namqerma
wamoikida, Seryeuli mkvdari yvelas xelidan usxlteboda. is Sewyna-
rebasac aRar Txoulobda.
SuaRamem rom veRaraferi gaawyo, erTi daimuxlisTava, TavSi
waiSina da sazareli moTqmiT gadaikarga kacTmZulvarebis samya-
rodan.
gulamoskvnilma namqermac zurgSeqceul jalaTebs qoqola
miayara da qviTini waskda...
ase fiqrobda Cemi mgosani, magram amas rodi ufiqrdebodnen
Cemi eris gareuli yaCaRebi, isini Tavs qvaze uCeCqvavdnen yvela im
alalmarTal adamians, vinc Tavisi sworupovari simReriT qarTve-
li xalxis guls atyvevebda. eh, es oxeri, ramden mironcxebul da
umwikvlo mgzavrs, ise gaumwarda dabriyvebuli sicocxle, rom
xel-fexi iSvira da CaexeTqa didi mdinaris mZvinvare talRebs.
im xanad poeti mwerda:

Seni ar vici, me daviTenTe,


gulmkerdSi cecxlis buRi mereva,
nuTu odesme ar gaTendeba,
nuTu ar mova bedniereba.

daRupul moxucs igonebda:

is marto iyo, vidoda kentad,


is aRaravis daaTendeba,
imas Wkuaze Seryeva qveynad
miaCnda raRac bednierebad!..

Rrublis naZovi qedi uyvarda,


da kavkasiis WaRara Tmebi,
guli tiriliT amouvarda,
roca miwaSi Cafles niCbebiT.
421
proza

Tumca, jvarcmuli moxuci niCbebiT ki ara, gaTaxsirebulebma


mZoriviT Cafles... imas samarec rodi dauTmes, is Tavis Zvlebis
akldamaSi ganisvenebda. imis gaxurebul Zvlebs miwac veRar aneleb-
da. ras erCodnen ubedur moxucs!?
ra iqneboda cotaxans kidev ecocxla im adamians, vinc Tavis
abuCad agdebul cxovrebas TiTonve daaTenda, Tavisive naTeli
SemoqmedebiT.
ra iqneboda, rom ar moespoT, ar CaeqolaT is adamiani, visac
Rrublis naZovi mTebi uyvarda da _ SuaRamisas daburul baRebi-
dan verxvebis stvena...
422
niko samadaSvili

sinaTlis mimoqceva
(daumTavrebeli romani)

da TandaTanobiT gulCaTxrobili, sakuTar sulis mgznebare


idumalebaSi miiwevda... ra Znelia upatronoT yofna am qveyanazed,
roca aRar gyavs gulSematkivari, aRar gagaCnia megobari, rom
ZeZvmodebul gzebidan dagabrunos da sakuTar Tavs, yelzed Camoki-
debuli momakvdaviviT, exvewebi sicocxlis odnav gadarCenazed;
miuxedavaT uamravi Seuracxyofis droTa trialis merec, msunagi
ZaRliviT asdevnebixar da veRarafriT veRar scildebi.
Rarebis xeobaSi, mkaTaTvis dReebi cxvris farasaviT Sefeniliyo.
saZne urmebi rigirigzed miiwevda soflis WalaSi, sadac glexobas
aswlovani muxebis Sori axlo kaloebi gaemarTaT, wnoris xeebi
sagangebod Semovlebodnen mTel aremares. qali da kaci Wirnaxulis
mosavals futkariviT dafaTfaTebda; yvelas undoda zamTris sarCo
gamouleveli hqonoda.
zogi glexobis kaloebzed Savfxas da doli puris zvinebi Tri-
aleTis qedebiviT idga. suqan Znebs ufliTavdnen uloebs, Slidnen
kaloSi da bedkurTxeulni Cvili xborebiviT kuntruSobdnen.
xelmokle ojaxebs lewva daemTavrebinaT, marcvali saRamos
niavzed aeniavebinaT da samiode kodi xorbali fardagis tomrebSi
CaeyaraT.
sarwyav miwebs zogierTisaTvis mosavali uxvaT moezRvavebina,
beRlebs uvsebda da axarebda. urwyavi yanebis patronebs RvTis
risxva datexodaT, momcdar TavTavebs uxalisod incvrevdnen, bune-
bis risxvas gvalviT amoeSro abibinebuli yanebis xvavi da baraqa.
amaod daZrwoden fexSiSveli qalebi karidan-karzed da wmin-
da Tedores papanaqebis daSoSminebas evedreboden. wyliT savse
kokebiT da tolCebiT amaod swuwavda sofeli, am aRTqmulTa kar-
navals da, Tan ukiJinebdnen: `aha, isminos Tedorem;~ amaod mar-
Tavdnen galobiT xmaCaxrenwili qalebi qeifs da Rreobas Tedores
sapativcemod.
abezari gvalva ki Tavisas aWenebda, fxa auyrel jejilebs nerwyvs
uSrobda, ayviTlebda. glexkacobas guls unakrulebda, dardi da
varami tiRa saxeebzed kibosaviT eWidebodaT.
423
proza

qiSmerasac Tavisi dRiurnaxevari miwa mesamedaT hqonda gaba-


rebuli kaklaanT biWebzed, sadac qerWreli hqondaT daTesili.
qiSmera kalos ar Sordeboda, rom mosavlis ganawilebis dros
ar moetyuebinaT. qiSmeras debi, xom asasebiviT adgnen mkas da ase
gaSinjeT, CifCifiT Znebic ki daiTvales. es ambavi kargad icodnen
moijaradre kaklaSvilebma, Tu ginda erTi muWa marcvali mieT-
visebinaT, maSin xom mTeli weliwadi bebrebis qoqSi da wyevla-
krulvaSi unda yofiliyvnen.
bavSvebi kevrze jdomiT, xtunaobiT da lazRandarobiT daqancu-
liyvnen, zogs Znis ZirSi, zogs arnadebiT mixvetil bzeSi misZineboda;
zogi Rnaoda da vaxSams Txoulobda; zogi dedis kalTas aRar
Sordeboda, dasdevda, ebRauWeboda da Tvalebi ebliteboda. mozrdi-
lebi ki Ramis mexreobas Cemulobdnen da xar-kameCs ialaRzed ereke-
bodnen.
merue leqso, romelsac metsaxelad yiyliyos eZaxdnen, mxarzed
bar gadebuli, cal xelSi Canax amoCrili, kalodan-kalozed dadi-
oda da Tavis gasamrjelos Txoulobda.
_ erT Canaxzed meti puri ar gergeba, _ eanCxleboda qiSmera
mRimare leqsos, _ Sen ar iyavi mTeli kvira yana mourwyavi damito-
ve? kinaRam gadamixma.
_ moica dedakaco, ra gawiokebs, Cemi wilidan mivcem, arc axla
maisveneb, _ amSvidebda kaklaanT zaqro.
leqsom kargad icoda qiSmeras xasiaTi da kud amoZuebuli
itiSeboda.
_ ra sulZaRli beberia, _ leqso am sityvebiTRa ioxebda guls.
onise Rvdeli, ikribokro aivanzed majlajunasaviT gadmomdga-
ri, Ramis burusSi, WroRa TvalebiT kargad arCevda kaloebidan
momaval WirnaxuliT datvirTul urmebs da, gangeb Seexmaureboda
xolme glexebs, rom `dramis~ gadaxda ar daegvianebinaT.
_ yoCaR, yoCaR petre.
_ ai, baraqala mixa, xedav, yevari xar-kameCi dazurgul urems
Zlivs eweva...
_ RmerTma dRegrZelobaSi mogaxmaros sandro...
glexobac urmis kofodan, onises xotbas cali ybiT pasuxobda:
_ `madlobT mamao, agaSenos RmerTma...~
onises Cafskvnili fofodia mariami, qmars misalmebebSi exma-
424
niko samadaSvili

reboda da metismeti xiTxiTiT Cixti eRriceboda, kavebi ukan ekide-


boda, Tvalebi ebJuteboda, Rababi ebereboda, qarvis krialosani
iatakzed uvardeboda da, bolos rogorc iyo, erTi viSiT da txlo-
SiniT suls ibrunebda.
onise ki saalersod utevda:
_ ra mogivida dedakaco!
_ ih qa, ra makvilaki sityvebi ici!.. yevari xar-kameCi veRar
ewevao.
da, kidev ase xarxariT CabJirdeboda xolme mariami. mere saxed-
risken miixedavda da pataraxan dawynardeboda, gadaiwerda pir-
jvars.
_ iS, RmerTo Sen miSvele, _ am sityvebs ise ityoda, TiTqos
raRac ubedureba dastexiao. Tengos naxevar kodi xorbali wis-
qvilSi dasafqvavaT Caetana. soflis dReoba modioda da ojaxs axali
puri sWirdeboda, SeiZleba _ rogorc qiSmeram icoda _ vinme Se-
moxetebuliyo.
qarTuli Carxis wisqvili sasiamovnod xmaurobda mkaTaTvis
saamur RameSi. xmirebidan marcvali winasworobiT Camodioda da
axlad dakodili qvebi cibrutiviT bzrialebdnen, xmaurobdnen da
klavis sisxoT isrodnen moTeTro fqvils Ria ambarSi.
sul samiode mesafqvave iyo, radgan rigSi idgnen da Tengos
safqvavi gaTenebamde ar Camovidoda, Zirs wayriliyvnen, nabdis
qudebi yurTbaliSiviT daedoT kunZebzed da gulianad CasZine-
bodaT.
moxuc mewisqvile isakas, Tengos safqvavidan mindi aeRo da,
WraqiT, xan anTebuli kvariT mal-mal rus aTvalierebda, xan qvas
daswevda, rom xorbali ar daRerRiliyo da qiSmerasTan pir-
naTeli gamosuliyo, xan wamowveboda Tavis WuWyian Wilobzed da
Tengos Seexmaureboda xolme.
yuri ugde, Se genacva, safqvavi ucfad ar Camovides, Tore es
oxeri qvebi gaverandeba. Tengoc aimedebda da aseTYkantikunt mu-
saifSi welgatexili isaka Tvalebs atyuebda da iluleboda.
Tengo siyrmis asakSi Sesuliyo. xuWuWa Tma, maRali Subli da
Jangisferi saxe Savgvreman Tvalebs lamazad exameboda; TiTqos
gangebis saxelosnoSi gamoeZerwaT misi koxta, ifnis totiviT swore
da rainduli tani.
Rame gaCaxCaxebuliyo da, naTel ocnebas nisliviT maRla ezi-
425
proza

deboda usazRvroebis diadi TaRi. xan erTi varskvlavi moswydeboda


dasavleTis cis kidurebs da samxreTis kabadonebSi inTqmeboda,
xan maxlobeli varskvlavi ise daeSveboda xolme dedamiwisaken,
TiTqos es-es aris unda Camovardeso, magram! ZafiviT grZels da
ganaTebul kuds ucfad moiqnevda da hqreboda Soreul sivrceebis
kriWaSekrul udaburebaSi.
xan wisqvilis zeviT atexili tye gegonebodaT, dgomiT daiRa-
lao, wamoberil niavzed Ronivrad iSmuSneboda, xSiri totebis
Sriali xeebidan-xeebzed gadahqonda, kenweroebs mdoreT iqnevda
da kidev didxnobamde Cumdeboda.
mZinare sofeli dacemuli mTvaris Suqzed carcis da yavris
banebiT mimaval mgzavrs Tavis arsebobaSi arwmunebda.
Tengo wisqvilis karebTan dadga da gadaikarga fiqrebidan
_ fiqrebSi, rogorc gzatkecilebSi mqrolavi etli, mis garSemo
borblebzed wylis Cxriali da wisqvilis guguni Seswyda.
raRac saocrad iyo garindebuli.
siymawvilis ocnebam icis dauRalavi xetiali. da Tengoc dawowi-
alobda sizmreb moreul fiqrebis qveyanaSi.
Tengos tvini da guli raRasac daeZebda usazRvroebis tial
udabnoSi.
zafxulis gzamokle Rame gayuCebul midamoebs eTxoveboda da
riJraJebi saidanRac ustvendnen. ruspirzed verxvebis, cacxvebis da
Wandrebis Crdilebi binddebodnen.
aremare kiskisebda.
Tengo ki, isev sasoebiT misCereboda sxivSeyril mTebs da
usazRvroebas, mis gafiTrebul saxes anTebuli CiraRdnebiviT eWira
didroni Tvalebi, Tvalebi demoniviT ro zveravdnen Semoqmedebis
jany mofarebul sabadoebs.
ganTiadi modioda, susxiT, sioTi da Ciorebis Jivil-xiviliT.
wisqvils SuaRamis xmauri dahkargoda, magram mainc eSxianad
gugunebda, Sxrialebda da safqvavis Camosvlas sarekela ityobine-
boda.
dilis ciskari soflis Tavzed kiafobda da raRacazed Cumad
icinoda, iqneb imitom icinoda, ro wanwkara Citi wylis pirzed
dagogmanebda, da bolos cancariT gaTenebas Sexaroda.
vin icis...
426
niko samadaSvili

aRTqma...
enkenisTvis grili saRamo idga.
Rarebis warmtaci xeoba nakadulebs eCurCuleboda da daSvebul
daisebSi nel-nela inabeboda.
saxlis WiSkarTan qiSmeras da mis debs ivdiTis namziTevi Zveli
fardagi daegoT, muxlmoyrilebi damjdariyvnen, orjamian SeWamad-
Si Wadpura CaefSxvnaT da siamovnebiT Seeqceodnen. xvalis samuSao
gaenawilebinaT. salaparako rom aRaraferi hqondaT, Woraoba
wamoewyoT, xan erTmaneTs ebuzRunebodnen, xan bostnis gaumargvle-
lobas erTimeores abralebdnen da daTvebiviT dudRunebdnen da...
bolos, rogorc yovelTvis, Tengos mixedavdnen xolme da samiveni
kruxebiviT imzireboden. am saRamosac xangrZlivi bWoba dasWirdaT,
imis dasamtkiceblad, rom Tengosagan veraferi Svili ver gamova.
_ sauRle xarsa saskoravSi Seetyobao. e, mag biWisagan nahtavli
da Wkviani kaci ro ar dadgeba, ver amCnevT, _ wiwmatobda igruxti
da Tan kerZSi gaTiTxnul TiTebs kabis boloTi iwmendavda da,
kmayofili Tavisi gesliT, cxviridan wamosul cinglebs nestoebSi
isrutavda.
_ maS ara da, diakvnaTac ki ver ivargebs, aba ra unda iyves
magis dayenebuli wirva, sul uqnarobaSi sZvreba suli, _ burtyu-
nebda ivdiTi. am ybadaRebul musaifSi iyvnen, rom qiSmeram Tengos
Sesaxeb, metad sagulisxmo ambavi wamoafrqvia.
_ eg ki ara qalo da, iciT?!. ra?!. Tqven ver atyobT?`` yvelani
ro davwvebiT xolme, i biWi daiWers qaRaldsa da yarandaSsa, mijdeba
skivrTan da Wraqis Suqzed, Cumada bodavs, xan Tavs Caqindravs da
raRasaca swers, xan gaSterdeba da viRasac elaparakeba...
_ qa, qa, ras ambob?!! _ veRar moiTmines gafacicebiT Semyure
debma.
_ ras vambob ki ara, _ ganagrZo qiSmeram _ e mand ar gagiJdes,
Tore ise TavSi qva uxlia. ase ar mouvida sawyal qabatos, Svili
ro Wkuazed SeeSala da kinaRam mTeli ojaxi amoJlita; mZinareebs
Rame waldiT dareoda... ris vai-vaglaxiT gadarCeniliyvnen.
qiSmeras moulodnelma naambobma bebrebs safeTqlis cema
Seuwyvita da mwared Seafiqriana. cota xan siCume Camovarda. igrux-
ti mxdali moxuci iyo da, amitom odnavma ZagZagma aitana, TiTqos
moelanda is sisxliani Rame, roca Tengos gamoisobiT Tavmokve-
Tilebi eyrebodnen taxtebzed.
427
proza

qiSmeras sinanulis eldam dauara. darwmunda, rom qabatos


ubedureba ar unda exsenebina, radgan kargad icoda igruxtis da
ivdiTis agebuleba, sikvdilis xseneba maT kankalsa da SiSis Jruan-
tels hgvrida. qiSmera ufro magari nebisyofis qali iyo da Seatyo
Tu ara Tavis debs mousvenroba da Zrwola, gulis mosakeTeblad
esRa daayola:
_ moicaT qa, ra Tqveni RmerTis gawyromaa, ra SiSiT kriWa
SegekraT. me ra, is ki ara vTqvi, ro Cveni Tengoc giJia! rogor-
Rac bodavs da yuri vugdoT-meTqi.
_ iS, egRa gvaklda Cve ubedurebs, _ Zlivs amoasavsava ivdiTma.
Rame kargad Camowva. bebrebs Zili moeriaT. TaxCidan qveSagebis
gadmowyobas da gaSlas mihyvnen.
samiveni gatrunuliyvnen. etyoboda amay qiSmeras CaZmarebuli
debi daetuqsa, radgan ivdiTi da igruxti TavisTvis raRasac ga-
urkvevlaT CifCifebdnen da cdilobdnen qiSmerasaken zurgSeqce-
ulebi yofiliyvnen.
qiSmera aseT davidarabebs miCveuli iyo da baliSzed Tavis
dadebisTanave mieZina, ivdiTi buranSi Sesuliyo.
igruxtis ki, Zili gafrTxoboda, wafarebul sabnidan patara
WuWrutana daeyolebina da karebs Seyurebda, moeloda Tengos
Semosvlas, SiSi da cnobismoyvareoba ar asvenebda, Tengos sigiJes
undoda rogorme Seswreboda, qiSmeras naambobis sakuTari Tva-
lebiT naxvis wyurvili awvalebda.
xumroba xom ar iyo.
_ moxda da dagveria culiT... yelebi gamogvWra, an kombliT
Tavebi gagvixeTqa, _ giJs xom ucbad wamouvlis, _ SeiZleba vinmem
jado gaukeTa da ZalaTi gvigiJeben...
_ oi, Cveni codo edoT im ardasarCenebs...
_ imaTi gasagisi amowydes da amoibugos vinc Cven avi TvaliT
Segvxeda... RmerToo! Sen Seibrale qvrivbeCavni... lomisis xato
aRTqmas gaZlev, ro fexSiSveli giaxlebi, oRond am ubedurebas
gadagvarCine. _ ase fiqrobda igruxti, ase exuTeboda suli da
saxad SeyriliviT ikrunCxeboda sacodavi beberi.
Tengo igvianebda.
umTvaro Rame qvesknelis kedlebiviT Semovleboda nestian xe-
obas. sibnele da siCume erTimeores ejibrebodnen gzaTSeRamebul
mgzavris SeSinebaSi. ZaRlebis yefa uban-uban xangamoSvebiT ismoda.
kaklis totebiT daburul orRobeSi faCi-fuCi atyda. albad
428
niko samadaSvili

Camocvenil gamxmar da naqarevi foTlebis gamo... foTlebis Cur-


Culs adamianis fexis xma Seeria. landi modioda mZime nabijebiT,
mZime tortmaniT... sadRac maxlobel Wandrebidan Wotis kivili are-
mares iklebda, am satialo frinvelis Zaxilzed, daburul xeebi-
dan sqeli sibnele simZimidan miwazed ise iyreboda, gegonebodaT
alqajebs zedaxora gaumarTavTo.
landi ugunebod miuaxlovda qiSmeras ezos, saxe ar uCanda,
magram sxeulis moZraobazed Seatyobdi, rom es kaci boboqar
fiqrebis zRvaosnobidan brundeboda... buRriam Tengo icno, neta
genaxaT, rogor ulokavda xelebs, muxlebzed rogor exuteboda
sevdiT gadamtknarebul megobars. keTili nagazis alersi adami-
anebsac ki SeSurdebodaT.
Tengom xavsmokidebul da beber lodzed moisvena, TiTqos,
amiT undoda naRvliani guli da sveli sicocxle SuaRamis wyvdi-
adiT gaeSro.
didxans, didxans ijda da, roca sasoebaSi yofniT Zvlebi mu-
guzlebiviT gauxurda, binas miaSura, SeaRo oTaxis karebi. gadaxeda
Tavis sulTamxuTavebs da ro daigula moxucebi ZilSi gaparuliy-
vnen, skivris TavTan mijda da, raRac rveuli gadafurcla.
Wraqi buxris Tavzed idga da sacodavaT bJutavda.
igruxti sunTqvaSekruli zRarbiviT mokuntuliyo da Tengos
qurdiviT uTvalTvalebda.
Tengo raRasac swerda, swerda aRgznebuli, ZarRveb daZagru-
li, xan Tvalebs Weris kuTxes miapyrobda da ase xangrZlivad iyo
gaSterebuli...
amJamad, Tengo ar bodavda, magram qiSmeras sityvebi askilis
guliviT tanzed eyara SemkrTal igruxtis da samaradJamod rwmun-
deboda Tengos SeSlilobaSi.
karSi buRria Ramurebs eanCxleboda. WraqSi navTi iwriteboda
da momakvdavi Suqis farfats ukanasknelad SerCnen koRoebi da
qinqlebi da ukanasknel wres akeTebdnen sinaTlis garSemo. ablabu-
debs, kirwyaliT Selesil kedlebs, Weris koWebs da naxevrad afic-
rul fanjris CarCoebs Wvartli mohkidebodaT da oTaxSi damwvari
patruqis usiamovno suni damdgariyo...

...aferi da muclebi gadmouvardebodaT, perangis amarebi, naxev-


rad titlikanebi, ezoSi darbodnen, dacunculebdnen da onavrobd-
nen. xan yasidaT aimzirebodnen, ibutebodnen mSoblebis Semotevazed,
429
proza

bolos svindisobdnen da dedebs subuq saqmeSi exmarebodnen. malxazi


ymawvilebi ki, mokrefil venaxebs samcvrevlad ereodnen da zogjer
gamxmari klertoebis da Wyurta xilis mets rom verafers poulob-
dnen, maSin miwavaSlaTi izurgebodnen xolme.
zogierTis ojaxSi sigrile idga, vazis mosavals eRalatna,
SabiamaniT drozed ver moewamlaT, an didi gadasaxadebis meoxe-
biT venaxi mouvleli darCenodaT da gapartaxebuliyo. zogs koka-
naxevriani qvevri sarcxiT amoerecxa da wunw mosavali bednier
dRisTvis Semoenaxa.
umiwawylo noRasac saqme gasCenoda, Ronieri mklavebiT moq-
neul xalas kaklis daxunZlul totebs mZlavrad uSenda da wengo
Semxmari kakali xrialiT miwazed scvioda da ikroleboda.
venaxebi dacarielda. Rolo ra aris, isic ki ar dautovebiaT,
grixamdnen da saxlis banzed inaxavdnen. maneulebic gadaCexes:
kalaTebis, facrebis da mosakidebis dasawnavad, rom zamTris grZel
RameebSi Sin guli SeeyolebinaT.
soflad Semodgoma xalisiania, xalisiani. ro SehkiTxodiT
nenes mazls, romelsac metsaxelad Tayinas eZaxodnen, gaukvirdebo-
da, Tu raT ician zogierTma mwerlebma Semodgomis raRac `sulis
mwuxarebaT~ warmodgena.
lomisis xatis dReoba axlovdeboda.
soflis mosaxleobas sarCo-sabadebeli daebinavebina da xan-
grZliv mgzavrobisaTvis emzadeboda, radgan salocavi sami-oTxi
dRis savalzed iyo daSorebuli.
zedaSes TungebiT iRebdnen, rumbebSi asxavdnen, zvaraT aRTqmul
mozvrebs da Wedilebs asuqebdnen; qalebi sakeravebs Cajdomodnen;
saqorwilo biWebi kisrebs iTeTrebdnen, axal Custebs da nabdis
qudebs yidulobdnen, axaluxis guls da Sarvlis viwro totebs
feradi ZafiT aqargvinebdnen; gasaTxovari gogoebi fer-umarils
Soulobdnen, dakoJril xelebs araJaniT iSuSebdnen, saxe rom ar
ahqecodaT mzes emalebodnen, abreSumis windebs qsovdnen da sisxam
diliT samyura balaxebSi CaTqmul bedis aRsrulebas daeZebdnen.
yvela xatSi wasvlis samzadisiT iyo garTuli, gegonebodaT
sofeli iyrebao.
xanSesuli kacebi urmebs Wreli fardagebiT aCardaxebdnen, axal
Walebs da kvernebs ukeTebdnen, tabikebs ucvlidnen, Tvlis fer-
soebs, WinWilaqebs da solebs amagrebdnen, salteebs sinjavdnen,
nalband bulias xar-kameCs aWedinebdnen... erTi sityviT mTeli sofe-
430
niko samadaSvili

li erT garjasa da faca-fucSi iyo.


lomisis xatis kuziani saydari ki, kudianiviT moeloda SeT-
qmulTa aRlums.
_ e, biWi xatSi unda waviyvanovo, ro amtydarxar, cotaxan
dagecada, iqneba Selocvam uSvelos, dagveZaxa qistauraanT dariko-
saTvis...
ase Seexmaura, erT saRamos, gamWriaxi qiSmera salocavSi mi-
maval igruxtis.
_ ui qa, nu gamobenteravdebi da gamotutucdebi xolme, qalo,
_ akapasda igruxti, _ vera xedav yvelaferzed guli aiyara, raRac
dozana wignebs kiTxulobs, Rameebi ar sZinavs, butbutiT agviklo,
ra?.. ver uyureb?!
_ TavSi qva ixaleT ahaande, es mosavali Tqven mogindebaT,
mere dajeqiT da yvavs kakali uyareT, _ Seuyvira qiSmeram da
saToneSi gaswia, rom Tone gaexurebina.
_ ra iyo, rasa buzRunebT? ra muclis gvrema agivardebaT
xolme? _ aCaxCaxda Semoswrebuli ivdiTi.
igruxtis pasuxi aRar daacada, radgan kargad icoda, razedac
iyo Cxubi da davidaraba.
_ iS, Senc mogclia, yurs ras ugdeb, xo xedav qiSmera gadayru-
vebulia, ise moiqeci, rogorc gijobdes, _ daaimeda elammoreuli
igruxti duSmanma ivdiTma.
_ qa, gagonila, Tqmula, _ wiwmatobda igruxti _ me, es jan-
damwvari biWi minda movarCino, is ki damdgara da boRmiTa skdeba...
daswyevlos Cemma gamCenma, kewewi balaxiviT ar moedeba xolme,
adamiani ro sasikeTos urCevs...
karga xani ibraza igruxtim. bolos comis zelas mihyo xeli.
ivdiTi ki TasSi kvercxebs Tqvifavda, radgan nazuqis gamocxoba
hqondaT ganzraxuli da marTlac, xatSi faSar purebs xom ar wa-
iRebdnen.
nasyida, qiSmeras saxlikaci, keTili, saristiani, gamtani da
guluxvi iyo. erTaderTi Tormeti wlis biWi yavda, romelic ori
weliwadi loginad iyo Cavardnili, eqimbaSebisagan daSanTuli da
dasneulebuli. nasyidasac gadaewyvita avadmyofis xatSi wayvana,
rogorc TiTon ityoda xolme, onis Rvdelsac urCevia!
xelmokle nasyida vaivaglaxiT mogrovil fulebs ar iSurebda
Tavis sayvareli Svilis mkurnalobisTvis. exlac WaobSi Wili amo-
eglija da Wilobs qsovda, rom uremzed Txel leib qveS daego da
431
proza

azizi mgzavri rbilad da Seuwuxeblad aeyvana salocavSi.


nasyida Wilobs garSemo kuwubebs ukeTebda da Tavis gaZeZavebul
cxovrebazed Rrmad Cafiqrebuliyo, ro am dros skolidan momaval-
ma Tengom Robidan gadmosZaxa:
_ Zia nasyida, xatSi Tqvenc midixarT?
_ diax, Tengo, mivdivarT. gwyalobdes imisi madli.
_ wamosvla ar mindoda, magram mamidaCemma igruxtim mosveneba
aRar momca...
am laparakSi Tengo nasyidas miuaxlovda da gverdiT miujda.
_ marto, mama ucxondeba, moitaceben an da ra jandaba unda
salocavSi, yaryumiviT daberebula, qmari amoiWama, raRa aqvs saTxo-
vari, ro ar vici! _ dasZraxa nasyidam qristiani igruxti da odnav
Caicina..
_ kerpi qalia, ro ityvis...
_ ras izav Tengo, wamohye Svilo, magaTi gasagisi gaswydes,
aRar mogasveneben.
_ saswavleblidan gamomagdeben, Tumca...
_ swavlas ki ara, gaCenis dRes dagawyevlineben.
_ aki movdivar. _ amoioxra Tengom.
cota xan siwynare Camovarda da isev Tengom daarRvia dumili.
_ Zia, razed amogigdia ai is qvevri? gabzaruli xom ar aris?
_ ara, mag qvevrs jer kidev mamaCemic ar xmarobda... _ mowamlu-
lia Svilo.
Tengo dainteresda:
_ ra aris mizezi? ram moswamla.
_ rogorc mamaCemma miambo, am saveraneSi, _ Tan nasyidam xeobas
gaxeda _ SiSianobis dros didi lekianoba yofila, is dasawyvetebi,
kvira ar gavidoda Turme, ar Semogvseodnen. arbevdnen, xo arbevd-
nen aqaurobas, Tanac, sadac xeiriani qalwuli moxvdebodaT wiwi-
lasaviT itacebdnen da lekeTSi mihyavdaT.
papaCems lamazi gasaTxovari daÁ yoloda. erT dilas, ai am
Worflian mTidan zurniT da dafdafiT gadmomdgariyvnen. papaCe-
misTvis SemoeTvalaT: Seni daÁ amogviyvane, Tore mag Tavs qaTami-
viT mogglijavTo. sawyal papaCems Tavbru dasxmoda, mamaCemi patara
yofiliyo da sabZelSi daemala. imis das ki, gaego Tu ara karzed
momdgari ubedureba, am saoxro qvevrSi CamZvraliyo da zevidan
sarqveli daexura... bevri eZebna daretianebul papaCems, moyvrebSi
undoda Turme gaeparebina. am gawamawiaSi, is urjuloebi Cvens
432
niko samadaSvili

kar-midamos mosdgomodnen. papaCemi xanjliT aekuwaT, avadmyofi


dedaCemi maTraxebis cemiT CaeklaT, mere dareodnen saxl-kars da
yvelaferi aemtutebinaT.
guli ro ejerebinaT sisxlis msmelebs, gaRma soflebs gahkide-
bodnen.
mamaCemi raRac alalbedze gadarCeniliyo, Tumca didxans aRarc
imas uxeiria, ocdaori wlis gamoesalma wuTisofels.
ori Tu sami dRe gasuliyo da maranSi ZaRls wkavwkavi aetexa,
moexadaT qvevri da Sig papaCemis sacodavad gaguduli daÁ enaxaT.
Turme ase gvawiokebdnen da ase daparpaSebdnen Cven dedul-
mamulzed is kacobadakargulebi. mas aqeTia, am qvevris amogdeba
jer mamaCems undoda, vera da ver moaxerxa. e, Cemi biWis avadmyo-
fobazed miTxres: eg qvevri ojaxSi ar vargao da ahaande, mec mouRe
bolo.
nasyidas am ambavis gaxseneba guls uCuyebda, xelebi aukankalde-
boda xolme, warsulis varamidan Tavis daxwevas karga xans unde-
boda.
Tengo, moulodnelma moTxrobam, erTxel kidev daanaRvliana,
Zalauneburad miaxeda kacobriobis uniaTo da uJmuri warmavalo-
bis gzebzed.
_ nuTu qveyniereba Sendeboda daxocili adamianebis sasowarkve-
Tili RmuiliT, wamebiT da cremlebis SeerTebuli duRabiT, _ fiq-
robda Tengo.
xuTSabaT dila Tendeboda.
mTebis rkali CrdiloeTis viwro xeobidan or totaT iwyobo-
da, mTagrexilebi mosdevdnen aRmosavleTis da dasavleTis mxares,
RarebTan ganierdebodnen da soflis boloSi samxreTisaken viwrov-
debodnen, Sandas napirebamde eSvebodnen da akeTebdnen uzarmazar
Ria karebs, gegonebodaT aq odesRac alayafis karebi bmia, mdevebs
CamouxsniaT da gadangreul galavaniviT dautovebiaT pitalo
kldeebis uWero TaRi. Rarebis gamoRmiT momavali gza am TaRSi
gamodioda.
asamde moCardaxebuli urmebi mwkrivaT moyvebodnen Rarebidan
momaval Saras. qalebi ZuZumwovara balRebiT urmebSi loginebiT
CafuTvniliyvnen, kacebi qaravans zogi fexiT, zogi cxenebiT mouZRve-
bodnen, visac xatTan fexSiSveli misvla hqonda SeTqmuli urmis
boloebs da bilikebs miyvebodnen da igruxtic yavarjniT xelSi
welmokakuli sacodavaT milaslasebda.
433
proza

Tengo ki, nasyidas moyveboda xmagakmendili.


qaravans Tan moyavda: cxvrebi JinJRliani zarebiT, gaTqvirebu-
li mozvrebi, mamlebi. xalxis umetesobas, nametnavad bavSvebs, wiTe-
li naWris da TeTri mitklis Taxaxiani xalaTebi ecvaT, vis ra
feric hqonda SeTqmuli. kargad moSuadRevda, rom urmebis qaravan-
ma, erTi didi mdinaris veli gadaiara, im mdinaris, romelsac
Sanda karga xania Seeria da Tvalidan gadaikarga.
urmebi SeaCeres, cotas Senayrdnen, pirutyvs balaxi moaZoves,
urmis RerZebi dasapnes da gzas gaudgnen.
axla ki iwyoboda aRmarTebi da viwro saurme gzac maRal
mTebSi miiwevda. iyo erTi aliaqoTi: urmis Tvlebis Wriali, sax-
reebis qneva, Soltebis tylaSuni, xar-kameCis lanZRva, xan Seqezeba,
rom urmebi mTis vakezed rogorme aetanaT.
baridan ro geyurebinaT, raRac lamaz sanaxaobas warmoadgenda:
mTis TeZozed, zeviT mimavali moCardaxebuli urmebis gabmuli na-
kadi. adamianebis sulelur moqmedebaSi, xandisxan raodeni sila-
mazea!!!
rogorc iyo qaravanma mTis zegans miaRwia da gzac gasworda.
binddeboda. qaravanis mesveurebi cdilobdnen Ramis saTevlad,
maxlobeli cixis nangrevebamde mieRwiaT. es cixe gamoRma xeobebis
im gzajvaredinzed idga, sadac yvela soflebidan xatSi mimavali
urmebi erTad SeerTdebodnen xolme da ganTiadisas eqvsasamde
uremi iZvreboda lomisisaken.
bindi ileoda. diadi Ramis siCumeSi qaravani taatiT miizlazne-
boda sadRac, RuRrutana ferdobebTan da Zvel gamoqvabulebisaken
WriWinebis WiWini ismoda, mTvare Txel RrublebSi datorRialob-
da, mimavali qaravnis mxridan sevdiani RiRini ismoda, nasyidac
naRvlian urmuls mReroda da, yovelive es, raRac idumal uverti-
uras hqmnida am maRal mTebis amfiTeatreb Soris.
ukanaskneli qedi gadaiares da SeTqmulTa qaravani Tvals mo-
efara, rogorc sizmarSi Tvaldakruli qveyniereba.
cixesTan Ramis mTevlebi yvela mxridan mogroviliyvnen. zeca
moWaxWaxebuliyo. urmebi zogs konkilebzed da zogs miwebzed daeS-
vaT. mlocvelebi erTmaneTs Wir-varams ekiTxebodnen, axal-axal
mgzavrebis SemomatebaSi erTobodnen, cixis ZirSi, gareTa kedlebTan
da fuRuro xeebis ZirSi cecxli daenToT, garSemo Semosxdomodnen,
vaxSmobdnen, naxuls da gagonils yayanebdnen da zviadobdnen...
Tengos nasyidas sufra mietovebina, radgan mixa jabaurs mi-
434
niko samadaSvili

epatiJebina, rogorc xandaris siymawvilis megobars.


_ aba tumaro, Seni Wirime, erTi jami zedaSeTi dagvloce, _ da
mixas mZaxalma RvTisom, Tengos tikWoridan Camosxmuli uebari
Rvino gauwoda.
madloba gadauxada Tengom uxv maspinZlebs da jamSi galic-
licebuli Rvino Ziramde gamowafa.
_ ai, agaSenos macxovarma, _ yvelam erTxmad miaZaxa.
_ nahtavli biWi xar da, i sawyali mamaSenis sulis mosaxseneb-
lad gamyofos RmerTma, _ daloca mixam.
_ ai, da... da... da... gana xanda unda momkvdariyo da qiSmeras
ecocxla, dagelocos RmerTo samarTali, _ amoioxra mixas meuRle
gaianem.
_ eh, xandaxan ufalic tyuis, _ saidanRac gadmoiZaxa RvTisos
vaJma sandalam.
_ xma gaikminde, ras mihqarav! ginda ro xatma agvicilos? an ar
migviRos?! _ mixam CaaCuma Tamami sandala.
nasyidas jalabi oriode mezobels SeerTeboda, Rvino moreo-
daT. nasyida rigianad SezarxoSebuliyo, daviwyebul xumrobis
gunebazed mosuliyo da igruxtisTan kvimatobda.
_ ara, axla miTam ramdeni weliwadi ginda icocxlo, fexebi
ro dagikarwaxebia da lomisaSi miexetebi.
_ iS, qa i, xatis madli gagiwyres Sena, ramdenjer unda giTxra
SeTqmuli maqvs-meTqi.
_ SeTqmuli Senca, xuTi Wedila da sami mozveri migyavs, e,
raRac xelis guliviT nazuqebi gamogicxvia da TavSlis yurSi ori
uzalTuni gamoginaskvia. ra, magiTi ginda sulis cxonebai?!
_ iS.., iS.., iS. xma Caigde. agremca ara xar, _ brazobda igruxti
da wirplian Tvalebs kabis qoboTi iwmendavda.
RviniT SeJiJinebuli Tanamosufreni ki siciliT ixocebodnen
da nasyidas yasidaT tuqsavdnen:
`kargi, Se rjulZaRlo...~
ra kargia, zogjer adamianis wowiali, kacSeuCvevel mTis zRude-
ebsa da RreebSi. ra kargia, adamianebi roca gulianad xarxareben,
mxolod maSin arian isini sicocxlezed Seyvarebulni.
SuaRamem moaRwia, urmis zewrebzed Semxtarma mamlebma meoreT
iyivles. bavSvebs Wrel sabnebSi sanetarod CasZinebodaT. Zala dakar-
guli cecxlebi aqa-iq odnavRa kiafobdnen Txel nacarSi, zedadgre-
bis qveS. mbJutav naRverdlebiT atyobinebdnen Soreul qedebs,
435
proza

mwvervalebzed azidul tyeebs, bars da SuaRames, rom xalxi iyo


dabanakebuli cixis ZirSi.
miwazed wayrili pirutyvi saqoneli coxniT erToboda, fuCeCs
zantad RoRnida da umiznoT gaiyureboda. ar eZina nasyidas legas,
fxizlobda, yurebi acqvetili eWira da ukvirda aseT siCumeSi yof-
na. sofelSi am dros, xom erTi aliaqoTi hqonda gamarTuli: ubnis
ZaRlebs bans aZlevda, fexis xmazed iRrineboda, dRes mxolod er-
Txel Seyefa ucxo urmebs, bolos yvela TavisianebaT icno, uq-
narobam da mal-malma mTqnarebam daaRona.
mesame dRes salocavSi mimavali qaravani xatis mTis Zirs miuax-
lovda. mze Tavis amaliT laJvardebs Seseoda da lurjad alapla-
pebda cis Tvaluwvden kabadonebs.
qaravanma mTis viwro gza, romelic Cabnelebul xevs gadascqe-
roda, TrTolviT da vai-vaglaxiT aiara. sakmarisi iyo kacis, an
xar-kameCis fexis patara waborZikeba,rom pirquS,kldemolipul
da Zirdaunaxav xevis napralebs saukunoT amoefarebina sinaTlisaT-
vis. marTlac da, ra veSapiviT pirdaRebuli Sescqeroda tiali
xevi mTis wverzed mimaval qaravans, Casafrebuli nadiriviT
msxverpls moeloda. adamianebis glejiT gamsunagebul xevs bevrjer
unaxavs adamianebis wiokoba da cremlmoreuli Tvalebi Wirisuf-
lebis zardamcem RrialisaTvis mSvidaT uyurebia, kldeebis ga-
moZaxilic ki gulTan ar miukarebia. gadaCexil adamianis lodebzed
Sesxmuli sisxli da tvini xevis qars uloknia da bedSavi xevi jalaTi-
viT uxarebia.
sazareli xevi Caudis lomisis xats, metad sazareli...
urmebma salocavs miaRwies, zeca maRla aiwia da win gadaeSalaT
samiode dRiuris tola mwvaned abibinebuli veli.
gagikvirdeba da Zalumad ifiqreb, baris walkots am miuval
mTebis wverzed ra unda? nuTu winaT mTebmac icodnen mindvrebis
motaceba? iqneb, tyuilad ar hqvia lomisis mTas miminos qedi...
diadi da umankoa lomisis walkoti, Crdilo dasavleTisken
ro gadahfenia da dedofaliviT ro Sefarebula werweta mTebis
koSkebSi.
am velis napirzed, am mTebis notio banzed dabrmavebuli verZi-
viT idga lomisis kareb Camovardnili saydari, _ samreklos odena,
tanmorCili da gumbaTgarRveuli, xavsmokidebuli kedlebis qviT-
kirs balaxi wveriviT wamozrdoda, rac amtkicebda lomisis xniere-
bas da welgatexilobas.
436
niko samadaSvili

SigniT saydarSi saxe aqerclili RvTismSoblis xati ekida, es


iyo da es, salocavis samkauli.
neta lomisas maRlobidan barSi gadmogexedaT: triali mind-
vrebi TiTbrisfer mdinaris totebiT ro iyo SeWrili, kacebs
TiTqos nislebi dauwindiaT, xSiri venaxebi da baRebi kvrinCxis
buCqebiviT ro iyo gorakebis ZirSi SefoTlili, Sori soflebi
ferdakargul suraTebiviT ro ekida Semodgomis mdumarebas, mTi-
ulebis farexebi da gomebi maRal mTebis qoCorzed jirkebiviT
ro wayriliyvnen, lomisas axlo-maxlo Zrox-xbos naxiri, cxeneb-
is jogi da cxvris fara ro Sefeniliyo.
mwyemsebs erTmaneTs Soris nacvalgardoba SemoeRoT da xato-
baSi amosuliyvnen, gaqonil tyapuWebzed ubalTo wvrili qamrebi
SemoeWiraT da zed qarqaSgadatyavebuli xanjlebi ekidaT, salamu-
rebi welSi gaerWoT, etyobodaT axali qalamnebi sadReoboT amoes-
xaT da Savi TasmebiT Wrel windebzed lamazad hqondaT amokruli.
cxvris grZelbewviani fafaxebis qveS aqecili da gaRreWili xaoiani
saxeebi, savalalo STabeWdilebas stovebda, komblebi xo turtlian
xelebiT ise eWiraT, gegoneboda saCxubrad amosulano. da marTlac,
ampartavnoba SehferodaT. mTa xom maTi kar-midamo iyo, isini xom
lomisis qedis Sinaurebi iyvnen...
meore dRes sagangebo amindi wamomzeurebuliyo. zRva xalxi
daseoda lomisas, mindors erTi mxridan saxeldaxelo duqnebi
Semovleboda muxis da Telas totebiT gadaburuli, mewvrilmaneebis
yvirili yurebs ayruebda, sapatarZlo gogoebi cali TvaliT serav-
dnen biWebs, qeifi da Rrianceli haerSi SuSxunebiviT adioda da
lomisis qeds ferdebamde eRvreboda. maWanklebi gasaTxovar qalebs
Sinjavdnen, yasidaT mogonil sifrTxiles iCendnen, ybedobiT tuCebi
uqafdebodaT, saqorwilo biWebs xmel xilzed, foCian kamfetebzed,
buraxsa da limonaTzed gogoebs apatiJebinebdnen.
viRasac RmerTi gaswyromoda, qadagaT davardniliyo, raRasac
bodavda, iWaWeboda da `lomisis mociquli varo~ _ yvelas arwmuneb-
da. xalxi gugunebda da gugunebda. Semodgomis mzec Ronedakargul
sxivebs uxvaT ugzavnida Seyril xalxis saRmrTo didebas. nairna-
iri tanisamosi, yviTeli da TeTri xSiri qolgebi, Tavdaxuruli
qalebis feradi baRdadebi da prtyel arSia Semokruli leCaqebi
azilpepelebda yvelgan da yvelafers.
lxini lxinzed gaemarTaT, zogan zurniT, zogan doliT da
dairiT, zogan garmoniT an, rogorc gaianem icoda `buzikiT~ da
437
proza

taSis grialSi Tavmomwone ymawvilebi erTmaneTs ekvanwebodnen.


mindvris SuagulSi qarTuli Widaoba gaexurebinaT, falavnebi
vefxvebiviT iwevdnen erTimeorezed da yvelas undoda Tavis sof-
lisTvis gamarjveba gamoetana. waqceul moWidavis momxreebi erT
aliaqoTs ayenebdnen `ar ari, ar ariiii, ariii...~ gamarjvebulis
avanCavanebi ki `ariii, ari... ariii~ da damarcxebulTa mxares damcina-
vi RimiliT gascqerodnen... Tan `ui, Seni Sua sarmis Wirime... qato-
Ti gatenil tomarasaviT ar moikide! Se saxeZaRlo...~ Sexarodnen
oflSi gawurul da kbilebSi sisxlmoreul gmirs.
_ magasa, RojurSi Semosvla undoda da is ki ar icis, ra
biWTan hqonda saqmei, _ baqibuqobda falavani.
gugunebda mTeli aremare, zrialebda. xvalis Wir-varamzed,
xvalis tvirTzed aRaravin fiqrobda.
xalxis umetesobas kargad ro dahkvirvebodi Seatyobdi, rom
`sulis sacxoneblad~ ar iyo amosuli, ufro salxinod, ufro
saRreod...
lomisis xatsac yavda Tavis mrevli, visac CoqviT hqonda SeTq-
muli, saydaris garSemo Semoevlo da muxlis kviristavebi sacoda-
vaT hqonda daTeTqvili, zogi anTebuli kelaptrebiT, zogi
sanTlebiT saydars samgzis uvlida garSemo da kedlis qvebs saso-
ebiT tyloSnidnen, zogi zvaraks hklavda, zogi zedaSes rumbebidan
xeladebSi asxavda.
saydris win SeTqmul alisfer xalaTebis da TeTri TavSalebis
zvini idga. dekanozi eqvTime SesawiraviT dazurgul xurjinebs sa-
xedrebs hkidebda da diakvans raRasac ebuzRuneboda.
kargad mobindda, rom igruxtis locva jer kidev ar daemTav-
rebina, vedrebas Tavis sicocxlis SenarCunebazed didxans mounda.
exla ki, lomisas Tengos gonebis dabrunebasa da gajansaRebas exve-
weboda.
_ mogvxede wyalobis TvaliT lomisis xato, _ CifCifebda ig-
ruxti.
am dros, raRac saTno da damSvidebuli iyo sacodavi beberi.
xatoba ori dRe gagrZelda.
Cxubebi, ayalmayali, davidaraba, qalebis dabeveba, avadmyofe-
bis sasowarkveTili krusuni, mlocvelebis gulis mojereba da
xalxi... daRlili gaZvaltyavebuli da sakinZCamoRletili barisken
nel-nela daeSva.
lomisa ki, isev mermisamde martoka darCa uRran siCumeSi,
438
niko samadaSvili

rogorc mercxlebisagan mitovebuli bude, rogorc gatacebuli


uwmindureba...
mTis niavqari adamianebisagan gaTelil balaxs suls ubrunebda
da mkvdar muryanis, rcxilas da wifelas totebs isev tyis SrialSi
da banjgvlian jagvnarSi asaflavebda.

yrmoba Tavdeboda
zamTris civi Rame yinavda aremares. qristeSobisTvis Tovli
qvena qaris susxiT damzraliyo da TeTrad qaTqaTebda. Rarebis
qvatalaxa buxrebi naTel SuaRameSi uwesrigoT xrColavdnen. cis
kideebTan Tujisferi kuti Rrublebi sacodavaT dafofxavdnen mo-
lipul zecazed, fexi usxltebodaT, curdebodnen, iSlebodnen da
kriala mTvares gzas uTmobdnen, romelic TeTr sudaraSi garin-
debul miwas CaStereboda.
mSvenierebaa SuaRamis maRal siCumeSi mTvaris da Rrublebis
lazRandaroba.
Rarebis did Saragzazed, rom gagexeda, mTvaris Suqzed SeamCnev-
di: mimaval adamians, romelic sadRac qurdiviT ikargeboda da
soflis samijnoebs ukan itovebda.
midioda gaognebuli, umiznoT, SavfiqrebSi da mware naRveliT
gaTanguli.
ukan ar ixedeboda, TiTqos Tavis nafexurebis eSinoda, dawyev-
lil sicocxlesTan Serigeba aRar undoda... midioda Cqari nabi-
jiT. mTvaris Suqi mis Crdils, xan maxlobel xeebs axvevda, xan
gzebzed swelavda, xan win gadausroda, xan ukan gadausroda da
sami mgzavris datyvevebas lamobda.
es mimavali kaci Tengiz veziriSvili iyo! ltolvilobis mZime
da uniaTo dReebs ro iwyobda misi axirebuli, kerpi da keTilSobi-
li guli.
qiSmeras kar-midamos samudamoT moSoreba sulgamwarebul
Tengos amSvidebda da ratomRac uxaroda!
sad midioda? mis gaWras hqonda naTeli azri an xvalisTvis
TavSesafari? sakuTari Tavis imedi iyo? an vinme maxlobels aSu-
rebda? an gasaxarel cxovrebas moeloda?
439
proza

ara, arafris.
araviTari nugeSi, araviTari bedniereba. saxlidan gaqceva, rac
SeiZleba Cqara moSoreba im soflidan, sadac bavSvobas da yrmobas
mowamluli dReebi spilenZis JangiviT mohkideboda... mere Tu ginda
wyalsac wauRia, rogorc nafoti, rogorc talRebis qafi. oRond
Rarebi Tvalebs sikvdilamde mofareboda da sxvis wadils ar dagi-
devda.
Tengo maxlobeli rkinisgzis sadgurs miuaxlovda, es is qalaqi
iyo, sadac Tengom sasuliero saswavlebelSi fexi Sesdga, sadac
auarebel sibrZnes da sisuleles Caxeda da bolos kinwiskvriT
ro gamoaZeves, rogorc zarmaci, rogorc uniWo.
mesame zari Camohkres, matareblis ufrosma gamyolma sastveniT
amcno memanqanes wasvlis dro. orTqlmavalma sazarlaT daikivla,
erTi mZlavrad amoiqSina, TiTqos adamianebs Sebraleba sTxova
da mgzavrebiT gaWedili vagonebi katis knutebiviT gaitaca. gaita-
ca Tengoc satanjvel adgilebidan.
sibneleSi matareblis wiTlad anTebuli kudi mTis mosaxvevSi
da Ramis wyvdiadSi swrafad gadaikarga.
Tengo mesame klasis vagonis kunWulSi mimjdariyo. mgzavrebis
xvrinva, Wedva da fexebis yrali suni suls uxuTavda, magram sxva
gamosavali ar iyo da satialo beds unda damorCileboda.
matarebeli xriginebda, raxraxebda da gzadagza SeCvenebuli-
viT yviroda, xan vagonebi daqselil liandagzed ucfad met raxa-
ruxs astexavdnen, aqeT-iqeT irweodnen, rac imas niSnavda, rom
morig sadgurs miuaxlovda da male gaCerdeba.
ager wamoTenda, matarebelma meaTe sadguri gaira da Tengo
ki Camosvlas maxlobel sadgurebzec ar apirobda!
ase icis uSinaarso cxovrebam.
RarebSi kargad gaTenebuliyo.
qiSmeras ojaxSi wiokoba idga.
alTa RuduSauri cremlmoreuli kiTxulobda zandukis Tavzed
datovebul baraTs: `mapatieT, exla mainc nuRar iqnebiT umadurni.
wavedi, nuRar momZebniT, arasodes aRar davbrundebi.
ver avitane gacismarebuli krulva. moisveneT, aRar viqnebi,
rom namcecebi damayvedroT... aRar viqnebi, rom mkiloT, mlanZRoT
da mitatanoT. o, rogor mixaria, ro suls davlev, sadRac Sors
martoT-marto, sicocxle moSxamuli da Tqven mZime saxeebs veRar
440
niko samadaSvili

davinaxav.
ra saWiroa mosZebnoT is adamiani, vinc Tqven dasanaxavaT gZul-
daT da iotis odenaT ar gebralebodaT, raT gindaT gahyveT im
kacis nafexurebs, romelsac Tqven sulels eZaxdiT da, ro damiw-
yoT Zebna, es xom iqneba unamuso gulSematkivroba mxolod xalxis
Tvalis asaxvevaT.
grcxvenodeT, mets veRarafers getyviT.
Sen ki Cemo alTa, sayvarelo nene, CemSi, Cemi sulis siRrmeSi,
Cem daulevel fiqrebSi icxovrebT, rogorc didi moamageni, didi
megobrebi da Tu sadme ilajgawyvetili daveci, siarulis Tavi ro
aRar meqneba SimSiliT daosebuls, tiriliT gulamosknils, o,
maSinac ki CemTan iqnebiT tkbilo alTa da keTilo nene, Cems uka-
nasknel gulis feTqvasTan anTebuli sanTlebiviT da Tan Camyveba
oxer miwaSi Tqveni didi da dauSreteli siyvaruli.
nuRar idardebT, yvelaferi gaTavda...~
unda genaxaT: qiSmera da misi gaiZvera debi rogor mosTqvam-
dnen, Tmebs rogor iglijavdnen, muxlebs da ferdebs xelebiT
rogor iTqvlifavdnen! TiTqos Tengos cxedari win edoT.
mezoblebi gons ver mosuliyvnen, gakvirvebuli uyurebdnen
igruxtis cremlebs da qiSmeras amSvidebdnen: `nu geSiniaT, dabrun-
deba...~
matarebeli ki Soreul liandagzed SurduliviT mihqroda,
gorakebsa da mindvrebs Soris turasaviT kioda, Tengo vagonis
fanjrebidan xedavda maxlobeli xeebi, Cirgvnarebi, telegrafis
boZebi TriTinebiviT ro garbodnen orTqlmavalis yvirilsa da
xvneSazed.
Tengo did qalaqs uaxlovdeboda da yrmoba momZvral saxezed
siWabuke etaneboda.
qiSmeras sagareo kaba gadaecva, kaviani joxi xelSi daebRauWebi-
na, saxedakawruli godebiT da viSiT rkinisgzis sadgurisken midi-
oda da amovardnil namqerSi mali-mal Cerdeboda, suls iTqvamda
da isev gzas agrZelebda.
ivdiTi pirdaubaneli soflis gzazed gamosuliyo da gamvlel-
gamomvlels SesCioda: `xom ar ginaxavT?~
`rogor dagvRupa da dagvanela i, biWma~. buRriac gawuwkebuli-
yo da karidan karzed mSier-mwyurvali daZunZulebda.
441
proza

mdevrebi
maxlobeli mTis mobinadre osebs namqerSi daRupuli qiSmera
enaxaT. gaSeSebul da gayinul sxeulzed samosi ise gaxeveboda,
rom sacodavis cxedari gaxurebul RumelTan Soriaxlo daesvene-
binaT sanam ar gamxvaliyo da ar gamoecvalaT kaba da sacvlebi,
ise ar CaesvenebinaT ubralo ficriT Sekrul kuboSi.
exla ki yvelas Tengozed Zlier qiSmera ebralebodaT.
_ is kacia, gzas gaikvlevs, am ubedurs es ra daemarTa! _ mos-
Tqvamdnen soflelebi.
nasyidam da nenes Zmiswulma jangiram bevri eZebes Tengos bili-
ki, sad ar iyvnen, sad ar miakiTxes, magram kvalis nasaxic versad
ipovnes,guldawyvetilebi da xelcarielni Sin dabrundnen.
midiodnen dReebi, Tveebi da Tengos Sesaxeb araferi ismoda.
saidumloebiT iyo dafaruli Tengos arseboba.
Tumca xangamoSvebiT Worebi vrceldeboda: erTni Tengos
dakargvas Tvaliscemas abralebdnen, meoreni mis beraT aRkvecaSi
eWvobdnen, mesameni Tengos sizmarSi xedavdnen da dabejiTebiT amtki-
cebdnen: arsadac ar wasula, aq axlomaxlo imalebao...
Tengo xetials SesCveoda qalaqidan-qalaqSi. ra saSinelia,
roca ymawvili kaci wowials gadahyveba, ar icis sad daaTendeba,
ar icis xvalindeli dRe ras moutans!
gana marto cremlSeumSrali Tvalis gugebi uSvelis adamians?..
ra ufleba gaqvs mzem ikaSkaSos da Sen Cabnelebulma iaro.
dabadeba Tu Seni neba ar iyo, arc sikvdilis moTxovnis ufleba
gaqvs.
unda icocxlo, icocxlo... sicocxlezed kargi araferia am qveya-
nazed. magram Tengos ratomRac sicocxle ar uyvarda. iqneb imi-
tom, rom qveynierebas abuCad aegdo?
ar asvenebda, ar awynarebda da mzis sxivebic ki lursmnebiviT
xvdeboda! daZonZili da konkebSi gamoxveuli, mawanwalaT gadaqce-
uli Tengo amas cxadyofda.
442
niko samadaSvili

qalaqis WuWyi
qalaqi xerTvisi mozrdili navsadguri iyo Savi zRvis sanapi-
rozed.
ise rogorc xnierma qalaqebma, aqac erTimeores eWideboda
aziuri siZvele da evropiuli siaxle. viwro mixveul-moxveuli da
uxeiroT daklaknili quCebi, or da sam sarTulian axorxlil sax-
lebs gvelis xvreliviT miyvebodnen gaxunebuli da futuro aiv-
nebi, didi SuSabandiT gadaxuruli qarvaslebi usinaTlo yavaxanebs
da savaWroebs kidev ufro abnelebdnen. magram gascdebodi Tu ara
Cveni welTaRricxvis droindel ubnebs da daeSvebodi Crdilo
dasavleTiT, Sen win aRimarTebodnen lamazi sasaxleebi, evropiuli
ganieri quCebi sufTaT mokirwyluli, skverebi, SekreWili baRebi
nair-nairi yvavilebiT Semkuli da aziduli.
rogorc es sCvevia zRvis sanapiro qalaqebs, aqac ra juris da
mileTis xalxi ar ginda ar ireoda! aq naxavdi: CarC berZens, vaWar
ebraels, jambaz Cinels, dardimand, moqeife da xanjlis wverebzed
mocekvave qarTvel TavadiSvils, galoTebul rus `brodiagas~,
mogzaur inglisels, romelsac Tavazianoba britaneTSi daetovebina,
osmalos begs CadrebSi daxrovil colebiT, auarebel gaZvaltya-
vebul mtvirTavebs, xalisian mezRvaurebs, meZavTa mouridebel Rre-
Was da uazro saxeebs, yavarjnebzed dayrdnobil fexmotexil
maTxovrebs, usaxlkaro bavSvebs sanovagis savaWroebTan atuzulebs,
mkiTxav boSis qalebs, moxetiale musikosebs, lazRandara biWbuWebs,
TvalTmaqc Suamavlebs da, vin icis kidev... vin mosTvlis...
axali gemis mosvla navsayudelTan mTel qalaqs acocxlebda.
iwyeboda aReb-micemoba, rigi xalxis gamgzavreba, rigis Camosvla,
mtvirTavebi mZime bargis weviT wels iwyvetamdnen, jibegafxekilebic
raRac saqmes Soulobdnen da, ase mTeli dRe idga qalaqis buybuyi
da xriali.
zRva ki ganuwyvetliv boboqrobda, Relavda, fafar ayrili
talRebi mohqonda napirTan, axeTqebda Seudrekel burjebs, riyes
miur-mourevda da, isev ukan itacebda raRac RvTaebrivi guguniT...
Sors, Sors... cis Robis Ziramde midioda talRa talRazed, da
didxans, didxans ro gecqiraT, sadac zRva sivrceebs ereoda, ge-
gonebodaT qveyana iq Tavdeboda.
TibaTvis saRamo xani Camomdgariyo.
443
proza

qalaqi xerTvisi CiraRdnebiT kiafobda. zRvis yure xelis


guliviT gaSliliyo, sTvlemda da elnaTurebis SuqSi sagangebod
cimcimebda. momcro gemebs Ruzebi CaeSvaT, afrebi aekecaT da qarSi
daRlili anZebic maxlobel Suquras TvalmomWrel elvarebas
mokrZalebiT Sexarodnen.
mosvenebas usuldgmulo qveyanac Senatroda. oriode samxedro
axmaxi gemi pirdaRebuli uyurebda miyuCebul qalaqs. baqnebzed
SaSxanaTi SeiaraRebuli mezRvaurebi fxizlobdnen, rom mavne adami-
anis xeli ar SexebodaT, ise ki nadirebis Tavdasxmisagan dazRveule-
bi iyvnen.
qalaqis ganapira WuWyian ubanSi Zvel, gadaxrenwil, Werdabal
sardafSi moTavsebuli iyo grZeli ludxana, romelic Zir SeWyle-
tili WraqebiT gaenaTebinaT.
mezRvaurebis da xrinwiani qalebis tyloSna, wivil-kivili idga.
papirosebis da sigarebis kvamli mayalzed aSiSinebul sukebis oSxi-
vars ereoda da adamianebi nislSi gaTangul xeebiviT mosCandnen.
yofili mezRvauri roberti garmons saukeTesod ukravda da
wurbelasaviT eWideboda Tavis gacveTil xmas, rom boSuri satrfia-
lo simRerebi gadmoefrqvia.
meZavi qalebi kargad SemTvraliyvnen da namarxulev mezRvau-
rebs usarvaziviT exveodnen, zogi kalTaSi Casjdomoda vneba ale-
wil locmans, zog kaxpas kaba ise gadaewia, rom arayiT galeSil
gemis kapitans barZayebs asresinebda, zogi bozi imdenad damTvra-
liyo ludis da koniakebis smiT, rom Tavi veRar Seemagrebina:
samfexa skamzed saZaglad gadaTxlarSuliyo, guli gaReRoda da
kedels kiser gadaRrecili mihyudeboda.
erT-erT kuTxeSi avazakebs kartis azartuli TamaSi wamoewyoT,
ofli wurwuriT CamosdiodaT, almuri asdiodaT, TiTebs sibraziT
ikvnetavdnen, wamoWarxlebulebi erTimeores uSveri sityvebiT
umaspinZldebodnen.
xarxari, gineba da svindis garecxili alersi magididan _ ma-
gidazed mexiviT ecemoda.
ludxanas kedlebzed uniWo mxatvrebis funjiT daxatuli SiSve-
li qalebis da yanwiani kintoebis gaqonili da sicxisagan daorTqli-
li suraTebi ekida.
wowialiT daRlili Tengo am ludxanas oromtrialSi moxved-
riliyo! kunWulSi patara magidas misjdomoda.
444
niko samadaSvili

ram Semoaxeta am garyvnilebis bunagSi?! nuTu gaTaxsirebul


adamianebis cqeriT undoda daeviwyebina uxaliso siymawvile, boRma
moreuli sicocxle? Tu, undoda ascdenoda im Soreuli imedis
cqeras, romelic Savi Rrublebis sanaTurebidan, sadRac cisartye-
lasaviT elvarebda?! Zneli saTqmeli iyo. mowyenili saxe, daRlili
Tvalebi, raRac ara sasikeTo dRis ganCinebas metyvelebdnen.
Tengo Tavis garSemo veravis amCnevda, TiTqos ludxanas Jria-
muli misTvis ganieri safari iyo nawvimari da naqarevi fiqrebi-
saTvis.
adamianma icis xandisxan xalxis xmaurSi ufro didi ocneba,
vidre sadme ganmartoebiT.
Tengom namsi gatexa! erTi wafura ludi moiTxova da xarbad
gadahkra, moatanina meoreT, mesameT, meoTxeT da yavisferma magarma
ludma SeuCvevel Tengoze imoqmeda da simTvrale moeria.
ra mwarea, roca simTvralesTan erTad mTvrali dardebic
gulis ficarzed gafrindebian, sxeulidan gamosvlas veRar axer-
xeben, xan Sublis Zvalzed gejaxebian, xan safeTqlebs gixureben,
xan neknebs giwiwknian, tvins gicxeleben, Tvalebs mduRare wyaliviT
gifufqamen, muxlebs giduneben da itanjebi, itanjebi ganusazRvrelad.
xom ginaxavT cecxlmokidebuli fiqrebiT dakortnili axalgaz-
rda adamianis saxe... aseTi iyo Tengoc amJamad.
ludxanas patrons mowyenili muStrebi ar uyvarda, Tengo
TvalSi amoiRo, jer kargaxans Soridan zveravda, bolos, uSno
zrdilobiT da moxaTrebuli mokrZalebiT miuaxlovda.
_ ymawvilo, ram dagaRona, getyobaT mogzauri xarT, albaT
daiqanceT, ludze Sesatanebels xom arafers inebebT... _ aseTi prtyel-
prtyeli mzrunvelobiT mimarTa da oflis xviTqSi azelili melo-
ti Tavi Wreli baRdaTiT moiwminda.
_ ara var daRonebuli! _ sxartad upasuxa Tengom aramkiTxe
mosarCles da Tvalebi magidas daaStera, rom amiT egrZnobinebina,
Tu guli rogor ereva gasuqebul yaraCoRelis moferebiT.
_ Sen ici Zmao, _ esRa moaxerxa gaiZvera mikitanma. kaklis
ZiriviT sqeli tani da kameCis faSvis tola Ripi, romelzedac
vercxlis uSvelebeli qamari ekra, zantad daxlisaken Seatriala.
SuaRame gadavida. qalaqi ZilSi krusunebda. Tengo enis borZi-
kiT, ludxanas gadaswvriv mimaval quCis Suawelzed profesor
kraevskis Tavis Tavgadasavals uyveboda. bevrs cdilobda Tavi
445
proza

Seekavebina, rom simTvrale ar Sestyoboda, magram profesori


aleqsandre kraevski saTno da gulisxmieri adamiani iyo, misi
gonieri Tvalebi, Tengos saubarSi, saxezed, kargad kiTxulobda
veragi cxovrebis duxWir moTxrobas.
gana kraevskim ar gaaCera sardafidan amosuli Tengo quCaSi
ro areuli nabijiT mibarbacebda? gana kraevskim ar daatana Zala
mohyoloda vin iyo? da sad midioda?
kraevski CrdiloeTis qveynis erT-erTi didi qalaqis ganTqmul
universitetSi msoflio literaturas kiTxulobda, colad qarTve-
li qali yavda da zafxulis ardadegebs samxreTSi atarebda. xer-
Tvisi misi sayvareli agaraki iyo. bedzed, am SuaRamemde kraevski
Tavis megobarTan yofiliyo stumraT da radgan Zalzed mohgvi-
aneboda, sastumrosaken miiCqaroda, ro am dros gzaT Tengo Semo-
eyara.
dRe ro yofiliyo, iqneb TengosTvis yuradRebac ar mieqcia,
magram Rame ratomRac ufro grZnobieria yvela Cvengani.
Tengo Tavis cxovrebas amTavrebda, Takilobda, dareuli sim-
Tvrale da Tavmoyvareoba hqenjnida.
_ damSviddi ymawvilo, Seni cxovrebis gzebi jer kidev win
aris... rasac tanjulxar SeiZleba erTiT kargic iyves momavali
keTildReobisaTvis, Sen saubarSi mSvenieri suli trialebs, uangaro
zraxvebs Sesisxlxorcebixar da, darwmunebuli iyavi, guliT da
suliT dagexmarebi, rogorc mama, rogorc RviZli mSobeli.
uTvistomo Tengo sixaruliT ZagZagebda. profesor kraevskis
morcxvaT mihyveboda sastumrosaken, rogorc mxevali da simTvra-
lisagan naxevrad gamofxizlebuli.
kraevskis col-Svils eZina. kraevski da Tengo sastumros aivan-
zed gamovidnen, rbil savarZelebSi Casxdnen da kidev didxans isaub-
res. aivani zRvas gadascqeroda da es aciskrovnebda maT sagulisxmo
musaifs.
riJraJma moatana. Tengom aivanzed gaSlil TivTikis sarecelSi
Rrmad CaiZina. kraevskim ki oTaxis kari wynarad Seixura.
Tendeboda da iRviZebda mousvenari qalaqi, ZilSi gamoSuSuli
qveyniereba gangaSs texavda. mze sxvil naperwklebs isroda qednisfer
sivrceebSi, aRmosavleTiT awiTlebda cis kabadonebs, gegonebodaT
sadRac meore wuTisofeli iwviso.
446
niko samadaSvili

umankoeba
kvira dRes qalaqi uqmobda. leilo roials ukravda. beTxove-
nis hangebis sidiadeni swuxdnen wuTisoflis warmavalobas da Werma-
Ral oTaxis sisufTaveSi yvavilebiviT livlivebdnen.
kraevski iaponuri yaidis dabal taxtrevanzed mxarTeZozed
wamowoliliyo. Svilis xelovnebiT aRtacebaSi modioda, musikis
SrialiT stkbeboda da keTilSobil fiqrebs surnelovan papirosis
Txeli kvamliT azviadebda.
Tengo bananis savarZelzed ijda, muxlebzed nidayvebi daey-
rdno, saxe xelis gulebSi daeWira da gaSterebiT misCereboda:
mSvenier leilos welamde CaSlil qera Tmebs, Savi wamwamebiT
daburul cisfer Tvalebs, umanko xelebs, xelebs RvTiuri kocniT
Tlili TiTebi ro esxa. lamazi TiTebi ankara TeTr klaviSebs
TvalSeuswreblad ro amoZravebdnen da yru geniosis simReras
SadrevaniviT ro ezidebodnen zRaprul sirinozebis dauSretel
da feradovan tbebidan.
ra kargia adamiani musikis da simReris niaRvrebis dros, is
maSin amodis Tavis qerqidan, suls artaxebiviT ro aqvs Semokruli,
qerqs, romelsac Tan daaqvs WinWyli da boroteba.
leilos deda, qeTevani, namyen vardebs _ Cinur qilebSi
_ wyals ucvlida da fexakrefiT dadioda kriala iatakzed.
kraevskim Tengos miapyro yuradReba da wuxandel naambobzed
Cafiqrda.
Tengo isev leilos misCereboda, TiTqos Tengoc Tavis sulis
simebzed gauxareli dReebis hangebs mReroda.
kraevskim da qeTevanma sastumros baRSi Caiseirnes.
leilo ki, axlad gacnobil Tengos arTobda.
_ es iciT ra kargi romansi aris, amaSia sicivec da papanaqebac.
_ madlobT leilo, albad veRirsebi mosmenas, Tu...
_ rogor?! gana Cvengan wasvlas apirobT?..
_ usaTuoT, stumaroba didxan ar SeiZleba.
_ Tqven CvenTan darCebiT, mama dilaadrian me da dedas gviyve-
boda, rom CvenTan unda icxovroT da umaRles saswavlebelSi
moewyobiT.
_ kargia magram... _ Tengom uxeruloba igrZno.
_ raT eWvobT?!
_ bina rom ara maqvs da kidev...
447
proza

_ bina CvenTan geqnebaT, mama calke oTaxs giTmobT.


gadaSlili albomebi da romansebi sdumdnen, TiTqos rveule-
bic gayuCebuliyvnen, mxolod abezari kedlis saaTi ZigZagobda...
uimedobam sicocxlis saSineli Tavmobezreba icis...
_ ra lamazi ymawvili sCans! _ ase uTxra qeTevanma Tavis meuR-
les da Tan palmis foTlebs xeli Seaxo.
_ marto silamaze ris maqnisia, niWieri axalgazrda unda iyves,
wuxelis ise miyveboda Tavis cxovrebas, ise mxatvrulad, rom Sevar-
cxvine Cveni zogierTi mwerali.
_ nabiWvari viSoveT, _ Caicina qeTevanma.
_ aba, eg sityva ra mosatania, SeZleba gvaoxria, erTi Svilis
meti ara gvyavs da aseT upatronos ro davexmaroT, gana RmerTi
gviwyens? _ odnav moRuSviT upasuxa kraevskim TavadiSvil qeTevans.
_ piriqiT, Cemo aleqsandre sergeis Zev, TanagigrZnob da mixa-
ria.
_ vinZlo leiloSi ar gamoarCio, Torem xom ici Tengozed
sasikvdiloT imoqmedebs, isedac bevrs gatanjula ubeduri.
_ ra Tqma unda, magram... leilo Cemi pirmSoa da is ki...
_ Cemo qeTevan damijere, rasac gesaubrebi, bolos Senc mad-
lieri iqnebi.
_ albad, siberis Jams macxovrebs?! _ Tavaweulma qeTevanma
damcinavi kiloTi Caikiskisa da qmars sastumros aivnisken klavgay-
rili gahyva.
leilom Tengo baRSi gaipatiJa. daZonZil Tengos erideboda
koxtaT gamowyobil leilos gverdiT siaruli da isic sastumros
baRSi, sadac gapranWuli wodebis xalxi ireoda.
magram gulTbilma leilom Tengos daaviwya siRaribe da upat-
ronoba.
ReromaRali yvavilebis da kiparosebis daburul xeivanSi
miseirnobda ori axalgazrda: erTi svebednieri, uzrunveli, yarya-
ra, tanayrili da arsebobazed Seyvarebuli, meore ki _ cxovrebi-
sagan gaxelebuli, sevdaCakruli, daqanculi, daRlili da sico-
cxlesTan geriviT SeanCxlebuli.
leilo bilikebidan bilikebzed bzis buCqebs TiTo-TiTo fo-
Tols awyvetavda, xan xrizantemebs ynosavda, furclebs Txel
tuCebiT aclida... Tengo gverdiT miyveboda, verxvis gamxmar wknels
xelSi awvalebda, TiTqos amiT undoda gadaeyolebina Camovardni-
li siCume.
448
niko samadaSvili

leilos cnobismoyvareobas swyuroda Tengos warsulis amoc-


noba, magram gamoxmaurebas erideboda, eTakileboda kidec. leilo
Tengos moeloda... Tengo ki igvianebda da SekiTxvebs qeSad pasu-
xobda.
miseirnobdnen wynarad, dinjad da, am mdumarebaSi saRamovdebo-
da. xeebi Srials apirobdnen. beRurebi fiWvis da magnoliis kenwe-
roebs daseodnen da raRasac JRurtulebdnen.
qalaqi bindSi brWyvialebda da iWmuWneboda.
zRva mediduri, marad mkvexara da Seupovari isev boboqrobda
da sadRac, Sors Suq anTebuli gemi zRvis TavdaRmarTzed Cadioda.
baRSi landebi CurCulebdnen. Tengo ki, sastumros marmari-
los kibis ganier muajirze dayrdnobili, Tavis mware bavSvobas
uyveboda gafiTrebul leilos.

zRva da gandoba
(aRsareba)

kraevskis ojaxi samSobloSi brundeboda. uzarmazari saxalxo


gemi mzis sxivebiT aelvarebul zRvis Wavls Crdilo dasavleTisken
miarRvevda. anZebi cis kidurebs exaxunebodnen, bzinavdnen da wylis
udabnos daxarodnen.
gemis kuds zRvis gveleSapi guTnis dedasaviT asdevnebiao, tal-
Rebis qafmoreul aRrialebul xnulSi yuryumelaobda, iyvinTeboda
da faSvebs iTqvifavda. gemis baqanzed, bananis savarZelSi CaSvebuli
leilo Tengos Semoqmedebis kiTxviT gancvifrebaSi mosuliyo.
_ Tqven poeti yofilxarT!
_ jer ubralo moSaire, _ TavmdablobiT upasuxa frTxilma
Tengom.
_ ara, Tqven kargi poeti sCanxarT, aq yvelaferi Warbad aris
gancdili.
_ leilo, _ mdumarebiT mimarTa Tengom gaxarebul leilos,
_ Cemi poezia saidumloT SeinaxeT.
_ poeziis mzeTunaxavoba mgoni saZraxisia.
_ eg im dros, roca welgamarTulia.
_ mamam ro gaigos, xom ar iukadrisebT?
da leilos JuJuna Tvalebidan Rimili moswyda.
_ egeb damcinos? leilo, jer Cven Soris darCes Cemi najRabnebi.
449
proza

leilom Tengos kidev siyvaruliT Sexeda da kaiutisaken gacqri-


alda.
gemi zRvis mousvenar tramalebSi miscuravda zaTqiT da bur-
tyuniT. cis gamoyruebuli kabadonebi mzes samxarzed awvalebdnen.
Tengo zRvas gascqeroda. zRvazed yofna kargic aris da mosabez-
rebelic, zRvis udaburebaSi adamiani male iRleba da napiris gamo-
Cena ratomRac axarebs da anugeSebs.
zRvazed adamiani sxvanairia, sul sxvanairi, mkrTali da keTil-
Sobilia, mxdali da damTmobi.
zRva, zRva mainc kargia da mimzidveli, zRvam icis adamianis
aforiaqeba, Seyvareba sizmreb Cawnul fiqrebzed da Wmunva maradi-
sobis arsebobazed, mogonebebis afrena dedazed, mijnurzed, megob-
rebzed.
adamiani zRvazed xan Seudrekelia, xan laCari; xan sifaqize, xan
uwmindureba.
miwas ise arasodes ar etrfis adamiani, rogorc zRvis udabnoSi.
unda naxoT adamiani, rodesac is martoa zRvasTan, WeqiT da
grgvinviT amovardnili talRebi rogor afrTxoben, rogor ubRve-
rian, rogor aSineben, da ra sacodavia maSin es orfexa suldgmuli,
rogor ekroba miwas da rogor evedreba zRvas sicocxlis xelux-
leblobas.
tyuilaT xom ar iyo, rom odesRac zRva uZiro egonaT...
ase ocnebobda Tengo.
gemi binds ereoda.
RrianceliT brazmoreuli talRebi, gemis Suawels ebRauWebod-
nen, TiTqos maTac undodaT gembanzed amoseva da amoJleta daud-
gromeli adamianebis.
leilo eWvdareul mamas Tengos poeziis Sinaarss uyveboda.
Tumca kraevski karga xania zehaniT grZnobda Tengos poetur ganwyo-
bilebas.
_ exla ki saWiroa, am ymawvilTan meti mSobliuri mzrunve-
lobis gamoCena, meti yuradReba da misi zraxvebis savsebiT amocnoba.
dayovneba danaSauli iqneba, _ fiqrobda keTili profesori da
Tengos kaiutaSi Semosvlas elodeboda. Tengo kidev sasoebiT zRvas
misCereboda, albad raRac nawarmoebs sTxzavda, azrebi riTmebs
edavebodnen, ganaTebul tvins fiqrebi janyiviT exveodnen da guli
ki, guli RumeliviT xurdeboda, rom nedli striqonebi, sveli
leqsebi gamomSraliyo da TeTr qaRaldzed dafnis foTlebiviT
450
niko samadaSvili

dayriliyo. gemis kapitanma Camoiara da Tengos Zilis dro moago-


na, baqanzed vaxSmobis Semdeg aRaravis aCerebdnen.
wesrigi adamianebisaTvis yvelgan saWiroa, ase fiqrobs kacob-
rioba; rom wesrigi ara, ar iqneboda arc ojaxi, arc Temi, arc
saxelmwifo.
yvelazed keTlSobil adamians, mieci ufleba, rom icxovros
Tavis nebiT, wesrigianobis iqiT da is gaxdeba qvewarmavalzed uare-
si Sesaxedavi. usaTuoT gacofdeba, ise rogorc mzis dabnelebis
dros zogjer nadirebs emarTebaT.
_ Tengiz Tu ar geZinebaT, visaubroT, _ Seexmaura edsli.
_ ar meZineba, Zili gamifrTxa...
_ mizezi? Cemo Tengo.
_ momavali mafiqrebs.
_ sanam vcocxlob, mudam kargad iqnebi, Tu Seni bedi Senve ar
moiSxame.
_ mowamluli sicocxlec kmara, batono aleqsandre sergeis
Zev.
_ eg araferia, ymawvilo. guls nuRar gaitexav, jer axalgazrda
xar da ggonia qveyana mxrebzed gawevs...
da profesorma naZaladevad gadixarxara, rom Tengo daem-
Svidebina da amRvreuli Tvalebi daswmendoda.
Tengos Sercxva da gaiRima.
_ Tengo, Sen raRasac swer, albad dRiuria ro mimalav.
_ leilom damabezRa?!
_ ara, me SegamCnie, rogorc mwignobarma.
Tengos guli aufrialda da ubidan amoRebuli leqsebis rveuli
profesors miawoda.
kraevskim uxmod daiwyo Tengos mxatvruli Semoqmedebis kiTxva
da misi warbis an Sublis naoWis Serxeva gafacicebiT Semyure Tengo-
zed mwvaved moqmedobda.
Tengom kargad icoda, rom mis novelebs da Sairebs kiTxu-
lobda didi gemovnebis da maRali ganaTlebis ostati.
profesorma gadafurcla meore, mesame gverdi da sixarulis
naTeli moedo, kmayofilebiT Tengos Sexeda... Tengo veRar isvenebda
da TavCaRunul mzrunvels sulganabuli miStereboda.
_ didebulia! _ ucfad wamoiZaxa profesorma, gadaexvia gulaCu-
yebul Tengos rogorc RviZli mama, rogorc nugeSi da daukocna
cxeli Subli da cremlmoreuli Tvalebi...
451
piradi mimowera





452
niko samadaSvili
453
piradi mimowera

poeziis adaTi
Ria datova sasaxlis kari,
ca sveli iyo da daibura,
Tebervlis qarebs gahyva da ukan
gzebidan aRar dabrunebula.

gzebidan aRar dabrunebula, _ gaimeora guldaTuTqulma meoc-


nebem da saxeze mowolili mduRareba Rrmad daaSterda SeyviT-
lebul wignSi Cawyobil leqsebs da ferdakarguli striqonebis
xmadabal tirils.
iqve, baRis gadaswvriv, iaponuri palmebi aRmosavluri mokrZa-
lebiT idgnen miwynarebul aivanTan da morcxvi qalwulebiviT
ucqerodnen marmarilos moajirebze dayril xeebis umanko Crdi-
lebs.
garindebuli idga baRi mariamobisTvis bindze. axalgazrda
meocnebe miyveboda biliks dakarguli megobris panaSvidze namti-
ralevi da daTuTquli:

raT gahye qarebs,


Tu ki zeca
ar gasvenebda.

es sayveduri esmoda xnieri muxis totebSi Sefarebul qars da


burtyunebda `xma Caiwyvite~. SiSi uvlidaT Crdilebs da xis
kenweroebze arCvebiviT Zvrebodnen. iq ki, Ria fanjrebTan, elva-
rebda lamazi sayveduri:
is daikarga
da nisleTo
damnaSave xar.

xavsmodebuli siCume adamianis SeSinebaSi SuaRames ejibreboda


da sadRac,mokrialebul cis napirebTan,varskvlavTa riyeze,sipi
qvasaviT egdo nawvimari mTvare.
daRupul megobarze guli cemas umatebda, guli tiroda...
bindi yvelas aCumebda. mTvareulebis frTxili fexis xma sasaxlis
maRal kibeebTan ikargeboda.
baRSi idga sasufevlis Crdili da Semzaravi sicariele.
454
niko samadaSvili

da ori megobris, ori adamianis tanjul cxovrebas amTavrebda


baRis karebze mitovebuli Cqari warwera:
`Cven daRupvas nuRaravis nu daabralebT~.

warmavalobis eskizi
SuaRamis samrekloebidan gadmovardnili qvena qari uberavda,
iqiT, Sors... odnav mbJutav qveynierebas da, sadRac xnieri gamoqvabu-
lebi mikiotebiviT ustvendnen im uzarmazar sivrceebSi.
sasufeveliviT idga _ kaklis xeebiT daburul eklesiis galavan-
Tan fexSiSveli mlocvelebis _ yru mwuxareba!
gza, romelic midioda _ TeTri baldaxinisfraT _ koSkis minebi-
saviT anTebul kamarebisaken, qaris zuzunSi ecemoda pirqve da
Rmuoda SerisxuliviT.
gumbaTebs zeviT, acdenili verxvis totebi, inZreodnen... iqnevd-
nen totebs da monastris iatakiviT hgvidnen cis kaSkaSa ezoebs.
is! Soreuli miwebidan da warmavalobidan icqireboda gamoRma
sivrceebamde...
is simSvideSi idga mudam xmagakmendili: qveynierebisaken darCe-
nil Ria fanjaras, arasodes ara xuravda. bevrjel mohkra Tvali
SuaRamisken mimaval dedamiwas, bevrjel ukivla, magram amaod, er-
Txel atirda kidec, roca misi Zaxili da xelgaSvera gadaeSva
dausabamobis nislian uReltexilebSi.
iman! icoda dabindebisas, Tu rogor anTebdnen Wraqebs adami-
anebi da rogor aqrobdnen SuaRamisas. icoda isic, Tu rogor
ipareboda dedamiwa sibnelidan maradisobisaken da,rogor locu-
lobda ganTiadamde.
icoda! gzebSeSlili planetebi, rogor mekobreebiviT ecemodnen
miwebs, rogor uqrobdnen qvis ZirSi anTebul sanTlebs, rogor
garbodnen da, mTeli Rame, ro xarxarebdnen usazRvroebis kide-
ebTan.
xSirad gaugonia adamianebis yvirili, aunTia Suqi, gadmouxedia,
magram varskvlavebis miwynarebul soflebis garda, veraferi ver
daunaxavs.
455
piradi mimowera

ase dahyo, ase scxovrobs, iq exlac!!! is, misania maradisobasa


da qveynierebas Soris dasaxlebuli. is mokvdeba maSin, roca qarebis
guguniviT miswydeba planetebis SfoTva da yvirili warmavalobis
Ria samanebTan.
imis kubos Camoasveneben buda da qriste. daasveneben gaveranebul
da sivrceeb Camolewil wuTisofelSi.
grigalebi gaSaravebul SuaRames mTel cis fanjrebs gaafareben
da, dabneldeba kidev sazarlaT!
da ase Cumad Caivlis Ria fanjrebTan dafiqrebuli misanis bedi.
Soreuli usazRvroebisaken sacodavaT iymuvlebs am qveyniuri
udabureba.
Caiweva, Caqreba maradisobis elva da, misnis kubosTan ki
SeSlili panaSvidi.
Semocvivdebian! isev saukuneni! da kidev warmavalobamde! samrek-
loebis ZirSi da, minareTebTan iybedeben:
qriste Tu buda?
buda Tu qriste!

poeturi gaTxrebi adamianSi


Semodgomis grili saRamo maxlobeli tyis panaSvididan brunde-
boda. Rriala qarebi ucnobi zRvis Wavlze naZovar Rrublebs
Semzaravi stveniT da brialiT moerekebodnen gacrecil wuTisof-
lisken. dasavleT kamarebis gaSaravebul gzebze feradi mtveri
idga da binds ereoda.
xeebi bavSvebiviT daRonebuliyvnen. noneb CayviTlebuli
foTlebi haerSi ireodnen, ecemodnen dabla, igonebdnen dakargul
bednierebas, sulis amoxdomamde ar isvenebdnen da sCiodnen droTa
usamarTlobas.
Ramdeboda da SeSinebuli mosaxleoba sadgomebSi Wraqebs
anTebda.
mZime da gzamokle buxris kvamli noembris totebdaSvebul Rames
mistiur boZebs udgavda, rom xnier naZvis ZirebSi patara agarakis
ficrul saxlebs metismetaT ar daswoloda.
456
niko samadaSvili

bJutavda mitovebuli agaraki, aqa-iq dafantuli SuqiT, Soridan


raRac STagonebis Zalas iZleoda, TiTqos viRac SeTqmuls daunTia
sanTlebi fuRuro xeebis ZirSi da am SuaRamisas usazRvroebas da
RmerTs Svelas evedrebao.
erT-erT Raribi oTaxis nestian kedelze dafiqrebuli adamianis
landi Sezrdiliyo. qvatalaxa buxari mtrediviT RuRunebda, bodav-
da raRac gaurkvevels da rcxilas muguzlebi bundovan SuqSi mzis
natexebiviT krialebdnen.
landis gadaswvriv xangamoSvebiT wignis furclebis nerviuli
gadaSla ismoda, etyoboda ukanasknel striqonebs kiTxulobda
gawamebuli poetis bedSav nekrologidan.
kedlidan landi gafarebul SaliviT Camovarda da viwro fanj-
ridan naZvebma gaitaces, xan erTi ixvevda Zirze, xan totze, xan
dabla uvardebodaT. ra hqondaT samasxarao Cumad mimaval adamianis
Crdilze, es iqve, axlo, Zildakargul bilikebsac ukvirdaT.
saxemoRuSuli, tuCebSekruli, sicocxlesTan SeanCxlebuli da
Seuwyveteli fiqrebis megobari neli nabijiT miyveboda mTis TeZoze
iribaT gadagdebul idumalebas.
dawmendili mTvare daburuli fiWvnaris totebze dafrinavda,
raRasac burtyunebda, unda genaxa, xeebs rogor scxvenodaT mTvaris
sinaTleze da Crdilis ZonZebiT rogor ifaravdnen foTlebis da
wiwvebis garda suyvelafers.
is ki, galavnis mimtknarebul da JamTa siavedan Camolewili,
kedlebs uaxlovdeboda. es galavani kidev raRac sinaziT inaxavda
Wirisufal dakargul lodebs. Zveli da xnieri warwerebi, viwro
da maRal Zeglebze mduRare cremlebs ise waelekaT, rom ZlivsRa
emCneodaT gamvlelTa uSendobloba. ekalnarevi balaxi neknebamde
moreodaT samaris qvebs. mxolod erTaderTi warwera jer kidev
elvarebda, jer kidev ar Caetana Sexavsebul lods miwis qerqSi
adamianobis ukanaskneli Txovna da mudareba.
kviraZlis saRamo iyo, vloculobdi, ar mwamda araferi, magram
mainc vrekavdi zarebs. amovarda qariSxali, zarebs ucfaT xma
wauvidaT da me SiSiT gardavicvale...
veRar daamTavra kiTxva, radgan kvdrebma erTmaneTs dauZaxes.
igrZnes fexis xmaze, rom zeviT, viRac dadioda da xmadabali tiri-
liT, wuTisoflis uzrunveloba masac SesCivles.
457
piradi mimowera

galavnis kedelze romeliRac mgzavri gadmoyudebuliyo da


SeSliliviT ucqeroda mwuxarebiT Sepyrobil meocnebes. beber muxas
daenaxa da ise iyo SemkrTali, rom foTlis ganZrevasac vera
bedavda.
_ vina xar?
_ qriste var, qriste! saukuneni ro maRmerTebdnen...
_ qriste, qriste... xeebma xeebs gadasZaxes da mTelma tyem, ise
mZlavrad gadaixarxara, rom fermkrTali bilikebi fuRuro xeebSi
da gamoqvabulebSi bavSvebiviT awiokdnen da miimalnen.
_ xom gilocnia Cem jvarcmasTan?
_ ara, arasdros. me vuyurebdi jvarcmul qristes, rogorc
jvarcmul kacobriobas.
_ mere ra SuaSia zekaci da kacobrioba?
_ zekaci or samyaros Sua damavali nisleTia, romelic dasabamis
sakvamlurebidan amodis, rom amcnos usazRvroebas maradisobis
warmavalobac.
_ warmavaloba geTsimaniis baRSi vigrZeni.
_ da dRes mainc geniosaT ginda momeCveno?
_ imitom rom yvela geniosi jiutia.
_ ufro ki ybedi, da amitom aris, rom aravize ar uciniaT
imdeni sukuneebs, rogorc Senze. aravin ar yofila jvarze gakruli
imdeni xani, rogorc Sen.
_ iuda momagonda, da Tan sivrceebs gaxeda qristem.
_ iudas alersi, es mTeli kacobriobis kocna iyo da Tu
mkvdreTiT wamogayenes, es imitom ro, saocreba uyvarT adamianebs.
_ uyvarT, uyvarT! _ Rimmoreuli qriste eTanxmeboda.
_ da mere, iseTi saocreba, rogorc Sen iyavi xeze dalursmuli,
kidev saTnoebiT ucqerodi adamianebs. da ramdeni saukune idga
muxlmoyrili, rom Sens mimarT Cadenili danaSauli gamoesyida,
magram muxlis kviristavebi etkinaT da yvelani wamoiSalnen.
_ uyvarT sakuTari Tavi adamianebs.
uyvarT... uyvarT! aSlili kvdrebi kiodnen, samareSi aenToT
sanTlebi da lodebidan sinaTle SesamCnevad Jvanavda.
`qriste Seirya!~ _ uyviroda xevi _ tyes, tye _ mTas da mTis
kvarcxlbeki ki _ usazRvroebas.
458
niko samadaSvili


ucbad qalis kivili Semogvesma, xalxma ixuvla da zRvis sa-
napirosken gaeqana. `uSveleT, ixrCoba!~ _ ismoda yvela mxridan.
bedze, viRac mezRvauri gadaeSva talRebSi da ris vai-vaglaxiT
gamoiyvana samSvidoboze Tavganwiruli momakvdavi _ ymawvili kaci.
is Tavdayira eWiraT didxans, sanam zRvis mlaSe wyali ar gadmo-
aRebina da carieli rumbiviT ar daiwrita. sacodavma Tvalebi
gamoaxila da guldawyvetilma Sexeda atirebul axalgazrda qals,
xelSi daWmuWnuli baraTi rom eWira. `mSvidobiT, Seni Ralati
veRar avitane, grcxvenodes!..~ ase ewera.
zRvis talRebi ki xmaurobdnen da xmaurobdnen da qariSxali
ki sadRac Sors, Sors adamianis sisuleleze mZvinvarebda, xar-
xarebda da xarxarebda.


1918 Tu 1919 wels gorSi gamoCnda evropiulad Cacmuli, saSua-
lozed axovani, oqros axalgazrda, lamazi mamakaci. ra Tqma unda
gorelebs manamde uamravi Tanamemamule enaxaT evropidan dabru-
nebulni, evropiuli qudiT da halstukiT, magram ase aravisTvis
ar miuqceviaT yuradReba, rogorc am ymawvilisaTvis _ es gaxldaT
erekle tatiSvili. kacs, romelsac daserili hqonda mTeli evropa
stambolidan londonamde, berlinidan neapolamde. kaci, romelic
mowiwebiT ismenda filosofos vundtis, socialist Joresis, anar-
qist bakuninis da pirquS osval Spengleris metyvelebas. kaci, rome-
lic Rameebs aTenebda veeberTela qalaqebis dansingebSi, saeWvo
adgilebSi da Tan ewafeboda fridrix nicSes Tavawyvetil Txzule-
bas, prudonis gaxelebul winaswarmetyvelebas, Selis faqiz poezias,
bodleris _ borot yvavilebs.


...msajuli da braldebuli erTnairad swyveten adamianis
tragikul kiTxvas _ da ra aris WeSmariteba Cem gareSe?
_ araferi.
459
piradi mimowera


usazRvroeba... da salamuri 1
es rveuli iwereboda aTi wlis saSineli zarmacobiT, radgan...
drozed ver vikrifebodiT: me, myudroeba da poeturi ganwyobileba.
imas, vinc SuaRames mofarebul miwebidan uZaxoda tial griga-
lebs, rom gzebzed rogorme miSvelebodnen... da... imas, visac Wkuazed
SeSla miaCnda amqveyniur bednierebaT!!!

niko samadaSvili

cnoba
1957 wels centralurma komitetma Cemi `Sexvedrebi da sinanu-
li~ gadaugzavna mweralTa kavSirs,am ukanasknelma Zlivs ipovna,
sadRac ganjinaSi migdebuli da, damibruna 1959 wlis 9 Tebervals.

niko samadaSvili
10. VIII. 1959

wyevla
1. Sen moukvdi dedaSens; 2. miwam giyos piri; 3. gaskdes miwa da
Tan Cagitanos; 4. Se ar dasarCeno; 5. amogiwydes gvari da jilagi;
6. Sen ki amowydi; 7. amoibugos Seni saxl-kari; 8. mexi ki dageces
ahande; 9. ui, Se amosavardnelo; 10. Tvali ki dagidges bareRama;
11. ar hqeni tani ahande; 12. gadaSendi aqedan _ (risxva); 13. amogiwydeT
gasagisi.

qirdva adamianis
1. zviadi, breqia; 2. kuspara; 3. tiRa, laCari; 4. noRa; 5. paWua;
6. xvliki; 7. koWdabali; 8. CerCeti; 9. briyvi; 10. regveni; 11. WkuaTxe-
li; 12. gamotvinebuli; 13. gamoTayvanebuli; 14. doRrola; 15. doy-
lapia; 16. Tavkantara; 17. kudabzika; 18. Tavxedi; 19. veragi; 20. boroti;
21. sisxlismsmeli; 22. ybedi; 23. laCari; 24. gvelaZua; 25. melia; 26.
nacarqeqia; 27. enaWartala; 28. matrakveca.

1
minaweri leqsebis rveulze.
460
niko samadaSvili

dadebiTi tipebi
1. koxta; 2. kargi; 3. saTno; 4. mSvenieri; 5. Zvirfasi; 6. nazi;
7. keTili; 8. gonieri; 9. Wkviani; 10. darbaiseli; 11. cqriala; 12. axova-
ni; 13. Seupovari; 14. mxne; 15. malxazi.

literaturuli gulcivoba
exlaxan gamoqveynda gazeT `komunistis~ furclebze p. koxreiZis
werili `pirveli wignebi~. avtori ixilavs axalgazrda poetebis
vaso gvetaZis, sandro begiaSvilis, SoTa niSnianiZis da oTar
mamforias leqsebs. pirdapir gamaoces, p. koxreiZis metyvelebiT
rom mogaxsenoT, recenzentis `trafaretulma striqonebma~. es
dalocviliSvili poeziaze ise msjelobs, TiTqos gamomwvar agurebs
alagebdes Tavis ezoSi, anda mduRare wyalSi gafufqul qaTams
putavdes. jer kritikosis kilos daugdeT yuri: `axalgazrdobis
gamo SeRavaTi aravis ar miecema~ _ swers medidurad, TiTqos
sagadasaxado uwyebis inspeqtori iyves. ratom pativcemulo? gana
vaJa-fSavelas, ilias, akakis, galaktion tabiZis siymawvilis xanze
Seqmnili Txzulebani Seedreba im mdidar nawarmoebebs, rac simwifis
dros gamoZerwes? sad, rodis yofila, rom pirveli nawerebidanve
Semoqmedi movleniliyo srulfasovan ostatad? (aq, uniWo da doy-
lapia mCxapnelebs rodi vgulisxmob, romelTac nawerebi siberemde
umweoni arian da maTi sacodaobiT Taobebi iwvian).
SexedeT, rogor ebuzRuneba, ra uRmerTod utevs S. niSnianiZis
gulTbil leqss `gaTenebas~: `Tanamedrove sofeli ase yalbad
aris mocemuli~:
`daJangulia mwuxrisfrad yore,
mohkidebia xavsi obiviT,
gadaferdila jmuxi saRore,
bexreka xeze zurgmiyrdnobili.
Cans afrasaviT TeTri atami,
nislSi myvinTavi baRCa mdidruli.
mTvare ki, rogorc TeTri qaTami,
Tvlems Robis sarze TavCaqindruli~.

`jer erTi, ra gamoTqmaa bexreka xes zurgmiyrdnobili saRore,


_ anCxlobs kritikosi, _ anda Robis sarze TavCaqindruli mTvare~
461
piradi mimowera

_ amaze ityoda aleqsandre puSkini: `Vs nfr ghbdsrkb xbnfnm


ht,zxtcrbt rhbnbrb= xnj jyb lf;t yfc yt cvtifn~. ara
mgonia kritikosi Cvens soflebs icnobdes. mas ver warmoudgenia
bexrek xeze zurgmiyrdnobili saRore, amitom vurCevT, Tbilisidan
Sehyves qarTlis soflebs, Tu gnebavT gare kaxeTs da xevs, kar-
midamoSi SeeCexeba poetis mier aRweril saRores. ratom hgonia
recenzents, rom Rori aTinur eskorialSi unda cxovrobdes da
ara saRoreSi.
gana kargi poeturi saxe ar aris `mTvare ki, rogorc TeTri
qaTami, Tvlems Robis sarze TavCaqindruli~. ra Tqma unda, poeti
odnav scodavs, roca afrasaviT TeTr atams ixseniebs, atami TeTrad
rodi hyvavis, Robes sari ki ar udgia, aramed margili. magram, Tu
leqsi mTlian siamovnebas moggvris, gana oriode Sav winwklebze
unda aiqoCro, axalgazrda mwerlis yanyratoSi ase da upasuxis-
mgeblod dautatano: ara, es Tanamedrove sofeli ar aris! rogor,
Tanamedrove sofelSi mdidruli xaliCebi ar aris? mTvare ar adgeba
iqaurobas?.. p. koxreiZis gulcivoba iqamde midis, rom o. mamforias
gulwrfel striqonebs ase TaTxavs: vis ra esTetikur siamovnebas
mohgvris aseTi striqonebi:
`babus Coxa-axaluxi vis ar gadaucvia,
joxis cxenze arsenoba vis ar gamoucdia,
mere SoTas didi wigni vis ar gadufurclia~.

ra sadad aris mocemuli da ra gulianad bavSvobis dReni. re-


cenzenti ki geslianad dascinis. nuTu Sio mRvimelis leqsebi mainc
ar gadauSlia! Tumca RmerTma dagvifaros! Torem `Zia Sios~ mTel
poezias gamoacxadebda: `neitralur Temad~, `usagno lirikad~, `yalb
situaciebad~, `abstraqtiulobad~ da vin uwyis kidev rad...
S. niSnianiZes usaTauro leqsSi mocemulia suraTi, Tu Semod-
gomis miwurulze rogor gaiZarcva TeTri TuTa:

`civ Rameebs tanSiSvela aTenebda,


cremlad SerCa gazafxulis ocneba,
xe mtirali SeecodaT beRurebs da
sul totebze Camoasxdnen foTlebad~.

Turme am striqonebSi (recenzentis sibrZnes sazRvari aRar


aqvs!) `momwyvdeulia uimedoba~, `bedze Civili~, `simbolisturi
moTqma-godeba~. ar aris kargi, ara! poets daabralo is, rac gulSi
462
niko samadaSvili

ar gauvlia, ar ufiqria. sad aris aq tirili, vai-vaglaxi, an simbo-


lizmis moTqma (ra daaviwyebs im ambavs, roca erTma literaturulma
bedovlaTma vaJa-fSavela simbolistad monaTla da bodleri ki
impresionistad).
CvenSi ician `vazi tiriso~ _ sanam kvirti gaifurCqneba, nuTu
es Tqmac simbolizmia.
erTic unda movaxsenoT Cvens recenzents, rom literaturi-
saTvis ar arsebobs meore da mesame xarisxovani sakiTxebi, arsebo-
ben mxolod meore da mesame xarisxovani nawerebi, romelnic
avtorze adre kvdebian. niWieri Semoqmedi cxovrebis `mesame
xarisxovan sakiTxs~ ise aabdRvrialebs, rom is poeziaSi pirvel
`xarisxovnad~ darCeba. droa Cvenma literaturulma kritikam
yuradReba miaqcios marto imas ki ara, Tu ra Temaze weren mgosnebi,
aramed imasac, Tu rogor weren, ramdenad axalia saxeebi, TvalTa-
xedva, ganwyobileba, JRera _ mTeli leqsis orkestri. rac ar
unda aqtualur movlenebs exebodes poetis leqsi, guls ver daudeb,
Tu iq gacveTili riTmebia, Raribi scenebi, qarTuli enis jloyini.
pirovnebis kultis droindel poeziaSi erT-erTi ubedureba is
gaxldaT, rom zogierTi mwerali, ufro gatacebuli iyo mliqvne-
lobiT, farisevlobiT, uadgilo adgilas `gaumarjos!~ yviriliT,
vidre gulwrfeli gulSematkivrobiT sabWoTa xelovnebis, litera-
turis grandiozuli mSeneblobiT. im ubadruk mjRabnelebs aRar
axsovdaT xalxis STamagonebeli Zala, cxovrebis siduxWire da
bedniereba. ramden axalgazrda mwerals da sayvarel Semoqmeds
mouRes bolo swored im literaturulma gaiZverebma.
exla ki sabWoTa mwerlobis zeca kargad mowmendilia, amitom
axalgazrda mwerlebs, roca isini Tavis saxlis zRurbls moscil-
debian da literaturis Saraze JriamuliT, JRurtuliT, zogjer
dafiqrebulebic modian, literaturuli trafaretebiT, mosawyeni
qaTinauriT, anda bRveriT rodi unda SevxvdeT, aramed saTuTad,
megobruli salamiT, jansaRi kritikiT. Torem, Tu ulvaSebamwva-
nebul poets erT lirikul leqsze simbolisturi godori Camovac-
viT Tavze, aman SeiZleba daamaxinjos misi momavali da gza veRar
gaignos. axalgazrda poetis niWi urTxelis kunZi rodia, is minan-
qariviT nazia, faqizi, is qnaris simebs miagavs, iq uxeSoba ar SeiZleba.
_ es santimentalizmi an dekadentebis gemovneba ar gegonoT, Tqveni
WirimeT! vaJa-fSavela Tavis leqsebs fandurs daamRerebda da ara
463
piradi mimowera

arRans.
marTalia... camde marTalia p. koxreiZe, roca ambobs: `Cveni
samSoblo maRali poeturi kulturis qveyanaa~. diax, saqarTvelo
SoTa rusTavelis samSobloa, amitom miutevebelia CvenSi ususu-
ri da mdare poeturi nawarmoebi iwerebodes, es epatiebaT grenlan-
diel eskimosebs, magram qarTvelebs arasodes... es iTqmis qarTul
literaturul kritikazec.
literaturulma kritikam aTasjer naTqvami winadadebebis,
dromoWmuli frazebis buRi da korianteli ki ar unda daayenos.
is unda sWvretdes alalmarTali poetis keTil zraxvebs, TrTol-
vas, gancdebs, sixaruls, cremlebsac ki. Semoqmedma kritikosma Tavis
cxovelmyofeli Suqi unda mohfinos poetis kordebs, walkotebs,
xevs, da Tu gnebavT kaklis rtoebSi Cabnelebul orRobeebsac, ise
rogorc iRvwoda genialuri belinski.
Cven warmtac da did epoqas literaturuli inventarizatorebi
ki ar sWirdeba, piriqiT xelovnebis cecxliT gaCiraRdnebuli
raindebi. roca dedamiwis zurgze Tavisufleba moyvare xalxis
da mCagvrelTa Widilia, roca komunizmis naTel mwvervalebze
milionTa laSqari miiwevs da sadRac jurRmulebidan urCxulTa
ganwiruli sisini ismis, poeziam unda aRafrTovanos Tavisi sim-
foniiT kacobriobis udidesi mosaxleoba da xma Caakmendinos
dampyrobel mtarvalebs. da me minda, am uZleveli simfoniis Sems-
ruleblebi iyvnen _ poeturi kvarteti: S. niSnianiZe, o. mamforia,
s. begiaSvili, v. gvetaZe. amas samSoblo mogiwodebT Cemo axalgaz-
rda megobrebo.

niko samadaSvili
25. XI. 1956
464
niko samadaSvili

eva! 1
davbrundi Cveni musaifidan, gadavfurcle Zveli rveuli da
kidev mwared Camafiqra mowamlulma axalgazrdobam, kidev
miyruebuli monasteriviT gamoCnda Cemi uSinaarso cxovreba.
vici gikvirs Cemi Sexvedrac, da zogjer Tu ginda moulodnelo-
bac. magram! ar gamamtyuneb Tu dafiqrdebi dasisxlianebul bedis
mqone adamianze.
`jer ar gicnobo~, _ imeorebdi, roca `xo~-s gexvewebodi. vin
icis iqneb gaimeoro sarkazmiT savse civi Rimilic, radgan me yvela
adamianisagan gulgrilobis meti araferi ar mRirsebia.
albaT amas dainaxav Cem leqsebSi da o, rogor gamexardeba,
Zvirfaso eva, Tu cotaTi mainc TanaugrZnob, jer kidev saidumlo-
ebiT STanTqmul mwuxarebas.
me gende, gende ise, rom Senze iqneba damyarebuli awmyoc da
momavalic. rogorc genebos, rogorc gindodes, oRond me SenTan
davisveno xolme. SeiZleba sxva arCio, sxvas daumegobrde, magram
geficebi, ise versad ver moisvenebs Seni guli, rogorc CemTan.
ar vkadnierob _ momavali ki dagajerebs. jer kidev daucdi
Seni sulis yru mdumarebas, sanam Cem poezias gadafurclav `RimSeS-
lil verxvebis wirvas~ da gulamoskvnil simRerebSi Caqceul
axalgazrdobas.
jer kidev dagicdi gaveranebul sicocxlis bnel samanebTan,
rom moxvide CemTan da erTad viaroT dedamiwidan sivrceebamde,
ise rogorc gagexardeba. me viqnebi Cumad da yovelgvari saidumlo-
ebis grovas samareSi Tan Caviyoleb.
niko

Zvirfaso eva!
am werils ro gwer magondeba italiis udidesi poetis aligier
dantes gulamoskvnili sityvebi: `de Cemma sulma icxovros Sen
RvTaebriv RimilTan. maSinac ki, roca wamebuli sxeuli sikvdilis
civi da uimedo foTlebiT daifareba~. am imediT minda mec mogendo,
mogendo ki ara (es xom ukve moxda) Segewiro kidec. is vinc wlobiT
1
eva Cakalidi (1912_1996) _ niko samadaSvilis pirveli meuRle. ramdenime mo-
Txrobisa da zRapris avtori.
es xuTi werili pirvelad rostom CxeiZem gamoaqveyna gazeT `qarTvel erSi~,
#12, 1991.
465
piradi mimowera

cdilobs adamiani gaicnos, CemTvis sakmarisia oriode wuTi, rom


davinaxo mTeli misi sulieri sasaxle. imitom iyo, ase moulodneli
da ucabedi gadawyvetileba, ramac albaT gagakvirva.
me ar gamtyuneb, roca krTebi, es asec unda iyves, miT umetes im
adamianis mimarT, romelsac unda jvarcmuli axalgazrdoba SeniT
ganikurnos. da ro SemekiTxo `ra mogewona Cemi~ ver gipasuxeb,
radgan iseTi didi elvareba da sixaruli vigrZeni SenSi, Zvirfaso
eva, rom verasdros veRar gamomneldeba. SeiZleba es iyo Secdomac,
daudevrobac, magram rac ginda daarqvi. me mainc minda, am ironiiT
savse bednierebam SenTan erTaT gamataros momavali cxovrebis
moSxamuli gzebi.
da Tu ki arsebobs adamianuri siTbo, Tu kidev mjera, rom
viRac Semindobs, es usaTuoT Sen unda iyve. Tumca giTxari, rom me
naZaladevi araferi ar momwons, me mudam miyvarda bavSobidanve
unazesi qalis qceva da sisadave. da Tu Seni guli savsea uangaro
grZnobebiT (es xom asec aris) Caufiqrdebi Cem gadadgmul nabijebs
da, metyvi im `xo~-s, romelic iqneba saTave Cveni didi da wrfeli
SekavSirebis. Tumca erTgvari Tanxmobis niSani momeci, magram is
`xo~ im aTrTolebul xmas ki ar hgavda, romelic me Sengan mwyuria.
Zvirfaso eva, Tu ramem Segabrkolos miTxari, me davbrundebi (da
vin icis rogori wamebiT) da kidev marto, ise rogorc aqamde
waval Cawixluli, sicocxlec ki sikvdilze uaresi iqneba CemTvis.
albaT iseTi ubedurebiT damTavrdeba Cemi cxovreba, rom
momigoneb, rogor gaRmerTebdi da erTxel mainc atirdebi. Tu
Cemi momavali ar dagenaneba, axalgazrdobas xom Seibraleb.
giTxari _ ar damRupo-meTqi da gimeoreb exlac. me ar SemiZlia
Zvirfaso eva, sxvanairaT mogaCveno Tavi. Cemi poezia xom waikiTxe,
xom gamicani, ise rogorc aravin. da Tu xedav Cem sulTan siaxloves,
unda sityva `Cemi~ gerqvas. da sxvas arc sulierad, arc `ise~ ar
unda ekuTvnode (giotes sityvebi moigone). ar unda SegaSinos
sakiTxis gamwvavebam (Seni sityvebia) iq sadac mwvaveT ara grZnob
yvelafers, is yofa yvelaze ulazaTo, dRemokle da ukmaria.
ra saWiroa kadniereba imasTan, vinc poeziaze ufro giyvars, me
arafers ar gimalav. geubnebi imas, rasac ganvicdi da daviRale
amden martoobiT (Tumca megobrebi sakmaod arian, rogori es
RmerTma icis). exla minda SenTan davisveno samaremde, Sen gandobde
466
niko samadaSvili

yvelafers, rasac sxvebs vumalav. Sen erTxel sTqvi `megobroba


ornairia~. me gipasuxe,rom orTaves unda Seicavdes-meTqi,romelic
qals ucqeris ubralo sagans da masTan mxolod erTi nakadiT
aris dakavSirebuli da amave dros is megobraT ara sTvlis, is
mezizReba. es quCis bogano xalxis da xelovnuri jentelemenebis
goniereba aris.
me mwyuria ara marto CemTan icxovro, aramed amave dros
megobaric iyve da Cem sixaruls an mwuxarebas inawilebde.
exla ki dafiqrdi eva da STainerge yvela Cemi sityva da mipasuxe,
ise rogorc gsurdes. da Tu Seni guli, guli romelic ase Semiy-
varda, `ara~-s gaiZaxis, me xom maSin nadiri ara var. iqneb sxvagan
geguleba vinme, sadac met bednierebas moeli. vin icis jer ki move-
lodebi Sen pasuxs, wrfelaT naTqvams da keTilSobilebiT aTrTo-
lebuls.
SeigrZnob Tu ara imaze mets rac giTxari! momendobi Tu ara!
ukve droa, Zvirfaso eva, radgan sxva gza me aRar mabadia.
niko
TibaTvis SuaRame

Zvirfaso eva!
ukanasknel saRamos davbrundi Sengan, ise rogorc arasdros,
raRas unda moelode Cemo kargo am oxer cxovrebidan, roca
yovelive dagexSoba da is vinc did imedaT migaCnda, mzaTa xar Seni
momavali mis keTildReobas anacvalo, gamodgeba civi da ugrZno-
beli. ra iyo is sityvebi: `me ar minda, rom usiamovneba SegemTxves,~
Sen Tu me gebralebi iq ki ar unda damixsna, sadac yovelgvari
dabrkoleba gadasatania, aramed iq, sadac uaresoba momelis.
xo CamoTvale TiTebze `xuTi~. xuTi ki ara, xuTiaTasi rom
iyves xuTiaTasi tyviiT gavanadgureb, Tu Sengan iqneba erTxel da
samudamoT wrfeli da umanko gadawyvetileba. rogor fiqrob,
Zvirfaso eva, rom dagSorde, Tu sicocxle arafers ar mizavs,
sinanuli mainc ar damasneulebs? vicocxlo, viyve, ras egvaneba
Cemi awmyo da momavali. da Tu zogjer Tavs Sevikaveb gaubedurebis
gzaze, mxolod dedis sacodaobis gamo, romelic albaT miva da
daakvdeba gatanjuli Svilis jvarcmul samares. _ Sen ki, ise, rogorc
sxvebma ician, iZaxe mere ironiiT savse sityvebi: `me ra SuaSi var(!)~
467
piradi mimowera

`ra Cemi bralia...~


Tu Seni aRTqma gulwrfeli iyo, ro Sen `arasdros aravis ar
daaxlovebixar~ _ ar dagenaneba odnav mainc erTimeoris sulTan
ase axlo misvla, rom uJmuri xelisCaqneviT Sewydes! me vfiqrob,
Zvirfaso eva, kidev dafiqrdebi, kidev Sexedav im adamianis saxes,
rogor moelis Sengan Tavis sicocxlis bednierebas. da Tu SegiZlia
didi siyvaruli ar SegaSinebs aTiaTasi xuTeulebis boroti landi.
me ki veRar warmomidgenia, rogor wamovide Sengan gind Semafur-
Txo da exla Caidine is, rasac guli da goniereba geubneba.
gigzavni Sen wignaks, sadac Cavwere ori sityva, rom Tu dagavi-
wyde, mogoneba mainc gtanjavdes, gtanjavdes im adamianis aCrdili
mudam, romelic kerpiviT gaRmerTebda, Cemo kargo megobaro.
jer kidev ukanaskneli imedis ali ar Camqrala, Seni ukanaskneli
gadawyvetileba iqneba sixarulis cremli an axalgazrdobis
uCveulo da Semzaravi dasasruli.
ukanasknelaT kidev gevedrebi xuTeulebis gulisTvis ar
damkargo, Tu sakuTari Tavis keTildReobac ginda, radgan
arasodes ar Segindobs ise aravin, rogorc is adamiani, visac Sen
miaCnixar poeziaze maRal bednierebaT.
me kidev gicdi. ras ityvi vnaxoT...
niko
TibaTve

Zv. eva!
gasul SabaTs gicade, ar vici, ram dagabrkola, wvimam Tu sxva
SemTxvevam. me movkari erT rames Tvali da aman kidev ufro ZlieraT
Semayvara Seni guli. kolas1 Camosvlas moucade, rom rogorme
menaxe. rogorc giTxari eva, unda moxdes ukanaskneli Sexvedra.
bavSvi xom ara var, rom ase Rirseba dacemulma quCa-quCa gdio. xo
miviRe Sengan saCuqrad ukanaskneli ironia `ra pasuxi, ris pasuxi~,
ase miTxari. miTxari is, rasac quCis boganosac ar etyvian. me gTxove
gadawyvetili pasuxi da Senc dampirdi werilis saSualebiT da es
sityva sakuTari gulcivobiT gadaisrole. da ici rasa vdardob
da ra menaneba eva, rom Sen Cemi pativiscemac arasasurvelad
gamoiyene. de ase iyves, aseTia mudam im adamianis bedi, vinc ankara
xeliT, grZnobierebiT da zneobiT cdilobs megobari yavdes.
1
nikoloz (kola) jebisaSvili _ niko samadaSvilis megobari.
468
niko samadaSvili

wuxelis kolas vukiTxavdi petrarkas cxovrebas, romelic geni-


alur SemoqmedebasTan erTad iwoda lauras bednieri xilviT. da
mokvda ise es didi adamiani, rom am qalma sikvdilis winac ki ver
SeigrZno unazesi sulis mSveniereba. asea yvela da miT umetes dRes.
maS ase, xval, eva (pirvel agvistos), saRamos Svid saaTze
usaTuod unda mnaxo, raT ginda Zvirfaso eva kidev gadaWarbeba.
xom mergo Sengan sakmao mwuxareba da Tu kidev raRacas moindomeb,
maSin gauwie yuradReba imas, rom vinc SenTan dRes aris adamiania
da ara quCis ltolvili.
mnaxe ukanasknelad, Tan wamoiRe yvela Seni gadawyvetileba da
me yvelafers mSvidaT miviReb. Tu darCebi CemTan, iqnebi bednieri,
ise Zvirfaso eva, rogorc aravisTan.
Tu ara da me mainc Seni bednierebiT mudam gaxarebuli viqnebi.
vecdebi mere, rom cudi `niko~ win aRar Segxvdes, radgan cudi
xalxi araviTar Rirebulebas ar warmoadgenen.
ar vici ase iqneba! Tu ara?!
SevxvdeT da gadavwyvitoT. yvela xangrZlivi mofiqreba, ro-
melic SenSi Seinaskva, Tan wamoiRe. adgils kola getyvis.
xval erTi mxriT saqarTvelos vandalebis _ moskovis moci-
qulebis zeimi iqneba da meore mxriT ki Cveni sabolovo daskvna.
exla droa. me vfiqrob sadme momixdeba am cota xanSi wasvla,
isic sabediswero gzaze. da ra kargia, roca iRupebi, rogor mSvidad
midixar, roca ici, rom am qveynad viRasac uyvardi.
niko
31. VII

P. S. eva: me RrmaTa mwams, rom Cem ukanasknel Txovnas miiReb


ise, rogorc sayvarel nobaTs Seni suliT aRfrTovanebul
adamianisas.
niko

Zvirfaso eva!
gaiara weliwadze metma, rac Sen did siyvaruls davatareb.
gaiara erTma welma da am mokle drom momiwamla mTeli Cemi
siymawvile.
raRac moulodnelad Segxvdi da am Sexvedram Cemi awmyo da
momavali daimorCila.
469
piradi mimowera

geficebi eva, rom me aravisTan ar vfiqrobdi daaxlovebas.


mowamluli bavSvoba da imeddakarguli axalgazrdoba Serisxuli
WandrebiviT Srialebdnen Cemi cxovrebis gaubedurebul gzaze.
yvelgan vxedavdi araraobas da sicalieres. magram adamianis
cxovrebaSi yofila SemTxveviTi bednierebac.
pirvelma saubarma SenTan, me damatana is ukvdavi sixaruli,
romelic arasdros aRar gamomneldeba. vgrZnobdi, rom Sen SegeZ-
lo didi ndoba da siyvaruli. mxolod CemTvis ase advili ar
gamodga bedniereba. aTi aTas `ara~-s Semdeg me mainc movdiodi
SenTan!!! radgan mjeroda, rom gaqvavebuli sityvebis iqiT imale-
boda is nazi da kargi guli, romelic odesRac mainc igrZnobda Cem
jvarcmul da gatanjul siyvaruls. es asrulda. Sen ukve mende da
Tan daatane `aravis ar aTqmevino~. ar vici mtrebi ras ityvian,
magram bednier sicocxles xom veravin wamarTmevs. es unda gwamdes
im adamianisagan, romelmac axalgazrdobis dasamxruli dReebi Sen
Semogwira.
marTlac, Znelia momavlis naTlad warmodgena. SeiZleba
miRalato! cxovrebis Suagzaze damSorde kidec! da, arasasurveli
mdgomareoba Seqmna, magram mainc maforiaqebs is azri, rom Sen
aseTi arasodes ar iqnebi. Seni keTili da saTno guli mudam
metyvelebs xangrZliv erTgulebas da dauSretel siyvaruls.
`guli miZgerda, mxolod imitom, rom ganecada erTaderTi am
qveyniuri da lamazi siyvaruli~ _ ase swerda frangi poetesa
marselin debord-valmori da rogor dapataravdeba yvela ubedu-
reba, roca sikvdilis win gaielveben cremldaleuli sityvebi:
vcxovrobdi Cumad, da mec vatarebdi da ganvicdidi erTaderT da
lamaz siyvaruls. es iqneba Zvirfaso eva Cemi cxovrebis yvelaze
didi Sinaarsi da Sen ki mTavari gmiri.
exla ki gkocni, rom Sen Seminde da bednierebasTan erTad maCuqe:
SenTvis Zneli, magram CemTvis sabediswero gadawyvetileba. is Rame
Tavdebi iqneba momavali Cveni uangaro cxovrebis.
ase Cemo kargo da megobaro eva.
niko
31. 1. 1930
470
niko samadaSvili

Cemo mariam!
aRar SemiZlian amdeni martooba. dedaCemi, xo ici, diliT midis
da Tu me ar gavakeTe sadili, mSivrebi vrCebiT xolme.
rac aris, aris.
petres1 vgzavni da gigzavni 200 maneTs. wamodiT kviras axalci-
xis matarebelze, me gorSi dagixvdebiT.
akoce bavSvebs. mokiTxva dedas da kolas2.
Seni niko
19.VIII. 1949

Cemo kokroWina meuRlev!


me ramdenime dRe damagviandeba. amitom saxarjoT gigzavni 300
maneTs.
bavSvebs kargad mouare.
damikocne nugzari.
Seni niko
6. I. 1950

gamarjoba Cemo mariam!


rogora xar. ras izav, Seni niko netarxsenebul galiaSia, iseTi
wvimebi iyo, rom namdvili kokispiruli gegoneboda.
vmuSaobT bevrs, dRe da Rame. rac davisvene aq amomSxamda.
Cemo mariam, maS 4_5 midi cekavSirSi.
sxva, Cemi nugzari rogor aris. bevri, bevri akoce, sul bevri.
Tamazis gamocdebi mainteresebs, moiwere werili.

akoce mzias
Seni niko
28. V. 1951
werili ase moiwere:
q. gali. sastumro
da me.

1
petre amanaTaSvili _ niko samadaSvilis colisZma.
2
nikoloz (kola) amanaTaSvili _ niko samadaSvilis simamri.
471
piradi mimowera

gamarjoba Cemo mariam!


rogorc ici, Camovedi axalqalaqSi, madianaT Tovs, me kargad
movewye. raikavSirSi momces Tbili oTaxi, samuSao bevria, yelamde.
Zalian daviRale raionebSi xetialiT, exla ro Camoval unda
vTxovo, rom TbilisSi gadamiyvanon. aRar SemiZlian, es dausru-
lebeli `kamandirovkebi~.
aba Sen ici, bavSvebs kargad mouare, patara gaWirveba gvaqvs,
magram ras izam, patiosani Sroma yvelafers sjobian, iyves cota
_ Tu ginda Savi puri da gemrieli.
Tamazis uTxari, Tu unda gamaxaros, kargad iswavlos. mziamac
waswios swavlis saqme win.
Cemi nugzari _ magas venacvale, xom kargad aris. akoce bevri,
sul bevri.
veRara vsZleb umagisoT, sul veRar. albaT, nugzaric egrea,
`Cemi mamiko movida...~ mgoni yovel diliT iZaxis.
ninasTvis1 aq kargi adgilia, Tu inebebs amovides.
mokiTxva olRa simonovnas2.
iyaviT kargad da sul kargad.
Seni niko
7. III. 1952

gamarjoba Cemo mariam!


Sen waxvedi da cota xnis mere, ninas werilic movida.
`Camodi Cemo manovo, kaklis murabisaTvis masala Seginaxeo,
marwyvi mogixarSeo~.
xedav ra kargi daiko gyolia. sxva, rogor imgzavreT? moiwere,
gamagebineT.
aba Sen ici, bavSvebs mouare da yvelafers gamogigzavni.
wuxelis me TiTon amovWeWye Sarvali, magram ar gamomivida,
mosarecxe mainc saWiroa.
mokiTxva dedas, kolas, lolas3, petres. nugzari damikocne.
mzia da Tamazi kargad moiqcnen.
iyavi kargaT da yoCaRaT
Seni niko
28. VI. 1953

1
nina amanaTaSvili-razmaZisa _ niko samadaSvilis colisda.
2
olRa koberiZe _ niko samadaSvilis deda.
3
lola tabiZe-amanaTaSvilisa _ petre amanaTaSvilis meuRle.
472
niko samadaSvili

gamarjoba mariam!
me werilebs gwer da Sen ki gayuCebulxar, arafers ar iwere-
bi, albaT gaerTe da niko dagaviwyda.
guSinwin CemTan Camovida ninas mamamTili kola1, waviyvane
saavadmyofoSi da veraferi ver uSveles, Tvalebi metismetad
gafuWebuli hqonia. direqtorma miTxra, magis muSaoba ar SeiZle-
bao. an matarebeli gaWylitams da an matarebels gadaabrunebso.
aba ra vqna, veraferi ver vuSvele.
eg ki ara, tramvaidan viRacas Cayva da me vegone, kinaRam gzaSi
damekarga.
nina burkaZe2 rogorc iqna samkervalo fabrikaSi movawye da
erTi Wiri moviSore.
kidev, roca kola aq iyo, vano koptonaSvili Camovida CemTan,
ginda Tu ara, Cemi Svili ucxo enebis fakultetze moawyeo.
erTi sityviT, didi stumrianoba mqonda, Zala waiRes pirdapir.
es SobelZaRlebi erTi ar mova CvenTan, rom gviTxras, ra giWirT?
yvela Tavis saqmeze modis da me daviRale sxvebis kudSi wrialiT.
dedaCemi erTxelac ar mosula CemTan, rom eTqva _ aba ra
gaqvs gasarecxi, an dasalagebeli, miT umetes rom icis, Tqven waxve-
diT. da Zalian gamiWirda, damrecxavic ki ver viSovne. magram
arauSav-ra Tqven kargad iyaviT.
fuls viSovni Tu ara, Tqvensken wamoval. Zalian medardeba,
rom Sen ufuloT gagiSvi, ras izav, eg saqmec gamoswordeba Cemo
mariam.
sxva, bavSvebi rogor arian, gijerebs Tu ara Tamazi, mzia.
Cemi nugzari rogor aris, yvelaferi moiwere.
erTi sanardo samuSao aviRe. vnaxoT, ra gamova.
aq, TbilisSi kargad dacxa. ise rom sul oflSi viwurebiT,
sicxe TandaTan matulobs.
mania, moiwere male yvelaferi. nu daizareb.
mokiTxva Tqvenebs. damikocne bavSvebi.
Seni niko
4. VII. 1957

1
nikoloz (kola) razmaZe _ niko samadaSvilis colisdis (ninas) mamamTili.
2
nina oquaSvili-burkaZisa _ niko samadaSvilis naTesavi.
473
piradi mimowera

Cemo nugzar!
gzaze Zalian vidarde, rom deidaSeni kortaneTis baqanzed ar
dagxvda. ratom werili ar momwere, xom ici Cemi xasiaTi. neta
rogor miaTrie is CanTa?
ai, xom xedav, Zia levans1 ra ubedureba SeemTxva. amitom
gafrTxildi, Tu mama giyvars mtkvarze ar Caxvide, ar gaekaro wyals.
iyavi kargad.
me Camoval 25_26-Si da wamogiyvan.
gkocni bevrs.
Seni mama
17. VIII. 1961

(es werili mierTvas nugzar nikolozis Ze samadaSvils).

gamarjoba Cemo nugzar!


rac Sen waxvedi, me veRar visveneb. aRar vici ra vqna. Sen ki
arc ki migoneb.
exla rasa gTxov Cemo biWo, ar icelqo, fexburTi ar iTamaSo,
patara xom ara xar, nuTu ar ici: ra gargebs da ra gavnebs.
ecade mand kargad iswavlo da ar Semarcxvino. TamaSs moes-
wrebi da swavlas ki veRara.
deida ar Seawuxo Seni celqobiT. Tavi Seikave da janmrTelo-
bas gaufrTxildi. gamohye saaTebi, rodis unda imecadino. Sen ar
gegonos, mand yvelaferi advilia. zogierTi soflis skola qalaqis
skolebs sjobian: sibejiTiT, swavliT, codniT da svindisiT. kargs
izam, Tu Wadrakis TamaSs ganaaxleb. es kargi iqneba. 1 maiss gelodebi.
mokiTxva Zia miSas2 da deidas.
Seni mama
21. IV. 1963
P. S. nugzar
icode: me movrCebi da kargad viqnebi, Tu Sen kargad iswavli
da wesierad moiqcevi.
Cemi wamali es aris, icode.
mama

1
leo (levan) razmaZe _ niko samadaSvilis naTesavi, romelsac ori qaliSvili
mtkvarSi daexrCo.
2
mixeil (miSa) razmaZe _ niko samadaSvilis qvisli.
474
niko samadaSvili

Cemo giorg
giorgi i1
ramdenime leqss gitoveb saxsovrad, rogorc Stats gareSe
darCenili mgosani.
vici, Tbilisi giyvars da vecade Cven dedaqalaqze dawerili
leqsebi mometana (amis meti ra maqvavia).
dRes axali welia. gilocav Cemo giorgi! icocxle Seni sanukva-
ri colSviliT didxans. kamil flamarionisa ar iyves, idRegrZele
iqamde, sanam mze mbJutavi liflifasaviT civilizaciiT daRlil
samyaros SeeWideba.
Seni niko samadaSvili
1 ianvari, 1961
Tbilisi

Cemo giorg
giorgi i2
rogorc iyo da ar iyo, 15 TibaTves vixile Tqveni Teatris
drama `firosmani~. kargad ici, araviTar pretenziebs ar vacxadeb
Teatrmcodneobaze da arc Tavi momaqvs xelovnebis qurumad.
magram, Sen maZalebdi: naxeo da amitom minda, rogorc megobars
gagiziaro Cemi STabeWdileba. arian geniosebi, romlebic ise midian
da ikargebian warmavalobis warRvnaSi, rom srulebiT ver grZnoben
(ufro ar hyofniT `ganaTleba~) sakuTari niWis RvTaebriobas. ase
daemarTa CvenSi vaJa-fSavelas, nikoloz baraTaSvils, evropaSi
_ torkvato tasos, marselin debord-valmors da vin icis, kidev
ramdens.
vin mosTvlis, ramdeni brwyinvale STagonebis adamianebi wvanan
miwaSi. kacobriobam ki amis Sesaxeb araferi ar icis.
Cveni firosmanic oqros zodi iyo xalxuri Semoqmedebis, didi
frialo kldeebis saganZuridan motexili da Camovardnili, niaR-
vrebisgan odnav gaTxupnuli, gamoriyuli codvili qveynis riyeze.
is ar TamaSobda cxovrebis Teatris scenaze, ara, is dadioda,
iwoda, mdumarebda da gulis almuri exmianeboda gasaocar sura-
Tebis SeqmnaSi.
me mgonia, es ver gaigo Tqvenma Teatrma.
is msaxiobi ufroa, vidre mxatvari.
1
giorgi WoRoSvili (1914_1998) _ maTematikoso, akademikosi; topologiuri
skolis fuZemdebeli saqarTveloSi.
2
giorgi (Jora) Juruli (1899_1964) _ reJisori, saqarTvelos xelovnebis
damsaxurebuli moRvawe.
475
piradi mimowera

is abuzuli icqireba (Tu miwas Cascqeris).


scenidan, is laRi iremiviT rqebgayrili dadioda, aq ki jiuti,
kerpi, gaxtagani da bolos revolucioneric _ es aris uxeiro
warmosaxva didi xelovanis.
is revolucioneri iyo xalxur SemoqmedebaSi, ise rogorc
baraTaSvili qarTuli leqsis `gadatrialebaSi~. es unda eCvenebina
dramaturgs da ara aucileblad mieCeCebina proklamaciebi da dro-
Sebi.
ratomRac hgoniaT zogierT xelovnebis damsaxurebul moRva-
weebs, rom bohema es aris roskipebi, arayi, duqnebi _ es elemen-
tebia da am `elementebSi~ unda Candes xelovanis boboqari xeli.
sergo zaqariaZe miyvars, magram mecodeboda, roca es didi
msaxiobi `iaffasian epitetebis~ xlarTebidan Zlivs Zvreba, marto
garyvnil varinkasTan Sexvedra rad Rirs, aq firosmani ucodve-
lia, raRac Tavaziani, aq ise iqceva rogorc `beberi kneina~ _ nuTu
mTvrali xelovani usaTuod wesieri da moralurad amaRlebuli
unda iyves?
es foCiani kamfetis fasia.
anda, aviRoT samikitnoSi (etyoba reJisors samikitno ar
unaxavs, mrevliSvilis naxatebs, an gudiaSvilis samikitnoebs mainc
gascnoboda) Tu restoranSi, polkovniki abuCad igdebs firosmans
da is ki, mainc ganagrZobs xatvas. ra aris es? xelovanis cxovrebis,
xasiaTis, Tvisebis da rac mTavaria, `qarTuli sulis~ arcodna.
Tu ginda Zveli Tbilisis bazari, ra saSineli sicalierea am
bazarSi, virTxebiviT gamoZvrebian yasabi, meTevze da isev imalebi-
an (sad aris aq masiuroba, romelic ase damaxasiaTebelia bazri-
saTvis). marto dimitris Rriali saqmes ver Svelis.
kirilTan1 da miSelTan2 Sexvedris scena fsiqologiurad Ra-
ribia. firosmani restoranSi ki ar unda moeyvanaT, TviTon unda
enaxaT `sadme~, ase ician Tayvanismcemlebma.
naturalizmma kinaRan ar dalewa Teatri, kinaRam ar daangria
(gana marto Teatri). aqac, aviRoT ukanaskneli scena, kibis qveS. ra
zardamcemi naturalizmia. gegoneba firosmani ki ar kvdeba, aramed
1
kiril zdaneviCi (1892_1967) _ fermweri da xelovnebis mkvlevari (warmoSobiT
poloneli).
2
miSel le dantiu (1891_1917) _ mxatvari garusebuli franguli ojaxidan; 1912
wels kiril zdaneviCTan erTad Camovida TbilisSi.
476
niko samadaSvili

viRac mawanwala. aq gamoSignulia firosmanis Sinagani agonia, ar


jobda jer zeze gvenaxa, (Tu ginda davrdomili, romelic Tavis
suraTebs esaubreba, kocnis...) da mere `egorava~ sawolze?! lado
gudiaSvilis saubari, SeiZleba sinamdvileSi asec iyo, magram
Teatrma es `wveuleba~ mgoni, ver aitana. ara mgonia, lados fi-
rosmanis naxva marto fulis mitaniT gamoexata. es ori didi xe-
lovani ise xvdebian erTmaneTs, aq kibis qveS, rogorc `paJi da
maTxovari~. ara, es gulmosaklavia.
erTi sityviT, Cemo giorgi, es speqtakli gakeTebulia yurmok-
ruli ambebiT. restornebma, samikitnoebma, gulmawyalebelma cekveb-
ma (gansakuTrebiT sxirtlaZis restoranSi) yaraCoRelebma, roski-
pebma ver uSveles, rom grandiozulad amarTuliyo genialuri
firosmanis cxovreba (swored bohemuri).
ver uSvela firosmans verc frakma, verc daZonZilma tanisa-
mosma.
qarTvelebi ityvian xolme `mRvdels WilofSi icnobeno~. ai,
am WilofSi ver vicani bedisgan daxrili, Tavis ukvdav suraTebze
aglesili, gzadabneuli mxatvari.
Seni niko samadaSvili
16 TibaTve 1

Zvirfaso vaxtang 2
`SemoqmedebiTi hangebi SenSi jer kidev ar aduRebulan~, ase
miTxariT erTxel da es mjera. mjera da didi eWvic Semepara im
literaturul muSaobaSi, romelsac me vewevi. vukvirdebi geni-
osebs da vgrZnob, rom maTi cxovreba Semoqmedebaze ufro mZafr
simfonias warmoadgens. Cemi arseboba ki yoveldRiuri adamianis
uxeS bodvas ar scildeba da rom mec Sevqmna poezia, xom saWiroa
ucnauri cxovreba. me ki, es ar minda da meSinia, meSinia ise, rogorc
sasikvdilod gamzadebul adamians. saSualo yvelaferi mejavreba
(TviT adamianic) da aman sakuTari Tavic SemaZula.
arc poetia, arc normaluri adamiani, ra saZageli yofila
aseTi gzajvaredini. arc dedamiwa ginda da sivrceebisac geSinia!

1
werili daculia erekle (irakli) tatiSvilis arqivSi, #027272.
2
vaxtang kotetiSvili (1893_1937) _ literaturaTmcodne, kritikosi, folklo-
risti, moqandake, xelovnebaTmcodne.
477
piradi mimowera

samSoblo mejavreba, magram darwmunebuli var, ro movSorde av-


tirdebi da amis patroni usazRvroebas raRacas vexvewebi. aq aris
Cemi uZlureba, radgan me da Cem leqsebs Cxubi mogvdis, isini sadRac
miiweven, me ki ar mivdev, imitom ki ara, rom wamebas veridebi? ara,
raRac maSinebs da am SiSma ase axalgazrda damasneula, rom vicode
meoreT ganvmeordebi da vicxovreb, ise rogorc Cveulebrivi
adamiani, jandabas, am striqonebs gavyvebodi. magram rom mjera,
meoreT aRar gavCndebi, aq vkrTebi da sicocxle RvinosaviT mekideba
_ marto darCenils xSirad raRac guguni mesmis da zogjer sad
gavrbivar mec ar vici, TiTqos usazRvroebisken viyve Tvalnacemi.
amas winaT erTi Zveli leqsis furceli vipove da qveS ewera
`Wkuazed SeSla, aris CemTvis erTaderTi bedniereba~. nuTu es winaT-
grZnoba marTali gamodgeba da kidev erTxel da ukanasknelad
damatydeba Cemi bedis didi boroteba. ra vqna, Cemo kargo mego-
baro, ra vqna.
`SeiZineT didi kultura~ `mirCevda~ pavle ingoroyva. viZen
kulturas da vgrZnob, kargi ar meyreba. imedi Cavigdo gulSi da
ris imediT vTqva is: rom qveyana aTasi wlis mere bednieri iqneba,
Tu nicSesaviT davitrabaxo `ormocdaaTi wlis mere gaigeben Cem
gulis Tqmas~, Tu baraTaSviliviT wamoviZaxo Cem navalze STamo-
mavlobas siaruli gauadvildeba-meTqi. me vfiqrob poetma Tavis
`gza~ aravis ar unda urCios.
ara da daviRupebi: uxeirod, uSnod da tlanqad araferi ara
mwams, magram zarebis glova raTa mxdis cudaT dResac ver avxseni,
xan mgonia miwaze daosebuli adamiani iqiT mxridan viRacas uZaxis
da aseT fiqrSi Jruantelis cecxli gulze mekideba.
ra cudi auditoria yofila es oxeri saqarTvelo (iqneb mTeli
kacobriobac) fexadgmul poetisaTvis, romelsac yvelaferi enane-
ba, imitom aris, rom me ufro naZvebTan da foTlebTan miyvars
siaruli, rac amaT maswavles, imas xuTi universiteti ver STami-
nergavda. ar gagikvirdeT da damijereT.
maxsovs erTxel ro miTxariT `me minda gadagarCino sarko-
fagisagan~. es sityvebi Tan wamoviRe da aRelvebul dros geki-
TxebiT: aris Tu ara CemTvis gza _ gadarCenisken? dameTanxmebiT,
Tu ara imaSi, rom poezia me gamaubedurebs, Tu poets ara, adamians
xom mainca.
Tqven ityviT, Zvirfaso vaxtang, radgan Tqveni guli yvelazed
kargad grZnobda da grZnobs yvelafers.
478
niko samadaSvili

da Tu daviRupebi, Tqven erTs, mainc dagrCebaT _ Tu gind


cota xniT _ Cemi gulamoskvnili tirili romelic Tqvens garSemo
nisliviT gubdeboda.
Zvirfaso megobaro, albaT ityviT: iyo axalgazrda adamiani,
Semoqmedebis samanebTan mivida, SeeSinda araraobis da ukan gamob-
runda, Tumca imas `didi kulturac~ ver uSvelida.
da me, o, rogor mixaria, rom es Cemi uZlureba Tqven erTs
gecodinebaT da sxvas aravis.
Tqveni niko samadaSvili
ianvris Rame

P. S. Zvirfaso vaxtang, es werili imitom mogwereT, rom me


mosvla ver movaxerxe. es erTi kviraa loginSi vwevar, maqvs sicxe
da mtexavs mTeli Zvlebi.
universitetisTvis erTi sagani, rogorc iyo movamzade `enaT-
mecniereba~, mxolod aRdgenis saqme rogor wava ar vici.
am werilis momtans Tu daabarebT rames, madlobeli viqnebi.

niko

vaxtang!! 1
batono vaxtang
Tqven inaxuleT Cemi Semoqmedeba. SeiZleba es Cemi mxridan
siTavxedec iyo, rom ase mourideblad mogitaneT leqsebis rveuli,
radgan Tqven isedac sakmaoda xarT datvirTuli literaturuli
muSaobiT. da es yvelaferi gavbede imitom, rom me mindoda gamego
im adamianis azri, romelic Semoqmedebaze RvTaebrivi JiniT aris
Seyvarebuli da romelsac striqonebis iqiT SeuZlia dainaxos
poetis saxe, idumali qariT gadamwvari. ai mizezi Cemi TqvenTan
mosvlisa.
striqonebi xom fanjrebia poetis samyaros dasanaxavad. ar
vici, Cemma fanjrebma daganaxes Tu ara Cemi namdvili golgoTa.
iqneb elami gamodga is Cemi SuSabandi, romelsac unda daenaxvebina
is adgilebi, sadac SeSinebuli adamianiviT daviarebi... rac me ase
mawvalebs da RrRnis Cems satialo suls. RrRnis ise, batono vaxtang,
rom Zvlebi damifuturovda. saWiroa erTi Ronieri grigali, rom
miwis mtveriviT ufskrulebSi gadamitanos.

1
es da momdevno werili gamoqveynda Jurnal `mnaTobSi~, #2, 1986 (vaxuSti
kotetiSvilis publikacia).
479
piradi mimowera

Tqven umTavresad mesaubreT leqsis formaze (striqonis


gamarTva, riTma da sxva...), rac CemTvis Tu ara, leqsisaTvis umTav-
resia. Tqveni darigeba CemTvis darCeba erT-erT umSvenieres
mogonebad. Tqveni saubridan davinaxe is simaxinje, rac ar egueba
poeziis unazes bunebas... ara var didi hasakisa, magram ise vitanjebi
usazRvroebis saSinelebiT, da dedamiwis unugeSo xetialiT, rom
ase mgonia, TiTqos me var wertili, sadac Tavdeba samyaros
uimedoba.
me vici, Cemi vulgaruli leqsebiT veravis movwyvet yovel-
dRiuri yofidan, ver waviyvan iq, sadac SiSia da idumaleba. saqarTve-
los Tumca poeziis qveynad Tvlian, magram, Cemi azriT, TiTebzea
CamosaTvleli is xalxi, romelTac mxolod Semoqmedeba esmiT...
planetebis gauvali naxiri xom magiJebs da SiSiT tanSi makanka-
lebs. vikargebi, xandisxan sadRac, TiTqos sxva msoflioSi davdivar
da sanam ar SevkrTebi sadme, veRar vbrundebi...
xan TiTqos dedamiwa fexebidan mecleba... Znelia imRero da
ilaparako kidec... ar vici, sad davisveneb, Tundac zezeurad.
mxolod gemudarebiT, batono vaxtang, Cemi daaxloeba Tqven
sxvanairad ar miiRoT, da Tu gawuxebT, mapatieT.

niko samadaSvili
26. IX. 1927

P. S. am ramdenime xnis win,manam TqvenTan movidodi,miwiSvils1


gadaveci leqsi dasabeWdad. ar vici, damibeWdavs Tu ara, mxolod
es ki miTxra: `yoveli axalgazrda poetis Semoqmedebas ewinaaRm-
degebian, radgan es Jurnali mweralTa kavSiris wevrebisaao~.
n. s.

batono vaxtang
dRes Rame davbrundi saxlSi Cinovnikuri `karieriT~ daRli-
li da gawvalebuli. gzaze vfiqrobdi raRac sisuleleze. viyide
saRamos gazeTi da davinaxe werili `Fntycrjt eotkmt~, davinaxe
Tqveni gvaric da wavikiTxe.

1
nikolo miwiSvili (nikoloz sirbilaZe) (1896_1937) _ mwerali.
480
niko samadaSvili

gamexarda, batono vaxtang. gamexarda rom jer kidev yofila


xalxi, romelsac SesZlebia im mSvenieri muSaobis dafaseba, rac
Tqven atenis xeobaSi CaatareT. rogor mixaroda, roca Tqven iq
saukuneebis gaTxrebs awarmoebdiT da eZebdiT gaqvavebuli fantas-
tikis ConCxebs. da ra guli mikvdeboda, roca vfiqrobdi, rom am
SemoqmedebiT arqeologias aravin dagifasebda ise, rogorc es
saWiroa yoveli cocxali adamianisaTvis.
ara, Turme Semoqmedebis gipnozi sul sxva yofila. amitom
minda, mogiloco, Cemo vaxtang, es gamarjveba. gagikvirdeba albaT
Cemi sixaruli. ra vqna, me arasodes araferi gamxarebia ise, rogorc
es patara werili. iqneb imitom, rom am striqonebma _ atenis xeobaze
_ me momagones Seni vaJa, Seni yazbegi da didi xnis dakarguli
poeziis megobari momatriales nacnob saxeebTan, Jruantelis
momgvrel adgilebTan. vigrZeni sixaruli, is, rac karga xania,
Zvirfaso vaxtang, ar ganmicdia. minda, rom didxans icocxlo,
sayvarelo vaxtang, minda, rom didxans ukravde da damRerode
grZneul Congurze im lamaz zRaprebs, leqsebs, legendebs, rac
JamTa siaves zogi xnieri eklesiis kedlebze da zogic uban-uban
nakuwebad miunamqria.
miiRe Cemi sixaruli ise, rogorc moZRvnili leqsi. Tu male
movrCi Cemi gaveranebuli cxovrebis davidarabas, mxolod maSin
gnaxav.
mokiTxva meuRles, bavSvebs.
Tqveni niko samadaSvili
5. XI. 1933

gamarjoba batono irakl


irakli i 1!
es, es aris borjomidan Camovedi da Seni werili damxvda.
madloba RmerTs! raxan neZuram 2 mainc SesZlo Seni damSvideba,
daSoSmineba da zRapruli netareba.
eg mdinare Sens bunebas Zlier hgavs da amitom aris, roca
erTad SeiyrebiT xolme, bavSvebiviT laRobT da gixariaT; cmukavT
da navardobT, bodavT da xiTxiTebT, Sen aivanze da is ki riyeze.
madloba gamCens, rom neZuras mainc SesZlebia Seni `gamoTre-
1
werili daculia erekle (irakli) tatiSvilis arqivSi, #027272.
2
neZvisxevi, neZura _ mdinare TrialeTis qedis CrdiloeT kalTaze, borjomis
raionSi, mtkvris marjvena Senakadi.
481
piradi mimowera

va~ wuTisoflis varammodebuli sakanidan.


saocari xar, saocari, Cemo faskunjo, xan momTmeni, xan butia;
xan gznebis didi samreklo, xan kvernaki; xan sicocxlisa da sikvdilis
daxSul qedebs Soris janyiviT ici Camowola, xan cxovrebis mrisxane
talRebi ise SegaZrwuneben xolme, ro gembanze veRar Cerdebi da
`kaiutaSi~ iketebi.
amitom aris, zogjer mamali mglisac ar geSinian da zogjer
`xolme~ pirkatasaviT gecema xolme.
amitom, me ro mxatvari viyve _ ferweris ostati, Sen portre-
tebs sul sxvanairad davxatavdi, sadac daosdebodi jer siciliT,
mere tiriliT da SeSliliviT didxans, didxans ibuzRunebdi.
es iqneboda ornaxadi adamiani, ese igi orjer gamoxdili im
saaraye qvabSi, Cven rom gaCenas, Tu mosvlas vuwodebT.
Sen oreulTan me xSirad vsaubrob da is Zalian bevrs, Zalze
bevrs miyveba xolme Seni ucnauri bunebis, im gamoqvabulis ambebs,
sadac Sens martoobas aRavlen da sadac dRemde marss Tvalebi ar
SeunaTebia.
amitom aris, ro ase kargad gicnob, me SemiZlia mTeli dRe
SenTan vidge, Sen krintic ar dasZra da SuaRamisas davwer, usaTu-
od davwer, ras fiqrobda Seni guli, guli eldanacemi da tvini
usafarobiT daRlili da daqanculi.
ra Tqma unda, Sens neZuras es ewyineba, magram Seexmaure, rom
aris adamiani am qveyanaze, romelic isic ise grZnobs, rogorc Sen
Cemo neZurav.
Sen erTiT Tu gixaria, rom ase Rrmad gicnob, meoreTi gwyins,
radgan Seni yaidis adamianebs, romelnic qvesknelSic ki Cavlen,
oRond Tvali aravis mohkran, xvaSiadis amobalTva arc maincda-
mainc epitnavebaT.
o, ramdeni fardebi, ramdeni safarebi, ramdeni RuRrutanebi,
ramdeni beqobebi gaaCnia am cariel da uferul sicocxles.
jer ramdeni adamianebi _ ekal SexunZluli momakvdavebi _
unda miswi-moswio, rom erT xeirian adamians, adamians _ araJan-
mouxdels miuaxlovde.
ramdeni unda ibRavlo da iqviTino da Tu fexi dagisxlteba,
Sens mters, ise gagsrisaven, rom yornebsac ki Seezarebi savaxSmod.
da rogor getkineba guli, rogor CageTuTqeba mTeli sxeuli,
visTanac aseTi wviTa da dagviT mixvedi, mixvedi imitom, rom iloco,
482
niko samadaSvili

ielvaro, codvebi moinanio, SenTvis ibutbuto, ivalalo, ixaro...


roca aseTi adamiani, ucbad raRac umizezod dagemdureba da
pirjvris weris dros cxel wyals gadmogasxavs.
da, daecemi Zirs. tirilic ki veRar giwamebia.
sicocxle, batono irakli, Zalian moklea, mokle. adamianis
gasacnobaT, sul cota, saukune-naxevaria saWiro, isic sul am or-
fexa eSmakis dakvirvebaze unda iyve gadamdgari.
amitom aris Cven, instiqtia, Tu ra jandaba, vgrZnobT sicocx-
lis simokles da erTimeores gacnobaSi, Tu `aTvisebaSi~, `aRqma-
Si~ vCqarobT
vCqarobT.
siCqare ki yvelgan miutevebelia (es `siCqare~ pampula civili-
zaciam SemoiRo) da am siCqareSi vcdebiT.
siCqaris bralia, me mgoni, rom qristec Sescda.
siCqaris bralia, rom Sen Cemi `xolme~, Turme krazanasaviT
mogajda!
Sen rom im Rames damkvirvebodi, papaCemis kombaliviT ar
mimayudebdi tramvais gaCerebasTan da ar waxvidodi marto.
me ki, SenTan yofna dedaze metad mindoda. im Rames, me vigrZeni
raRac didi, didi umegobroba, rogorc Wvalma, ise damiara mTel
tanSi.
vis SevCivlebdi Cem naRvels, aravis. da isev Cem poezias Sevkv-
nese, Sevtire.
ai, es striqonebi:

is, gascqeroda momaval Saras,


eloda: mzrunvels, megobars, alerss...
Sexizneboda karze orSabaTs
da daRliloba moesxaT Tvalebs.
emdureboda gamCens, xan dedas.
brbom SeubRala maRali grZnoba.
diliT midamos ro gaxedavda,
nisliviT idga umegobroba!
daosda gzaze uZilo cqeriT,
ifiqra: iqneb cidan movides
da Tu ikivlebs sadme namqeri,
albaT, qarebma sadme momikles.
da martom, didxans umzira zecas,
idga: siCume, qaosTa grova.
akankalebul muxlebs daeca,
damfrTxali, rogorc umegobroba!
483
piradi mimowera

win ferwaSlili sicaliere,


zed gadebuli qvesknelis xidi.
nugeS nawoli msxvili cremlebi,
ukan Savbneli dReebis rigi.
yviTel sinaTles ZlivsRa xedavda
da mainc kidev gaxeda Saras.
zeviT ki qari axmaurebda,
cis nangrevebSi, Rrublebis Calas.

am leqsSi SeiZleba `leitmotivi~ ar aris, magram gulistki-


vili, Cemi gulistkivili _ xom aris?
kidev mogwerdi, magram xom xedav, adgili aRar aris, Semdegi-
saTvis. icocxle da idRegrZele Cemo faskunjo.
Seni niko samadaSvili
31. VII. 1940

P. S. kakos1, dRes vnaxav da vetyvi, werili gamogigzavnos.

gamarjoba jigar
jigaro o2
am bolo dros vabCe veRara gxedav, sad SeZveri Cemma mzem ver
gamigia. galavinskze mTeli dRe jorcxenasaviT vzivar, CemTan erTad
stenkaze miyudebuli dganan biWebi, miSinka, nodara, sandrika, tuluka,
kurka _ ...interesni rameebs yvebian.
Sen ki ar sCanxar! to, sad daikarge!?
im dRes `darialaSi~ CavasxiT da mereda aficiants aveTeseT, va,
ramdeni vicineT aleqsandrovis baRTan. tuluka ra SanZreulia, ra
marifaTis vinmea: `oTxi mwvadi, aTi rva nomeri, Tavis dis t...iT~,
ise yviroda restoranSi, TiTqos jibeSi aTasi mayuTi hqonda. Zalian
xoSianaT viqeifeT.
ginatreT iuzgar, CereSCur ginatreT.
sad aorTqldi? loTianaT xma amoiRe!
praznikebzed koWdabal katuSasTan viyaviT, Cveni nodara mos-
wons. nodarac kidena ise ibereboda, TiTqosa zooparkis behemoti
gadaeylapos. katuSas imdeni kraska waecxo tuCebze, loyebze, wamwa-

1
akaki (kako) andriaSvili (1904_1992) _ kompozitori, saqarTvelos xelovnebis
damsaxurebuli moRvawe.
2
am da momdevno werilis adresatia Tamaz Cxenkeli.
484
niko samadaSvili

mebze, frCxilebze, gegoneboda Tbilisis malarebi daseviano.


vimRereT `bebia myavda povari...~ miSkas ra baritoni aqvs! vgiJ-
debiT. me pirvels vambobdi. mokled izvozCikebiviT gamovtyveriT.
mamaCemma saxlSi Suquri amitexa, dedaCemi gadamefafra, `kaco moeSvi,
ra qnas jeelia, dro unda ataroso~.
venacvale dedaCems marifaTebSi. diliT xuTi Tumanic Camido
da me da sandrika kinoSi wavediT. zagraniCni suraTi vnaxeT. in-
teresni rame iyo, makleri JorJi klarasTan buRraobda, ise jmuj-
nida, rogorc bebiaCemis muTaqas. va, ra xuruSiani kino iyo. xo ici,
sandrika ra aCaini ymawvilia, mTel seansze daTviviT Rrialebda:
gorka! kidev gorka!
maxlas, karg dros vatarebT.
Sen ki sada xar, sada? jigaro!?.
mamaCems minda fuli davaZro, makintoJi unda Savakerino. dedaCemi
svoia, kastums davaTrevineb da mere gamogivli Tamaz mamaTqvenoviC
(qarTulidan Targmani CiqorTul enaze).
ara, rogor ar giTxras kacma. Se saxemaxe, gandi ratom aRar
mogaqvs. vin icis fiqrob: nikos daaviwydeba da Sevityapunebo. vfiq-
robdi, Tamazi SeiZleba indoeTSi `bagaJaT~ gagzavnon da gandis
cxovreba rom ar icodes Tavi moeWreba-meTqi.
momaval kviras 13 Tebervals gelodebi Sin.
iyavi mxned da kargad
Seni niko
6. II. 1961

hau du iu du dia frendz


frendz!!
momiteveT SewuxebisTvis, Tqven akademikosi brZandebiT da vici
mouclelobisagan xamuraSapis droindeli faraonebis sicocxlec
ar gyofniT.
xumroba xom ar aris niadag, dRedaRame kirkiti da Tvalebis
Cawyaleba gansvenebulTa xelnawerebze, gujarebze, Cafiqrebul
freskebze, CifCifa matianebze da vin uwyis kidev ra...
ai, exla me mesmis Tqveni dezebis qeqva bululiviT amarTul
wyaroebis, Tu `sakvlevi masalis~ nakelSi. Tqveni senakidan Tqvenive
oflis xviTqis oSxivari rogor miemarTeba usasrulobisaken.
485
piradi mimowera

xumroba xom ar aris daadasturoT, `daadginoT~, daamtkicoT,


`srulyofili~ nobaTi misceT, iseT azrovnebis moZRvrebs rogorc
besarion JRentia, anda sergi Wilaia, rom firdousi `realisturi
sawyisebiT~ uaxlovdeba noneSvilis koSkebs; rom nikoloz baraTa-
Svili gatacebiT kiTxulobda 20 Tu 25 wlis marqsis nawerebs;
rom giorgi mTawmindeli Tavis mRvimeSi, kandelis Suqze swerda
`aTeistur traqtats~; rom dobrolubovma, pisarevma da Cerni-
Sevskim warmarTes Cveni azrovnebis gzakvali.
vici, vici, ser! raodeni davidaraba da jafa gawevT, jer kidev
niSa xariviT magar kiserze...
magram, igeb moicaloT da kviras 12 marts dRis 2 saaTze gamo-
uaroT sulakauraanT arCilsa da moxvideT kavSir-gabmulobis
saxlTan (Ljv cdzpb).
moicaleT geTayvaT.
amas winaT kudi ro amoiZueT Cemi saxlidan, exlac dardad
Camyva. Tqven, Turme panaSvidze (Ramis 10 saaTze!!!) miiCqarodiT.
xaxmebiviT wamoiSaleniT da Tqven sijiutes da fenomenalur sicrues
veRar aumxedrdi.
ase da ase. gelodebiT
niko samadaSvili
8. III. 1961

Tamarja
Tamarjan n 1!
jer kidev es saukune ToTo bavSvi iyo, roca Sen gaTxove
blokis wigni, magram dabrunebis magivrad daisakuTre. amitom dRes
gadavwyvite (ladosTan2 moTaTbirebis Semdeg), rom saxsovrad
dagitovo es wigni. me miyvars gansvenebuli blokis bodva, rogorc
maradisobis zarebis Zaxili. da minda, es Cemi sayvareli wigni Cemgan
gqondes saxsovrad.
Seni Zma niko samadaSvili
29. IV

1.
Tamar iosebis asuli CareqiSvili (1912_1996) _ Tbilisis saxelmwifo konser-
vatoriis profesori.
2.
lado grigolis Ze donaZe (1905_1986) _ Tbilisis saxelmwifo konservatoriis
profesori. qarTuli saistorio musikaTmcodneobis fuZemdebeli (Tamar Careqi-
Svilis meuRle).
486
niko samadaSvili

brZaneba
dedilo olRa simonis asulo, sulze utkbeso meuRlev mariam
nikolozis asulo; Svilebo, Tamaz, mzia, nugzaro, mogesalmebiT
da mogilocavT axal wels, daeswariT mraval axal weliwads,
ilxineT da idRegrZeleT. giyvardeT Tavdaviwyebamde nikoloz
mixeilis Ze samadaSvili, romelic aris Tqveni imedi da nugeSi.
cismare dRe avedrebdeT RmerTs da gangebas mis kargad yofnas,
mis sicocxles. gaxsovdeT, rom Tqveni nikuSas netareba es aris
Tqveni bednierebis sawindari.
aRar moisminos dReidan Cemma yurebma: WiWyini, butiaoba, wyevla
da ugvano CifCifi.
iyaviT naTelni da diadni.
iyaviT spetakni da uzadoni.
iyaviT grZnobierni da gulisxmierni.
gaxsovdeT, rom Tqveni nikolozi, Tqveni gulisTvis araCveu-
lebriv da sasikeTo nomrebs asrulebs cxovrebis trapeciaze.
amitom 1951 wlis 1-li ianvris dResaswaulis gamo vbrZaneb:
dedaCems olRa simonis asuls mieniWos samadaanT ojaxis
damsaxurebuli mandilosnis saxelwodeba.
Cems cols mariam nikolozis asuls qmar-Svilze Tavdadebuli
mzrunvelis saxelwodeba.
Tamazi da mzia 10 dRis ganmavlobaSi momagrebulni iyvnen kino
da TeatriT.
didaT pativcemul nugzars yvelaferi ausruldes, rasac
moiTxovs.

sadaaanT jalabis mmarTveli n. samadaSvili


q. Tbilisi
nikos qoxi

salami nikos!
`o, ramdeni fardebi, ramdeni safarebi, ramdeni RuRrutanebi,
ramdeni beqobebi gaaCnia am cariel da ufero cxovrebas~. _ es Seni
sityvebia. da ra iqneboda uamisod es carieli sicocxle? vinc gabeda
da sicocxles TvalebSi Caxeda viTRa icocxlebda Tavs Tu utifar
487
piradi mimowera

Tvalebs iqiT aTas WurRmuls, aTas mwvervals, aTas labirints ar


dainaxavda. mxolod oedipusebi scnoben sfinqsis saidumloebas,
scnoben da sfinqsi Tavs moiklavs: Ze-kacisa gansWvrets, rom misi
saidumloeba araraoba iyo da oedipusi gahyveba Tavis gzas,arara-
obis gzas, usawyisos, dausrulebels da ras ar naxavs, da rom ar
naxos Tvalebs daiTxris. ese mdidaria sicariele oedipusebisaTvis.
ras sCivi Tu Senc bedis adamiani xar, usaxlkaro, euli, Tu Senc
gemxila sicocxlis sicariele, Tu Sen Tvalwin marad axali sanaxa-
oba iSleba. uCivi beds rom Senc sfinqsis TvalebSi Cagaxeda da maT
gaRmiT qaosebi dainaxe? xedav safarebs, xedav fardebs bneli
WiatebiT, kvlav ikvlev, kvlav fardebi, kvlav safarebi, kvlav
aRmarTebi da es mogwyinda da hgodeb, mogwyinda araraobis
udabnoSi xetiali, carielebis miraJebi, eZeb adamians da moCve-
nebas hpoveb. da sxva ra aris adamiani Tu ara moCveneba, an ras
unda xedavde udabnoSi garda moCvenebis? amaod eZeb Sen adamians
_ simarTles da ggonia kidec zogjer hpoveb. rasac hpoveb _ mxo-
lod bindebis konturebia da Tu kvlav konturebs Soris eZeb kvlav
konturebs aRmoaCen da ese dausruleblad sanam waxvidode `siT~
da ver gaigo `saidan~. Sen eZeb adamians _ WeSmaritebas: vin hpova,
an vis SeeZlo. ver xedav Tvaluwvdenel cicab kldesTan xar da ar
ginda ukan moixedo _ is rac adamians dasabamidanve awuxebda, is
pilates samsjavroSi gadawyda da gadawyda erTi kiTxva-pasuxiT
warmarT romaelis da qristian qristes gamoxmaurebiT. _ sawuTros
kideTa kidiT gahkivis: `da ra aris WeSmariteba~ da sawuTros
WurRmulidan upasuxebs: `me var WeSmariteba da cxovreba~. msajuli
da braldebuli mawanwalac erTnairad swyveten adamianis traRi-
kul kiTxvas _ da ra aris WeSmariteba Cem gareSe? _ araferi,
upasuxebs qveskneli, Sen xar WeSmariteba. ara, niko, qriste ar
aCqarebula da aq arc Semcdara, man erTi grZneuli gaxedviT ganWv-
rita maradiuli sakiTxi da sTqva is ris Tqmasac ase aSkarad veravin
bedavda: me var WeSmariteba da amis iqiT gza-kvali ar mosCans,
qaosia da moCveneba, Senc moCvenebaTa Soris mxolod moCveneba,
ukuneT qaosSi ukuneT feradebiT alanduli yofis mier Semotyu-
ebuli: gagineben, gaameben, ganetareben, dagwixlaven, gagawbileben,
gatireben, galoceben, amRerdebi siamiT, dastkbebi netarebiT;
488
niko samadaSvili

igalobeb mwuxarebiT, abutbutdebi locvebiT... da ara imitom, rom


aCqardi Sen, qriste Tu sxva, aramed: sicariele kuziani araraobaa,
moCvenebaTa samyaro... da Tvalebs daiTxris sabralo oedipusi da
mSvidad gahyveba kiTeronis napirebs kolonisaken raTa martod-
marto, adamianTa uxilavad mihbardes saiTs. Senc, mec, sxvebic
moCvenebaTa gauval wreSi varT, TvalT daviTxriT, Seni ar iyos,
yurT ra uyoT? arc Sembrale antigona gvinda, Cveni Tavi Cven
vzidoT, dagvxrukos mzem, [dagvtanjos] Ramem, gagvTiSos yinvam,
gavyveT Cveni kiTeronis napirebs, Cveni saiTisken da Tu gzad aTasi
moCveneba Segveyaros, fexiT xetials CveulT raSebi SemogvTavazon
WeSmaritebisaken, dagveRrijon, dagvepranWon, gagvawbilon _ nu
SevCerdebiT, fexs nu aurevT _ vixarebdeT, vbutbutebdeT, vstiro-
deT rom Cvens udabnoSi bedma amdeni sanaxaoba gviwyaloba, veZieb-
deT mcireodenTa nacnob, sayvarel konturebs, vlaRobdeT, vsevdi-
anobdeT, Tavs viviwyebdeT da mudam fexiT _ Cveni kolonisaken,
Cven Crdilian Walebisaken. da Tu bedma esec wagvarTvas, sayvarel
Crdilebs gza aurios, udabnos nislSi erTmaneTs xma veRar miva-
wioT _ vlides Ze-kacisa, dabinduli, gatanjuli, gzaabneuli sul
martod da misi megzuri moCvenebaTa koriantelSi iyos mogonebaTa
mRimare cisartyela. viT gavikiTxoT gza abneulni, rom macdurma
WeSmaritebam Seityua, mziani Sara gzebiT moxibla, daajera [...],
jogTa simarTles dauxSo smena da aRar esmiT xma JamTa da sivrceTa
sicarieleSi rom wiokobs: `da ra aris WeSmariteba?~ da arc misi
pasuxi; iaron SarebiT, sul erTia isic saiTiT mieSureba da Tu
cisartyelac, warmtac mogonebaTa [...] bneleTSi Seityuebs, gahyves
euli Tavis biliks usayvedurod, sul umegzurod, usinanulod,
TviT gaiTxaros Tavis samare _ Svebisa Tu ris? amas vin etyvis.
irakli
7. VII. 1940

salami nikos,
ara megona mogwerdi Seni uJmuri pasuxis Semdeg: `kargi erTi
Tu RmerTi gwams, Senc qaSanurasaviT nu damiwyeb xolme~. am kra-
zanaTa budisagan tramvais gaCerebasTan rom miTxari, `xolme~,
yvelaze uazro utifrobiT SemoiWra Cemi yuris RruSi da ise moika-
489
piradi mimowera

laTa, rom gamosvlas aRar apirebs. marTlac, sabralo qaSanura


Sens xelSi! Senma tkbilma enam mouswrafa mas dReni, Torem gana
saiqaosi ra sWirda, yurT ar aklda da TvalT da xidisTauris
madac kargi hqonda. amitom iyo, rom Tavisi zvar-venax-xodabunebi
Sen dagimtkica. magram erTi krazana ra nobaTia, maincdamainc kma-
yofilebiT nu gasivdebi, isedac TandaTanobiT kopwia Canxar, samar-
Sinian vercxlis qamris gardamavali prizis Rirseul kandidatad
sruldebi. Seni krazana aq erTi aTasad imravlebs, patara soroSi
veRar daeteva da gund-gundad isev Sensken izams pirs; maSin nuRar
daiwyeb cqmutvas da mzareuliaanT murasaviT uSno Rrenas, Se
qofako, Sena... hoda, sanam krazana aq iyris da imatebs, mogaxsenebT...
gagSordi da wavedi aRTqmuli papirosebis saZieblad. rasakvir-
velia, naTesavi kaci saxlSi ar damxvda da rac ufro samwuxaro
iyo, arc papirosebi daetovebina, aseTia `Sen genacvalos Cemi Tave-
bis~ dapireba. vimgzavreT didi SewuxebiT, matarebelSi namdvili
zedaxora iyo da xorxoci. viRac bavSvianma qalma, usindiso Cibuxa
cxviriT, isargebla nukris gasvliT sadgurSi, daeufla mis adgils,
bavSvi faneris kolofze moaTavsa da is iyo gavcdiT Tbiliss, bav-
Svma gasaocari siuxviT Caisvara... aba, raRa giTxra _ uJas, deda ki
bavSvis avadmyofobiT gvanugeSebda. Sen, rasakvirvelia, gagecineba,
amgvari scenebi SenTvis sanukvaria _ enacvalos mama Tamazs. yvelafe-
ri es Seni bralia, nukrisaTvis girCevia rbilis bileTebs nu iyidi,
sicxiT daixocebiTo. axaldabaSi ki, RmerTma mogvxeda. CamovediT
Tu ara, avtomobili dabarebuliviT moadga sadgurs; Cem danaxvaze
Sofris TanaSemwe gadmoxta, adgili damiTmo, suleli, netav risTvis
Seiwuxa Tavi, Cavjeqi da iala gril savanisaken. manqanas viRacis
ZaRli aedevna da iseTi TavgametebiT garboda win, gegoneboda
Cafaria da soflelebs unda pristavis movlena acnoboso. ocdaxuTi
wuTis Semdeg ukve Cemi sasaxlis aivanze videqi. neZvi isev neZvia. aq
rom movdivar,ise vgrZnob Tavs,rogorc kiplingis moTxrobebis
avaza mas Semdeg,rac odipuris mefis galias Tavi daaRwia da Tavis
junglebs miaSura da gana Cemi galia yvelaze uaresi sakani ar
aris, yvela galiaze uaresi galia. ori oTaxi, mdumare tye _ ra
saxsenebelia filipe meore Tavis or aTas oTaxian eskorialiT,
an romis papi Tavis vatikaniT. saukuneebiT SeiZleba iyos adamiani
490
niko samadaSvili

neZuras piras, usminos mis marad daumTavrebel zRapars, gahyves


mis mdinarebas, sul erTia wreSi brunvisaken, wris usasrulobisa,
Tu wris texilebisaken da Tavbrudasxmuli xedavdes sizmrebs, yofis
sizmrebs uJamo yofis yofas. avaza bagira sadRac [...] kldeebze,filipe
Tavis eskorialSi, romis papi vatikanSi, es neZura, tye, es kvamli,
iq Cemi baRlinjoebi _ yvelaferi yofnis zmanebaa, maradiul
koriantelSi Cabmuli araraobis ferxuli, qrolva yvela mxriT
da arsiT. stradfordSi gamocemuli Seqspiri, farvana im lamfis
Suqs rom exeTqeba, cxra Zma xerxeuliZe samSoblosaTvis Tavdadebu-
li, ori varia dRes rom wuTisofels gamoasalmes Cveni madis
dasakmayofileblad, platoni, kanti TavianTi azrovnebiT, es kalami
me rom vwer, aleqsandre makedoneli, meezove isaka, mamali saqmes
rom miWirebs Tavisi xSiri yiviliT _ erTnairad rokavs, ginda-
arginda rokavs. xarisxisaTvis, didebisaTvis, kmayofisaTvis, saxeli-
saTvis, siyvarulisa da mZulvarebisaTvis, adgilisaTvis brZola
am didi [ferxulis], am didi qrolvis, am didi rokvis svlebia _
saidan dagibers, saiT gaqrolebs, sad solod gacekvebs, an sul
raRac qaosSi SegiTrevs da aRar sCanxar da ise cekvav ginda-
argindas... ase zRapars miambobs am SuaRamisas Cemi neZura da xels
ar miSlis weras ybedi moCvenebasaviT, romlis nacnobobiT Sen
gamabedniere. da vusmen da vera vZRebi masTan saubriT. WeSmaritad
uyuro unda iyos adamiani, yuri mohkras mis arakebs da ar dastkbes;
ugulo, rom is guliT ar Seiyvaros; uocnebo, rom mis mdinarebas
ar gahyves sizmrebis samyarosaken galobiT didi ferxulebisaken.
magram Seni krazana `xolme~ mainc ibartyebs, Temur lengis urdo-
ebisaviT Semogeseva da maSin Sen, neZurac ver gixsnis maT mwvave
sawertelisagan. exla saTvaleebi moixseni da sTqvi SeRavaTisaT-
vis da, Cort ego vozmi.
irakli
misamarTi: sadguri axaldaba, sof. neZvi
23. VII. 1940

P. S. momwere akakis misamarTi, arc quCa vici, arc nomeri.


491
piradi mimowera

Zmao niko,
me yuradRebiT wavikiTxe Tqveni nawerebi; ar vici, ra vuwodo
maT: filosofiuri moTxrobebi, eskizebi, patara poemebi prozaSi
Tu sxva rame. Tqven mTavars Rirsebas is warmoadgens, rom Tqven
ar dadixarT gatkepnili gzebiT da aravis ar baZavT. mTavari
STabeWdileba, romelsac Tqveni nawerebi iZleva, Cemis azriT, aris
samyaros daSlis SegrZneba, raRac kosmiuri tragedia, romelsac
zogierTi sxva Tanamedrove mweralic grZnobs, magram sul sxvana-
irad gadmoscems.
rac Seexeba formas, me is susti, daumuSavebeli an naklulovani
meCvena. ubralo yofacxovrebiTi ambebi areulia filosofiur abs-
traqciebSi, bevri ram Zalian bundovnadaa gamoTqmuli da Zneli
gasagebia TviT maRalkvalificiuri mkiTxvelisTvis, siuJeti nakleb
sainteresoa an sawinaaRmdegod swydeba, zogierTi mxatvruli saxe
metismetad naZiebi da Zaldatanebuli sCans. aseTia, magaliTad,
`sazRvrebis Semzaravi orwoxebi~, da `aylayuda wyvdiadi~, `zvir-
Tebis ukan gadayrili Tilismis bindi~ da mravali sxva. magram
maT gverdiT gvxvdeba moswrebuli da gonebamaxvili Sedarebebi
da gamoTqmebi.
rasakvirvelia, Tqven SegiZliaT sTqvaT, rom Sinagani iZulebis
zegavleniT swerT da ar gainteresebT, gagigebT Tu ara farTo
auditoria, magram Tu Tqven gsurT kontaqti daamyaroT, Tund
megobrebis viwro wresTan, ufro naTeli da gamWvirvale formas
da ufro gasageb enas unda mimarToT.
pativiscemiT
geronti qiqoZe 1
3. VIII. 1953

1
geronti qiqoZe (1885_1960) _ mwerali, mTargmneli, kritikosi, literaturaT-
mcodne.
492
niko samadaSvili

amx. samadaSvils
gadavikiTxe Tqveni naSromi _ saintereso unda iyos. misi
dabeWdva SeiZleba, mxolod aqa-iq mainc saWiroa gadamuSaveba Cveni
drois samwerlo moTxovnilebaTa Sesabamisad.
pativiscemiT
Salva nucubiZe 1
Tbilisi, 24. IX. 1957

amxanago niko!
wavikiTxe Seni mxatvruli narkvevi _ `Sexvedrebi da sinanuli~.
unda giTxraT gulwrfelad, rom am nawarmoebis damwers uTuod
aqvs didi niWi da codna, magram samwuxarod es niWi da codna war-
marTulia ararealisturad. simbolizmis araswori koncefcia xels
uSlis uTuod niWier avtors popularulad, ufro xalxurad, re-
alisturad gadmosces yvelaferi, piradaT naxuli da gancdili.
zogjer frazis maRalfardovaneba azrs xdis bundovnad, rac damaxa-
siaTebeli iyo Cveni qarTuli literaturis simbolisturi skolis
warmomadgenlebisaTvis jer kidev 1916 _21 wlebSi. me vfiqrob amx.
niko! rom Tqven ufro axlos yofiliyaviT Cveni sabWoTa mwerlebis
saukeTeso warmomadgenlebTan, dRemde daZlevdiT simbolizmis da
dekadentizmis am tvirTis simZimes da sruliad Tavisufali gamoxvi-
dodiT realizmis naTel gzaze. me Tqven gedavebiT ara imaSi, rom
Tqven TiTqos wera ar SegiZliaT, piriqiT, gedavebiT koncepciaSi
simbolizmis TvalsazrisiT, ki yvelaferi rigzea da rom is skola
axlac cocxali iyos, vfiqrob rom maTi warmomadgenlebi dafnis
gvirgvins dagadgamdnen.
salamiT: k. boboxiZe 2
18. IV. 1960

1
Salva nucubiZe (1888_1969) _ mecnieri, filosofosi, literaturaTmcodne,
kulturis istorikosi, mTargmneli.
2
kale (kalistrate) boboxiZe (1904_1982) _ poeti.
493
sarCevi

  



  

 
 
 
 
 
 
494
niko samadaSvili
495
sarCevi

arCil sulakauri

niko samadaSvili 1
Jami Sexvedrisa da Jami ganSorebisa
niko samadaSvili _ es saxeli da gvari pirvelad universitet-
Si gavigone.
ukve aspiranti viyavi, leqsebis pirveli wigni gamocemuli mqon-
da da literaturuli wris sxdomebs mainc erTgulad veswrebo-
di. erTxel sxdomis damTavrebis Semdeg, CemTan movida da gamecno
qaliSvili, romelic yuradRebas imiT iqcevda, rom wreze iSviaTad,
drodadro gamoCndeboda xolme, daudevrad Tu ucnaurad ecva,
auditoriaSi ganmartoebiT ijda da xmas ar iRebda. sakmaod
momxibvleli saxe hqonda, odnav damcinavad iRimeboda, TiTqos
ufro meti icoda, vidre amJRavnebda.
universitetis studenti aRmoCnda _ ciala mgalobliSvili,
dauswreblad swavlobda filologiis fakultetze da ramdenadac
maxsovs, Tanamedrove literaturul procesebSi kargad erkveoda.
rogorc vTqvi, wris sxdomebze xandaxan gamoCndeboda xolme da
erT-erT aseTi vizitis Semdeg TiTqos sxvaTa Soris mkiTxa, niko
samadaSvili Tu gagigoniao.
im dRes pirvelad gavigone es saxeli da gvari _ niko samadaS-
vili.
merme ganze gamiyvana da derefanSi, fanjris win zepirad miTxra
niko samadaSvilis sxvadasxva leqsis ramdenime strofi. momewona,
ufro metic: Zalian momewona. aseve vuTxari. ciala mgalobliSvili
kmayofili darCa da Sempirda, Semdeg sxdomaze leqsebs mogitano.
marTla momitana manqaniT gadabeWdili eqvsi Tu Svidi leqsi.
wakiTxulma Cemze ufro Zlieri STabeWdileba datova. am Svidiode
leqsis mixedviT niko samadaSvili Camoyalibebul poetad momeCvena,
iseT poetad, romelsac Tavisi samyaro ukve aRmoCenili hqonda.
cxadia, imasac mivxvdi, igi Cveni Taobisa ar unda yofiliyo.
alRom ar mimtyuna, niko samadaSvili sxva Taobis kaci aRmoCnda.

1
arCil sulakauri, Txzulebani sam tomad, tomi II-III. Tbilisi, `merani~, 2002.
496
niko samadaSvili

Cemze ocdaori-ocdasami wliT ufrosi, daojaxebuli, sami Svilis


mama. sadRac muSaobda revizor-buRaltrad. sad? dRemde ar vici.
ciala mgalobliSvilma miTxra, leqsebi xom wagakiTxe, axla
Tavad nikos gagacnobo da erT saRamos Sin mimipatiJa. Tu ar vcdebi,
merkvilaZis quCis boloSi cxovrobda. niko samadaSvili cialas
ufrosi dis, anikos megobari da maTi ojaxis xSiri stumari iyo. im
saRamos me ki vewvie mgalobliSvilebs, sami dis sazogadoebaSi
murabiani Caic mivirTvi, magram niko samadaSvili ar gamocxadebula.
didxans velode, gvianobamde, merme gawbilebuli da guldawyvetili
davbrundi Sin. es ki iyo, maCvenes karga xnis win gadaRebuli
jgufuri portreti, romelzec sxvebTan erTad niko samadaSvili
da aniko iyvnen aRbeWdilebi.
amasobaSi leqsebi Tamaz Cxenkels mivutane. Tamazma gulisyuriT
waikiTxa da Tqva: es kaci usaTuod unda gavicnoTo. me rac vicodi,
yvelaferi wvrilad movuyevi, magram es codna arc me makmayofi-
lebda da arc _ Tamaz Cxenkels. dro gadioda, niko samadaSvilis
gacnoba ver movaxerxe. ciala mgalobliSvili, visi imedic mqonda,
literaturuli wris sxdomebze karga xans ar gamoCenila, arada,
am kacis Sesaxeb ufro meti gvindoda gvcodnoda, gvindoda sxva
leqsebic wagvekiTxa, rom sruli warmodgena gvqonoda maszec da
mis samyarozec.
erT saRamos me da Tamaz Cxenkeli rusTavelze `borias saxin-
kleSi~ SevediT. uamravi xalxi ireoda. ludis moyvarulTa bodi-
alsa da JriamulSi, Tambaqos bolsa da xinklis oxSivarSi niaz
diasamiZis xma gavigone. yvelas gasagonad saludes auwya Cveni
Semosvla, garkveviT warmoTqva Cveni gvarebi, Tamaz Cxenkels da
arCil sulakaurs mivesalmebio. misalmebas STabeWdileba ar
mouxdenia, araviTari, saludem cxovreba Cveulebrivad gaagrZela,
Cven ki, cxadia, cotaTi SevcbiT da uxerxulad SeviSmuSneT. merme
Cvens magidasTan Tavis Wiqianad niazi movida da Tamaz Cxenkelma
usayvedura, ra saWiro iyo Cveni gvarebis ase sajarod gamoWene-
bao. farTo sazogadoeba Tqvens gvarebs nel-nela unda SevaCvioo,
upasuxa misTvis damaxasiaTebeli intonaciiT niaz diasamiZem.
isini laparaks Seyvnen. Cemi yuradReba ki miipyro viRac me-
lotma kacma, romelic naxevrad bnel saludeSi daJinebiT mimzer-
da. davakvirdi. gaiRima da me erTi wamiT goneba gaminaTda, mga-
lobliSvilebis ojaxSi nanaxi jgufuri portreti gamaxsenda. mivxvdi,
497
sarCevi

ufro zustad _ ieriT vicani niko samadaSvili, miuxedavad imisa,


rom suraTze gacilebiT axalgazrdad gamoiyureboda. niko samadaS-
vilic mixvda, me rom is vicani da Cven sityvis uTqmelad mivuax-
lovdiT erTmaneTs, xeli CamovarTviT.
_ Seni gvari rom gavigone, raRacnairad gamixarda, _ mommar-
Ta Sinaurulad, _ mapatie, Cemo arCil, im saRamos ver movedi...
ver movedi ki ara, ar movedi. etyoba, me sxva yaidaze var moWrili,
ar SemiZlia, kacis gasacnobad murabian Caize rom dagpatiJeben da
mixval. aseTi ceremoniebis Tavi ara maqvs. moulodnelad mirCev-
nia kacis gacnoba, winaswar Seumzadeblad.
gamaxsenda is uxerxuli daZabuloba, romelic mgalobliSvi-
lebis saxlSi dameufla. sam dasTan erTad Cais smiT gatarebuli
dro saukuned rom momeCvena. niko samadaSvilis molodinSi aRar
vicodiT, raze gvelaparaka.
merme esec miTxra: Tu rame giWirT, nu mogeridebaT. me xom
vici Tqveni ambavi, borias Tqveni saaTebis mTeli koleqcia aqvso.
amjerad yvelaferi rigzea-meTqi, morcxvad gaviRime, Tan mis naT-
qvamSi vigrZeni mzrunveli kilo, Tbili, mamaSviluri. gaivlis dro
da me mivxvdebi, rom niko samadaSvilma gacnobis pirveli wuTebi-
danve daiwyo Cemze zrunva da ara marto Cemze, mas aseTive damo-
kidebuleba hqonda Cemi megobrebis mimarTac, romlebic Semdeg
gavacani. es misi mravalmxrivi Sinagani bunebis erTerTi gamov-
lineba iyo. im saRamos davTqviT: sami dRis Semdeg zemelze Sevxvde-
bodiT erTmaneTs.
Cems magidas rom davubrundi niaz diasamiZe ukve wasuli damxvda.
Tamaz Cxenkelma mkiTxa, eg kaci vin iyo, vis elaparakebodio, niko
samadaSvils-meTqi, ise, viTomc araferi, umniSvnelod vupasuxe. ratom
ar gamacanio, gaukvirda. gagacnob, ra geCqareba, aq ar aris-meTqi,
imave toniT veubnebi. merme gacnoba davapire, mivdeq-movdeqi, Zebna
davuwye, gareTac gavedi. rogorc Cans, vidre Tamaz Cxenkeli da me
vsaubrobdiT niko samadaSvili Tavis megobrebianad ise wavida, rom
ver SevniSne. cxadia, guli dagvwyda.
ase SemTxveviT, niaz diasamiZis TiTqosda uadgilo wamoZaxi-
lis wyalobiT, gavicani niko samadaSvili.
sami dRis Semdeg daTqmul adgilas SevxvdiT. niko samadaSvi-
li iqve, rusTavelis moedanTan, moskovis quCis erT-erT asaxvevSi
cxovrobda Turme, SevxvdiT _ rogorc didi xnis nacnobebi. ise ki,
498
niko samadaSvili

kacma rom Tqvas, Cven nacnobebi arasodes vyofilvarT, Cven gacnobis


dRidanve davumegobrdiT erTmaneTs. Tumca, me yovelTvis batono-
biT mivmarTavdi da, Tu ara vcdebi, ase mimarTavdnen Cemi megobrebic:
Tamaz Cxenkeli, revaz TvaraZe da ramaz patariZe, romlebic sul
male gavacani baton nikos.
ucnauri ram xdeboda, im dros CemTvis gaugebari: niko samadaS-
vilis leqsebi ubiT damqonda, zogi ukve zepirad vicodi, vukiTxav-
di nacnob poetebs, vukiTxavdi arapoetebsac, ubralod _ poeziis
moyvarulebs da yvelani SeTqmulebiviT gulgrilad momCerebod-
nen, ukeTes SemTxvevaSi, daeWvebulni iRimebodnen, arc iseTi leqse-
bia, Sen rom ggoniao. zogi riTmas uwunebda, _ versifikacias, zogi
_ ras da zogi _ ras. zogjer eWvic ki Semparvia Cems Tavsa da Cemi
megobrebis codnasa da gemovnebaSi. merme Sevxvdebodi Cems megob-
rebs, visaubrebdiT da yovelgvari eWvi ukvalod qreboda.
TandaTan davuaxlovdi literaturul garemos, redaqciebs,
merme TviTon daviwye muSaoba Jurnal `mnaTobis~ redaqciaSi da
megona, gulgrilobis bariers rogorRac gavarRvevdi, amaod,
erTma redaqtorma niko samadaSvilis `beTania~ rom waikiTxa,
yuradReba am striqonze SeaCera: `axlac ki vamCnev laSas saxeze
jalaledinis Semokrul silas~. es ori striqoni xmamaRla wa-
ikiTxa, gakvirvebulma Semomxeda da miTxra: Sens megobars saqarTve-
los istoria wesierad ar waukiTxavs, laSa-giorgi da jalale-
dini erTmaneTs arasodes Sexvedriano. leqsSi laSa ki ara, epoqa
igulisxmeba-meTqi, vcade ganmarteba, magram araferi gamomivida.
niko samadaSvili samjer Tu oTxjer movida `mnaTobis~ re-
daqciaSi. me ukve mrcxvenoda masTan Sexvedra, leqsebis dabeWdva
rom ver movaxerxe. is grZnobda Cems uxerxul mdgomareobas da
aqeT mamSvidebda, Sen nu wuxxar. me SeCveuli var egeT cxovrebaso.
merme wavidodiT romelime sasadiloSi, iSviaTad _ saludeSi.
didi restornebi maincdamainc ar izidavda. uyvarda kedelTan jdo-
ma da myudro saubari, leqsebis kiTxva. xSirad igonebda erekle
tatiSvils, rogorc Cans, gansakuTrebul pativs scemda, Cemi maswav-
lebeliao, siamayiT ambobda. ixsenebda megobrebs _ fiziologiis
profesors, quji ZiZiSvilsa da aleqsandre gamyreliZes, inglisuri
enisa da literaturis specialists, mTargmnels, romlebic mis
gverdiT arasodes minaxavs.
mainteresebda megobrebis damokidebuleba niko samadaSvili-
499
sarCevi

sadmi, magram isini Cemze ufrosebi iyvnen, Tan ar vicnobdi da Cems


Tavs uflebas ver mivcemdi, mivsuliyavi maTTan da mekiTxa, Tqvens
megobarze ra azrisa xarT-meTqi. garkveuli xnis Semdeg, roca niko
samadaSvili ukve amqveynad aRar iyo, orive gavicani da maTi azric
Sevityve: niko samadaSvili Zveli, megobruli siyvaruliT uyvardaT.
oRond gzasacdenil kacad, xelmocarul poetad Tvlidnen. gul-
wrfelad wuxdnen imis gamo, rom aseTma niWierma kacma cxovrebaSi
Tavisi adgili ver monaxa. cxadia, me maT azrs ar viziarebdi, magram
CemTvis sasiamovno aRmoCnda is, rom bolomde imegobres, bolomde
SeinarCunes siWabukis droindeli siyvaruli. es ki iyo, roca cnobi-
li fiziologis leqsebis krebuli wavikiTxe, mivxvdi, ratom Tvlida
igi Tavis megobars, xelmocarul poetad. am wignis avtors, ra
Tqma unda, niko samadaSvilis leqsebi ar unda moswoneboda.
niko samadaSvili Sin Tu ar gamomivlida, kviraSi erTxel
mainc mirekavda, Senca da Seni megobrebic uguloebi xarTo, misayve-
durebda xolme. is Seni Zmakaci mainc sad daikarga, Tamaz Cxenkels
gulisxmobda, doranSi xom ar Cavardao, e. i. xom ar gamdidrdao,
icinoda. dawvrilebiT gamomkiTxavda, rogor vcxovrobdiT, rame
xom ar gviWirda. mokiTxvis Semdeg sul amas meubneboda, mand ras
uzixar, biWo, gavideT, am qaoss Tavi davaRwioT, gavideT, gavi-
deTo... me ver vxedavdi im gzas, romelic qaoss iqiT gagviyvanda,
arc vicodi, ra gza iyo es gza. me mgoni, verc niko samadaSvili
xedavda Tavis dasaRwev gzebs.
niko samadaSvils ukanasknelad 1963 wlis 30 aprils Sevxvdi.
binddeboda. Sin vbrundebodi. rusTavelis moedanze SevefeTe. ori-
ves Zalian gagvixarda moulodneli Sexvedra, mivesalmeT, gadavex-
vieT, erTmaneTi movikiTxeT, merme miTxra, amxanagebTan erTad
`gemoSi~ vzivar, veRar gavZeli, suli damexuTa da gareT gamove-
dio. mxarze xeli momxvia da `gemosken~ wamiyvana. gavuZaliandi,
namdvilad ar mindoda iq Casvla da ucxo xalxTan jdoma, magram
batonma nikom xeli ar gamiSva, mec xaTri veRar gavutexe.
maSin `gemo~ Cveulebrivi sasadilo iyo. merme gadaakeTes res-
tornad da ramdenime kedeli lado gudiaSvils moaxatvines, sasa-
dilo TiTqmis carieli damxvda. meore dRes maisi dgeboda da
xalxi, etyoba, sapirvelmaisod emzadeboda. mivediT magidasTan,
romelsac sami kaci ujda _ niko samadaSvilis TanamSromlebi,
Sinauruli xalxi aRmoCnda, sufriskacebi, smac rom ician da piris
500
niko samadaSvili

gemoca aqvT, sadRegrZeloebic emarjvebaT, Taviseburad xumroben


kidec da dros atareben. Sinaurulad mimiRes da mec male gavuSi-
naurdi.
niko samadaSvili Tavis Tavs ar hgavda, borgavda, SfoTavda,
TiTqos sufridan gaqcevas lamobda. TanamSromlebi exumrebod-
nen, daberdi, Se oxero, sufraze jdoma aRar SegiZliao. uceb leqsis
wakiTxva vTxove. jer TanamSromlebs gadaxeda, merme me momapyro
gaocebuli mzera, viTom ra dros eg ariso. me Cemsaze davdeqi,
Sevexvewe. TanamSromlebi gamomcdelad gayuCdnen, albaT, ar
moelodnen, anda ar egonaT, Sua puris WamaSi Tu vinmes leqsis
mosmena moundeboda. erTi leqsi rom waikiTxa, axla meore-meTqi,
ar moveSvi. sul oTxi leqsi waikiTxa, meti aRar SemiZliao, Rrmad
amoisunTqa.
merme fexze avdeqi da niko samadaSvili vadRegrZele. didi
mWermetyveli arasodes vyofilvar, magram im saRamos sityvis Zebna
ar damiwyia. gulwrfelad vTqvi, gavumxile is siyvaruli da pati-
viscema, rasac aqamde ratomRac ver veubnebodi. yvelam adRegrZe-
la. mxolod erTma, TiTqos sxvaTa Soris iWvneulad Cailaparaka,
Tu egeTi poetia, leqsebs ratom ar ubeWdaveno. dRes Tu ara, xval
usaTuod daubeWdaven-meTqi, `davamSvide~. merme sufras bodiSi
movuxade da wamovedi. niko samadaSvils darCena ar dauZalebia,
gamomacila, naxevarsardafidan quCaSi amovediT, rusTavelis
moednamde erTad viareT. CemTan SexvedriT kmayofili Canda, es
gamoxata kidec.
_ kidev kargi, Segxvdi. xandaxan, albaT, egec saWiroa, erTma-
neTs mxari unda gavumagroT. _ SeCerda, didxans idga Cafiqrebuli.
_ sul mindoda kacurad mecxovra, TiTqos vicxovre, kacurad
gaviare cxovrebis gza, magram... ra aris, ici, erTi dRe ar maxsovs
iseTi, Tavi rom adamianad megrZno. es sul sxva ramea, Cemo arCil,
sul sxva... miTxari, SeiZleba, kacma samoci weli icxovros qveya-
naze da erTxel mainc ver igrZnos, rom is adamiania?! am qaosidan
ver gavedi, vera da ver gavedi...
Cven gadavexvieT erTmaneTs da davemSvidobeT. niko samadaSvi-
li TanamSromlebTan dabrunda, sircxvilia, mivatoveo, miTxra
damSvidobebisas.
meore dRes Sinidan diliT gamosula. sapirvelmaiso demons-
tracia ukve dawyebuli yofila. rusTavelis moednamde CauRwevia
501
sarCevi

da waqceula. niko samadaSvilis gardacvaleba rom Sevityve, Tavzari


dameca...
`ho, ra nugeSiT SemocqerodiT
qaosis iqiT gaSveril xelebs~.
drodadro mexsierebidan amotivtivdeba es striqonebi da
romeliRac freskis detals magonebs, romelic verafriT gamixse-
nebia.

P. S. gardacvalebidan sami wlis Semdeg gamoqveynda misi leqsebi.


1967 wels revaz TvaraZe dainiSna gazeT `literaturuli saqarTve-
los~ mTavar redaqtorad. man dabeWda pirvelad niko samadaSvi-
lis xuTi leqsi. 1973 wels gamomcemloba `meranma~ gamosca niko
samadaSvilis leqsebis pirveli krebuli `beTania~, romelic
Seadgina Tamaz Cxenkelma. Tamaz Cxenkelma upatrona poetis litera-
turul memkvidreobas da dawera pirveli werili mis pirovnebasa
da Semoqmedebaze. Semdeg me ganvaxorciele Cemi Zveli Canafiqri:
`nakadulSi~ muSaobisas gamoveci mravalsaukunovani qarTuli
poeziis Cvidmettomeuli. meTxuTmete tomSi niko samadaSvili war-
moCenilia samocdaerTi leqsiT, riTac damkvidrebuli aqvs Tavisi
adgili qarTuli poeziis ganviTarebis did gzaze. meTxuTmete tomi
Seadgines: givi gegeWkorma, emzar kvitaiSvilma da tariel Wanturiam.
amave dros movlenebi bunebrivad viTardeboda. niko samadaSvilma
SeiZina bevri Tayvanismcemelica
da... Wirisufalic.
502
niko samadaSvili

Tamaz Cxenkeli

kaci da poeti 1
`imas sikvdilic ar Caacecxles,
kuboSi kidev natrobda sikvdils...~
niko samadaSvili

n i k o s a m a d a S v i l i s saxeli pirvelad arCil


sulakaurisagan gavige am Cvidmeti wlis winaT. maSin Cven axalgaz-
rdebi viyaviT da mogvwonda misi cxovrebis bohemuri mxare, rasac
sxvaTa meSveobiT vigebdiT. amave xanebSi miTxra arCilma niko sama-
daSvilis erTi strofi, romelic samudamod CamrCa xsovnaSi:

`maTxovari zis rogorc oboba,


myral jojoxeTis moxdili pkea,
arc zRaparia, aRarc moTxroba,
is TiTqos Citebs aukenkiaT...~

Cven maSinve gagvaoca am saxeebis brwyinvalebam da origina-


lobam, Tumca ar vicodiT da ar gvesmoda misi avtoris talantis
mTeli siRrme da seriozuloba.
marto pirveli striqoni ikmarebda maTxovris niSandoblivi
suraTis dasaxatavad, maTxovrisa, romelic gatvrinuli da usaxu-
ria da nawyalobevs xarbad acxreba. meore striqoni pirvelis
fsiqovizualur suraTs ynosvismier SegrZnebasac umatebs, amave
dros fsiqologiurad kidev ufro aRrmavebs am suraTs. jojoxeTi
TavisTavad saSineli da SiSis momgvrelia. simyrale amZafrebs da
zizRis niuanss umatebs am niSans. moxdili pke daRvlarWnilobis,
saZageli sisvelis gancdas iwvevs, pke _ Rvinis obi _ avadmyofobaa
da igi, rogorc uvargisi, arasasurveli ram, mosaSorebeli da
gadasagdebia. mesame striqonSi maTxovari sakvirvelad aris warmo-
saxuli. igi ar aris mkveTrad garkveuli ram, arc cxadlivia, arc
sizmareuli, arc namdvili, arc moCvenebiTi. igi TiTqos waSlili
da bolomde Seucnobelia. meoTxe striqoni fantastikuria. es
1
daiwera 1964 w. niko samadaSvilis gardacvalebis wlisTavze.
503
sarCevi

adamianTaTvis uvargisi, sazizRari arseba gadagdebulia da mas


Citebi kenkaven, rogorc dampal nayofs an cxovelTa skores. es
asociacia aucileblobiT ibadeba, Tumca es ar aris Tqmuli. meoTxe
striqoni faqtiurad mesames xsnis. maTxovari imdenad usaxo, gaur-
kveveli ram aris, rom Citebis akenkil rasme hgavs. es strofi
amomwuravad, uCveulod TvalsaCino da xelSesaxeb, fsiqologi-
urad Rrma da marTal suraTs iZleva. magram mTavari es ar aris.
igi CvenSi iwvevs raRac saSiSroebis Tu sazarlobis gancdas da
mkiTxvelSi avtoris CanafiqrisaTvis sasurvel ganwyobilebas
hqmnis...
ufro gvian nikos ambebs im wridan vgebulobdi, romelic niko
samadaSvilTan, Cveni cnobili swavlulis, e r e k l e t a t i S -
v i l i s meSveobiT iyo dakavSirebuli. erekle tatiSvili iyo
didi erudiciis kaci, evropuli kulturisa da literaturis
SesaniSnavi mcodne, metad saintereso pirovneba, romlisTvisac, me
vityodi, ucxo ar iyo erTgvari demonizmi (nikos leqsebSi igi
moxsenebulia rogorc `kaci faskunji~). es moazrovne kaci Tavisi
brwyinvale ganaTlebisa da pirovnuli momxibvlelobis wyalobiT
did gavlenas axdenda SedarebiT axalgazrda, zogjer savsebiT
ymawvil megobrebze. niko samadaSvili mowafe da megobari iyo
erekle tatiSvilisa, romelic mas raRac ucnauri ZaliT uyvarda
Tavisi sicocxlis bolomde. Cveni megobrobis manZilze me ar maxsovs
arc erTi Sexvedra Rvinismieri Tu uRvino, rom mas gulisSemZvreli
siyvaruliTa da TayvaniscemiT ar moegonebinos am kacis saxeli. es
marTlac saocari iyo da Cemze waruSlel STabeWdilebas axdenda.
me minda vTqva, rom ramdenadme am Zlier pirovnebasTan urTier-
Tobam ganapiroba niko samadaSvilis poeturi biografiis Tavise-
buri gezi.
niko samadaSvilma icoda es. megobrisa da maswavleblis sikvdi-
lis Semdeg igi cdilobda gamoenaxa gzebi (rogorc Sinaganad, ise
gareT) im martoobis dasaZlevad, rac qarTul literaturul cxov-
rebasTan misma ukontaqtobam gamoiwvia. ukanasknel xans igi TiTqos
Zalian axlos iyo sanukvar mizanTan. rudunebiT muSaobda, daime-
debuli imiT, rom gadalaxavda Tavis TavSi da Tavis gareT im
dabrkolebebs, romlebic mas xalxis did auditorias aSorebda. me
minda mwamdes, rom es asec moxdeboda, sikvdils rom ar moeswro
misTvis...
504
niko samadaSvili


arasodes damaviwydeba am bavSvurad gulwrfeli kacis mamob-
rivad mzrunveli guli, am ucnaurad mosiyvarule, weriT atanili,
datanjuli martokacis cxovreba. arasodes damaviwydeba masTan
gatarebuli saRamoebi, Rvinis sma da Cemdami siyvaruli, Tumca
misi siyvaruli marto Cemze ar gadmoRvrila, is iZleoda bevrs
da imkida cotas _ aseTi xvedri hqonda. mexsomeba misi ucnaurad
Tqmuli: mikvirs, ra ujigro xar, _ da erTxel CemTan viTom SeSfo-
TebiT mosvla, _ kardiologiurSi wamomyevio. _ ra moxda, batono
niko! _ wamomyevi, unda gavasinjino, guli gaqvs Tu arao... sulis
mobruneba undoda da poeziaze saubari. swyuroda es, giJdeboda.
es faqizi sulis kaci buRalteri iyo da yoveldRiur cxovrebaSi
poeziisadmi gulgril xalxSi trialebda.
CemTan saubarSi xSirad moikiTxavda xolme vaxuSti kotetiS-
vils, romelzedac amagi hqonda da romlis mamasac siyvaruliT
axsenebda: didebuli vaJkaci iyoo. siamovnebiT igonebda masTan
purmariliT datvirTuli etliT asvlas atenSi; vaxtang kotetiS-
vils SeeTvala Turme _ xalxi myavs samuSaod atenSi da SimSiliT
suli gvZvrebao. misi davalebiT Seukrebia qarTlis falikuri
simRerebi. es naSromi daikarga. siamovnebiT igonebda agreTve imas,
Tu rogor waiyvana erekle tatiSvili duqanSi da arRanze aqeifa.
miyveboda Tavisi Wabukuri dros tarebis ambebs, tabaxmelaze boSa
qalebTan nadims da sxva pikantur SemTxvevebs. am ambebs TiTqmis
yovel serobaze imeorebda raRacnairi sinanuliTa da naRvliT.
mistiroda Tavis axalgazrdobas, enaneboda, naRvlobda gza rom
gaumrudda, mere Tavis sayvarel leqsebs ityoda. am leqsebs didis
grZnobiT da TavdaviwyebiT kiTxulobda. ki ar kiTxulobda _ giy-
veboda, raRac sxvas geubneboda, TiTqos mwared tiroda, guls
ioxebda:
`Sen CemSi ustven viT saydris Citi,
Sena xar Cemi nugeSis dari.
sul kargad maxsovs, Sen rom gamiCndi
gareT ZaRliviT ymuoda qari.

ver gipatrone me, lazRandaram,


Sen sxva mxevali unda gyoloda.
zeca sivrceebs azanzarebda
da mze yviroda qveynis bolodan.
505
sarCevi

Sen gadarebdnen bindebis WriWins,


Tumca sul mudam tots gcemda qari,
avadmyofoba egonaT, biWo,
leqsebi tanze gamonayari.

Cemi ZagZagi, TrTolva da susxi,


tanis merqanSi TiTqos Zvlebsa xravs,
Rvinomoreuls, oSxivarasxmuls
binaSi bevrjer damikocnixar.

iqamde, sanam daTeTqvil tuCebs


ar galxobiaT buera sevda.
Sen ZuZus wovdi gaSlil aluCebs
da RvTismSobeli akvans girwevda.

leqsebis jRabna wamebad geqca,


jobda venaxis kvali gebara,
vis rad undoda es TvalTmaqcoba,
netavi qarSi gadageyara.

qarebi ufro waikiTxavdnen,


CabJirdebodnen sadme siciliT,
Cemi cremlebiT Rames xatavdi
da beTanias maisis diliT.

ver gaokebdi, dagdevdi ketiT,


xan meleoda muxlebSi Zala,
zariviT gaskda amdeni rekiT
zed rom mamxia, es Tavis qala.

ver mogiare, ra giyo Zmao,


orive SemkrTal buCqis Crdils vgavdiT,
Sen kidev mainc fiqrSi mZunaob,
me ki buwuwic gamcvivda dardiT...~

ucnaurad ambobda, biWuri xmiT da mimikiT, gaocebis intonaciiT.


TiTqos ukvirda, ase ugzo, ase ubedo kaci rom arsebobda da TviTon
rom iyo es kaci. marTlac, sakvirveli iyo.


niko samadaSvilis ubedureba is iyo, rom misi poeturi mowi-
fulobisa da dadginebis xana Sesaferis literaturul atmosfe-
ros ar daemTxva. gasaTvaliswinebelia agreTve is garemoeba, rom
igi ar gahyva profesiuli literaturuli cxovrebis gzas. am gzas
506
niko samadaSvili

man CrdilSi darCena amjobina, rac sabediswero aRmoCnda misTvis,


rogorc poetisaTvis... igi sikvdilamde revizor-buRaltrad muSa-
obda, raTa Seenaxa Tavisi didi ojaxi da _ viyoT pirdapirni, _ am
profesiasTan dakavSirebuli bevri usiamovneba iwvnia. iyo mis
cxovrebasa Tu bedSi raRac fransua viioniseburi; raRacnairi,
TiTqos erTmaneTis gamomricxveli sawyisebis fantastikuri Tavmoy-
ra, romelTa mwvave dapirispireba da Sejaxeba ucnaurad mtkivneul
eqos gamoscemda mis leqsebSi. me ver vityvi, rom misi cxovrebis es
yofiTi mxare yovelTvis umwikvlo an Seusvreli yofiliyo (`me
Cems cxovrebaSi, nebsiT Tu uneblieT, SeiZleba bevri cudi saqcieli
Camidenia, magram Cems poetur SemoqmedebaSi arasodes miTqvams
umarTlo sityva. igi wmindaTa wmindaa, sadac ivaneben uRrmesi
WeSmaritebani Cemi sulisa~; r. Tagori), magram im amartis msgavsad,
romelsac, erTi Zveli poetis TqmiT, talaxSi hqelaven gamvlelebi,
niko samadaSvils, rogorc adamiansa da poets, SenarCunebuli hqon-
da gulis SeubRalavi siwminde da wrfeli uSualoba, romelsac
igi poeziaSi da Tavis uaxloes megobrebTan avlenda. bedisagan
migebulma am ukuRmarTobam didad ganapiroba niko samadaSvilis
poeziis rogorc saerTo gezi, ise zogierTi specifikuri mxare,
miT umetes, rom misi biografiis adrindeli periodis mrume, magram
Zlieri STabeWdileba xelsayrel niadags iZleoda amisaTvis. am
intimur STabeWdilebaTa qvecnobieri dineba Zalumad igrZnoba mxo-
lod misTvis niSandoblivi saxeebis rTul kompleqsSi. yvelaferi
es ucnaurad dramatul iers aZlevs mis poezias. Tamamad vityvi,
qarTul poeziaSi sxvas aravis hqonia esoden gamaxvilebuli, winaT-
grZnobis sazRvramde misuli mtkivneuli gancda cxovrebis sicari-
elisa, miusafrobisa da ganwirulobisa. mis mimarT d e - k u i n -
s i s sityvebi iqneboda zedgamoWrili: `amrigad, man ixila sagnebi,
romelTa xilva ara xams. man ixila gulisamrevi, amazrzeni sanaxaoba
da eniT uTqmeli saidumloeba. man waikiTxa uZvelesi WeSmaritebebi,
damaRonebeli WeSmaritebebi, diadi da Semzaravi WeSmaritebebi~.
niko samadaSvilis poezias ucvlelad gasdevs erTi Zireuli
gancdisagan mogvrili xilva, romelic saxeebis mravalferovani
variaciiT meordeba. Tavdapirvelad es gancda embrionalurad
vlindeba da metnaklebi simwvavis dramatul saxeebs moicavs, mag-
ram yvelgan Cans an igulisxmeba sicariele da sifuRurove: `taZ-
507
sarCevi

ris futuro qerqSi WriWinebs viRac uZeglo xuroTmoZRvari~.


saocaria, rogora hgavs es striqonebi Suasaukuneebis erT iaponur
xaikus:

`hoi gangebav, umowyalo,


am didebuli muzaradis qveS
axla patara mweri WriWinebs~.

Tumca aq garegnuli msgavsebis fonze arsebiTi gansxvavebaa.


niko samadaSvilTan es mweri Tavad adamianis sulia, romelic Tavis
qmnilebaSi ise xmianebs, rogorc usazRvro RameSi WriWinas galo-
ba. es saocari WriWina da stvena poetisaTvis damaxasiaTebeli
msoflSegrZnebis gamoxatulebaa:

`da WriWinebi orRobeebTan


uZaxdnen xnier gamoqvabulebs~.

`gamoRma gangeb mZlavrad damistven,


me ki am stvenas qars davabraleb~.

es sityvebi usasrulobisa da udaburobis Semcvel sivrcobriv


ganzomilebas gulisxmoben da amdenad esadagebian samyaros ugulo
futuroebis Tavisebur koncefcias. samyaros bneli da udaburi
i n t e r i e r i kidev ufro mkafiod Cans Semdeg striqonebSi:
`da kiafoben Sors varskvlavebi, maradisobis WuWrutanebi~. es inte-
rieri _ SigniTa sivrce _ yvelgan igrZnoba. qveyana vrceli da
futuroa da mas kodalasaviT ukakuneben adamianebi, romlebic Tavis
mxriv gamoqvabulebs hgvanan. fiqrebs skada aqvs Tavis qala, romel-
Sic xan mindvris balaxi amohyofs Tavs, xan ki gveli Sedis sisiniT.
Tavis qala zariviT amxia adamians da igi gamudmebuli rekvisagan
skdeba. da aq SeuZlebelia ar gagvaxsendes T o m a s e l i o -
t i s `futuro adamianebi~:

`Cven varT futuro adamianebi,


CaliT datenili adamianebi
da erTmaneTs Cumad vetmasnebiT.
Cvens Tavis qalaSi Tiva xraSunobs
da fuye mkerdiT veCurCulebiT erTimeores,
da am CurCulis uazro faCuni
balaxebSi qaris SrialiviT ikargeba,
508
niko samadaSvili

rogorc gatexili SuSis SariSuri,


roca sardafSi Tagvebi Sliginoben.
usaxo tani, ufero landi,
Seborkili Zala, umoZrao mimoxvra.
Tqven, _ Tvalis gaSterebiT
sikvdilis saufloSi gadasulno,
mogvixseneT Cven, ara rogorc sulni,
romelTac daRupva Tavisi nebiTYdaimkvidres,
aramed ubralod, rogorc futuro adamianebi,
CaliT datenili adamianebi~.

es Sedareba mxolod erT rameze metyvelebs _ niko samadaSvi-


lis intuiciis farTo diapazonze, mis Rrma percefciaze. am aspeqt-
Si maTi Tanxvdoma miT ufro saocaria, rom niko samadaSvili
arsad ar gadis konkretulad moxazuli qarTuli veltbildis
sazRvrebidan; amave dros, niko samadaSvilis futuro adamiani
CaliTa da TiviT ar aris datenili:

`futuro sxeuls gulis sizmari


SerCeba rogorc golgoTis Txrili...~

aq tanjviTa da wamebiT sicocxleamomSrali adamiani dgas.


`gulis sizmari~ xorcSeusxmelis sicocxlea, romelic golgoTis
Txrilad iqceva (arameulad: g u l g u T a _ Tavis qala). es
niuansi aq Cans da Tavis qalac amitom gvxvdeba ase xSirad mis
leqsebSi. am Tavis qalaSi gonebis Semaryeveli rekva, idumali stvena
da WriWini gaismis.
n i k o s a m a d a S v i l i s leqsebSi xSirad gvxvdeba
RvTismSobeli da deda.Yisini zogjer gaigivebulni arian. qristes,
romelsac agreTve axsenebs poeti, kosmiuri RmerTis mniSvneloba
arsad ar axlavs, aseTi RmerTi, ufro swored, `viRaca~, mxolod
erTi-orjer Cndeba rogorc `Cafiqrebuli misani~, isic rogorc
iseTi vinme, v i n c s a m y a r o s gareT `Caivlis~.
uRmerTobis aseTnairi gancdidan modis TviTSemusvris, sicocx-
lis zvarakad gametebis pirquSi motivi, rac niko samadaSvilis
poezias m s o f l m x e d v e l o b r i v ganzomilebas
aZlevs. `ukanasknel qristianebSi~ ukve gvxvdeba striqonebi,
romlebic sazareli msxverplSewirvis Cvenebas aRZravs:
509
sarCevi

`xevSi mdinare SemogvefeTa _


Sewirul bavSvTa cremlebi iyo.
Cven mivdiodiT aRmarTze erTad,
ratomRac Cumad, raRac uiRblod~.

anda:

`akldamis WoWSi daxocilT Zvlebi


eyara rogorc moWrili fiCxi...~

beTaniis aRmarTi maTTvis golgoTaa da poetis warmosaxvaSi,


es qristianuli taZari _ saTnoebis, didebisa da morCilebis saxli
_ actekur Teokalis emsgavseba, sadac adamianTa sicocxle
msxverplad ewireba mZvinvare, gamoucnob da uCinar RvTaebas:

`netavi, deda aq Segewire,


Tavi damedo da dagekali...~

an:

`ase mgonia, TiTqos dedac gadamemtera,


gorijvris niSTan
dRes Tu ara, xval mainc damklavs~.

niko samadaSvilis es pirquSi ganwyobileba gulis SemaRone-


beli detalizaciiT aRbeWdil saxeebs badebs: `Zvlebs ukeTebdi qvabis
zedadgars, Sig Cemi sisxlis zedaSe duRda~ (zedaSe _ Sewiruli
Rvino), `TiTqos me viyo gamoqvabuli da Cems qveS sisxlis mdinare
quxdes~, `vinc Tvalis Cini amogiZova, Segasxa kedels rogorc zeda-
Se~ da sxv. da am xaziT vaJaseuli `devebis qorwilis~ xilvebs
enaTesaveba (vaJadan unda iRebdes saTaves fsiqologiuri SinaarsiT
datvirTuli `nisli~ niko samadaSvilTan: `da mogoneba nisliviT
grili~, `nisliviT idga umegobroba~, `nisli dafaravs apyrobil
xelebs~).
am ganwyobilebebs sicocxlis momniWebeli sawyisis uCinarobis,
dakargulobis gancda udevs safuZvlad. RmerTi ara Cans Tavis qmni-
lebaSi da es iwvevs samyaros futuroobis, sicocxlis uazroebisa
da amitom ufasurobis, zedmetobis grZnobas. niko samadaSvili gro-
teskulad zust saxeebs Zebnis am s i k v d i l i s m a g v a r i
510
niko samadaSvili

s i c o c x l i s gamosaxatavad. `ise davdivar am qveyanaze,


TiTqos sakuTar cxedars mivyvebi~. ucnauri is aris, rom Tavad
sikvdilSic ar Tavdeba sicocxle, sikvdilSic ar aris saSveli da
mosveneba. aris raRac saSinelebis momgvreli grZnoba im xilvaSi,
romelic epigrafad aris wamZRvarebuli, an aseT striqonebSi:

`Rrublis nawoli sivrce uyvarda


da daqeqili baRebis Tmebi,
guli tiriliT amouvarda,
roca miwaSi Cafles niCbebiT~.

es guli, romelic kuboSiac ki sikvdils natrobs, saflavSi


`simsivniT ibereba~. TviTon saflavebi hkivian, sibnele iRrineba,
xolo `sanTlebis Suqze aWrili mkvdrebi~ Tvalebs axelen da samZi-
mars avrceleben.
yvela es STabeWdileba Tavs iyris vaJaseburi vizionerobiT
daweril leqsSi (`damSvidobeba da sinanuli~), sadac waSlilia
zRvari sicocxlesa da imqveyniur arsebobas Soris. aq, ucnaur hades-
Si, poets virgiliusiviT xvdeba Tavisi sayvareli maswavlebeli
da inspiratori...

`Sen dagmarxaven bindebis lxiniT,


samreklo aSlis mTvlemare mtredebs.
dauSens wvima, Sors baldaxini
didxans ikvnesebs da iCerCetebs.

futuro sxeuls gulis sizmari,


SerCeba, rogorc golgoTis Txrili,
sisxlze Semxmari Zvlebis CinCxvari
da mogoneba nisliviT grili.

soflis wisqvilTan ru adiddeba,


quxili mTebSi Caisvris aCrdils.
Sen ki miwis qveS Semogagdeben
xeliRliaSi kuboamoCrils.

moiRrublebi, mkerdSi Caitvren,


frTxilad Cayvebi uRran napralebs,
gamoRma gangeb mZlavrad damistven,
me ki am stvenas qars davabraleb.
511
sarCevi

wyvdiadi mZimed dauSvebs fardebs,


Sewydeba ferad Winkebis brZola.
suls SegixuTavs ZeZviviT dardi
da jojoxeTis pirqari xrCola.

dauxvev biliks zurgatrusuli,


Tvals Segavleben qvesknelis wylebi.
win Cagivlian mkvdrebi krusuniT,
roca qvebs Soris wamogawydebi.

gvirgvins damadeb, rTvils mimamsgavseb,


bedmomkil dReebs didxans ijavreb.
pirqve damxobil sayvarel gvamze
qarebi tanjviT agaglijaven.

`gareT gadayril nacarsa vgavdiT~,


Tan ityvi: `iqneb RmerTma ineba~.
Caiqnev mklavebs da iqve gverdiT
cremlebTan erTad CageZineba~.

`g a r e T g a d a y r i l n a c a r s a v g a v d i T ~
_ aq aris niko samadaSvilis poeziis substrati. sxva leqsSi am
zust formulas sxva moduss uZebnis: `v i n c h g a v d a
T o v l z e g a d a R v r i l R v i n o s ~ _ da miT
qarTuli sulis ferovnebiT gamoxatavs Tavisi poeziis egzistenciur
xasiaTs.


n i k o s a m a d a S v i l i s poezia usaTuod sapatio
adgils daiWers XX saukunis qarTul poeziaSi. misi poeziis formis-
mieri masala an garexedi fesveulad erovnulia (eTnikuric ki)
umcires detalebamde, da igi saTaves xalxuri azrovnebis wiaRidan
iRebs, romelSic organulad iyo Serwymuli warmarTuli kosmiz-
mis warmodgenebi da qristianuli dResaswaulebisa da zne-Cveule-
bebis paTetikuri silamaze, xolo Sinaarsi universaluri, amave
dros, uaRresad Tanadroulia da zogad xazebSi dasavleTis axal
poezias enaTesaveba. mTlianobaSi igi ganumeorebel STabeWdilebas
hgvris mkiTxvels, miT umetes, rom didi poeziisaTvis damaxasi-
aTebeli orive es aspeqti uCveulod originaluri msoflSegrZnebiT
aris aRbeWdili. es msoflSegrZneba t r a g i k u l - g r o -
512
niko samadaSvili

t e s k u l i a da TvalismomWreli saxeebiT cnaurdeba.


niko samadaSvili Tavankara qarTuls flobda. misi enis modu-
laciebi SeumRvrevelia, rogorc intonaciurad, ise sintaqsurad,
leqsika _ mdidari da surnelebiT dayursuli. igi iSviaTad xma-
rebuli sityvebisa da qarTluridan Semotanili araerTi mniS-
vnelovani sityvis meSveobiT ganumeorebeli, Taviseburi elvarebis
poetur frazebs qmnida Tavisi uCveulo xilvebis gasamJRavneblad.
misi sityva pirvelqmnilebis poxierebiT sunTqavs. igi xaoiania,
xvifliani da ferovani, magram moklebuli klasikur dakrista-
lebasa da rafinirebas. es yvelaze kargad mis raRacnairad SeSfo-
Tebul, disonansurad alufxul riTmebSi xdeba sacnauri. aris
raRac xasiaTismieri angreuloba, raRac Sinagani mouwesrigeb-
loba mis leqsebSi, rac ucnaur sicocxlisunarianobad Tu impul-
sur Zalmosilebad ganicdeba.
misi bevri leqsi me magonebs gaucreli Tixisagan gamomwvar
asimetriul doqebs, romelTac amCneviaT koJrebi da zogjer momt-
vreuli aqvT tuCi an yuri, magram romelSiac Seuryvneli, magari,
Zelgi Rvinoa Casxmuli.


1963 wlis aprilis pirvel ricxvebSi niko samadaSvili daqira-
vebul binaSi mewvia. karis gaRebisTanave Taviseburi uxeSi dayvave-
biT (rom odnav mainc daefara Sexvedris sixaruli) SemZaxa: kargi
ra, ramdeni xania giyviri, sad xaro. marcxena xelSi CanTa eWira da
ori mSvenieri iordasalami1, magram Cemi gaocebuli yuradReba
misma siarulma miipyro im wuTSi. igi mokle nabijebiT miCoCavda
TiTqos. karga xania, ar menaxa da SemaZrwuna aman. nikom CanTidan
yveli, mwvanili, konservebi da aryis boTli amoalaga. me Tu ar
gnaxe, mosvla ar ikadroT (oTaraanT qvriviseburad), bazarSi gavi-

1
yvavilebi da sanovage CemTvis saavadmyofoSic moutania. CemSi yovelTvis
gansakuTrebul sinazes, j e n t l m e n u r i artistizmisa da keTilSobilebis
grZnobas aRZravda am xnieri, tanmorCili, araeleganturi garegnobisa da mane-
rebis mqone kacis es daxvewili Jesti, romelsac igi amaod niRbavda gangebisad
uxeSi, Zmakacur-familaruli misalmebiTa da mokiTxviT, ucnauri Sexameba iyo:
aryis boTli da i o r d a s a l a m i , sanovage da S r o S a n e b i . magram esec
kargad gamoxatavda misi bunebis ormagobas.
513
sarCevi

are, _ mSvenieri yveliao, _ viTom es iyo mTavari. CemTan ori


axalgazrda ijda, ar epriana, magram Tavazianad mimarTa: _ aba,
ymawvilebo, miirTviT, me ver davlev, Tqven sviTo. aseTi siaruliT
rogor wavida bazarSi, an CemTan rogor amovida-meTqi, vfiqrobdi.
sul misi CoCviT siaruli melandeboda. mere quCaSi gavediT, ymaw-
vilebi gamogvemSvidobnen. imaT xom ar gayvebio, _ taqtianad Seme-
kiTxa. ase CoCviT modioda. belinskis quCis kuTxeSi gasvenebaSi
mimavali pier kobaxiZe Segvxvda. moikiTxes erTmaneTi. raRac wnevis
ganmkurnav iaponur samajurze ilaparakes (orives sikvdili ewera
im zafxuls). Semdeg dabla daveSviT, _ rusTavelis moedanTan mTxo-
va: wamo, restoranSi CavideTo, `gemoSi~ CavediT. papirosis moweva
mounda, ar miveci. balRiviT Semexvewa _ erTs movwevo, _ ara-
meTqi! ase visxediT. miTxra: Cemi saxli xom aqvea, Rvinoca maqvs,
magram restoranSi jdoma miyvarso. rom gamovediT, Tqva: aRdgomam-
de Tu ar movrCi, mainc davlev Rvinoso, eqimebs yuri rom vugdo,
momklaven eg SeCvenebulebio. iqve, moedanze davSordiT, ase CoCviT
midioda, sawyaloblad.
RmerTs vumadli, rom maisamde nikosTan Seviare, xmel xilze
mimipatiJa _ Cemi sakuWnao maqvso,oTaxi TviTon gavda sakuWnaos,
iseTi patara iyo. Tavisi leqsebi momca da xmamaRla makiTxa. aseTi
ram uyvarda, roca Sevivlidi, ase makiTxebda xolme. nikos sikvdili
misi gardacvalebis meore Rames gavige, naSuaRamevs mivedi, magram
kari Caketili damxvda. niko samadaSvils sami Svili darCa da es
kari CemTvis arasodes iqneba daketili... sxva kari miixura, samudamod
Caiketa...
ase mokvda es kaci, brwyinvale, mZafri da uCveulo leqsebis
avtori. kaci da poeti. didi gulis kaci, namdvili poeti. Cemi megobari.
1964
514
niko samadaSvili

zurab kiknaZe

mudam sinaTlisaken gamyivari Zaxili 1


poetis sikvdilis mere gamoqveynda misi leqsebis ukve meore
krebuli. axla Znelia warmodgena imisa, Tu rogor Sexvdeboda
qarTuli literaturis am mniSvnelovan faqts gansvenebuli poeti,
_ wignSi dabeWdili bevri leqsi xom misi sulis aRsarebaa, ukidu-
resad gulaxdili da daundobeli. aq ver vnaxavT verc erT uferul
leqss, ubralo sababiT dawerils, uRimRamos da arafrismTqmels.
poezia ar unda yofiliyo misTvis martooden `tkbil xmaTa~
simRera; naRverdalSi, mudmiv cxelebaSi aqtivobda misi suli da
Semdeg mwvel, aforiaqebul, zogjer mouwesrigebel striqonebSi
realizdeboda. Tumca am saqmianobas sinanulis Jams `jRabnas~ arq-
mevda: `leqsebis jRabna wamebad geqca, sjobda venaxis kvali geba-
ra, vis rad undoda es TvalTmaqcoba, netavi qarSi gadageyara~.
magram tragikuli swored imis Segneba unda yofiliyo, rom igi
verasodes daaRwevda Tavs am `TvalTmaqcobas~, radgan Semoqmede-
ba _ Tqmis Jini _ sisxlxorceuli iyo misTvis, Zvlamde gamjdari
(`ra eqna imas, mgzavro, miTxari, vinc Zvlebis cecxli ver daiyovna~),
igi TiTqos sxeulis forebidan denida gareT saTqmels, aucilebels
da es iyo misi erTaderTi nugeSi, sulis daameba, gulze momSvebi
kaTarsisi... am ezoterul saidumloebas Semoqmedebisas Tavad amxels
igi sakuTari Tavisadmi mimarTul leqsSi (`niko samadaSvils~):
`avadmyofoba egonaT, biWo, leqsebi tanze gamonayari~.
niko samadaSvili gansakuTrebuli movlenaa qarTul poeziaSi.
pirvel yovlisa, unda aRiniSnos misi leqsebis garegani mxare,
kerZod, prosodiuli saxe. misi leqsis gamo moxdenilad Tqva
T. Cxenkelma: `misi bevri leqsi mogvagonebs gaucreli Tixisagan
gamomwvar asimetriul doqebs, romelTac Tumca ki amCneviaT koJre-
bi da zogjer momtvreuli aqvT tuCi an yuri, magram romelSic
poeziis Seuryvneli, magari, Zelgi Rvinoa Casxmuli~.
sagangebod unda iTqvas, rom samadaSvili upirvelesad poeti-

1
winaTqma niko samadaSvilis wignidan `wuTisoflidan ukvdavebamde~, gamom-
cemloba `nakaduli~, 1989.
515
sarCevi

mxatvaria, mis poeziaSi sruliad gamouvlenelia yvela drois qar-


Tuli poeziisaTvis egzom damaxasiaTebeli himnuri, anu xotburi
elementebi.
poetis TvaliT danaxuli da misi geSiT gancdili sofeli misi
samSobloa, erTi kuTxe qveynierebisa, dauviwyari qarTli, ufro
xSirad erTi konkretuli lokali _ tanas xeobis erTi sofeli,
raic didi soflis, wuTisoflis xatad aris warmosaxuli.
magram manamde unda vaxsenoT leqsi `Cemi sofeli~, sadac erT-
maneTs misdevs sakvirveli plastikurobiTa da lakonizmiT daxa-
tuli yofiTi kadrebi, aq uCveulo araferi ar momxdara (leqsi
mogonebaa) da arc ramea ucnauri sanaxavi. suraTebi statikuria
(zmna arsad aris naxmari), TiTqos elis maT gamxsenebels (`uZravi
taxti, walo, zanduki, fericvaloba, saflavze xili~, `kerZiT gasvri-
li jami Taroze da Zveli saxli wisqvilis wina~, `mTebze zozini
soflis naxiris, mdinaris gaRma veeba qori~). mTeli leqsi gamsWva-
lulia Sinagani `faTfaTiT~, naRvliani siyvaruliT, Tumca es sityva
erTaderTxel aris naxmari leqsis bolos: `rogor miyvarda Cemi
sofeli, rogor mindoda iq movmkvdariyav~.
`ukanaskneli qristianebi~, `beTania~ mTlianad gasenilia tra-
gikuli gancdiT da asociaciebiT, rasac Tavad beTaniis miwa inaxavs.
iq mimaval piligrimTa xedvaSi iRviZebs legenda Tu istoria, taZris
sanaxebs SenivTebuli: `xevSi mdinare SemogvefeTa _ Sewirul bavSvTa
cremlebi iyo~, amitomac `Cven mivdiodiT aRmarTze erTad, ratom-
Rac Cumad, raRac uiRblod~, istoria: `aq dandobila glexi saxreze,
aq Seswrebia orSabaT dilas~. orSabaTSi gansakuTrebuli simbolo
marxia, raRac xalxur-tradiciuli: `kviraZlis mwuxrze hgavda
orSabaTs da gulis kvamli uwvavda Tvalebs~ (leqsidan `daiTen-
Ta~), is ori striqoni ase grZeldeba: `axlac ki vamCnev laSas
saxeze _ jalaledinis Semokrul silas~. laSa _ saqarTvelos per-
sonifikacia, jalaledini _ `saqarTvelos ukvdavi mteri~. da es
fragmenti gulismomkvleli legendisa Tu miTisa: `aq Tavis TaTiT
iTxrida saflavs mwyemsdaRupuli soflis naxiri~, rasac araoraz-
rovnad exmianeba piligrimTa bedi. `Zlivs vamSvidebdiT SemkrTal
macxovars rjuldawyvetili eqvsi qarTveli~, amave dros, aq cxadad
gamosWvivis simbolika keTili mwyemsisa da misi samwysosi.
yvela am sasowarkveTil suraTs aboloebs Semzaravi sanaxaoba,
erT strofSi gadmocemuli, rac savsebiT avlens samadaSviliseul
516
niko samadaSvili

Tvals da maneras werisas: `maTxovari zis rogorc oboba _ myral


jojoxeTis moxdili pkea, arc zRaparia, aRarc moTxroba, is TiT-
qos Citebs aukenkiaT~.
magram aris sxva xilvac, imediani asociaciebiT SenivTuli. xilva
mkacri da didebuli dResaswaulisa atenis sionSi, romlis arema-
re araamqveyniuri SuqiT aris ganaTebuli (`uflis naTeli dabarba-
cebda gauTenari gzebis bolomde~) am misteriul Rames, rodesac
es konkretuli lokali raRac yoveldroul adgilad warmoudge-
ba poetis Tvals. es adgili TiTqmis qveynierebis Wipia,arc mdina-
re tanaa mcire wyali, aramed `soflisa wyalni~ (rusTaveli) an
iordane, yovelTa mdinareTa xati. es oTxi striqoni, romelic
mniSvnelovani simboloebiT aris SeZerwili, mistiur SuqSi axvevs
daxatul peizaJs da ambavs, realobas gverdze gadaanacvlebs, TiTqos
gadaswevs fardas, WeSmariti suraTis damfaravs, rac mas mohyveba,
imedisa da wynari sixarulis SuqiT aris moqsovili: `dro iyo,
roca bnel sasufevels mdinare tana Caudioda, saiqiodan wuTiso-
feli rogorc mamali ise yioda~. am zerealuri suraTis mxilveli
pirispir dgas uaRresi saidumloebis winaSe _ qveynierebis axali
dRis gaTenebis, anu (rac igivea) qvesknels Casuli wuTisoflis
mkvdreTiT aRdgomisa. mamali _ mzis simbolo, gaTenebis mauwyebeli
frTosani dRevandlamde. Zvel qristianTa TqmulebiT mamlis pir-
vel yivilze aRmdgara qriste, amitomac mamals axatavdnen pirve-
li qristianebi saflavis qvebze, Cveuleba gamZlea da SesaZloa
CvenSic SemorCeniliyos igi.
imis gamo, rom konkretuli lokali ganzogadebulia _ kerZoSi
zogadis konturebi ixilveba, _ atenis sionic, me-7 saukuneSi agebuli
Senoba, tanas myudro xeobaSi miyuJuli, qristianobis pirvel-
taZrad, anu akvnad ganicdeba. amas gvauwyebs sakvirveli striqonebi:
`qristem bavSvoba aq gaatara da RvTismSobeli ugvida ezos~, taZris
sakraluri area, RvTismSoblis mier dagvil-gawmendili, wminda
ojaxis adgilsamyofeli (atenis saydari, iseve rogorc yvela sioni,
RvTismSoblis saxelobisaa, `sioneveli asulisa~, rogorc guramiS-
vili ityoda). es xilva taZris ezoSi SemTxveviTi araa, igi Rrmad
ukavSirdeba bavSvobis wiaRs: RvTismSobeli, viTarca xati yovel-
drouli dedisa, sxva leqsSi gamoCndeba, Tavis alter egosadmi
mimarTul leqsSi (`niko samadaSvils~), rogorc gaxseneba samuda-
mod dakarguli ubiwoebisa: `Sen ZuZus swovdi gaSlil aluCebs
517
sarCevi

da RvTismSobeli akvans girwevda~.


magram poetis msoflxedva ar aris ase martivi da pirdapirxa-
zovani; gansakuTrebuli ram xedva ar aris saWiro imisaTvis, rom
kacma amqveynad naTelis da bnelis dapirispireba SeniSnos, yvela
drois poezia met-naklebad amiT aris garTuli. samadaSvili ar
aris mxolod garemxedveli, igi sakuTari gulis mxilavia da amave
dros mamxilebelic, daundobloba sakuTari Tavisadmi zRvarda-
udebelia, imdenad, rom zogjer TvaliT saxilveli uxeS-natura-
listuri scena dagvidgeba Tvalwin: `ver gaokebdi, dagdevdi ketiT~,
_ ase mimarTavs igi Tavis alter egos (`niko samadaSvils~); raRac
metafizikuri ukmayofileba sakuTari TaviT amgvar sakramentalur
sityvebs badebs: `Zili wamebad gadmeqca, dedav! veli im dReebs,
rom gavtialde, qvesknels Semasxi maradisobav, rom kidev Sensken
gamovtrialde. Cemi gaCena miezRos cecxlad, visac es Cemi iRbali
marTebs. TiTqos es guli amourecxavT RviiT da sarcxiT SiSvel
warmarTebs~. raRac araadamianuri sulieri tkivilisa, anu Seurige-
beli sindisis gancda unda hqonoda kacs, rom amgvarad daewyevla
Tavi.
samadaSvilis yoveli leqsi misi sulieri apokalifsia, _ saku-
Tar TavTan Widilisa da mis mierve uaryofili qveynierebis wi-
naSe pirispir dgomis dokumenti. pirquS xilvebTan erTad masSi
aRnusxulia misi Sinagani cxovrebis bevri naTeli wami.
mravalferovani qarTuli poeziis xomls niko samadaSvilis
xmac uerTdeba, _ tragikuli, magram mudam sinaTlisken gamyivari
Zaxili.
518
niko samadaSvili

iza orjonikiZe

sityva warmoTqmuli 1987 w. 13 Tebervals


niko samadaSvilis xsovnis saRamoze
niko samadaSvilis wakiTxva ar aris advili.
galaktions ekuTvnis erTi aseTi striqoni: `arc kacTmoyvare
xalxSi gareva, arc gaCumeba Segefereba~, SeiZleba daibneT kidec.
kacTmoyvare xalxSi gareva TiTqos yvelas unda surdes, ras am-
bobs, raze migvaniSnebs galaktioni? sityva `kacTmoyvare~, Tu stri-
qonis logikas movyvebiT, am konteqstSi uTuod ironiulad JRers.
galaktioni yovelTvis axerxebs ZiriTadis SeniRbvas, unatifes
striqonebSi miCqmalavs xolme mTavars da mkiTxvelis didi imedi
aqvs. arcTu tyuilad _ qveteqsti yovelTvis amoikiTxeba, Tu teqsti
mxatvrulad Rirebulia. am striqoniTac poeti Tavsac da mkiTxvel-
sac afxizlebs _ ar gaerion `kacTmoyvare~ xalxSi, magram nurc
gaCumdebian, dumili xom Tanxmobis niSania.
usastikesi iyo is dro, roca niko samadaSvils mouxda cxovreba
_ `arc gaCumeba Segefereba~, icoda, magram ra unda eRona literatu-
ruli wreebisaTvis ucnob buRalters, romelsac mosvenebas ar
aZlevda mourCeneli Wiri _ leqsebi tanze gamonayari? es kaci
saukunes xmiTac ar hgavda, ver gaejibreboda gaqnil kalmosanTa
mowinave kohortas, verc literaturul saqmosanTa im armiebs,
romlebsac konstantine gamsaxurdia gamomcemlobaTa sajiniboebis
fexmard ulayebsa da fsevdoliteraturis Cempionebs uwodebs.
rogorc Cans, verc kompromisebis gzas daadgeboda. namdvil Semoq-
meds arc rodis uTqvams uari sakuTar mrwamsze, sakuTar Rirsebaze,
radgan SeuZlebelia ar gagaCndes mrwamsi, iyo uRirsebo pirovneba
da Seqmna raime Rirebuli.
niko samadaSvilma, daosebulma SemoqmedebiT, udrtvinvelad
airCia sakuTari Rirsebis sakadrisi gza, uZnelesi, magram erTader-
Ti, romelmac dRes igi samaradisod pirnaTeli da Seurcxveneli,
mSobliur mwerlobasTan daabruna, am arCevanma ganapiroba kidec
umeteswilad misi sxvaTagan mkveTrad gamijnuli, rTuli da uaRre-
sad saxieri poeturi samyaros arseboba da gamorCeuli sxiviT
519
sarCevi

gaabrwyina didi niWis tragikuli Saravandedi.


yvelaze ukeT Tavad niko samadaSvilma icoda, rom leqsebs ar
gamouqveynebdnen. SeuZlebelia ar scodnoda, magram gulis wadili
drodadro mainc gaaxedebda xolme redaqciebisaken. maSin, da kidev
didxans, ar arsebobda beWdviTi organo, romlis mesveurnic am
poezias daafasebdnen da gamoeqomagebodnen.
qarTuli literaturis muzeumSi Cemi muSaobis pirvel period-
Si (1976_1981) ojaxisagan SeviZineT niko samadaSvilis piradi arqivis
erTi nawili, gvindoda 30 wlis Semdeg aRdgenil `literaturis
matianeSi~ misi leqsebi da prozac gamoqveynebuliyo. am xelnaweris
gacnobam damarwmuna, rom niko samadaSvili bevrjer cdila daxSu-
li sivrcis garRvevasa da mkiTxvelTan Zalze aucilebeli kontaqtis
damyarebas, swored amgvari cdebis Sedegad mimaCnia me leqsebiT
uxvad gajerebuli misi poeturi proza _ cremlis momgvrelia
keTilSobili kacis gulubryviloba da uboroto eSmakoba, iqneb
prozaul teqstSi CarTvam leqsebis mkiTxvelamde mitana gaaadvi-
loso. SeiZleba Cemi es mosazreba ar gaiziaron, magram teqstze,
gansakuTrebiT ki mis bolo gamouqveynebel nawilze dakvirvebam
Rrmad damarwmuna, rom `mTvlemare ciskris~ avtors swored ase-
Ti Canafiqri unda hqonoda.
dResdReobiT, kritika (da kritikisagan Tavgzaabneuli mkiTxve-
li sazogadoebac) veRar axerxebs Tavisi adgili miakuTvnos poets
ise, rom arc gaazviados misi Semoqmedebis mniSvneloba da arc
daakninos igi. karga xania isea aRreuli Sefasebis kriteriumebi,
imdenad arakvalificiurad da tendenciurad iTxzveba axali da
uaxlesi istoriac Cveni literaturisa, rom momavalSiac karga
xans gauWirdebaT WeSmaritebasTan miaxloeba da imaze SeTanxmeba,
Tu ra gansazRvravs poetis adgils erovnuli literaturis isto-
riaSi, an rogorc amboben, ras niSnavs poeturi sidide.
me Sevecdebi niko samadaSvilis poeziis magaliTze zogadad
vupasuxo am kiTxvas. manamde ki neba momeciT SegaxsenoT, Cvens
cnobierebaSi ukve kargad damkvidrebuli ierarqia poeturi simaR-
leebisa, romelic yovelTvis arsebobda ara marto specialistebis,
aramed masobrivi mkiTxvelis warmodgenebSic. gaxsovT albaT
galaktionis mwkrivic: `SoTa, ilia, akaki, vaJa da...~ sami wertili
erTgvari eTikuri mosazrebiT aris dasmuli, Torem saidumlo
ar aris vin igulisxmeba. am mwkrivs daviT guramiSvili da nikoloz
520
niko samadaSvili

baraTaSvili mxolod imitom ar amSveneben, rom leqsis sazomSi


ar Caetivnen. galaktioni amjeradac mkiTxvelis imedzea. icis rom
mwkrivs SevavsebT, sxvanairad fiqris uflebac ki ara gvaqvs.
me-20 saukunis did poetTa mwkrivi CemTvis sami saxeliT iwyeba:
galaktioni, g. leoniZe, niko samadaSvili... sami wertili Cems
mwkrivsac uzis. Tqvenc uflebamosilni xarT Tqveni gemovnebisa da
sulieri moTxovnilebis kvalobaze SeadginoT axali mwkrivi... an
gaagrZeloT Cemi. magram jer modiT erTad SevebrZoloT erT
umarTebulo Cveulebas, romelic karga xania boginebs CvenSi. albaT
xSirad gagigoniaT rogor ajibreben erTmaneTs poetebs: cisfer-
yanwelebs galaktionTan, lado asaTians mis TanamedroveebTan da,
gansakuTrebiT, galaktionsa da giorgi leoniZes. didi uazro saq-
mea aseTi turnirebis mowyoba, es didi provincializmi da goneba-
SezRudulobac gaxlavT!
poetebi doRis cxenebi ar arian, rom romeli pirveli miva
finiSTan, imisda mixedviT ganisazRvros romelimes adgili erov-
nuli mwerlobis istoriaSi. niko samadaSvilis dabrunebac xom
saukeTeso magaliTia am azris sasargeblod! aba davfiqrdeT, ramde-
ni, warsulSi Zalzed popularuli poeti aRar ikiTxeba dRes, ramde-
ni gahyva drois koriantelsa da ramdeni kidev gahyveba, vin icis...
ganZi ganZia _ araviTari mniSvneloba ara aqvs imas, Tu rodis
aRmoaCenen mas. ganZis erovnul ganZTsacavSi droulad dabinaveba
gaxlavT mTavari da aucilebeli saqme.
me-20 saukunis qarTuli literaturis istoriaSi niko samadaS-
vilis saxelis dasamkvidreblad bevri izrunes qarTvelma mwer-
lebma: Tamaz Cxenkelma, arCil sulakaurma, revaz TvaraZem, vaxuSti
kotetiSvilma, zurab kiknaZem, emzar kvitaiSvilma, tariel Wantu-
riam, givi gegeWkorma da am striqonebis avtormac. upriania, rom
dRes guliTadi madloba vuTxraT yovel maTgans am keTili saqmis
warmatebulad dagvirgvinebisaTvis.
dabolos, minda davubrunde kiTxvas: ra aris poeturi sidide
niko samadaSvilis Semoqmedebis magaliTze? mogexsenebaT am soflad
yvelaferi Zvelia da Tavad sofelic ar aris axali. maS raRaa
axali?
niko samadaSvilis poeturi qveyniereba _ uecrad, idumalis
wiaRidan amozrdili, aqamde usaxelo avtonomiuri saxelmwifo,
romelic sruliad gamorCeulia sxvaTa miwa-wylisagan Tavisi
521
sarCevi

mosaxleobiT, peizaJiT, tarosiT, dRe-Ramis SeferilobiT, qar-


wvimiT, kanoniTa da samarTliT, sizmriTa da cxadiT, siyvaruli-
Ta da horizonts miRma gadavardnili mzeebiT... da yvela es saocreba,
rac CamovTvale, gamoiTqmis da gamoixateba sityviT _ mxolod am
poetis enaze, swored amitom xdeba, rom ramdeni didi poetic
dabadebula, imdenive ena uSobia dedaenis uSret wiaRs.
TavisTavadoba gaxlavT upirvelesi niSani poeturi sididisa,
drois gamocdasac am niSnis mixedviT uZlebs WeSmariti Semoqmede-
ba. gana udidesi saocreba ar aris, rom striqoni itevs da udana-
kargod inaxavs umaRlesi Zabvis Semcvel muxts, Semoqmedis potenciur
energias, romelic zogi guSin da zogic saukuneebis winaT daiZra
Cveni gulebisaken.
dRes, roca qarTuli poeziis namdvili dideba sulac ar
aRelvebT medroveTa da literaturas amgzavrebulebs, niko sama-
daSvilis jerovnad dafaseba swored rom principuli saqmea da
es mis damfasebelTa sicocxleSive unda moxdes. isedac bevr gauke-
Tebel da aburdul saqmes vutovebT momaval Taobebs. niko samada-
Svilis sakadrisad dafaseba principuli da gadaudebeli saqme
imitomac aris, rom e. w. `poeziis~ mRvrie da gulcivma niaRvrebma
lamis daaxrCos Cveni mkiTxveli. droa, bodiSi movuxadoT mas da
xelT mivceT namdvili faseulobani, Torem igi ise daibna, rom
zogierTis orTvalaSi Sebmuli galaktionis `lurja cxenebic~ ki
veRar Seucvnia. droa, orTvalebidan is cxenebic gamovxsnaT da
patronis sajinibos davubrunoT!
ras niSnavs poeturi sidide?
Cvens gaocebas, Cveni gulebis SeZvras da Cveni gonebis aRtyine-
bas, Cvens sulierebaSi samudamod damkvidrebas. sakuTar, avtono-
miur poetur samflobeloSi CvenTvis adgilis miCenasa da iq Cvens
dasaxlebas.
522
niko samadaSvili

zaza abzianiZe

niko samadaSvili 1
1963 wlis 1 maisi iyo. belinskis quCis mtverSi viRac ucnobi
kaci egdo. Tavdapirvelad mTvrali egonaT. ki hqonda msmelis
garegnoba: RaJRaJa, meloti, kefidan sasoebiT wamovarcxnili Tmis
ori ReriT, Camrgvalebuli mucliT... ucnobi ver laparakobda,
mxolod drodadro umweod axelda cisfer Tvalebs... viRac gam-
vlelma, demonstraciidan wamoyolili droSa kedels miayuda,
ucnobis gulis jibidan piradobis mowmoba amoiRo da waikiTxa:
`nikoloz mixeilis Ze samadaSvili, buRalter-revizori~; mere
Cailaparaka, _ amas kai fuli eqneba naSovnio, _ da gza ganagrZo.
niko samadaSvili imave dRes gardaicvala saavadmyofoSi. saxlSi
rom moasvenes, ojaxSi sul oTxi maneTi aRmoaCndaT.
erTi SexedviT, TiTqos swored ase prozaulad unda damTavre-
buliyo cxovreba buRalter-revizorisa, RvinoSi rom axrCobda
Tavis dardsa da varams, Tavis obol bavSvobas, Tavis pirvel
siyvaruls, Tavis muxTal beds, Tavis vernapatroneb niWsa da gacru-
ebul imedebs rom dastiroda. da mxolod ramdenime adamiani garSe-
moTagan xedavda mware usamarTlobas mis sikvdilSic da mis cxovre-
baSic, sasjelis saxeobad rom aReqva TviT niko samadaSvils da
ukanasknel wuTamde ver moeZebna am sasjelis pirvelmizezi...
es adamianebi misi leqsebis rveulis pirveli mkiTxvelebi iyvnen.
im rveulisa, oTx maneTTan erTad rom dautova ojaxs ukanasknel,
magram ukve maradiul gzaze mimavalma niko samadaSvilma. gadavSa-
loT es rveuli, dRes ukve Cveni sakuTrebac rom gaxda da Tu
movindomebT niko samadaSvilis `qerqgadaglejili~ gulis siRrme-
Si Caxedvas, poeti TviTonve dagvexmareba Tavisi lirikuli avto-
portretiT:
`Sen CemSi ustven viT saydris Citi,
Sena xar Cemi nugeSis dari,
sul kargad maxsovs, Sen rom gamiCndi,
gareT ZaRliviT ymuoda qari.
ver gipatrone me lazRandaram,

1
pirvelad gamoqveynda almanax `kriteriumSi~, #1, 2000.
523
sarCevi

Sen sxva mxevali unda gyoloda,


zeca sivrceebs azanzarebda
da mze yviroda qveynis bolodan.
Sen gadarebdnen bindebis WriWins,
Tumca sul mudam tots gcemda qari,
avadmyofoba egonaT, biWo,
leqsebi tanze gamonayari~.

am sasowarkveTili gabedulebiT Tavisi Tavisadmi miZRvnil


leqss asec hqvia _ `niko samadaSvils~. da mainc, ase mgonia, rom
niko samadaSvilis mTavari satkivari mis gaorebul cxovrebaSi ki
ar iyo, mis gaumzeurebel talantSi, aramed ufro Soridan, misi
bavSvobidan modioda da mTel mis Semdgom uiRblobaSi moismis
oblis baliSSi Caguduli bRavilis gamoZaxili...
niko samadaSvili 1905 wlis 19 ivliss daibada sofel xidisTavSi,
goris maxloblad. sami wlisa arc iyo, mama rom gardaecvala.
dedam xeli daavlo umcros qaliSvils da baqoSi gadasaxlda,
sadac xelmeored gaTxovda kidec. patara niko ki bebiis, `Zalo
ekaterines~ amara darCa.
mitovebuli Svilis gaunelebeli tkivili Seuxorcebel iarad
daemCna niko samadaSvilis mTel cxovrebas:

`...bavSvi oboli, ToTo, sawyali,


guSin kardakar eZebda dedas~.

Tavis arsebobas niko samadaSvili raRac erTian msxverplSe-


wirvad aRiqvamda, sadac gangebas misTvis swored zvarakis roli
ganemzadebina:
`aq Segewire netavi, dedav,
Tavi damedo da dagekali,
albaT, odesme wess amigebda,
Savi Rrublebis civi winwkali~.

bavSvobidan gamoyolili cxovrebis SiSi, survili visme kalTas


amofarebisa, `qveynierebis dagebul kakanaTs~ rom gadaurCes; es
SiSi, Wotis kiviliT rom iwyeba da kiviliTve rom mTavrdeba, kacs
Tu dasCemda, mas veRaraferi ixsnis. cota xniT Svela Rvinosac
SeuZlia, qalsac, leqssac, albaT, varskvlaviani cis cqerasac, Tuki
varskvlavebs `maradisobis WuWrutanebad~ aRiqvam, cxadia. magram,
524
niko samadaSvili

mxolod cota xniT...


oblobis susxma bavSvis gulis gaxeveba Tu ver moaswro, misTvis
momadlebuli Svilobrivi siTbo visme RvTisniers ergeba: aseTi
Svilobrivi grZnobiT uyvarda nikos Tavisi aRmzrdeli `Zalo
ekaterine~ da SemdgomSi ki _ misi mfarveli, ufrosi megobari da
maswavlebeli erekle tatiSvili.
niko samadaSvilis cxovreba paradoqsebiTaa aRsavse: xom
yvelaferSi ukuRma trialebda misi bedis Carxi, magram, goris
1920 wlis saSineli miwisZvra maincdamainc misTvis aRmoCnda iRbli-
ani. saswavlebeli, romelSic niko gorSi swavlobda, miwisZvram
daangria da mowafeebi swavlis gasagrZeleblad Tbilisis gimnazi-
aSi gadmoiyvanes. swored aq SeniSna igi erekle tatiSvilma.
`samadaSvili, rogorc poeti, erekle tatiSvilis aRmoCenaa _
igonebda aw gansvenebuli profesori gaioz imedaSvili, _ ...Cveni
maswavlebeli, moZRvari da megobari erekle tatiSvili dabejiTe-
biT gvimtkicebda, rom samadaSvili aris didi poeti da sayuradRe-
boa ara mxolod saqarTvelos masStabiT. amis gaziareba maSin
miaxloebiTac ki SeuZleblad migvaCnda. drom gvaCvena, rom es
didi aRiareba usafuZvlo ar yofila~.
nu daviviwyebT, rom aq ociani wlebis dasasrulzea laparaki:
am droisTvis niko samadaSvili avtoria sul ramdenime lirikuli
leqsisa, romlebsac gandobilTa viwro wreSi kiTxulobs: gamoqvey-
nebuli ki oradori leqsi aqvs goris raionul gazeTSi `wiTeli
qarTli~ _ erTi leninze da meore wiTel armiaze.
ra iyo aq meti? oci wlis ymawvilis revoluciuri iluziebis
anarekli, Tu faruli pativmoyvareobiT nakarnaxevi survili Tavisi
gvarisa da saxelis gazeTSi xilvisa? Tu erTica da meorec? asea
Tu ise, miamituri striqonebi `wiTeli qarTlidan~ kidev erTxel
Segvaxseneben, raoden safrTxiloa erTi, zedapiruli STabeWdile-
biT poetis niWisa da momavlis gansja. miT ufro dasafasebelia
erekle tatiSvilis intuicia da is dabejiTeba, romliTac igi Tavis
umcros megobars leqsebis gamoqveynebisagan Tavis Sekavebas urCevda.
rogorc arCil sulakaurma gaixsena, erekle tatiSvilis sikvdilis
Semdeg, nikos mainc ucdia gamoeqveynebina Tavisi leqsebi, magram
uSedegod...
is leqsebi, romelTa dabeWdvac niko samadaSvils ase ewada,
mxolod avtoris sikvdilis Semdeg gamoqveynda _ gazeT `litera-
525
sarCevi

turul saqarTveloSi~ 1967 wlis 28 ivliss. winaTqma ekuTvnoda


Tamaz Cxenkels, romelmac, sazogadod bevri ram gaakeTa imisaTvis,
rom qarTvel mkiTxvels gaecno da gaeTavisebina es uCveulo poeti.
erekle tatiSvilis sifrTxile dRes savsebiT gasagebi xdeba:
igi xom sxvaze ukeT xedavda, rom samadaSvilis poeziis magnitizmi
paradoqsulad ukavSirdeboda misive minusebs _ literaturuli
tradiciidan gangdomas, poetikis kanonebis arcodnas Tu argaTva-
liswinebas, raRac iSviaT sijiutes, romlis gamoc niko erTxel
ukve daweril teqsts aRar ubrundeboda...
rogorc etyoba, erekle tatiSvils eSinoda, rom samadaSvilis
TviTmyofadoba, veluri warmosaxva da gancdis simZafre uTuod
daokdeboda da qvecnobierad mainc aRiarebuli literaturuli
kalapotisaken warimarTeboda, nikos Tavisi leqsebisaTvis momava-
li redaqtorebis TvaliT rom daewyo cqera. sxvaTaSoris, amis
dasturia swored amgvarad `gaSalaSinebuli~oriode misi `saiubi-
leo oda~, romlis `sigluvec~ dRes gacilebiT ufro geucxovebaT,
vidre is gaumarTavi striqonebi, koJrad rom emCneva samadaSvilis
araerT leqss.
axla, kvlav, niko samadaSvilis sulisSemZvrel poetur avtobi-
ografias davubrundeT:

`mze gadioda cas boraniviT.


tyeSi SiSveli qari kioda.
leqss iZaxoda xidan yorani
qriste moCanda saiqiodan.
Zlivs vamSvidebdi moqancul Citebs.
Tvals miSterebda warmarTis locva.
lodebze ijda giJi poeti,
kvnesoda mTebis yru garemocva.
dafleTil sxeuls, daRalul fiqrebs,
axsovdaT mxolod sicocxle mkvdari.
sadRac eSovnaT kubo jibgirebs
da moeweraT zed Cemi gvari!~

niko samadaSvilis leqsebSi SevxvdebiT saukunis dasawyisis


dekadenturi rekvizitisaTvis damaxasiaTebel `mkvnesare baldaxi-
nebs~, `qaosebs~ da `mkrTal panaSvidebs~, magram Tavisi sulis
SeSfoTeba man irealuri suraTebis iseTi wyebiT gamoxata, romel-
Tac ferwerul tradiciasTan meti hqondaT saerTo, vinem literatu-
526
niko samadaSvili

rulTan.
samadaSvili raRac ucnaurad unacvlebs erTmaneTs sikvdil-
sicocxles: sicocxlis suraTSi rogorc wesi, sikvdilis klanWia
Caxatuli, TviT sikvdili ki, aseve moulodnelad, ametyvelebuli
da amoZravebulia. aris raRac siurealisturi, rodesac cxedari
`sarecelze xvneSis~, `sakinZis Rilebs ibnevs~ an `moTqmiT tiris~.
magram Tuki arsebobs egzistencialuri SiSi, SiSi arsebobisa, ufro
maSin giCndebaT, rodesac `msoflios gareT pirqvedagdebul~
poetSi belinskis quCaze dacemul ucnobs amoicnobT. rodesac
samadaSvilis TvaliT dainaxavT dedamiwas _ `bariT gadmoyril
qviSasa da nagavs~, `did sasaflaos~, `jvarcmis Sav dedans~ kosmiur
sibneleSi da siciveSi gatyorcnils. garkeul momentamde am siv-
rcobriv masStabs mainc poetur pirobiTobad aRiqvamT, magram
dgeba wuTi, rodesac Tavis momaval samaresTan mdgomi adamianis
SiSi gadmogedebaT da SegaJrJolebT kosmiuri Tu sikvdilis
susxisagan. TviT niko samadaSvilisaTvis, rogorc etyoba, es Seg-
rZneba Cveuli ram iyo: Tavisi daoblebac, umcrosi dis nagvianevi
gacnobis nacvlad, misi uecari sikvdilis ambavic, dapatimrebis
molodinic _ yovelive esaa, rom aTqmevinebs: `Cemi gaCena miezRos
cecxlad, visac es Cemi iRbali marTebs~, sikvdils rom anatrebinebs
da Tavissave Sesandobars Seasmevs:

`xe eklesiis maTxovars hgavda,


TiTqos guls qristem xeli daria,
Seni fiqrebis CrdilTa tortmani
mtredis sizmrebSi momiparia.
rom foTlebidan mecqira didxans,
rogor malavda cremls megobari,
da damelia bnel ludxanaSi
Cemi cxovrebis Sesandobari~.

niko samadaSvilis cxovrebis dramas Tu davubrundebiT, misi


uiRblo studentobac unda gavixsenoT: ver Caabara sagnebi da meore
kursidan gairicxa. `ojaxuri usaxsrobis gamo universitets Tavi
gavanebe _ werda TviTon niko avtobiografiaSi, _ da movewyve
moangariSeT (gorSi mqonda damTavrebuli sabuRaltro kursebi).
mas aqeT vmuSaob buRalter-revizoris Tanamdebobaze~.
samadaSvilis revizoruli moRvaweoba orjer Sewyda iZulebiT:
527
sarCevi

pirvelad omis dros daapatimres, _ TxuTmeti wlis win `axalgaz-


rda marqsistTa~ aralegalur wres xelmZRvanelobdio; meored
_ ukve omis Semdeg, amjerad, mis revizorul saqmianobasTan dakavSi-
rebiT. bedad, (Tuki SeiZleba amas bedi daerqvas), orive dapatimreba,
weliwadze met xans ar gagrZelebula.
niko, rogorc etyoba, sufris kaci ufro iyo, vinem ojaxisa da
Tuki hqonda kidec raRac gamorCena Tavisi revizorobidan, isev
da isev megobrul sufras axarjavda: aq iyo misi stiqia, aq moeZale-
boda xolme leqsis Tqmis survili, aq ismenda dafasebisa da aRiare-
bis im sityvebs, romlebic, drodadro, yvelaze Tavmdabal Semoqmed-
sac ki sWirdeba...
ojaxi vaxsene: pirveli coli nikos adre SeurTavs da adreve
gascilebia _ es yofila Zalzed lamazi berZeni qali eva Cakalidi
(maTi romantikuli mimoweraa Semonaxuli); Semdeg sadgerSi (bor-
jomis maxloblad) xanmokle maswavleblobisas, ocdaTerTmeti
wlis niko moixibla Tavisi TxuTmeti wlis mowafiT _ mariam amana-
TaSviliT da Camoiyvana kidec igi TbilisSi. mariams, nikos sami
Svilis dedas, arasodes ar dascdenia sayveduri, rom misi poeti
meuRle mTeli cxovreba ubiT atarebda Tavisi pirveli siyvarulis
_ maTiko ambriaSvilis suraTs, im maTiko ambriaSvilis, xidisTavSi
mSoblebma arasgziT rom ar gaatanes Rarib da obol Tanasoflel
biWs.
gulis siRrmeSi miyuCebuli pirveli sasiyvarulo marcxis tki-
vili gamokrTeboda xolme niko samadaSvilis leqsebSi, magram,
sazogadod, sasiyvarulo lirika masTan ar iqca im gamorCeul
Janrad, rogorc es Cveulebriv xdeba da pirveloba sxva Temebsa
da ganwyobilebebs dauTmo.
niko samadaSvilma sakuTari miTologia Seqmna: warmarTis
siTamamiT daseirnobs igi bibliur panTeonSi, sadac, xan `golgoTis
mTidan morekil RmerTebis jogs~ gadaawydeba, xan `SeSinebul moxuc
macxovars~, xan `gzad momReral wmindanebs~, xan `gabutul RvTis-
mSobels~, xan ki, gakvirvebul Tvals gaayolebs `SeSlili RmerTis
cekvas...~ is gaSinaureba da familaroba, rac sxvasTan mkrexelobad
mogeCvenebodaT, samadaSvilTan raRac iSviaT siTbos iZens, xolo
bibliuri da qarTuli realiebis, droisa da sivrcis nazavi, sru-
liad moulodnel damajereblobas:
528
niko samadaSvili

`warmarTTa Zvlebze idga taZari,


zeviT legenda mihqondaT mTiebs,
Zirs wminda ninos nafexurebi
hgavdnen sisxamze mokrefil iebs.
viT ukvdaveba, wyaro ankara
aciskrovnebda irmebis ferdobs.
qristem bavSvoba aq gaatara
da RvTismSobeli ugvida ezos~.

da isev, cxadliv, rogorc es atenis sionis ezo, dainaxa niko


samadaSvilma Tavisi saflavis borcvi da Tavisi sikvdilis Semgdomi
sicocxle:

`Camobneldeba...
mtiral wnorebs wauvaT guli.
ukvdavebaa, sicocxleze rom iseirebs.
da mesaflave maxinj mxarze bargadebuli,
sasaflaoze, puris WamiT gaiseirnebs~.

cocxal, bedis usamarTlobiT miwaze garTxmul niko samadaSvils


Tavisma drom gulgrilad gverdze Cauara. da mxolod misi
sikvdilidan karga xnis Semdeg, roca obolma saflavma raRac uCve-
ulo feriscvaleba iwyo, motrialda, saflavis qvasTan SeCerda,
Tavi daxara da, rogorc iqna, amoikiTxa niko samadaSvilis saxeli...1
529
sarCevi

Temo jafariZe

RamisTevis poezia
(traRikuli gancda niko samadaSvilis poeziaSi)

niko samadaSvili traRikuli gancdis poetia. es misi leqsebis


zerele gadakiTxvis SemTxvevaSic igrZnoba. magram, gaaCnia traRi-
kuli gancdis xasiaTs. arian dramatuli muxtiT gamsWvaluli poete-
bi, romelTac saboloo literaturuli Sefasebis dros, mainc,
lirikoss ufro vuwodebT, vidre traRikoss. niko samadaSvilis
poezias ar aklia lirizmi, magram igi imdenad gaJRenTilia traRi-
kuli msoflSegrZnebiT, rom albaT, ufro traRikosad unda Cav-
TvaloT, vidre ubralod lirikosad. yovel SemTxvevaSi, misi
lirika moiTxovs muqi tonalobis epiTets. umizezod ar uwodebs
Tavad samadaSvili Tavis Tavs xan `ganwirul poets~, xan ki `SeSlil
poets~. SeSlili am SemTxvevaSi Cveulebrivobis wridan gadasu-
lobas niSnavs da ara avadmyofobas. misi Semoqmedebis mkvlevare-
bic iZulebulni xdebian amgvari epiTetiT gansazRvron igi. xan
`dawyevlil poetad~ moixsenieben, xan `Ramis poetad~. marTlac
sakmarisia misi ramdenime metaforis gaxseneba da Cven vrwmundebiT,
rom gansakuTrebuli dramatuli SegrZnebebis poetTan gvaqvs saqme.
gavixsenoT, Tundac Tavis qalis portreti leqsidan `gamxmari kaci~
an maTxovris figura leqsidan `ukanaskneli qristianebi~, an
SedarebiT rbili metafora leqsidan `gadmorbena samyarosken~:

`TvalebSi idga ganmartoebiT


sqeli sibnele, rogorc borani~.

an:
`miwidan mTebi imas ustvendnen
pirqve rom egdo msoflios gareT~.

msgavsi ganwyobebi calkeul SemTxvevebs ar warmoadgenen. aseTi


mrume SegrZnebebiT aris gamsWvaluli mTeli misi poezia.
am aspeqtiT Tu SevxedavT XX s-is qarTul poezias, niko
530
niko samadaSvili

samadaSvili yvelaze ufro traRikosad mogveCveneba.


udavoa, Rrma dramatuloba ar aklia Cveni saukunis didi po-
etis galaktion tabiZis poezias, magram Tu gaviTvaliswinebT po-
eturi esTetikis damaxasiaTebel im literaturul-artistul into-
nacias, romliTac galaktionis Sematyobinebeli `me~ metyvelebs,
davaskvniT, rom masTan yvelaze veluri satkivaric ki esTeti-
zirebulia. amis gamo galaktioni ufro lirikosad (genialur liri-
kosad) gvevlineba, vidre traRikosad. yovel SemTxvevaSi, misi
dramatuli aqcenti garbilebulia dekoratiul-ornamentuli tipis
odebiT, saxotbo leqsebiT, satrfialo romansebiT, romlebic uxvad
aqvs. SeiZleba aseTi STabeWdileba imis gamo iqmneba, rom galak-
tionis poezia saocrad moculobiTia Tematikis da ganwyobis mxriv.
dramatuloba mis poeziaSi erT-erTi motivia da ara erTaderTi.
galktionis genia mxolod imisTvis moviSvelieT, rom ufro
kargad gavugoT samadaSvils, romlis leqsebSic dramatuli ganc-
da erTaderTi motivia.
sadac poeturi esTetizireba ar xdeba, iq poezia arc aris.
aravis arasodes ar CauTvlia poeziad adamianis tkivilisgan
gamowveuli Rmuili, an kvnesa, miuxedavad imisa, rom isini tanjvis
informacias Warbad Seicaven. poezia esTetikis sferoa. am ubralo
formulis gaxsenebis Semdeg Tu SevecdebiT gavarkvioT, aqvs Tu
ara niko samadaSvils literaturul-artistuli poza, rac aucile-
belia imisTvis, rom naturalur da velur gancdas msmenelisTvis
asatanoba da mimzidveloba SesZinos dekorativizmis, anu gamxat-
vrulobis saSualebiT, ra Tqma unda davaskvniT, rom mas literatu-
ruli pozicia saWiro doziT gaaCnia. magram mis mxatvrul meTods
zedmiwevniT gansakuTrebuli xasiaTi aqvs. umaxvilesi eqspresi-
ulobis gamo misi metaforuli sistema da saerTod misi leqsi
ganumeorebeli xdeba. TiTqos mxatvruli sityvis gamomsaxveli
buneba poetis meTodis wyalobiT naturalur gancdas aormagebs.
esTetizireba misTvis niSnavs naturaluri movlenis, an gancdis
iseT gamaxvilebas, roca poetis dramatuli nervi dominanturi
xdeba da CrdilSi moaqcevs sityvakazmulobis esTetikur xerxebs.
miuxedavad imisa, rom mxatvruloba da dramatizmi ganuyoflad
Tanxvdebian erTmaneTs, misi leqsebis msmenels eCveneba, rom
uwrfeles da Tavzardamcem aRsarebas aRiqvams. am mxriv samadaSvilis
poezia poeturi smenis eldis damcemia. es savsebiT ar niSnavs, rom
531
sarCevi

mis Semoqmedebas aklia mxatvrulobis zeimi, anu is dekoratiuli


simSveniere, romlis gamoc yvelaze Znelad gadasaxarSi mZime gan-
cdac ki mimzidveli da momxibvleli xdeba.
niko samadaSvilis leqsis originaluri sityvaTawyoba Tavisi
ZaliT gvipyrobs da ara Cveni poeziismoyvarulobis pasiuri Za-
liT. misdami cnobismoyvarulobis gamaxvileba ar aris damokide-
buli sityvis CrCilad qceuli wignismoyvare kacis im profesiul
interesze, romlisTvisac umniSvnelo poetis SemoqmedebasTan kav-
Siri gurmanulia. samadaSvilis leqsi imdenad izidavs Cvens
yuradRebas, imdenad gvavsebs, rom yvelafers gvaviwyebs. mxatvruli
ganzogadoeba rom akldeT mis leqsebs, ase ar moxdeboda. aramxat-
vrulad gamoTqmuli tkivili momabezrebel wuwuns warmoadgens
da msmenels ukuubiZgebs.
saWiroa ki yovelive amis aRniSvna? bolos da bolos samadaS-
vilis TviTmxilebaze ki ar vlaparakobT, aramed mis gariTmul
sityvebze, epiTetebze, metaforebze da yovelive imaze, rac leqss
axasiaTebs. raRa saWiroa kidev imis mtkiceba, rom namdvilad leqsze
vsaubrobT da ara raime naturalurze. magram sakiTxis ase dasmis
SemTxvevaSi vuaxlovdebiT Cven im saidumlos, romelic poetis
esTetikas zedmiwevniT piraduli tipis aRsarebad mogvaCvenebs. es
SeiZleba poeturi xerxiT arc aris miRweuli. dasaSvebia, rom
aRmsareblobiTi gulaxdilobis intonacia bunebrivad gamomdina-
reobs poetis xasiaTidan. magram radgan gulwrfeli gaxsnilobis
toni mxatvruli ganzogadoebis kanonebs eqvemdebareba, ufro
poeziasTan gvaqvs saqme, vidre namdvil aRsarebasTan. ise rom,
SeuZlebelia samadaSvili sityvis ostatad ar miviCnioT da misi
leqsebis mTeli simdidre misi pirovnebis martiv gulaxdilo-
bas mivaweroT. misi metaforebis elastiuri, SeiZleba iTqvas, _
virtuozuli sirTule swored simartivis sapirispiros gvimtkicebs.
igi azris da gancdis iseT sisavses qmnis araefeqtur, ramdenadme
ganusazRvrel strofSic ki, rom SeuZlebelia SemTxveviTi intu-
ituri improvizaciis Sedegad miviCnioT. mis poetur iersaxeebs
literaturuli muSaoba etyoba, im TvalsazrisiT, rom Cans poetis
neba: ar igrZnobodes ubralod tkbilxmovaneba, an efeqturi
gamoTqmis abstraqtuloba, an Tundac TviT Zlieri gancdis momaC-
lungebeli daxvewiloba, anu sityvis aristokratuli natifoba.
poetisTvis, TiTqos yvelaze WeSmariti sityvakazmuloba sityvebis
iseTi Seyrilobaa, roca isini yvelaze mTavars _ adamianis sulier
532
niko samadaSvili

dramas gvamcnoben, rac SeiZleba Rrmad da damajereblad. SeiZleba


amas igi profesionalurad gamomuSavebuli nebiT ki ar akeTebs,
aramed misi xasiaTidan gamomdinare gemovnebiT da alRoTi. Tavisi
maxvili saxovani azrovnebiT adamianis sulis iseT siRrmeebSi
STavida, rom rogorc Cans, arafriT ar undoda am siRrmeebis
leqsTwarmoebis sxva mSvenebebis gamokidebiT moClungeba. Rrma
gancdis formaSi SenarCuneba aris misi poeturi amocana da igrZno-
ba, rom amaze ganuwyvetliv muSaobs. es imiTac dasturdeba, rom
mis SemoqmedebaSi ver vpoulobT arafris gamo, an msubuqi grZnobiT
daweril leqss.
e. i. samadaSvilis poeziis eldadamcemi zemoqmedebis saidum-
lo, garda misi pirovnebis Rrma mniSvnelovanebisa, profesiona-
lur alRoze da ostatobazec aris dafuZnebuli. poets Tavisi gan-
cdebisadmi smenis didi unari gaaCnia da poeziisadmi did trfials
ar aZlevs uflebas, ecdunos leqsis Txzvis lamazi potenciebiT. is
mxolod imaze muSaobs, rom Tavis Rrma gancdas Sesatyvisi arako-
keturi forma upovnos.
sityva poetizireba gamSvenierebis, an grZnobaTa sentimenta-
luri utrirebis sinonimad iqca Tanamedrove yofaSi. magram gaaC-
nia poezias aspeqti, romelic ar Tavsdeba poetizirebis cnebaSi. am
aspeqtiT poezia abstraqtuli azrovnebis iseT sferod iqceva, ro-
melSic saxeebis saSualebiT iseTi arsebiTi sinamdvile gamoixa-
teba, rac pirdapirmniSvnelovnad ar gamoiTqmeba. aseT SemTxveva-
Si poeturi saxeebis urTierTmonacvleoba usityvo filosofiuri
an religiuri msjelobis qveteqsts gadmoscems. SemTxveviT ar aris
warsulis saRvTo werilebi leqsis struqturiT Seqmnili. saRvTo
werilebis kiTxva galobasTan ufroa axlos (yvelaze mSral reCi-
tativul SemTxvevaSic), vidre prozaul laparakTan, romelic yo-
veldRiuri yofierebis Cveulebrivobas miesadageba. amaSi mJRavndeba
poeziis is Tviseba, romliTac igi sinamdvilis ukan dafarul, sxva
sinamdvilis ganzomilebis enas awarmoebs. poeziis galobis kuTxiT
danaxva Cven dagvexmareba mivxvdeT, ras warmoadgens poetizireba
niko samadaSvilisTvis. niko samadaSvili sinamdvilis an SegrZnebis
poetizirebas ki ar eweva, aramed Tavisi sulieri dramis, figura-
luri mniSvnelobiT, galobas Txzavs. poeturi formalizmis aseTi
mkacri sazRvrebis dacva imdenad rTuli da Znelia, rom samadaSvi-
lis leqsis formis Sefasebis dros intuitur unars da mouxeSav
poetikas ufro xedaven, vidre leqsis ostats. roca niko samada-
533
sarCevi

Svilis leqss klasikuri leqsis normebs sTxoven, mxedvelobidan


gamorCebaT xolme Tanamedrove xelovnebisTvis damaxasiaTebeli
formis individualisturi principi, romlis meSveobiTac poeti
Tavis avtonomiur Semoqmedebis saxes agebs. klasikur gamarTulo-
bamde rom mieyvana samadaSvils Tavisi leqsis struqtura, dakar-
gavda qarTul aqcents, romelic gansakuTrebul intimis tons
aZlevs mis boboqar da saxovan xilvebs. garda amisa misi leqsidan
gaqreboda erT-erTi individualisturi elementi. im SemTxvevaSic
ki, Tu poeti profesionaluri nebis gareSe, anu uneblied akeTeb-
da iseT formas, rogoric gamosdioda, swored da mxolod da
mxolod am formis saSualebiT vecnobiT mdidar da Rrma poezias.
swori ar viqnebiT Tu Zlieri individualobis gamomxatvel
asimetriul saxes Zv. berZnuli qandakebis klasikur simetriebs
movTxovT, isini xom individualobis niSansac ki ar Seicaven.
xelovnebis istoriaSi arsebobs aseTi faqti: 1950 w. daweril
wignSi `manedan lotrekamde~ cnobili xelovnebaTmecnieri li-
onelo venturi vinsent van gogisadmi miZRvnil esseSi exeba
xelovnebaSi mxatvruli gancdis obieqtivaciis rTul sakiTxs. igi
ramdenadme kritikulad afasebs van gogis mxatvrul meTods,
romelSic fovizmis Casaxva ufro dainaxeboda, vidre impresionis-
tuli optikuri virtuozoba. eduard manesadmi TayvaniscemiT
gamsWvaluli venturi `franguli ferweris natifobas~ sTxovs van
gogis TavSeukavebel sivelures ferTan damokidebulebaSi. WeSmarit
xelovnebas igi xedavs im SemTxvevaSi, roca mxatvruli gancdis
sruli obieqtivacia xdeba, e. i. ferwerul nawarmoebSi misi Se-
xedulebiT ar unda Candes mxatvris Warbi emociurobis niSnebi,
subieqturi TviTgamoxatvis formaluri elementebi. igi apiris-
pirebs erTmaneTTan sinamdvilis obieqturi asaxvis pr inc
princ
inciips da
TviTgamoxatvis individualistur pr inc
princ
inciips. aseT obieqtivacias,
anu mxatvruli gancdis aucilebel gasagnebas, igi xedavs van gogis
`mzesumzirebSi~. venturi Tvlis, rom `mzesumzirebSi~van gogi
mayurebels ar awuxebs TviTgamomxatveli emociebiT. venturi
brwyinvaled ganmartavs `mzesumzirebis~ mxatvrul raobas, magram
akritikebs mxatvris iseT tiloebs, romlebSic van gogi ufro Tavis
emociebs gamosaxavs, vidre obieqtur sinamdviles.
drom daamtkica, rom TviTgamoxatvis principi Tanamedrove
fsiqikis adamianisTvis ufro metyveli da aqtualuria, vidre
534
niko samadaSvili

sinamdvilis asaxvis principi. fovizmi (fov _ veluri) iseTive da


aranaklebi mxatvruli informaciulobis enaa, rogorc impresi-
onizmi. TviTgamoxatvis principi Tanamedrove xelovnebaSi wamyva-
nic ki gaxda. man ukiduresi da abstraqtuli formebic ki miiRo.
dRes van gogis planetebiani cis veluri da Tavzardamcemi dina-
mizmi savsebiT miesadageba obieqtivaciis eqspresionistul da
fovistur kanonebs. `mzesumzirebze~ aranaklebi siyvaruliT sargeb-
loben van gogis uxeSi `fexsacmelebi~, `skami CibuxiT~, `kiparise-
bi~, `oqrosferi mRelvare yanebi~ da sxv.
Tu samadaSvilis leqsebSi adamianebiviT mfSvinav did sivrce-
ebs, kldeebs da planetebs gavixsenebT, gagvakvirvebs van gogis
kosmiur SegrZnebebTan naTesaoba.
eWvs ar iwvevs, rom samadaSvilis poezia TviTgamoxatvis princi-
piT ufro ixsneba, vidre sinamdvilis asaxvis normebiT. miuxedavad
imisa, rom garegnuli struqturiT misi leqsi tradiciuli leqsis
qargas imeorebs, saboloo SefasebiT igi ufro eqspresionizmis,
siurrealizmis da inteleqtualuri naivobis kanonzomierebaTa
sinTezis poetia.
sxva samadaSvili ar arsebobs da radgan misi leqsebidan didi
poeturi Zala modis, frTxilad unda SevafasoT forma, romelic
am did Zalas gvamcnobs. es forma erTaderTi poeturi fenomenia
(da sxva araferi), romelsac namdvili poeziis wiaRSi SevyavarT.
Tuki asea, pativi unda vceT mas. albaT SeuZlebelia sustma, gaumar-
Tavma formam Zlieri poeturi suli gamoamJRavnos.
wavikiTxoT leqsi `Suqze~:

`Sen kiTxulobdi uiRblo leqsebs


Txeli mkerdis qveS gtkioda guli,
xan gascqerodi mTvarian qedebs
rogorc frinveli gzadakarguli.

Suqi baRs rwyavda. cis myudroeba


TiTqos mohqondaT Ramurebs, buebs
da WriWinebi orRobeebTan
uZaxdnen xnier gamoqvabulebs~.

am leqss ar aklia natifoba. `Txeli mkerdi~ marTlac anatifebs


tkivils. `uiRblo leqsebSi~ ki mxatvruli ganzogadoebis eTi-
kurobiT mTeli epoqis ukuRmarToba, totalitaruli reJimisagan
535
sarCevi

gamoTayvanebuli masebis mxridan Zlieri SemoqmedebiTi individis


vergageba aris gamoxatuli. da mainc, am leqsis mTavari xibli
natifobaSi da eTikurobaSi ar mdgomareobs.
is rom WriWinebi xnier gamoqvabulebs uxmoben, leqsis ZiriTad
aqcents qmnis. es metafora gancdis da azris iseT simsuyes qmnis
leqsSi, rom naklebad gvainteresebs leqsis sxva mSvenebebi. aRar
aris saintereso ostaturad gamarTulia Tu ara riTmebi, natifia
Tu ara striqonTa wyoba da sityvebis ganlageba. bolo ori striqo-
ni `Txel mkerdTan~ da `gzadakargul frinvelTan~ SeTanxmebaSi
orRanis unisoniviT gugunebs WriWinaTa violinoebis fonze. `xnieri
gamoqvabulebi~ uZvelesi WeSmaritebebis naRvliani garindebiT
warsulis diad sivrces uqmnian poetis simartoves da WriWinebian
peizaJs. odesRac am gamoqvabulebSi wminda berebi TviTgvemis fasad
aSenebden RmerTze TavianT warmodgenas. swored am tanjvebs da
warmodgenebs enaTesaveba `gzadakarguli frinveli~, imitomac aris
gzadakarguli.
leqsi formalurad koWlic rom iyos, swored amgvari koWlo-
ba aRmoCndeboda poeziis upiratesoba am leqsis SemTxvevaSi. magram
leqsi koWli ar aris. odnav meti tkbilxmovaneba da daxvewiloba
ki yuradRebas ganfantavda da gaazerelebda azris da gancdis
simdidres. swored am aucilebeli, Sinagani simdidris Semomnar-
Cunebeli formis ostatia niko samadaSvili.
aris kidev erTi aspeqti, romlis gagebac Cven kidev ufro
dagvarwmunebs imaSi, rom samadaSvilis poezias swored iseTi forma
aqvs, rogoric unda hqondes. leqsSi `Sexvedrebi dRis bolos~
aseTi strofia:

`saukuneTa gamxmari tevri


Zvlebis namqerzed moyveba zuzuns,
daqvavebuli iqneba mtverSi
bavSvis TiTebSi gamSrali ZuZu~.

Sesazari winaswarmetyvelebis asociacias iwvevs am strofis


saxovaneba, aseTi mZafri saxovani azrovneba damaxasiaTebelia
samadaSvilisTvis. igi marTlac hgavs warsuls winaswarmetyvel-
Ta pirgamexebiT gamoTqmul sisxlian simboloebs. umarTebloa
aseTi tipis poezias movTxovoT formis zedmiwevniTi gamarTuloba,
radgan masSi saxeebis misteriebi qmnian poezias da ara akustikuri
536
niko samadaSvili

ritmika. natifoba aseT SemTxvevaSi an zedmetia, an metaforebis


mZvinvare ZalaSi unda davinaxoT. Warbi eqspresiulobis gamo am
tipis saxeebi eqspresionizmis CarCoebSi aRar Tavsdeba, radgan
siurrealisturi koSmaris niSnebs iZenen.
adamianis Sinagan samyaroSi aris siRrmeebi, romelTa profe-
sionaluri mWermetyvelebiT da Seuwyvet ratratiT gamoTqma SeuZ-
lebelia. aseT SemTxvevebSi adamiani mimarTavs saxovan azrovnebas,
igavs, simboloebs. asea religiaSi, mxatvrobaSi, musikaSi, poeziaSi.
saxovani azrovnebis sanimuSod gavixsenoT `gamocxadeba ioanesi~,
Tavi XII: `dedakaci Semosili mziT; bavSvi; wiTeli drakoni~: `dra-
koni ki dadga dedakacis win, romelsac unda emSobiara, raTa,
roca Sobda, gadaeylapa misi bavSvi~. ioane saxe-simbolos saSuale-
biT gamoTqvams misterias, romelic momavalSi unda moxdes. am
saxe-simboloSi nagulisxmevi sinamdvilis pirdapirmniSvnelovnad
gamoTqma SeuZleblad miaCnia. gamosaTqmelia ezoTeruli saidumlo,
romelic istoriul sinamdviled roca iqceva, Seicvleba miwis bedi.
magram samadaSvilis zemoT moyvanili strofi da msgavsi xilvebi
mis poeziaSi poeziaa da ara winaswarmetyveleba. amitom strofis
saxovanebis winaswarmetyvelur maneras wminda mxatvruli sazomebiT
vafasebT, ris Sedegadac siurrealistur meTods vafiqsirebT.
poeturi warmosaxvis Zala, albaT, imaSi mdgomareobs, rom
gamonagoni saxe xat-simbolod gvevlineba da maTi gancdiT iseT
sinamdviles ganvicdiT, romelic sxvagvarad ver gamoiTqmeba. es
dafaruli sinamdvile `tyuil~, gamonagon saxeebs axlavs ganusaz-
Rvrelad, evforiulad. misi konkretulazrianobaze miniSneba
gamonagonis xatovan xdomilebaSia Caqsovili. igi mkiTxvelis Seg-
rZnebaSi gamoZaxils poulobs. magram mkiTxveli angariSs aZlevs
Tavis Tavs. ilustraciisTvis moviyvanT or strofs leqsidan `Ria
baraTi~:

`ra genaRvleba, Sens karmidamos


TrTviliviTY edos poetis niWi.
Tu ukvdavebam sadme mikiTxos:
`neta sad aris exla is biWi?~

mouyev, qarebs gadahyva Rame.


raRac saocrad waimxedrula,
orjer ikivla samyaros gaRma
da ukan aRar dabrunebula~.
537
sarCevi

mkiTxvelisTvis gasagebia, rom poetis niWis dramatuloba


Tavisebur elfers miscems, mosusxavs kar-midamos, magram ukvdave-
ba ar ikiTxavs gadakargul `biWs~, romelmac sxvagvari mRelva-
rebiT iboboqra, anu `saocrad waimxedrula~. ukvdavebis xasiaTi
ganusazRvrelia: sulis ukvdavebaa Tu poeturi sityvis saukuno
mniSvnelovaneba? samyaros gaRmidan ar daukivlia gadakargul po-
ets arc orjer, arc erTxel. iqidan ukan dabruneba ki marTlac
SeuZlebelia. magram mkiTxvelma isic icis, rom is abstraqtuli
sinamdvile, romelic gamonagons axlavs usityvod, saganiviT ar
Zevs sadme da arc dainaxeba. is (sinamdvile) mxolod maSin arsebobs,
roca am strofebis sityvebi swored iseTi TanamimdevrobiT Seiy-
rebian erTad, rogorc mocemulia. poeziis saidumlo Zala imaSia,
rom SemoTavazebul gamonagonSi tyuili gancdebiT ganicdeba raRac
zedmiwevniT namdvili. es aris galobad qceuli Rrma Cafiqreba
sikvdilis Seuvalobaze, masSi Sexedvis natanj Zalisxmevaze, miwiuris
warmavalobaze, miRmuri da saaqao sivrceebis gaerTianebis mtkiv-
neul cdaze, poetis niWis dramatulobaze, ukvdavebis garindebaze.
am ukanasknels gansakuTrebiT gvagrZnobinebs is, rom leqsSi
mamasaviT ikiTxavs: _ sad aris is biWi?
sityvebis akustikuri ritmikis principze agebuli poeziisgan
gansxvavebiT samadaSvilis saxovani azrovnebis principze agebuli
poeziis natifoba imaSi mdgomareobs, rom igi saxeebis saSualebiT
iseT poetur gansacdels qmnis, romelSic misi sulis fskerze
mTvlemare eniT gamouTqmel sinamdviles ganvicdiT ganusazRvre-
lad. ra kriteriumiT vafasebT xolme xelovanis mxridan adamianis
raobis saidumloebebSi Rrma wvdomas? albaT, upirveles yovlisa
xelovanis mier Tavisi Sinagani samyaros siRrmeebSi Cawvdomis
unaris SefasebiT. am aspeqtiT samadaSvili gvevlineba Tavis sulieri
xdomilebis gamoxatvis ostatad. ra poeturi niSniT vgrZnobT amas?
samadaSvilis warmosaxvebSi gamonagoni saxeebis mZafr misteriebs
usityvod axlavs is sinamdvile, romlebSic poetma TviTCxrekvisa
da tanjvis fasad Caixeda. aq saubari ar aris misi poeziis iseT
Temebze da motivebze, romlebic TvianTi konkretulobis gamo,
obieqturad sacnauria, vTqvaT: qristianuli mrwamsis Tema, warmava-
lobiT daukmayofileblobis Tema, bavSvobis mogonebis motivi da
sxv. saubaria iseT saxovan metafora-gamonagonebze, romelTa ukanac
pirdapirmniSvnelovnad vergamosaTqmeli Rrma sulieri sinamdvile
538
niko samadaSvili

igulisxmeba. dafaruli sinamdvile rom axldes gamonagon saxeebs,


maSin maTi seriozulad gancda fuWi TamaSi aRmoCndeboda. swored
Sinagani, ganusazRvreli sinamdvilis Tandaswreba gangvacdevinebs
xatovan `tyuils~, gaormagebuli sinamdvilis STambeWdavobis Za-
liT. leqsSi `sinanuli~ poeti ambobs: `qvesknels Semasxi maradi-
sobav, rom kidev Sensken gamovtrialde~. aq sikvdil-sicocxleze
fiqris iseTi Rrma mniSvnelobebia elastiurad da rTulad Sekum-
Suli, rom maTi gaSifrvis SemTxvevaSi CavaxSobdiT im dafarul
sinamdviles, romelic mxolod intonaciaSi igrZnoba, magram poeti
ganagrZobs:
`Cemi gaCena miezRos cecxlad,
visac es Cemi iRbali marTebs,
TiTqos es guli amourecxavT
RviiT da sarcxiT SiSvel warmarTebs~.

rogori Tamami, TiTqmis utifari siyvarulia gangebis mimarT.


albaT, pirdapirmniSvnelovnad ar unda gavigoT wyevla. misi
saSualebiT poeti Tavis autaneli cxovrebis simZimes xatavs. war-
marTebis mier poetis gulis primitiuli da uxeSi saSualebiT
`RviiT da sarcxiT~ recxva Seicavs dafarul mniSvnelobas, romel-
Sic an gulis siwmindis da Sinagani cxovelis Widili unda vigulisx-
moT, an qristiani adamianis komunistur warmarTobaSi mtkivneuli
yofa, magram dakonkreteba amcirebs dafaruli sinamdvilis masStabs,
radgan igi mravalmniSvneladia. rTul SegrZnebaTa poeturi
formebis misteria grZeldeba:

`waval, Camyveba usindisoba.


samyaro Cem qveS niadag mihqris,
miwidan xalxi amocvindeba,
SemoRamebul sivrceebs iqiT.

eklesiis win ilocebs gveli,


sakmevlis suni gamova gareT,
ramdeni SfoTva vasxureT naRvels,
RmerTo! ramdeni vimgloviareT~.

SeuZlebelia metaforebis da gamonagonebis am nakadSi, mxolod


efeqturi eqspresiulobis danaxva. aq imdeni dafaruli mniSvnelo-
baa, TiTqos adamianisTvis yvelaze arsebiTi sinamdvilis usxeulo
bunebas vexebiT. am strofebis Rrmaazrovnebis dasadastureblad
539
sarCevi

isic kmara, rom poeti sindisierad `usindisod~ moixseniebs Tavis


Tavs. anda warmavalobis gamomxatveli striqonic kmara: `samyaro
Cem qveS niadag mihqris~. magram leqsSi am mniSvnelobebze gacilebiT
metia gamoxatuli. poezia iseTi gansacdelia, romlis azrovnebac
unda vigrZnoT. dafaruli mniSvnelobebis gaSifvra igivea rac
leqsis `RviiT da sarcxiT~ recxva.
ise, rom niko samadaSvili araviTar SemTxvevaSi ar aris li-
toni efeqtebis poeti. misi metaforuli sistema da formaluri
logika mravalmniSvneladia. Tavad samadaSviliseburad rom vTqvaT,
metaforebi is `WuWrutanebia~, romlebic Rrma mniSvnelobebis
sinamdviles agvixels (erT-erT leqsSi igi varskvlavebs `maradi-
sobis WuWrutanebs~ uwodebs). yovel SemTxvevaSi udavoa, rom poetis
metyvelebis maneras gaaCnia mxatvruli daintrigebis unari.
mxatvruli daintrigebis elementSi Tu TvisebaSi vgulisxmobT
Zalas, romelic mkiTxvels poetis mier gamoTqmuli metaforisadmi
iseTi dainteresebis Jins warmouqmnis, romelic aucilebelia
metaforis miRma dafaruli sinamdvilis SesagrZnobad Tu gasaSif-
rad. saazrovno da gansacdel sakiTxTa da mniSvnelobaTa saintere-
soebis aspeqtiT gamoxatva SeuZlebelia, Tu poets pirovnulad ar
gaaCnia arsebobis yvelaze arsebiTad ganmsazRvreli TavisTavSi
yofa. aqedan gamomdinareobs mxatvruli daintrigebis Zala.
magaliTad leqsSi `atenis sioni~ poeti aseT metaforas gvTavazobs:
`saiqiodan wuTisofeli
rogorc mamali ise yioda~.

SeuZlebelia am rTuli saxiT ar davintrigdeT. raRac zedmi-


wevniT rTuls ganvicdiT da gvainteresebs ra xdeba. gvinda gavi-
goT saaqao mamaliviT ratom yivis saiqiodan. uTuod gamonagonTan
gvaqvs saqme, romelic an abstraqtul sinamdviles gulisxmobs
ganusazRvrelad, an raRac simboloze migvaniSnebs. rogorc ar
unda iyos, am warmosaxvas mxolod poetur eqspresiad ver miviC-
nevT. Cven daintrigebuli varT maradisobis sauflodan wuTisof-
lis yiviliT da gvsurs CavwvdeT romel sulier realobas gvixa-
tavs poeti am `tyuiliT~. SeiZleba ver gavSifroT es realoba,
magram Cveni mkiTxveluri gancvifreba ganusazRvrelad ganicdis
mis siRrmes da mniSvnelobas. meores mxriv _ metafora iseT
konteqstSi imyofeba, rom ueWvelad qristianul saidumloebebs
540
niko samadaSvili

gulisxmobs. kerZod, qristes aRdgomiT wuTisoflis aRdgomas


maradisobis sasufevelSi.
garda ganusazRvreli Rrmaazrovani Sinaarsisa, samadaSvilis
poezia azrmicemulia universalur mniSvnelobamde ayvanili
konkretuli TemebiT, sakiTxebiT da motivebiT: qristianuli tra-
diciis mdgomareoba qarTuli wyobidan gamosuli taZrebis fonze.
qristianuli mrwamsis krizisi Tanamedrove rTuli fsiqikis mqone
adamianSi. rwmenadakargulobis dabneuloba, ugzooba da sinanuli,
Tavisuflad azrovnebis safuZvelze maradisobis formis amao Zieba.
yoveliveSi warmavalobis xedvis tkivili, yofierebis kritika
TviTkritikis meSveobiT. epoqis yalbi suliskveTebis da sayovel-
Tao dinebis winaaRmdeg wasvla. aseTia Tavisuflebis dramatuloba.
simartove. TanamedroveTagan verdanaxuli Semoqmedis obloba da
ganwiruloba. sikvdilze ganuwyveteli fiqri. yalbi orientaciiT
gawarmarTebuli samSoblosgan gaucxoveba. WeSmariti mSobliuri
kulturis satkivarebis Semoqmedis meobaSi ganpirovnebeba:

`wmindanebs RviZavT... anTebuli locvebi damaqvs,


viT nawvimari mTebis zvavi _ gulis naqari.
martod mivardnils poeziis geri damarqves,
TiTqos Cems mrwamsSi ar Rvioda gudamayari.
mec maTrTolebda winaparTa Zeglebis sunTqva,
mudam mindoda, rom imaTi xvedri mewvnia,
rom es sicocxle oSkis xatSi mzvaraT SemeTqva,
da Cemi sisxli sveticxovels amoerwyia~.
(`simRerebi gamoqvabulidan~)

poets TiTqos gacnobierebuli aqvs Tavisi SemoqmedebiTi mis-


sia, roca migviTiTebs rom surs TavisTavSi ganapirovnos saqarTve-
los bedi. misi poeziis ideuri mizandasaxuloba Tanamedrove ada-
mianis raobis ulmobeli ganxilva da misi samyaroSi adgilis
moZiebaa. Tu CavTvliT, rom mis epoqaSi WeSmariti qarTuli
kulturis sakacobrio donis amocana amaSi mdgomareobda, maSin
SeiZleba vifiqroT, rom poetma marTla ganapirovna Tavis
SemoqmedebiT `me~-Si saqarTvelos satkivarebi. qarTuli kulturis
wiaRSi samadaSvilis poezia marTlac aris Ria Wriloba, `sisxlis
amorwyeva~ _ rogorc TviTon poeti ambobs yvela es Temebi da
motivebi CamonaTvalSi mSrali klinikurobiT, umoqmedo plasti-
kurobiT gamoiyurebian. samadaSvilTan maT cxovrebiseuli fSvinva
aqvT SeZenili. isini poetis sulieri xdomilebebia da roca poeti
541
sarCevi

maT mZafrad gansacdeli saxovanebiT gamoxatavs, isini yvelaze


arsebiTi yofierebis modusebad gvevlinebian. amaSia, albaT, poeziis
Zala, igi cxovrebasaviT faqtiur ared gardaqmnis TavisTavSi myof
umoqmedo ideebs. es Temebi sasicocxlo nervs samadaSvilis qar-
TlTan da TbilisTan urTierTobaSi iZenen. qarTlis peizaJebi,
taZrebi, adamianebi, megobrebi: erekle tatiSvili, vaxtang koteti-
Svili, Tamaz Cxenkeli, axloblebi: deda, Zalo ekaterine, anonimi
meZavi da mesaflave, maTxovari, Svili Tamazi, saqarTvelo xan
dedasaviT saTno, xan dedinacvaliviT ucxo, qriste, RvTismSobeli,
ilia WavWavaZe, nikoloz baraTaSvili poetis saxovani azrovnebis
is ZiriTadi elementebi arian, romelTa saSualebiTac ganyenebuli
ideebi da saazrovno motivebi yofierebis faqtebad gardaiqmnebian.
saocrad gamoiyureba qarTli Tavisi `Cveneburi~ peizaJebiT,
eklesiebiT, saxlebiT, kar-midamoebiT, adamianebiT da sityviT
kosmiuri planetebis grialis centrSi. igi SekumSuli mikrokacob-
riobasaviT aRiqmeba. samyaros uzarmazari sivrceebi qarTluri
ganwyobilebebis Sesabamisad rom fSvinaven da am sivrceebidan viRac
`misani~ rom Camoirbens xolme dedamiwisken, qarTli RvTaebrivi
misteriebis centrs emsgavseba. TiTqos aq wydeba kacobriobisTvis
dasabamidan dRemde misaswrafi movlena: gascems Tu ara RmerTi
adamians xmas. sikvdilis da warmavalobis sazomebi Zvlebi da Ta-
vis qalebi uaris uimedobas qmnian adamianis maradisobaSi gaxedvis
pasuxad. moCvenebebi, mkvdrebi `xels iSveren~ qarTl _ kacob-
riobisken. iseTi STabeWdileba rCeba, TiTqos arsebiTi yofiereba
aq xdeba, TiTqos qarTlia is qveyana, romelic kosmosma miliardi
wlebis Rvawlis Sedegad Seqmna. TiTqos adamianuri yvelaze rTuli
da yvelaze martivi gamovlinebebi Seyrilia aq paradoqsulad da
auxsnelad. aq aris RmerTis dasanaxi `modaraje Tvali~ da aq aris
samyaros dawyevlis sianCxle. aseTi grZnoba, albaT, imitom rCeba
rom poets didi unari aqvs misces Cveul sagnebs arsebobis universa-
luri sisavse. samyaros ZalTa Tavis garSemo centralizebis saSu-
alebiT, samadaSvilis qarTli pirveladamianidan boloadamianamde
istoriuli drois asparezia. qarTlis samyaroSi es iSviaTi gan-
vrcobileba iseT Rrma azrebs efuZneba, rom SeuZlebelia poetis
SemoqmedebaSi mxolod maxvili eqspresiuli gamoTqmebis efeqtebi
davinaxoT.
yvela TbiliselisTvis qarTli albaT, samadaSviliseburad
542
niko samadaSvili

Cveniania. aq qarTlis TbilisTan geografiuli siaxlove ar aris


gadamwyveti. ufro mniSvnelovania is faqtori, rom qarTli
qarTuli kulturis magari birTvia. armazi, sveticxoveli, jvari,
zedazeni, ufliscixe, samTavisi, wromi, atenis sioni, Sio mRvimelis
kompleqsis Tavze wamomarTuli kldis gamoqvabulebi, yinwvisi da
sxva mravali Zegli, TviTon Tbilisi Tavisi anCisxatiT da mTa-
wmindiT imis mowmobaa, rom aq iyris Tavs qarTuli kultura. aq
agebs gzebs kacobriobis sxvadasxva kulturebTan, aq wydeba saqar-
Tvelos arsebobis mizezTa sakiTxebi. ra Tqma unda, qarTlis aseTma
xasiaTma xeli Seuwyo samadaSvils samyaros ZalTa centralizebaSi.
magram im epoqaSi roca poeti leqsebs Txzavda, qarTli nangrevs
ufro hgavda (rogorc dRes), vidre warmatebuli kulturis zeimur
nagebobas. nangrevebi Tavisi RirebulebaTa warmavalobis sevdiT
aseve Cvenianurad SeiWra samadaSvilis poetur gancdaSi. e. w.
qarTuli sevda, romelic qarTveli kacis TviTeul saqcielSi da
gamoxedvaSi, simReraSi da SemoqmedebaSi igrZnoba, ganukurneli
seniviT Wirs yvela im adamians, vinac qarTul kulturas gaixdis
Tavis samSoblod, Tavisi pirovnebis Camoyalibebis safuZvlad. sad
unda SeefarebinaT Tavi yvela zemoT CamoTvlil sakiTxebs, qarTls,
qarTul kulturas Tavi im xanebSi, roca samadaSvili werda.
poeziaSi yvela danarCenma da kulturis sxva dargebSi maqsimalurma
umetesobam qarTuli kulturis mTavari gezidan gadauxvia, TviT-
gaucxovda, ucxo iluziebs sca Tayvani, gadagvarda. mxolod ramde-
nime pirovneba bedavda darCeniliyo qarTuli kulturis warmo-
madgeneli. Cveni saubris konteqstSi,principiT da ara masStabiT,
qarTuli kultura sakacobrio kulturis identuria, radgan igi
adamianis Sinagani raobis WeSmarit gamovlinebis xarisxs gulis-
xmobs. sad unda eglova qarTul Cvenianobas Tavisi (komunisturi
totalitaruli reJimisgan) uaryofa, devna, umosarClod migdeba
msoflios istoriisTvis ucnob sivrceSi _ daviwyebis sanagveSi.
sad unda amoeRmuvla sasowarkveTili ZalisxmeviT qarTul kul-
turas Tu ara iseTi Semomqmedis xmaSi, romelic Tavis pirovnebas
verafriT ver Camotexavda qarTuli sulisgan da azrisgan, qristi-
anobisgan, qarTuli sityvis ubiwo WeSmaritebaTa gamoTqmis poten-
ciisgan. 30-ian wlebidan 60-ian wlebamde poeziis dargSi aseTi
mxolod samadaSvili aRmoCnda. SeiZleba poets arc hqonia miznad
aseTi didi missia Tavis Tavze aeRo ambiciuri pasuxismgeblobis
543
sarCevi

saxiT. magram radgan misi talantis mniSvnelovaneba TavisTavad


imsWvaleboda qarTuli satkivariT, swored masSi ganpirovnda
qarTuli kulturis traRedia.
aqve unda aRiniSnos, rom bevri Semomqmedi qarTuli istoriis
TematikiT agebda Tavisi mxatvruli TviTgamovlinebis sistemas,
magram maT nawarmoebebSi qarTuli kultura kargavda Tavis mniS-
vnelovanebas da mxolod erovnulobis samosels inarCunebda. rad-
gan aseTma mwerlebma ver SeZles qarTuli kulturis satkivaris
ganxorcieleba, isini qarTuli kulturis gamomyenebelni aRmoC-
ndnen TavianTi pirovnebis mniSvnelovanebis asagebad. Sesabamisad
TviTon qarTuli Tematikac viwro gagebis erovnulobis CarCoebSi
moTavsda. samadaSvilma qarTuli kulturisgan eTnikur-istoriuli
samoseli ki ar aiRo, aramed yvelaze mTavari _ satkivari. igi
qarTuli kulturis gamomyenebeli ki ar iyo, aramed sisxlxorce-
ulad gamomxatveli. samadaSvilis SemoqmedebiTi masStabi saka-
cobrio zogadi adamianis srulyofis energias afrqvevs. zogadi
adamianis srulyofaa saerTod kulturis da kerZod qarTuli
kulturis mizandasaxuloba. magram am mizans is aRwevs, vinc Tavs
swiravs mas. samadaSvili qarTuli kulturis sakacobrio gagebiT
srulyofisTvis Tavdadebul Semomqmedad aRiqmeba, radgan poeziaSi
igi Tavisi SesaZleblobis farglebSi WeSmarit mxatvrul Rirebu-
lebebs emsaxureboda, rogorc Semoqmedebis gulmodgine `mRvdeli~.
samadaSvili mowodebiT poeti iyo. mas poeziiT TviTgamovlinebis
gza ar aurCevia arc pirovnuli nebiT, arc leqsisadmi trfialisa
da sityvebis gariTmvis SemTxveviTi unaris gamo. miTumetes ar
aurCevia es gza karieris agebis mizniT. xalasi talanti aiZulebda
daenaxa yofierebis sagnebi Tav-Tavis adgilas, ganesxvavebina
WeSmariti Rirebulebebi yalbi `faseulobebisgan~ da iluziebisgan.
SemoqmedebiTi muxti exmareboda Camdgariyo qronikuli Zalisxmevis
poziciaSi da ukompromiso yofiliyo qarTuli kulturis moTxov-
nebis mixedviT, Zlieri pirovneba aRmoCnda, SeeZlo aetana Tanamed-
roveTagan ver gageba, profesionaluri miCqmalva, ugulvebelyofa,
devna. droebiTi komfortisTvis da leqsis gamoqveynebis elemen-
taruli, magram Zlieri sixarulisTvis ar gayida mrwamsi da
qarTuli kulturis moTxovnebi. WeSmariti mxatvruli Rirebu-
lebisTvis tanjva, euloba, `dawyevlil poetad~ yofna arCia zedapi-
rul da iluziur mowyobas da siamtkbilobas. sabWoTa literatu-
544
niko samadaSvili

ruli cenzura yvelaze Zvirfas xarks iTxovda Semomqmedisgan.


kerZod, subieqturi mrwamsis da msoflxedvis `gayidvas~, sabWoTa
iluziebis xotbas. am xarkis gadaxdis gareSe xelovani ver gavidoda
oficialur asparezze. e. i. ucnob anonimad darCeboda izolirebul
iatakqveSeTSi, sadac umrevlo mRvdlis msgavsad Caatarebda wir-
vis rituals. magram samadaSvili Sinagan karnaxs misdevda. marTalia,
mkiTxvelT-mrevli ar hyavda, magram mowodebis gamo mainc werda
da ise TamaSobda weraSi, rogorc WeSmarit poezias Seefereba. sad
unda aqviTinebuliyo qarTuli kultura da azri, Tu ara, iseTi
poetis talantSi, romelic absoluturad uTvalTmaqco poetur
sinaRdes hqmnida SemoqmedebiTi tanjvebiT. SeiZleba poetma ver
SeamCnia, ise Seifara qarTuli kulturis satkivarma Tavi mis
poetur gznebaSi.
aseTi gaazrebis Semdeg, sxva mniSvnelobiT JRers Tavis Tavisad-
mi miZRvnil leqsSi Casmuli metafora:

`avadmyofoba egonaT biWo


leqsebi tanze gamonayari~.

TiTqos WeSmariti Rirebulebebis satkivarma gamoayara uneb-


lied tanze poets.
SeiZleba gadametebuli Sefasebis STabeWdileba datovos sama-
daSvilis poeziis zemoT miwodebulma interpretaciam. SeiZleba
gaCndes gaubraloebis survili da warmoiSvas moTxovnileba ufro
konkretulad da martivad eqspresionizmiT moinaTlos misi poeziis
xasiaTi. magram aseTi SezRuduli gansazRvra didi ukmarobis gancdas
iwvevs poetis leqsebis pativismcemelSi.
eqspresiuli metafora, saerTod eqspresia uTuod aris misi
leqsis erT-erTi ZiriTadi maxasiaTebeli. TiTqos Secdoma ar
iqneba, Tu poetis weris meTods eqspresionizms vuwodebT. magram
xSir SemTxvevaSi metaforebis mZafri gamomxatveloba scildeba
eqspresionizmis kanonzomierebebs da siurrealisturi koSmaris
saxiT gveCveneba. Tanac eqspresionistuli Tvisebebi da siurre-
alisturi elementebi Tanaarseboben tradicionalizmTan. leqsis
formaSi novacia ar gvxvdeba. igi tradiciul principzea agebuli
da amdenad individualisturi realizmis sistemaSi Tavsdeba. aseve
mniSvnelovnad sagrZnobia inteleqtualuri naivobis niSnebi. am
545
sarCevi

ukanasknelis mocemulobas axorcilebs poetis sametyvelo enis qar-


Tluri aqcenti. igi folkloruli primatis STabeWdilebas tovebs
xandaxan. yovel SemTxvevaSi qarTluri kilokavi aqtiur registrs
qmnis poetis inteleqtualuri qveteqstis intonaciaSi. garda amisa,
xandaxan misi iersaxeebi winaswarmetyvelTa enis asociacias iwveven.
fragmentebi, romlebSic msgavsi asociacia warmoiSveba, albaT
spiritualur simboloebad SeiZleba gaazrebul iqnas.
calke aRebuli romelime mxatvruli dinebis kalapotSi igi
ver Tavsdeba, radgan gacilebiT farTo masStabis da rTuli poe-
tia, vidre calkeuli mimdinareoba gulisxmobs. ubralod, primi-
tivisti rom davarqvaT, uTuod umecreba iqneboda, radgan mis udavo
ganswavlulobas da Zlier inteleqts ver SevamCnevdiT. realist-
eqspresionisti rom SevarqvaT, mxedvelobidan gamogvrCeboda
siurrealisturi xazi, inteleqtualuri naivobis monacemebi da
spiritualuri simboloebi. Tavi rom davaneboT am formaluri
mimarTebebis aRniSvnas da sadad azris poeti vuwodoT, ver davad-
gendiT misi Semoqmedebis analizisTvis erT aucilebel faqtors,
kerZod imas, rom igi klasikosi ar aris da aris uaRresad Tanamed-
rove poeti. am gagebiT aqvs mniSvneloba imis aRniSvnas, rom misi
leqsebi agebulia eqspresionistuli siurrealisturi naivobis
sinTezis principiT. Tanamedrove esTetikuri gancdis xazgasmiT
dafiqsireba gvimowmebs poetis TviTmyofadobas da ganumeoreb-
lobas. individualisturi avtonomiuroba ZiriTadi amocana gaxda
XX s-is SemomqmedisTvis. amas Tavisi mizezi aqvs. Tanamedrove
xelovani veravisgan, verc klasikosisgan da verc winamorbedi
poetebisgan ver iswavlis TviTgamoxatvis formas, radgan cxovreba,
romliTac igi cxovrobs, jer ar aris esTetikuri formebiT gamo-
xatuli. amitom mieltvian Tanamedrove Semomqmedebi novatorobas,
originalobas, rom sakuTar esTetikur koncefcias da formas
eZeben. samadaSvils imdenad mkveTrad aqvs mocemuli sakuTari esTe-
tikuri xma, rom misi avtonomiuroba SemoqmedebiTi Sromis gareSe
miRweul, TviTnaSob originalurobad mogveCveneba. magram ase ar
aris, mis leqsebs etyobaT literaturuli muSaoba. misi leqsebis
qveteqstSi azrgafantulobis da uprincipo poeturi evforiis
sapirispirod ganuwyvetliv igrZnoba Tanamimdevruli moazrovnis
traRikuli da mousvenari msjeloba. SeiZleba swored samadaSvilia
XX s-is poeziaSi yvelaze principuli da Tanamimdevruli moazrovne.
546
niko samadaSvili

Cveni saukunis poeziaSi iSviaTia, TiTqmis ar aris iseTi poezia,


romelSic esTetikuri forma inteleqtualur safuZvelzea dafuZ-
nebuli. umetesad poetebi uprincipo evforiuli ganwyobilebebis
Semomqmedebad gvevlinebian. an viwro gagebis erovnulobis azriT
ifarglebian, an satrfialo vnebebis da ramdenadme ganusazRvreli
sevdis Cafiqrebis dones ver cildebian. yovel SemTxvevaSi vercerT
lirikosze ver vityviT, rom igi azris poetia. samadaSvilis poe-
zia ki moiTxovs, rom masSi azrovneba SevamCnioT. amas bevri monacemi
adasturebs: yvelaze TvalSi sacemi Temis maradisobis da warma-
valobis mZafri dapirispirebaa. es Tema imdenad wamyvania, rom
poets SeiZleba maradisobis maZiebeli SevarqvaT. qveynierebis
wuTisoflobis, rogorc uideo yofierebis mZafri kritika safuZve-
lia aagos maradisobaze myari warmodgena. magram es ukanaskneli
mizani Tavisufal azrovnebaze dayrdnobiT miuRwevelia. roca
Tavisuflad moazrovnea igi egzistencialistur msoflmxedvelo-
bis warmomadgeneliviT gamoiyureba, magram arasdros ar xdeba
nihilisti an absurdisti. misi ganuwyveteli foriaqi adamianis
srulyofisTvis pasuxismgebeli pirovnebis tanjvis saxiT gamoiyu-
reba. maradisobis ZiebaSi egzinstencialisturi Tavisufali azrov-
nebis umweobis gamo xsnas qristianul idealSi xedavs. magram
qristianobasTan dinamiuri maZiebeli damokidebuleba aqvs. fana-
tikosi morwmune misgan ar gamodis. radgan Tanamedrove rTuli
fsiqikis mqone adamianis kritikuli azrovneba gaaCnia. roca `rjul-
dawyvetilobaSi~ amxilebs Tavis Tavs, qristiania im gagebiT, rom
Tavs idanaSaulebs. roca qristianobis tradiciul formebs exeba,
uneblied qarTul kulturasTan aqvs saqme, amitom saTuTad eqceva
tradiciul rwmenas, magram imasac xedavs, rom tradicia nangrevsRa
warmoadgens. arasrulyofilebis gamo Tavis Tavis dadanaSaulebis
mxriv igi aRmsarebeli pirovnebaa da imis aRmsareblad gvevlineba,
rom verSemdgari qristiania. es realurad gamoxatavs Tanamedrove
qristianuli kacobriobis mdgomareobas. verSemdgari qristiani
pirobiTi gamoTqmaa da faqtiurad qristianul moZRvrebaSi yoveli
adamianis codvilad gansazRvras niSnavs. miuxedavad amisa udidesi
gulmodginebiT icavs qristianul ideals. nicSes leqsis samkaulis
saxiT ar axsenebs. mas gacnobierebuli aqvs misi `agresiuli individu-
alizmi~. Tavis saTayvanebel pirovnebas erekle tatiSvils epaeqreba
rogorc warmarTs. niuansurad ansxvavebs adamianis warmarTul
547
sarCevi

gamovlinebebs Tavisufali azrovnebis dabneulobisgan da am orive


orientaciis qristianobisgan gandgomilebis niSnebs. budizmi _ bu-
dizms, qristianoba _ qristianobas, ase mkveTrad yofs mrwamsebs
Soris gansxvavebas. yofierebis kritikaSi Tavis Tavis arasrul-
yofil qristianad mxilebaSi da maradisobis formis myari warmo-
dgenis agebis cdaSi `axali~ qristes maZieblad gvevlineba. mxolod
ganaxlebul qristes moZiebaSi xedavs kacobriobis xsnas. amas miTume-
tes wona hqonda komunisturi aTeizmis epoqaSi.
am sazrisuli qveteqstis ar SegrZnoba albaT imas niSnavs, rom
samadaSvili ver waukiTxavT.
yovelive amis Semdeg, misi poeziis romelime formaluri niSniT
gansazRvra uTuod iwvevs ukmarobis gancdas. verc azris poeti,
verc metaforuli azrovnebis poeti Tu traRikosi poeti cal-
calke ver gamoTqvams poetis xasiaTs. erTad rom SevrwyaT eqspre-
sionizmi, siurrealizmi, inteleqtualuri primati, spiritualizmi,
tradicionalizmi, azris poeti, traRikosi, saxovani metaforiT
moazrovne, SeiZleba saWiro gansazRvrisTvis migvegno, magram aseTi
gamaerTianebeli zogadi sityva ar moipoveba.
qarTuli poezia ar iyo Cveuli poetTa mxridan aRmsareblur
TviTkritikas. es fenomeni saerTod yofierebis wuTisoflobis
kritikis da uaryofis azriT Warbad igrZnoba samadaSvilis poezi-
aSi. es aris axali drois rTuli fsiqikis mqone xelovanis Zlier
kritikul azrovnebaze dafuZnebuli patiosani miswrafeba yoveli-
ve mWermetyvelur fsevdomSvenebas, mis farisevlobas da TvalT-
maqcobas niRabi Camoxados da adamianis Sinagani raobis namdvili
saxe gamoaCinos. WeSmaritebaze da RmerTze lamazi da paTetikuri
laparaki ar niSnavs, rom molaparake WeSmariti an RvTaebrivia.
aseTi laparaki undoblobas iwvevs Tanamedrove adamianSi. igi
xedavs, rom yofierebis rTuli Zvrebi erTnairad amosvrian
miwiurobis lafSi wmindanebsac, rCeulebsac, Cveulebrivebsac da
dacemulebsac. igi, Tanamedrove adamiani, kritikulad aRudga
klasikur da renesansul idealizirebis princips. Selamazebul
mSvenirebas mas adamianis WeSmariti simaxinjis naklovani sinaRde
ufro warmouqmnis utyuari mSvenierebis gancdas.
jer kidev frangul simbolizmSi warmoiSva axali ararenesan-
suli mxatvruli ideali. klasikuri mSvenierebis kritikis fonze
axali TvaliT iqna danaxuli simaxinje, boroteba, codva, nakli.
548
niko samadaSvili

siwmindisken swrafvam da realurma naklovanebam adamiani mwared


Caafiqra. tradiciul faseulobaTa kritikul gadafasebaSi fridrix
nicSes RmerTi Semoaklda. teqnokratiulma progresma, marqsizmma,
pragmatizmma, froidizmma imdenad gaaufasures tradiciuli msofl-
mxedvelobebi da religiebi, rom adamiani `axali~ qristes Ziebis
aucileblobis winaSe aRmoCnda. am axali idealis Ziebis gareSe
adamiani uideo absurdad gadaiqca da Tavis araraobaSi darwmu-
nebuli cxovelis cud saxeobad gardaqmnili ugzod miabotebs qaosSi.
odesRac RvTis xatad wodebuli adamiani did krizisSia.
am udidesi dramis intonaciebiT aris gamsWvaluli niko samadaSvi-
lis poezia. leqsSi `adevneba~ mis `gulSi mRvrie sicocxle Rmuis~
da `da monastris xma raRasac styuis~. morwmune filosofosis
sairon kirkegoris eklesiis mimarT uaryofiTi damokidebuleba
gagaxsendebaT. filosofosi eklesias brals debda, rom igi qristes
revoluciuri moZRvrebisgan gansxvavebiT yovelgvar borot
mmarTvelobas egueboda praqtikuli TviTSenaxvis TvalsazrisiT.
magram miuxedavad kriticistuli ganwyobilebebisa, samadaSvilis
taZrebTan damokidebuleba saTuTia. amis Sesaxeb qvemoT visaubrebT.
Tavad macxovarTan ki poets ukritiko mimarTeba gaaCnia. erT-erT
leqsSi igi daueWveblad ambobs: `saukuneebs _ macxovari gahyveba
mexred, saukuneebs _ dasabami rom moaZova~. xolo leqsSi `adevneba~,
romelSic `monastris xma raRasac styuis~, bolo strofi sakuTari
codvili yofis Sefasebis msgavsad ikiTxeba: `quCebs vawydebi...
raRasac vdardob. meZavi damdevs, viT Zukna ZaRli, orive gzidan
gadavardnilvarT: sardafi, Rame ayalmayali...~
aq Tanamedrove adamianis gzasacdeniloba TviTgakicxvis xerxiT
aris gakritikebuli. `monasteri tyuis~, TviTon `gzidan gadavar-
dnilTa~, maradiulobis nacvlad masTan meZavia. Zalian hgavs es
naRvliani suraTi dRevandeli kacobriobis TviTeulTaganis
maxasiaTebel mdgomareobas. meZavis sqesobrivi adamianuroba
arafriT ar warmoSobs saSvelis perspeqtivas.
es kidev mciredi nimuSia samadaSvilis kritikuli azrovnebis
da aRmsarebluri intonaciis dasamowmeblad. leqsSi `ukanaskneli
qristianebi~ igi beTaniaSi eqvsi Tanamedrove rwmenaSeryeuli
qarTvelis gamgzavrebis fonze beTanias da qristianobasTan da-
mokidebulebas gvixatavs. aq Cans, rogori ganukurneli tkiviliT
da axlobluri gancdiT epyroba poeti saqarTveloSi upatronod
549
sarCevi

migdebul taZrebs, romelTa moryeulobas, Tu nangreviseul xav-


sian Jangs, TiTqos, unacnobesi gemoc ki aqvs. TiTqos, poetma
odesRac, bavSvobaSi saqarTvelo puriviT CakbiCa da aw veRaras-
dros, iqneb maradisobaSic ki, ver ganTavisufldeba saqarTvelos
tkivilebis gemosgan. TiTqos es gemo poetis pirad TviTSegrZne-
bad iqca. asea, roca usaSvelod uyvars adamians is, rac WeSmaritad
usaSvelod Sesayvarebelia.
leqsis me-2 qveTavSi `xilva~ igi ambobs: `Jams taZris kani ise
dauxravs, rom gareT Jonavs Wraqis naTeli. Zlivs vamSvidebdiT
SemkrTal macxovars rjuldawyvetili eqvsi qarTveli~. beTaniis
taZris gacveTilobis ostaturi gamosaxvis paralelurad sakuTa-
ri rjuldawyvetilobis Tamami xseneba taZris siZveles, raRacnai-
rad, Sesabralissac qmnis da Tavis sabralo migdebulobaSi WeS-
maritebis Zalis mqone siwmindesac aniWebs. magram `rjuldawyveti-
lobas~ am strofSi sxva poeturi Zalac gaaCnia. igi aRmsarebluri
xasiaTisaa da taZarTan yofnis gamo gulaxdili TviTmxilebis
mSvenier siCviles amJRavnebs. meores mxriv, igive `rjuldawyveti-
lobis~ `SeSlili macxovris~ iersaxis gverdiT xseneba eqspresiuli
TviTkritikis muxtsac gadmoscems. garda amisa xsenebuli `rjulda-
wyvetiloba~, rac unda paradoqsulad JRerdes `rjuldauwyveti-
lobasac~, anu, rwmenis sicocxlisunarianobasac niSnavs. es asea,
radgan sakuTari Tavis mkacri mxileba, pirdapiri gagebiT, urju-
lobas ki ar niSnavs, aramed Seryeuli rwmenis sinanuls Tavisi
arasrulfasovnebis gamo. Tan es TviTgakicxva specifiurad piradu-
li ar aris. eqvs qarTvelSi xom mTeli dRevandeli saqarTvelo
da kacobriobac dainaxeba RmerTTan mimarTebaSi. unda rom swamdes
dRevandel adamians tradiciuli RmerTi, magram ver swams da
amitom aRarc tradiciuli RmerTis eklesiuri Zveli formebi ar
mfarveloben mas. dRevandel zedmiwevniT CaxlarTuli fsiqikis
mqone adamiansa da tradiciul formebs Soris kavSiri Sewyvetilia.
leqsis me-4 qveTavSi `locvis aneuli~ poeti wers: `kedelze
sanTlis Suqi iWreba, Cans wmindanebma rodi migviRes, ra gveSvele-
ba wyeul nabiWvrebs, Tu gzac avdrebma gadagvitixres~. da aki
`gadautixres gzebi~ msoflios xalxebs da erTeulebs Sinaganma
`avdrebma~.
roca wrfeli guliT locva aRar ZalgviZs, sakuTari Sinagani
winaaRmdegobrivi danawevrebis Tu ganfantulobis gulaxdili
550
niko samadaSvili

Cveneba da mkacri Sefasebaa locvis sanacvlo. am princips adgas


samadaSvili.
leqsis me-3 qveTavSi udidesi sinanulis gamomxatveli vedreba-
ganwyobileba aqvs gamoTqmuli poets: `aq Segewire netavi, dedav,
Tavi damedo da dagekali~. oRond is mware sakuTari Tavi ar
hqonoda, radgan rogorc sasurveli iyo, iseTi wminda veRar iyo.
neta am wminda adgilas daekla dedas msxverplis saxiT. es poeturi
gamonagoni iseT wuxils Seicavs, ise realurad mtkivneulia, rom
wminda locvis doneze adis. ra Tqma unda, meqanikuri ritualuri
locvis farisevlobas ar vgulisxmobT. ar vgulisxmobT RmerTisgan
kargad yofnis moTxovnasac. mxedvelobaSi gvaqvs locvis iseTi
saxeoba roca mlocveli RmerTTan Tanxmobas ganicdis. am striqoneb-
Si Cans samadaSvilis uaRresi patiosneba: wminda guliT veRar
eaxleba RmerTs. magram Tavis bedukuRmarT Tavs imdenad Seinanebs,
rom siwmindis damajerebel moTxovnilebas araTvalTmaqcur
locvad aRviqvamT. Sori asociaciiT `vedrebis~ ganwyobileba
faustis Senanebas mogvagonebs.
albaT yuradReba unda gavamaxviloT im faqtorze, rom Tana-
medrove qarTul poeziaSi ar gvxvdeba an naklebad gvxvdeba
sakuTari vinaobis da raobis filosofiurad garkvevis lirikuli
intonacia. samadaSvilis poeziaSi ki swored es Zvirad Sesaqmneli
intonacia aZlevs ZiriTad poetur aqcents lirikul me-s.
meore storfSi aseTi iersaxea: `Tan RmerTs SesWroda saydre-
bis glaxa~... SeiZleba `saydrebis glaxaSi~ Tavis Tavsac ki xedavs.
qristianuli TviTgakilva da TviTdamcireba poetis TviTganqiqe-
baSi filosofiuri kritikis paralelurad Semavali komponentia.
uTuod did Secdomas dauSvebs is adamiani, vinac samadaSvilis
aRmsareblobiT TviTCxrekvas poetis raime kacebriv ukeTurobas
miawers. es ucodveli kaci ase imitom abiabruebs Tavis Tavs, rom
mis SemoqmedebiTad ganzogadoebul metyvelebaSi XX-e saukunis
avadmyofi miwa laparakobs. mis xmaSi metyvelebs misi drois yvela
gzasacdenili qarTvelis SesaZlebeli sinanuli, Tu es ukanaskne-
li gons moegeboda da Seinanebda:
`aq Segewire netavi, dedav,
Tavi damedo da dagekali~.

`saydris glaxa~ ganusazRvrelad da bundovnad ukavSirdeba


551
sarCevi

maTxovris iersaxes, romelic erTi SexedviT SemTxveviTi perso-


naJia, metaforebiT yovelmxriv daxatuli taZris Tanmxlebi atri-
buti. Znelia imis Tqma, rom poets maTxovris iersaxeSi ufro didi
mniSvnelobis azris Cadeba undoda, vidre glaxakis beCavi saxisa,
magram strofi romelic maTxovars gvixatavs imdenad aqtiur
yuradRebas ipyrobs Tavisi umaRlesi donis mxatvrulobiT, rom
mkiTxvelisTvis uzarmazar simbolur datvirTvas iZens: `maTxovari
zis rogorc oboba, myral jojoxeTis moxdili pkea, arc zRaparia,
aRarc moTxroba, is, TiTqos Citebs aukenkiaT~. es strofi uneblied,
Tavisi intensiuri energiis xarjze, iqceva im xatovanebiT mdidar
leqsSi mTavar aqcentad. igi, TiTqos, ikrebs Tavis TavSi `rjul-
dawyvetilobis~ dramas, poetis vedrebas `aq Segewire, netavi,
dedav...~ ...mokled, am leqsis qveteqstis mTel dramas. amitom, strofis
Zlieri mxatvrulobiT aRfrTovanebuli mkiTxveli Tavis Tavs
uflebas aZlevs TviTneburi interpretacia gaukeTos mas. Cvenc Tu
gamoviyenebT am uflebas, SeiZleba, glaxakis iersaxeSi sazogadod
miwis planeta warmovidginoT, romelic maTxovariviT misdevs mzes
da saerTod, zodiaqoebs da sinaTles da maradisobas ixveweba.
miTumetes, rom erT-erT traRikul leqsSi (`guli da janRebi~)
poeti aSkarad aRniSnavs dedamiwis maTxovrobas:

`bindi samyaros SiSiT raRas miekareba,


dasabams iqiT mTvare dahyris sinaTlis morebs.
burusis iqiT CitebiviT davikargebiT!
da bruciani dedamiwa Suqs imaTxovrebs~.

rac unda gadametebuli iyos aseTi interprireba maTxovris


iersaxis taraRedia bevrad scildeba socialurad bedkrulis
gasaWirs, zogaddeba da imdenad sayovelTao Sinaarss iZens, rom
masSi maradisobis mTxovneli zogadadamiani dainaxeba. masSi amaoebis
yvela saSinelebaTa mxilveli sasowarkveTili eklesiastec SeiZleba
ganvWvritoT. ara mxolod eklesiaste, aramed warmavalobasTan
goniT da gancdiT SebrZolebuli yvela natanji maZiebeli miuR-
weveli maradisobisa. iqneb ukvdavebis ZiebaSi gawamebuli gilgameSic
ki gagvaxsendes, platonic, romelic naTelmxilveluri yaidis
azrovnebiT agebda uxrwneli ideebis sauflos da sarkastulad
iwunebda ideebis cud Crdils _ materias. mravali Sewirulis xsneba
SeiZleba, magram maTi xsnebis gareSec bevrs mianiSnebs maTxovris
552
niko samadaSvili

iersaxe. avtori daundobeli poeturi sisastikiT xatavs maTxovars


pirvel or striqonSi: `myral jojoxeTis moxdili pkea~, kmara
poeturi xatva-TamaSis daundobeli Jinis dasamowmeblad. amaSi
fsiqoanalitikosebma SeiZleba agresiac ki ganWvriton. mesame
striqonSi intonacia prozaulad damcxralia. meoTxe striqonSi,
roca maTxovars CitebiT kenkavs, poeti, TiTqos Tan bolos uRebs,
Tan ki sastikad efereba Citebis saSualebiT.
iqneb arc aris saWiro, rom maTxovarSi maradisobis mxvewari
simbolo vigulisxmoT. Tavis Tavad, leqsSi am strofis energi-
uli aqtivobiT saxeze yofna, erTgvar abstraqtulad zogad yov-
laddaRupulobis gancdas iwvevs. TiTqos am gulCaglejili da
garegnobis simrTeleakortnil figuraSi adamianis yvela imed-
gacrueba da tkivili Sekrebila erTad. amitomac aris, rom leqsis
ukanaskneli striqonebi: `usinanulod vtovebdiT taZars ukanasknel-
i qristianebi~ mwuxarebisgan gongaTiSuli kacobriobis gulayri-
lobas, Tu gulgrilobas mogvagonebs da ara adamianis Tandayo-
lil qarafSutobas.
rogorc vxedavT, poeti naZaladevad ar wmindanobs, simulaci-
urad ar bnidavs Tvalebs, ar naTelmxilvelobs, ar iogobs. is
tanjuli kacobriobis warmomadgenelia da fxizlad gaiazrebs, ras
niSnavs rwmena da ras niSnavs rwmenadakarguloba. ra fasi eqneboda
an poetis gancdas, an leqss masSi rom movetyuebineT da aewera,
Tu ra rudunebiT loculobda iq, beTaniaSi da rogori gaciskrov-
neba miages samagierod taZarma da locvam. poeti ise azrovnebs,
rogoric movlenaTa mdgomareoba aris da amiT marTlmxilve-
lia. magram rodesac eldadamcemi vnebiT gamosaxavs movlenaTa
mdgomareobas, iseTi donis tkivils amJRavnebs sulis siwmindis
dakargvis gamo, rom am tkivilis winaSe wesierma kacma Tavi unda
daidrikos. es tkivili kaTarzisuli xasiaTisaa. radgan siwmindis
da sulis simrTelis glovaa, Taviseburi ganmwmendavi estetikuri
xatic aris.
aRsaniSnavia poetis leqsTTxzvis maneris damaxasiaTebeli ram-
denime momenti: zog SemTxvevaSi poeti uSualod Tavis satkivarze,
Tu simartoveze laparakobs. xan cxadyofs tkivilis mizezs, xan ki
mizezi ganusazRvrelia. magram aris mis poeziaSi maTxovris iersaxis
amsaxveli strofis msgavsad arapiraduli misamarTis metaforebi,
romlebSic gansakuTrebuli vnebiT da saxierebiT gamoixateba
553
sarCevi

adamianuri drama. aseT striqonebSi poeti Tavad gamomxatvelobis


xarisxSi da simaxvileSi Seafarebs Tavis piraduls. amaSi, SeiZleba,
davinaxoT poeturi gancdis obieqtivaciis wmindad esTetikuri
xasiaTi. e. i. piraduls mTlianad mxatvrulobis Zala cvlis da
gansakuTrebul ganusazRvrel subieqtivizmTan erTad obieqtur,
an infinitivur damajereblobas qmnis. kidev erT strofs moviyvanT
aseTi obieqtivaciis nimuSad: `mec marto yofna aTaswlobiT
momewyineba, Tavis qalaSi mwvane xvliki SeZvreba Rame, Zvlebze
Semxmari dafiqreba moewoneba da matlebdaxrul Tvalebidan
gaxedavs baRebs~. aseTi mxatvruli ZaliT aRfrTovanebulebs
mogveCveneba, rom `maTxovris~ da `Tavis qalis~ strofebs TviTon
uiliam Seqspiric moawerda xels. yovel SemTxvevaSi es strofebi
bodleris saukeTeso leqsebis dones mainc uaxlovdeba (Seqspiris
da bodleris literaturul avtoritetebs, albaT, araferi ar
daakldebaT, Tu maTi saSualebiT niko samadaSvilis zogierT
poetur miRwevaze gansakuTrebul maxvils davsvamT. am xerxis
aramarTebuloba mxolod Cven mogvitans zians da arakompetenturi
gemovnebis pirad CaviTvlebiT). rogorc vxedavT strofSi mSvidi,
TiTqmis prozauli intonaciiT ixateba Cveulebrivi nivTis dari
Tavis qala. magram rodesac adamianis sicocxlismoyvareoba ismens
am `aRweras~, qreba Cveulebrivi nivTis aRwera da SeZrwunebiT
ganicdis warmavalobas, amaoebis da sikvdilis stiqiebs. goneba ki
urigdeba aseT sanaxaobas, magram sicocxlis moyvareoba Tavzar-
dacemulia. aq warmoiSveba gansakuTrebuli ZaliT yofierebis
absurdulobis SegrZneba da maradiuli moZiebis vneba. Tu sico-
cxlismoyvareoba wuxiliT majadoebuli gaagrZelebs warmavalobis
saSinelebebze fantaziorobas, warmoidgens, rom Tavis qalisTvis
`ucxo piris~ mistikurad TviTgaucnobierebeli mwvane xvlikis Tavis
qalaSi erTxelac romelime mweri SeZvreba, romelsac, Tavis mxriv,
wvimis wveTi moaxrCobs da a. S. aseTia sxeulebrivi arsebobis me-
tamorfozebi. xvliks adamianis TviTgamaucxovebeli dinamika da
energia Seaqvs `nivT~ Tavis qalis daxatvaSi. es Seugneblobis da
CvenTvis ucxo instiqtebis nimuSi qvewarmavali saZaglobis ieriT
avsebs Tavis qalis Sinagan xvrelebs. is ar dagidevT, rom odesRac
am xvrelebidan gonieri Tvalebi iyurebodnen maradisobaze
Cafiqrebis dardiT. misTvis es Cveulebrivi labirinTia, romelSic
iqneb raime Sesasanslavi aRmoCndes. xvliki Tavis mwvane SeuvalobiT
554
niko samadaSvili

da enasaviT rbili mucliT, TiTqos, alqimiuri santimetria im


manZilis gasazomad, romelic Tavis qalaSi Tvalebis Rrmulebsa
da masSi odesRac myof da samudamod gamqral maradisobaze fiqrsa
da WeSmarit, magram ucnob maradisobas Soris Zevs. xvliki rom
zedmiwevniT Seugnebeli da instiqturi ram aris, es kidev ufro
xazs usvams adamianis mokvdavobaze da ukvdavebaze Cafiqrebis
umecrebis dramas.
Zveli epoqebis winaswarmetyvelebi TavianT xilvebs adamianis
SegrZnebaTa siCvileebisadmi daundobeli pirgamexebiT gamoTqvam-
dnen. aseT donemde adis SigadaSig samadaSvilis mxatvruli Zala.
ise rom samadaSvili arafriT ar aris litoni efeqtebis mqone
eqspresiuli metaforebis poeti. igi Rrma azrovnebis poetia.
simyudrove napovn Cveulebriv mokvdavs rom Seazanzarebs, iseTi
kosmiuri energiiT zemoqmedeben misi azrobrivi mniSvnelobebi
Zlier saxovan formebSi. azr-gancdebis misteriebi _ ase SeiZleba
misi metaforebis saxeldeba. ra Tqma unda, hedonisturi esTetikis
mimdevrisaTvis, meSCanurad mowyobili Tbili SegrZnebebis mqone
kulturis moyvaresaTvis, siamovnebaTa damangreveli grigalia
poetis TviTmamxilebeli azrovneba.
rwmenis krizisi kerZod samadaSviliseuli movlena ar aris.
igi axasiaTebs XIX s-is meore naxevris da XX s-is kacobriobas.
Tavis droze udidesi intensivobiT yuradReba miapyro am sakiTxebs
f. m. dostoevskim. igi didi gulmodginebiT eZebda srulyofili
rwmenis realur SesaZleblobas. grZnobda ra RmerTis arsebobis
aucileblobas, rwmenis mravali kerZo SemTxveva mimoixila mxat-
vrulad Tavis romanebSi. samwuxarod, savalalo mdgomareoba gamo-
uvida. aRmoCnda, rom teqnokratiuli progresis wyalobiT Tavi-
sufal kritikul azrovnebas, kerZod, naturfilosofias mZlavrad
moekidebina fexi adamianebSi. mkveTrad ganiyo individualuri
rwmena xalxuri rwmenisgan. es ukanaskneli tradiciis ukritiko
inercia ufro aRmoCnda, vidre RmerTisadmi cocxali mimarTeba.
individumebi ki daeWvebuli morwmuneebi aRmoCndnen. erT-erT
romanSi personaJi ase axasiaTebs meores: `Tu swams, ara swams,
rom swams, xolo Tuki ara swams, ara swams, rom ara swams~. amgvari
mrwamsdakargulobis, daeWvebis, ase vTqvaT, urwmenod rwmenis
moTxovnilebis ganwyobebiT da ideebiT aRsavseni arian mwerlis
romanebis is gmirebi romelTac individualoba gaaCniaT. RmerTis
555
sarCevi

arsebobaSi daeWveba saerTo seni aRmoCnda axali, teqnokratiuli


epoqis kacobriobisTvis. Zvel epoqebSi RmerTis Seucnobloba
morwmunesaTvis ar warmoadgenda misi uaryofis an kritikis sababs.
piriqiT, adamiani Tavis naklad da umecrebad miiCnevda imas, rom
RmerTs ver Seicnobda. amitom daufiqreblad endoboda Seucnobel
gonier da keTil arss. axali epoqis adamiani ki radgan ver Seicnobs,
uaryofs an eWvobs. teqnokratiulma progresma mas Tavisufal
azrovnebasTan erTad qedmaRlobac ganuviTara.
RvTismaZieblobiT, RmerTis adamianTan realuri kavSiris
aRmoCenis amocaniT aris mimarTuli egzistencializmis erT-erTi
winamorbedis sairon kirkegoris filosofia. eklesiur religia-
Si igi rwmenis urwmeno rituals, farisevlobas xedavs.
miwaze kacobriobis yvelaze didi mteris nihilizmis swrafi
gavrcelebis mizezs qristianobis aRsasrulSi xedavs fridrix nicSe.
igi cdilobs axali idealis Camoyalibebas, magram sul sxva ram
gamosdis, kerZod `agresiuli individualizmi~. axali idealis
Ziebas, axlebur RvTismaZieblobas, albaT, axali qristes Ziebac
SeiZleba ewodos, im gagebiT, rom axali epoqis adamiani grZnobs
axali xsnis aucileblobas. ra Tqma unda, axali xsna pirobiTi
gagebaa, radgan xsna, anu, RvTis Svilis adamianis codvis gamosas-
yidad jvarcma da jvarcmulis aRdgoma mxolod erTxel SeiZleba
moxdes sazogadod xsnis RvTaebrivi misteriis istoriaSi.
miuxedavad amisa, Tanamedrove adamiani mowyurebulia xsnis
romeliRac zedmiwevniT damajerebel formas, iseT formas, romel-
Sic eWvs verafriT ver Seitans. aseTi moTxovnilebis faqtori
TavisTavad niSnavs RmerTis tradiciuli formebis kritikas. magram
es ar niSnavs, rom rwmenis tradiciuli forma Tavis droze swor
ideals ar gulisxmobda. gamocdilebam kacobriobas daanaxa, rom
maradRirebuli, Tu maradmoqmedi ideali ar arsebobs. uZveles
epoqebSi sicocxlis gezad Camoyalibebuli ideali droebiTvadu-
ri aRmoCnda, radgan Semdgomma epoqebma sul sxva idealebi daisaxes,
romlebic TavisTavad droebiTvadobiT daxasiaTdnen. adamiani
cvalebadi msoflxedvisa da ganwyobebis arseba aRmoCnda. mis
cvalebadobas swored idealebis epoqaTa ganmavlobaSi siurprizu-
li monacvleoba adasturebs. e. i. adamiani erTi garkveuli (odesRac
Camoyalibebuli) samudamod Rirebuli idealis mimdevari ki ar
aris, aramed maradJam axali idealis maZiebeli arsebaa.
556
niko samadaSvili

miuxedavad yovelive zemoTqmulisa cxadad SeimCneva erTi mniS-


vnelovani movlena: sicocxlis sxvadasxva filosofiur orienta-
ciebSi imedgacruebuli adamianebi kvlav da kvlav ubrundebian
qristianul ideals. marTalia es dabruneba ramdenadme forma-
luria, radgan namdvil rwmenas ar emyareba, magram aqedan mainc
SeiZleba gakeTdes Semdegi daskvna: qristianoba yvelaze myari da
maradRirebuli ideali aRmoCnda im gagebiT, rom qristes marad
eZebs adamiani.
niko samadaSvili XX s-is uidealo epoqis RvTismaZiebeli
individumia. igi qristiania, magram iseTi qristiania, romelic
qristianobis tradicul formas sinanuliT emSvidobeba da axal
qristes eZebs. Zveli idealis msxvreva da axali idealis Camouya-
libebloba misi poeziis traRikuli gancdis erT-erTi mniSvne-
lovani mizezia. poeti cxovrobda sabWoTa totalitaruli reJimis
xanaSi, rodesac qristianoba sastik devnas da uaryofas ganicdida.
ra Tqma unda, es faqtori kidev ufro amZafrebs poetis traRikul
msoflSegrZnebas. miTumetes, rom qristianoba misTvis mxolod
individualur religias ki ar warmoadgenda, aramed saqarTve-
los kulturis sjuliseulad ganmsazRvrel moZRvrebas.
arian `morwmuneni~, romlebic TavianT Sinagan samyaroSi su-
lieri xdomilebis gareSe, ramdenadme garegnulad da formalu-
rad miiReben xolme qristianul eklesiur dogmats da samudamod
`swamT~ urwmenod. aseT axal farisevlebs aqvT saSiSroeba, rom
Tavisi piradi sulieri aqtivobis gareSe napovni programis yalb
demagogebad iqcnen. arsebobs gonieri aforizmi (avtori ar viciT):
`gahyevi mas, vinc simarTles eZebs, magram gaeqeci imas, vinac simar-
Tle ukve ipovna~. marTlac,ramdenad ZaluZs adamians erTxel da
samudamod yovelnairad gadaWrili simarTle an ideali moiZios,
aRmoaCinos, Camoayalibos. aseT raimes Tu daiCemebs, yalbi da
amdenad Semcdari gamodgeba. arsebobs meore tipis morwmune,
romelic mxolod Tavisi sulieri xdomilebebis safuZvelze marad
eZebs RmerTs. xan gareT, xan Tavis TavSi, Sinagani gaucnobierebeli
Zvrebis da cvlilebebis Sesabamisad. xan daecema, xan aRdgeba, xan
eWvSia, xan darwmunebulia da a. S. aseTi maZiebluri, mudam TviT-
srulyofis procesSi myofi rwmena ufro imsaxurebs ndobas Tanamed-
rove adamianSi. misTvis rwmena iseTi ramea, rac yofierebis yvela
axlebur da moulodnel situaciaSi axlidan unda moipovo da
557
sarCevi

ganamtkico. sxvagvarad igi fuye, sicocxlis unar moklebul uto-


piad eCveneba. samadaSvili,rogorc zemoTac iTqva,maZiebeli tipis
morwmunea, erT SemTxvevaSi Tu krizisul mdgomareobas gamoavlens,
sxva SemTxvevaSi qristes, RvTismSobels, taZrebs realuri
axloblebiviT moixseniebs. qristes cxovrebis misteria, romelic
`saukuneebs gayveba mexred~, leqsebSi, TiTqos, jer kidev xdeba.
`modaraje kacis Tvali~ axlac ixilavs, rogor awodebs RvTis-
mSobeli sefiskvers Tavis vaJs: `...RvTismSobeli ki sarkmelidan,
faSar sefiskvers qristes Cumad gadmoawodebs~. ucnaur Sinaarsob-
riv datvirTvas iRebs aq sityva `Cumad~, romelic asaidumloebs
RvTismSoblis da qristes aq, qarTul taZarTan, cxadad yofnas da
poetis xilvad gadaaqcevs, Tu _ `Cumad~ _ ubralod uxmobas niSnavs,
poeti anonim qals da kacs ise wmindad xedavs, rom maTSi RvTismSo-
bels da qristes scnobs leqsSi `simRerebi gamoqvabulidan~.
bedisadmi sayveduris, TviTgankicxvis, didi mwuxarebis areSi myof
saganTan kavSirebSi, istoriuli da awindeli mZafri misteriebis
fonze `RvTismSoblis qoxSi akvnis rweva ismis da ismis~. akvnis es
ritmiuli xma dRevandeli, RmerTisgan ganmdgari kacobriobis
nihilisturi yofis akompanimentad gamodgeboda. sxva leqsSi ki,
roca `mkvdrebi sivrces mihyvebodnen da gzad xandaxan qveynierebis
koSkebisken iSverdnen xelebs~, _ `miwa rCeboda, rogorc jvarcmis
Savi dedani~. udaoa, samadaSvili, ganuwyvetliv fiqrobda qristi-
anuli misteriiT interprirebul maradisobaze. mudam Tavisi reli-
giuri gancdis gadasinjvaSi da wrTobaSi imyofeboda.
aucileblad unda aRiniSnos, rom sabWoTa totalitaruli
reJimis periodSi calkeuli ukompromiso Tavisuflad moazrovne
adamianebisTvis qristianuli religia udides sayrdens da Zalas
warmoadgenda. vercerTi filosofiuri moZRvreba ver aZlevda
izolirebul eulobaSi myof Tavisufal moazrovnes, devnils iseT
imeds da amtanobis nebisyofas, rogorc amas qristianuli mrwamsi
akeTebda. niko samadaSvilis leqsebSi pirdapiri misamarTiT arsad
ar aris naxsenebi arc komunistebi, arc sukis reaqciuli sisastike,
arc devna da saerTod araferi politikuri. magram ueWvelia, rom
poetis pirquSi mwuxarebis erT-erTi mTavari mizezi swored komu-
nistebis mier saqarTvelos kulturis WeSmariti Rirebulebebis,
maT Soris qarTuli qristianobis ugulvebelyofa da devna iyo.
poeti imdenad azogadoebs saqarTvelos da qristianobis beCav
558
niko samadaSvili

mdgomareobas, rom daukvirveblad verc gavugebT ra tanjavs ase


usazRvrod. ra Tqma unda, mis tanjvebSi mxolod komunisturi
kolonialuri saqarTvelos datireba ar iyo, masSi Tavs iyrida
adamianuri yvela krizisi da satkivari, magram roca mis leqsebSi
ramdenimejer wavawydebiT gamoTqmas _ `dedinacvali saqarTvelo~,
uneblied vfiqrobT, rom TviTgaucxoebul komunistur saqarTve-
los gulisxmobs. ufro zogadi da farTe gagebiT `dedinacvali
saqarTveloSi~, SeiZleba, saerTod warmavali wuTisofeli unda
vigulisxmoT, magram am SemTxvevaSic, miwiur usamarTlobebs
gansakuTrebul borot elfers xom komunisturad gadagvarebuli
saqarTvelo aZlevda. Tu vinmeze SeiZleba iTqvas, rom im droSi
`Sinagan emigraciaSi~ imyofeboda, es samadaSvilia. komunistebis
mxridan qristianuli kulturis devna aseT `emigrantebSi~ did
protests iwvevda. poetis leqsebSi taZrebTan gansakuTrebulad faqiz
damokidebulebas vgrZnobT. swored maT wiaRSi iSleba xSirad
poetis Sinagani, metaforuli misteriebi. zemoT ukve iTqva, Tu
rogori sindisieri pasuxismgeblobiT da dramatulobiT aRsavse
sinaziT efereba poeti beTaniis siZveles da gariyulobas. leqsSi
`atenis sioni~ taZari daxatulia, rogorc qarTuli qristianobis
sawyisebis sauflo. poetis TqmiT aq `uflis naTeli dabarbacebda
gauTenari gzebis bolomde~. da kidev: `qristem bavSvoba aq gaatara
da RvTismSobeli ugvida ezos~. poeti albaT migvaniSnebs, rom
qarTulma qristianulma mrwamsma wmindad qarTulad aq _ RvTis-
mSoblis wilnayar qveyanaSi _ RvTismSoblis zrunviT gaimagra qedi.
roca taZrebze laparakobs, rCeba STabeWdileba, rom samada-
Svili xalxuri religiis warmomadgenelia. es nawilobriv SeiZ-
leba asec aris. igi verafriT ver eleva xalxuri adaTis keTil-
Sobilebas, magram taZarTa eqspresiuli daxatvis fonze igi iseTi
simZafris Sinagan dramebs gamoavlens, rom SeuZlebelia ufro
traRikul individuumad ar aRiqvaT, vidre xalxuri rwmenis rigiT
warmomadgenlad. tradiciuli rwmena misTvis saqarTvelos yofi-
erebis identuria, amitom ver Tmobs mas, magram Tavad tradiciulad
morwmune veRar aris. swored imitom, rom verafriT ver eleoda
qarTul adaTs, aJRerda mis poetur xmaSi im xanebSi xmagakmendili
qarTuli kultura. am mxriv, igi marTlac gariyuli iyo droisgan
da gayalbebuli samSoblosgan. leqsSi `gaTxrebi~ poeti zogadad,
magram pirdapirmniSvnelovnad exeba `Sinagani emigraciis~ sakiTxs:
559
sarCevi

`ginaxavT kaci, saukunes xmiTac ar hgavdes


da yovel diliT sisxlis WoWi Rvaros saxlidan~.

xolo amave leqsSi roca vkiTxulobT:


`maradisobav, saukunod gagixmes qedi,
rom ase uRvTod damabnie tiali mgzavri~.

Cven vijerebT mis maradisobaze da qristianobaze yvela Cafiq-


rebas, yvela daeWvebas, yvela Senanebas, ganwmendis survils. vije-
rebT, radgan poeti am rTuli, Znelad misaRwevi da mouxelTebeli
Rirebulebebis gamo rom itanjeba, ise arafris gamo ar itanjeba.
swored am tanjvebs endo bedSewyvetili qarTuli kultura da
arakacebrivi, kosmiuri xmiT aqviTinda poetis SemoqmedebiT wvaSi.
yovelive zemoTqmulis Semdeg, albaT, gaugebari iqneba sakiTxs
ase Tu davsvamT: naTelia, Tu pirquSia niko samadaSvilis poezia.
ra Tqma unda naTelia, radgan yvela sibnele, fizikuric da ganc-
dismieric, gasaTevad aris masSi momarTuli, yvela tkivili WeSma-
riti sixarulis mosapoveblad aris. es aris RvTiT kurTxeuli
wminda gaTenebisTvis tanjuli RamisTevis poezia.
samadaSvilis azrovnebis da Semoqmedebis wrTobisa da Camoya-
libebis safuZveli qristianobaa. zog SemTxvevaSi, roca igi da-
eWvebulia qristianuli idealis mimarT, egzistencialisti xdeba.
radgan RvTismaZiebel vnebas yovelTvis avlens da radgan rwmena-
Si daeWvebis SemTxvevaSi Tavs damnaSaved grZnobs, mainc qristia-
nuli egzistencializmis warmomadgenelia. am mxriv, igi kirkegoris
msoflxedvis monaTesave ufroa, vidre haidegeris, sartris an kamius
absurdistuli egzistencializmisa.
XX s-is qarTul literaturaSi, albaT, samadaSviliviT Riad
da filosofiurad aravis ar gamouxatia qristianuli idealis
krizisi. idealebis msxvreva, uidealo yofa, nihilizmis saSiSro-
eba, warmavalobis uRmerTod Wvreta traRikuli registrebia mis
poeziaSi. samadaSvilis mxatvruli ganzogadoebis didi unaris
wyalobiT am registrebSi mTeli kacobriobis dramaa ganxorci-
elebuli. RmerTdakarguli adamianis Zalisxmeva gaixedos maradi-
sobaSi da kvlav ipovos RmerTi,didi simZafriT aris gamoxatuli
poetis leqsebSi. am mxriv, igi namdvili RvTismaZiebeli Semomqme-
dia da aqedan gamomdinare, ara marto asaxavs Tanamedrove adami-
anis Sinagan dafleTilobas, aramed saxavs kidec maradisobis axali
560
niko samadaSvili

formis aRmoCenis perspeqtivas. amis sawindari is ganuzomeli


energiaa, romelsac tradiciuli RmerTis dakargvis gamo warmoq-
mnili tkivili Seicavs misi poeziis esTetikur velSi.
niko samadaSvili qarTuli gamarTuli literaturuli eniT
moazrovne Semomqmedia. magram misi nebiT, Tu uneblieT, poetur
enaSi qarTlur dialqets Seurevs. qarTluri aqcenti mis lite-
raturul enas originaluri JReradobis garda formalur upira-
tesobasac sZens. misi saSualebiT poeti qmnis TviTmyofad primats.
primati metad mniSvnelovani fenomenia Tanamedrove xelovnebaSi.
Cveni epoqis (simbolistebidan da impresionistebidan dRemde)
mxatvruli ideali swored formis avtonomiuri primatis Seqmnas
gulisxmobs. es aqcevs xelovans SemoqmedebiT individad. skolis-
gan, anu klasikuri tradiciisgan ganTavisufleba da sakuTari
individualisturi formis da Sinaarsis Seqmna, sakuTar intuici-
aze dayrdnoba da pirveladi instiqtebiT formadqmnadoba, da-
moukidebeli mxatvruli stilis Tu meTodis, sistemis Tu maneris
Camoyalibeba _ ai, ra igulisxmeba primatSi. dRevandeli WeSmari-
tad individualobis mqone xelovani veravisgan ver iswavlis Tavisi
saTqmelis gamosaxvis saSualebas. man TviTon unda ganaxorcielos
es saSualeba. amiT gansxvavdeba dRevandeli xelovanis amocana Zv.
berZnuli xanidan impresionizmamdeli periodis xelovanebis
miznisgan. sakuTari Zalisxmevis, Sromis, Secdomebis, tanjvis da
ukompromisobis fasad unda moipovos dRevandelma poetma, Tu
mxatvarma Tavisi SemoqmedebiTi ena, Tavisi formaluri sistema da
struqtura, Tavisi mxatvruli saxe. formis pirveladi instiqtebiT
Seqmnis aspeqtiT, arsebobs intuituri primati da inteleqtualuri
primati. intuitur primatTan maSin gvaqvs saqme, roca Semomqmedi
mxolod sakuTari alRos karnaxiT agebs gamomxatvelobiT enas
da formaTqmnadobis istoriuli cvlilebebi ar icis. inteleqtu-
aluri primati iqmneba im SemTxvevaSi, roca istoriul formebs
dauflebuli, ganswavluli xelovani Segnebulad da mizandasaxulad
ambobs uars Tavis klasikur codnaze (formis warmoebis gagebiT)
da qmnis iseT primats, romelic mas formiT metyvelebis arcodnis
mdgomareobaSi aRmoaCens. formis gakeTebis xerxebs, aseT Sem-
TxvevaSi, veravisgan ver iswavlis, magram formis Seqmnis xasiaTSi
iribad mainc iCens Tavs misi klasikuri skolismieri gamocdileba.
axali drois xelovnebam imitom daisaxa aseTi gezi, rom primat-
561
sarCevi

Si esTetikuri saTqmelis yvelaze utyuari gamomxatvelobis Seqmnis


SesaZlebloba iqna danaxuli. primatis am Tvisebas efuZneba swored
velurad aRmsarebluri TviTgamoxatva.
Tu gavixsenebT, Tu ramdenad yovladmetyveli esTetikuri
primati Seqmna vaJa-fSavelam fSav-xevsurul folklorze dayrd-
nobiT, gavigebT ra rols TamaSobs sityvis qarTlurad moqceva
samadaSvilTan. samadaSvilis enis qarTluri aqcenti da velurad
xatovani metafora, TiTqos, intuitivizmze, pirveladi instiqtebis
Riaobaze miuTiTeben, magram vinaidan iSviaTad wavawydebiT mis
leqsebSi uazro silamazeebs da uazro simZafreebs, vinaidan gamud-
mebiT vgrZnobT inteleqtualur qveteqsts, vrwmundebiT, rom misi
poezia inteleqtualuri intuitivizmis principiT aris agebuli.
poeziis romeli Tvisebidan gamomdinareobs samadaSvilis
metyvelebis damajerebloba? ubralod gulaxdilobidan? ra Tqma
unda, es did rols TamaSobs. TviTganqiqeba uTuod warmoSobs
gulaxdil intonacias, aRsarebis wrfelxmovanebas. magram didi
mxatvruli Zalis mqone uSualoba, gancdaTa momxibvleli Riaoba
martivi adamianuri siwrfeliT ver miiRweva. poetis Semoqmedebi-
Ti genia da ostatoba swored imisTvis arian leqsTTxzvis auci-
lebeli atributebi, rom esTetikas damajerebeli uSualobis
siCvile Seeqmnas. samadaSvilis gulaxdilobas, TviTCxrekvas,
aRsarebas namdvilobis iers yvelaze metad, albaT, misi poezias-
Tan damokidebulebis xasiaTi aZlevs. `Sinagan emigraciaSi~ myof
poetisTvis, poezia erTaderTi TavSesafari iyo, erTaderTi fenome-
ni, romelic mas saSualebas aZlevda marTali yofiliyo. aqedan
gamomdinare swored poeziis wiaRSi uCndeboda SegrZneba, romelic
amcnobda, rom WeSmaritad Taneswreboda imwamier samyaros arse-
bobas. es realobis gancda uZvirfasesi ram iyo maSindel iluziur
da yalb garemoSi da yofierebaSi.
samadaSvilisTvis poezia Tavisi amaRlebuli bunebiT adamianu-
robis sazomic kia: poezia imdenad ar Ralatobs, ramdenadac mas
ar Ralatoben. poezia samadaSvilisTvis maradiuli Rirebulebe-
bis, RmerTis, sulis, gulis siwmindis Ziebis `religiaa~. rogorc
poezias moeqcevi, iseTi iqnebi da iseTi samsjavroc geqneba. TiTqos,
am deviziT qmnis Tavis poetur xmas samadaSvili. igi ar TvalTmaq-
cobs, ar koketobs da keklucobs, poeziis winaSe. icis, rom poeziis
ufaqizesi buneba ver itans aseT sitlanqeebs, romlebsac Tavs
562
niko samadaSvili

moaxveven Tu ara, im wamSive sxlteba xelidan da mis nacvlad poets


Tavisi siyalbe, an oinbazoba SerCeba. laparaki aRar aris imaze,
roca poeti poezias aiZulebs imetyvelos Tavad poetisTvis ucxo
Temebze, motivebze da sxv. samadaSvils erTxelac ar miukarebia
poeziisTvis iseTi ram, rac misi rwmenisTvis, msoflxedvisTvis,
ganwyobilebebisTvis ucxo iyo. arc simulaciuri gmirobis da speku-
laturi SegrZnebebis Seqmna ucdia poeziis saSualebiT. vTqvaT tanT
ar Semouglejia samSoblosTvis leqsebSi patriotis saxelis
Sesaqmnelad. maSindel saqarTvelos dedinacvalic ki uwoda.
samSoblos imiT gamousaxa siyvaruli, rom uspetakesi da uRrmesi
pasuxismgeblobiT miudga poezias da amdenad, qarTul enas. da
qarTulma enam da poeziam samagiero miages poets, saocari ZaliT
ametyveldnen mis leqsebSi. poeziasTan patiosani da mzrunveli
damokidebuleba apatiosnebda mis pirovnebas, wmendda mis Segr-
Znebebs, mis amRvrevas, dabnevas da daRlas. rac mTavaria, udides
damajereblobas da gulaxdilobis intonacias aniWebda mis metyve-
lebas. poeziasTan aseT damokidebulebas ki didi talanti sWirdeba.
ioli saTqmelia: ise wavida, rom arcerTi leqsi ar gamouq-
veynebia. ra simartove, ra migdebuloba da gadakarguloba ima-
leba am frazaSi. talantisTvis did safrTxeebs warmoqmnis sazoga-
doebis mxridan misi ugulvebelyofa, ardanaxva. es safrTxeebia:
poetis Tavis SesaZleblobebSi zedmeti daeWveba, gulgatexiloba,
SemoqmedebiTi pasuxismgeblobis moduneba da aqedan gamomdinare
profesionaluri SemarTulobis zedmetad Sinaurul, kustarul
moSvebulobaSi gadazrda da sxva. magram samadaSvils eyo Tavisi
poeturi mowodebis simtkice da pirovnuli gautexavoba. man gauZlo
ukuRmarTi drois yovelgvar gamocdas. sabWoTa cxovrebam poeziis
WeSmarit moyvarulebsac da damfaseblebsac dauxSo smena namdvili
poeziisadmi. amboben, erekle tatiSvilma, vinc misi talantis pirveli
amRiarebeli iyo, urCia leqsebi ar daebeWda, magram imas ver amboben,
ram aiZula erekle tatiSvili aseT rCeva mieca poetisTvis. mizezi
ki ubraloa: sabWoTa cenzura udides xarks iTxovda Semomqmedisgan
imisTvis, rom sazogadoebriv asparezs aZlevda. poets suli unda
mieyida sabWoTa ideologiisTvis, aseTi ufleba rom moepovebina.
gayiduli suliT yalbi leqsebi ki iwereba, magram WeSmariti poezia
ar iqmneba. poeziis buneba ver itans masTan odnav upatiosno damo-
kidebulebas. roca poeti gulaxdilobis toniT aragulaxdilad
563
sarCevi

umReris misTvis ucxo da saZulvel sagnebs da movlenebs, aRarc


poeziasTan gvaqvs saqme da aRarc qarTuli kulturis impulsTan.
saerTod, namdvili poeziisTvis ucxoa romelime politikuri wyo-
bis xotba, radgan verc erTi politikuri wyobileba ver warmar-
Tavs adamianTa arsebobas damakmayofileblad. SeuZlebelia qarTu-
li kulturis xma mogvesmas iseT leqsebSi, romlebic qarTuli
yofis enis da kulturis avtonomiurobis mdevneli politikuri
wyobis da beladebis qebas Seicaven.
30-ian wlebidan 50-ian wlebamde erTaderTi samadaSvilia, vis
leqsebSic ganviTarebaSewyvetili qarTuli kultura da azri mTeli
TavianTi forebiT iZlevian informacias TavianTi traRikuli
mdgomareobis Sesaxeb. amitom ganxorcielda mis leqsebSi WeSmariti
poezia, romelic bevrma ver dainaxa da zogma dainaxa, magram ar
SeimCnia.
`martod mivardnils, poeziis geri damarqves~ (`simRerebi ga-
moqvabulidan~) _ ambobs poeti da gasagebia, rasac gulisxmobs.
komunisturi orientaciis gamo araWeSmarit saqarTveloSi WeSmari-
ti xmis mqone xelovani sworedac ucxod SeigrZnobda Tavs. e. iuneskos
piesaSi `martorqa~ yvela iluziebis gavlenaSi eqceva da martorqad
gardaiqmneba. mTavari gmiri didi Sinagani ZalisxmeviT cdilobs
ar ayves sxvebs da adamianoba SeinarCunos. sazogadoebis sayovelTao
dinebis winaaRmdeg wasvla egzistencialistur filosofiaSi Tavi-
suflebis da amdenad, pirovnuli nebis damoukideblobis sazomad
miiCneva. mxolod Zlier pirovnebebs ZaluZT iqonion Tavisufali
neba da win aRudgnen sayovelTao tyuils, iluziebs, gaognebas.
swored aseT martomyof Zlier da Tavisufal pirovnebad gvevli-
neba niko samadaSvili.
aris kidev erTi aspeqti, romelic sul sxva ganzomilebiT
axsnis xelovanis sazogadoebaSi marto yofnas. es aspeqti Tana-
medrove xelovnebis xasiaTidan gamomdinareobs. kerZod, igi
gulisxmobs im simartoves, romelsac mxatvruli damoukidebeli
primatis Seqmnis siZnele warmoSobs. radgan Cveni epoqis Semomqme-
di veravisgan ver iswavlis Tavisi saTqmelis ganumeorebeli
avtonomiurobis mqone formis Camoyalibebas, igi individualis-
turi principis novatori xdeba. igi unda elodes, rom mas ver
gaugeben. vinaidan sazogadoebisTvis ukve nacnob enaze ar metyve-
lebs, uCveuloa da vergagebuli Rirebulebis uiRblobis ganwyo-
564
niko samadaSvili

bilebiT imsWvaleba. uiRblobis ganwyoba Rrmavdeba imiT, rom


sakuTari mxatvruli primatis ganxorcieleba xelovanSi WeSmari-
tebis Ziebis tolfasovan movlenad aris qceuli. sazogadoebis
mxridan vergageba, simartove, tanjva Tavisi mxatvruli individu-
alobis SeqmnisTvis da damkvidrebisTvis ganwirulobis elfers
aZlevs Tanamedrove xelovans. magram aris ki avtonomiuri Semo-
qmedebiTi primati iseTi faseuloba, rom misTvis Sewirva Rirdes;
xelovani darwmunebulia, rom _ aris. SemoqmedebiT primats igi
ganixilavs rogorc mniSvnelovan cneba-ideas kacobriobis Tavis
raobaze Cafiqrebis procesSi, Tavisi adamianuri raobis agebis diad
saqmeSi. marTlac, roca vambobT: leonardo da vinCi, dante ali-
gieri, SoTa rusTaveli, iohan sebastian baxi, uiliam Seqspiri,
_ es uRrmesi Sinaarsebis Semcveli cnebebia kacobriobis TviTgam-
ovlinebis kulturaSi. kulturis gareSe ki adamiani imdenad aRar
aris adamiani, rom misi arsebobis misia uazro da absurduli xdeba.
asea Tu isea, xelovans ar SeuZlia ar usminos Tavisi geniis
karnaxs da ar Seqmnas. es mizezi kmara misi SemoqmedebiTi Sro-
misTvis mniSvnelovanebis misaniWeblad.
normalurad wodebuli Cveulebrivi cxovrebis wridan ga-
dasuloba, erTgvari araklinikuri SeSliloba damaxasiaTebeli
gaxda Cveni epoqis xelovanebisTvis. rembo, verleni meSCanuri Tval-
sazrisiT avantiuristebad aRiqmebodnen. amadeo modilians `daw-
yevlili mxatvari~, `dacemuli angelosi~ Searqves, vinsent van gogs
SeSlilad moixseniebdnen. servantesis cxovrebas Tu gavixsenebT,
davrwmundebiT, Tu ra ucnaur formebs iRebs cxovrebaSi xelovanis
yofierebiT daukmayofilebloba, ris niadagzec mZafri kritikuli
azrovneba uviTardebodaT xolme. swored kritikuli azrovnebis-
Tvis sjida, TiTqos, yofiereba servantess, ucnaur cxovrebiseul
situaciebs uqmnida.
niko samadaSvili `ganwirul poets~, `giJ poets~ uwodebda
Tavis Tavs. yofierebiT daukmayofilebloba mudmivi foriaqis,
borgvis, miusafrobis mizezi gaxda misTvis. avtonomiuri Semoqme-
debiTi primatis SeqmnisTvis tanjva, sazogadoebis mxridan ver gageba
da ugulvebelyofa uiRblobisa da ganwirulobis TviTSegrZnebad
gadaiqca misTvis. magram poeti erTi wamiT ar wasula kompromisze.
ganwirulebis TviTgancdam ver motexa igi, piriqiT, gaaRviva misi
warmavalobis yovelgvar amao formebTan kritikuli azrovnebiT
565
sarCevi

brZolis energia. albaT am energiidan gamomdinareobs misi elda-


mcemi eqspresiuloba poeziaSi, romelic erTi SexedviT pirveladi
instiqtebis velur gamoxatulebad gveCveneba. magram dakvirvebuli
aRqmis Semdeg, misi leqsebi mZlavr kritikul azrovnebaze agebul
gancdebiT gamoxatul filosofiad gaiazreba.
niko samadaSvilma Seqmna avtonomiuri mxatvruli primati.
qarTuli poeziis wiaRSi mas ganumeorebeli originalobis mqone
xma aqvs. misi leqsebi qarTuli poeziis Rirebulebis siRrmis una-
rianobis sazom erTeulad gamodgeba.
niko samadaSvilis leqsebSi xSirad gvxvdeba erTi gansakuTre-
buli mniSvnelobis personaJi, romelic Tavisi usazRvrod vrceli
samoqmedo adgilsamyofeliT poetis sacxovrisis, qarTlis saz-
Rvrebs samyaros miRmamde afarTovebs. am personaJis arsebobis
mizezi xan miwiuris da aramiwiuris sazRvrebis gadalaxva da dan-
grevaa, xan miwiurze zeciuri siRrmeebidan Cafiqrebaa. xan raRacis
Senaneba, xan simRera:

`sadRac bindebTan SeaCerebs imas namqeri,


vinc samyarodan simRerebiT Camoirbina...~
(`sadRac bindebTan SeaCerebs...~)

`vinc laJvardebSi muxlis CoqiT gadaipara,


frTxilad wamodga da gaswia, vin icis saiT...~
(`bindi~)

`xan mTis koncxidan odnav xedavdi


samyaros iqiT mimaval mgzavrebs~.
(`feriscvaleba~)

`Soreul gzaze dasveldeba is mogzauri,


msoflios ukan SeTqmuliviT rom Caiara.
waiRo Zvlebi Tovlisagan mTlad dabzaruli
da mzis wertilebs grigaliviT gadaefara~.
(`xelis gaSvera mtkvarTan~)

`samyaros gaRma Caivlis viRac


Cafiqrebuli, rogorc misani~.
(`dardi buxarTan~)

`planetis gaRma viRac nanobda


vin icis, barSi veRar dabrundes~.
(`gadmorbena samyarosken~)
566
niko samadaSvili

am personaJisTvis fizikuri dabrkolebebi ar arsebobs. misi


konkretul leqsSi saxeze yofna masStabur, kosmiur ganwyobilebas
sZens leqsis zogad motivs, mis metaforul misteriebs. erTgan Tu
igi mReris da leqsSi mocemuli xdomilebis gamo atirdeba, meo-
regan igi kacobriobis CafiqrebaTa personificirebul simbolo
moazrovnes asaxierebs. igi arafriT ar iwvevs rodenis `moazrovnis~
asociacias, radgan ufro kosmiuri masStabis aris da ufro misti-
uria. momentalurad es zogadi personaJi SeiZleba qriste gvegonos,
magram gavurbivarT misi vinaobis dakonkretebas da varCevT Tavisi
ganusazRvreli zogadoba SevunarCunoT. erT leqsSi igi SeTqmulia,
meore leqsSi imas nanobs, rom miwaze SeiZleba veRar dabrundes.
es iersaxe wmindad samadaSviliseulia. poetis mxatvruli
primatis erT-erTi mniSvnelovani komponenti _ igi didi sivrceebis
garda, Rrma sidiades sZens im metaforul misteriebs, romlebic
leqsebSi pirvelmniSvnelovani ambebiviT xdeba. am personaJiT poetma
Tavisi poeturi miTi Seqmna. es aris kosmiuri Cafiqreba im gan-
xeTqilebis Sesaxeb, romelic adamianSi moxda uxilavis Seucnob
bunebasTan dakavSirebiT. misi saSualebiT poeti samyaros gaRmidan
uyurebs Tavis Tavs da zogadad wuTisofels. es miTiuri personaJi
WeSmariti avtonomiurobis xarisxs da ganumeorebeli damoukideb-
lobis dones aniWebs samadaSvilis poezias.
maxvili gamomxatveloba, romelic poeturi smenis eldas iwvevs
poetis zogierT leqsSi mZvinvared aqtiuri sevdis energiad gar-
daiqmneba xolme. es pirquSi ganwyobileba sevda da mwuxareba aRarc
kia, imdenad waagavs Sleg sianCxles, boboqar wyevlas. qveynis gmobis
intonaciebma aseT leqsebSi, SeiZleba, Seqspiruli gaavebuli
personaJebis xmabneli monologebi mogvagonos. gansakuTrebiT
gadmoscems aseT vnebas ori leqsi: `dardi buxarTan~ da `xelis
gaSvera mtkvarTan~. maTSi ledi makbetis yovlismomspob energias
davlandavT. Cven yuradRebas ar gavamaxvilebdiT am leqsebze, maT
rom SesamCnevi poeturi elferi da Zala ar SehqondeT poetis
individualistur SemoqmedebiT primatSi. maTi aRniSvnis saWiroebas
isic iwvevs, rom paradoqsuli da Znelad asaxsneli intonacia SeaqvT
leqsebis azrobriv qveteqstSi. leqsSi `xelis gaSvera mtkvarTan~
poeti mtkvars mimarTavs: `mtkvaro gavardi da ca ise gaatiale,
rom dedamiwa msoflioSi ver midiodes~. mTeli leqsi sawuTros
daRupvis vnebiT aris dawerili. sicocxlis winaaRmdeg SeTqmulis
wyevlas gavs es leqsi. SemTxveviT ar axsenebs poeti SeTqmuls:
567
sarCevi

`Soreul gzaze dasveldeba is mogzauri,


msoflios ukan SeTqmuliviT rom Caiara.
waiRo Zvlebi Tovlisagan mTlad gabzaruli
da mzis wertilebs grigaliviT gadaefara...~

samwuxarod, ucnobia am ori leqsis daweris TariRi. Tu isini


ocdaaTiani wlebis pirvel naxevarSi SeTxzuli aRmoCndeboda,
SeiZleba mkvlevars ufleba mieca Tavis TavisTvis da winadgrZno-
bis gamomxatveli unari daefiqsirebina. am droisTvis xom didi
gansacdeli eloda xalxebs. komunisturi 37 wlis sisxliani reaqcia
milionebis mimarT. Semdeg kidev meore msoflio omis saSinelebani,
romelTac mTlianad Secvales omis Semdgomi periodis adamianis
fsiqika. masSi safuZveli gaidga urwmunobis sasowarkveTam. aseT
SemTxvevaSi vifiqrebdiT, rom naxseneb leqsebSi poetma drois
yovlismsaxvreli stiqia iwinaswarmetyvela. magram Tu aseTi
mimarTebiT warmarTavda mkvlevari analizs, ramdenadme gverdiT
moitovebda poetur sawyiss da mistikis sferoSi gadaiWreboda. es
ki safrTxiloa, radgan spekulaturi varaudebis ganukiTxav da
ganusazRvrel iluziebSi aRmoCndeboda. magram am leqsebSi gamoxa-
tuli gamanadgurebeli Jini mainc iTxovs misi gaazrebisTvis iseT
analitikur aspeqts, romelic odnav gadauxvevs esTetikis Cveuli
kanonzomierebidan. raRac efeqturi azria saWiro, TiTqos, rom
gaSifrul iqnas leqsebSi gamoxatuli ngrevis borgva. maincdamainc
mistikis wiaRSi ar aRmovCndebiT, Tu vifiqrebT, rom niWieri
Semomqmedi piradulis doneze ganicdis drois suliskveTebas. am
mxriv bunebrivi iqneba miviCnioT, rom samadaSvilma pirvel pirSi
ganaxorciela meoce saukunis Sesazar ambavTa stiqiebi. am saSine-
lebaTa ganzogadoebul koSmars ki, albaT, yvelaze metad siurrea-
listuri esTetikis principi gamoxatavda, rac poetma uneblied
ganaxorciela kidec. marTlac, am leqsebis aRmatebuli eqspresi-
uloba ver Tavsdeba eqspresionizmis farglebSi. maTSi siurrealiz-
misTvis damaxasiaTebeli koSmaruli ganwyobileba ufro ikiTxeba.
rogorc viciT,siurrealizmis esTetikuri principi uaryofs cno-
bierebis logikas, mis moralur modusebs da qvecnobieris ganusaz-
Rvrel warmosaxvebs ideuri mowesrigebis gareSe asaxierebs. amas
Tu gaviTvaliswinebT, ar gagvikvirdeba, rom poeti leqsebSi ar
mimarTavs keTilSobil kompromiss da lirikuli morbilebiT ar
aokebs ngrevis moTxovnilebas. magram leqsebis kiTxvis dros imis
568
niko samadaSvili

codna, rom siurrealizmTan gvaqvs saqme, ar moalbobs Cvens


SeZrwunebas.
leqsis Txzvis procesSi gamosaxati Temis, azris Tu sagnis
mimarT gammetebeli mxatvruli Jini saerTod damaxasiaTebeli rom
ar iyos samadaSvilis poeziisTvis, zemoT naxseneb leqsebSi SeniS-
nuli ngrevis vneba SemTxveviTobas an leqsis motivis araprofe-
sionalur dasrulebas miewereboda. magram gamosaxati obieqtis
eqspresiuli gameteba, gawirvac ki, poetis esTetikuri meTodis
mniSvnelovani komponentia. amis dasamowmeblad SegviZlia gavixse-
noT maTxovris iersaxe leqsSi `ukanaskneli qristianebi~. maT-
xovris ubadrukobisadmi TanagrZnoba rom gamoxatos, poeti max-
vili mxatvruli saSualebiT wiravs mas, igi: `myral jojoxeTis
moxdili pkea~ da `TiTqos, Citebs aukenkiaT~. TanagrZnoba uku-
reaqciulia, igi maTxovris mdgomareobis gammetebeli aRweris
xatovanebaSia nevrozulad Sefaruli. leqsSi `uTavo mxedari~
poeti Tavis qalaSi xvliks rom SeaZvrens, am gamwiravi ukure-
aqciiT gamoTqvams TanagrZnobas adamianis sicocxlis moyvare-
obisadmi. TanagrZnoba uSualod ar Cans, igi nevrozulad intona-
ciuria. am ukureaqciuli saSualebiT TanagrZnobis gamoxatvis
nimuSad SeiZleba moviyvanoT hamletis ofeliasTan gaavebuli
gammetebluri laparaki. igi monasterSi erekeba ofelias, magram
mis anCxlobaSi ofeliasadmi siyvarulic amoicnoba.
msgavsi gammetebeli mxatvruli ukureaqcia gansakuTrebuli
siSiSvliT aris gamosaxuli erekle tatiSvilisadmi miZRvnil
leqsSi. niko samadaSvili udides pativs scemda erekle tatiSvils,
misi leqsebis pirvel amRiarebels. aqedan gamomdinare miZRvnaSi,
TiTqos, didi Tayvaniscema da siTbo unda gamoexata saTayvanebeli
pirovnebisadmi. magram amis sanacvlod poeti epaeqreba misi sayva-
reli pirovnebis mrwamss. saocari gamwiravi eqspresiiT xatavs
erekle tatiSvilis warmarTad aRqmul pirovnebas: `warmarT Tva-
lebze qristes wyevla gqonda akruli...~ ase mimarTavs poeti kacs,
romelsac Tavis moZRvrad miiCnevda. gammetebeli toni Semdeg stro-
febSic grZeldeba: `daswyevlos Wirma, raRa nislebs daumegobr-
di, Tu ar icodi, sad inaTla, sad bneldeboda?~ leqsis dasasruls
poetis gamwiravi eqspresiuloba sastikic xdeba: `...cota xans kidev...
imis mere, rom daberdebi, eg Tavis qala kldes eqneba pirSi
gaCrili~. ar SeiZleba meore striqonma mkiTxvelSi Tavzardamcemi
569
sarCevi

elda ar gamoiwvios maRalxatovanebiTac da imiTac, rom es


sisastike usayvarlesi subieqtisadmi aris mimarTuli. esTetikuri
siSlege kidev ufro reaqciuli xdeba leqsis bolo strofSi: `da
Sens xerxemals salamurad gamoiyenebs armazis kerpi an qarebis
tiali doRi, sanam grigalebs Sens Zvlebs kverTxiT daayrevinebs
golgoTis mTidan morekili RmerTebis jogi~.
rogorc cnobilia, erekle tatiSvili fridrix nicSes Semoqme-
debis da filosofiis ara mxolod moyvaruli aramed mimdevaric
iyo. samadaSvili epaeqreba misi sayvareli pirovnebis ideur pozicias.
igi qristianuli msoflxedvis aspeqtidan ganixilavs nicSeanur
neowarmarTobas rasac filosofiaSi `agresiuli individualizmi~
ewoda. magram leqsSi swored agresiuli eqspresiulobiT gvixatavs
`neowarmarTuli~ mrwamsis dramatul beds droisa da sivrcis
aspeqtiT kosmiur mTlianobaSi. Tu ar vifiqrebT, rom leqsis mTeli
esTetikuri sisastikeebi momarTulia imisTvis, rom traRikuli
msoflxedvis pirovnebas ukureaqciis meTodiT TanagrZnoba
gamoexatos, mogveCveneba, rom poeti romeliRac CvenTvis ucnobi
mizezis gamo Surs Ziobs moZRvarze. es ki leqsis mcdarad wakiTxvas
moaswavebda. fsiqoanalitikosebi, albaT, swored nicSeanur agresias
ganWvritavdnen am leqsis metaforul sistemaSi. iqneb samadaSvilma
Segnebuladac mimarTa agresiul xatovanebas. es varaudi usafuZvlo
ar aRmoCndeba im SemTxvevaSi, Tu erekle tatiSvils swored es
reaqciuli eqspresia mowonda samadaSvilis leqsebSi. reaqciuli
xatovaneba, agresiuli eqspresiuloba, sastiki esTetikuri vneba srul
dones aRwevs leqsebSi `dardi buxarTan~, `xelis gaSvera mtkvarTan~.
am leqsebSi ki fsiqoanalitikosebi ara mxolod agresias aramed
sublimirebul seqsualur siSmagesac amoikiTxavdnen. Tu sxva
leqsebSi ukureaqciis meTodiT gamoxatul nevrozul TanagrZno-
bas amovicnobT, am leqsebSi dasaRupad ganwiruli samyarosadmi
TanagrZnobis SegrZnoba metad Wirs. maTSi ganukiTxavad batonobs
siurrealisturi koSmari. am koSmarSi ganxorcielebuli mxatvru-
li Jinis asaxsnelad sublimaciis Teoriis gamoyeneba saeWvo unda
iyos. yovel SemTxvevaSi Cven sul sxva aspeqtiT gvindeba xsenebuli
Jinis ganxilva. leqsebSi agresiuli toni uTuod aris. poetis
aboboqrebuli mwuxareba ngrevis, yovelives ganadgurebis impul-
sad gardaiqmneba. leqsSi `dardi buxarTan~ buxarTan mjdomare po-
ets dardi auzvavdeba da ase mimarTavs kvamls:
570
niko samadaSvili

`kvamlo, ar Sewyde, gaswie zeviT,


gaWvartle zeca, RmerTmac ver gvZlios,
usazRvroeba ise Sesudre,
rom Cems planetas gza aerios~.

`warmavaloba mizidavs uRrans, iq arc Suqia arc varskvlavebi~.


agrZelebs poeti da Semdeg strofSi gvixatavs samyaros daRupvis
suraTebs. aseTi ganwyobilebis aRqmis Semdeg mkiTxvelis cnobie-
rebaSi SeiZleba uneblied, gaufrTxileblad amotivtivdes sityve-
bi _ danaSaulebrivi vneba, Tu ecduneba mkiTxveli am danaSaulebrivi
vnebiT axsnas, xsenebuli ori leqsis reaqciuli xatovaneba ucnaur
daskvnamde miva. man SeiZleba miiCnios, rom poetis TviTdadana-
Saulebis ganwyobaTa ukuRma mxaresTan aqvs saqme. mkiTxvels
SeiZleba moeCvenos, rom poetis veluri gaanCxleba iseTi tipis
vnebaa, romelsac codvis Cadena ZaluZs. TiTqos gasagebi xdeba
poeti xSirad ratom kilavs Tavis Tavs: danaSaulebrivi esTetiku-
ri vneba poetSi sakuTari talantis siveluris SiSs iwvevs rac
SenanebaSi, TviTkritikaSi mJRavndeba. am procesze maincdamainc
qristianuli TviTSegnebis misadageba ar aris aucilebeli. adamiani
isedac bunebrivad SeZrwundeba xolme, roca velur vnebas
gamoavlens brmad. magram ase erTxazovnad ar gamoiyureba poetis
esTetikis ideuri wyoba. mkiTxveli angariSs aZlevs Tavis Tavs da
meores mxriv poetis aseT gaSlegebas imiT axsnis, rom mas uSaves
epoqaSi mouwia cxovreba, komunisturi reJimis epoqaSi, roca yo-
velive adamianuri abuCad agdebuli iyo da yvela WeSmarit Rire-
bulebas dakarguli hqonda fasi. absolutur eulobaSi myof poets,
marTlac SeiZleboda, daufleboda am absurduli usamarTlo sa-
wuTros ganadgurebis Jini. magram, ikiTxavs mkiTxveli, ramdenad
dasaSvebia, rom komunistur Sav reaqciaze imdenad ganawyendes kaci,
rom mTeli qveynierebis ganadgureba moundes? SeiZleba mkiTxvels
n. baraTaSvilis `yorani~ gaaxsendes, sadac sawuTrodan `ganwiruli
suliskveTebiT~ gaqceva qveynierebaze uaris Tqmis identuria. iqneb
msgavsi suliskveTeba unda dainaxos mkiTxvelma xsenebul leqsebSi.
xelovnebaSi maxinj sinamdvileze uaris Tqma an misi gamanadgurebeli
kritika iSviaTobas ar warmoadgens. Tanamedrove xelovnebaSi da
literaturaSi gansakuTrebiT sagrZnobia maxinji sinamdvilis, an
gardaqmnis, an uaryofis gamomxatveli dramatuli ganwyobebi. Tavad
siurrealizmi xom bunebrivi sinamdvilidan aracnobier da ulogiko
sizmriseul warmosaxvebSi gaqcevaa. mkiTxveli ase Tu ar ifiqrebs,
571
sarCevi

gaugebari gaxdeba, rom Rrmad moazrovne qristiani poeti aseT


velur fazaSi amTavrebs leqsebs. ganadgurebis instiqtebi dino-
zavrTa Smagi bRavilis msgavsad vlindeba am leqsebSi. es Zala
Tavzardamcemia, magram momxibvlelic aris. ra esTetikuri jado
unda gaaCndes warRvnis velur moTxovnilebas, rom aRmafrTova-
nebelic iyos, Tu masSi raime swori ar aris. mkiTxveli Seecdeba
am swori sazrisis amocnobas, Tu aRmoCenas. iqneb TviT niko samada-
Svilis imitacia gaakeTos da am leqsebis Sefasebis procesSi iseve
iTamamos, rogorc TviT poetma iTamama erekle tatiSvilisadmi
miZRvnil leqsSi. amitom Tavis gaufrTxilebel fiqrebs, gamoTqmas
`danaSaulebrivi vneba~ da yovelive danarCens, ufro ukandauxevlad
gadaifiqrebs da gaagrZelebs. dinozavris bRavili, warRvnis guguni...
iqneb ngrevis antimSvenier silamazes gviCvenebs poeti. samyaros
diadi ngreva, RmerTis Canafiqris katastrofuli CafuSva, anda
poeti, iqneb, imas gveubneba, rom danaSaulebrivi mxeci TviTeul
adamianSi budobs da misi gakeTilSobilebis cda amaoa da SeuZlo.
aseTi gznebis poets uTuod uneblied gamoayara tanze leqsebma.
da roca sul sxva leqsSi poeti ambobs:

`dangreul sxeuls gulis siwminde


rogorRa SerCa, viT mercxlis bude?~

dinozavruli mSieri bRavili iseT gaadamianurebul qviTinad


moeCveneba mkiTxvels, romelzec mercxlis budesaviT gulis siw-
mindis miSeneba SeiZleba.
rTuli arsebaa adamiani. samadaSvili ki iseTi tipis geniaa,
romelic Seulamazeblad gvixatavs adamianis Sinagan leviafanur
mxecsac da gulis siwmindis maradiul moTxovnilebasac, saCvenebel
sacdel kurdRlad ki Tavisi Tavi yavs gamoyenebuli. didi siTamamis
poetia.
mkiTxvels poetis pirquSi ganwyobilebebis, kerZod warRvnis
moTxovnilebis agresiulobiT axsna Tu zedmiwevniT acdunebs,
SeiZleba moeCvenos, rom leqsebSi sakuTari sikvdilis xSiri war-
modgenac am yaidis impulsidan gamomdinareobs. magram Tavis Tavis
mimarT gamoxatuli ganadgurebis Jini ufro yofierebis mraval-
ricxovan naklovanebaTa kritikidan modis, vidre agresiidan.
agresia, albaT, sxvisadmi gamoxatul uaryofiT reaqcias gulis-
xmobs.
572
niko samadaSvili

ra Tqma unda, warmavalobis, sikvdilis gamudmebuli Wvreta


muqi tonebiT avsebs poetis Semoqmedebas. sicocxlis damamkvidre-
beli esTetikis sakiTxi rom daisvas samadaSvilis poeziasTan
dakavSirebiT, vinmem SeiZleba CaTvalos, rom igi sicocxlis uar-
myofeli poetia. magram aseTi midgoma metad zedapiruli da arase-
riozuli iqneboda, radgan masSi gaTvaliswinebuli ar aris traRi-
kuli gancdis kaTarzisuli xasiaTi. garda amisa Tanamedrove xelov-
nebisTvis simptomaturia sagnis Tu movlenis Seulamazebloba. piri-
qiT,Tanamedrove xelovnebis principi kritikuli azrovnebis safuZ-
velze aSiSvlebs saganTa da movlenaTa WeSmarit raobas, ris Sede-
gadac uaryofs renesansul idealizirebis, Selamazebis princips.
renesansuli aspeqtiT Tanamedrove esTetika simaxinjis esTetikad
aRiqmeba. es ase imitom ar aris, rom Tanamedrove TvalTaxedviT
Selamazeba ufro simaxinjea, vidre naklovani yofierebis kritikis
Sedegad miRebuli `mSveniereba~. sityva mSveniereba imdenad
Seesisxlxorca klasikuri da renesansuli idealizebis princips,
rom Tanamedrove esTetikisTvis gamousadegaric aris. sicocxlis-
damamkvidreblobis Tviseba Tu Selamazebazea damokidebuli, igi
iluziuri xasiaTis ram gamodis. aqedan gamomdinare Tanamedrove
xelovnebis kritikuli principi sicocxlis damamkvidrebelia imiT,
rom mxolod WeSmarit Seulamazebel mSvenierebas aRiarebs.
poets rom eTqva: ai, ra wminda guli maqvs, Cven gulgrili
davrCebodiT,radgan ar vendobiT TviTSelamazebis princips. aseTia
Tanamedrove rTuli fsiqikis mqone adamiani. man kargad icis gulis
siwmindis fasi, icis, rom namdvili arsebobis, samyaroSi mowyobi-
lad yofnis, WeSmariti sixarulis utyuar garantias swored Sinaga-
ni siwminde iZleva. magram isic icis, ra Zneli gadasarCeni ramea
gulis siwminde. yofierebis usamarTlobebi, sakuTari vnebebi, agre-
siuli Tu seqsualuri vnebebi miuRwevel movlenad aqceven gulis
siwmindis SenarCunebas. miuxedavad amisa man isic icis, rom adamiani
myar dasayrdenad maradiuls da WeSmaritebas rom eZebs, faqtiurad
gulis siwmindes eswrafvis, radgan mxolod am fenomenSi arsebobs
maradiulTan da WeSmaritTan miaxlebis SesaZlebloba. amitomac
aris Tanamedrove adamiani mTlianobadaglejili araharmoniuli
arseba. da roca poeti gancvifrebiT ambobs:
`dangreul sxeuls gulis siwminde
rogorRa SerCa viT mercxlis bude?~
573
sarCevi

es ndobas iwvevs. mercxlis bude Sig gulSi ki ar aris, aramed


gulze miSenebulia. zustad gamoxatavs Tanamedrove adamianis
mdgomareobas. gulSi ngrevaa, avxorcobaa, vnebebi, azartebi, sixarbe,
Jini, Suri, egoizmi. siwminde ki mxolod miSenebuli budea. radgan
idealizeba ar aris, WeSmaritad mSvenieric aris es mxatvruli saxe.
albaT aseTi aspeqtiT unda davinaxoT poetis sicocxlis damam-
kvidrebeli impulsi.
rac Seexeba esTetikis fsiqoanalitikuri rkvevis meTods, sama-
daSvilis poeziis xasiaTis analizisTvis gamousadegari unda iyos.
Tu maincdamainc seqsualuri ltolvis sublimaciis Teorias mimar-
Tavs mkvlevari, SeuZlia miuyenos igi iseT xelovnebas, romelic
sasiamovnoebis esTetikis principzea agebuli. hedonisturi xelov-
neba Tavis sitkboTmoyvareobaSi, albaT, marTlac Seicavs seqsualur
impuls. samadaSvilTan ki yofierebis iseT mwvave kritikasTan gvaqvs
saqme, rom warmavalobis da sikvdilis Wvretis uaryofiT xasiaTs
SeuZlebelia ramenairad ganexorcielebina poetis seqsualuri
ltolva. garda amisa, seqsualur instiqts araviTari arc moTxov-
nileba da arc unari aqvs daitanjos maradisobis da WeSmaritebis
ideebis gamo. Tu seqsualur ltolvas SeuZlia gamoixatos Smagad,
ratom ar SeiZleba ufro vnebiani forma hqondes seqsze ufro
metis, `gulis siwmindis~ da sakuTari pirovnebis mTlianobis Ziebas,
ise, rom samadaSvilis poeturi esTetika arasublimaciuri xasiaTi-
saa. maxvili eqspresia, romelic mis poezias gaaCnia seqsualuri
siSmagidan, an raime msgavsi kompleqsidan ki ar gamomdinareobs,
aramed adamianis kosmiuri daniSnulebis Ziebidan gamomdinare
sinamdvilis kritikidan.
siamtkbilobaSi cxovrebis Sesaxeb Tavis Sexedulebas erT-erT
leqsSi aSkarad ambobs: `Cven vclidiT Wiqebs da vaxsenebdiT visac
gancxroma miaCnda ZaRlad~ (`mogoneba~). TiTqos gamomwvevadac
mimarTavs wamieri siamovnebebiT dakmayofilebulebs: `ramdeni
dagrCaT, momakvdavno, gasacinari!~ ukve am patara striqonebSic
Cans misi pirovnebis saarsebo programa. magram veravis ver aiZu-
leb daitanjos `gulis siwmindis~ gamo. amitom poeti im sayo-
velTao gamoTayvanebaSi Zalian marto grZnobs Tavs. xan ambobs:
`mxolod Citebi meguebian~, roca `mTvare qvasaviT adevs sawuT-
ros~. xan ki `cicinaTelas Suqis wveTebis~ gaswvriv `xavsiviT edo
cremli saxeze~ da fiqrobda: `buxris kvamls ahyva eg siymawvile,
TavqveS daego did martoobas~. `aq aris raRac mwveli siame, guls
574
niko samadaSvili

rom Castiri da imalebi, Seni sakani TeTri Ramea an daRupuli


kacis Tvalebi~. daRupvis simbolo moezmaneba: `mec aTas wlobiT
martooba momewyineba... Tavis qalaSi mwvane xvliki SeZvreba Rame,
Zvlebze Semxmari dafiqreba moewoneba da matlebdaxrul Tvalebi-
dan gaxedavs baRebs~.
Svilisadmi miZRvnil leqsSi (`Tamazi~) Tavisi cxovrebisadmi
da poeziisadmi rTul damokidebulebas gamoxatavs. `bedTan, iqneba,
Sen gamaSvelo, bedi rom xerxavs viT birdabiri~, mimarTavs igi
Svils. roca aseTi dramatuli TviTSegrZnebis Sesaxeb davfiqrdebiT,
SeiZleba movnaxoT pasuxi da davaskvnaT, rom ase xdeba, roca
bedkruli qarTuli kulturis problemebs asaxiereb Sens TavSi,
roca yvela yalbi komunizmisken midis gamogonili optimizmiT,
Sen ki adamianis Sinagan sinamdviles qeqav WeSmariti Suqis aRmoCenis
mizniT da Tan Zvel WeSmaritebaTa nangrevebs eloliavebi. `vinc
hgavda Tovlze gadaRvril Rvinos~ _ ambobs poeti Tavis Tavze. am
rTul metaforaSi aqcenti albaT gadaRvrilobaze modis, magram
Tovli arTulebs gadaRvrilobaSi nagulisxmeb amao cxovrebis
azrs. leqsis dasasruls poeti axsenebs Tavisi Tovlze gadaRvri-
lobis mizezs. igi mZinare Svil-biWunas eubneba:
`Sen ras daeZeb warmavalobas~.

sxva leqsSi igi aforizmiviT ambobs `vis SeuZlia gadaweros


warmavaloba~ (`zRvis simfonia~). warmavaloba rom misi mwuxarebis
mizezia, mTeli misi Semoqmedebidan Cans: TiTqos Tanamedrove
gilgameSi iyos. leqsSi `feriscvaleba~ daundoblad xatavs warmava-
lobiT Seryeuli adamianis Sinagan RirebulebaTa aramyarobas:
`gatexil sarkes, damsxvreul saaTs
dro ar dagidevs, dro mainc midis.
ra eSveleba daRupul adaTs
an ase mwared garecxil sindiss~.

aq `daRupul adaTSi~ TiTqos keTilSobili qristianuli ide-


alia nagulisxmevi, `mwared garecxil sindisSi~ ki Tanamedrove
adamianis inteleqtualur-mecnieruli gawarmarTeba da gauSju-
loeba. amitomac ambobs poeti: `RrZo ukvdaveba mec Semaginebs~
(`winaTgrZnoba~). warmavalobis yovlismsaxvrelobis mwvave Sec-
nobis niadagze poeti ase mimarTavs mZinare Svils: `vinZlo, moyva-
red ar gaixado Cemi xmabneli Semoqmedeba~. leqsSi Tavisi cxovre-
575
sarCevi

bis da Semoqmedebis amao arsebobis gamomxatvel striqonebSi poeti


Sefarulad, mxolod intonaciurad Tan glovobs Tavisi leqsebis
beds da Tan icavs maT.
rogorc vxedavT poeti TviTonve afasebs Tavis poezias, ro-
gorc xmabnels. magram roca gavacnobierebT, Tu rogori Zalis-
xmeviT ewinaaRmdegeboda poeti warmavalobas da rogor cdilob-
da `garecxili sindisis~ ganwmendas, rogor eltvoda `gulis
siwmindes~ ar SeiZleba ar vifiqroT, rom misi xmabnelobis mizezi
naTelia. xmabneli, magram mizeznaTeli poeti.
arian wuTebi, roca gveCveneba, rom amaoa SegrZnebebis leqsebiT
gamoxatva. iseTi didi kulturebi STanTqa araraobis mdore bunebam,
romelic samadaSvilis `maradisobis yru mesaflavesaviT~ `wir-
plebis ruliT~ gahyurebs yovelives. `kaci, romelic ucqeroda
qveynis seirebs, rogorc WinWari, rogorc ZeZvi, rogorc velu-
ri~. warmavalobis, araraobis, eklesiastes amaoebis _ am diadi
mowmis, wirpliani mesaflavis TandaswrebaSi, Cven gveufleba usa-
soebis gancda da verafers ver vakeTebT wuTisoflis usamarT-
lobebis, CvenTvis Zvirfas RirebulebaTa msxvrevis winaaRmdeg.
rogorc circeam Tavisi jadoTi Rorebad aqcia odisevsis Tana-
megzurebi, xolo TviT odisevsi gongaTiSul umecrad _ ise vgrZnobT
Tavs amaoebisgan mojadoebulni. veraferSi ver vpoulobT myar
azrianobas, an Semoqmedisgan dafaruli patronobis xels. uamravi
SekiTxvebi warmogveSveba amaoebis gamarjvebis gamo. pasuxebi an
ar aris, an isev warmavalobis diadi mowme `da mesaflave maxinj
mxarze bargadebuli sasaflaoze puris WamiT gaiseirnebs~. aseT
yofaSi Tu gamoCnda kaci, romelic amaoebis sidiadeze aranakleb
tkivils gamoavlens adamianis mikargulobis da daRupulobis gamo,
iseTi SegrZneba gveufleba, rom Cvens uricxv SekiTxvas sasurveli
pasuxebi gaeca. pasuxebi ganusazRvrelia, magram didi tkivili Tavis
ganmwmendavi bunebiT raRaciT jabnis warmavalobis amaoebas. jabnis
Tundac imiT, rom manam araraobas STanTqavs, mtkivneulad ikivlebs:
_ arsebobas gaumarjos, sindiss gaumarjos, gulis siwmindes gau-
marjos. aseTi ganmwmendavi tkivilis poetia samadaSvili. igi
ganaaxlebs Cvens moSvebul Zalebs da gvaiZulebs vifiqroT: _ na-
Teli miznisTvis tanjva Rirs da am tanjvis leqsebiT gamoxatva
ara mxolod Rirs, aramed aucilebelic aris. samadaSvili aucilebe-
li gancdis poetia.
leqsSi `gankiTxva~ `Cemi cxovreba ZanZaxi iyoo~ _ ambobs poeti.
576
niko samadaSvili

mere dasZens `gavCndi gangeb, rom davRupuliyav Cems dedinacval


saqarTveloSi~. marTlac dedinacvaliviT moeqca poets maSinde-
li komunisturi opiumiT gaTiSuli saqarTvelo. samadaSvilis genia
ver SeamCnies. uRirsiviT miagdes simartovis sakanSi, romelSic
`gaRebul fanjrebs wamlad erTi mgzavri undodaT~ (`gaTxrebi~).
Semdeg poeti ambobs, rom ar icis sad moeReba bolo da aseT
umegobro yofaSi `qariSxlebs sadRac CaecinebaT, udabnos xviTqSi
gazrdil masxarebs~. magram ai `JamTa siaves mgzavri acdeba, mova,
daxedavs mkerdis niJarebs. micnobs, SekrTeba, Sevecodebi da tanSi
civad SeaJrialebs~. poeti grZnobda Tavisi talantis Zalas da
sjeroda, rom erTxelac movlen misi namdvili Semsmenlebi. sam-
wuxarod poeti ver moeswro am dRes, radgan igi misi sikvdilis
Semdeg movida. kidev bevri dro daWirda misi leqsebis gamoqveyne-
bas. manam bolomde ar moirya sabWoTa cenzura, misi leqsebi isev
ararsebuli Rirebuleba iyo saqarTvlos sazogadoebisTvis. axla
ukve bevrni saubroben mis SesaniSnav unikalur poeziaze. magram
jer kidev ar arsebobs misi Semoqmedebis Sesaferisi Sefaseba. albaT
esec gakeTdeba droTa ganmavlobaSi. dRes mxolod ramdenime
pirovneba xedavs mas im SesabamisobiT, rogorc poeti imsaxurebs.
rTuli metaforuli sistema da arahedonisturi esTetika, mZafri
traRikuli gancda ramdenadme elitaruli gemovnebis poetad aqcevs
mas. magram isini, vinc misi Semoqmedebis Zalas sworad aRiqvamen,
sabednierod kompetenturni arian poeziis gagebis aspeqtiT. isini
cdiloben myari da mniSvnelovani adgili daumkvidron poets
qarTuli poeziis wiaRSi. TiTqos sruldeba poetis winaTgrZnoba:
`mgzavri~ romelsac misdami TanagrZnobisgan `tanSi civad SeaJri-
alebs~ `wava da saydris win daecema, yvela gamvlelis nafic javarad
da sacodavi Cem cxovrebaze mohyveba titins rogorc jafara~.
`stanjavda miwa welSi moxrili~ (`ukuRmarToba~) gansacdeli-
sagan ilajmoxrili miwis iersaxe Tavisi kuziani siluetiT Tu
CakecilobiT, raRaciT enaTesaveba `ukanaskneli qristianebis~ maT-
xovris portrets.
am metaforaSi miwa welSi moxrilia, erT-erT metaforaSi,
rogorc gvaxsovs miwa bruciania:
`da bruciani dedamiwa Suqs imaTxovrebs~.

jvarcmam jerjerobiT ver gankurna es avadmyofi planeta. ra


sasyidelia saWiro, rom igi ganikurnos. Tu marTlac SemTxveviTi
577
sarCevi

arsebebi arian adamianebi, rogorc mecniereba amtkicebs, da imis


madloblebic unda iyvnen, rom cota xniT mainc arseboben. poets
imdenad tanjavs es sakiTxebi, rom erT-erT leqsSi SeubRvers kidec
maradisobas:
`maradisobav, saukunod gagixmes qedi,
rom ase uRvTod damabnie tiali mgzavri~.

sxva leqsSi igi ambobs:


`imasTan sisxlic ver Segarigebs,
miwisken kvali vinc mogaswavla~.

am SemTxvevaSi mas bolomde Secnobili aqvs miwiuri amaoeba.


aseTi ganwyobis Semdeg gamarTlebulia poetis gamoTqma:
`gareT gadayril nacarsa vgavdiT~.
(`damSvidobeba da sinanuli~)

magram poeti ar ekuTvnis im adamianebis ricxvs, vinc sakiTxs


kategoriuli calmxrivobiT gadaWrian xolme. igi ar daaskvnis
erTxel da samudamod: ara, RmerTi ar aris, an RmerTi arsebobs
da visac amis ar sjera, bnelSi imyofeba. kuzian miwas igi mainc
utovebs Sanss. yovel SemTxvevaSi Tavad poets ar SeuZlia samuda-
mod SerCes amaoebis Wvretas. aris da ar aris mis azrovnebaSi
rTul TanadroulobaSia mocemuli. roca mxolod miwiuri adami-
ania, maSin _ ar aris da roca samyaroseuli, kosmiuri adamiania
_ maSin aris, magram miwiuri da kosmiuri ganuyoflad Tanadro-
uloben masSi. sikeTeze da borotze fiqrSi, sadac wmindas axsenebs
iqvea Crdilic:

`Sors... wmindanebis simRera gzaze


da borotebis Cumi navali~.

am sada, prozaul striqonebSi `borotebis Cumi navali~ imde-


nad SemaSfoTebelia, rom `wmindanebis simRera~ arafarisevlur
faqtad aRiqmeba. sikeTeze da borotebaze rom vfiqrobT, uneblied
mivdivarT maradisobisa da warmavalobis ganxeTqilebis proble-
masTan. magram es xom gadauWreli sakiTxia. maradisoba da warmava-
loba CvenTvis auxsneli sirTuliT Taneswrebian da iqneb Tan-
xvdebian kidec erTmaneTs. adamiani arsebobis warmomadgenelia,
578
niko samadaSvili

mas TiTqos samyarosagan aqvs nabrZanebi icocxlos. arsebobis sxva


formebi ar icis, amitom ebRauWeba sicocxles:

`aTasi wigni, tomi tomzed daijRabneba,


Sublis kans gasxlavs fiqris buRi da naoWebi,
magram veravin ver mixvdeba, raT gvejavreba
warmavaloba da sicocxles vebRauWebiT~.
(`zRvis simfonia~)

am hamleturi Cafiqrebisgan da qronikuli borgvisgan ganTa-


visufleba mxolod im SemTxvevaSia SesaZlebeli, Tu adamiani ir-
wmunebs, rom igi mxolod da mxolod nivTierebaTa cvlis orga-
nizmia da waruvalobaze fiqri Tavisi ausrulebeli seqsualuri
ltolvis sublimaciaa. Tavis Tavis aseT erTganzomilebian cxove-
lad aRqma SeuZlebelia gaaCndes adamians, romelsac Semoqmedebi-
Ti STagoneba warmarTavs. samadaSvilisTvis meore ganzomileba,
anu suliereba imdenad mniSvnelovania, rom qronikuli foriaqiT
aris Sepyrobili. sulisa da sxeulis ganxeTqileba misTvis pir-
velmniSvnelovani dramaa da verafriT ver cildeba am sakiTxs.
samadaSvilis leqsebis ZiriTadi nawili dawerilia Tanamed-
rove adamianis mrwamsis, sikvdilze da maradisobaze fiqris,
simartovis da `garecxili sindisis~ Temebze. ver vityviT, rom
aseTi leqsebi siTboTi, an saamuri SegrZnebebiT aRavsebs mkiTxvels.
piriqiT, leqsebis umravlesoba mZafri traRikuli gancdiT eldas
iwvevs mkiTxvelSi. mkiTxveli ixibleba gamomxatvelobis ZaliT,
romliTac poeti aSiSvlebs Tanamedrove adamianis Sinagan mdgo-
mareobas da sinamdvilis Selamazebis nacvlad, mis kritikul Sefa-
sebas iZleva. poets naklebad aqvs sasiyvarulo leqsebi. ise, rom
mkiTxveli ver datkbeba siyvarulis sentimentalobis siTboebiT.
aseve naklebad aqvs samSoblosadmi miZRvnili leqsebi. mxolod
ramdenime leqsia am Temaze dawerili. rogorc Cans poets samSob-
los mimarT siyvarulis fici-mtkicis naklebad swamda. samSoblos
siyvaruls igi ufro Zlier sulier pirovnebad yofnis faqtorSi,
Rrma azrovnebaSi, marTalis Tamam TqmaSi xedavda. sakuTari xmis
samSoblos kulturis xmasTan Sewyoba ufro iyo misTvis patrio-
tizmi, vidre leqsebSi supermenad qceva da iluziuri xmlis qneva
mtrebis winaaRmdeg. anda ra patriotizmze SeiZleba laparaki, Tu
konkretulad warmovidgenT ra epoqaze vsaubrobT. sabWoTa saqar-
Tvelo rom ar iyo WeSmariti qarTuli samSoblo, amaSi eWvis
579
sarCevi

Setana SeuZlebelia. poeti sxva maSindeli mwerlebisgan gansxvave-


biT, romlebic sabWoTa saqarTvelos umRerdnen, qarTuli kultu-
ris savalalo mdgomareobiT iyo SeZruli. es erT-erTi ZiriTadi
mizezia misi simartovis da traRikuli gancdis.
magram didi siTboTia gamsWvaluli leqsebi, romlebSic poeti
bavSvobas, Tavis sofels, dedas, gamzrdels igonebs. am leqsebSi
igi sentimentaluric aris da daufaravad efereba yvela im sag-
nebs, romlebiTac misi bavSvoba iyo garSemortymuli.
mogonebebiT poeti Tavis Sinagan raobas Wvrets da zomavs.
bavSvobis sufTa xedva asakovan poetSi Tavisi mowifuli meobis
gasasinji movlenac aris da amasTanave am sufTa xedvis aRdginebis,
Tu gagrZelebis wadilic. mas sinanuli ipyrobs imis gamo, rom
bavSvobis momavlisaken ubralo gzebs ar gayva da geniis Semoqme-
debiTi cecxliT SepyrobilobaSi moeqca. TiTqos am cecxlma Tva-
lebi auxila da sawuTros yovelgvari ukeTurobis danaxva gvelis
SxamiviT SeaWama, rogorc gvelis mWamels. da ai, Sxamebis trans-
formirebiT datanjuli poeti Senatris bavSvobis sisufTaves da
gulubryvilobas:

`dilis Tivis qveS sveli baraTi:


rad mwerdi leqsebs, rad daiRupe!~
(`Cemi sofeli~)

cvriani TiviT dasvelebuli baraTi, mxolod yrmobis wlebSi


rom SeiZleba mogweron, saocrad acocxlebs mTel im gulubryvi-
lo garemos, romelSic Wabuks poeziiT `daRupvis~ gza aurCevia
ukve.
1995_96
580
niko samadaSvili

ramdenime fragmenti
niko samadaSvilis cxovrebisa
niko samadaSvilis mSoblebs (dedas _ olRa koberiZes, mamas
_ mixeil samadaSvils) azerbaijanis qalaq agdamaSi ucxovriaT.
1905 wlis 19 ivliss (Zv. stiliT 1 agvistos) TbilisSi stumrad
Camosulma olRam pirveli Svili _ niko gaaCina. 1907 wels sama-
daSvilebis ojaxs qaliSvili _ elene Seemata. imave wels filtvebis
anTebiT gardaicvala poetis mama _ mixeil samadaSvili. nikos
didedam _ efemiam _ Svili xidisTavSi gadmoasvena da patara nikoc
Tan wamoiyvana, radgan ojaxis erTaderT memkvidred da gvaris
gamgrZeleblad is eguleboda.
niko samadaSvili igonebs: `sofel xidisTavs samxreTis mxridan
TrialeTis xrioki da motitvlebuli qedi mibjenia _ rogorc
babilonis godoli. am qedis beWze gaWimulia mwiri, urwyavi miwebi
_ zedavela mierekeba velebs, xriokebs da zed rus dahyuryutebs.
erTerT qedis mxarze, fxvieri kldis naSalze da Tixa narev miwaze
xidisTavelebs sasaflao gauSenebiaT.
uwesrigoT miyril samaris lodebs da Wirisufal dakargul
saflavebs rom ahyve miawydebi rkinis namuajiral xiwvian balaxiT
Sesudrul samares, saflavis qva neknebamde ro Caflula miwaSi,
sadac ganuwyvetliv zena qari sisinebs.
ai, iq marxia mamaCemi.
sacodavi mama ocdaTormeti wlis kaci gamoesalma wuTisofels.
ra cota xani hqonda darbazoba am wyalwaRebul qveynierebasTan.
saocaria, rom arasodes arc dedas, arc didedas, arc romelime
axlobels aravis uambnia CemTvis mamis xasiaTi, Sno, lazaTi, Tugind
simaxinje. da roca mis suraTs vucqeri vxedam: Savgvreman, SavTval-
warba adamians, magram nerviulad Sekrul tuCebs, axal braz gaday-
ril saxis kunTebs.
ho, vxedam ki ara vgrZnob kidevac.
marcxena xeli Cem ToTo welzed Semouxvevia, TiTqos imis saxe-
zed gamokrTis kmayofileba da siamaye memkvidre vaJisadmi. me ori
wlis balRi arcki viqnebi, ro vzivar mSoblebis SuaSi maRal skamze.
da ori wlis da eqvsi Tvis ar viqnebodi, rom mamidan oboli
davrCi.
is wavida, me davrCi: wamebisTvis, tanjvisTvis, aramzadobisTvis,
581
sarCevi

sivalalisTvis.
mama gardaicvala q. aleqsandropolSi; mgoni saaqcio sammarTve-
los Cinovniki iyo, Tu `akalodniCi~ kargad ar vici.
dedas da didedaCems mamis gaucivebel gvamTan kinklaoba mos-
vliaT _ rZaldedamTilis onavroba.
didedaCems mamis cxedari xidisTavSi wamousvenebia...~
nikom Sinaurebs imedebi gaucrua. ar gamovida misgan kargi meurne
da miwis yadris mcodne muSakaci, venaxSi, vazis safurCqnad rom
gaagzavnidnen, gzidan gadauxvevda da sadme Crdils Sefarebuli
wigns Cahkirkitebda.
ymawvilis aRzrda dideda efemias dam, uSvilo, adre daqvrive-
bulma _ ekaterinem ikisra (elene _ dedasTan _ baqoSi izrdeboda!).
avtobiografiul CanawerebSi vkiTxulobT: `Svidi wlis bavSvi
Semiyvanes qalaq goris sasuliero saswavlebelSi, 1917 wels ki
sasuliero saswavleblis damTavrebis gamo gadamiyvanes goris
vaJTa gimnaziaSi, gimnazia sabWoTa xelisuflebis damyarebis Semdeg
gadakeTda humanitarul teqnikumad, romelic davamTavre 1924 wels.
ojaxuri xelmokleobis gamo umaRles saswavlebelSi imave wels
ver Sevedi. vmuSaobdi goris finganSi moangariSed~.
gimnaziaSi ymawvili niko erekle tatiSvils Sexvda. `kaci-fas-
kunji~ momavali poetis klasis damrigebelic iyo, germanuli enis
maswavlebelic da is pirveli moZRvaric, romelTanac aRsarebis
Tqmas ar gaurbian gulCaTxrobili mowafeebi. maTi urTierToba,
urTierTpativiscema da siyvaruli niko samadaSvilis warmosaxvas
mTeli sicocxlis manZilze asazrdovebda.
gorSi, didi miwisZvris Semdeg, ymawvili niko da baqodan Camosu-
li misi dai elene, biZam _ mixeil koberiZem TbilisSi Camoiyvana,
elene TavisTan daabinava, niko ki upatrono bavSvTa saxls miabara.
erekle tatiSvilma niko bavSvTa saxlisaTvis ver gaimeta, inglisu-
renovan kerZo pansionSi (romlis direqtoric ingliseli qalbato-
ni gaxldaT!) moawyo da swavlis safasursac, ra Tqma unda, Tavad
uxdida.
bolSevikebis gamarjvebis Semdeg, pansionis mepatronem, ingli-
selma qalbatonma sTxova nikos _ ingliss gamomyevi, giSvileb,
gaswavli da zrunvas ar mogaklebo, magram mowafem qva aagdo da
Tavi SeuSvira!
1925 wels Tbilisis universitetSi daapira swavlis gagrZeleba,
magram sacxovrebeli adgilidan cnoba ver waradgina _ sofel
582
niko samadaSvili

xidisTavis komlTa siidan amowerili aRmoCnda. gamzrdelma


qvrivma, q-nma ekaterinem ki ganacxada _ aq nikuSas araferi ekuTvniso!
udedod gazrdils mamis qonebazec uari uTxres, mSoblis saxsovrad
mxolod erTi vercxlis kovzi ergo, es relikvia dResac samada-
Svilebis ojaxSi inaxeba! sasamarTlom obols erTi oTaxi miakuTvna.
nikom iq cxovreba ar isurva da oTaxi naTluls aCuqa. naTluli
cofianma ZaRlma dakbina da saCuqriT gaxareba verc moaswro ise
gardaicvala.
niko samudamod gamoeTxova xidisTavs.
1925 wels igi mainc gaxda universitetis filologiis fakulte-
tis studenti. Zalian uWirda, Tan swavlobda, Tanac moangariSed
muSaobda sxvadasxva dawesebulebebSi.
niko wamozrdil Svilebs uambobda: Salva nucubiZesaTvis ga-
mocda unda Camebarebina, erTi kvira davdiodi sasaflaoze (yofili
kirovis baRis adgilas adre sasaflao iyo), erT amoCemebuli
saflavis lodze Camomjdari vmecadineobdi. sagani friadze Cavabare
baton Salvas, gamocdidan gamovedi Tu ara, SimSilisagan guli
wamividao.
studenti iyo niko samadaSvili vaxtang kotetiSvils rom Sexvda
da daumegobrda. masTan erTad folklorul eqspediciebSic iara
da zepirsityvierebis mravali nimuSic (samasamde Sairi) Seagrova...
vaxtang kotetiSvilis ojaxs mTeli sicocxle uerTgula da
uSiSrad, yvelas dasanaxad akiTxavda xolme oblebs, mihqonda
sanovage da imedi imisa, rom sikeTe ar gadaSendeba saqarTveloSi.
1928 wels xelmokle studenti universitetidan garicxes. sagnebis
Cabareba daugvianda, reqtoric Seawuxa, magram aRar aRadgines.
niko mTeli sicocxle swuxda da ganicdida, rom universitetis
damTavreba ar eRirsa.
leqsebis wera Tormeti wlisam daiwyo. TbilisSi rom wamoiyva-
nes, Tavisi nawerebi gorel naTesav qals miabara, iman ki cecxlSi
SeukeTa mibarebuli qaRaldebi, amasac mTeli cxovreba naRvlobda.
1928 wels niko samadaSvili Tbilisidan borjomis raionis
sofel sadgerSi gadadis sacxovreblad da iq soflis dawyebiT,
oTxklasian skolaSi maswavleblobs, iqve mozrdilTa da xanSiSe-
sulTaTvis usasyidlod Ramis skolasac aarsebs. misi yofili
moswavle solomon (solo) stefnaZe igonebs: `niko didi avtorite-
tiT sargeblobda sofelSi. man ganaTleba Semoitana. maSin Cveni
glexoba wera-kiTxvis ucodinari iyo. niko moxucebTan ojaxebSic
583
sarCevi

dadioda...~
soflis dramwrec nikom Camoayaliba. iqaurebi msaxiobobdnen,
speqtaklebis mxatvari da dekoraciebis avtoric durgali nikala
xaCiZe iyo. Teatrisa da scenis magivrobas eklesiis galavani
uwevdaT, nikos xSirad Camohqonda wignebi da xmamaRla ukiTxavda
Tanasoflelebs, mere wakiTxulis ganxilva iwyeboda. niko siamov-
nebiT igonebda rogor gaarCies glexebma aleqsandre yazbegis `mamis
mkvleli~. ambobda, zogi cnobili kritikosis naazrevi axlosac
ver miva soflis uxucesTa sibrZnesTano.
1929 wels poeti TbilisSi dabrunda. berZnuli warmoSobis
mSvenieri axalgazrda qali _ eva Cakalidi gaicno da Seuyvarda.
1930 wels iqorwines, magram nikom Cakalidebis ojaxSi CasiZeba
ar isurva; evam mamis saxlidan fexi ar moicvala da fexmZimobac
xelovnurad Seiwyvita. niko usityvod dacilda qals, romelic
`poeziaze umetes bednierebad~ miaCnda. eva aRar gaTxovila, nikos
dabrunebas sul eloda, mis werilebsac didxans inaxavda, bolos
rostom CxeiZes gadasca ramdenime baraTi. man 1991 wels gamoaqveyna
(gazeTi `qarTveli eri~) kidec. rogorc eva Cakalidis axloblebi
amboben, sikvdilamde q-nma evam niko samadaSvilisadmi miwerili
mravali baraTi da sakuTari fotosuraTebic gaanadgura. eva Caka-
lidis dam, q-nma Tinam, nikosagan evasaTvis naCuqari faifuris
ramdenime TefSi samadaSvilebis ojaxs daubruna, rac Seexeba nikos,
mas Tavis mogonebebSi sayvarel siZed da raindad moixseniebda.
niko samadaSvili studentobidan megobrobda q-n Tamar lomiZes-
Tan. maTi faqizi urTierTobis gamoZaxili iyo 2000 wels dawerili
mRelvare sityva qalbatoni Tamarisa (daibada 1907 w.): `rogor
vnanob, rom Seni margalitebi, mZivebad SemoTavazebuli leqsebi,
yvela ver Caviwere... Sen didi iyavi. Zneli iyo Senamde moRweva.
vnanob, rom ar SemarCines Seni werilebi, romlebic binis Cxrekisas,
1937 w. waiRes~. es is Tamar lomiZe gaxlavT, romelsac axlagazrda
galaktionic etrfoda, `jeirans~ eZaxda Turme! (Tamar lomiZis
deda _ sofio andronikaSvili elene batoniSvilis STamomavali
yofila).
1932 wels niko samadaSvilma baqodan TbilisSi Camoiyvana deda
(olRa simonis asuli koberiZe) da gverdidan aRarc mouSorebia.
q-ni olRa wlebis manZilze muSaobda sabavSvo baRis aRmzrdelad.
1936 wlis 11 noembers niko samadaSvilma colad SeirTo 15
wlis mariam amanaTaSvili. es qorwineba iRbliani aRmoCnda. ojaxSi
584
niko samadaSvili

sami bavSvi gaCnda: Tamazi, mzia da nugzari.


1943 wlis Tormet ianvars sofel sadgerSi (borjomis r-ni) niko
samadaSvili moulodnelad, col-Svilis Tvalwin, daapatimres.
saojaxo arqivSi dResac inaxeba uSiSroebis saministros mier
gacemuli cnoba, romelSic weria, rom `moq. nikoloz mixeilis Ze
samadaSvili, dabadebuli 1905 w., romelsac 1943 wlis 28 agvistos
ssrk Sinsaxkomis gansakuTrebuli saTaTbiros dadgenilebiT
sisxlis samarTlis kodeqsis 58-10 (agitacia an propaganda, romelic
Seicavs sabWoTa xelisuflebis damxobis mowodebas) muxlis
safuZvelze miesaja 5 (xuTi) wliT Tavisuflebis aRkveTa, amaJamad,
ssrk umaRlesi sabWos 1989 wlis 16 ianvris brZanebulebis I muxlis
Tanaxmad, reabilitirebulia~.
1947 wels niko samadaSvili isev daapatimres, amjerad ukve
buRalteri gaamtyunes da erTi weli miusajes.
1958 wels hipertoniiT daavadebuls dambla daeca. marjvena
mxare waerTva da didxans iavadmyofa.
1963 wlis 1 maiss niko Tavisi siWabukis megobars giorgi (Jora)
oqruaSvils estumra. iq yofnisas SeuZlod Seiqna, Sin wasasvlelad
aCqarebulma maspinZlebs Tavi ar gaacilebina, belinskis quCas rom
miatana ugrZnoblad daeca. qalaqis meore klinikur saavadmyofoSi
miiyvanes, magram gons mousvlelad gardaicvala.
mzia samadaSvili


mis Semoqmedebas Tamaz Cxenkelma upatrona, Semdeg da Semdeg
sxvebmac gamoiRes xeli. dRes niko samadaSvili meoce saukunis
qarTuli mwerlobis sruluflebiani da gamorCeuli wevria.
585
sarCevi

sarCevi
leqsebi
niko samadaSvils .............................................................................................................................................................. 7
saqarTvelodan parizisaken! .................................................................................................................................. 8
* * * (roca WalaSi vudeqi xarebs...) ................................................................................................................ 9
striqonebis qarafi ...................................................................................................................................................... 10
gulTamxilavi ................................................................................................................................................................... 12
* * * (netavi erTi wamogaxeda Cemo meufev...) ........................................................................................ 12
nugeSs da imeds ................................................................................................................................................................. 13
saxli nariyalaze ........................................................................................................................................................... 13
samikitnoSi ........................................................................................................................................................................... 14
* * * (ici ra iyo Cemi sizmari?..) ....................................................................................................................... 15
manias! ........................................................................................................................................................................................ 16
butiaoba .................................................................................................................................................................................. 17
aRsareba .................................................................................................................................................................................. 18
Cemi dRe ................................................................................................................................................................................... 18
* * * (Cemi mzia leqsSi koWlobs...) .................................................................................................................. 19
* * * (qaria gzebze, mivdivar, miWirs...) ........................................................................................................ 20
Tela da Citi ...................................................................................................................................................................... 20
dasasruli ............................................................................................................................................................................. 22
* * * (wavlen dReebi da gadaRma Zveli Wandari...) ........................................................................... 22
kaco, sada xar? ................................................................................................................................................................. 23
wvima ............................................................................................................................................................................................ 24
nuTu is aRar ganmeordeba ..................................................................................................................................... 24
* * * (wuxelis Segxvdi, sadac bnel wnorebs...) .................................................................................... 25
is kidev swerda leqsebs... ....................................................................................................................................... 26
erTi kidev, Tu RmerTi gwams .............................................................................................................................. 26
SimSili .................................................................................................................................................................................... 27
* * * (ras daeZebdi, Se ubeduro...) ................................................................................................................... 28
* * * (qarTa siCume, buCqebis Crdili...) ...................................................................................................... 29
qurdi ......................................................................................................................................................................................... 30
kamarebis SeWmuxvna ....................................................................................................................................................... 30
ai, dedasa... ............................................................................................................................................................................. 32
samxarze ................................................................................................................................................................................... 33
ukanaskneli zarebis reka ........................................................................................................................................ 34
* * * (mivdivar, Cumad gavcqeri velebs...) ................................................................................................. 36
gaxseneba .................................................................................................................................................................................. 36
* * * (is Rameebma didxans arwies...) ................................................................................................................ 38
* * * (mival, karebze udevT urduli...) ....................................................................................................... 38
* * * (ra saocari yofila yofa...) ................................................................................................................... 39
* * * (gadaiRleba guli dardebiT...) ............................................................................................................ 40
* * * (im xexilebze hyvaoda bedi...) .................................................................................................................. 41
* * * (Seni nukria mxvdeba xolme xangamoSvebiT...) .......................................................................... 42
dausabamobis xilva ....................................................................................................................................................... 43
giSeri ....................................................................................................................................................................................... 45
586
niko samadaSvili

beTania ...................................................................................................................................................................................... 46
Sen ro mokvdebi, maSin Seiryevi ...................................................................................................................... 49
freskebi Congurze ........................................................................................................................................................ 50
milulva .................................................................................................................................................................................. 51
dardi buxarTan ............................................................................................................................................................... 52
sad aris, sada? .................................................................................................................................................................. 53
nafotebi .................................................................................................................................................................................. 53
gzaT-valaloba ................................................................................................................................................................. 54
mamadaviTis panTeoni .................................................................................................................................................. 56
winaTgrZnoba ..................................................................................................................................................................... 56
fiqri .......................................................................................................................................................................................... 57
adevneba .................................................................................................................................................................................... 57
daiTenTa ................................................................................................................................................................................. 58
gaWvaveba .................................................................................................................................................................................. 59
garyvnileba ......................................................................................................................................................................... 60
giis portreti ................................................................................................................................................................... 61
feriscvaleba ..................................................................................................................................................................... 62
zRvis simfonia ................................................................................................................................................................... 63
filtvebis siyviTle .................................................................................................................................................... 64
balaxi roca amova ........................................................................................................................................................ 64
sonata ........................................................................................................................................................................................ 65
gaTxrebi ................................................................................................................................................................................. 66
genia da samreklo ........................................................................................................................................................ 66
aRsareba .................................................................................................................................................................................. 67
asea marad .............................................................................................................................................................................. 68
Tamaris mRvime .................................................................................................................................................................. 68
monologi ............................................................................................................................................................................. 69
guli da janRebi ............................................................................................................................................................. 70
naxuli ....................................................................................................................................................................................... 71
ferfli .................................................................................................................................................................................... 72
aqerclili miniaturebi ........................................................................................................................................... 72
icode ......................................................................................................................................................................................... 73
Ria baraTi ............................................................................................................................................................................ 74
cacxvis xe ............................................................................................................................................................................... 75
gamaxsenda .............................................................................................................................................................................. 76
Sexvedrebi samxarze ..................................................................................................................................................... 76
agaraki ..................................................................................................................................................................................... 77
yvelieris Sairi .............................................................................................................................................................. 78
waSlili kvali ................................................................................................................................................................ 79
manana qarTveliSvils ............................................................................................................................................... 80
Tavis minebeba ..................................................................................................................................................................... 81
ialaRidan .............................................................................................................................................................................. 81
sZinamT Ciorebs ............................................................................................................................................................... 82
orni ............................................................................................................................................................................................ 82
CaeflaT mainc ................................................................................................................................................................... 83
suraTis gadaReba ........................................................................................................................................................... 84
587
sarCevi

smena ............................................................................................................................................................................................ 85
umankoeba ................................................................................................................................................................................ 85
saRamoxani ............................................................................................................................................................................. 86
iqiT ............................................................................................................................................................................................. 86
stumari ..................................................................................................................................................................................... 87
baasi berTan ........................................................................................................................................................................ 88
dideba ........................................................................................................................................................................................ 89
alionamde ............................................................................................................................................................................. 90
gamxmari kaci ...................................................................................................................................................................... 90
gayra .......................................................................................................................................................................................... 91
* * * (gareT Zlier cioda, zecas fifqi scvioda...) .......................................................................... 91
Cemi Tbilisi ....................................................................................................................................................................... 92
* * * (saxe emduRvris, siRaribiT ukvdeba guli...) ............................................................................ 93
xelis gaSvera mtkvarTan ........................................................................................................................................ 94
wuTisoflidan ukvdavebamde ................................................................................................................................ 95
leos werili ..................................................................................................................................................................... 96
maradisobis uaryofa ................................................................................................................................................. 97
salaxanas portreti .................................................................................................................................................... 98
ukuRmarToba ....................................................................................................................................................................... 99
* * * (ekali irweva...) ................................................................................................................................................. 100
* * * (gadamxaT dReebs utevs qarbuqi...) .................................................................................................... 101
Tvals ar aSorebda... ................................................................................................................................................ 101
* * * (gzaT dagasvenes samreklos CrdilSi...) ................................................................................... 102
wadili zamTarSi .......................................................................................................................................................... 103
Seni sofeli ...................................................................................................................................................................... 104
* * * (sasufevelSi rekdnen bnel zarebs...) ............................................................................................ 104
* * * (xe ASrialebda, xe mosTqvamda, xe qviTinebda...) ................................................................ 105
* * * (Cemo beRurav modi, dafrindi...) ....................................................................................................... 105
gamiSviT ................................................................................................................................................................................ 106
* * * (ityvian, kaci raze loTobda...) .......................................................................................................... 107
* * * (aTasi Rame daiwyebs kvnesas...) ............................................................................................................. 108
fiqrebs iqiT ..................................................................................................................................................................... 108
gareji .................................................................................................................................................................................... 109
isev viloceb, iqneb RmerTma mainc miSvelos .................................................................................... 110
* * * (isev marto var da Senze vnaRvlob...) .......................................................................................... 112
mojamagire furneSi .................................................................................................................................................. 113
galaktion tabiZes ....................................................................................................................................................... 114
* * * (maisis dila Camoivlis sanapirozed...) ...................................................................................... 114
* * * (gareT Tovlia da TeTr klaviSebs...) ........................................................................................ 115
* * * (momenatreba sicocxle Zviri...) ......................................................................................................... 115
* * * (is yurs ugdebda gugulis Zaxils...) .............................................................................................. 116
* * * (ase tiroda ubeduri qarbuqi guSin...) ......................................................................................... 116
* * * (amoval, roca dabinddeba Tbilisis zeca...) ........................................................................... 117
* * * (ra sayvareli sicocxle morCa...) ................................................................................................... 118
* * * (tye aSrialda, aSrialdnen Cemi fiqrebic...) ......................................................................... 119
saRamoxani ........................................................................................................................................................................... 120
588
niko samadaSvili

* * * (miyruebuli quCebiT mixval...) ............................................................................................................ 120


liaxvis napirebi ........................................................................................................................................................... 121
* * * (pirqvedamxobil Rameebs umzer...) .................................................................................................... 122
* * * (movkvdebi, waval, vin momigonebs...) .............................................................................................. 123
gadmorbena samyarosken ......................................................................................................................................... 124
* * * (me wagasveneb, sxva patroni ar geyoleba...) ........................................................................... 125
* * * (is kamkamebda viT qristes locva...) .............................................................................................. 126
ucxoeTSi iyo... ................................................................................................................................................................ 127
Semodgoma ........................................................................................................................................................................... 127
* * * (muxldaqanculi mivyvebodi yayana quCebs...) ........................................................................... 128
nacari ...................................................................................................................................................................................... 129
samani ........................................................................................................................................................................................ 130
Suqze ......................................................................................................................................................................................... 130
waqceuli kera ................................................................................................................................................................. 131
WandrebTan .......................................................................................................................................................................... 131
Tvalnacemi qandakeba ................................................................................................................................................ 132
ganze siaruli .................................................................................................................................................................. 132
nuTu sikvdilsac aRar Camacecxleben ....................................................................................................... 133
gankiTxva .............................................................................................................................................................................. 134
nawyveti .................................................................................................................................................................................. 135
marad ........................................................................................................................................................................................ 135
dabruneba ............................................................................................................................................................................. 135
Sexvedra ................................................................................................................................................................................ 136
* * * (rogor gixdeba xSiri mTebi...) .......................................................................................................... 136
geja ........................................................................................................................................................................................... 137
* * * (gadameyrebi, erTad wamovalT...) ..................................................................................................... 138
* * * (Tebervlis aminds Cumad eRviZa...) ................................................................................................... 139
* * * (ver iSorebdi sevdis krazanebs...) ................................................................................................... 139
* * * (monasteri sCans mTaze nisliviT...) ................................................................................................ 140
* * * (daSvebul fardebs gaaSterebs Seni alvis xe...) ................................................................. 141
* * * (qarma SexeTqa Cemi cxovreba...) .......................................................................................................... 141
wiwamuri ................................................................................................................................................................................ 142
kuti ............................................................................................................................................................................................ 142
Cemi fexis xma mTvarisaken ................................................................................................................................... 143
ori gza .................................................................................................................................................................................. 144
Cemi ezo .................................................................................................................................................................................. 145
* * * (guSin venaxSi Semomxvda biZa...) ......................................................................................................... 145
saRamo TbilisSi ........................................................................................................................................................... 146
bolo ....................................................................................................................................................................................... 146
* * * (saukuneni wavlen bRaviliT...) ............................................................................................................ 147
* * * (me vici didi dardebis ToSi...) .......................................................................................................... 147
* * * (dido poeto, iveriis RviZlo geniav!..) ..................................................................................... 148
* * * (me vici fiqri da garindeba...) ............................................................................................................. 148
sizmrebis naRverdali .............................................................................................................................................. 149
* * * (mosaRamovda, mzem Caaxvela...) ............................................................................................................. 150
qarbuqi ................................................................................................................................................................................... 151
589
sarCevi

sveticxoveli .................................................................................................................................................................... 151


maTxovari eklesiis kibesTan ............................................................................................................................ 152
saRamo da ganwyobileba ........................................................................................................................................ 153
* * * (Sen wamodgebi, ganTiadi zarebs Camokravs...) ....................................................................... 154
* * * (TeTri vardebi amogitane, gadaSliliyvnen orRobis gaswvriv...) .................. 155
* * * (Zveli samyaro dauZlurda, gamoCerCetda...) ........................................................................ 156
* * * (damasaflaves megobrebma da mimatoves...) ............................................................................... 156
* * * (gadameyvlifa guli dardebiT...) ..................................................................................................... 157
moswyda .................................................................................................................................................................................. 158
aRarc nugeSi ..................................................................................................................................................................... 158
erTi imaTTagani ........................................................................................................................................................... 158
* * * (saRamo. swvimda. fanjris gareT xe Srialebda...) ............................................................ 159
* * * (ra SeSlilebis kuntruSi mefobs...) .............................................................................................. 159
ilia WavWavaZes ............................................................................................................................................................... 160
* * * (me Sen lerwkalas Cemo kargo...) ..................................................................................................... 161
stvena Tbilisamde ....................................................................................................................................................... 161
warmarTobis balada ................................................................................................................................................ 162
mefe erekles fiqrebi .............................................................................................................................................. 162
* * * (mec gamovyvebi Sens gvirgvinebs bindebis fiTri...) ........................................................ 163
* * * (sadac bindebTan SeaCerebs imas namqeri...) .............................................................................. 164
* * * (saocaria, rom giyureb, rodiRa mjera...) ............................................................................... 164
* * * (mze Cadioda maRal mTebis iqiT...) .................................................................................................. 164
Tebervali da mogoneba ......................................................................................................................................... 165
ucnauri xeloba ............................................................................................................................................................. 166
Suqi ............................................................................................................................................................................................ 166
kidev ......................................................................................................................................................................................... 167
exla ki... ................................................................................................................................................................................ 167
xval .......................................................................................................................................................................................... 167
upatronoba ........................................................................................................................................................................ 168
warwera ................................................................................................................................................................................. 168
* * * (xe eklesiis maTxovars hgavda...) ...................................................................................................... 168
Tamazi ...................................................................................................................................................................................... 169
poetesa ................................................................................................................................................................................... 170
* * * (Seni suraTi minda mudam ubiT vataro...) .................................................................................. 171
kacis buneba ........................................................................................................................................................................ 172
* * * (rac iyo, iyo, poeziis lxinia exla...) .......................................................................................... 172
zekaci da nislovaneba .............................................................................................................................................. 173
* * * (gulo, ra ginda, miambe dResve...) ..................................................................................................... 173
* * * (daukar Cemo memusikev...) .......................................................................................................................... 174
* * * (nislebi sdumdnen, da zeviT...) ............................................................................................................. 174
maradisoba da mesaflave ...................................................................................................................................... 175
mainc .......................................................................................................................................................................................... 175
* * * (armazis kerpi daRmarTs dahyva pitiaxSebiT...) ................................................................... 176
SemobrZaneba ..................................................................................................................................................................... 176
* * * (me vici mxolod Seni nugeSi...) ........................................................................................................... 177
Sexvedrebidan... ............................................................................................................................................................... 178
590
niko samadaSvili

simarTle ............................................................................................................................................................................. 179


* * * (dRes Sens saflavze aRar modian...) ............................................................................................... 179
geyureba?.. ............................................................................................................................................................................ 179
me da Tvalebi .................................................................................................................................................................. 180
* * * (qars mTvaris Suqi wuTisoflidan...) ........................................................................................... 180
is daibada mxolod imitom, rom arasodes ar momkvdariyo ............................................... 181
mousvenroba ...................................................................................................................................................................... 182
Seni qaragma ....................................................................................................................................................................... 182
xandisxan gxedav ............................................................................................................................................................. 183
* * * (is, ganTiadis win dabinddeba!..) ......................................................................................................... 183
dausabamobis xilva ..................................................................................................................................................... 184
damSvidobeba ..................................................................................................................................................................... 184
poetis locva ................................................................................................................................................................... 186
bagineTi ................................................................................................................................................................................. 186
Sadrevanis simRera ..................................................................................................................................................... 187
gaxseneba ................................................................................................................................................................................ 188
Sesandobari ....................................................................................................................................................................... 189
gandoba .................................................................................................................................................................................. 189
elda ......................................................................................................................................................................................... 190
rwmena ...................................................................................................................................................................................... 190
nawyvetebi sinanulidan ........................................................................................................................................... 191
krulva ................................................................................................................................................................................... 191
palmebTan ............................................................................................................................................................................ 192
mzrunveli Tvali ......................................................................................................................................................... 192
wowiali ................................................................................................................................................................................ 193
SfoTi ...................................................................................................................................................................................... 193
* * * (mamaCems davrCi biWi oboli...) ........................................................................................................... 193
warwera ................................................................................................................................................................................. 194
terfi da Jruanteli .................................................................................................................................................. 194
liaxvs ..................................................................................................................................................................................... 194
aravis erCis ...................................................................................................................................................................... 195
* * * (Seni Tela xom aRar Srialebs...) .................................................................................................... 195
nayar-nuyari ...................................................................................................................................................................... 196
* * * (Smagi sicocxle RvinosaviT gamomneldeba...) ...................................................................... 196
* * * (udabur tyeSi movxvdi, Ramea...) .......................................................................................................... 197
* * * (karis venaxSi papa baravda...) ............................................................................................................... 198
baRi ............................................................................................................................................................................................ 199
* * * (visac sicocxle RvinosaviT ereoda...) ....................................................................................... 199
* * * (kodmanis kldesTan warmarTebi isrodnen isrebs...) .................................................... 200
* * * (Rvinis sardafSi, anTebul kvarze...) ............................................................................................ 200
* * * (is xom RvTismSoblis sizmarsa hgavda...) .................................................................................. 201
usuraTo ................................................................................................................................................................................ 201
* * * (is rodi hkrefda iebs siciliT...) ................................................................................................... 201
* * * (gageRviZeba datanjul poets...) ........................................................................................................ 202
bindi ........................................................................................................................................................................................ 202
* * * (xeoba mosCans, midixar, krTebi...) ................................................................................................... 202
591
sarCevi

odesRac axlobels .................................................................................................................................................... 203


* * * (ori xelada Camogvisxes xidisTauri...) .................................................................................... 203
sinanuli ............................................................................................................................................................................... 204
atenis sioni ...................................................................................................................................................................... 205
le... da sim... ....................................................................................................................................................................... 206
Cemi sofeli ...................................................................................................................................................................... 207
bindi ........................................................................................................................................................................................ 208
mokrZalebiT ................................................................................................................................................................... 209
karebis gajaxuneba ..................................................................................................................................................... 209
* * * (iyo, icxovra, daberda, mokvda...) ..................................................................................................... 210
niko iaSvils ..................................................................................................................................................................... 210
damSvidobeba da sinanuli .................................................................................................................................... 211
pasuxi ....................................................................................................................................................................................... 212
mTvralis SekiTxva ..................................................................................................................................................... 212
gareT ....................................................................................................................................................................................... 213
jandabas iqiT ................................................................................................................................................................... 213
* * * (gaivlis dro da didi xnis mere...) ................................................................................................. 213
daumTavrebeli baraTi ........................................................................................................................................... 214
marad... ..................................................................................................................................................................................... 214
* * * (gaTenda isev, gamomeRviZa...) ................................................................................................................. 214
* * * (dajdeba marto, aimRvreva da moswevs TuTuns...) ............................................................. 215
* * * (isic Cvenia, is CuqurTmebi...) ................................................................................................................ 215
mogoneba ............................................................................................................................................................................... 216
usinaTloba ........................................................................................................................................................................ 216
saiT, vin icis?! ................................................................................................................................................................ 217
* * * (roca SevxvdebiT, megobaro, ase mgonia...) .............................................................................. 219
* * * ( daviRupebi amosuli miwis qerqidan) ......................................................................................... 219
modi ......................................................................................................................................................................................... 220
* * * (xandisxan vfiqrob...) ................................................................................................................................... 220
* * * (wamova wvima...) .................................................................................................................................................. 220
Sexvedrebi dRis bolos ......................................................................................................................................... 221
Cemi portreti ................................................................................................................................................................ 223
* * * (me Sevijavre Cemi samSoblo...) ......................................................................................................... 223
Cems vaxtangs ..................................................................................................................................................................... 224
nawyveti ................................................................................................................................................................................. 225
* * * (Camouara tlu glexkacma sionis taZars...) ............................................................................ 225
* * * (netavi raze dardobda kaci...) ............................................................................................................ 226
* * * (is Camovida CemTan tiriliT...) ........................................................................................................ 226
Cems mariams ....................................................................................................................................................................... 227
* * * (TiTqos laJvardebs xnavdnen qarebi...) ..................................................................................... 227
* * * (TvalebSi Cadga uRrani sevda...) ...................................................................................................... 228
sesxi ......................................................................................................................................................................................... 229
* * * (menatrebodi bavSvobidan ise menaxe...) ....................................................................................... 229
* * * (tye aSrialda, tye uRrani da udaburi...) ................................................................................ 230
* * * (lamaz qoCorze fafariviT eyara Tmebi...) ............................................................................. 230
* * * (me vici rogor unda TrTolva SuaRamisas...) ...................................................................... 231
592
niko samadaSvili

* * * (aq aris Ramis majis cema...) .................................................................................................................... 231


* * * (Sen gigrovebdi mTvaris bululebs...) ....................................................................................... 232
* * * (sayvedurebiT nu amavse, Cemo keTilo...) .................................................................................. 232
Zalo ekaterines ........................................................................................................................................................... 233
grZnoba ................................................................................................................................................................................. 234
tkacuni ................................................................................................................................................................................... 234
* * * (loculobs yvela, visac jer kidev...) ........................................................................................ 235
* * * (viRaca mgzavri xeze damsxdar leqsebs auqSevs...) ............................................................ 236
* * * (Sen Sors midixar...) .................................................................................................................................... 236
* * * (mamadaviTis mTaze gauxvev...) ............................................................................................................... 237
* * * (Seni ar vici, me daviTenTe...) .............................................................................................................. 238
mogoneba da sinanuli ............................................................................................................................................. 239
umankoeba ............................................................................................................................................................................. 239
ezo ............................................................................................................................................................................................. 240
* * * (saRamo xani exveva xeebs...) ..................................................................................................................... 240
sinaTlis mimoqceva .................................................................................................................................................... 241
* * * (Zlivs axureben...) ........................................................................................................................................... 242

variantebi
Cemi gulTamxilavi! ................................................................................................................................................... 243
saxli nariyalaze ........................................................................................................................................................ 244
Citi-Ciora .......................................................................................................................................................................... 245
megobris naTqvami ....................................................................................................................................................... 246
* * * (Seni nukria mxvdeba xolme, xangamoSvebiT...) ...................................................................... 246
Semodgoma da filtvebis siyviTle ............................................................................................................ 247
* * * (gancdebis Wirxli da gaogneba...) .................................................................................................... 247
Cemi Tbilisi .................................................................................................................................................................... 248
* * * (daRlils fiqrebi aRar meqneba...) ................................................................................................. 249
cacxvis xe ............................................................................................................................................................................ 250
nislovaneba ...................................................................................................................................................................... 250
wyalTan gandoba .......................................................................................................................................................... 251
qedi sivrceSi .................................................................................................................................................................. 252
gadaxvewili Sadrevani .......................................................................................................................................... 252
Tvals ar aSorebda .................................................................................................................................................. 253
maradisobis uaryofa .............................................................................................................................................. 254
* * * (is yovel Rame daeZebda tial sardafebs...) .......................................................................... 254
mwuxri .................................................................................................................................................................................... 255
* * * (roca vigoneb Rame daRvril garejis cremlebs...) ....................................................... 255
ukuRmarToba .................................................................................................................................................................... 256
zmaneba zamTarSi ........................................................................................................................................................... 257
simRerebi gamoqvabulidan .................................................................................................................................. 258
* * * (mTebis gadaswvriv yvirian gzebi...) ............................................................................................... 259
margilebi ........................................................................................................................................................................... 260
gaseirneba ............................................................................................................................................................................ 261
* * * (damasaflaves megobrebma da mimatoves...) ............................................................................... 261
593
sarCevi

balada dudas .................................................................................................................................................................. 262


mTawminda ............................................................................................................................................................................ 262
vercxlisferi ocneba .............................................................................................................................................. 263
qaosebs Soris ................................................................................................................................................................. 263
dausabamobis xilva .................................................................................................................................................... 264
xelaxla ............................................................................................................................................................................... 265
* * * (saRamo bJutavs, taZris kari isev Riaa...) ................................................................................. 266
* * * (is, gascqeroda momaval Saras...) .................................................................................................... 267
bagineTi ................................................................................................................................................................................ 268
modi ......................................................................................................................................................................................... 268
* * * (saukunis naxevarze meti gavida...) .................................................................................................... 269
erekles ................................................................................................................................................................................ 269
* * * (Sen CemSi ustven viT saydris Citi...) ........................................................................................... 270

proza
mTvlemare ciskari .................................................................................................................................................... 273
gandoba ................................................................................................................................................................................. 276
zamTris simfonia ......................................................................................................................................................... 279
Zveli sardafi ................................................................................................................................................................. 281
beTania ................................................................................................................................................................................... 286
SadrevanTan ...................................................................................................................................................................... 292
daburuli adgilebi .................................................................................................................................................. 300
mananas giSeri .................................................................................................................................................................. 301
qaragma .................................................................................................................................................................................. 304
eskizi ....................................................................................................................................................................................... 306
Rrubliani tarosi ..................................................................................................................................................... 309
paeqroba ................................................................................................................................................................................ 312
mewisqvile ........................................................................................................................................................................... 314
Tbilisis mxurvaleba .............................................................................................................................................. 327
poeziis mwvervalebi .................................................................................................................................................. 331
poeturi gaTxrebi ....................................................................................................................................................... 333
ori yorRani .................................................................................................................................................................... 338
liaxvis napirebi .......................................................................................................................................................... 342
garejis monasteri ..................................................................................................................................................... 344
Txunelas qandakeba .................................................................................................................................................... 349
kudiani xati ...................................................................................................................................................................... 354
nenes zRaprebi ................................................................................................................................................................. 369
alionis morevi ............................................................................................................................................................ 384
ucnauri xeloba ............................................................................................................................................................. 391
eklesiis mtredebi ...................................................................................................................................................... 396
dedamiwa bRaoda ........................................................................................................................................................... 405
faskunjis frTebi ........................................................................................................................................................ 414
sinaTlis mimoqceva ................................................................................................................................................... 422

s x v a d a s x v a ....................................................................................................................................... 452
594
niko samadaSvili

piradi mimowera
niko samadaSvili _ eva Cakalids ................................................................................................................. 464
niko samadaSvili _ eva Cakalids ................................................................................................................. 464
niko samadaSvili _ eva Cakalids ................................................................................................................. 466
niko samadaSvili _ eva Cakalids ................................................................................................................. 467
niko samadaSvili _ eva Cakalids ................................................................................................................. 468
niko samadaSvili _ mariam amanaTaSvils ............................................................................................. 470
niko samadaSvili _ mariam amanaTaSvils ............................................................................................. 470
niko samadaSvili _ mariam amanaTaSvils ............................................................................................. 470
niko samadaSvili _ mariam amanaTaSvils .............................................................................................. 471
niko samadaSvili _ mariam amanaTaSvils .............................................................................................. 471
niko samadaSvili _ mariam amanaTaSvils ............................................................................................. 472
niko samadaSvili _ nugzar samadaSvils ............................................................................................... 473
niko samadaSvili _ nugzar samadaSvils ............................................................................................... 473
niko samadaSvili _ giorgi WoRoSvils ............................................................................................... 474
niko samadaSvili _ giorgi Juruls ......................................................................................................... 474
niko samadaSvili _ vaxtang kotetiSvils ............................................................................................ 476
niko samadaSvili _ vaxtang kotetiSvils ............................................................................................ 478
niko samadaSvili _ vaxtang kotetiSvils ............................................................................................ 479
niko samadaSvili _ erekle (irakli) tatiSvils .......................................................................... 480
niko samadaSvili _ Tamaz Cxenkels ........................................................................................................... 483
niko samadaSvili _ Tamaz Cxenkels ........................................................................................................... 484
niko samadaSvili _ Tamar CareqiSvils ................................................................................................ 485
brZaneba ................................................................................................................................................................................ 486
erekle (irakli) tatiSvili _ niko samadaSvils .......................................................................... 486
erekle (irakli) tatiSvili _ niko samadaSvils .......................................................................... 488
geronti qiqoZe _ niko samadaSvils ........................................................................................................... 491
Salva nucubiZe _ niko samadaSvils ........................................................................................................... 492
kale boboxiZe _ niko samadaSvils ............................................................................................................ 492

niko samadaSvilis cxovrebasa da Semoqmedebaze


gvesaubrebian:

arCil sulakauri ........................................................................................................................................................ 495


Tamaz Cxenkeli ............................................................................................................................................................... 502
zurab kiknaZe ..................................................................................................................................................................... 514
iza orjonikiZe .............................................................................................................................................................. 518
zaza abzianiZe ................................................................................................................................................................... 522
Temo jafariZe ............................................................................................................................................................... 529

mzia samadaSvili _
`ramdenime fragmenti niko samadaSvilis cxovrebisa~ ............................................................ 580

Das könnte Ihnen auch gefallen