irakli manveliZe

sistemuri saerTaSoriso
urTierTobebis
urTierTobebis genezisi
da evolucia
wigni I

Tbilisi 2008
2008
SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti

socialur mecnierebaTa, biznesisa da

samarTalmcodneobis fakulteti

socialur mecnierebaTa departamenti

departamenti

irakli manveliZe

sistemuri saerTaSoriso urTierTobebis

urTierTobebis
genezisi da evolucia
vestfaliis sistema

wigni I

gamomcemloba ,,universali“
Tbilisi 2008
2008
 Sesavali

kacobriobis istoriuli ganviTarebis axal periodSi

evropeli xalxis politikur, socialur-ekonomikur, reli-
giur da kulturul sferoebSi ganxorcielebulma radika-
lurma cvlilebebma gamoiwvia saerTaSoriso urTierTobe-
bis da saxelmwifos sagareo politikis arsisa da xasi-
aTis sruli gardaqmna.
saerTaSoriso urTierTobaTa sferoSi sistema mniSvne-
lovani da cnobili fenomenia. 1648 wlis vestfaliis zavma
safuZveli daudo saerTaSoriso urTierTobebis sistemis
Camoyalibeba-ganviTarebas.
vestfaliis sistema gardamavali periodi iyo Suasa-
ukuneebiisa (feodaluri) da axali epoqis (kapitalisturi)
saerTaSoriso urTierTobebs Soris. igi iyo sistemuri sa-
erTaSoriso urTierTobebis pirveli tlanqi sistemac, ro-
melSic mocemuli iyo Zveli epoqis (mag., dinastiuri) da
sistemuri saerTaSoriso urTierTobebisaTvis damaxasiaTe-
beli (mag., saxelmwifo interesis) principebi.
evropa XV saukunis dasasrulisaTvis saerTaSoriso
urTierTobebis ganviTarebis axal stadiaSi Sevida. sabo-
lood, am droisaTvis, Camoyalibda didi saxelmwifoebi:
espaneTi, portugalia, safrangeTi, poloneTi, avstria (hab-
sburgebis saxlis samemkvidro miwebi), romlebic winaT Se-
diodnen germaneli eris romis saRvTo imperiis sazRv-
rebSi. aseve TurqeTi, arc ise didi skandinaviuri qveynebi
– dania, Svecia da norvegia, dasavleT germanuli mcire sa-
Tavadoebi, italiis qalaq-saxelmwifoebi da evropis mcire
saxelmwifoebi avsebdnen kontinentis politikur rukas.
evropis aRmosavleTiT TandaTan aZlierebda poziciebs mo-
skovis sxelmwifo, romelic evropis politikur arenaze
gamovida XVI saukunis meore naxevridan. am droidan man
daasrula politikuri gaerTianeba da Camoyalibda cen-

3
tralizebul saxelmwifod, xolo Semdeg _ absolutur
monarqiad.
sistemuri saerTaSoriso urTierTobis mTavari subi-
eqti gaxda erovnuli saxelmwifoebi TavianTi saxelmwifo-
erovnuli interesebiT. swored es interesebi xdeboda mi-
zezi msoflio politikaSi winaaRmdegobrivi kerebis Seq-
mnisa. evropaSi sistemuri saerTaSoriso urTierTobebis
formireba daemTxva kapitalizmis ganviTrebas, xolo eko-
nomikaSi merkantelizmis warmoqmnam kidev ufro gaaZliera
dapirispireba evropul saxelmwifoebs Soris.
didi franguli revoluciis da napoleonis omebis
epoqam daasrula meryevi viTarebis Sesabamisad mowyobili
ZalTa balansi evropaSi, romelic erTjeradi koaliciis
Seqmnis princips efuZneboda. Tumca, Ziri ki gamouTxara
,,Zvel reJims” _ evropuli Tanasworobis Zveli sistema.
verc lui XIV da verc napoleonis safrangeTma ver
SeZlo mieRwia sruli kontinentaluri dominirebis an xan-
grZlivi droiT sakuTari mflobelobis uzrunvelyofisaT-
vis evropaSi. xangrZlivma da sisxlismRvrelma omebma da-
asusta Zveli kontinenti. sistemaSi viTarebis Sesabamisad
gamowveuli winaaRmdegobebis da konfliqtebis pirobebSi
evropis wamyvanma didma saxelmwifoebma aSkarad gamoamJRa-
vnes politikuri wonasworobis miRwevis miswrafeba safra-
ngeTis, holandiis, Sveciis, ruseTis, prusiis, britaneTis,
avstriis da sxvaTa interesebis gansazRvruli balansis
safuZvelze.
evropis arenaze saxelmwifoTa Soris urTierTobebi
teqtonikur geopolitikur Zvrebs ganicdida. evropis wam-
yvani didi saxelmwifoebi sakuTari dasustebis mowmenic
gaxdnen, ramac kanonzomierad Camoayaliba azri saerTo ev-
ropuli Tanasworobis damyarebis aucileblobis Sesaxeb,
romelic SeuZlebeli iyo TamaSis SemTxveviTobas dafuZne-
boda.

4
 pirvelad, msoflio politikis istoriaSi saerTaSori-
so wesrigisaTvis daiwyo saxelmwifoTa mizanmimarTuli
politikis gatareba TviTmyofadi, politikuri wonaswor-
obis institucionalisturi meqanizmebis SeqmnisaTvis,
romelic mTlianobaSi uzrunvelyofda wamyvani didi evro-
puli saxelmwifoebis Tanasworobas da ganamtkicebda kon-
kretuli momentisaTvis Seqmnil status qvos. aseT meqanizmad
vestfaliis zavma ZalTa balansis principisaTvis Sesaferi
erTjeradi, viTarebis Sesabamisad mowyobili saxelmw-
ifoTa koaliciebi Seqmna.
vestfaliis zavma savsebiT Secvala sagareo politiku-
ri situacia evropaSi. man Seqmna sruliad gansxvavebuli
ZalTa balansi, Camoayaliba sxva politikuri prioritet-
ebi da faseulobebi. mTlianobaSi, man Semoitana saerTaSo-
riso-samarTlebrivi safuZvlebi evropuli saerTaSoriso
urTierTobebis sistemaSi da gansazRvra misi xasiaTi Sem-
deg saukuneebSi.

5
 nawili I

sistemuri saerTaSoriso urTierTobebis

formirebis winapirobebi

Tavi I

saerTaSoriso urTierTobebis sistema

1.1 sistemuri saerTaSoriso urTierTobebis arsi da

mniSvneloba
saerTaSoriso urTierTobebis sistema arsebobis 500
wels iTvlis. Tumca, jer kidev, uZveles droSi xalxi
cxovrobda ufro Sereuli tipis, integrirebul poli-
tikur gaerTianebebSi, rogoricaa: qalaq-saxelmwifoebi, im-
periebi da feodaluri samflobeloebi. 1648 wlis vestfa-
liis zavma daafuZna suverenitetis cneba da safuZvelic
daudo saerTaSoriso urTierTobebis sistemis Camoyali-
beba-ganviTarebas.
saerTaSoriso urTierTobaTa sferoSi sistema mniSvne-
lovani da cnobili fenomenia. misi koncefcia gamomdinare-
obs sistemuri analizidan. saerTod, sistemas uwodeben
elementTa simravles, romlebic erTmaneTTan mimarTebasa
da urTierTqmedebaSi qmnian mTlianobas da erTianobas.
Zveli aRmosavleTis da klasikuri berZeni an romaeli
xelisufalis tipi SeiZleba jdebodes vestfaliis siste-
mis CarCoSi, magram igi aSkarad moklebulia suverenitets.
vestfaliis zavma xeli Seuwyo eri-saxelmwifos aRmavl-
obas, diplomatiis da armiis institucionalizacias. kol-
onizaciis Sedegad, es gansakuTrebuli evropuli sistema
gavrcelda sxva kontinetebzec. Tanamedrove saerTaSoriso
sistema ki, sabolood, Camoyalibda dekolonizaciis Sem-

6
deg, civi omis periodSi. ZiriTadad, es sistema Sedgeba
suverenuli politikuri erTeulebisagan, romlebic urTi-
erTmoqmedeben sxvadasxva sixSiriT da simZafriT saerTa-
Soriso urTierTobaTa ramdenadme mowesrigebuli procese-
bis CarCoebSi.
saerTaSoriso urTierTobebis sistema moicavs garkve-
ul elementebsa da kavSirebs. saerTaSoriso urTierTobe-
bSi umniSvnelovanes rols saxelmwifoebi TamaSoben. isini
iuridiulad Tanasworni arian, e.i saerTaSoriso samar-
Tlis winaSe yvela Tanabaria.
rogorc cnobilia, Tanamedrove saerTaSoriso samar-
TalSi batonobs saxelmwifoTa suverenuli Tanasworobis
principi. am principis Tanaxmad yvela saxelmwifos erT-
nairi uflebebi da movaleobebi aqvs. aqedan gamomdinare,
arc erT Zlier saxelmwifos ar aqvs ufleba, susts Tavs
moaxvios Tavisi batonoba an privilegiur mdgomareobaSi
Caayenos sakuTari Tavi. saerTaSoriso urTierTobaTa praq-
tikidan cnobilia, rom iuridiuli Tanasworoba sulac ar
niSnavs saxelmwifoTa politikur Tanasworobas. saerTaSo-
riso sistemaSi SeiZleba gabatondes erTi romelime saxe-
lmwifo, an saxelmwifoTa bloki, romlebsac SeuZliaT
ara mxolod Tavs moaxvion mTel sistemas TamaSis wesebi,
aramed gamoiwvion masSi garkveuli seriozuli cvlile-
bebic.
saerTaSoriso urTierTobebi Tavisi xasiaTis mixedviT
iyofa politikur, ekonomikur, samecniero-teqnikur, ideo-
logiur, kulturul da samxedro sferoebad. politikuri
urTierTobebi ganisazRvreba, rogorc saerTaSoriso are-
naze saxelmwifoebs Soris iseTi urTierTobebi, rom-
lis drosac xorcieldeba maTi interesebi. nebismieri pro-
blema, romelic arsebobs saxelmwifoTaSoriso urTier-
TobebSi, warmoadgens saxelmwifo politikis sagans, maT
Soris sagareo politikisas. igi vlindeba misi ganxorci-

7
elebis meqanizmebis SemuSavebis procesSi. amave dros iZens
politikur xasiaTs da yalibdeba saxelmwifoTa Soris po-
litikur urTierTobebSi. ekonomikuri, samecniero-teqniku-
ri, ideologiuri, kulturuli da samxedro urTierTobe-
bic aseve zemoqmedeben sagareo politikur urTierTobebze.
isini maTi formirebis da realizaciis sxvadasxva saSu-
alebebiT Tavisebur niuansebs aZlevs am process.
amrigad, saerTaSoriso sistema moicavs im moqmed pi-
rebs-saxelmwifoebs, romelTa qmedebebi da sapasuxo nabi-
jebi sagareo politikis SemuSavebisas angariSgasawevia da-
narCenebisaTvis, radgan saerTaSoriso sistema is aspare-
zia, romlis CarCoebSi xorcieldeba saxelmwifoTa urTie-
rTSefaseba da urTierTdamokidebuli gadawyvetilebebis
miReba.
nebismieri Sidasaxelmwifoebrivi movlena imdenad war-
moadgens saxelmwifoTaSoris politikuri urTierTobis
obieqts, ramdenadac igi Seesabameba, an pasuxobs saxelmw-
ifos sagareo politikis interesebs. igi aisaxeba sagareo
politikur mizansa da moqmedebebSi.
saerTaSoriso sistemis ZiriTad monawileebs Soris
urTierTobebis gansazRvruli xasiaTi Tavsdeba istori-
uli ganviTarebis garkveul nawilSi. TiToeul istoriul
periodSi es urTierTobebi iZens gansakuTrebuli struq-
turis saxes, romelic gansazRvravs saerTaSoriso urTi-
erTobebis anu saerTaSoriso sistemis ama Tu im tips.
saerTod miRebuli ganmartebiT, saerTaSoriso siste-
ma aris msoflio saxelmwifoebs Soris arsebuli damokid-
ebulebebis erToblioba, romelic moqceulia garkveul
urTierTobaTa wesebis CarCoSi. arsebobs urTierTobebis
eqsplicituri (pirdapiri) da implicituri (konteqstua-
luri) wesebi. maTSi moiazreba iseTi sakiTxebi, rogoricaa,
sistemaSi gawevrianeba, wevrebis uflebebi da movaleobebi
da a.S. sxva sityvebiT rom vTqvaT, saerTaSoriso sistema

8
aris wesebis, normebisa da procedurebis nakrebi, ris
safuZvelzec xdeba aqtorebis miswrafebebis Tanxvedra
konkretul sakiTxTan mimarTebaSi. saerTaSoriso sistema-
Si CarTul mxareebs aqvT msgavsi ideebi imis Sesaxeb, Tu
ra wesebiT SeiZleba daregulirdes maTi erToblivi mona-
wileoba sistemaSi. TiToeuli maTgani darwmunebulia, rom
monawileebi msgavsi wesebiT moqmedeben. zogadad sistemis
Sesaxeb warmodgena dakavSirebulia cnebebTan: elementi,
mTlianoba, struqtura, kavSiri, ierarqia, qvesistema.
rogorc mkvlevarebi aRniSnaven, saerTaSoriso siste-
mas sami Tavisebureba axasiaTebs. pirveli, igi Sedgeba ara
erTnairi, ,,aratolfasovani” erTeulebisagan. meore Tavise-
bureba imaSi mdgomareobs, rom sistemis Semadgeneli ele-
mentebi regularul urTierTqmedebaSi imyofebian. mesame
Tavisebureba mdgomareobs am sistemis ,,marTvis” xasiaTSi.
es ukanaskneli miT ufro sainteresoa, vinaidan anarqiul
saerTaSoriso sistemas da maSasadame, saxelmwifoTaSoris
urTierTobebs axasiaTebs wesrigis sakmaod maRali ,,done”
da sistema TviTon ,,akontrolebs” saxelmwifoTa qmedebebs
uzenaesi mmarTveli organos ararsebobis pirobebSi.
saerTaSoriso urTierTobebis sistemis struqtura
gansakuTrebuli sqemaa, romelic misi funqcionirebisa da
ganviTarebis procesSi kanonzomierad warmoqmnili kavS-
iris saSualebaa masSi Semaval saxelmwifoebsa da sxva
aqtorebs Soris. Sesabamisad, saerTaSoriso sistemis str-
uqtura avlens mis elementebs Soris im kavSirebs, romle-
bic uzrunvelyofs mis stabilurobas. es ki ganpirobebu-
lia im garemoebiT, rom sistemis Semadgeneli elementebi
urTierTdamokidebulni arian da funqcionireben urTierT-
qmedebis meSveobiT. rac ufro didia urTierTdamokide-
buleba, miT ufro metia da intensiuria TanamSromloba. am
SemTxvevaSi, sistema kidev ufro rTuli xdeba, xolo
gansakuTrebul mniSvnelobas iZens sistemaSi arsebuli ka-

9
vSirebis da mocemul istoriul periodSi zesaxelmwifo-
ebs Soris urTierTobebis xasiaTi.
XX s-is meore naxevarSi, saraketo-birTvuli iaraRis
Seqmnis da realur, globalur masStabebamde saerTaSori-
so urTierTobebis sistemis gafarToebasTan erTad, sakuT-
riv sistemis struqtura ganisazRvreba zesaxelmwifoebis
arsebuli raodenobis da maT Soris ZalTa urTierTgavle-
nis mixedviT. es ki ganpirobebulia im garemoebiT, rom sae-
rTaSoriso sistemaSi yovelTvis umniSvnelovanesi faqto-
ria Zalis da gavlenis ganawileba calkeul saxelmwifoe-
bs, an maT koaliciebs Soris.
saerTaSoriso sistemaSi gabatonebuli, uZlieresi sa-
xelmwifoebi gansazRvraven sistemis ierarqiulobasa da
mis Semadgenel nawilebs (saxelmwifoebs) Soris urTier-
TobaTa xasiaTs. saerTaSoriso sistemis struqtura yove-
lTvis oligopoluri (mcire polusuri) xasiaTisaa. xolo
yovel mocemul periodSi wamyvani monawileebi ufro me-
tad gansazRvraven sistemis xasiaTs, vidre Tavad sistema _
maT qmedebebs. xolo sakuTari interesebis uzrunvelsayo-
fad, sistemaSi gabatonebuli saxelmwifoebi cdiloben
masze kontroli daamyaron da SeinarCunon.
politikur literaturaSi Cveulebriv gamoyofen saer-
TaSoriso sistemis struqturis or tips _ multipolaru-
lsa da bipolaruls. Tumca sabWoTa kavSiris daSlis Sem-
deg msoflio gaxda polaluric. misi klasifikaciis safu-
Zvelia am struqturaSi zesaxelmwifoebis raodenoba. sa-
erTaSoriso urTierTobis sistemam didi xania miiRo sayo-
velTao, globaluri xasiaTi, romelic aerTianebs asobiT
saxelmwifos da arc Tu mcirericxovan arasaxelmwifoeb-
riv aqtorebs; masSi safuZvlianad gamoyofen ,,qvesistemebs”
regionalur da lokalur doneebze. TiToeul axal qvesis-
temas aqvs sakuTri struqtura, romelic mTlianobaSi da-
mokidebulia saerTaSoriso urTierTobebis im sistemaze,

10
romelTanac mas uxdeba funqcionireba. qvesistemas, ro-
gorc saerTaSoriso urTierTobebis damoukidebl kompleq-
ss, aqvs ori urTierTdakavSirebuli mxare: sakuTriv qve-
sistemuri da saerTo sistemuri.
qvesistemuri urTierTobebis mxare xasiaTdeba masSi
Semaval saxelmwifoebs Soris gansakuTrebuli urTierTo-
bebis maRali xarisxis ganviTarebiTa da maTi sagareo po-
litikis determinirebiT (gansazRvrebiT).
saerTo sistemurma urTierTobebma SeiZleba gavlena
moaxdinos saxelmwifoebis sagareo politikis kursze. ker-
Zod, saerTaSoriso urTierTobebis sistemis globalur
sistemad gardaqmnasTan erTad, Zlierdeba qvesistemebis
urTierTobebis funqcionaluri damokidebuleba saerTo
sistemur urTierTobebTan, anu globalur doneze igi
gavlenas axdens ZalTa urTierTobebsa da Sesabamisad,
saxelmwifoTaSoris urTierTobebis xasiaTze.
rogorc nebismieri sxva sistemis, saerTaSoriso urTi-
erTobebis sistemuri funqcionirebis ZiriTad kanonad
gvevlineba dinamiuri Tanasworobis dacvis kanoni.
saxelmwifoebs, rogorc saerTaSoriso sistemis Ziri-
Tad aqtorebs Soris arsebuli politikuri wonasworoba
warmoadgens mTavar winapirobas sistemis normaluri fun-
qcionirebisaTvis. saerTod ki, sistema yovelTvis imyofeba
dinamikur (Sinagani moZraobiT gamowveul) wonasworobaSi,
radganac igi saxelmwifoebs Soris mudmivad irRveva,
Semdeg ki aRdegeba axal safuZvelze, rom isev dairRves
da ase grZeldeba dausruleblad. es xdeba imitom, rom
saerTaSoriso urTierTobebis sistemaSi moqmedebs sxvadas-
xva konfliqturi Zalebi, romlebic mxolod iSviaT SemT-
xvevaSi uTanabrdebian erTmaneTs. saerTaSoriso urTie-
rTobebis is sistemebi, romlebic dRemde arsebobdnen,
ekuTvnis stiqiurad maregulirebeli meqanizmebis sistemis
klass. es ganpirobebulia imiT, rom dRemde arsebul

11
nebismier saerTaSoriso sistemaSi ar arsebobs erTiani
maregulirebeli centri.
sistemis Tanasworoba miiRweva saxelmwifoebis poli-
tikuri Sejaxebis Sedegad. igi devnis im subieqtebis inte-
resebs, romlebic yovelTvis ar emTxveva sxva saxelmwifos
sagareo politikur miznebs. am Sejaxebis arenaze gzas
ikafavs dinamikuri Tanasworobis kanoni.
konkretul istoriul viTarebaSi, saerTaSoriso sis-
temis dinamikuri Tanasworobis kanoni SeiZleba gamovli-
ndes sxvadasxva formiT. istoriulad, yovelTvis bevrad
ufro gavrcelebuli iyo ZalTa balansis forma. rogorc
mkvlevarebi aRniSnaven, Zalis balansi saerTaSoriso urT-
ierTobebis ganviTarebis erT-erTi universaluri kanon-
zomierebaa. ,,Zalebi” SeiZleba iyos mxolod sistemuri
urTierTobebis kategoria, romelic SeiZleba ganixilebo-
des, rogorc ZalTa urTierTobebi. ZalTa urTierTobebi
ki, qmnis saerTaSoriso politikis iseT aucilebel feno-
mens, rogoricaa Zalis balansi.
Zalis balansis principi, rogorc saerTaSoriso are-
naze saxelmwifoebis moqmedebis dauwereli kanoni, saTaves
iRebs Zveli epoqebidan, roca, jer kidev, saxelmwifoebi
Cabmuli iyvnen Zalauflebisa da gavlenis mopovebisaTvis
brZiolaSi. maT Soris urTierTobebi maSinac agebuli iyo
Zalis balansis principze. nebismieri saxelmwifo, Tuki is
ar awydeboda aranair winaaRmdegobas, bunebrivia, miisw-
rafoda Tavisi gavlenis gafarToebisaTvis vrcel terito-
riebze. ris Sedegadac is axerxebda mis dapyrobasa da mar-
Tvas. winaaRmdegoba aucileblad arsebobda da es, upirve-
lis yovlisa, meore saxelmwifo iyo, romelic aseve miis-
wrafoda Tavisi gavlena gaevrcelebina sxvebze. yovelive
es ki qmnida sxvadasxva interesebis da miswrafebebis Seja-
xebas, romelSic gadamwyvet rols saxelmwifoTa Zalebi
TamaSobda.

12
 radganac saxelmwifos sidide SedarebiTia, nebismieri
erTi saxelmwifos Zalis gazrdas mivyavarT misi mowinaaR-
mdege Zalebis Sesustebisaken. TviT Zala arakanonzomierad
icvleba drois sivrceSi, xolo cvlileba damokidebulia
bevr mizeze. am mizezebis mixedviT, TiToeul sistemaSi sa-
xelmwifoebi aucileblad ayalibeben urTierTobebs Zalis
balansis principis moqmedebis CarCoebSi. Tuki sami saxe-
lmwifo mWidrod daukavSirdeba erTmaneTs, imTaviTve Seiq-
mneba pirobebi am principis moqmedebisaTvis.
mkvlevarebi ZalTa balansis arss Semdegnairad gamo-
xataven: warmovidginoT, rom aris sami saxelmwifosagan _
A, B, C Semdgari sistema. erT-erTi maTganis gaZlierebas au-
cileblad eqneba gavlena danarCen saxelmwifoebis Zale-
bis mdgomareobaze. magaliTad, A saxelmwifo daipyrobs B
saxelmwifos an mxolod misi teritoriis nawils, maSin
am moqmedebas imTaviTve eqneba arasasurveli gavlena C sa-
xelmwifoze. vinaidan A saxelmwifom Tavisi Zala gazarda
B saxelmwifos xarjze da imyofeba karg mdgomareobaSi, vi-
dre adre. Tuki C saxelmwifos xelmZRvaneloba Wkviania,
man aucileblad unda ganWvritos da daxmareba gauwios B
saxelmwifos, ara imitom, rom mis mimarT simpatiebs ganic-
dis, an zrunavs mis momavalze, aramed sakuTari interese-
bidan gamomdinare, ar dauSvas misTvis saSiSi A saxelmwi-
fos Zalis gaZliereba. Seqmnil viTarebaSi B da C saxel-
mwifoebis saerTo interesebi winaaRmdegobaSia A saxelm-
wifosTan, radgan TiToeuli maTgani aTviTcnobierebs, rom
A saxelmwifos Zalis gaZliereba qmnis potenciur safrT-
xes maTi arsebobisa da damoukideblobisaTvis.
amrigad, SeiZleba iTqvas, rom saxelmwifoebis am hipo-
Tezuri sistemis TiToeuli erTeulidan ori mainc unda
dauaxlovdes erTmaneTs, Tuki mesame saxelmwifodan safr-
Txis niSnebi gaCndeba. Tu am princips daicavs yvela samive
saxelmifo, maSin verc erTi maTgani ver SeZlebs ziani
13
miayenos erTmaneTs. aqedan gamomdinare, Tavisi elementa-
ruli formiT, ZalTa balansi gankuTvnilia ara mxolod
imisaTvis, rom SenarCundes mSvidoba, an xeli Seuwyos sae-
rTaSoriso urTierTagagebas, aramed is aseve emsaxureba
daicvas TiToeuli erTeulis damoukidebloba saxelmwi-
foTa sistemaSi, ar dauSvas romelime maTganis Zalis gaZ-
liereba im donemde, rom man safrTxe Seuqmnas sxvebs.
amrigad, ZalTa balansi gulisxmobs ZalTa gaerTiane-
biT omis Tavidan acilebasa da sistemis stabilurobis Se-
narCunebas.
Zalis balansis sistemaSi ZiriTadi moqmedi pirebi
erovnuli saxelmwifoebia. maT aqvT farTo samxedro da
ekonomikuri SesaZleblobebi. am sistemaSi anu anarqiul
saerTaSoriso garemoSi, romelSic ar arsebobs rolebis
diferenciacia, suverenuli saxelmwifoebi cdiloben maq-
simaluri Zlierebis miRwevas. magram, Tuki sistemaSi moi-
azreba xuT saxelmwifoze naklebi, maSin sistema SeiZleba
aramdgradi aRmoCndes. xolo, Tuki aris xuTi an meti ase-
Ti saxelmwifo, maSin isini iCenen dainteresebas, rom ar
dauSvan sxva saxelmwifoebis moSoreba-dakargva, rogorc
sistemis ZiriTadi aqtorebisa; cdiloben SeinarCunon isi-
ni, rogorc momavali mokavSireebi. TiToeuli aqtori miis-
wrafvis maqsimalurad uzrunvelyos Tavisi usafrTxoeba
sistemaSi farTo SesaZleblobebis mopovebis gziT. aqedan
gamomdinare, isini qmnian kavSirebs an awarmoeben omebs.
magram am omebs aqvs lokaluri xasiaTi, xolo kavSirebi
swarafad icvleba. Seqmnili koalicia imTaviTve mimarTu-
lia im aqtoris (aqtorebis) winaaRmdeg, romelsac aqvs
pretenzia sxvebze batonobisa an upiratesobis mopovebisa,
rac mas mianiWebs gabatonebul mdgomareobas sistemaSi.
amgvari sistema arsebobda XVII_XIX saukuneebSi. ZalTa
balansis sistema moqmedebs Tanamedrove saerTaSoriso
urTierTobebSic.

14
 Tavi II

saerTaSoriso situacia da politikuri

Taviseburebebi evropaSi XVI saukunesa da XVII
saukunis damdegs

2.1. evropis politikuri ruka XVI saukuneSi

axali istoriis periods kacobriobis istoriaSi gan-

sakuTrebuli adgili uWiravs. es saxelwodeba savsebiT Se-
esabameba im axal tendenciebs, romlebic am dros ganviTa-
rda evropasa da danarCen msoflioSi. faqtobrivad, am
cvlilebebma gansazRvra msoflios Semdgomi ganviTarebis
saxec.
XVI saukune aris gansakuTrebuli Zvrebis periodi, ro-
melmac BmniSvnelovnad ganapiroba Semdegi epoqis evropis
ganviTareba.
swored am periodidan, saxelmwifoTa Soris TanamS-
romlobis da urTierTobebis kuTxiT momzadda niadagi
sistemuri saerTaSoriso urTierTobebis CamoyalibebisaT-
vis. evropaSi saerTaSoriso urTierTobis TvalsazrisiT,
aRniSnuli periodi jer kidev aris dinastiuri diploma-
tiis saukune. am dromde ar arsebobda saxelmwifoTa So-
ris mkveTrad gamijnuli sazRvrebi. xolo evropis poli-
tikur erTeulebs Soris mimdinareobda konfesiuri wina-
aRmdegoba.
axal periodSi, sistemuri saerTaSoriso urTierTobe-
bis formirebis winapirobebad mogvevlina is saSinao da
sagareo cvlilebebi, romelsac adgili hqonda evropis
kontinentze. upirvelesad, es procesebi dakavSirebuli
iyo kapitalizmis ganviTarebasTan, romelic evropaSi didi
geografiuli aRmoCenebis droidan iyo SesamCnevi.

15
 me-15 saukuneSi naosnobis ganviTarebas mohyva evropu-
li imperializmis Camoyalibeba. gemebis saSualebiT SesaZ-
lebeli gaxda didi odenobis tvirTis gadazidva da mgzav-
rTa gadayvana Soreul qveynebSi. portugalia iyo pirveli
qveyana, saidanac daiwyo msoflios sxva qveynebis aRmoCene-
bis epoqa. mogvianebiT msgavsi iniciativebiT asparezze
gamovidnen espaneTi, britaneTi da safrangeTi. Tavisi Zli-
eri samxedro SeiaraRebis wyalobiT evropelebma daimor-
Ciles okeanis sanapiro zolSi ganlagebuli qalaqebi da
TavianT kontrols dauqvemdebares ZiriTadi savaWro mar-
Srutebi. etapobrivad evropelebis eqspansia gavrcelda
laTinuri amerikis, mogvianebiT ki CrdiloeT amerikis,
aziisa da afrikis teritoriaze.
me-16 saukuneSi espaneTma centraluri amerikis, xolo
portugaliam braziliis teritoria Tavisi imperiis far-
glebSi moaqcia. didma britaneTma da safrangeTma koloni-
ebi moipoves CrdiloeT amerikasa da karibis zRvis kun-
Zulebze. koloniebSi mopovebul simdidres evropis monar-
qebi jarisa da saxelmwifos gasaZliereblad iyenebdenen.
axali samyaros, indoeTisaken mimavali axali sazRvao
gzis, samxreT-aRmosavleT aziaSi axali miwebis aRmoCenam
da samyaros garSemo mogzaurobebma ara marto Camo-
ayalibes evropelebis warmodgena mTlianad msoflioze,
aramed ganapirobes evropuli saxelmwifoebis geopoli-
tikuri interesebis Secvlac. erTi mxriv, daiwyo evropis,
rogorc erTi mTliani politikuri organizmis formireba,
romelic civilizaciuri ganviTarebis kuTxiT winaaR-
mdegobaSi modioda danarCen msofliosTan, xolo, meore
mxriv, didma geografiulma aRmoCenebma stimuli misca aqt-
iur saerTaSoriso da ekonomikur kavSir-urTierTobebs.
mTlianobaSi ki es xels uwyobda msoflio masStabiT
saqonlis bazris gafarTovebis SesaZleblobas. procesebis
amgvari ganviTareba, kidev ufro aaqtiurebda kontinentTa

16
Soris urTierTobebs, rac aaxloebda evropas amerikasTan,
aziasa da afrikasTan.
evropis kontinentze moxda qveynebis Sida politikuri
konsolidacia, romlebic TandaTanobiT gardaiqmnen cen-
tralizebul feodalur-absolutur monarqiebad. aseTi
saxelmwifoebi sakmaod didxans, niderlandebis da ingli-
sis burJuaziuli revoluciebis Semdegac ki, ganagrZob-
dnen arsebobas evropis kontinentze; mcire saseniorebs
Soris feodaluri omebis Sewyvetis kvaldakval, romlebic
daemorCilen Zlier samefo xelisuflebas, Seiqmna Sedare-
biT mtkice Sida wesrigi. aRniSnuli procesi xels uwyob-
da qveynebis Semdgom ekonomikur, kerZod ki, kapitalistur
ganviTrebas.
marTalia, absoluturi monarqia, rogorc centralize-
buli da Zlieri saxelmwifo, darCa Tavis aznaurul-kla-
sobrivi warmomavlobis sawyisebze, Tumca, mainc unarianad
SeZlo Tavi daeRwia wina epoqebis feodalur-yaCaRuri
funqciisagan (memkvidreobisagan) da daecva misi qveSevrdo-
mebis sagareo politikuri interesebi. saxelmwifo xe-
lisuflebam axal epoqaSi burJuazia aRiqva rogorc wes-
rigis sayrdeni da keTildReobis safuZveli saxelmwifoSi.
evropeli xalxis politikur, ekonomikur, religiur,
kulturul sferoebSi ganxorcielebulma XVI saukunis
kardinalurma cvlilebebma saerTaSoriso urTierTobebi
da saxelmwifos sagareo politika xasiaTiTa da arsiT
gardaqmna.
rogorc cnobilia, evropa XV saukunis dasasrulisa-
Tvis, saerTaSoriso urTierTobebis ganviTarebis axal
stadiaSi Sevida. sabolood, am droisaTvis Camoyalibda
didi saxelmwifoebi: espaneTi, portugalia, safrangeTi,
poloneTi, avstria (habsburgebis saxlis samemkvidro
miwebi), romlebic winaT Sediodnen germaneli eris romis
saRvTo imperiis sazRvrebSi. aseve TurqeTi, arc ise didi

17
skandinaviuri qveynebi – dania, Svecia da norvegia, dasav-
leT germanuli mcire saTavadoebi, italiis qalaq-saxel-
mwifoebi da evropis mcire saxelmwifoebi avsebdnen kon-
tinentis politikur rukas. evropis aRmosavleTiT Tan-
daTan aZlierebda poziciebs moskovis saxelmwifo, rome-
lic evropis politikur arenaze gamovida XVI saukunis me-
ore naxevridan. am droidan man daasrula politikuri ga-
erTianeba da Camoyalibda centralizebul saxelmwifod,
xolo Semdeg _ absolutur monarqiad.
amrigad, evropis kontinentze ramdenime Zlieri da pa-
tara saxelmwifo arsebobda. yvela es saxelmwifo Tavis
aqtiuri Tu pasiuri moqmedebebiT, sakuTari interesebis
Sesabamisad evropis kontinentze qmnida saerTo politikur
klimats XVI_XVIII saukuneebSi.

2.2. saerTaSoriso urTierTobebis periodizacia

XVI_XVIII saukuneebSi da evropis saxelmwifoebis ZiriTa-
di sagareo politikuri kursi

evropaSi, XVI_XVIII saukuneebSi, saerTaSoriso winaaR-

mdegobis sami ZiriTadi kera arsebobda. aRniSnuli konfl-
iqturi kvanZebi yovel wuTs SeiZleba gamxdariyo didi
omis mizezi.
pirveli, XVI_XVIII s-Si dasavleT evropaSi erTmaneTs
daejaxa kontinetis didi saxelmwifoebis espaneTis, saf-
rangeTis, inglisis da holandiis (XVII s-dan) savaWro-ko-
loniuri interesebi.
meore, XVI saukuneSi, evropis samxreT aRmosavleT re-
gionSi, warmoiqmna da sabolood, XVIII s-Si, Camoyalibda
e.w. ,,aRmosavleTis sakiTxi” – evropis did saxelmwifoebs
da TurqeTs; ruseTs da TurqeTs Soris urTierTobebis
problema.

18
 mesame, evropis Crdilo-aRmosavleTiT, regionis didi
saxelmwifoebi sami saukunis manZilze awarmoebdnen sis-
xlismRvrel omebs baltiis zRvaze gabatonebisaTvis.
evropis saerTaSoriso urTierTobebSi, dapirispirebis
es sami kvanZi ara marto enacvleboda, aramed gavlenasac
axdenda erTmaneTze. mTlianobaSi ki, qmnidnen sakmaod mo-
ulodnel da rTul kombinaciebs saerTaSoriso urTierT-
obebSi.
XVI s-Si, amerikis da indoeTis sazRvao gzebis gax-
snis Semdeg, dasavleTis didi saxelmwifoebis winaSe sak-
maod mwvave sakiTxi warmoiqmna koloniebis dapyrobis da
zRvisiqeTa samflobeloebis gafarToebis Sesaxeb. Tumca,
evropaSi mimdinare politikur erTeulTa dapirispirebebi
arTulebda brZolebs koloniebSi. xSirad, kontinentze
mimdinare konfliqtebi sworedac rom mwvavdeboda dasav-
leTis didi saxelmwifoebis koloniur samflobeloebSi
momxdari cvlilebebis (gavlenis axali sferoebis mopo-
vebis) kvaldakval.
XVI s-Si, yvelaze didi evropuli koloniuri saxelm-
wifoebi iyvnen safrangeTi da espaneTi. Tumca, XVI s-is
meore naxevridan iwyeba inglisis koloniuri Zalis gaZli-
ereba. am periodSi moxda niderlandebis revoluciac da
maTi ajanyeba espaneTis batonobis winaaRmdeg. XVI sauku-
nis bolosaTvis, evropaSi Seiqmna axali, damoukidebeli,
pirveli burJuaziuli saxelmwifo - SeerTebuli pro-
vinciebis respublika, romelic istoriaSi holandiis res-
publikadaa cnobili.
uSualod XVI s-Si, saerTaSoriso urTierTobebis Zi-
riTadi Sinaarsi evropis kontinentze iyo espaneTsa da
safrangeTs Soris brZola evropis kontinentze, inglisis
da espaneTis winaaRmdegoba zRvaze batonobisaTvis. am
omebis Sedegad dasustda espaneTi. misTvis damRupveli aR-
moCnda inglisTan dapirispireba da gansakuTrebiT, nider-

19
landebis ganmaTavisuflebeli brZola mis winaaRmdeg. mad-
ridis gavlenis Sesustebis kvaldakval evropaSi gaZlie-
rda inglisi, safrangeTi da holandia.
evropaSi, XVII s-Si, safrangeTi gaxda yvelaze Zlieri
saxelmwifo da gauCnda kontinentze hegemonobis pretenzia.
am periodSi safrangeTi gadaiqca did koloniur saxelm-
wifod, xolo inglisSi ganxorcielda burJuaziuli revo-
lucia. aseve, daiwyo brZola or sazRvao saxelmwifos _
inglissa da holandias Soris zRvaze batonobisaTvis. am
brZolaSi inglisma moipova warmateba. realurad, mas
evropaSi, mxolod erTi mowinaaRmdege – safrangeTi darCa.
maT Soris daundobeli brZola mimdinareobda mTeli
XVIII s-is manZilze. miuxedavad am konfliqtSi safrang-
eTis damarcxebisa, man mainc SeinarCuna Zlieri saxelmwi-
fos statusi kontinentze. Tumca, man dakarga Tavis okea-
nisgaRma koloniuri samflobeloebis didi nawili.
amirgad, XVIII s-is bolosaTvis inglisi gaxda ara mxo-
lod pirveli koloniuri da sazRvao saxelmwifo evro-
paSi, aramed TandaTan gardaiqmna ,,msoflios masterad”,
romelic awarmoebda saqonels mTeli msofliosaTvis.
aseTi iyo saerTaSoriso urTierTobebis ZiriTadi st-
ruqtura dasavleT evropaSi XVI_XVIII saukuneebSi.
mocemul periodSi sistemuri saerTaSoriso urTierT-
obebis istoria SeiZleba davyoT Semdeg periodebad:
pirveli, espaneTis batonobis periodi evropaSi, rome-
lmac mTeli XVI s. moicva. es iyo sisxlismRvreli reli-
giuri omebis periodic, romelSic madridis sasaxle aqti-
ur monawileobas Rebulobda, rogorc feodalur-kaToli-
kuri reaqciis sayrdeni. sakuTriv dasavleT evropaSi es
aris espaneT-safrangeTis dapirispirebis da brZolebis
periodi.
meore, evropaSi safrangeTis hegemoneobis periodia. mi-
si kulminaciuri momentia vestfaliis zavi (1648) da mas-

20
Tan dakavSirebuli lui XIV sagareo politika. es aseve
iyo safrangeTsa da holandias Soris daZabuli brZolis,
axalgazrda holandiis respublikis da misi warmomadgen-
lebis brwyinvale diplomatiuri moqmedebis, inglisis
mniSvnelovani gaZlierebis dro. es ukanaskneli gansakuT-
rebiT SesamCnevi gaxda burJuaziuli revoluciis da evro-
paSi misi diplomatiis rolis gaZlierebis Semdeg.
mesame periodi daaxloebiT emTxveva XVIII saukunes,
roca inglissa da safrangeTs Soris brZola koloniebi-
sa da msoflio politikaSi pirveli adgilis mopovebisaT-
vis kulminaciur wertils aRwevs.
aRmosavleT evropaSi, swored es periodi daemTxva sa-
erTaSoriso urTierTobebis mudmivi monawilis saxiT axa-
lgazrda ruseTis imperiis gasvlas asparezze.
zemoaRniSnulma saerTaSoriso winaaRmdegobebma mka-
fio gamoxatuleba hpoves XVII_XVIII saukuneebis oTx ms-
xvil saerTo evropul omSi:
pirveli _ ocdaaTwliani omi (1618-1648);
meore _ omi espaneTis memkvidreobisaTvis (1701-1714);
mesame _ Svidwliani omi (1756-1763);
meoTxe _ revoluciuri da napoleonis omebi (1791-1815),
romelic evropaSi msxvili da radikaluri cvlilebebis
momtani aRmoCnda.

2.3. saerTaSoriso urTierTobebis evolucia da Tavi-

seburebebi axal periodSi

XVII saukunis Sua xanebSi saerTaSoriso urTierTobe-

bi ganicdida Tavisebur bifurkacias (gayofas, ganawile-
bas). XVI s-is Sua xanebSi Camoyalibebuli habsburgebis
samoqmedo principi _ Cujus region, ejus religio, romlis
Tanaxmad qveyanaSi batonobs is rwmena, romelsac mxars

21
uWers misi mmarTveli _ am droidan arsebiT transfo-
rmacias ganicdis da cvlis konfesiuri faqtoris rols
msoflio politikaSi, Tumca jer kidev ar aris momxdari
saerTaSoriso urTierTobebis sruli sekularizacia.
swored, saerTaSoriso politikidan religiis faqto-
ris gamoyofisaken midrekileba gulisxmobs bifurkacias.
religia jer kidev rCeboda mniSvnelovan politikur aspeq-
tad, da es kargad gamoCnda ocdaTwliani omis movlenebis
dros.
evropis Suasaukunovani istoriis manZilze, kontine-
nts, evropis monarqebis da, gansakuTrebiT, ,,germaneli
eris romis saRvTo imperiis” imperatorebis saxiT, hqonda
romis papis xelisuflebisadmi dapirispirebis tendencia.
vinaidan imperatorebs, papis xelisuflebis msagvsad gaaC-
ndaT pretenzia msoflio Teokratiuli mmarTvelobis sis-
temis Seqmnisa. niSandoblivia, rom germaniis protestanti
mTavrebis da CrdiloeT evropis monarqebis erToblivi
dapirispireba habsburgebis kaTolikuri universalizmis
samefo saxlis germanuli warmoSobis imperatorebis eqs-
pluataciis winaaRmdeg religiuri niSniT TavisTavad, war-
moadgenda brZolis ukanasknel aqts kontinentze batono-
bisaTvis.
imperatori ferdinand II, sakuTar Tavs seriozulad
ganixilavda rogorc ,,RmerTis warmomadgenels”. igi am su-
liskveTebiT xelmZRvanelobda WeSmarit jvarosnul laS-
qrobas germaniis protestantul olqebSi, vinaidan kontr-
reformaciis ganxorcielebis safuZvelze ganzraxuli hqo-
nda Seeqmna evropaSi universaluri kaTolikuri imperiis
msgavsi gaerTianeba.
kardinal riSelies saxiT is Seejaxa ara marto ga-
bedul saxelmwifo da politikur moRvawes, aramed sagar-
eo politikis axali principis Semoqmedsac. saerTaSoriso
urTierTobebSi religiurad Seferili universalizmis

22
sanacvlod Semovida principi _ raison d’etat – saxelmwifo
interesebi, romlis arsic manamde arsebuli religiuri
kredos gardaqmna iyo. bevri evropeli diplomatisa da
saxelmwifo moRvawisaTvis es axali principi gaxda dogma
da rwmenis simbolo.
mkvlevarTa azriT, ocdaaTwliani omis ,,quraSi”, mov-
lenebis uSualo monawileebis nebisgan damoukideblad, Se-
saZloa sabolood ,,gamoiWeda” Tanamedrove saxelmwifo
iseTi atributebiT, rogoricaa Sida da sagareo suverenit-
eti, biurokratia, regularuli armia, mkveTrad gamijnuli
da saerTaSorisod aRiarebuli sazRvrebis arseboba, teri-
toriaze centralizirebuli kontroli da a.S. swored,
XVIII_XIX ss. manZilze, saxelmwifo, ,,erovnuli saxel-
mwifos” evoluciuri ganviTarebis, anu ,,eri-saxelmwifos”
Camoyalibebis Sedegad, sabolood, gaxda saerTaSoriso
urTierTobebis wamyvani subieqti.
Tuki paps da saimperatoro xelisuflebas Soris, po-
litikur sferoSi Suasaukunovani konfliqti ganpirobebu-
li iyo alternatiuli Zalis centris arsebobis Seqmnis
SesaZleblobiT da evropuli konstitucionalizmis war-
moqmniT, maSin evropis sazogadoebriv cxovrebaSi domini-
rebuli xelSekrulebis safuZveli jer kidev feodali-
zmis droidan bevri ramiT axdenda gavlenas saerTaSoriso
urTierTobebis xasiaTze. kerZod, feodaluri saxelmwifo
(evropis nebimieri saxelmwifo, aseve imperia - romis saRv-
To imperia) Tavisi arsiT, TavisTavad warmoadgenda sxva-
dasxva statusis da rangis subieqtebs Soris saxelSekru-
lebo urTierTobebis rTul sistemas. ra Tqma unda, Sesaba-
misi xelSekrulebis daxmarebiT xdeboda vasalitetTan
urTierTobis reglamentaciac, romelic afiqsirebda fe-
odaluri samarTlis subieqtebs (monarqebi, feodaluri
aristokratiis warmomadgenlebi, raindebi, sasuliero
pirebi, moqalaqeebi) Soris urTierTvaldebulebebs. igi

23
aseve ganamtkicebda Sesabamis savaWro da politikur
uflebebs da privilegiebs. varaudoben, rom SemTxveviTi
ar unda iyos im Teoriis farTod aRiareba, romelic
miiCnevs xelisuflebis warmoqmnas ,,xelSekrulebis princi-
pis” safuZvelze. es ki SesaZlebeli aRmoCnda axali epoqis
gariJraJe, swored evropaSi da SemTxveviTac ara. domini-
rebuli xelSekrulebis arsebobam, romelic asaxavda
sazogadoebrivi organizmis garkveul sakiTxebs, safuZve-
li daudo saerTaSoriso samarTlis Camoyalibebas. am
ukanasknelis farglebSi SesaZlebeli iyo xelSekrulebiT
gaTvaliswinebuli normebis miReba sxvadasxva saxelmwi-
foebs Soris urTierTobis mowesrigebisaTvis. swored,
XVII saukuneSi, koloniebisaTvis brZolis da saerTaSo-
riso vaWrobaSi monopolizmis mopovebis gavleniT, saer-
TaSoriso samarTlis ganviTarebam miiRo damatebiTi
impulsi.
mocemul periodSi saerTaSoriso urTierTobebis evo-
luciis Tavisebureba iyo saerTaSoriso urTierTobis mso-
flio sistemaSi misi calsaxad evrocentristuli mowy-
oba. es ar niSnavs, rom saerTaSoriso urTierTobebis yve-
la ZiriTadi movlena mimdinareobda evropaSi. ra Tqma un-
da, ara: magaliTad, CineTSi am dros xdeboda dinastiis Se-
cvla (minis imperiis dacema da cinebis manjuriuli dinas-
tiis damyareba) da imperiis teritoriuli gafarToeba. ker-
Zod, XVII s-is dasasruls da XVIII s-is pirvel naxevarSi
imperiis sazRvrebi miiwevda amuramde CrdiloeTis da Ta-
namedrove yazaxeTis dasavleTis mimarTulebiT.
indoeTis naxevarkunZulze ki piriqiT, XVIII s. dasawyi-
sSi xdeba didi mogolis imperiis dacema, romelsac mohyva
sakmaod mZime politikuri Sedegebi _ Seqmnilma viTarebam
xeli Seuwyo evropelebis SeRwevas subkontinentze da a.S.
magram aRniSnul TaviseburebaSi saqme exeba sxva rames.
kerZod, am periodSi, saerTaSoriso urTierTobebis mso-

24
flio sistema moewyo ara rogorc saerTaSoriso urTie-
rTobebis erTi mTliani organizmi, (regionaluri siste-
mebis gaerTianebis Sedegad, rogorc es SesaZlebelia rom
yofiliyo mosalodneli), aramed saerTaSoriso urTi-
erTobebis evropuli sistemis aqtiuri eqspansiis svlaSi
evropis kontinentis gareT.
amrigad, evropaSi saerTaSoriso urTierTobebis prin-
cipebi da parametrebi Camoyalibebuli iyo swored XVII
saukunis Sua xanebSi e.w vestfaliis saerTaSoriso urTi-
erTobebis sistemis farglebSi.

25
 Tavi III

saerTaSoriso urTierTobaTa vestfaliis

sistemis formireba. ocdaaTwliani omi da misi
Sedegebi

3.1. habsburgebis gaZliereba da saerTaSoriso winaaR-

mdegobebis zrda evropaSi XVII s-is dasawyisisaTvis

XVI_XVII ss. mijnaze evropaSi saerTaSoriso situacia

mkveTrad aramdgradi iyo. igi Seicavda saerTo evropuli
konfliqtis niSnebs. evropis iseTi qveynebi, rogoric germ-
ania da italia, iyo kvlav danawevrebuli politikuri er-
Teulebis saxiT rCeebodnen. amgvari mdgomareoba xels uw-
yobda im garemoebas, rom isini warmoadgendnen Sida da
gare Zalebis brZolis arenas.
e.w. ,,romis saRvTo imperia” misi rTuli Semadgenlo-
biT da sadavo sazRvrebiT warmoadgenda mudmivi konfliq-
tebis keras. germaneli Tavadebi ebrZodnen ara marto
erTmaneTs, aramed avstriis saTavado saxls – habsburge-
bsac. es ukanasknelni ukve XV saukunis bolodan flobd-
nen rogorc zemo da qvemo avstrias da tirols, samxreT-
aRmosavleT evropis slavebis miwebs, aseve mcire terito-
riebs samxreT-dasavleT germaniaSi (romelic gadaeca
avstrias) da ,,burgundiis memkvidreobas”, e.i. sakuTriv
burgundias da niderlandebs.
XV saukunis Suaxanebidan avstriel habsburgebs ucv-
lelad irCevdnen imperiis taxtze. saimperatoro sasaxle
mudmivad cdilobda Tavisi gavlenis gavrcelebas sxva
monaTesave saTavadoebze, rom daqvemdebarebaSi moeqciaT
mravalricxovani mcire ,,imperiuli Cinebi” _ hercogebi,
grafebi, aznaurebi da imperiuli qalaqebi _ maTi samxed-

26
ro da finansuri saSualebebis gamoyenebis mizniT, rac
mudmivi qiSpobis mizezi iyo ,,imperiaSi”.
evropaSi habsburgebis gaZliereba safrTxes uqmnida
ara mxolod mezobel xalxebs, aramed kontinentze maSin
arsebul erovnul saxelmwifoebsac. habsburgebis dampyr-
obluri safrTxe gansakuTrebiT gaizarda XVI saukuneSi,
roca moxda avstriuli da espanuri habsburgebis gvirgvi-
nebis gaerTianeba. 1526 wels maT daiqvemdebares CexeTi da
ungreTi.
ori samefo taxtis gaerTianeba didxans ar gag-
rZelebula. karl V gadadgomis Semdeg, 1556 wels misi di-
di samflobelo gaiyo habsburgebis espanur da avstriul
Stoebs Soris. revoluciis Sedegad niderlandebSi, sadac
Seiqmna burJuaziuli respublika espaneTma dakarga bato-
noba am teritoriaze.
sakuTriv imperiis SigniT habsburgebis dampyrobluri
miswrafebebi, maT winaaRmdeg aZlierebda sxva msxvili, ro-
gorc protestantuli, ise kaTolikuri saTavadoebis brZo-
las. habsburgebTan winaaRmdegobaSi iyvnen ara mxolod
saqsoniis saercogo, branderburgis markgrafi da sxva
protestantuli Tavadebi, aramed msxvili kaTolikuri Ta-
vadebic, upirvelesad, bavariis hercogi.
aRniSnuli winaaRmdegobebis miuxedavad, habsburgebi
imedovnebdnen, rom isini SeZlebdnen maTi mowinaaRmdegebis
pretenziebs aRkveTas. am saqmeSi maT evropis qveynebis re-
aqciuli Zalebis imedi hqondaT. kerZod, habsburgebi Se-
ecadnen gamoeyenebinaT politikuri reaqcia, romelic impe-
riaSi daiwyo glexTa didi omis damarcxebis Semdeg da
XVI s-is 40-ian wlebSi protestantebis winaaRmdeg daiwyes
kontrreformacia sakuTari poziciebis gaZlierebisaTvis.
sakuTriv ,,imperiaSi” arsebuli dapirispirebebisa,
TviT avstrieli da espaneli habsburgebic tols ar
udebdnen erTmaneTs evropaSi TavianTi agresiuli poli-

27
tikis gatarebasa da politikuri batonobis mopovebisaken
swrafvaSi.
madridis sasaxlis mier italiis mniSvnelovani nawi-
lis dapyrobam avstrieli habsburgebis ukmayofileba gamo-
iwvia. italiis garda, orive Stos interesebi erTmaneTs
daejaxa samxreT germaniaSi. Tumca, am winaaRmdegobebisa,
XVI s-is meore naxevarsa da XVII s-is damdegs, evropaSi
Seqmnili viTareba orive sasaxles aiZulebda erToblivad
gamosuliyvnen saerTo safrTxeebis winaaRmdeg.
espaneTis xelisufleba miiCnevda, rom ,,imperiaSi” avs-
triel habsburgebis gamarjveba da kaTolikuri reaqcia
germaniSi, gansakurebiT ki reinis olqSi, Seqmnida sasurv-
el pirobebs madridis miznebis ganxorcielebisaTvis, rac
xels Seuwyobda niderlandebis damorCilebas - CrdiloT
provinciebis burJuaziuli respublika. es ukanaskneli iZu-
lebuliT cno, jer kidev, 1606 wlis droebiTi sazavo xel-
Sekrulebis safuZvelze. sxvaTaSoris, am periodSi SemuSa-
vda sxvadasxva dinastiuri kombinaciebi ori habsburguli
saxlis SeerTebisaTvis.
aRsaniSnavia, rom espaneT-avstriis erToblivi moqmede-
bis perspeqtivam, Sua da qvemo reinze da germaniaSi kaTo-
likuri reaqciis gaZlierebam gadafara safrangeTTan habs-
burgebis konfliqtis winapirobebic ki. henri IV atarebda
,,Zveli germanuli Tavisuflebis dacvis” politikas, e.i. is
yvelanairad cdilobda germaniis politikuri daqucmac-
ebulobis SenarCunebas da mxars uWerda im Sida brZolebs,
romelic mimdinareobda germaniaSi protestantul da kaT-
olikur saTavadoebs Soris.
habsburgebisagn gansxvavebiT, safrangeTis politika
mimarTuli iyo ar daeSva avstriis habsburgebis gaZliere-
ba germaniaSi. versalis sasaxlisaTvis arasasurveli iyo
danawevrebuli italiis did nawilSi espaneTis batonobis
damyareba XVI s-is Sua xanebidan, e.i. im teritoriaze,

28
romelic akavSirebda avstriis da espaneTis samflobe-
lobs. am kuTxiT mdgomareoba kidev ufro saorWofos xdi-
da savois saercogos pozicias. es ukanaskneli, erT-erTi
damoukidebeli italiuri saxelmwifo iyo, romelic mer-
yeobda safrangeTsa da espaneTs Soris orientaciis arCe-
vanSi da iWerda mxolod misTvis momgebian pozicias.

3.2. evropis saxelmwifoebis poziciebi ocdaaTwliani

omis win

3.2.1. safrangeTi

avstrieli da espaneli habsburgebis gegmebis ganxor-

cieleba germaniaSi, italiasa da niderlandebSi ara mxo-
lod xels SeuSlida da Seaferxebda safrangeTis terito-
riul gafarToebas samxreTiT pireneimde da aRmosavleTiT
reinamde, aramed mas Seuqmnida alyis safrTxes. movlenebis
aseTi sqemiT ganviTareba mniSvnelovnad ganamtkicebda misi
moqiSpeebis – venis da madridis sasaxleebis strategiul
da ekonomikur poziciebs regionSi.
safrangeTis mefe anri IV energiulad moemzada omi-
saTvis habsburgebTan. is Seecada daerwmunebina protestan-
ti germaneli Tavadebi imaSi, rom maTi saxelmwifo intere-
si moiTxovda kavSiri daedoT safrangeTTan saerTo mtris
winaaRmdeg brZolisaTvis. Tavisi sikvdilis win anri IV
SeZlo organizeba gaekeTebina germaneli Tavadebis koali-
ciisaTvis, romelTan erTadac is moemzada habsburgebTan
omis dasawyebad.
habsburgebTan momaval brZolisaTvis mzadeba, safran-
geTis mTavrobis mier jer kidev XVI s-Si fransua I de va-
lua dros mimdinareobda. am sakiTxze parizi molaparake-
bebsac awarmoebda. momaval konfliqtSi mniSvnelovani iqn-

29
eboda TurqeTis pozicia, vinaidan habsburgebsa da veneci-
as Soris brZolebi. es ukanasknelebi ki safrangeTis
mtrebi iyvnen. molaparakebis Sedegad, 1535 wels mxareebs
Soris daido sakavSiro xelSekruleba. SeTanxmebis
safuZvelze frangulma mxarem sulTanisagan miiRo e.w.
kapitulacia, romelic safrangeTs aZlevda rig savaWro
SeRavaTebs TurqeTSi. Tumca, unda aRiniSnos, rom arsiT
es iyo xelSekruleba or qveyanas Soris samxedro kavSi-
ris Sesaxeb. safrangeTma aiRo valdebuleba mxari daeWira
TurqeTisaTvis ara mxolod karl V (habsburgi), aramed
veneciis respublikasTan brZolaSi. es ukanasknelni mud-
mivad ebrZodnen TurqeTs.
safrangeT-TurqeTis xelSekruleba dadasturebul iq-
na anri IV mierac, romelic mas ganixilavda rogorc br-
Zolis iaraRs imperatorsa da espaneTis mefesTan. amgvar
politikas inarCunebda safrangeTis mTavroba anri IV sik-
vdilis Semdegac.
amrigad, versalis sasaxle habsburgebTan mosalodne-
li konfliqtisaTvis mzadebas intensiurad axorcielebda.

3.2.2 inglisi

habsburgebis gaZlierebis safrTxem, romelic

kaTolikuri reaqciis mTavari dasayrdeni iyo niderlan-
debsa da qvemo reinis germanul miwebze, TiTqmis yvela im
saxelmwifos SeSfoTeba gamoiwvia, romlebic daintrese-
bulni iyvnen CrdiloeT zRvebSi savaWro gzebis dauf-
lebiT. inglisis mTavrobas ar SeeZlo mSvidad yofiliyo
CrdiloeT zRvebis sanapiroze habsburgebis SesaZlo gan-
mtkicebiT warmoqmnili saSiSroebis winaSe. londoni da-
interesebuli iyo imiT, rom espaneTis da avstriis Zalebis
dawola SeCerebuliyo niderlandebsa da qvemo reinSi.
amave dros, inglisis gabatonebul wreebs da mTavrobas,

30
romlebic TavianT politikur dasayrdenad inglisur
eklesias miiCnevdnen, ar SeeZloT sruli solidarobiT
emoqmedaT antihabsburguli protestantuli ligis saxel-
mwifoebTan miT ufro, rom qveyanaSi moqmedi revoluciuri
politikuri opozicia mxars uWerda kalvinizms. safrange-
Tis metismeti gaZliereba, romelic dainteresebuli iyo
aRmosavleTis mimarTulebiT poziciebis ganmtkicebiT,
aseve winaaRmdegobaSi modidoda inglisis savaWro
interesebTan, miT ufro, rom XVI saukunis bolos parizma
miiRo ufleba Tavisi gemebisaTvis Sesuliyvnen TurqeTis
portebSi sakuTari droSebiT.
amrigad, inglisis pozicia ocdaaTwliani omis win ise-
ve, rogorc omis pirvel etapze, iyo meryevi da gadauwyv-
eteli. Tumca londoni movlenebis ganviTarebas elo-
deboda.

3.2.3. dania da Svecia

germaniis teritoriaze momwifebul konfliqtTan da-

kavSirebiT, CrdiloeT evropis sxva saxelmwifoebis pozi-
cia bevrad garkveuli iyo. dania, politikurad da eko-
nomikurad mWidrod iyo dakavSirebuli CrdiloeT ger-
maniasTn, xolo daniis mefe imavdroulad iyo golStinis
hercogi da amrigad, warmoadgenda ,,romis saRvTo impe-
riis” erT-erT Tavads.
unda iTqvas, rom danias perspeqtivaSic ki ar SeeZlo
warmoedgina CrdiloeT germaniaSi habsburgebis batonobis
damyareba. hanzas dacemis pirobebSi, dania sakuTar Tavs
miiCnevda memkvidred saSuamavlo vaWrobaSi dasavleT da
aRmosavleT raionebs Soris, romelic esazRvreboda
CrdiloeTis sazRvao gzebs.
rac Seexeba Svecias, misi mefe gustav II adolfi, ruse-
TTan 1617 wlis stolbovis zavis dadebis Semdeg, cdi-

31
lobda baltiis zRvis auzSi Semdgom dapyrobebs, romelic
uzrunvelyofda Sveciis srul batonobas regionSi.
marTalia, Svecia da dania urTierTSoris mudmivad
qiSpobdnen, risi mizezic xSirad iyo maTi miswrafeba Cr-
diloeTis sazRvao gzebze gabatonebisa, magram orive es
saxelmwifo kargad xedavda maTTvis yvelaze did saSiS-
roebas espaneli da avstrieli habsburgebis mzardi
eqspansiis mxridan.

3.2.4. ruseTi

ruseTisaTvis sakmaod mZime aRmoCnda 1617 wlis stol-

bovis zavis pirobebi. igi iZulebuli iyo karga xniT uari
eTqva baltiispireTSi sakuTari interesebis ganxorciele-
baze. am mimarTulebiT gancdili warumateblobis miuxeda-
vad, moskovma Tavisi sagareo politikis upirveles amo-
canad, maSin, CaTvala poloneTis intervenciis Sedegebis
sruli likvidacia. es ar iyo SemTxveviTi. vinaidan, habsbu-
rgebis mier poloneTi, yovelTvis ganixileboda rogorc
avanposti aRmosavleT evropaSi sakuTari interesebis gat-
arebisaTvis. evropaSi moaxloebuli globaluri konfliq-
tis fonze ruseTs unda ezruna sakuTar usafrTxoebaze.
miT ufro, rom avstria da espaneTi, poloneTs ruseTSi
intervenciis dros daxmarebas xSirad uwevdnen ara marto
fuliT, aramed landsknextebiTac*.
ruseTSi, poloneTis intervenciis Sedegebis likvida-
ciis kvaldakval, SeuZlebelia ar gaeTvaliswinebinaT
ruseTis mTavrobasTan uSualod ar dakavSirebuli mzardi
konfliqti evropaSi. ruseTi seriozulad emzadeboda po-
loneTTan brZolisaTvis. aseT SemTxvevaSi ruseTi gamo-

ლანდსკნეხტი - [გერმ.Lansknecht]-დასავლეთ ევროპაში (მე-15-17 სს.): დაქ-

*

ირავებული ჯარისკაცი

32
vidoda rogorc didi Zala evropaSi, romlis faqtori
SeuZlebeli iyo ar gaeTvaliswinebina evropis orive
dajgufebis did saxelmwifoebs.
moaxloebul ocdaaTwlian omSi ruseTis mTavrobis
politikas gansazRvravda misi daintereseba, rom am brZo-
laSi gamarjveba moepovebina antihabsburgul ligas vina-
idan, espaneT-habsburgebis banakis gamarjveba waaqezebda
Sliaxtur poloneTs ruseTis winaaRmdeg axali agresi-
uli qmedebebis ganxorcielebisken. ufro metic, rusuli
miwebisaTvis Seiqmneboda UuSualo safrTxe gaerTianebuli
espaneT-habsburgebis-poloneTis Zalebis mxridan.
1617-1618 ww. poloneTis warumatebelma gaWram moskovis-
ken SeboWa ruseTis Zalebi da Seasusta misi poziciebi Cr-
diloeT-aRmosavleTSi SveciasTan omSi.
aRniSnulma sagareo safrTxeebma mTel rig Sida faq-
torebTan erTad, iZulebuli gaxada ruseTis mTavroba wa-
suliyo SveciasTan stolbovis mZime sazavo pirobebze.
amrigad, evropaSi moaxloebuli samxedro-politikuri
konfliqti ruseTs sWirdeboda Tavisi poziciebis gasamya-
reblad dasavleTis mimarTulebiT, raTa gadaewyvita po-
loneTis sakiTxi.

3.2.5. avstria

avstriam, romelic samxreT-aRmosavleT veropaSi gaZ-

lierda Turqebis Tavdasxmis safrTxis pirobebSi da war-
moadgenda mravalerovnul saxelmwifos, ,,imperiis” Semad-
genlobaSi gansakuTrebuli adgili daiWira. avstriis er-
chercogi habsburgebi iyvnen yvelaze gavleniani Tavadebi
imperiaSi. isini dakavSirebulni iyvnen espaneTis habs-
burgebTan. maT erTi wuTiTac ar daviwyebiaT TavianTi geg-
ma ,,msoflio”, habsburguli monarqiis Seqmnaze da am miz-

33
nis ganxorcielebisaTvis isini yovelTvis gamoiyenebdnen
maT xelSi myof imperatoris gvirgvins.
avstriis habsburgebis es gegma, imperiis rogorc pro-
testanti, aseve kaTolikuri banakis Tavadebis ukmayofi-
lebas iwvevda, rac mTlianobaSi maTdami dapirispirebas
ganapirobebda. aseT fonze, maT sakuTar sagvareuloSic ki
ver SeZles sasaxlis politikuri opoziciis likvidacia
da ufro metic, slavebis da ungrelebis winaaRmdgobebis
daZlevac ki.
amrigad, moaxloebuli omi habsburgebisaTvis iyo mTav-
ari miznis ganxorcielebis SesaZlebloba - evropaSi Se-
eqmnaT erTiani kaTolikuri monarqia.

3.2.6. TurqeTi

XVI s-is meore naxevarSi TurqeTi imyofeboda Tavisi

Zlierebis zenitSi. dapyrobiTi omebis Sedegad, dasavle-
TiT misma sazRvrebma miaRwia veneciis respublikis sam-
flobelomde, balkaneTis naxevarkunZulze da egeosiis
zRvaze, xolo aRmosavleTiT baRdadis saxalifos da kav-
kasiis regionis CaTvliT. TurqeTma aseve moaxerxa ganemt-
kicebina Tavisi umaRlesi ufleba transilvaniaze, molda-
veTis da vlaxeTis saTavadoebze.
marTalia, lepanTan brZolaSi 1571 wels, TurqeTis
flotma sastiki marcxi ganicada espaneT-veneciis flo-
tTan, magram stambolma, marcxis miuxedavad, moaxerxa
kviprosis dapyroba da veneciisaTvis samxedro kontribu-
ciis gadaxdis dakisreba. amis Semdeg, sul male, Turqebma
TavianTi samflobelo gaafarToves CrdiloeT afrikaSi,
sadac espanelebs tunisi waarTves.
amrigad, TurqeTi moaxloebul evropul omSi imTavi-
Tve antihabsburgul pozicias daiWerda.

34
 evropaSi politikur erTeulTa urTierTobis kuTxiT
arsebuli viTareba, garkveul gavlenas axdenda maxlobel
aziasa da amierkavkasiaSi ZalTa urTierTdamokidebule-
baze, kerZod, iran-TurqeTis urTierTobaze.
XVII s-is damdegs sefianebma daipyres mTeli rigi
teritoriebi iransa da kavkasiaSi. miuxedavad amisa, XVII s-
is pirvel naxevarSic, TurqeTi kvlav rCeboda saSiS mo-
winaaRmdeged mis mezoblad. swored, am kuTxiT mas Tav-
iseburad xels uwyobda evropaSi arsebuli mdgomareoba.
saqme imaSi gaxldaT, rom evropaSi momwifebuli konfliq-
ti or mtrulad ganwyobil banaks Soris, aZlierebda kon-
tinentis saqmeebSi TurqeTis rols. safrangeTma miaRwia
imas, rom sulTani misi mokavSire yofiliyo. versalis
sasaxlisaTvis es gansakuTrebiT mniSvnelovani iyo
habsburgebTan dapirispirebis pirobebSi. TurqebTan urTi-
erTobis ganmtkicebaze aseve zrunavda inglisis xelisu-
flebac.
ocdaaTwliani omis pirvelsave wlebSi TurqeTis sul-
Tnis karze rigrigobiT Cadiodnen evropis saxelmwifoTa
elCebi. safrangeTis da holandiis, inglisis da veneciis,
ruseTis da poloneTis warmomadgenelebi urTierTSoris
awarmoebdnen diplomatiur brZolebs konstantinepolSi
TurqeTis mTavrobis poziciaze gavlenis moxdenisaTvis.
Turqebi ki, Tavis mxriv, miiCnevdnen, rom evropaSi gar-
Tulebuli politikuri da masTan dakavSirebuli religiu-
ri winaaRmdegobebi daasustebda habsburgebs da Searyevda
avstriis poziciebs. es ukanaskneli im dros evropaSi iTv-
leboda ,,qristianobis forpostad” Turqebis winaaRmdeg
brZolaSi. aseT viTarebaSi Turqebs imedi gauCndaT, rom
evropaSi garTulebuli situacia maT Sanss miscemda, ro-
gorc sefianebTan, aseve habsburgebTan brZolaSi. swored,
am garemoebebis gaTvaliswinebiT, murad IV dros (1623-1640),
Turqebma aRadgines samxedro moqmedebebi veneciis da

35
iranis winaaRmdeg. iranTan omis Sedegad Turqebma daib-
runes XVII s-is dasawyisSi dakarguli teritoriebi.
aseTi iyo evropis ZiriTadi saxelmwifoebis miswarafe-
bebi moaxloebuli saerTo evropuli omis win.

3.3. ocdaaTwliani omi da vestfaliis zavi

ocdaaTwliani omi iyo pirveli saerTo evropuli mas-

Stabis SeiaraRebuli dapirispireba evropis kontinentze.
praqtikulad, aRniSnuli mravalwliani omi gaxda wam-
yvani faqtori yvela evropuli saxelmwifos sagareo po-
litikuri kursisa da prioritetebis gansazRvraSi.
konfliqtSi antihabsburguli an prohabsburguli blo-
kebis samxedro warmatebebs, maT taqtikas da strategias
gansazRvravda da ganapirobebda TiToeuli misi monawilis
social-ekonomikuri da politikuri mdgomareoba. aRsan-
iSnavia, rom samxedro moqmedebebi ZiriTadad, mimdinareob-
da daqiravebuli armiiT, rac faqtobrivad niSnavda saxe-
lmwifo xazinis gamoyenebas qveynis amocanis gadawyvetisa-
Tvis, maT Soris sakuTari sazRvrebidan moSorebiTac.
zogadad, ocdaaTwlian omSi erTmaneTs daejaxa evr-
opis ganviTarebis ori politikuri xazi. pirveli, Suasau-
kunovani politikuri tradicia, romelic dakavSirebuli
iyo avstrieli da espaneli habsburgebis politikasTan da
gulisxmobda erTiani saerTo evropuli qristianuli
monarqiis Seqmnas, sadac cneba ,,saxelmwifo” da ,,erovnuli
interesi” arafriT ar Tavsdeba. politikuri ganviTarebis
meore principi dakavSirebuli iyo inglisTan, safrangeT-
Tan, holandiasTan da SveciasTan. igi gulisxmobda erov-
nul safuZvelze Zlieri saxelmwifoebis Seqmnas. aRniSnul
centralizebul saxelmwifoebSi, garda safrangeTisa, aRi-
arebuli iyo protestantuli aRmsarebloba.

36
 aseve gansxvavebulad mimdinareobda dapirispirebuli
blokebis ekonomikuri ganviTarebac. antihabsburgul blo-
kSi Sedioda qveynebi, sadac farTovdeboda kapitalisturi
wyoba.
germaniaSi, ocdaaTwliani omis dawyebas win uswrebda
Sida brZolebi. 1608-1614 ww. aq konfesiur principze ger-
manuli saTavadoebis ori samxedro-politikuri kavSiri
warmoiqmna _ evangelisturi unia da kaTolikuri liga.
TiToeuli mxare sagareo mxardaWeras Rebulobda cal-
keuli evropuli saxelmwifoebisagan.
sagareo politikuri Zalebis Careva germaniis poli-
tikuri erTeulebis Sida saqmeebSi imdenad didi iyo, rom
aq warmoqmnili nebismieri samxedro konfliqti, evropis
qveynebs Soris urTierTobebis gauaresebis pirobebSi, Se-
iZleba gadaqceuliyo saerTaSoriso masStabis omad.
realurad, es asec moxda evropaSi ocdaaTwliano omis
dawyebiT. am konfliqtma germania gadaaqcia samxedro
moqmedebebis arenad.
dasavleT evropis politikur cxovrebaSi mTavari wi-
naaRmdegobis kera, ZiriTadad iyo safrangeTsa da espanel
da avstriel habsburgebs Soris dapirispireba. rogorc
habsburgebi, aseve safrangeTi, romelic kardinal ri-
Selies mmarTvelobis dros gadaiqca Zlier saxelmwifod,
erTmaneTs eqiSpebodnen evropul politikaSi lidero-
bisaTvis.
aseT pirobebSi, safrangeTi dainteresebuli iyo Seen-
arCunebina habsburgTa imperiis gayofa da ar daeSva ori
habsburguli monarqiis gaerTianeba. garda amisa, versalis
sasaxles teritoriuli interesebi hqonda elzasSi, lota-
rengiaSi, samxreT niderlandebSi, CrdiloeT italiasa da
espaneTis sasazRvro teritoriebTan. aRniSnuli miwebi ki
habsburgebis gavlenis sferoebi iyo.

37
 saxelmwifo interesebidan gamomdinare, safrangeTi
mzad iyo mxari daeWira evangelisturi uniisaTvis, miuxed-
avad maT Soris konfesiuri sxvaobisa.
SeerTebuli provinciebis respublikam evangelistur
ligaSi dainaxa bunebrivi mokavSire habsburgebis winaaRm-
deg brZolaSi.
dania da Svecia cdilobdnen konkurenciisagan daecvaT
sakuTari Tavi CrdiloeTis gzebze.
inglisi mudam ebrZoda espaneTs zRvebze da misTvis
antihabsburguli politika bunebrivi iyo, magram londoni
sagareo vaWrobaSi konkurencias uwevda antihabsburguli
koaliciis qveynebsac.
evropis sxvadasxva qveynebis konkretuli interesebi
da saerTo miswrafeba, aRekveTaT habsburgebis hegemonis-
turi miznebi, gansazRvravda TiToeuli maTganis monawi-
leobas omSi mis sxvadasxva perodSi.
ocdaaTwliani omis mimdinareobaSi gamoiyofa oTxi pe-
riodi: Cexuri (1618-1623), daniuri (1625-1629), Sveduri (1630-
1635) da frangul-Sveduri (1635-1648). pirvel sam periodSi
upiratesoba aRmoCnda habsburgebis blokis mxareze. Tumca
sabolood, omi dasrulda misi da misi mokavSireebis da-
marcxebiT.
dapirispirebuli mxareebis dauZlurebam, mebrZoli
mxareebis gamofitvam, armiis saWiro sasicocxlo moTxov-
nilebebiT uzrunvelyofis problemebma da bolos, sakuT-
riv mebrZol qveynebSi socialuri mdgomareobis gauarese-
bam aiZula dapirispirebuli blokebi zavi daedoT.
1638 wels, omis Sewyvetis winadadebiT gamovida romis
papi da daniis mefe. 1640 wlis Semodgomaze sazavo mola-
parakebebis ideas mxari dauWira reixstagmac, romelic
Seikriba regensburgSi.
mowodebebis miuxedavad, mxolod 1644 wels vestfalSi,
qalaq miunsterSi, gaixsna samSvidobo kongresi, romelzec

38
ganixiles safrangeTsa da imperias Soris urTierTobis
sakiTxi. xolo vestfaliis meore qalaqSi – osnabriukSi,
1645 wels daiwyo ganxilva Svedur-germanuli urTierT-
obebisa.
imperias, espaneTs, Svecias da safrangeTs molapara-
kebebze warmoadgendnen im epoqis didi diplomatebi.
aRsaniSnavia, rom molaparakebebi warmoebda omis mim-
dinareobis fonze. am garemoebis gaTvaliswinebiT, avstri-
eli diplomatebi Segnebulad aWianurebdnen process im
imediT, rom safrangeTSi garTuldeboda Sida politikuri
mdgomareoba da zavis sasurvel pirobebze SeTanxmdebod-
nen. magram mowinaaRmdege mxare piriqiT fiqrobda. analo-
giurad isic ar Cqarobda da omis gagrZelebiT cdilobda
bevrad ufro momgebian pirobebze daedo zavi mowinaaRm-
dege mxaresTan.
zavi, romelic 1648 wlis 24 oqtombers, erTdroulad
vestfaliis or qalaqSi _ miunsterSi da osnabriukSi da-
ido, istoriaSi Sevida rogorc vestfaliis zavi1. man ara
mxolod daafiqsira konkretuli teritoriuli da poli-
tikur-samarTlebrivi SeTanxmebebi, aramed daasrula asw-
lovani konfesiuri winaaRmdegobebi evropaSi da kontinet-
ze ZalTa axali konfiguracia moaxdina.
zavi Seexo evropaSi teritoriuli cvlilebebis, ger-
maniis imperiis politikuri mowyobis, mis teritoriaze
aRmsareblobis, saerTaSoriso samarTliT holandiis da
Sveciis damoukideblobis ganmtkicebis sakiTxebs.
teritoriuli problemebi Semdegnariad gadawyda. yve-
laze metad dakmayofilebul iqna Sveciis pretenziebi. man
miiRo pomeraniis dasavleTi mxare da aRmosavleTis nawi-

1
Peace Treaty between the Holy Roman Emperor and the King of France and their respective
Allies (xelSekrulebis sruli teqsti inglisur enaze ix. saitze
http://avalon.law.yale.edu/17th_century/westphal.asp)

39
li saporto qalaq StetinomTan erTad; kunZuli riugeni
da bolini; qalaqi vismari da vezeris ori saepiskoposo –
bremenis da verdenis, romlebic gadavida saero mflobel-
obaSi. Zveli hanzais qalaqi, romelic gadaeca Svecias, Sei-
narCunebda Tavisuflebas. maSasadame, Sveciam miiRo mniS-
vnelovani navsayudeli CrdiloeTis da baltiis zRvebis
sanapiroze.
amrigad, mTlianobaSi Sveciis mier miRweuli iqna
dasaxuli mizani - baltis zRvaze absoluturi batonoba.
man, aseve miiRo didi fuladi kontribucia da gazarda Ta-
visi saerTaSoriso statusi. yovelive amis Sedegad, igi
gardaiqmna evropis did da Zlier saxelmwifod.
arc ise didi iyo safrangeTis teritoriuli monapo-
vari imperiasTan dadebuli SeTanxmebis mixedviT. man miiRo
elzasi, q. strasburgi, zundgais da hagenis gamoklebiT,
aseve iuridiulad daumtkicda ufleba lotarengiis sam
saepiskopoze: mecaze, tulasa da verdenze, romlebic mas,
jer kidev, gadaeca italiuri omebis Sedegad 1559 wels
dadebuli kato-kambreis zaviT. amis garda, aTi imperiuli
qalaqi moeqca safrangeTis mzrunvelobis qveS.
teritoriuli SenaZenis simciris miuxedavad, mTlian-
obaSi, versalis sasaxlis interesebis Sesabamisad, moewyo
am omis saerTo politikuri Sedegebic. pirvel rigSi, aq
aRsaniSnavia germaniis imperiis politikuri prestiJis da-
cema, misi teritoriuli danawevrebis SenarCuneba da ekon-
omikuri daqveiTeba-ganadgureba. mTlianobaSi ki miaRwia
habsburgebis dasustebas. unda iTqvas, rom vestafliis za-
vis dadebis momentisaTvis safrangeTi ebrZoda espaneTsac.
teritoriuli cvlilebebi ganicada zogierTma germa-
nulma saTavadomac. ase magaliTad, branderburgis kurfi-
uristma miiRo aRmosavleT pomerania, magdeburskis saar-
qiepiskopos SeerTebis ufleba moqmedi episkoposis sikdv-
ilis Semdeg, aseve galberStadtis, kaminis, mindenis saepi-

40
skoposoebi. amis Sedegad brandenburgi gaxda erT-erTi ga-
vleniani germanuli saTavado. aseve gaizarda misi roli
evropis CrdiloeT regionis saerTaSoriso politikaSi da
is gaxda rogorc imperiis, aseve Sveciis potenciuri opo-
nenti. misi aseTi gaZliereba pasuxobda safrangeTis inte-
resebs, romlis diplomatiamac yvelaferi gaakeTa sakiTxis
amgvari gadawyvetisaTvis.
meklenburgma, Tavis mxriv, dakarguli teritoriebis
(romlebic Svecias gadaeca) sakompensaciod miiRo mTeli
rigi saepiskoposoebi da monastrebi. saqsoniam daimtkica
misi ufleba luJinis miwebze. bavariam SeinarCuna zemo pf-
alici, romelic omis msvlelobis dros SeiZina, xolo
misma FTavadma ki _ kurfiuristoba.
vestfaliis zavma iuridiulad ganamtkica germaniis
danawevreba kidev ori saukuniT. Tumca, faqtobrivad, uzr-
unvelyo germanuli saTavadoebis suvereniteti. maT miiRes
ufleba daedoT saerTaSoriso SeTanxmebebi da kavSirebi
sxva saxelmwifoebTan. imperiis SemadgenlobaSi forma-
lurad Sevida Svecia rogorc suveneruli erTeuli, rome-
lmac miiRo reixstagSi sakuTari deputatebis gagzavnis
ufleba.
imperiis rig qalaqebze meurveoba safrangeTs uflebas
aZlevda Careuliyo mis saqmeebSi. xolo TviT imperia dar-
Ca ,,imperiuli Cinebis” konglomeratad, romelsac saTaveSi
hyavda arCeuli imperatori da reixstagi.
germaniis teritoriaze, religiur sferoSi vestfali-
is zavma gaaTanabra kalvinistebis uflebebi kaTolikursa
da luTeranul konfesiaTa uflebebTan. kalvinizms mieca
oficialuri aRmsareblobis statusi. asev moxda 1624
wlamde sekularizebuli eklesiis miwebis dakanoneba,
Tumca axlis CamorTmeva aikrZala.
saerTaSoriso aRiareba miiRo SeerTebuli respubli-
kebis provinciam da Sveicariis kavSirma, romelic ofiaci-

41
alurad gamovida imperiis Semadgenlobidan. da. miun-
steris xelSekrulebam gansazRvra am ukanaskneli saxe-
lmwifoebis teritoriac. SeTanxmebis Tanaxmad, Seldiis
SesarTavi daixura saerTaSoriso vaWrobisaTvis.
espaneTma vestfalSi mimdinare molaparakebis pro-
cesSi monawileobaze uari Tqva. man dado SeerTebuli
provinciebis respublikasTan xelSekruleba, sadac aRiara
misi damoukidebloba.
espaneTis omi safrangeTTan, romelic daiwyo ocdaaT-
wliani omis msvlelobisas, gagrZelda da dasrulda 1659
wlis 7 noembris pireneis sazavo xelSekrulebiT. zavis
safuZvelze aRiarebuli iqna safrangeTis mier samxreT
niderlandebSi mopovebuli arturis provincia da pireneis
sazRvarze rusiloni. Tumca, Tavis mxriv, parizma val-
debuleba aiRo ar daxmareboda madridis sasaxlis bato-
nobis winaaRmdeg mebrZol portugalielebs. SeTanxmebis
safuZvelze aseve aRsdga savaWro urTierTobebi or qveyan-
as Soris.
pireneis zavi, aseve exeboda qorwinebis wesis Sesaxeb
SeTanxmebas safrangeTis mefis lui XIV da espaneTis tax-
tis memkvidres maria terezas Soris. sxvaTa Soris, am-
gvarma garigebam, Semdeg, lui XIV safuZveli misca pret-
enzia ganecxadebina espaneTis samflobeloebze (espaneTis
memkvidreobaze).
amrigad, pireneis zaviT gaizarda safrangeTis sazRvr-
ebi da espaneTis mxridan moispo Tavdasxmis safrTxis ar-
seboba. versalis sasaxlis gavlena mTlianobaSi gaaZlier-
da da pretenzia gauCnda evropaSi hegemonobaze.
omi germaniisaTvis namdvili tragedia AaRmoCnda, gan-
sakuTrebiT im xalxisaTvis, romelic dasaxlebuli iyo
teritoriaze, romelic uSualod iyo gadaqceuli sabrZo-
lo moqmedebebis Teatrad. omma moitana SimSili, gaWirveba,
mTeli rigi raionebis dacarieleba. ramdenjerme Semcirda

42
mosaxleobis raodenoba (magaliTad, CexeTSi samjer, germa-
nis zogierT raionSi _ aTjerac ki), ganadgurebul iqna ma-
terialuri da kulturuli faseulobebi, Dwarmoebis
dacemam moitana xangrZlivi socialur-ekonomikuri krizi-
si germaniaSi.
saerTod ki, am omis Sedegad mogebul mdgomareobaSi
aRmoCnda antihabsburguli koaliciis qveynebi. safrange-
TisaTvi ocdaaTwliani omis da espaneTTan omis mogeba iyo
evropaSi hegemonobisaTvis brZolis dawyebis starti. Sve-
cia gadaiqca evropis Zlier saxelmwifod da misi priori-
tetebi CrdiloeT evropaSi aSkara gaxda. espaneTisagan
damoukideblobis miRebam Seqmna holandiis ekonomikuri
ganviTarebis, koloniebisaTvis brZolis da misi politi-
kuri wonis pirobebi evropis saqmeebSi.
ocdaaTwliani omis dasrulebisTanave aSkara iyo ara
marto erTi romelime konkretuli mxaris absoluturi
gamarjveba, aramed situaciidan kompleqsuri interesebis
dakmayofileba yvela mxaresTan mimarTebiT. aqedan gamom-
dinare, vestfaliis zavi TavisTavSi moicavda kompromise-
bis elementebsac.
ocdaaTwliani omis Sedegebma bolo mouRo evropaSi
habsburgebis hegemonobas. aSkara iyo rogorc erTiani
zenacionaluri qristianul-kaTolikuri monarqiis Seqmnis
mcdelobis, aseve espaneTis kaTolikuri diqtatis kraxi.
magram sakuTriv avstriis monarqias da germanul
saTavadoebs ar waugiaT es omi vinaidan, rogorc kaToli-
kurma, aseve protestantulma politikurma erTeulebma
daimtkices sruli suvereniteti.
amrigad, ocdaaTwlianma omma daasrula saukunovani
mwvave konfesiuri dapirispireba evropaSi. religiurma faq-
torma Sewyvita Tavisi arsebiTi rolis TamaSi saerTaSo-
riso urTierTobebSi. Tumca, XVII s-Si zogierTi evropuli

43
saxelmwifos sagareo politikaSi adgili hqonda reli-
giuri motiviT ,,dasabuTebul” ramdenime moqmedebas.
mTlianobaSi, ocdaaTwliani omis Sedegebi adastureb-
da centralizirebuli, nacionaluri saxelmwifoebis
(safrangeTi, inglisi, holandia, Svecia) politikuri
ayvavebis perspeqtivas. magram erovnuli saxelmwifoebis
Seqmnis mniSvnelovani problema, sakmaod didi xnis man-
Zilze kvlav gadauwyveteli darCa germaneli eris romis
saRvTo imperiis teritoriaze.
vestfaliis zavma sruliad Secvala sagareo politi-
kuri situacia evropaSi. man Seqmna sruliad gansxvavebuli
ZalTa balansi, Camoayaliba sxva politikuri priorite-
tebi da faseulobebi. mTlianobaSi, man Semoitana saerTa-
Soriso-samarTlebrivi safuZvlebi evropuli saerTaSor-
iso urTierTobebis sistemaSi da gansazRvra misi xasiaTi
Semdeg saukuneebSi.

44
 nawili II

saerTaSoriso urTierTobebis vestfaliis sistema

(XVII s-is 50-iani wlebi _ XVIII-XIX ss. mijna)

Tavi IV

saerTaSoriso urTierTobebis ZiriTadi moTamaSeebi

da maTi qcevis specifika msoflio arenaze

4.1. cvlilebebi evropul saerTaSoriso politikaSi

1648 wlis vestfaliis zavi TavisTavad moaswavebda

mniSvnelovan etaps saerTaSoriso urTierTobebis evo-
luciaSi. XVII s-is Sua xanebSi saerTaSoriso urTierTo-
bebSi momxdari transformaciis gansakuTrebuli mniSvne-
loba mdgomareobda imaSi, rom warmoiqmna urTierTobebis
is sistema, romlis ZiriTadi principebi ganagrZoben arse-
bobas da funqcionirebas dRemde, ra Tqma unda, arsebiTi
cvlilebebiT da ramdenadme Sesworebuli variantiT.
saerTaSoriso urTierTobebis warmoqmnili sistemis
mTavari Tavisebureba iyo masSi dominirebuli Tanamedrove
,,erovnuli” saxelmwifoebi (romelic flobda srul suve-
renitets, administraciuli mmarTvelobis erTian meqaniz-
ms, mudmivmoqmed profesiul armias, veberis azriT raci-
onalur biurokratias, gansazRvrul da saerTaSorisod
aRiarebul sazRvrebs da a.S).
garda amisa, mniSvnelovani Tavisebureba aris is, rom
moxda saerTaSoriso urTierTobebis Taviseburi deideo-
logizacia, e.i. konfesiuri faqtoris gauqmeba, rogorc po-
litikis M(maT Soris msoflio) erT-erTi ZiriTadi faq-
toris. mniSvnelovani siaxle iyo saerTaSoriso urT-

45
ierTobebSi msoflio wesrigis ganmsazRvreli axali fen-
omenis _ ZalTa balansis (Zalis wonasworoba) TandaTan-
obiT Camoyalibeba bevrad ufro Zlier evropul saxelmwi-
foebs da maT koaliciebs Soris.
rac Seexeba saxelmwifos, am sityvis Tanamedrove ga-
gebiT, mkvlevarTa azriT, maSin yvela aucilebeli winap-
iroba iyo misi warmoqmnisaTvis _ srulebiT Camoyalibda
centralizebuli, absoluturi monarqiuli saxelmwifo-
ebis saxiT. C. tilma, e. gidensma, s, rokanma pirdapir daaka-
vSires Tanamedrove evropuli saxelmwifos warmoqmna saxe-
lisuflebo urTierTobebis im evoluciasTan, romelic
moxda kontinentze.
evropaSi absolutizmis struqturis formirebam Seqmna
sruliad axali saSinao da sagareo politikuri situacia.
dapirispireba, pirvel rigSi samxedro, saxelmwifo dinas-
tiebs Soris da xelisuflebis survili amis gamo mobi-
lizeba gaekeTebina aucilebeli resursebisaTvis, monar-
qiul reJimebs ubiZgebda mTeli rigi ekonomikuri da adm-
inistraciuli RonisZiebebis gatarebas. aseTi realoba
Taviseburad uwyobda xels Tanamedrove erovnuli saxel-
mwifos formirebas misTvis damaxasiaTebeli institutebiT.
saerTaSoriso urTierTobebis sistema, vestfaliis
zavTan erTad, sabolood Camoyalibda rogorc saxelmwi-
fo centristuli sistema. es niSnavda, rom saerTaSoriso
urTierTobebis mTavari subieqtebi am periodidan iyvnen
suverenuli saxelmwifoebi. TiTeuli saxelmwifo flobda
srul Sida suverenitets, damoukideblad gansazRvruli
mmarTvelobis sakuTar formas, Sida saxelmwifoebrivi or-
ganizaciis principebs, hqonda sakuTari damokidebuleba
religiuri konfesiebisadmi da a.S. da yvelaze mniSvnelo-
vani garemoeba _ igi ar cnobda sakuTar Tavze sxva raime
umaRles xelisuflebas.

46
 TandaTanobiT saxelmwifos suverenuli Tanasworoba
gaxda sayovelTaod miRebuli principi saerTaSoriso ur-
TierTobebis sistemaSi, romelic aregulirebda sax-
elmwifoTa urTierTobebSi maT qcevas damoukideblad maT-
i mmarTvelobis formisa da konfesiuri aRmsareblobisa.
mocemuli principi TandaTanobiT gardaiqmna Tanamedrove
saerTaSoriso samarTlis mniSvnelovan elementad.
Tumca 1648 wlis vestfaliis zavma, romelic daido
ocdaaTwliani omis dasrulebisas, ver moaxdina evropis
politikuri rukis Zirfesviani Secvla, miuxedavad imisa,
rom vestfaliis zaviT dafiqsirebuli iyo Rrma Zvrebi
mTel saerTaSoriso urTierTobebSi.
marTalia, warumatebloba ganicada avstrieli da es-
paneli habsburgebis gegmebma, romlis mixedviT kontrre-
formaciis talRis gamoyenebiT iyo morigi mcdeloba
raRac universaluri monarqiis Seeqmnisa maTi meTaurobiT
da aseve moxda saerTaSoriso urTierTobebis Taviseburi
,,deideologizacia”, e.i. religia veRar iTamaSebda mTavar
da mniSvnelovan rols politikur subieqtebs Soris urTi-
erTobaSi, da mainc, evropis kontinentze nacionaluri
saxelmwifoebis mowyobis problema bolomde ar gadaW-
rila.
jer kidev 1555 wlis augsburgis zavma* daadastura
evropaSi axali principi politikur da konfesiur sakiT-
xebTan mimarTebiT. magram mxolod vestfaliis zavis
Semdeg moxda xelisuflebis sagareo politikuri miznebi-
dan ideologiuri amocanebis, romelic dakavSirebuli iyo

*
augsburgis religiuri zavi daIdo 1555 wlis 25 seqtembers reix-
stagSi q. augsburgSi romis saRvTo imperiis luTeranul da kaT-
olikur subieqtebs da imperator Fferdinand I Soris, romelic
karl V saxeliT moRvaweobda. zavis safuZvelze oficialurad
moxda luTeranobis aRiareba da imperiis subieqtebs miecaT ko-
nfesiis arCevis ufleba.
47
,,eresebis” daTrgunvis, ,,sulis gadarCenis”, da ,,rwmenis
dacvis” sakiTxebTan, saboloo gaqroba.
evropaSi, vestfaliis zavamde, religiuri faqtoris
gamoyeneba socialuri da politikuri reaqciis eqsportisa
da universaluri imperiis SeqmnisaTvis, obieqturad farav-
da gansazRvruli politikuri wreebis da socialuri Za-
lebis miswrafebas. cxadia, erTiani evropuli kontrref-
ormaciis banakis dacemiT, bunebrivia, gaqra am gegmis
sawinaaRmdego RonisZiebebis uzrunvelyofis aucileblo-
bac. saxelmwifoTa moqmedebis ganmsazRvreli motivi
saerTaSoriso arenaze gaxda raison d’etat _ saxelmwifo
interesi, romelic ar iyo gajerebuli aranairi religi-
uri an raime sxva ideologiuri aspeqtiT.
sakuTriv deideologizaciis procesi wavida saerTaS-
oriso urTierTobebis sistemis monawileebis arsebiTi
transformaciis mimarTulebiT. aRniSnuli gulisxmobs im
garemoebas, rom, Tuki vestfaliis zavamde yovlisSemZle
kaTolikuri an protestantuli liga da masSi Semavali
saxelmwifoebi erTi centris garSemo mudam Cabmulni
iyvnen urTierTSoris gauTavebel omebSi, maSin, axal pi-
robebSi, ukve, saqme ar exeba evropaSi erTi saxelmwifos
absoluturi batonobis damyarebis Sesaxeb sakiTxs.
nacionaluri, centralizebuli saxelmwifoebis Camoyali-
bebam evropis politikuri ruka ramdenime politikur cen-
trad gayo. aseT kvalobaze mxareebis sagareo politikurma
mizanma dakarga maqsimaluri xasiaTi vinaidan igi gaxda
bevrad realuri. yovelive amis Sedegad, ukve, rogorc
religiurad dasabuTebuli pretenziebi da arsebuli
gegmebi msoflio batonobaze, aseve, erTi romelime Zlieri
saxelmwifos moWarbebuli survili kontinentze hegemo-
nobis pretenziiT, mudam awydeboda adre sxvadsxva bana-
kebSi myofi _ protestantuli da kaTolikuri saxelmwifo-
ebis mxridan erTian winaaRmdegobas. Sedegad, evropaSi

48
sruliad spontanurad, e.i. aramyar niadagze, an ara viRa-
cis SorsmWvreteluri gaTvlebiT, an viRacis mizanmimar-
Tuli moqmedebiT, aramed ,,bunebrivi wesrigis formiT” da-
iwyo Camoyalibeba/moqmedeba ,,ZalTa balansis” wesrig-
ma/sistemam, romelic kontinentze, sabolood damkvidrda
rogorc saerTaSoriso urTierTobebis sistemis/wesrigis
safuZvli.
amasTan dakavSirebiT marTebulad aRniSnavs h. kisinje-
ri: ,,TviT ZalTa wonasworoba iSviaTad warmoiqmneba mo-
fiqrebuli gaTvlebiT. Cveulebriv igi warmoiqmneba rom-
elime calke saxelmwifos winaaRmdegobrivi/ukukmediTi
politikis Sedegad, romelic batonobs sxvebze”.
evropuli Tanasworobis warmoqmnis Sesaxeb, samecni-
ero literaturaSi arsebuli davis safuZveli gaxda is
politikuri memkvidreoba, romelic datova gamoCenilma
frangma saxelmwifo moRvawem arman-Jan diu pleesim,
romelic cnobilia kardinal riSelies saxeliT. swored
misi gulmodginebiT germania sruliad dasustda ocda-
aTwlian omSi, xolo centralur evropaSi ver moxerxda
warmoqmniliyo monoliTuri imperiuli giganti avstrieli
habsburgebis egidiT. amis garda, romis saRvTo imperia
gayofil iqna 300-ze met sruliad suverenul samflo-
belod, romelTagan yvelaze ufro gamorCeulebi evropul
saerTaSoriso politikaSi mogvevlinen, rogorc mniSvnel-
ovani ,,sasworebi” ,,ZalT balansis” uzrunvelyofaSi kont-
inentze.
axal pirobebSi saxelmwifoTaSoris kavSirebi gaxda
bevrad moqnili da situaciuri*. saerTod, iteresebidan
gamomdinare partnioris Secvla koaliciis mixedviT, arc
Tu ise iSviaTi movlenaa, garda im SemTxvevisa, roca erT-

*
ama Tu im saxelmwifos interesis da arsebuli situaciis
Sesabamisad mowyobili.
49
erTi Zlieri saxelmwifos kidev ufro gaZliereba,
daemuqreboda mTel ,,evropul Tanasworobas”.
evropul saerTaSoriso urTierTobebSi, sakuTriv per-
manentuli politikuri brZolebis SesaZlebloba da saxe-
lmwifoTaSoris kavSirebis evolucia iyo msoflio
politikis wonasworobis nawili. misi arsi metyvelebs
imaze, rom politikuri, an diplomatiuri manevri, erT
romelime evropul saxelmwifos, an saxelmwifoTa koal-
icias, saSualebas aZlevda adeqvaturad moexdinaT Zalebis
akumulireba* potenciuri mtris winaaRmdeg.
evropuli Tanasworobis formirebis wesis Sesaxeb,
cnobili mkvlevari raimon aroni miuTiTebs: ,,nebismieri
saxelmwifo, romelsac surs SeinarCunos Tanasworoba,
Sedis erT konkretul saxelmwifosTan, an saerTod ko-
aliciasTan kavSirSi, romelsac, an romlebsac igi miiCnevs
saSualebad, rom uzrunvelyos sakuTari Tavi sruli
upiratesobiT saerTaSoriso politikaSi.
,,ZalTa balansis” koncefcia, romelic dominirebda
evropis sazogadoebriv-politikur azrovnebaSi XVII s-is
bolodan, mniSvnelovnad xels uwyobda omis da mTlianad,
saerTaSoriso konfliqtebis xasiaTis Secvlas kontinen-
tze. am periodSi, bevrad ufro sisxlismRvrel da msxvil
konfliqtebSic, mxareTa mizani romelic ar iTvalis-
winebda mowinaaRmdegis srul ganadgurebas, yovelTvis iyo
SedarebiT SezRuduli. Tuki vestfaliis zavamde, swrafad
ganviTarebad protestantul qveynebs Soris dapirispire-
bis gaRrmavebas aferxebda habsburgebis egidiT Seqmnili
kaTolikuri blokis mxridan mosalodneli safrTxis
arseboba, axla ukve, am Secvlil pirobebSi, gamwvavda
savaWro-ekonomikuri winaaRmdegoba inglissa da holandias

*
Tavmoyra, gaerTianeba.
50
Soris, xolo Semdeg, analogiuri mizeziT inglisi da
safrangeTi daupirispirdnen erTmaneTs.
vestfaliis zavis Semdeg movida epoqa, roca sa-
xelmwifoebs Soris religiuri davebis niadagze ar-
sebuli winaaRmdegobebi sabolood Seicvala. axla ukve
maTi brZolis ZiriTadi mizani da survili gaxda eko-
nomikuri Dda politikuri batonobis da gavlenis mopoveba
evropasa da mTlianad msoflioSi.
ukve, XVII s-Si, wamyvani evropuli saxelmwifoebis po-
litika sruliad garkveuli iyo. igi ar iyo SezRuduli
mezobel saxelmwifoebTan urTierTobis CarCoebiT. maTi
sagareo politikuri aqtivoba gavrcelda ara marto
evropaSi, aramed mTel msoflioSi.
am periodSi ZiriTadi evropuli saxelmwifoebi gada-
diodnen diplomatiuri samsaxuris organizaciis Tanamed-
rove sistemaze. diplomatiis ganviTarebas xels uwyobda
is garemoeba, rom XVII-XVIII ss. evropuli omebis didi
nawili iyo koaliciuri. aucileblobidan gamomdinare,
evropis bevr saxelmwifoSi Seiqmna sagareo saqmeebis
warmoebis uwyeba mkafio da rTuli struqturiT. diplo-
matebis garda, igi moicavda mTargmnelebis, gamSifv-
relebis da arqivistebis saqmianobasac. gaizarda diploma-
tiuri warmomadgenlobebisa da misiebis raodenoba. es
struqturebi dakompleqtebuli iyo maRalkvalificiuri
kadrebiT.
amrigad, saxelmwifos sagareo politikuri aqtiurobis
safuZveli amieridan mis interesebSi mdgomareobda. Tumca,
TiToeuli konkretuli mxaris SemTxvevaSi, saxelmwifo
interesi moicavda specifikur niSnebsac. maT Soris,
adgilobrivi kulturul-istoriuli Taviseburebebis da
tradiciis kvals, romelic damaxasiaTebeli iyo konkre-
tuli saxelmwifosaTvis.

51
 da ras warmoadgenda am periodSi TviT saxelmwifo?
am dros evropaSi qveynebis mmarTvelobis sxvadasxva
formebi gvxdeboda. kontinentze arsebobda absoluturi
monarqia (ludoviko XIV safrangeTi da kontinenturi
saxelmwifoebis umravlesoba), respublika (Sveicariis da
holandiis respublikebi) da qalaq-saxelmwifoebi (italiis
da hanzais qalaqebis). arcerT am qveyanaSi mosaxleobis
absoluturi umravlesoba ar monawileobda mmarTvelobis
procesSi. adreuli nacionaluri saxelmwifoebis sagareo
da saSinao politika Tavisi safuZvliTa da arsiT iyo
dinastiuri an klasobrivi. e.i. saxelmwifo interesis arsi
da Sinaarsi sakmaod TviTneburad ganisazRvreboda mmar-
Tveli monarqebis an mmarTveli savaWro-mwarmoebeli oli-
garqebis mier.
konfesiurisagan gansxvavebiT, dinastiuri interesi am
niSniT agrZelebs Tavisi sakmaod mniSvnelovani rolis
TamaSs XVII_XVIII ss. manZilzec.
Sua saukuneebisaTvis damaxasiaTebeli Sexeduleba
saxelmwifoze, roca xelmwife-seniorebi saqmis arsis mixe-
dviT ver xedavdnen sxvaobas saxelmwifos da mamuls, sa-
jaro samarTals da kerZo samarTls Soris, TandaTan war-
suls bardeboda. Tumca, mocemul periodSi evropis abso-
luturi monarqebi warmoadgendnen saxelmwifo xelisu-
flebis organizaciis iseT formas, romlis farglebSi
umaRlesi xelisuflebis matarebeli absoluturi monarqi
flobda bevrad met avtonomiurobas sagareo politikuri
kursis gansazRvraSi ama Tu im qveynis mimarT, vidre axal
epoqaSi an ufro adre. am periodSi, safrangeTSi, iseve ro-
gorc sxva absolutur monarqebSi, suverenis neba iyo
kanoni.
xandaxan, monarqebis Sexeduleba sakuTari ,,didebis”
da ,,Rirsebis” Sesaxeb, ama Tu im saxelmwifoSi an saerTo

52
evropul saqmeSi maTi Carevis safuZvelic ki xdeboda,
vidre, vTqvaT, savaWro an sxva saxelmwifo interesi.
mkvlevarTa azriT, absolutizmis pirobebSi,
XVII_XVIII ss. evropaSi, ama Tu im xelisuflebis dinasti-
uri pretenziebi garkveuli kuTxiT kidec Rebulobda
ideologiuri dasabuTebis da sagareo politikis motiva-
ciis funqcias. xelisufalis Rirsebis da pativis dacva da
Sesabamisad, saxelmwifo interesebisac (lui XIV cnobili
gamoTqma ,,saxelmwifo es me var”) xSirad gansazRvravda
evropuli qveynebis diplomatiuri uwyebis moqmedebas. igi
iwvevda saxelmwifos Cabmas konfliqtebsa da omebSi, rac
sabolood Rebulobda ,,fufunebis omis” saxelwodebas.
istoriografiaSi is mimdinareoba, romelic iwyeba
XVIII s-is ganmanaTleblebidan, istorias ganixilavs rogo-
rc mefeTa da masTan daaxloebuli pirebis piradi ambici-
ebis, pativis da sasaxlis intrigebis Sedegs. msgavs msje-
lbas aqvs gansazRvruli safuZvlebic. sakmarisia gavix-
senoT espaneTis magaliTi. am qveyanaSi, principulad mniS-
vnelovani ekonomikuri da politikuri problemebis dros
monarqebi xSirad avlendnen gulgrilobas da uniaTobas.
miuxedavad imisa, rom espaneTi iyo didi koloniuri impe-
ria da hqonda giganturi Semosavlebi, espaneTis mTavroba
xarjavda bevrad mets, vidre Semosavlebi iyo. nel-nela
Seiqmna finansuri deficiti da qveyanam Zalian male
dakarga Tavisi ekonomikuri da samxedro Zliereba.
XVI_XVII ss. espaneTis mTavroba araerTxel (1557, 1575, 1596,
1607, 1627, 1647, 1653, da 1680 ww.) gaxda iZulebuli gamoecxa-
debina e.w. ,,samefo gakotreba”, an defolti Tavis savalo
valdebulebebTan mimarTebiT. faqtobrivad, igi aRiarebda
Tavis umweobas.

53
 saerTod, monarqiul evropaSi, sadac yovelTvis iyo
monarqebis kerZo preferenciis* saxelmwifo interesebis
rangSi ayvanis SesaZlebloba, obieqturi politikuri da
socialur-ekonomikuri pirobebi sakmaod mkacrad zRudav-
da maTi TviTnebobis SesaZleblobas sagareo politikis
strategiuli prioritetebis gansazRvarSi.
burJuaziuli revoluciebis epoqaSi socialur-ekono-
mikuri da politikuri realobis ugulvebelyofa xSirad
savalalod mTavrdeboda rogorc calkeuli monarqebis-
aTvis, aseve mTlianobaSi monarqiis institutisaTvisac. am
mxriv, bevris mTqmelia britaneTisa da safrangeTis magal-
iTebi.

4.2 merkantelizmi da evropuli saxelmwifoebis saga-

reo politika

XVII s-is Sua xanebidan, saerTaSoriso ekonomikur da

politikur urTierTobebSi, axal momentad mogvevlina ev-
ropis saxelmwifoebis koloniuri mflobelobis mzardi
sameurneo roli. mocemul periodSi es saxelmwifoebi
iwyeben kolosalur imperiebad gardaqmnas, romelTa eko-
nomikaSi koloniis resursebis racionaluri eqspluatacia
sul ufro did rols TamaSobda.
koloniebisaTvis brZola jer mimdinareobda portuga-
lia-espaneTs da holandia-espaneTs Soris, xolo Semdeg,
maT sxva evropuli saxelmwifoebic miyvnen. aRsaniSnavia
espaneTs, holandias, inglissa da safrangeTs Soris mimdi-
nare brZolebi. saqmis arsidan gamomdinare, winaaRmdegobis
arenad gaxda mTeli msoflioc.
koloniur epopeaSi ganviTarebuli grZelvadiani wina-
aRmdegoba, romelic mWidrod gadaejaWva evropis kontinen-

*
am SemTxvevaSi raRacis upiratesoba, SeRavTi.
54
tze saxelmwifoTa Soris urTierTobis sistemas, arc meti,
arc naklebi, saerTo evropul ZalTa balansis damcvel
elementad mogvevlina.
saxelmwifo interesebis dinastiur dasabuTebas ar Se-
eZlo emuSava iseT burJuaziul qveynebSi, romelic dafuZ-
nebuli iyo konstituciur monarqiaze (inglisi da niderl-
andebi). am periodSi saxelmwifoebis erovnuli suverenuli
politika droebiT daefuZna ori zeamocanis arsebobas.
pirveli, es iyo ekonomikuri Zalis Seqmna, romelsac
daefuZneboda centarlizebuli saxelmwifos Semdgomi gaZ-
liereba da ganmtkiceba, xolo meore, saxelmwifo Zalis
gamoyeneba eris keTildReobis da ekonomikuri zrdis
uzrunvelsayofad.
XVII s-is bolos amgvari gageba Camoayaliba cnobilma
ingliselma moRvawem da mwarmoebelma j. Caildma: ,,ekono-
mikuri sargebeli da saxelmwifo Zala aucilebelia ganvi-
xiloT erTad”. cxadia, rom ekonomikuri sargebeli im
drois politikurma moRvawem gaigo, rogorc saxelmwifo
Semosavlebis damatebiTi wyaros Zieba, rasac samomavlod
ekonomikuri zrdis daCqarebis TvalsazrisiT, xSirad
hqonda negatiuri Sedegebic, anu iyo konfliqtis wyaro
saxelmwifoebs Soris.
XVII s-is dasasruli da XVIII s. iyo merkantelizmis
epoqa. merkantelizmis politika warmoadgenda ekonomiku-
ri nacionalizmis raRac saxesxvaobas, romelic midioda
administraciuli unifikaciis da Tanamedrove evropuli
saxelmwifoebis formirebisken. am politikis arsi sakmaod
mkafiod Camoayaliba amerikelma mkvlevarma j. kameronma.
igi aRniSnavda: ,,Sua saukuneebis epoqaSi qalaqis mmarTve-
lobas da marTvis sxva adgilobriv organoebs eko-
nomikuri kontrolis da regulirebis sferSi hqondaT
farTo rwmuneba. isini axdevinebdnen gadasaxads saqone-
liT, romelic Semodioda da gadioda Sesabamisi te-

55
ritoriidan. adgilobrivi vaWrebi da xelosnebi afiqsireb-
dnen gasamrjelos fass da Rirebulebis dones, areguli-
rebdnen Sromis pirobebs. xolo ekonomikuri nacionali-
zmis politika am funqcias uTanxmebda saerTo erovnul
dones, romlis Sedegad centraluri xelisufleba cdi-
lobda saxelmwifos unificirebas rogorc ekonomikur, ise
politikur urTierTobebSi. evropis qveynebis mmarTvelebi,
Tavisi qveSevrdomebis (teritoriuli erTeulebis) ekono-
mikuri da politikuri gaerTianebis politikis paralelu-
rad, sakuTriv erTmaneTs aqtiur konkurencias uwevdnen
teritoriebis gafarToebisa da transokeanuri samflo-
beloebis da msoflio vaWrobis kontrolis saqmeSi. es
ganpirobebuli iyo imis surviliT rom omis SemTxvevaSi
saxelmwifo bevrad uzrunvelyofiliyo. magram sxvebis
xarjze teritoriebis da vaWrobis gafarToebis politika
Tavad mTavrdeboda omebiT”.
sagareo politikur sferoSi saxelmwifo interesebi
aRiqmeboda rogorc safuZveli sagareo ekonomikuri
moqmedebisaTvis.
amrigad, ekonomikuri nacionalizmi wavida winaaRmd-
egobebis gaRrmavebisken. manve warmoSva dinastiuri dapi-
rispirebebi da religiuri mtroba. aqve unda aRiniSnos,
rom sakuTari miznebis ganxorcielebisas calkeuli subi-
eqtebi, romlebic ayalibebdnen saxelmwifo politikas,
sabolood mividnen daskvnamde, rom gaeTvaliswnebinaT sa-
kuTari qveSevrdomebis (teritoriuli erTeulebis) misw-
rafebebic.
merkantelisturi doqtrinebi ar warmoadgenda
socialur-ekonomikuri Teoriebis erTobliobas. igi iyo
praqtikuli rekomendaciebis nakrebi, romelic dafuZ-
nebuli iyo mtkicebaze, rom sazogadoebrivi keTildReobis
Seqmnis mTavari sfero saerTaSoriso vaWrobaa. im drois
saxelmwifo moRvaweebma da mwarmoebelebma gamoigones e.w.

56
,,xelsayreli vaWrobis balansis Teoria”, romlis Tanaxmad
nebismierma qveyanam aucilebelia rac SeiZleba meti
gayidos sazRvargareT da naklebi iyidos.
sakuTari qveynisaTvis, bevrad ufro sasurveli saga-
reo vaWrobis pirobis uzrunvelyofis instrumentis safu-
Zvlad mogvevlina saxelmwifo proteqcionistuli pol-
itika. nacionaluri warmoebis stimulirebisaTvis ucxouri
saqonlis importi ikrZaleboda, an kidev ibegreboda sakma-
od maRali tarifebiT. mTeli saxelmwifo manqana, kanonebi,
reglamentirebuli moTxovnebi, orientirebuli iyo ucx-
ouri saqonlis Semosvlis SezRudvasa da adgilobriv war-
moebaze moTxovnilebis gazrdisaken.
mniSvnelovan upiratesobad ganixileboda savaWro
flotis arseboba, radgan igi aiafebda sakuTar saeqspor-
to saqonels. igi saSualebas iZleoda fuli gakeTebuliyo
arafrisagan (Tanamedroveebis warmodgeniT) _ ucxouri
saqonlis tranzitisagan. amave dros, mTavroba stimuls
aZlevda meTevzeobis dargis ganviTarebas, romelic uzrun-
velyofda mezRvaurebis momzadebas. es ki, TavisTavad aye-
nebda moTxovnilebas gemTmSeneblobis produqciaze. is xe-
ls uwyobda qveynis kvebis produqtebiT uzrunvelyofasac
da saeqsporto potencialis gafarToebas.
merkantelisturi doqtrinis konfliqturi potenci-
alis arsi mdgomareobda im garemoebaSi, rom msoflio vaW-
robis aReb-micemoba mTlianobaSi ganixileboda did ucv-
lelobad. anu msoflio bazarze monawileobis sakuTari
wilis gazrdisaTvis an mopovebisaTvis erTaderT gzad
ganixileboda ara bazris axali segmentis Seqmna, aramed
swored misi dapyroba e.i. omis warmoeba.
lui XIV pirveli ministris kolebras erT erTi mTav-
ari mizani iyo safrangeTi gadaeqcia ekonomikurad damo-
ukidebel qveyanad, romelic sakuTar Tavs TviTon uzru-
nvelyofda calkeuli moTxovnilebebiT. amisaTvis man Sem-

57
oiRo sabaJo proteqcionistuli sagadasaxdo sistema,
romelic ZiriTadad holandiis winaaRmdeg iyo mimarTuli.
Tumca, am RonisZiebam ar moitana qveynis savaWro balansis
gaumjobeseba da 1667 wels man SemoiRo axali, faqtiurad
amkrZalavi tarifebi. holandiam, sadac midioda franguli
saqonlis didi nawili, safrangeTis am nabijs upasuxa
analogiuri diskriminaciuli RonisZiebebiT. kolebris
monacemebis mixedvT, mTel evropul saqonels emsaxurebo-
da 20 000-mde gemi, romelTagn sami meoTxedi holandias
ekuTvnoda. kolebri miiCnevda, rom safrangeTs SeeZlo ga-
ezarda sakuTari wili mxolod holandiis wilis Semci-
rebis gziT. aRniSnuli mizani ki, mxolod omis Sedegad
SeiZleba miRweuliyo.
savaWro omis msgavsma Sedegebma, zemoT moyvanili
racionaluri kalkulaciis monacemebma da merkantelur-
ma mosazrebam arsebiTi wvlili Seitana 1672 wels saf-
rangeTsa da holandias Soris omis dawyebaSi.
msgavsi logikiT xelmZRvanelobda inglisis parlamen-
tic, roca miiRo navigaciuri aqti da moiwona gadawyveti-
leba ,,inglisur wylebSi” holandiuri saTevzao rewvis
SezRudvis Sesaxeb. unda iTqvas, rom es gadawyvetileba
gaxda inglis-holandiis omis safuZveli XVII s-is meore
naxevarSi.
swored es racionaluri angariSi, dinastiuri inte-
resebi, SorsmWvreteluri Teoriuli Sexedulebebi, merka-
nteluri mosazrebebi da aqtiuri savaWro eqspansia gansaz-
Rvravda mocemul periodSi wamyvani evropuli saxelmwi-
foebis sagareo politikur kurss, romelic ayalibebda
saerTaSoriso urTierTobebSi ZalTa Tavisebur konfig-
uracias.

58
 4.3 saerTaSoris urTierTobebis ZiriTadi moTamaSeebi
evropaSi

rogorc cnobilia, XVII s-is Sua xanebma saerTaSoriso

urTierTobis axal epoqas misca evropaSi dasabami.
am periodSi, evropis kontinentze zesaxelmwifos sta-
tuss flobda iseTi saxelmwifoebi, rogorica safrangeTi,
inglisi, holandia, habsburgebis avstriis imperia
(XVII_XVIII s-ebis mijnaze am saxelmwifos ZiriTad Semadg-
nel nawilebs Seadgenda avstria, CexeTi, ungreTi. masSi
aseve Sedioda moravia, silezia, Stirina, tiroli, karin-
tia, xorvatia, slovenia, translivania da sxva miwebi. misi
meTauri flobda germaneli eris romis saRvTo imperiis
gvirgvins. magram habsburgebis yvela samflobelo rodi
Sedioda imperiis SemadgenlobaSi, mxolod maTi teri-
toriis erTi mesamedi iyo mis SemadgenlobaSi moqceuli),
Svecia da espaneTi.
evropis politikur rukaze aranakleb mniSvnelovan
rols TamaSobdnen aseve suverenuli germanuli saxelmwi-
foebi _ bavaria, brandeburgi da saqsonia, xolo Crdiloe-
TSi – dania, dasavleTiT _ portugalia da samxreTSi _
venecia.
ruseTi XVII s-Si imyofeboda evropuli sistemis peri-
feriaSi da inarCunebda urTierTobebs Tavis ZiriTad mez-
oblebTan.
am periodSi evropul saxelmwifoebs Soris konfliqti
sruliad Tavisufalia klerikalizmis* gavlenisagan da
ZiriTadad dafuZnebulia mxareTa savaWro-ekonomikur da
politikur winaaRmdegobebze.

კლერიკალიზმი [ლათ.clericalis საეკლესიო]რეაქციული პოლიტიკური

*

მიმდინარეობა, რომელიც ცდილობს გააძლიეროს ეკლესიის გავლენა

ქვეყნის პოლიტიკურ და კულტურულ ცხოვრებაში.
59
 aRmosavleT evropaSi wamyvani mdgomareoba eWira ruse-
Tis saxelmwifos da aq situacias gansazRvravda ruseTis,
Sveciis, poloneTis da habsburgebis saxelmwifoebis urTi-
erTobebi.
kontinentis samxreTSi kvlav batonobda TurqeTi.
XVII s-is meore naxevarSi inglisi, safrangeTi da
niderlandebi gadaiqcnen koloniur imperiebad da Sesaba-
misad, gaizarda koloniebis sameurneo rolic.
vestfaliis sistemam evropaSi yvelaze metad safra-
ngeTis mdgomareoba ganamtkica. safrangeTi TamaSobda
gadamwyvet rols maSindel evropul urTierTobebSi.
safrangeTis gansakuTrebuli gaZliereba dakavSirebulia
lui XIV saxelTan. mis dros safrangeTma saerTaSoriso
urTierTobebSi daikava gabatonebuli mdgomareoba. Tumca
safrangeTis realuri mmarTveli ki am dros iyo
kardinali riSelie. xolo safrangeTis mTavari mowin-
aaRmdegeebi avstriis da espaneTis habsburgebi ukve dasu-
stebulni iyvnen ocdaaTwliani omiT da vestfaliis zavis
damamcirebeli pirobebiT.

60
 Tavi V

saerTaSoriso urTierTobebi evropaSi XVII s-is

meore naxevarsa da XVIII s-is damdegs

5.1. winaaRmdegobebi evropul politikur erTeulebs

Soris da maTi gavlena saerTaSoriso urTierTobebze

vestfaliis zavs, romelic daido ocdaaTwliani omis

dasrulebisas, ar moutania omebis dasruleba evropaSi.
piriqiT, am periodSi, evropaSi aSkarad gamoikveTa garkve-
uli winaaRmdegobebi saxelmwifoebs Soris, romelic daka-
vSirebuli iyo saxelmwifoTa interesebTan.
marTalia, saerTaSoriso urTierTobebis deideolog-
izaciis da istoriuli arenidan kontrreformaciuli bana-
kis (romelsac meTaurobda avstrieli da espaneli habsbu-
rgebi) wasvliT dRis wesrigidan moixsna antihabsburguli
ligis arsebobis aucilebloba, magram gamoaSkaravda adre
erT banakSi myofi qveynebis saxelmwifo interesebis, miz-
nebis da urTierTSoris winaaRmdegobebis arseboba. pirv-
el adgilze gadmoinacvla savaWro-ekonomikurma dapiri-
spirebebma. ZiriTadad, es exeboda axalgazrda kapitalis-
tur qveynebs _ inglissa da holandias, feodalur-
absolutur safrangeTsa da espaneTs Soris arsebul wina-
aRmdegobebs. am saxelmwifos Soris savaWro konfliqtebi
gamomdinareobda merkantelizis principidan, romelic Ta-
maSobda gadamwyvet rols wamyvani evropuli saxelmwi-
foebis ekonomikur politikaSi.

61
 5.1.1. safrangeT-espaneTis dapirispireba

XVII s-is 50-iani wlebis manZilze grZeldeboda sam-

xedro moqmedebebi safrangeTsa da espaneTs Soris. magram
im garemoebis gaTvaliswinebiT, rom espaneTis samflobe-
lo gaSlili iyo mTel italiaSi, reinis sanapiroebis gas-
wvriv da samxreT niderlandebSi, omi faqtiurad gagrZe-
lda Tanamedrove belgiis da germaniis dasavleT nawilis
teritoriebzec. mxolod 1659 wels, roca samxedro moqme-
debebma sabolood daasusta mebrZoli mxareebi _ safran-
geTi da espaneTi, sabolod mividnen e.w. pireneis samSvido-
bo xelSekrulebis dadebamde. xelSekruleba ganmtkicebul
iqna safrangeTis mefesa da espaneTis mefe filipe IV
qaliSvilis maria-terezas Soris qorwinebiT.. Tumca, es
garigeba safrangeTis mefisaTvis iTvaliswinebda infantis*
da mis STamomavlebisadmi espaneTis taxtze uflebis
CamorTmevis uarsac. amis sanacvlod madridis sasaxles
unda gadaexada 500 aTasi ekiu. magram igi ar iqna gadax-
dili, ramac ufleba misca versalis sasaxles gamoeyenebi-
naT es garemoeba da daesabuTebinaT lui XIV pretenziebi
espaneTis mTeli rigi samflobeloebis mimarT.

5.1.2. inglis-holandiis winaaRmdegobebi

inglissa da holandias Soris dapirispirebis ZiriTad

mizezs warmoadgenda sazRvao-satranzito gadazidvis mo-
culobis gamo savaWro dapirispireba da meTevzeobis zo-
nis gamo konfliqtebi.
am periodisaTvis, holandiis sazRvao floti iyo erT-
erTi uZlieresi evropaSi, xolo misi savaWro floti,
sxvadasxva monacemebis mixedviT, 5-10 _ jer aRemateboda

ინფანტი ესპ.infante]- ესპანეთსა და პორტუგალიაში (მონარქიული მმართ-

*

ველობის დროს) უფლისწულის ტიტული.

62
evropis yvela sxva danarCeni qveynebis flotebis erTad
aRebul jams. holandiis xelSi moqceuli iyo sazRvao-sat-
ransporto nakadebi CrdiloeT da dasavleT evropaSi mdi-
nareebis reinis da maasis meSveobiT. amsterdami iyo
evropis udidesi finansuri da sabanko centri.
holandiis ost-indoeTis da vest-indoeTis kompaniebi
aqtiurad awarmoebdnen sagareo savaWro eqspansias mTel
msoflioSi. misTvis aranakleb mkacri konkurencia Camoy-
alibda (holandiuri saqonlis da savaWro gadazidvebis
momsaxurebisaTvis) inglisuri sazRvao Zalis da savaWro-
finansuri potencialis saxiT. am niadagze, maT Soris
winaaRmdegoba kidev ufro Zlierdeboda.
XVII s-is 50-70-ian wlebSi inglisur-holandiuri wina-
aRmdegoba gadaizarda maT Soris samgzis omSi (1652-1654;
1664-1667; 1672-1674). ukanaskenl ors ki gansakuTrebuli sis-
xlismRvreli xasiaTi hqonda, romlebmac SeiZina saerTo
evropuli politikuri xasiaTi. holandiis mxareze gamo-
vida safrangeTi.
sabrZolo moqmedebebi ZiriTadad mimdinareobda zRva-
ze _ afrikis sanapiroebTan, CrdiloeT amerikaSi da kari-
bis zRvis auzSi. swored, 1664-1667 wlebis omis msvlelob-
is dros, ingliselebma holandielebs waarTves axali
amsterdami (romelsac ewoda niu-iorki). Tumca, 1667 wels
holandielebma miaRwies bevrad maRal warmatebebs omSi.
holandiis flotma ara mxolod sagrZnobi damarcxeba age-
ma ingliselebs, aramed SeZles temzis SesarTavSi SeWra.
sadac ganTavsebuli iyo ingliselebis mravalricxovani
sawyobebi da dokebi. aq maT inglisuri sabrZolo gemebis
didi nawili CaZires an gadaiyvanes amsterdamSi, rogorc
brZolaSi mopovebuli,,nadavli”.
inglis-holandiis samxedro dapirispirebis Sewyvetas
xeli Seuwyo im garemoebam, rom am dros evropis kontinen-
tze Tavis eqspansionistur moqmedebebs iwyebs safrangeTi,

63
romelic mimarTuli iyo espaneTis samflobeloebis
(samxreT niderlandebi) dapyrobisaken. safrangeTis gaZli-
ereba ar Sedioda inglisisa da holandiis interesebSi,
amitom moxda am ori saxelmwifos daaxloeba. 1667 wlis 31
ivliss, inglissa da holandias Soris xeli moewera
sazavo xelSekrulebas q. bredSi. ingliselebi da holan-
dielebi wavidnen erTmaneTTan kavSiris Sekvrazec, romel-
ic mimarTuli iqneboda safrangeTis winaaRmdeg.

5.1.3. holandia _ safrangeTis winaaRmdegobebi

Tavis droze holandia _ safrangeTs Soris tradici-

uli samokavSireo urTierTobebi iyo imdenad, ramdenadac
holandia flobda Zlier flots da safrangeTi, romelic
gamoiyenebda mis flots, swored am gziT axerxebda
Tavisi Zalis sisustis kompesirebas zRvaze. jer kidev
ocdaaTwliani omis periodSi, maTi kavSiris wiaRSi mom-
wifda seriozuli winaaRmdegoba. igi dakavSirebuli aR-
moCnda safrangeTis eqspansionistur gegmebTan, romelic
exeboda samxreT niderlandebs da romelic imyofeboda
espaneTis mflobelobaSi.
samxreT niderlandebis safrangeTis xelSi gadasvla
ar Sedioda holandiis interesebSi. holandia ara mxolod
samarTlianad afasebda imas, rom safrangeTi Tavis droze
SeiZleba gamxdariyo saSiSi mezobli, aramed piriqiT, mi-
iswrafoda kidec rom ar daeSva antverpenis aRorZineba
msoflio mniSvnelobis savaWro da finansur centrad, rac
srulad SeiZleba momxdariyo franguli monarqiis egidiT.
yovelive amis gamo, guSindel mokavSireebs ufro metad
aSfoTebdaT erTi meoris warmatebebi, vidre dawyebul
omSi mowinaaRmdegeze gamarjveba.
amrigad, safrangeTis miswrafeba samxreT niderlande-
bis dauflebisaTvis, imTaviTve iwvevda mis dapirispirebas

64
holandiasTan, romelsac ar surda Zlieri da agresiuli
safrangeTis uSualo gamezobleba. holandia ukmayofile-
bas gamoTqvamda maT saimporto saqonelze, franguli
mxaris mier SezRudvebis dawesebaze. ase rom, am or saxel-
mwifos Soris winaaRmdegobrivi damokidebuleba aSkara
iyo.

5.2. evropuli politikis ZiriTadi moTamaSeebis sta-

tusi da resursebi safrangeTis eqspansionisturi poli-
tikis pirobebSi

5.2.1. safrangeTi

safrangeTi XVII s-is meore naxevarSi, saxelmwifoebri-

vi Zalis komponentebis erTobliobiT, aRmoCnda evropis
yvelaze Zlieri saxelmwifo. igi didi teritoriebis, mosa-
xleobis raodenobis, bunebrivi resursebis uzrunvelyo-
fis da msgavs sakiTxTa mixedviT aSkarad uswrebda nebis-
mier mis konkurents. safrangeTi warmoadgenda mocemul
periodSi klasikuri absolutizmis qveyanas, romelsac
hqonda sakmaod maRali mmarTvelobis centralizacia da
dayofili biurokratiuli aparati. safrangeTis monarqebis
xelSi aRniSnuli mdgomareoba warmoadgenda moqmedebis da
resursebis mobilizaciis efeqtur instruments TavianTi
ambiciuri sagareo politikuri gegmebis ganxorcielebisa-
Tvis. safrangeTSi Seiqmna evropaSi yvelaze didi mudmivi
saxmeloTo armia (200 aTasi adamiani mSvidobianobis dros
da omis SemTxvevaSi 500 aTasi) da mniSvnelovanad gaz-
rdili samxedro da savaWro floti.
safrangeTis koloniuri samflobeloebi moicavda ka-
nadas, luizianas (md. misispze), mTel rig antiliis kun-
Zulebs, indoeTSi – pomdiSers, afrikaSi _ magadaskars.

65
 sagareo vaWrobis gafarToeba da aqtiuri savaWro bal-
ansi kolbertizmis ekonomikuri politikis safuZvels Se-
adgenda. aqedan gamomdinare, XVII s-is meore naxevarsa da
XVIII s-is damdegs safrangeTs lideri saxelmwifos mdgo-
mareoba ekava evropaSi.
evropis saerTaSoriso cxovrebaSi es axali situacia
daemTxva lui XVI mmarTvelobis dawyebas. mis saxelTan
aris dakavSirebuli franguli absolutizmis brwyinvale
periodi. saxelmwifos didi politikuri SesaZleblobebis
potencialma, espaneTis dasustebam, imperiis gayofam da
SesaZlo mowinaaRmdegeebis gamoTiSvam, evropul politika-
Si gansazRvra safrangeTis sagareo politikuri kursi.
XVII s-is 60-iani wlebidan lui XIV safrangeTi
gadavida Ria eqspansionistur politikaze.
safrangeTis agresiuli miswrafebebi pirvel rigSi mi-
marTuli iyo dasavleT germanuli miwebis damorCilebaze.
am kuTxiT, lui XIV moqmedebda rogorc diplomatiuri,
ise samxedro meTodebiT. risTvisac igi unarianad iyenebda
sasazRvro samflobeloebis vasaluri kuTvnilebis gauge-
bar gansazRvrebas, franguli anklavebis arsebobas imperi-
is sazRvrebsa da germanuli miwebis Sida teritoriebze. im
miwebis dauflebam, romelic Sedioda imperiis Semadgen-
lobaSi lui XIV saSualeba misca pretenzia ganecxadebina
imperiis gvirgvinzec ki.
safrangeTis agresiuli politikis ZiriTadi mimarTu-
leba iyo franS-konte da samxreT niderlandebis miwebi,
romelic ekuTvnoda espaneTs.
safrangeTs evropaSi espanuri teritoriebis da misi
koloniuri samflobelobis mitacebis ufleba, surda da-
esabuTebina dinastiuri pretenziebiT. lui XIV da maria
terezas sakiTxze gaformebuli saqorwino kontraqti Seic-
avda punqtebs, sadac maria terezas taxtze uars ar etyo-
dnen Tu is lui XIV gadauxdida 500 aTas oqros ekius. esp-

66
aneTisaTvis, misi finansuri mdgomareobis gamo, SeuZle-
beli iyo aseTi Tanxis gadaxda. sanacvlod, safrangeTma
sakompensaciod garkveuli teritoriebi moiTxova. espane-
Tis xelisuflebam safrangeTis am moTxovnas uariT upasu-
xa, rasac mohyva omi or qveyanas Soris (e.w. devoluciuri
omi 1667 wels).
safrangeTis politika inglisTan mimarTebiT, romel-
Tanac ejaxeboda misi savaWro da koloniuri interesebi,
gamomdinareobda lui XIV survilidan inglisi moeqcia sa-
kuTari kontrols qveS. amisaTvis igi iyenebda finansur da
diplomatiur gavlenas Carlz I stiuartze. es ukanaskneli
inglisis taxtze parizis daxmarebis gareSe ver avidoda.
Tumca, iyo samxedro winaaRmdegobebis SemTxvevebic.
safrangeTis diplomatiis erT-erTi mTavari mizani iyo
ar daeSva TanamSromloba sazRvao saxelmwifoebs _ ingli-
ssa da holandias, aseve, inglissa da espaneTs Soris. uka-
nasknelis SemTxvevaSi gaTamaSda e.w. espanuri karti. mad-
ridis sasaxle, portugaliaze Tavisi batonobis aRdgenis
mizniT oms awarmoebda masTan. safrangeTs, pireneis xel-
Sekrulebidan gamomdinare, ufleba ar hqonda Careuliyo
konfliqtSi. lui XIV, romelsac ar surda espaneTis
gaZliereba, daarwmuna inglisis mefe Carlz II stiuarti,
rom inglisi daxmareboda portugalias. amrigda, am kar-
tis gaTamaSebis SemTxvevaSi, imTaviTve moispoboda alba-
Toba inglis-espaneTis daaxloebisa.
safrangeTis mxridan, evropaSi, politikuri hegemon-
obisaTvis miswrafebam gamoiwvia mTeli rigi omebis war-
moeba, romelSic CarTuli aRmoCnda evropis bevri qveyana.
isini ZiriTadad erTiandebodnen antifrangul koali-
ciebSi. TviT safrangeTs, es yvelaferi sakmaod Zviri da-
ujda finansuradac da politikuradac.

67
 5.2.2. espaneTi

espaneTma, romelmac vestfaliis da pireneis sazavo

xelSekrulebebis mZime Sedegebi iwvnia, TandaTan dakarga
samxedro Zliereba da politikuri prestiJi. espaneTis evr-
opuli samflobeloebi: samxreT niderlandebi, franS-ko-
nte, italiuri miwebi _ mtkivneuli wertili iyo evropul
samxedro urTierTobebSi. espanuri flotis Zlevamosileb-
ac warsuls Cabarda. 1655 wels gardaicvala espaneTis
mefe filip IV. misi memkvidere gaxda avadmyofi da susti
nebisyofis karl II habsburgi. filipes gardacvalebam saf-
rangeTs safuZveli misca Seexsenebina maria terezas gad-
auxdeli mziTevi da daayena sakiTxi teritoriuli kompen-
saciis Sesaxeb.
axali mefis avadmyofoba da misi uSviloba evropis sa-
erTaSoriso politikis centraluri sakiTxi gaxda im
kuTxiT, rom man dRis wesrigSi dasva erT-erTi umwvavesi
problema _ espaneTis memkvidreobis sakiTxi. mogvianebiT
am problemam evropa axali saomari kampaniis Teatrad
aqcia.

5.2.3. holandia

espaneTis dasustebis fonze mkveTrad gaizarda ho-

landiis ekonomikuri da politikuri gavlena evropis Zal-
Ta balansSi. qveyana, romelic gaTavisuflda espaneTis
batonobisagan niderlandebis revoluciis dros da icavda
Tavis damoukideblobas didi xnis manZilze madridis
sasaxlisgan, gaxda yvelaze Zlieri sazRvao saxelmwifo
XVII s-is meore naxevarSi kontinentze.
holandiis ekonomikuri ayvaveba, ZiriTadad, dafuZnebu-
li iyo warmatebul sagareo vaWrobaze, rasac xels uwyob-
da qveynis momgebiani geografiuli mdebareoba reinis Ses-
arTavTan da CrdiloeTis zRvis sanapiroze. mas hqonda
68
gasasvleli atlantikidan la-manSes da pa-de-kales
yureebis gavliT okeaneebSi.
Zlieri savaWro da samxedro flotis floba, romelic
ricxovnobiT aRemateboda yvela evropuli qveynebis flo-
ts erTad aRebuls da yvelaze ganviTarebuli sabanko sis-
tema, holandias saSualebas aZlevda faqtiurad gaekontr-
olebina rogorc saerTaSoriso vaWroba CrdiloeT evro-
paSi da reinis gaswvriv, aseve CrdiloeT da samxreT evro-
pas Soris sazRvao tvirTebis moZraobac.
holandiis savaWro mogebis daaxloebiT 10% koloni-
ur vaWrobaze modioda. holandiis dapyrobis obieqti gax-
da espaneTis da portugaliis koloniebi. koloniur poli-
tikas awarmoebdnen holandiis ost-indoeTis da vest-indo-
eTis kompaniebi, romlebic flobdnen did finansur saSua-
lebebs, sakuTar flots da samxedro Zlebs damTavrobis
mier miniWebul SeuzRudav uflebamosilebas.
holandielma kolonizatorebma daarses TavianTi cixe-
simagreebi da savaWro faqtoriebi zondis da moluksis
kunZulebze _ saneleblebis kunZuli, miiTvises indonezi-
aSi saneleblebis mTeli vaWroba, daipyres indoeTSi nega-
patamani da gamoaZeves portugalielebi ceilonidan. maT
ekuTvnodaT avstraliis, tasmaniis da axali zelandiis
gaxsna.
samxreT amerikaSi, holandiis vest-indoeTis kompania
flobda braziliis nawils CrdiloeT amerikis sanapiroze
holandielebma, jer kidev 1626 wels, daarses axali hol-
andia centriT _ axali amsterdami (ax. niu-iorki). holan-
diis Saqris mrewvelobis centri gaxda surinami. isini,
aseve flobdnen ramdenime kunZuls karibis zRvaSi. maT da-
arses kapskis kolonia samxreT afrikaSi da rigi portebi
mis dasavleT sanapiroze.
holandiam unarianad SeZlo gamoeyenebina is sirTule-
ebi, rac XVII s-is Sua xanebSi konkurentma qveynebma

69
ganicada: burJuaziuli revolucia da samoqalaqo omi in-
glisSi, fronda* safrangeTSi, ocdaaTwliani omis Sedegad
mezobeli germanuli saTavadoebis dasusteba. TandaTa-
nobiT, saukuneebis manZilze gamovlinda faqtorebi,
romlebic gansazRvravda qveynis saerTaSoriso politika-
Si mdgomareobis Soreul perspeqtivas _ mcire teritoria,
mciremricxovani mosaxleoba (dax. 2 mil. adamiani), Sedare-
biT sustad ganviTarebuli manufaqturuli mrewveloba.
aseT pirobebSi, ,,savaWro kapitalis” qveyana iZulebuli
iyo daecva Tavisi interesebi mZime konkurenciis pirobebSi
inglisTan _ ,,samrewvelo kapitalis” qveyanasTan da saf-
rangeTTan.
holandia, romelic realurad afasebda Zlieri safra-
ngeTis gamezoblebis safrTxes, miiCnevda, rom mis sazRvr-
ebTan susti germanuli miwebi da espaneTisagan teritor-
iulad gancalkevebuli, daxmarebis gareSe darCenili
espaneTis niderlandebi ufro momgebiani da sasurveli
iyo mezoblad, vidre Zlieri safrangeTi. aqedan gamomdina-
re, swored holandia iyo yvela antifranguli koaliciis
Seqmnis organizatori, xolo respublikis stathaueri
vilhem III oraneli (1672-1702), romelic inglisSi 1688 wlis
revoluciis Semdeg mefe gaxda, gamovida lui XIV da misi
hegemonisturi politikis mTavar mowinaaRmdegd.

5.2.4. inglisi

XVII s-is Sua xanebisTvis inglisSi erTdroulad mox-

da revolucia, samoqalaqo omi da stiuartebis restavra-
cia (XVII s-is 60-iani wlebi). absolutizmis restavr-
aciisken miswrafebis da kaTolikuri midrekilebis gamo,
inglisis mefeebi Carlz II stiuarti da misi memkvidre je-

ფრონდა [ფრანგ. Fronde] - 1. მე-17 ს.-ში საფრანგეთში თავადაზნაურულ-

*

ბურჟუაზიული მოძრაობა აბსოლუტიზმის წინააღმდეგ.

70
ims II mudmivad iyvnen safrangeTis subsidiebze damokide-
bulni. es ki xSirad gansazRvravda inglisis winaaRmdegob-
riv sagareo politikas.
axal periodSi, inglisSi ganmtkicda kapitalisturi
wyoba. aseve, man gaiara burJuaziuli saxelmwifoebriobis
ganviTarebisaTvis damaxasiaTebeli adreuli etapi, romli-
sTvisac niSandoblivi iyo ,,xelisuflebis da intresebis”
Taviseburi dayofa. rac imaSi gamoixateboda, rom sakanon-
mdeblo da sagareo politikaSi dominirebda burJuaziis
interesebi, am ukanasknelis xelSi iyo mrewveloba, fuli
da saqoneli, xolo xelisuflebis centralur organoebs
Tavadaznaurebi akontrolebdnen. maT hqondaT saxelmwifos
marTvis didi politikuri da samxedro gamocdileba.
aseTma mdgomareobam garkveuli niadagic ki Seqmna winaaRm-
degobisaTvis saxelmwifos sagareo politikur kursSi.
Tumca, qveyanaSi aseTi gaurkveveli mdgomareoba didxans
ar garZelebula. sagareo politikaSi garkveuli winaaRmd-
egobebi moispo 80-ian wlebis dasasruls, roca moxda 1688
wlis ,,diadi revolucia” da Seicvala dinastia, roca ing-
lisis mefe gaxda holandiis stathauerdi vilhem III ora-
neli da inglisur-franguli winaaRmdegoba pirvel adgi-
lze gamovida.

5.3. safrangeTis agresiuli sagareo politika XVII sa-

ukunis II naxevarSi da samxedro-politikur ZalTa konfig-
uracia evropaSi

saerTaSoriso urTierTobis sistema, romelic Seiqmna

evropaSi vestfaliis zavis Semdeg, gamomdinareobda
politikuri Tanasworobis principidan. Tumca, swored
safrangeTma _ saxelmwifom, romelic vestfaliis xelSek-
rulebaSi iwodeboda zavis pirobebis dacvis garant saxe-

71
lmwifod, Tavisi pretenziebiT da dampyrobluri moqmede-
bebiT daarRvia aRniSnuli Tanasworoba. amitomac qvey-
nebma, romelTa damoukidebloba da teritoriebi aRmoCnda
safrTxis qveS da ar hqondaT SesaZlebloba damoukideb-
lad, cal-calke gaewiaT winaaRmdegoba safrangeTis
agresiuli politikisaTvis, Seqmnes koaliciebi, romelic
mimarTuli iyo safrangeTis winaaRmdeg. yvela antifran-
gul koaliciaSi mTavr rols holandia TamaSobda.
safrangeTis eqspansionisturi politika ZiriTadad im
oTxi omis msvleobaSi Tavsdeba, romelic mimdinareobda
XVII s-is meore naxevarsa da XVIII saukunis damdegs.

5.3.1. lui XIV pirveli omi

pirveli omis (1667-1668) mTavari mizani iyo safran-

geTisaTvis SemoeerTebina espaneTis samefos samflobelo-
ebi reinze da samxreT niderlandebi. es omi inglis-ho-
landiis mwvave dapirispirebis fonze daiwyo. am brZolaSi
safrangeTma holandiis mxare daiWira. versalis sasaxle
holandiis mxareze Ria gamosvlasac apirebda, Tumca yoy-
manobda inglisisaTvis omis gamocxadebas. Semdeg ki
movlenebi sxvagvarad ganviTarda.
kerZod, aRniSnul samxedro moqmedebebTan erTad, ar-
anakleb mniSvnelovani politikuri movlena moxda espaneT-
Si. 1665 wels gardaicvala espaneTis mefe filpe IV. am faq-
tma gaaZliera safrangeTis miswrafeba samxreT niderland-
ebTan damokidebulebaSi. kerZod, lui XVI miznebi dafuZ-
nebuli iyo maria terezas dinastiur interesebze. espane-
Tis axali mefe karl II (1655-1700) filipe IV Svili iyo
meore qorwinebidan. flandriaSi (espaneTis erT-erTi prov-
incia niderlandebSi) arsebuli samemkvidro samarTlis mi-
xedviT, Svilebs meore qorwinebidan, ar SeeZloT mamis
memkvidreobis miReba Tuki, pirveli qorwinebidan memkvidre

72
hyavda. lui XIV am wess misca politikuri da farTo axsna
kerZod, gaavrcela igi taxtis memkvidreobazec da da-
ukavSira yvela espanur provincias niderlandebSi. ramde-
nadac safrangeTis dedofali iyo filipe IV qaliSvili
pirveli qorwinebidan, versalma ganacxada Tavisi preten-
ziebis Sesaxeb am teritoriebis mimarT. im etapze lui XIV
gadawyvita daecada saWiro momentisaTvis, rom espaneTi-
saTvis Sesabamisi moTxovnebi waeynebina. versali awar-
moebda armiis srul mobilizacias da imave dros, eloda
inglis-holandiis sabrZolo frontze mdgomareobis gar-
kvevas.
holandielebis warmatebam zRvaze realurad aCvena is,
rom safrangeTis monawileoba omSi iqneboda friad Sez-
Ruduli. amitom 1667 wels, Zlieri franguli armia Tavs
daesxa espaneTis niderlandebs da daiwyo e.w. ,,de-
voluciuri” (e.i. maria terezas infantis samemkvidreo
uflebis aRiarebaze mimarTuli) omi espaneTis winaaRmdeg.
movlenebis amgvari ganviTarebis kvalobaze, politikuri
situacia evropaSi radikalurad Seicvala. espaneTis armia
TiTqmis moumzadebeli aRmoCnda omisaTvis da faqtobri-
vad, arasabrZolo mdgomareobaSi iyo.
amrigad, safrangeTma, romelsac TiTqmis araferi afe-
rxebda CrdiloeTis mimarTulebiT warmatebis misaRwevad,
erTimeoris miyolebiT daikava niderlandebis qalaqebi.
evropuli politikuri erTeulebisaTvis, romlebic
akvirdebodnen am omis msvlelobas, cxadi gaxda, rom espa-
neTi Tavisi samxedro Zalis aSkara dakninebis pirobebSi
safrangeTs ver gauwevda arsebiT winaaRmdegobas. yovelive
amis Sedegad, samxreT niderlandebis sakiTxi, inglis-
holandiis omis yvelaze cxel periodSi, moeqca evropis
politikis yuradRebis centrSi.
frangebis mier strategiulad mniSvnelovani raionebis
okupaciis safrTxem da maT mier Seldiis SesarTavis

73
kontrolis mopovebam aiZula inglisi da holandia da-
edoT zavi. rogorc maSin da Semdgom, ori saukunis
manZilzec, Tvlidnen, rom am raionebis safrangeTis kon-
trolis qveS gadasvla faqtiurad niSnavda mis xelSi la-
manSes da pa-de-kales kontrolis moqcevas. movlenebis
aseTi scenariT ganviTareba parizs saSualebas miscemda
aucileblobis SemTxvevaSi seriozuli problemebi Seeqmna
holandiis zRvaosnobisaTvis am raionebSi, xolo samxreT
inglisSi desantis gadasxmiT safrTxec ki moetana
londonisaTvis.
lui XIV warmatebam ufro meti SeSfoTeba gamoiwvia
londonis da amsterdamis safinanso-savaWro wreebSi, vi-
dre maTma sakuTarma warmatebebma an warumateblobebma
omSi. ukve 1667 wlis 31 ivliss, inglissa da holandias
Soris xeli moewera sazavo xelSekrulebas q. bredSi.
franguli safrTxe imdenad didi aRmoCnda, rom ingli-
selebma da holandielebma antifranguli kavSiric ki
Sekres, romelSic didi finansuri subsidiebis dapirebiT
Sveciac Caabes. am, e.w. ,,samTa kavSirma” lui XIV SesTvaza
saSuamavlo misia espaneTTan zavis dadebis Sesaxeb. xolo
molaparakebaze uaris SemTxvevaSi mokavSireebi versals
omis gamocxadebiT daemuqrnen. es is SeTavazeba iyo, ro-
melic lui XIV miuxedavad misi survilic rom yofiliyo,
uars ver ityoda. mis winaaRmdeg gaerTianebuli aRmoCnda
im drois yvela sazRvao zesaxelmwifo. 1668 wels frangebi
iZulebuli gaxdnen daedoT espanelebTan axeenis zavi. am
zaviT frangebma umniSvnelo teritoriuli SenaZeni miiRes
(isic mxolod frangebis mier okupirebuli samxreT
flandriis raionis xarjze).

74
 5.3.2. lui XIV meore omi

movlenebis amgvari ganviTarebis miuxedavad, safrang-

eTTan, rogorc Zlier kontinentur saxelmwifosTan, kavSi-
ri aucilebeli iyo ara marto holandiisaTvis, aramed ing-
lisisaTvis. vinaidan am ukanasknelebs Soris arsebuli
mwvave savaWro-ekonomikuri winaaRmdgobis pirobebSi, saf-
rangeTTan TanamSromlobiT surdaT maT mieRwiaT dasa-
xuli miznisaTvis, anu mesame mxaris mxardaWeriT moepo-
vebinaT upiratesoba am dapirispirebaSi. magram am winaaR-
mdegobas hqonda samxedro-politikur konfliqtSi gadaz-
rdis tendencia.
inglis-holandiis winaaRmdegobis gamoyenebis
kvalobaze, lui XIV diplomatiurma xrikebma SeZlo sak-
maod male daeSale e.w. sazRvao saxelmwifoebis ,,samTa
kavSiri” (safrangeTma Svecias didi subsidireba gauwia da
man datova kavSiri) da Tavis gegmebis mxardasWerad, ro-
melic exeboda espaneTis samflobeloebs, inglisis mefe
Carlz II mxridan mxardaWerac ki miiRo. frangma dip-
lomatebma, aseve miaRwies habsburgebis imperiis samxedro
Zalis neitralizebas _ venam oficialurad ganacxada Ta-
visi neitraliteti gaCaRebul konfliqtSi. aseT pirobebSi
Zveli mowinaaRmdegeebi (jer kidev XVI s-is bolodan,
niderlandebis revoluciis droidan) espaneTi da ho-
landia moulodnelad aRmoCndnen mokavSireebi im drois
ori Zlieri saxelmwifos _ inglisis da safrangeTis
pirispir.
lui XIV meore omi mimdinareobda 1672 wlidan 1679
wlamde. igi, ZiriTadad, mimarTuli iyo holandiis winaaRm-
deg. 1672 wels, inglisma da safrangeTma daiwyes omi ho-
landiis winaaaRmdeg. am dros espaneTi ukve aRar ganixi-
leba rogorc seriozuli mowinaaRmdege. holandiis damar-
cxebas unda gadaewyvita safrangeTisaTvis bevrad ufro

75
rTuli _ samxreT niderlandebis SeerTebis Sesaxeb prob-
lema. ingliselebi imedovnebdnen, rom gamanadgurebel
dartymas miayenebdnen mTavar konkurents _ holandias,
mis ekonomikur da samxedro-sazRvao Zlierebas.
franguli armia, tiurenis da kondes xelmZRvanelobiT
SeiWrna flandriasa da holandiaSi kelenis saarqie-
piskopos samflobelos gavliT. safrTxis qveS aRmoCnda
sakuTriv amsterdamic. holandielebi iZulebulni gaxdnen
gaexsnaT kaSxalebi da qveynis didi nawili daetboraT,
ramac frangebi aiZula ukan daexiaT. aseve holandiis fl-
oti damarcxda safrangeT-inglisis flotTan brZolaSi.
samxedro moqmedebebi gavrcelda pireneis provinciebSic,
sadac frangebma gaanadgures pfalci. am dros holandiis
dasaxmareblad gamovida holandiis stathauderis vilhem
III oranelis biZa brandeburgis kurfiuristi fridrix vi-
lhemi (didi kurfiuristi), romlis pireneis samflobeloe-
bis bedi aseve safrTxis qveS iyo. man safrangeTTan omis-
aTvis daiyolia imperatori leopolid I. Seiqmna antifr-
anguli koalicia, romelSic aseve Sevida espaneTic.
1672 wels saqme exeboda holandiis ganadgurebas. saf-
rangeTis armia swrafad gadaadgildeboda da Tan holan-
diis axal raionebs ipyrobda. xolo inglis-safrangeTis
floti batonobda CrdiloeTis zRvaze. Tumca, inglisur-
faranguli koaliciis STambeWdavi warmatebebi sabolood
koaliciis daSliT dasrulda. kerZod, 1674 wels inglisis
mefe Carlz II (parlamentis zewoliT, romelsac srule-
biT ar surda safrangeTis, niderlandebis xarjze da misi
samxedro-sazRvao Zalis da savaWro-ekonomikuri potenci-
alis gadamwyveti gaZliereba), holandiasTan dado sepa-
ratistuli zavi da gavida omidan. mas mihyva luis meore-
xarisxovani mokavSireebi _ keli da miunsteri. swored,
aseT pirobebSi evropaSi daiwyo axali antifranguli
koaliciis Seqmna. magram Seqmnil viTarebaSi, versalis

76
diplomatiam SeZlo daeyoliebina Svecia gamosuliyo
brandeburgis winaaRmdeg pomeraniaSi.,,didma kurfiuristma”
Tavisi armia gadaisrola reinidan aRmosavleTSi da 1675
wels daamarcxa Svedebi ferbelinTan da daikava pomera-
niis didi nawili, ramac gamoiwvia brandeburgis samxedro
Zalis amaRleba.
politikuri viTarebis esoden kardinaluri cvlileba
Zalzed martivad aixsneba. saqme exeboda im garemoebas,
rom holandiis saboloo ganadgureba sruliad daSlida
meryev evropul Tanasworobas da xels Seuwyobda safran-
geTis hegemonobis damyarebas evropis kontinetze, rac
SeuZlebelia, rom daeSva romelime Zlier evropul
saxelmwifos.
1672 wels holandiis xelisuflebaSi vilem oranelis
mosvlis Sedegad moxerxda mokavSire (inglisur-franguli
erTobis) banakis gaxleCa da daiwyo antifranguli koali-
ciis Seqmna. omis msvlelobaSi paradoqsuli situacia Se-
iqmna. rac ufro met gamarjvebas aRwevda safrangeTi xme-
leTsa da zRvaze, miT ufro rTuldeboda misTvis sagareo
politikuri viTareba kontinentze. 1674 wlisaTvis
safrangeTi praqtikulad aRmoCnda srul politikur izo-
laciaSi. holandiam kargad SeZlo gaeTamaSebina inglisis
Sidapolitikuri karti da opoziciis gavleniT mefe
Carlz II, 1677 wlis bolosaTvis, iZulebuli gaxda wasu-
liyo niderlandebTan kavSiris dadebaze. formalurad,
inglis-holandiis kavSiri ar iyo mimarTuli safrangeTis
winaaRmdeg. ingliselebma, rogorc aTi wlis win frangebis
espanelebTan devoluciuri omis msvlelobisas, holandi-
elebTan zavis dadebiT mxolod ,,keTili samsaxuri” SesTa-
vazes versalis sasaxles. es faqtiurad niSnavda ult-
imatums safrangeTis mefisadmi. damauZlurebeli omi ar
aZlevda saSualebas safrangeTs dadgomoda axal konfron-
tacias Zlier mowinaaRmdegeebTan.

77
 Seqmnilma saerTaSoriso politikurma viTarebam, 1678
wels safrangeTi aiZula xeli moewera nimvegenis zavze. es
iyo pirveli saerTaSoriso xelSekruleba, romelic Sedge-
nili iyo ara laTinur enaze, rogorc es Cveulebriv xde-
boda, aramed frangul enaze.
zavis mixedviT, parizma gaaTavisufla holandiis teri-
toria. sanacvlod, lui XIV sakompensaciod, espaneTis xar-
jze, SeiZina franS-konti da samxreT niderlandebis ram-
denime qalaqi. Tumca, dakarga germaniasa da samxreT ni-
derlandebSi mTeli rigi anklavuri samflobeloebi. Sve-
debs daubrundaT pomeranaSi brandeburgis mier mitace-
buli miwebi.
SeTanxmebis mixedviT, versalis sasaxle iZulebuli
gaxda uari eTqva qveyanaSi Semosul saqonelze, kolbieris
mier SemoRebul zogierT amkrZalav baJsa da tarifze.
amrigad, nimvegenis zavis dadebis momentidan evropis
politikis ZiriTadi ,,nervi” iyo dapirispireba safran-
geTsa da yvela evropul did saxelmwifos Soris. evro-
paSi safrangeTis mzardi rolis gauvnebelyofisaTvis
pirvelad Seiqmna farTo koalicia, romlis Semadgenlo-
baSi Sevida inglisi, holandia, espaneTi da habsburgebis
avstriis imperia. safrangeTisaTvis zavi mainc iyo momg-
ebiani da sapatio, vinaidan misi armiis Zala eWvis qveS
aravis dauyenebia, mefe-mze didebis zenitSi imyofeboda.

5.3.3. augsburgis ligis Seqmna da lui XIV mesame omi

XVII s-is ukanasknel meoTxedSi safrangeTis sagareo

politikis erT-erTi mizani gaxda qveynis sazRvrebis mow-
esrigeba. es procesi gulisxmobda, imperiis teritoriaze,
versalis sasaxlis anklavuri samflobelobis likvidaci-
is Sedegad axali teritoriebis SeZenas. es ki parizs saSu-

78
alebas miscemda, Seeqmna erTiani safortifikacio Tavdac-
viTi xazi reinis gaswvriv da samxreT niderlandebSi.
versalSi Tvlidnen, rom evropaSi Seqmnili situacia
savsebiT Seesabameboda misi miznebis ganxorcielebas. ker-
Zod, miaCndaT, rom gamoeyenebinaT germaniis dauZlureba
da nebayofilobiT, sazavo pirobebiT SemoeerTebina saf-
rangeTisaTvis dasavleT geramanuli miwebi sxvadasxva
iuridiuli dasabuTebiT.
am miznis SesrulebisaTvis lui XIV Seqmna gansakuT-
rebuli ,,SeerTebis palata” da wamoiwyo namdvili sasama-
rTlo kanpania. igi mimarTuliyo iqeTken, rom daemtkic-
ebina safrangeTis mier SeZenis ,,ufleba” ama Tu im, Zveli
an axali teritoriisa, romelic vestafliis zavis safu-
Zvelze ekuTvnoda espaneTs da germanias. am gziT, 1681
wels dakavebul iqna strasburgi. ,,mefe mzis” mier mow-
onebuli samflobeloebis okupacias franguli armia dau-
yovnebliv axdenda ise, rom, zogjer, sasamarTlos Ses-
abamis gadawyvetilebasac ki ar elodebodnen. im per-
iodSi, germaniaSi gavrcelebul antifrangul pamfletebSi
usafuZvlod sulac ar iyo aRniSnuli, rom zavis dadebis
Semdeg, luim moaxerxa misi samflobelosaTvis SeerTebina
imaze meti teritoria, vidre gvirgvinis qveS Sevida omis
msvlelobis dros.
am periods exeba lui XIV pretenziebic imperiis gvi-
rgvinze. franguli sasaxlis Tavdajerebuloba da uce-
remonialoba evropul saqmeebSi aixsneba imiT, rom saf-
rangeTis mTavari oponentebi _ holandia da inglisi, sava-
Wro da kolonialuri interesebis dacvis gamo, mudmivad
iyvnen CarTuli urTierTbrZolaSi.
XVII s-is meore naxevarSi inglisma da holandiam sak-
uTari savaWro, sazRvao da koloniuri hegemonobis dacvi-
saTvis awarmoes sami msxvilmasStabiani sisxlismRvreli
omi (1652-1654; 1665-1667; 1672-1674). Tanac, mesame omis dros,

79
xmeleTze, maT aseve mouxdaT ebrZolaT safrangeTis wina-
aRmdegac.
XVII saukuneSi holandia, TandaTan kargavda didi da
Zlieri sazRvao da samxedro saxelmwifos statuss. am
rols is ingliss uTmoda. inglisis mzardma dapirispire-
bam safrangeTTan da, maT Soris xangrZlivma savaWro ome-
bma, holandias saSualeba misca met-naklebad SeenarCunebi-
na TiTqmis yvela misi koloniuri samflobelo.
rac Seexeba espaneTs, igi uZluri iyo, xolo imperia
seriozul sirTuleebs ganicdida aRmosavleTSi.
jer kidev, meore omis dros, lui XIV moaxerxa ung-
relebis ajanyeba avstriis batonobis winaaRmdeg. maT xe-
ls uwyobda franguli diplomatia. 1681 wels ungreTi ga-
Tavisuflda avstriuli jarebisagan, xolo 1682 wels eme-
rixa tekelam, romelic am ajanyebas xelmZRvanelobda,
ungreTis samefo aRiara TurqeTis vasalad.
lui XIV mcdeloba daepyro ucxo teritoriebi, saeWvo,
ararsebuli Zveli uflebebis sababiT da gavlena gae-
Zlierebina evropaSi, habsburgebis avstriis imperiis da ge-
rmaneli Tavadebis seriozuli SeSfoTeba gamoiwvia. am vi-
Tarebam 1682 wels imperatori lepolid I aiZula daedo
sakavSiro xelSekruleba ramdenime germanul samTavros-
Tan. SeTanxmebis mixedviT, isini valdebulebas Rebulobd-
nen gamosuliyvnen frangebis winaaRmdeg 30 000-iani armis
SemadgenlobiT. frangebis gegmebis sawinaaRmdegod, 1683
wlis dasawyisSi, aseve dadebul iqna TavdacviTi kavSiri,
romelSic Sevida imperatori, holandia, espaneTi, Svecia,
bavariis kurfiuristi da hanoveri.
omi safrangeTTan gardauvali aRmoCnda. lui XIV
daxmarebisTvis TurqeTs mimarTa, romelic srulad Seesa-
bameboda rasion d”etat koncefciis arss. TurqeTma omi
gamoucxada habsburgebis imperias da 1683 wels misi 200
aTasi-iani armia venas miadga.

80
 aq aucilebelia aRiniSnos is, rom TurqeTi XVII_XVIII
ss., romelic flobda did teritorias sam kontinentze da
warmoadgenda did evropul saxelmwifosac (balkaneTi,
vlaxeTi, moldaveTi, ungreTis nawili), bevrad dakarguli
hqonda Semtevi Zala evropis mimarTulebiT. mudmivad arse-
bobdenen saxelmwifoebi (da aq upirveles yovlisa, safran-
geTi unda gavixsenoT), romlebic ar iyvnen ganze da Tavi-
anTi sargeblisaTvis samxedro, politikuri da finansuri
TvalsazrisiT mzad iyvnen mxari daeWiraT TurqeTis ama
Tu im pretenziebisaTvis evropaSi. XVII s-is ukanaskneli
meoTxedidan dawyebuli politika, romelmac mogvianebiT
miiRo ,,aRmosavleTis politikis” an ,,aRmosavleTis wina-
Robis” politikis saxelwodeba da mimarTuli iyo Tur-
qeTis gamoyenebaze (SveciasTan erTad) avstriis imperiis,
xolo Semdeg ruseTis winaaRmdeg, safrangeTis sagareo
politikaSi mniSvnelovan adgils iWers. amasTan dakavSire-
biT evropis ,,qristianma mefe” lui XIV miiRo ,,qristiani
Turqis” ironiuli metsaxeli.
venis dacva moxerxda poloneTis mefis iana sobeskos
jarebis daxmarebiT, xolo ungreTi mxolod 1687 wels wa-
arTves Turqebs.
safrangeTis mefe lui XIV gamoiyena is mdgomareoba,
rom avstriis iperators Tavisi samxedro Zalebi aRmosa-
vleTis mimarTulebiT hyavda koncentrirebuli da ult-
imatumi wauyena espaneTs. Sedegad miaRwia safrangeTisaT-
vis SemoeerTebina luqsemburgi.
aseTi mwvave movlenebis ganviTrebis pirobebSi impera-
torma leopolid I (1658-1705) da espaneTis mefe karl II
lui XIV-Tan 1684 wels regensburgSi dades xelSekruleba,
romlis mixedviT 20 wlis manZilze aRiarebda zavs da
safrangeTis yvela teritoriul monapovars.
axali SeTnxmebis miixedviT, romelic regensburgSi
gaformda 1684 wlis agvistoSi, dakmayofilebul iqna

81
praqtikulad safrangeTis yvela pretenzia reinze. Tumca,
safrangeTma, romelmac miaRwia tertoriul gafarToebas,
praqtikulad aRmoCnda srul politikur izolaciaSi
evropaSi. oficialuri versalis molodinis sapirispirod,
Turqebma sastiki marcxi ganicades venis misadgomebTan,
xolo avstriis habsburgebma TurqeTTan omis Sedegebidan
gamomdinare, SeZles arsebiTad gaeZlierebinaT TavianTi
poziciebi centralur evropaSi. maT SeZles Turqebisagan
gaewmindaT ungerTi, serbiis nawili, vlaxeTi da bosnia.
ufro metic, inglisSi ,,didi revoluciis” (1688) da
londonSi dinastiuri kombinaciis Sedegad xelisufleba-
Si vilehem oranelis _ holandiis Statgalteris mosvlis
Semdeg britaneTic gadavida safrangeTis mowinaaRmdegeTa
banakSi. TviT orma dinamiurad bevrad ganviTarebadma pro-
testantulma saxelmwifoebma, moulodnelad, franguli
diplomatiis gamo, gaaerTiana Tavisi resursebi evropaSi
safrangeTis mosalodneli hegemonobis damyarebis wina-
aRmdeg brZolaSi.
safrangeTis warmatebebi da axali teritorialuri
pretenziebi gaxda 1686 wels axali TavdacviTi kavSiris _
augsburgis ligis Seqmnis mizezi, romlis iniciatoric
iyo vilhem III oraneli. augsburgis ligaSi Sediodne espa-
neTi, Svecia, savoia, imperia, zogierTi germanuli kurfi-
uristi da italiuri miwebi. am kavSiris Seqmnas mfarve-
lobda romis papi inokenti XI. 1688 wels ,,diadma revo-
luciam” inglisSi, romlis Sedegad niderlandebis Stat-
hauderi ayvanil iqna inglisis taxtze, sabolood gansaz-
Rvra inglisis sagareo politikis antifranguli mimarTu-
leba. inglisi SeuerTda koalicias.
am dros lui XIV iwyebs mesame oms (1688-1697). misma ar-
miam moaxdina pireneis miwebze Tavdasxma, SeiWrnen pfalci-
aSi da daipyres teritoria bazelidan holandiis sazRvr-
ebamde. Tavdasxmis sababad gamoyenebul iqna lui XIV pr-

82
etenzia e.w. pfalciis memkvidreobaze, romelic man daasa-
buTa pfalciis kurfiurists karlTan Soreuli naTesaob-
iT. es ukanaskneli umemkvidrod gardaicvala.
oficialurma versalma ver SeZlo realurad Seefas-
ebina evropaSi ZalTa damokidebulebaSi momxdari cvli-
lebebi da evropul arenaze ubodiSod bolomde gaagrZe-
la sakuTari interesebis gatareba. 1688 wels parizidan
gaigzavna miTiTeba daecalaT safrangeTis samefosaTvis
axali SemoerTebuli sasazRvro teritoriebi. im drois
warmodegenis mixedviT, sazRvrebis usafrTxoebis uzrunve-
lyofisaTvis aucilebeli iyo sazRvris mTel manZilze
Tavdacvis xazis Seqmna. saimedo xangrZlivi TavdacviT
saforTifikacio nagebobisaTvis safrangeTis samxedro
xelmZRvaneloba _ lavua, vobani da TviT lui XIV miiC-
nevdnen SemoerTebuli teritoriebis aucilebel daclas
da iq franguli TavdacviTi saforTifikacio sistemis
aSenebas, rac omis SemTxvevaSi mkveTrad gaauaresebda
mowinaaRmdegis amuniciis da sursaT-sanovagis momaragebis
SesaZleblobas, aseve Seaferxebda manevris SesaZleblobas
da uSedego iqneboda simagris alyis nebismieri mcdel-
obac. principSi msgavsi RonisZiebebi metyvelebda imis
Sesaxeb, rom male miRebuli iqneboda samxedro TavdacviTi
doqtrina, ufro ki, versalis eqspansionisturi Canafi-
qrebis Sesaxeb xedva. Tumca, mSvidobis umizezo darRvev-
am germaniaSi mosaxleobas ajanyebisaken ubiZga frangebis
qmedebebis winaaRmdeg. 1688 wels daiwyo samxedro moqme-
debebi reinze. 1689 wlis gazafxulze madridis sasaxlem
oficialurad da Tavisuflad SeuSva germanuli saTav-
adoebis jarebi samxreT niderlandebSi da gaxsna maT
winaSe Tavisi simagreebis karebi. frangebma es SemTxveva
gamoiyenes da espaneTs omi gamoucxades. 1689 wlis maisSi
safrangeTma, aseve, omi daiwyo holandiisa da inglisis
winaaRmdeg. ukanasknelebs male SeuerTda samxreT germa-

83
nuli saTavadoebis nawili bavariis xelmZRvanelobiT.
regensburgSi ganlagebulma germaneli eris romis saRvTo
imperiis reixstagma oficialurad omi gamoucxada saf-
rangeTs.
amrigad, lui XIV mesame omi faqtobrivad gadaiqca sa-
erTo evropul omad rogorc xmeleTze, aseve zRvaze. sa-
omari moqmedebebi mimdinareobda pireneis reinispira ger-
manul miwebze, niderlandebSi, italiasa da espaneTSi. mar-
Talia, safrangeTma omis evropul TeatrSi moipova gamar-
jveba, magram igi damarcxda inglisis flotTan brZolaSi.
1690 wlis zafxulisaTvis safrangeTi ukve omis mdgo-
mareobaSi imyofeboda Zlier koaliciasTan, romlebic sak-
uTriv aerTianebdnen evropis sakmaod did nawils. damangr-
eveli ganadgurebisagan versali ixsna misi mowinaaRm-
degeebis _ Tvisobrivad farTo saerTaSoriso koaliciis
SeuTanxmebelma moqmedebebma. omi, romelmac miiRo augs-
burgis ligis winaaRmdeg safrangeTis omis saxelwodeba,
gagrZelda aTi wlis manZilze (1688-1697) da miuxedavad
imisa, rom ligis mizans warmoadgenda is, rom safrange-
TisaTvis ar mieca hegemonoba evropaSi da ar mieRo
espaneTis niderlandebi, mainc, gansakuTrebuli mniSvne-
loba SeiZina omis msvlelobaSi vaWrobisa da koloniebi-
saTvis brZolis sakiTxma.
XVII s-is 90-ian wlebSi versali Seecada ligis cal-
keul monawileebTan separatiuli zavis gaformebas da mas-
Si ganxeTqilebis Setanas. Tumca man arsebiT warmatebas
ver miaRwia (koalicia franguli subsidiebis gavleniT
datova mxolod savoias saercogom). amis miuxedavad, saf-
rangeTma miaRwia Tavis mravalricxovan mowinaaRmdgeebTan
brZolaSi sakuTari statusis amaRlebasa da SenarCunebas,
rogorc evropis Zlieri zesaxelmwifosi.
mebrZoli qveynebis dasustebam isini aiZula 1697 wels
xeli moeweraT risviskis sazavo xelSekrulebisaTvis

84
safrangeTs, ingliss, epaneTs da holandias Soris. es iyo
xelSekrulebebis seria safrangeTis ligis wevr _ qvey-
nebTan. teritoriuli kuTxiT praqtikulad aRsdga omamde
arsebuli mdgomareoba. SeTanxmebis mixedviT safrangeTma
faqtobrivad SeinarCuna germaniasa da samxreT niderl-
andebSi Tavisi SenaZenis didi nawili, maT Soris franS-
konti, strasburgi. amisaTvis safrangeTma daswia sabaJo
tarifebi holandiur saqonelze. xelSekrulebaSi forma-
lurad dafiqsirebuli iqna lui XIV mier vilhem ora-
nelis kanonieri uflebis aRiareba inglisis taxtze. xo-
lo orive samefos qveSevrdomebma miiRes navigaciis da
vaWrobis Tavisufleba.
risviskis xelSekrulebis xelmoweriT evropaSi
damyarda klasikuri ,,ZalTaA wonasworoba”. Tumca, man ver
gadawyvita centraluri sakiTxi, romlzec damokidebuli
iyo formirebis procesSi myofi ZalTa balansis sistemis
SenarCunebis perspeqtiva; es iyo swored e.w. ..espaneTis
memkvidreobis” sakiTxi, aseve, man ver gadawyvita kol-
oniuri SenaZenebisaTvis brZolis problema, romelic
viTardeboda inglissa da safrangeTs Soris.

5.3.4. ,,espaneTis memkvidreobis” sakiTxi evropul

saerTaSoriso politikaSi da lui XIV meoTxe omi

risviskis zavis Semdeg yvela evropuli didi saxel-

mwifo mniSvnelovnad dasustebuli iyo da arc erT maT-
gans ar hqonda pirdapiri survili urTierTobebis
gauaresebisa da axali omis gaCaRebisa, magram ramdenime
weli gavida miRweuli zavis Semdeg da evropeli politi-
kosebis da diplomatebis winaSe kvlav dadga e.w. ,,espane-
Tis memkvidreobis” sakiTxi. am sakiTxs hqonda ara marto
evropuli, aramed msoflio mniSvneloba.
espaneTis mefe karl II habsburgs, romelic iyo espa-
neli habsburgebis ufrosi xazis bolo warmomadgeneli,
85
ar hyavda vaJi memkvidre da uzarmazari espaneTis imperiis
bedi, romelic flobda kolosalur koloniur samflobe-
loebs evropis gareT, agreTve vrcel anklavebs kontinen-
tze (italiaSi, samxreT niderlandebSi da a.S.), damokide-
buli aRmoCnda evropis sasaxleebis dinastiur-diplomati-
ur kombinaciebze. kerZod, saqme exeboda espaneTis memkvi-
dreobis ganawilebas, mxedvelobaSia TviTon espaneTi, misi
miwebi evropaSi da didi koloniuri samflobeloebi.
aRniSnuli sakiTxis gadawyvetis problema evropis po-
litikuri subieqtebis winaSe mwvaved idga.
karl II avadmyofobis gamo espaneTis da misi samfl-
obelos gayofis perspeqtiva TiTqmis 30 wlis manZilze
ganixileboda evropul saerTaSoriso politikaSi. am kuT-
xiT arsebobda winaswari xelSekruleba lui XIV da
vilhem III oranelss Soris. Tumca igi ar ganxorcielebu-
la.
espaneTis taxtze realur pretendentebad gamovidnen
frangi burbonebi da avstrieli habsburgebi, romlebsac
hqondaT espaneTis mmarTvel dinastiasTan naTesauri kavSi-
ri qalis xaziT. am kuTxiT lui XIV apelirebda maria
terezasTan saqorwino kontraqtiT da filipe IV-Tan saku-
Tari naTesauri STamomavlobiT, xolo imperatori lepol-
id I, romelic dedis xaziT iyo Ffilipe III SviliSvili,
cdilobda mieRo memkvidreoba mis meore Svilis karlisa-
Tvis. momakvdav espaneTis mefes ar surda daeSva espaneTis
da misi samflobelos gayofa da am gziT Tavidan aec-
ilebina erT dros Zlieri saxelmwifos ukvalod gaqroba.
oficialuri versali risviksis zavis dadebis Semdeg
Seudga diplomatiur samzadiss, raTa koronaciis gziT
moexdina safrangeTis da espaneTis faqtiuri unia*. kerZod,
lui XIV Svili anJuis hercogi filipe gamxdariyo espa-
neTis mefe. espaneTis taxtze aseve pretenzias acxadebda

*
Serwyma, gaerTianeba
86
avstriis erchercogi karli, habsburgebis avstriis saxlis
Stos warmomadgeneli. sazRvao zesaxelmwifoebma _ ingl-
isma da holandiam daikaves momlodine pozicia, romle-
bic cdilobdnen sakuTari TavisaTvis bevrad momgebiani
pirobebiT vaWrobas koloniuri mflobelobisa da evro-
paSi teritoriebis SeZenis surviliT, agreTve, savaWro
,,kompensaciis” miRebas TiToeuli pretendentisagan.
lui XIV politika espaneTTan mimarTebiT sakmaod
msgavsi iyo im politikisa, romelic gaatara holndiasTan
mimarTebiT: metropolis daufleba madridis daufleb-
asTan erTad avtomaturad niSnavda evropis gareT mdebare
teritoriebis dauflebasac. mkvlevarTa azriT, luis saga-
reo politikuri ganzraxvebidan gamomdinare, XVII s-is
safrangeTi unda gamxdariyo memkvidre erTdroulad ori
mdidari koloniuri imperiis _ holandiisa da espaneTis.
Sesabmisad, holandiis mimarTulebiT gancdili warumateb-
loba unda kompensirebuliyo pireneis mimarTulebiT.
erTxans safrangeTis diplomatiuri mimarTuleba espa-
neTis mxriv sruli warmatebiT dagvirgvinda. kerZod, ver-
salis diplomatiam momakvdav karl II-gan anderZiT miiRo
garanti, rom misi sikvdilis Semdeg espaneTis taxts daika-
vebda lui XIV SvilisSvili filipe. Tumca erTi pirobiT,
rom arasdros ar moxdeboda parizis da madridis
taxtebis gaerTianeba erTi piris xelSi. swored espaneTis
memkvidreobis sakiTxze 1700 wels gaCaRebuli diploma-
tiuri vaWrobis Jams gardaicvala espaneTis mefe karl II
habsburgi. misi anderZis Tanaxmad, madridis gvirgvini memk-
vidreobiT miiRo luis umcrosma SvilisSvilma _ filipe
V. 1701 wlis dasawyisSi franguli armia gadaadgilda
samxreT niderlandebsa da milanSi. arc erTi evropuli
didi saxelmwifo ar isurvebda safrangeTis gaZlierebas-
Tan Seguebas. inglisi, holandia da avstria gaerTiandnen
safrangeTis da espaneTis burbonebis winaaRmdeg. Seiqmna

87
antifranguli koalicia vilhem III oranelis iniciativiT.
mas unda daecva ara marto ,,evropuli usafrTxoebis
sistema, aramed inglisis da holandiis konkretuli in-
teresebic. vilhem III oranelma mxari dauWira avstriis
erchercogis karlis kandidaturas espaneTis taxtze.
koaliciaSi Sevidnen imperia, germaneli Tavadebis umrav-
lesoba, brandeburgis kurfiuristi (romelmac saimpera-
toro saxlis mxardamWeri moqmedebebis gamo miiRo pru-
siis mefis* tituli 1701 wels). TandaTanobiT koalicias
SeuerTda yvela dasavleTevropuli saxelmwifo, romleb-
sac hqondaT politikuri wona. lui XIV mokavSire iyo
mxolod bavariis kurfiuristi, romelsac dahpirda rom
miiRebda espaneTis niderlandebs, pfaliciis da kelinis
saarqiepiskoposoebs. ase daiwyo lui XIV meoTxe omi
espaneTis memkvidreobisaTvis (1701 – 1713). masSi monawile-
obda TiTqmis mTeli dasavleT evropa, romelic gaerTi-
anda safrangeTis hegemonobis winaaRmdeg sabrZolvelad.
brZolis mTavar mizans warmoadgenda evropaSi ZalTa
wonasworobis SenarCuneba da evropis erTi romelime di-
di saxelmwifos mier espaneTis memkvidrobis sruli dauf-
lebis dauSvebloba. yovelive amis Sedegad, 1701 wels
daiwyo axali saerTo evropuli masStabis omi, romelic
gagrZelda 13 weli.
espaneTis memkvidreobisaTvis brZolis dros, saomari
moqmedebebi umTavresad warmoebda niderlandebsa da mis
mosazRvre germanul raionebSi, aseve safrangeTSi, ita-
liasa da espaneTSi. safrangeTma am brZolaSi marcxi gani-
cada, qveyana ganadgurebul iqna. safinanso-ekonomikurma
krizisma, ucxo qveynis jarebis Tavdasxmebma, SimSilma da
epidemiebma versalis sasaxle aiZula zavi eTxova. omis
warmoebiT dauZlurda koaliciac, Tumca ar Cqarobda
zavis dadebas da wamoayena safrangeTisaTvis mkacri da

*
prusiis saercogos mixedvT
88
damamcirebeli moTxovnebi. franguli armia ver axerxebda
ucxoelTa Semotevis Sekavebas, diplomatiac CixSi moeqca,
magram am dros evropaSi momxdarma SemTxvevam safrangeTi
ixsna sruli ganadgurebisagan. kerZod, 1711 wels
gardaicvala germaniis imperatori iosef I, romelsac memk-
vidre ar hyavda. man taxti memkvidreobiT miiRo mamis
leopolid I-gan 1705 wels. imperatoris gvirgvini, iseve
rogorc avstriis memkvidreoba, miiRo misma Zmam ercherco-
gma karlma, romelic pretenzias acxadebda avstriis taxt-
ze da romelic imJamad gaxda germaniis imperatori karl
VI saxeliT (1711-1740). dasavleT evropis winaSe warmoiqmna
safrTxe espaneTisa da imperiis gaerTianebisa erTi taxtis
qveS. SeiZleba ganmeorebuliyo istoria erTiani habsburge-
bis monarqiis Seqmnaze. es perspeqtiva SeiZleba, marTlac,
momxdariyo safrangeTis Zlevamosilebis gaqrobis kval-
dakval.
1713 wlis aprilidan 1714 wlis Tebervlis CaTvliT,
mxareTa Soris samSvidobo kongresi mimdinareobda utre-
xtSi. Tavdapirvelad sazavo molaparakebebSi monawileob-
dnen safrangeTi, inglisi, holandia, savoia, portugalia,
venecia, papis olqi da rigi patara saxelmwifoebi. espan-
eTi kongresze mogvianebiT dauSves. utrextiis zavma,
romelmac daasrula espaneTis memkvidreobisaTvis warmo-
ebuli brZola, Sedgeboda rigi xelSekrulebisagan.
safrangeTsa da ingliss Soris dadebuli xelSekrul-
ebis mixedviT, safrangeTi valdebuli iyo moespo diunker-
is simagre, inglisisaTvis daeTmo huZonis yuris garSemo
miwebi, teritoriebi axal Sotlandiasa da niufaundlen-
dSi, ecno inglisis taxtis memkvidreobis wesi hanoverebis
dinastiis sasargeblod.
Tavis mxriv, inglisi iZulebuli iyo ecno filipe V
burbonis uflebebi espaneTis taxtze im pirobiT, Tuki is
okeanisgaRma samflobeloebs safrangeTs ar gadascemda.

89
 orive saxelmwifom xeli moawera konvencias zRvaosno-
bisa da vaWrobis ganviTarebis Sesaxeb bevrad ufro sasu-
rveli principis safuZvelze.
safrangeTis holandiasTan dadebuli xelSekrulebiT
safrangeTma gaaTavisufla misi teritoriebi espaneTis ni-
derlandebSi da dauTmo safrangeTis niderlandebis ter-
itoriis nawili. holandiam aiRo valdebuleba safrangeTi-
saTvis daebrunebina lilia da zogierTi sxva qalaqi.
savaWro xelSekruleba iTvaliswinebda holandiisaTvis
inglisis Tanabari uflebebis miniWebas safrangeTTan mi-
marTebiT.
safrangeTis portugaliasTan dadebuli xelSekruleb-
iT, pirveli meoris sasargeblod uars ambobda amazonis
xeobis miwebze.
safrangeTis prusiasTan dadebuli xelSekrulebiT ki
ukanasknels niderlandebSi gadaeca gelderi, nevSatelis
sagrafo. prusiam oranJis sagrafos pretenziaze uari Tqva.
safrangeTis savoiasTan dadebuli xelSekrulebiT,
safrangeTma mas daubruna nica da savois saercogo da mi-
si hercogi aRiara siciliis mefed. savoiam, Tavis mxriv,
garkveuli miwebi dauTmo safrangeTs.
imperatori karl VI ukmayofilo iyo molaparakebis
msvlelobiT. gansakuTrebiT, holandiis sasargeblod
teritoriuli sakiTxebis gadawyvetiT. amis gamo, man gamo-
iwvia Tavisi diplomatebi utrextiidan. mogvianebiT, 1714
wels man safrangeTTan calke dado e.w. raStadis sazavo
xelSekruleba, romlis Tanaxmad, safrangeTi inarCunebda
teritoriebs, romelic mas gadaeca vestfaliis, nimvegeniis
da risviskis zavebis safuZvelze. safrangeTma Tanxmoba
ganacxada reinis marjvena sanapiroze germanuli qalaqebis
ganavisuflebasa da pireneis simagreebiis dangrevaze.
karl VI italiaSi inarCunebda sardinias. man SeiZina
neapolis samefo da toskaniis nawili, milanis saercogo.

90
avstrias gadaeca espaneTis niderlandebi. amrigad, impera-
torma miiRo espaneTis imperiis mniSvnelovani nawili
evropaSi, Tumca cno burbonebis ufleba espaneTis taxtze.
germanuli saTavadoebi, romlebic monawileobdnen espane-
Tis memkvidreobisaTvis omSi, daTanxmdnen xsenebul piro-
bebs.
espaneTma calke dado xelSekrulebebi inglisTan
(1713), holandiasa (1713) da portugaliasTan (1715). bevrad
ufro moigo safrangeTmac. man espaneTisagan miiRo gib-
raltari da bmenorkaSi porti maoni, aseve sruli mono-
poliuri ufleba afrikeli monebis gayidvaze espaneTis
amerikul koloniebSi (asiento).
utrextiis 1713 wlis da raStadis 1714 wlis zavebma,
romelmac daasrula es qancgamomlevi da sisxlismRvreli
sabatalio maraToni, seriozulad Secvala ZalTa konf-
iguracia da ganlageba evropis kontinetze. man bolo mo-
uRo versalis gegmebs _ daemyarebina franguli hegemonia
evropis kontinentze. miuxedavad imisa, rom lui XIV
SviliSvilma filipe V SeinarCuna espaneTis taxti, sis-
tema, romelic Seiqmna xelSekrulebis pirobebiT, gamoaa-
Skarava safrangeTis hegemonisturi pretenziebis ararea-
luroba. 1715 wlisaTvis, roca gardaicvala lui XIV, saf-
rangeTi naklebad hgavda im did saxelmwifos, romelic
mbrZaneblobda evropis kontinentze XVII s-is 60-80-ian wl-
ebSi. faqtobrivad, gaqra holandiis didi saxelmwifos
statusic, romelic iZulebuli iyo ramdenime aTwleulis
manZilze ewarmoebina gaWianurebuli da ZviradRirebuli
omebi kontinentsa da savaWro gzebze msoflio okeaneSi,
ramac mas gamoacala wamyvani finasuri didi saxelmwifos
statusi. momgebian mdgomareobaSi aRmoCnda zogierTi me-
orexarisxovani evropuli saxelmwifo (magaliTad, prusiis
samefo) da inglisi. utrextiis zavma Secvala inglisis
ekonomikuri da politikuri siZliere. londonma Ria da-

91
intereseba gamoxata, rom evropis kontinentze arc erT
did saxelmwifos ar moepovebina gabatonebuli mdgomare-
oba. masve surda eTamaSa arbitris roli saerTaSoriso
davebSi. amasTan dakavSirebiT, inglisis politika,
romelic ar iyo damokidebuli Sidapolitikur peripetieb-
ze mravali wlis manZilze, gaxda erT-erTi yvelaze myari
da dainteresebuli mimdevari ,,ZalTa balansis” doqtri-
nisa evropaSi.
amrigad, safrangeTisaTvis es iyo evropaSi politiku-
ri batonobis dasaruli. man ara Tu SeZlo raime teritor-
iis SeZena, aramed piriqiT, daTmo teritoriis nawili avst-
riis sasargeblod. XVII s-is 80-ian wlebSi safrangeTis
mier miRweuli didebis piki TandaTan daeca. ,,safrangeTis
epoqa” dasavleT evropul saerTaSoriso politikaSi das-
rulda. dadga ZalTa balansis dro.
dasavleT evropaSi espaneTis memkvidreobisaTvis war-
moebuli brZolis dros, aranakleb mwvave samxedro moqme-
debebi warmoebda CrdiloeT da aRmosavleT evropaSi, ro-
melsac unda gadaewyvita Sveciis, rogorc didi evropuli
saxelmwifos bedi. am brZolas, romelmac miiRo Crdi-
loeTis didi omis saxelwodeba da mimdinareobda 1700-1721
ww, hqonda aranakleb mniSvnelovani Sedegebi evropul
saerTaSoriso politikaSi.

5.4. CrdiloeTis didi omi da misi Sedegebi

XVII saukunis meore naxevarSi CrdiloeT da aRmosav-

leT evropis saerTaSoriso urTierTobebSi gabatonebuli
mdgomareoba Svecias ekuTvnoda. Tuki am saukunis pirvel
naxevarSi poloneTis wamyvani roli udavo iyo aRmosav-
leT evropul saqmeebSi, ocdaTwliani omis Semdeg, man es
roli Svecias dauTmo. Sveciis, rogorc lideri saxelm-

92
wifos statuss da mis batonobas baltiis zRvaze ver
Seegua mezobeli saxelmwifoebi. ZiriTadad ki, dania,
poloneTi da gaZlierebuli ruseTis saxelmwifo. TiToe-
ul maTgans hqonda Tavisi konkretuli amocana SveciasTan
brZolaSi.
1697 wels gardaicvala Sveciis mefe karl XI da taxti
memkvidreobiT miiRo misma Teqvsmeti wlis vaJma karl XII.
igi iyo avadmyofi da susti nebisyofis adamiani, ar flob-
da saxelmwifo moRvawisaTvis damaxasiaTebel Tvisebebs.
aseT pirobebSi Sveciis politikuri mowinaaRmdegeebic
gaaqtiurdnen. saukunis dasasruls Seiqmna e.w. CrdiloeTis
kavSiri ruseTis, poloneTis, daniis samefoebisa da
saqsoniis kurfiuristis SemadgenlobiT. monarqebis kavSi-
ris Seqmnas safuZveli daudo 1698 wels ruseTsa da
saqsoniis kurfiurists Soris dadebulma ravskis SeTan-
xmebam da 1699 wels ruseTsa da danias Soris gaf-
ormebulma xelSekrulebam, romlebic iTvaliswinebda
Sveciis winaaRmdeg erToblivi brZolis warmoebas.
aRniSnul kavSirSi CarTva SesTavazes aseve branden-
burgis kurfiurists. Tumca, man uari Tqva, vinaidan
monawileobda espaneTis memkvidreobisaTvis mimdinare
omSi. sakuTriv ruseTmac mxolod maSin SeZlo omSi Cabma,
roca TurqeTTan omi daasrula da zavi gaaforma.
SveciasTan omiT ruseTis mefe petre pirveli imed-
ovnebda baltiis zRvaze gasasvlelis miRebas da mis sana-
piroebze poziciebis ganmtkicebas. rac Seexeba poloneTs,
igi pretenzias acxadebda laplandiaze*, xolo danias im
teritoriebis dabruneba surda, romelic skandinaviis nax-
evarkunZulis samxreT nawilSi adre mas ekuTvnoda, aseve
ganzraxuli hqonda SeeerTebina Slezvingi _ holStainis
saercogos samflobelo, romelic daipyro karl XII.

*
მდებარეობს ჩრდილოეთ ევროპაში (ფენოსკანდინავიის ჩრდილოეთი).
93
 1700 wlis 3 ivniss ruseTma dado sazavo xelSekru-
leba TurqeTTan, ramac mas saSualeba misca Zalebis Tavm-
oyrisa SveciasTan sabrZolvelad. CrdiloeTis kavSiris
monarqebis gaerTianebulma armiam Sveciaze Tavdasxma gana-
xorciela. Tumca isini mzad ar aRmoCnden omisaTvis. ar
gamarTlda maTi warmodgena axalgazrda Sveciis mefeze,
romlis moqmedebebi iyo mizanmimarTuli, energiuli da
mcodne samxedro xelovnebis TvalsazrisiT. man moulod-
nelad gadaasxa 15 aTasiani armia daniaSi da alya Semoar-
tya kopenhagens, riTac aiZula daniis mefe fridrix IV da-
edo zavi. dadebul iqna travendalis sazavo xelSekrul-
eba daniasa da holStainis saercogos Soris. zavis piro-
bebis Tanaxmad, dania Rebulobda valdebulebas daecva
yvela is xelSekruleba, romelic SveciasTan hqonda adre
dadebuli. amave dros, mas ar unda gaewia daxmareba Svec-
iis mowinaaRmdegeebisaTvis. faqtobrivad, es niSnavda
daniis gasvlas omidan, ramac saSualeba misca karl XII
Tavisi jarebi gadaesrola narvisken, sadac 1700 wlis
noemberSi gamanadgurebeli dartyma miayena rusul armias.
amis Semdeg Sveciis mefem Tavisi Zalebi mimarTa mesame
mowinaaRmdegeze. man mokle droSi SeZlo varSavis, krako-
vis, dancingis da sxva qalaqebis dapyroba. poloneTis mefe
avgust II saqsoniaSi gaiqca. magram mas iq Svedebi dae-
devnen. karl XII polonelebisagan avgust II xelisuflebis
damxoba moiTxova. misi Carevis Sedegad poloneTis taxtze
arCeul iqna stanislav leSinski. Svecias da saqsoniis
kurfiurists Soris 1706 wels dadebuli altranStidis
sazavo xelSekrulebiT, saqsonia sabolood uars ambobda
poloneTis gvirgvinsa da ruseTTan kavSirze. Svecias
gadaeca krakovi. saqsoniis kurfiuristi Tanaxma gaxda
Sveciuri garnizonebis ganlagebaze saercogos qalaqebSi.
amrigad, CrdiloeTis kavSiri daiSala. ruseTi iZule-
buli gaxda omi martos gaegrZelebina. Tumca, dro, romel-

94
ic karl XII saqsoniis ambebs moaxmara ruseTma maqsimal-
urad gamoiyena rusuli armiis gaZlierebisa da baltiis-
pireTSi ganmtkicebisaTvis.
1709 wels rusuli armiis gamarjvebam poltavaze Zir-
fesvianad Secvala omis msvleloba da xeli Seuwyo Crdi-
loeTis kavSiris aRdgenas. ruseTis yofili mokavSireebi
cdilobdnen xelidan ar gaeSvaT momgebiani situacia. 1709
wlis ivlisSi daido antiSveciuri xelSekruleba (kelinis
sakavSiro xelSekruleba) saqsonias, daniasa da prusias
Soris. sul male drezdenSi aRsdga saqsoniis da ruseTis
samxedro kavSiri. Setevis mimarTulebad dasaxelda Svecia
da poloneTi.
rusuli diplomatia maqsimalurad cdilobda gamoeyen-
ebina Seqmnili mdgomareoba. 1709 wlis oqtomberSi, toru-
niSi (poloneTi), petre I da avgust II Sexvedris Sedegad
xeli moewera or xelSekrulebas (torunis sakavSiro xe-
lSekrulebebi). maTgan pirveli pirdapir iTvaliswinebda
kavSiris aRdgenas Sveciis winaaRmdeg da aseve moiazrebda
am kavSirSi daniis, prusiisa da reC-pospolitas CarTvas.
kavSiris sanacvlod ruseTi valdebulebas kisrulobda
daxmareboda avgust II daebrunebina poloneTis taxti. meo-
re xelSekruleba exeboda omis Semdgom baltiispireTSi
gavlenis sferoebis gayofas. am garigebis safuZvelze
ruseTi miiRebda nigermanliandis garda estlandia/est-
oneTs revelTan erTad (axlandeli talini), xolo avgust
II laplandias.
poloneTTan miRweuli SeTanxmebis Semdeg, 1709 wlis
kopenhagenis sakavSiro xelSekrulebis safuZvelze, aRsdga
ruseTis kavSiri daniasTan. es xelSekruleba, daniis
mxridan Sveciis winaaRmdeg omis warmoebis da poloneTis
taxtze avgusto II mxardaWeris sanacvlod, ar iTvalis-
winebda ruseTis mxridan omis warmoebis subsidirebas.
SeTanxmeba aseve Seicavda muxlebs vaWrobis da Tavisufa-

95
li naosnobis aRdgenis Sesaxeb. gaTvaliswinebuli iyo
sagareo politikis warmoebisas urTierTSeTanxmebac.
antiSveciur koaliciaSi droebiT CaerTvnen prusia, mekle-
nburgi da hanoveri.
aRsaniSnavia, rom omis dasrulebamde antiSveciuri
koaliciis SenarCuneba ver moxerxda. momdevno aTwleulSi
mokavSireebs Soris urTierToba gauaresda. ris mizezic
is iyo, rom ruseTis mokavSireebi cdilobdnen gamoeyenebi-
naT moskovis warmatebebi fineTSi, baltiispireTSi, sazR-
vao brZolebSi da daedoT SveciasTan maTTvis momgebiani
separatuli zavi da gasuliyvnen omidan.
dasavleT evropuli diplomatiis gaaqtiurebiT das-
rulda espaneTis memkvidrebisaTvis brZola. ruseTTan
kavSirze wavida safrangeTi. manamde igi iyo Sveciis
mokavSire da daxmarebasac ki uwevda mas. zavis dasadebad
versalis sasaxlem sakuTar Tavze aiRo Suamavlis funqcia
ruseTsa da Svecias Soris. es ukanaskneli didi xania
Tanaxma iyo sazavo molaparakebebze.
1718 wlis maisSi alandiis kunZulebze gaixsna samSvi-
dobo kongresi. teritoriuli problema Sveciasa da ruse-
Ts Soris ZiriTadad mogvarebul iqna. Tumca, saboloo
SeTanxmeba ar iqna miRweuli. kongresis muSaoba gaWi-
anurda. Svecia daJinebiT moiTxovda misTvis daebrunebinaT
bremeni da verdeni vezerSi, romelic miiRo vestfaliis
zavis Sedegad da romelic waarTva hanoverma am omis
dros. ruseTma daxmareba aRuTqva Svecias hanoveriis wina-
aRmdeg omSi. ruseTis dapireba am sakiTxSi ganapiroba im
faqtma, rom misi gadawyveta dakavSirebuli iyo londonis
interesebTanac. rogorc cnobilia, inglisis mefe jorj I
hanoveriis dinastiis pirveli warmomadgeneli iyo didi
britaneTis taxtze. igi erTdroulad qveynis monarqic iyo
da hanoveris kurfiuristic. molaparakebebi kvlav gagr-
Zelda. magram 1718 wlis noemberSi Sveciis mefis karl XII

96
daRupvis gamo, molaparakebebi Sewyda. aseT viTarebaSi 1719
wels inglisis mefem zavi dado SveciasTan, romlis mixe-
dviT, Sveciam uari Tqva bremenis da verdenis misTvis
dabrunebaze. inglisma kavSiri Sekra SveciasTan ruseTis
winaaRmdeg. momdevno wels inglisis mefis magaliTs
mibaZes prusiam, daniam, reC-pospolitaiam da SveciasTan
omi Sewyvites. arc erT am saxelmwifos ar surda ruseTis
gabatoneba baltiis zRvaze.
inglisis floti baltiis zRvaze gamoCnda. magram
rusulma flotma daamarcxa rogorc Svedebi, ise ingl-
iselebi. marcxma ingliselebi iZulebuli gaxada rCeva
miecaT SveciisaTvis, raTa ganeaxlebina sazavo molapa-
rakebebi ruseTTan.
CrdiloeTis kavSiris daSlam xeli ver SeuSala petre
I warmatebiT daesrulebina omi SveciasTan.
1721 wlis 30 agvistos niStadtis sazavo xelSekrule-
bam daasrula ruseTsa da Svecias Soris samxedro dapir-
ispireba. zavis Tanaxmad, ruseTs gadaeca nigermanliandia
(md. iJoris gaswvriv miwebi), qareliis nawili, estland-
ia/estoneTi, liflandia/litva rigasTan erTad, revelemi,
deptomi (tartu), narvoi, viborgi, sazRvao sanapiroebi
viborgidan rigamde kunZulebis ezelis, dagos da monos-
tan erTad.
ruseTi valdebulebas kisrulobda daebrunebina Sveci-
isaTvis rusuli armiis mier dakavebuli fineTi. ori mili-
oni efimkovis gadaxdis safasurad igi aseve uars ityoda
Sveciis taxtze hoStainis hercogis pretenziebis mxarda-
Weraze. es ukanaskneli daniSnuli iyo petre I qaliSvil
anaze.
CrdiloeTis didi omis Sedegebs didi gavlena hqonda
saerTaSoriso urTierTobebze. kerZod, man Secvala evrop-
aSi ZalTa konfiguracia. Sveciam dakarga didi saxelmwi-
fos statusi. amave dros gaizarda ruseTis roli saer-

97
TaSoriso saqmeebSi. baltiis zRvaze man dominirebuli
mdgomareoba daiWira. ruseTis dasavleT evropasTan vaWro-
bis sawarmoeblad sasurveli garemo Seiqmna. ruseTs hyavda
Zlieri armia da floti. ruseTis imperiam dominirebuli
mdgomareoba daikava evropis kontinentis CrdiloeT da
aRmosavleT nawilSi. igi faqtobrivad evropis erT-erTi
didi saxelmwifo gaxda.
Crdilo-aRmosavleT evropaSi garTulebul saerTaSo-
riso mdgomareobas zed daerTo situaciis daZabva evropis
samxreTSi-italiaSi, rac espaneT-avstriis dapirispirebaSi
gamoixata da ramac xeli Seuwyo Zalebis gadajgufebas
regionSi.

5.6. espaneT-avstriis dapirispireba da oTxTa kavSiris

Seqmna evropaSi

utrextiis zavis Semdeg, evropis arenaze stabilur-

obis da mSvidobis damrRvevi gaxda saxelmwifo, romelic
amovardnili iyo espaneTis memkvidroebisaTvis omis msvle-
obaSi didi saxelmwifoebis ricxvidan. utrextis zavis
mixedviT, espaneTis samflobeloebi samxreT niderlandeb-
sa da italiaSi _ gadavida avstriis SemadgenlobaSi.
magram espaneTis axli mefe filip V am daTmobas Tvlida
iZulebiT nabijad da revanSis aRebas gegmavda. madridis
sasaxlisaTvis imTaviTve naTeli iyo, rom samxreT nider-
landebis dabruneba ararealuri iyo. amitom mTeli yurad-
Reba gadatanil iqna italiis mimarTulebiT da bevrad mwv-
ave brZolebic aq ganviTarda. 1717 wlisaTvis espaneTma gai-
marjva sardiniaze da avstrielebi wnexSi moaqcia sic-
iliaSi.
Seqmnilma situaciam, romelic seriozul safrTxes
uqmnida evropul ZalTa balanss, xeli Seuwyo e.w. oTxTa

98
kavSiris Seqmnas inglisis, safrangeTis, holandiisa da
avstriis SemadgenlobiT (burbonebis sasaxleebs Soris
urTierTobebi lui XIV gardacvalebis Semdeg mkveTrad
gauaresda). koaliciasTan brZolis Sedegad, espaneTma
sakmaod male ganicada damarcxeba. igi zRvaze inglisuri
flotis mier iqna ganadgurebuli. mZime mdgomareobaSi
Cavarda misi saeqspedicio armia italiaSi, romelic met-
ropoliisagan mowyvetili aRmoCnda. movlenebis amgvarma
ganviTarebam oficialuri madridi iZulebuli gaxada mo-
laparakebebze wasuliyo koaliciis wevr-saxelmwifoebTan.
xangrZlivi diskusiis Semdeg madridi iZulebuli gaxda
avstriisaTvis daebrunebina adre espaneTis armiis mier
dapyrobili sardinia siciliis sanacvlod.
rom oTxTa kavSiris samxedro-diplomatiuri aqtiuro-
bis Taviseburi msxverpli gaxda ruseTi. am dros igi Cab-
muli iyo CrdiloeTis omSi. ingliselebma da koaliciis
farglebSi misma partniorebma, romlebic evropuli wo-
nasworobis SenarCunebis mimdevrebi iyvnen da analogi-
uradve mxars uWerdnen evropis CrdiloeTSic mis gavrce-
lebas, ruseTs mosTxoves daebrunebina SveciisaTvis omis
msvlelobaSi dapyrobili teritoriebi. mxolod koali-
ciis wevrebs Soris SeuTanxmebelma moqmedebam ruseTi
ixsna garkveuli sirTuleebisa da sruli politikuri
izolaciisagan. Sedegad, inglisis, safrangeTis, avstriis,
osmalTa imperiisa da Sveciis erToblivi gamosvlis gegma
ruseTis winaaRmdeg 1719-1720 wlebSi darCa ganuxorci-
elebeli, xolo 1721 wels dadebul iqna ruseTisaTvis
momgebiani niStadtis zavi.
am xnis ganmavlobaSi oTxTa kavSiri realurad iyo
droebiTi koalicia, romelic dafuZnebuli iyo sakmaod
meryev inglisur-frangul TanamSromlobaze da am ori di-
di evropuli saxelmwifoebis survilze, SeenarCunebinaT
utrextiis zavze dafuZnebuli evropuli status qvo.

99
 movlenebis amgvarma gaviTarebam da evropuli politi-
kis calkeuli subieqtebis momlodine taqtikam, xeli Seuw-
yo 20-ian wlebSi garkveul, aramtkice diplomatiur kom-
binaciebs madridis, parizis da venis monawileobiT. kerZ-
od, viTarebis arsidan gamomdinare, madridi cdilobda mo-
epovebina xan versalis mxardaWera, xan venis. gaaCnia vis-
Tan hqonda garTulebuli mdgomareoba. am periodis msgavsi
politikuri kombinaciebi TvalnaTliv metyvelebda imaze,
rom evropis ZiriTad saxelmwifoebs ar hyavdaT mudmivi
megobrebi an mtrebi. igi sakmaod moCvenebiT gansazRvravda
maT interesebsac ki. situacia ramdenadme naTeli gaxda
mxolod XVIII s-is meore meoTxedSi da problema, romelic
struqturulad moewyo dapirispirebul koaliciebs Soris,
gaxda avstriis taxtis memkvidreobis Sesaxeb sakiTxi.

100
 Tavi VI

saerTaSoriso urTierTobebi evropaSi

XVIII 20-80-ian wlebSi

6.1. evropis politikuri ruka da wamyvani

saxelmwifoebi

saerTaSoriso urTierTobebis ganviTarebaSi utrexti-

is zavma, TavisTavad mniSvnelovani cvlilebebi moitana.
igulisxmeba saerTaSoriso saqmeebSi msoflios wamyvani
saxelmwifoebis raodenobis da wonis gazrda.
XVIII s-is pirvel naxevarSi, omebis Sedegebidan gamo-
mdinare (omi espaneTis memkvidreobisaTvis, CrdiloeTis
didi omi, evropaSi 1715-1717 wlebis espaneT-avstriis omi)
sabolood Seiqmna saxelmwifoTa is sistema, romlis farg-
lebSi wamyvani saxelmwifoebis rols TamaSobda xuTi
ZiriTadi saxelmwifo _ safrangeTi, inglisi, avstria,
prusia da ruseTi.
kontinentze maTi samxedro da diplomatiuri aqtivob-
is ZiriTadi sferoebis mimarTulebas warmoadgenda ital-
is, germaniis, poloneTis da balkaneTze TurqeTis mfl-
obelobaSi myofi teritoriebis da gavlenis sferobis mo-
povebisaTvis brZola.

101
 evropis wamyvani saxelmwifoebis mosaxleobis raodnoba
1700 – 1800 ww. (mil. adamiani)

qveynebi 1700 1750 1800

didi britaneTi 9.0 10.5 16.0

safrangeTi 19.0 21.5 28.0

habsburgebis imperia 8.0 18.0 28.0

prusia 2.0 6.0 9.5

ruseTi 17.5 20.0 37.0

espaneTi 6.0 9.0 11.0

niderlandebi 1.8 1.9 2.0

Svecia - 1.7 2.3

evropis wamyvani saxelmwifoebis saxmeleTo armia 1710 – 1789 ww.

qveynebi 1710 1756/60 1789

didi britaneTi 75.000 200.000 40.000

safrangeTi 350.000 330.000 180.000

habsburgebis imperia 100.000 200.000 300.000

prusia 39.000 195.000 190.000

ruseTi 220.000 330.000 300.000

espaneTi 30.000 - 50.000

niderlandebi 130.000 40.000 -

Svecia 110.000 - -

102
 evropis wamyvani saxelmwifoebis saxazo gemebis raodenoba
1689 – 1790 ww.

1689 1739 1790

didi britaneTi 100 124 195

safrangeTi 120 50 80

ruseTi - 30 67

espaneTi - 34 25

nidelandebi 66 49 44

Svecia 40 - 27

6.2. evropuli saerTaSoriso politikis Taviseburebebi

XVIII s-Si evropis wamyvan saxelmwifoebs Soris kon-

fliqtma da maT Soris ZalTa winaaRmdegobis axalma kon-
figuraciam sakmao stabiluroba SeinarCuna.
am periodis saerTaSoriso urTierTobebSi mTavari
problemebi da siaxleebi, romlebic gansazRvravdnen mis
ganviTarebas, iyo:
1. mTeli aswleulis manZilze, evropuli saerTaSori-
so politikis erT-erT mTavar ganmsazRvrel faqtorad
darCa inglisur-franguli winaaRmdegoba. igi moicavda am
saxelmwifoebis mier CrdiloeT amerikasa da indoeTSi
teritoriebisaTvis brZolis, evropis vaWrobis sakiTxebis
da samxreT niderlandebze kontrolis mopovebis proble-
mebs. am sakiTxebs Soris, pirvel planze gamovida koloni-
uri sakiTxi. yovelive amis miuxedavad, safrangeTis pir-
vel da istoriul mowinaaRmdeged am dros kvlav avstria

103
rCeboda. aseT viTarebaSi safrangeTi cdilobs prusiasTan
daaxloebas, vinaidan igi avstriis mowinaaRmdege iyo;
2. XVIII s. evropul saerTaSoriso politikaSi es aris
poloneTis sakiTxis gamwvavebis periodi. sabolood, igi
dasrulda kontinentis politikuri rukidan am didi saxe-
lmwifos gaqrobiT (1795). am procesis mTavari monawileebi
iyvnen ruseTi, avstria da prusia;
3. germaniaSi gagrZelda is politikuri procesebi, ro-
mlebic warmoiqmna jer kidev XVII s-Si. kerZod, germanul
saxelmwifoebSi, formirebis procesSi myof or centrs
Soris brZolam, mwvave xasiaTi miiRo;
4. am drois evropis politikis sxva problemebidan
aRsaniSnavia avstria-prusiis dapirispireba. mxareebi erT-
maneTs ebrZodnen centralur evropaSi gavlenis sferoe-
bisaTvis;
5. XVIII s-Si mwvave xasiaTs iZens Setakebebi ruseTsa da
TurqeTs Soris. am periodidan ruseTi faqtobrivad Caenac-
vla avstrias TurqeTTan brZolaSi da gatexa TurqeTis
Zliereba. es brZolebi ZiriTadad dakavSirebuli iyo rus-
eTis mier Savi zRvis sakiTxis gadawyvetasTan;
6. siaxle iyo Tvisobrivad axali tipis burJuaziuli
saxelmwifos-amerikis SeerTebuli Statebis Seqmna, romel-
sac udidesi gavlena hqonda saerTaSoriso urTierTobeb-
ze.
rogorc adre, mTeli XVIII s-is manZilze ZiriTadi
diplomatiuri koliziebi (brZolebi, dapirispirebebi) A da
omebi dakavSirebuli iyo mocemuli winaaRmdegobebis da
konfliqtebis erTmaneTSi gadaxlarTvasTan. mag., avstria,
romelsac am periodSi ekuTvnoda samxreT niderlandebi,
iZulebuli gaxda Cabmuliyo safrangeTTan dapirispireba-
Si, romelic acxadebda am teritoriaze pretenzias da amd-
enad, bunebrivadac miiswrafoda safrangeTis tradiciuli
mowinaaRmdegis inglisTan kavSirisaken.

104
 aseve iTqmis avstria-ruseTis urTierTobebzec. Tur-
qeTis winsvlis SeCerebis survili, rac avstriis da rus-
eTis interesebis Tanxvedra iyo, xels uwyobda am qveynebis
daaxloebas, miuxedavad imisa, rom maT Soris istoriulad
undobloba da mtroba iyo.
prusia ki, rogorc avstriis bevrad Zlieri da realu-
ri konkurenti germaniis teritoriaze gaerTianebisaTvis
da gavlenis sferoebisaTvis brZolaSi, xangrZlivi drois
ganmavlobaSi sakmaod Tanmimdevrulad miiswrafoda saf-
rangeTTan kavSirisaken (miT ufro, rom aseTi kavSirisaT-
vis franguli mxare xelgaSliladac ki ixdida subsidi-
ebs) da aS. magram maT Soris mtrobac cnobili faqtia.
amrigad, utrextis zavis Semdeg, evropis kontinentze
saxelmwifoTa Soris kavSirebis axali sistemis formir-
ebam sakmaod didi dro waiRo. dapirispirebuli koalici-
ebi, sabolood Camoyalibebas iwyeben XVIII s-is 30-iani
wlebis dasawyisidan. Sedegad, XVIII s-Si warmoqmnili
konfliqtebis da omebis didi nawilic koaliciur xasiaTs
atarebda.
Tuki XVII s-Si msgavsi koaliciebi mimarTuli iyo
erTi romelime Zlieri evropuli saxelmwifos winaaRmdeg,
am periodSi situacia Seicvala. XVIII s-is omebi da konf-
liqtebi ZiriTadad mimdinareobda dapirispirebul koali-
ciebs Soris.
evropul saerTaSoriso politikaSi, saxelmwifoTa So-
ris brZolebisa da konfliqtebis msgavsi modelis Seqmna
ganapiroba im garemoebam, rom am periodSi dasustda evro-
pis ori kontinentaluri didi saxelmwifo _ safrangeTi
da avstria.
vestfalis zaviT, evropaSi habsburgebis dominirebuli
safrTxis gaqrobis da utrextiis zaviT, frangi burbo-
nebis hegemonurobis safrTxis aRkveTis Sedegad, mkveTrad
gartulda msoflio politikaSi ekonomikurad da politi-

105
kurad lideri saxelmwifos _ inglisis mier saerTo
evropuli koaliciis konsolidacia Tavisi kontinenturi
mowinaaRmdegeebis sapirispirod. rac gamowveuli iyo
imiT, rom kontinentze safrangeTis dominirebuli mdgoma-
reobis safrTxis moxsnam evropul politikaSi gamoiwvia
axali, an ganaaxla Zveli uTanxmoebebi antifranguli
koaliciis yvela monawiles Soris. aseT pirobebSi, farTo,
saerTo evropuli koaliciis Seqmna SeuZlebeli iyo da
arc hqonda azri.
amrigad, evropuli Tanasworobis SenarCunebis inter-
esebi axla moiTxovda bevrad rTul politikur ZalTa
kombinacias ori urTierTdapirispirebuli koaliciis far-
glebSi.
garkveuli cvlileba ganicada koaliciis Semadgen-
lobamac, rac damokidebuli iyo mTel rig situaciur da
konfliqtur faqtorebze. nebismieri koaliciis Semadgen-
lobaSi mniSvnelovani cvlilebis Semtani SeiZleba yofi-
liyo patara evropuli saxelmwifoebis (germanuli saTa-
vadoebi da a.S.) monawileoba_armonawileoba. maT Soris,
SesaZloa, mxolod prusias, ,,mefe filosofosis”, fridrix
didis mmarTvelobis dros, hqonda ufleba da SesaZleb-
loba yvelaze daujerebeli, zigzagiseburi sagareo poli-
tikuri kursi ewarmoebina da koaliciebis mixedviT moex-
dina partniorebis Secvla.
evropuli saxelmwifoebis winaaRmdegobaSi bevrad
mniSvnelovani adgili daiWira brZolam koloniebisaTvis.
sabolood ki, okeanis iqeT samxedro kampaniebma SeiZina
bevrad meti mniSvneloba, vidre uSualod evropis
kontinentze ZalTa ganlagebam.
da bolos, XVIII s. kabineturi omebis warmoebis klasi-
kuri magaliTia, roca diplomatebis roli bevrad ufro
mniSvnelovani iyo sardlebis rolze, roca evropa aRwevs
homogenurobis (erTgvarovnebis) maRal xarisxs da

106
sabolood xdeba dinastiuri saerTaSoriso urTierTobe-
bis sistemidan sistemur saerTaSoriso urTierTobebis
sistemaze gadasvla.

6.3. ,,poloneTis memkvidreobis” sakiTxi da evropis

saxelmwifoebis poziciebi (1733-1738)

am periodSi, pirveli msxvilmasStabiani konfliqti,

romelSic CarTuli aRmoCnda TiTqmis yvela evropuli di-
di saxelmwifo koaliciuri principiT iyo omi poloneTis
memkvidreobisaTvis. omis gaCaRebis mizezi Semdegi iyo: 1733
wels poloneTis mefis avgust meoris gardacvalebis Semd-
eg, romelic petre I mokavSire iyo, qveyanaSi daiwyo brZo-
la taxtisaTvis (poloneTSi mefes irCevda polonuri Sl-
iaxta (didgvarovnebi) gansakuTrebul seimze).
taxtis pretendentebad gamovidnen gardacvlili mefis
Svili, saqsoniis kurfiuristi fridrix avgusti da stani-
slav leSinski. es ukanaskneli erTxel ukve iyo polone-
Tis mefe. leSinskis mxars uWerda safrangeTi. igi iyo saf-
rangeTis mefis lui XV qaliSvilis marias meuRle. luis
mefuri pativmoyvareoba Tavisi qaliSvilisaTvis moiTxov-
da samefo Rirsebas.
fridrix avgusti mxardaWeras eZebs avstriaSi, ro-
melic iyo safrangeTis mowinaaRmdege. man cno karl VI
pragmatuli sanqcia da uari Tqva avstriis memkvidreobaze.
ruseTis mxardaWeris mopovebis mizniT ki, mas dahpirda
kurlandiis gadacemasaleno mflobelobaSi birons, rome-
lic iyo ruseTis imperatoris ana ivanovnas favoriti. am
gziT man rusuli mxardaWera miiRo.
realurad poloneTis ambebi ufro rusul-franguli
interesebis dapirispireba iyo. ruseTisaTvis dauSvebeli

107
iyo poloneTze kontrolis dakargva. vinaidan es mis da-
savleT sazRvrebs nakleb usafrTxos gaxdida.
franguli diplomatiis daujerebeli xrikebisa da po-
loneli Sliaxtebis mosyidvis Sedegad, stanislav leS-
inski arCeul iqna poloneTis mefed. siZisaTvis taxti lui
XV daxloeiT 3 mil. livri daujda, Tumca leSinski
taxtze mxolod sami Tve darCa. vinaidan movlenebis aseTi
gziT ganviTareba poloneTSi rusuli intervenciis sababi
gaxda da 1733 wlis 24 noembers rusuli armia poloneTis
sazRvrebSi Sevida. stanislavi gdanskSi gaiqca. xolo ru-
suli jaris daxmarebiT, 1734 wlis ianvarSi krakovSi
poloneTis mefed fridrix avgusti airCies. man avgust III
saxelwodeba miiRo. mis gamefebas avstriamac dauWira mxa-
ri.
safrangeTma sapasuxod omi gamoucxada avstrias da
jarebi gaagzavna. paralelurad, igi Seecada ruseTis win-
aaRmdeg Sveciisa da TurqeTis amxedrebas. franguli fl-
oti gaigzavna dancingSic, magram rusul flotTan brZo-
laSi marcxi ganicada, xolo gadmosxmuli desanti ruseb-
ma tyved aiyvanes.
1736 wlis warumateblobam lui XV aiZula dae-
yolebina leSinski uari eTqva poloneTis taxtze (pre-
liminaruli (winaswari) sazavo xelSekrulebiT). es omi
xuTi wlis manZilze gagrZelda, romelSic aseve mona-
wileobda espaneTi da sardinia. rac Seexeba inglisis poz-
icias, unda iTqvas, rom mas uSualo monawileoba am ambe-
bSi ar miuRia. Tumca, sainteresoa 1731 wels inglis-avstr-
iis xelSekruleba. igi ganpirobebuli iyo safrangeTis
faqtoriT. kerZod, parizisa da madridis sasaxleebis daa-
xloebiT. 1733 wels ganaxlebul iqna e.w. ,,saojaxo kavS-
iri” espaneTsa da safrangeTs Soris, rac garkveul safrT-
xes Seicavda inglisisaTvis. londoni aRniSnul konfli-
qtSi sakmaod pasiurad moqmedebda. igi Semoifargleboda

108
mxolod omis sawarmoeblad mokavSireebis subsidirebaSi.
inglisis xelisuflebas kontinentze ainteresebda mxo-
lod ori ram _ wonasworobis SenarCuneba safrangeTis
SesaZlo dasustebis pirobiT da britaneTis gvirgvinis
qveS myofi germanuli samflobeloebis dacva. aqedan gam-
omdinare, avstria-inglisis kavSiri, pirvel rigSi, safran-
geTis winaaRmdeg iyo mimarTuli.
sabolood, poloneTis memkvidreobisaTvis warmoebuli
omi dasrulda 1738 wels venis xelSekrulebiT avstriasa
da safrangeTs Soris, romelsac 1739 wels ruseTic Seuer-
Tda. xelSekrulebam gadawyvita poloneTis taxtis prob-
lema da Seicavda evropuli miwebis garkveul teritori-
ul gadanawilebasac. kerZod, avstriam safrangeTs dauTmo
rigi teritoriebi italiasa da germaniaSi, uari Tqva
orive siciliur samefoze (romelic utrextiis zaviT
miiRo) espaneli burbonebis umcrosi xazis sasargeblod
da sardinias gadasca milanis saercogos nawili.
safrangeTma aRiara pragmatuli sanqcia da poloneTis
mefed cno avgust III. stanislav leSinskim mudmivad miiRo
mefis tituli, mas mieca lotarengia da baris sagrafo,
romelic misi sikvdilis Semdeg safrangeTs gadaecemoda.
lotarengiis hercogma, romelic iyo avstriis imperatoris
siZe, sakompensaciod miiRo italiaSi parma, pianCeto da
toskania.
sabolood, frangul-avstriul dialogSi safrangeTma
miaRwia lotarengiis SemoerTebas da uzrunvelyo espane-
li burbonebis yofna italiaSi, xolo ruseTis gavlena
poloneTze ganmtkicda.

109
 6.4. ,,avstriis memkvidreobis” sakiTxi evropaSi da misi
gavlena saerTaSoriso urTierTobebze (1740-1748)

6.4.1. avstriis samefo

XVIII s-is Sua xanebSi, evropaSi saerTaSoriso urTie-

rTobebi mkveTrad daiZaba. amis mkafio gamoxatuleba iyo
ori saerTo evropuli masStabis omi (1740-1748 ww. omi avst-
riis memkvidreobisaTvis da 1756-1563 ww. Svidwliani omi).
aRniSnuli konfliqtebi gamowveuli iyo centralur
evropaSi avstriis da prusiis dapirispirebiT. kontinentze
ori germanuli saxelmwifos hegemonobisaTvis brZolaSi
Cabmuli aRmoCnda evropis sxva saxelmwifoebic. isini
sakuTari, erovnuli interesebis Sesabamisad moqmedebdnen.
magram ZiriTadad inglisi da safrangeTi iyvnen wamyvani
monawileebi. isini sxvadasxva dapirispirebul koaliciebSi
Sediodnen da Sesabamisad, imyofebodnen omis mdgomareoba-
Si. igi ki mimdinareobda ara marto evropaSi, aramed
koloniebSic. ZalTa aseTi ganlagebisa da dapirispirebis
Sedegad, evropuli masStabis aRniSnulma konfliqtebma
globaluri saxe miiRo. mTlianobaSi ki, kontinentze ga-
CaRebuli konfliqtis sxvadasxva koaliciebSi am ori sa-
xelmwifos Sesvla da dapirispireba realurad asaxavda
msoflioSi inglis-safrangeTis brZolas sazRvao da
koloniuri hegemonobisaTvis.
Svidwlian omSi gadamwyvet rols ruseTic asrulebda.
saerTod ki, centralur evropaSi avstria-prusiis
dapirispireba warmoadgenda axal movlenas kontinentis
ZalTa ganlagebasa da evropul politikaSi.
avstria, avstrieli habsburgebis saxelmwifo arse-
bobas iwyebs XIII s-dan, rodesac rudolf habsburgma 1273

110
wels CexeTis mefe pSemisla II daamarcxa da avstriasTan
erTad waarTva Stirli, karintini, kraino. Semdeg, es
teritoria man Tavis domenad aqcia da Tavi imperatorad
gamoacxada (1273-1290). aqedan moyolebuli, TandaTanobiT,
avstrieli habsburgebi omebis Tu dinastiuri qorwinebis
gziT, kidev ufro zrdidnen sakuTar samflobelos. igi
gaxda evropis politikis erT-erTi mTavari moTamaSe. 1438
wlidan 1740 wlamde habsburgebi inarCunebdnen imperatoris
gvirgvins da rogorc wamyvani evropuli saxelmwifo,
Tavis hegenonistur miswafebebs kontinentze.
avstriis imperator karl VI (1711-1740) ar hyavda vaJiS-
vili. qaliSvils maria terezas memkvidreobiT ki SeeZlo
mieRo mxolod habsburgebis samflobelos nawili. sakiT-
xis amgvari gadawyvetis mizezi is iyo, rom avstriis habsb-
urgebis samflobelo ar warmoadgenda erTian saxelmwif-
os. masSi Sedioda avstria StirinTan erTad, korinto da
kraini, CexeTi, ungreTi, lombardia da niderlandebis na-
wili, romlebsac erTmaneTTan akavSirebda erTiani dinast-
iis arseboba. xolo misi Sewyvetis SemTxvevaSi igi SeiZle-
ba advilad daSliliyo.
amrigad, imperiuli miwebis mniSvnelovani nawili Sei-
Zleba gamosuliyo habsburgebis kontrolidan. aRniSnuli
safrTxisa garda, realurad idga dinastiis Secvlis saSi-
Sroebac.
avstriis garSemo Seqmnili viTareba, TiTqmis analogi-
uri iyo im ambebisa, romelic Tavis droze espaneTis gar-
Semo ganviTarda. karl VI ar surda msgavsi scenariT ganv-
iTarebuliyo movlenebi da misi samflobelo yovelgvari
ganawilebis gareSe darCenoda maria terezas. es ukanaskne-
li adre gaTxovili iyo lotarengiis hercog franc-stef-
anoze. Tavidan rom aecilebina espanuri gamocdileba da
oficialurad uzrunveleyo taxtis memkvidreobis ufleba,
1719 wels karl VI gamosca e.w. ,,pragmatuli sanqcia”, rom-

111
lis Tanaxmad, maria tereza gamocxadda avstriis taxtze
erTaderT memkvidred. es iyo aucilebeli da ara obieqtu-
iri WeSmaritebis aRiareba. swored, amaSi mdgomareobda
,,pragmatuli sanqciis” arsi. am gadawyvetilebis Sesabami-
sad maria terezas kverTxis qveS unda moqceuliyo habsb-
urgebis mTeli samflobelo avstriaSi, ungreTSi, CexeTSi,
niderlandebSi, italiasa da balkaneTSi.
marTalia, karl VI miiRo es gadawyvetileba, magram
igi ar cno arcerTma politikurma subieqtma imperiis far-
glebSi. aucilebeli iyo misTvis saerTaSoriso-diplomati-
uri uzrunvelyofa. amitomac, momdevno aTwleulSi avs-
triis diplomatiis mTavari mizani gaxda diplomatiuri
brZolis warmoeba taxtis memkvidreobis axali wesis
aRiarebisaTvis (e.w. ,,pragmatuli sanqciis” aRiareba).

6.4.2. prusiis samefo

,,pragmatuli sanqciis” aRiarebis procesSi, venas yve-

laze meti winaaRmdegoba prusiis mxridan Sexvda. es arc
iyo gasakviri, radgan centralur evropaSi hegemonobis-
aTvis brZolaSi avstriis pirispir prusiis samefo dadga.
am ukanasknelma, TandaTanobiT, moaxerxa mis irgvliv
arsebuli miwebis SeerTeba da daiwyo brZola Zlieri
evropuli masStabis saxelmwifos adgilis mopovebisaTvis
centralur evropaSi.
prusiis samefo mdebareobda imperiis Crdilo-aRmosav-
leT nawilSi. igi Camoyalibda aq arsebuli mcire saTava-
doebis gaerTianebis Sedegad. maT Soris gamoirCeoda bran-
denburgi. es saTavado XV s-dan ekuTvnoda hohencolerebis
dinastias, xolo am miwebis Tavadi iyo Svidi kurfiuris-
tidan* erT-erTi.

*
1356 wels germaniis imperatorma karl IV gamosca e.w. ,,oqros
bula”, romlis mixedviT imperatoris arCeva xdeboda Svidi ger-
112
 germaniaSi reformaciis dros, hohencolerebis dinas-
tiidan albert brandenburgi gaxda tevtonTa ordenis
grosmeisteri. man ordenis samflobeloSi gaavrcela luT-
eranoba da 1525 wels igi gardaqmna prusiis saercogod.
prusiis saercogo, iseve rogorc adre tevtonTa ord-
eni, vasalur damokidebulebaSi iyo poloneTTan. polone-
Tis mefis sigizmund III TanxmobiT, prusia 1618 wels gad-
avida brandenburgis kurfiuristis mflobelobaSi. am
gziT, erT xelSi moeqca ori Zlieri saercogo. XVII s-is
dasawyisSi brandenburgs gadaeca klevis saercogoc rei-
nze. yovelive amis Sedegad, brandeburgis kurfiuristis
gavlena mniSvnelovnad gaizarda da igi angariSgasawevi
Zala gaxda kontinentis am nawilSi.
didi cvlilebebis momtani aRmoCnda brandenburgis
kurfiuristisaTvis vestfaliis zavis Sedegad Seqmnili
axali evropuli wesrigi.
ocdaaTwliani omis Semdeg, vestfaliis zavis mixe-
dviT, brandenburgis kurfiuristma fridrix vilhem I mi-
iRo pomerania da meklenburgi.
brandenburgis saercogo kargad sargeblobda evropis
kontinentze warmoqmnili konfliqturi situaciebiT da
etapobrivad aZlierebda sakuTar poziciebs. kerZod, XVII
s-is 50-ian wlebSi Sveciasa da poloneTs Soris omSi
didma kurfiuristma jer Sveciis mxareze miiRo monawile-
oba, xolo Semdeg, 1660 wels gadavida poloneTis mxareze.
am gziT man miaRwia misi saercogos poloneTis vasaluri
damokidebulebisagan gaTavisuflebas. xolo misma Svilma
espaneTis memkvidreobisaTvis mimdinare brZolaSi impera-
toris mxardaWeris sanacvlod miiRo mefis tituli. aqedan
moyolebuli brandenburgis kurfiuristi atarebs prusiis

maneli Tavadis_kurfiuristis mier. maT Soris mainis arqiepisk-

oposi, kelinis da tiris, CexeTis mefe, saqsoniis hercogi, bran-
denburgis markgrafi da reinis pfalcgrafi.
113
mefis tituls. utrextiis zavis safuZvelze prusiam aseve
miiRo reinis qvemo dinebaze gelderi. prusiis meore
mefemac, romelic misi babuis fridrix vilhemis saxels
atarebda, monawileoba miiRo CrdiloeTis omSi. sanac-
vlod, 1721 wels miiRo Sveciis kuTvnili pomeraniis
nawili. ase Seiqmna prusiis samefo, romelic Camoyalibebis
dRidan absolutur monarqiad gadaiqca.
prusiis xelisuflebam gansakuTrebuli yuradReba mi-
aqcia armiis Camoyalibebasa da gaZlierebas. es ki ganpir-
obebuli iyo imiT, rom igi baltiispireTSi mudmivad imyo-
feboda Sveciasa da poloneTTan mkacr konkurenciaSi.
prusias gauCnda seriozuli ambiciac misi egidiT germanu-
li saxelmwifoebis gaerTianebisa da centralur evropaSi
Zlieri saxelmwifos adgilis damkvidrebaze. saxelmwifos
militaristuli xasiaTi SenarCunebul iqna fridrix II
drosac, romelic taxtze avida 1740 wels. avstriis gar-
Semo Seqmnili mdgomareoba prusiis interesebze asxamda
wyals. am ukanasknelma imTaviTve uaryofiTi pozicia da-
ikava ,,pragmatuli sanqciis” mimarT.
evropul politikaSi avstria-prusiis dapirispireba
karga xans inarCunebda konfliqtur xasiaTs. igi garkveul
wilad gansazRvravda evropuli politikis mimarTu-
lebasac ki.

6.4.3. avstriis sagareo politikuri mdgomareoba omis win

avstriis aSkara dasustebam xeli Seuwyo samxedro

konfliqtebis axali jaWvis ganviTarebas evropul saerT-
aSoriso politikaSi. axal oms erTdroulad unda gadae-
wyvita rogorc avstria-prusiis dualizmis, ise savaWro-
koloniuri gavlenis sferoebisaTvis inglis-safrangeTis
mwvave winaaRmdegobebis problemebi.
zemoaRniSnuli winaaRmdegobebidan gamomdinare, konti-
nentze ZalTa balansis SenarCunebis aucileblobam, aseve
114
sakuTri pretenziebisa da dinastiuri interesebis dakma-
yofilebis an sazRvrebis gafarToebis survilma, myari
niadagi Seqmna evropuli saxelmwifoebis ori mtrulad
ganwyobili koaliciis CamoyalibebisaTvis.
arsebul pirobebSi, TviT evropuli Tanasworobis
principi imTaviTve gamoricxavda imis SesaZleblobas, rom
am konfliqtidan erTi romelime konkretuli mxare gamo-
suliyo absoluturad mogebuli. swored amis gamo, koali-
ciebi ar iyo mudmivi. samxedro moqmedebebma gaWianurebu-
li xasiaTic ki miiRo. amas emateboda isic, rom konfliq-
tis mTavari monawileebis poziciebi sakmaod winaaRmdegob-
rivi iyo.
moaxloebuli omis pirobebSi yvela mxarem gaaqtiura
diplomatiuri moqmedebebi. gansakuTrebiT aqtiurobda vena.
misi ZiriTadi mizani taxtis memkvidreobis axali wesis
saerTaSoriso-diplomatiuri uzrunvelyofa iyo.
1731 wels xelSekruleba daido inglissa da avstriis
imperias Soris. londonma aRiara e.w. ,,pragmatuli sanq-
cia”. ufro adre, 1726 wels, pragmatuli sanqcia aRire-
bul iqna ruseTis mier. TiTqosda, sakmaod kargi safuZve-
li iqmneboda londonis, venis da peterburgis (rigi
germanuli saTavadoebis) SemadgenlobiT erTiani blokis
CamoyalibebisaTvis. imTaviTve Canda, rom igi mimarTuli
iqneboda safrangeTisa da TurqeTis winaaRmdeg.
inglis-avstriis daaxloebis kvaldakval, 1733 wels
versalis da madridis sasaxleebs Soris oficialur
doneze ganaxlda e.w. ,,saojaxo kavSiri” (orive saxel-
mwifoSi taxtze imyofebodnen burbonebis dinastiis sxvad-
asxva Stos warmomadgenlebi). faqtobrivad, ori saxelmwi-
fos daaxloebiT Camoyalibda meore koalicia.
orive kavSirma erTgvari Semowmeba gaiara e.w. polo-
neTis memkvidreobisaTvis omis (1733-1738) da TurqeTTan
omis (1735-1739) periodSi.

115
 am konfliqtebSi venas or, frangul da osmalur
frontze uxdeboda brZola.
inglisi am konfliqtebSi sakmaod pasiurad moqmedeb-
da. igi Semoifargleboda mxolod mokavSiris subsidire-
biT omis sawarmoeblad. londons kontinentze aintere-
sebda mxolod ori ram _ wonasworobis SenarCuneba da
safrangeTis dasusteba da britaneTis gvirgvinis germanu-
li samflobeloebis dacva. rac Seexeba ruseTs, misi samx-
edro Zala sakmarisi ar aRmoCnda brwyinvale portas
samxedro moqmedebebis balansirebisaTvis balkaneTSi. yo-
velive amis Sedegad ki, avstria iZulebuli iyo erT-
droulad or frontze ebrZola. qveyana sakamaod male
dasustda, gansakuTrebiT finansuri kuTxiT, ramac
iZulebuli gaxada igi wasuliyo TurqeTTan belgradis
separatuli zavisa da safrangeTTan venis zavis dadebaze.
am xelSekrulebis mixedviT, avstriam mniSvnelovani teri-
toriuli danakargebi ganicada. 1738 wlis venis xelSekru-
lebiT lotarengia sakompensaciod mieca poloneTidan
gamoZevebul stanislav leSinskis, romlis qaliSvilzec
daqorwinebuli iyo lui XV da faqtiurad, am gziT igi
gadavida safrangeTis kontrolis qveS. italiaSi zogierTi
mcire samflobeloebis sanacvlod, neapoli espaneTs gada-
eca. avstriisaTvis am mkveTrad arasasurvel xelSekru-
lebas daemata 1738 wels TurqeTTan dadebuli belgradis
zavi. igi ruseTisagan separatulad daido da SeTanxmebis
mixedviT avstriam dakarga mniSvnelovani nawili im te-
ritoriisa, romelic balkaneTSi SeiZina (maT Soris bosnia
da serbia). avstria namdvilad ar iyo axali omisaTvis
mzad. es ki kargad esmodaT mis mowinaaRmdgeebs da da-
yovnebasac ar apirebdnen.
amrigad, XVIII s-is Sua xanebisaTvis avstriis imperia
sakmaod dasustda. evropul saerTaSoriso politikaSi avs-
triis garSemo arsebuli mZime viTareba bevr politikur

116
subieqts aZlevda uflebas efiqra sakuTari miznebisa da
interesebis ganxorcielebaze. yvelas Taviseburad esmoda
Seqmnili garemoba da dayovnebasac ar apirebdnen.

6.4.4. omi avstriis memkvidreobisaTvis

samxedro konfliqtebSi avstriis aSkara dasusteba da

evropuli saxelmwifoebis didi nawilis mier e.w. ,,pragma-
tuli sanqciis” miuRebloba farTo masStabiani omebis mi-
zezi gaxda. kontinentze mimdinare konfliqtma safrTxis
qveS daayena avstriis imperiis, rogorc erTiani saxel-
mwifos SenarCuneba.
kontinentze inglisur-franguli dapirispireba da
avstria-prusiis winaaRmdegobebis gadaxlarTva qmnida
evropuli saerTaSoriso politikis im Taviseburebas, ro-
melsac garkveuli gavlena hqonda germanuli teritori-
ebis Semdgomi konsolidaciisaTvis, anu ramdenad warmate-
biT an warumateblad warimarTeboda gaerTianebis procesi
aq. vinaidan evropaSi saxelmwifoTa Soris dapirispirebebi
germaniis miwebs mudmivad aqcevda samxedro moqmedebebis
Teatrad.
evropaSi axali omis dawyeba daaCqara imperator karl
VI gardacvalebam (1740 wlis oqtomebri). ,,pragmatuli san-
qciis” mixedviT, habsburgebis samflobelo memkvidreobiT
miiRo misma qaliSvilma maria terezam ise, rom am dro-
isaTvis bevr evropul saxelmwifos kidev ar hqonda ,,pra-
gmatuli sanqcia” aRiarebuli. memkvidreobis Zveli wesiT,
habsburgebis samflobelos calkeuli nawilebi uflebas
itovebdnen, rom maT uari eTqvaT maria terezasaTvis da
ar daeTmoT habsburgebis miwebis yvela samflobelo.
movlenebis msgavsi scenariT ganviTarebis SemTxvevaSi
avstria daiyofoda, rac mas kidev ufro daasustebda.
xolo mTlianobaSi Sewydeboda habsburgebis imperiis gvi-

117
rgvinis samasawlovani mflobeloba. arc is unda dagvav-
iwydes, rom evropul saxelmwifoTa Soris urTierTobebSi
venis koziri yovelTvis mniSvnelovani faqtori iyo, vina-
idan gavlenas axdenda politikuri elitis polarizaciasa
da aqtivizacias kontinentze.
amgvari saSiSroebis arsebobis miuxedavad, maria te-
rezam (1740-1748) gamoavlina unari, politikuri neba da
energia brZolisaTvis, rom ar daeSva imperiis daSla. man
ar daTmo da SeinarCuna avstriis imperiis erTianoba. misi
ZiriTadi mowinaaRmdege iyo prusiis taxtze asuli teri-
toriebisaTvis mebrZoli, fridrix II da imperiis taxtis
maZiebeli bavariis kurfiuristi karl-alberxti.
1740 wels, avstriis imperatoris karl VI gardacvale-
ba da taxtze monarqis Secvlis momenti, prusiis mefem
fridrix didma miiCnia bevrad sasargeblo garemoebad
misi politikis gaaqtiurebisaTvis. mas surda, ganemtkic-
ebina sakuTari gavlena sileziaze da amisaTvis armiis
gamoyenebaze uarsac ki ar ityoda.
bavariis kurfiuristi ki imperatoris taxtze sakuTar
pretenziebs asabuTebda misi im uflebiT, romelic mas
hqonda, rogorc avstriis habsburgebis saxlis warmomadge-
nels,* pirveli imperatoris, ferdinad I ufrosi qaliSvi-
lis STamomavals.

*
1555 wels imperatori karl V gadadga taxtidan da Tavisi ko-
losaluri imperia gayo Tavis Svils da Zmas Soris. Svilma fi-
lipem miiRo espaneTis mefis tituli da misi samefo moicavda es-
paneTs, niderlandebs, franS-kontes, habsburegebis italiur samf-
lobelos da yvela espanur kolonias. xolo Zmam ferdinadma
germaniaSi miiRo habsburgebis miwebi, avstria, CexeTi, ungreTis
nawili, Stiri, karinti da kraini. man aseve miiRo imperatoris
gvirgvini. am droidan moyolebuli evropis istoriaSi warmoiqmna
habsburgebis espanuri da avstriuli dinastiebi. saerTod ki,
habsburgebi ავსტრიას მართავდნენ 1282 წლიდან, რომელიც მოგვიანებით მრა-
ვალეროვნულ ავსტრიულ იმპერიად გარდაისახა (1918 წლამდე) და ევროპის ერთ-
ერთი მძლავრი და წამყვანი სახელმწიფო იყო. საგვარეულო იკავებდა ასევე საღვთო
118
 1740 wels prusiis SeWra sileziaSi, romelmac xeli
Seuwyo pirveli sileziuri omis dawyebas, sabolood ga-
daiqca avstriis memkvidreobisaTvis evropuli masStabis
omad.
pirvelma sileziurma omma xeli Seuwyo samxedro kon-
fliqtis warmoqmnas, romelSic CaTreuli aRmoCnda TiTqm-
is yvela evropuli saxelmwifo da romelic TiTqmis
saukunis meoTxedi gagrZelda.
prusiis mier sileziis mitacebam daaCqara antiprusiu-
li koaliciis Seqmna. masSi sxvadasxva dros da gansxvave-
buli mdgomareobiT Sevidnen avstria, ruseTi, inglisi,
niderlandebi, saqsonia da sardinia. am gaerTianebis saw-
inaaRmdegod safrangeTma da espaneTma kavSiri Sekres
prusiasTan da aseve mxari dauWires bavariis kurfiurists
karl-albrextis brZolas romis saRvTo imperiis germa-
neli eris imperatoris gvirgvinis mopovebisaTvis. espaneT-
isa da safrangeTis burbonebs Soris arsebuli rTuli
situacia am droisaTvis mowesrigebuli iyo.
amrigad, sileziuri omi kontinentze gadaiqca far-
TomasStabian samxedro konfliqtad.
safrangeTma sakuTari jarebi Seiyvana germaniasa da
niderlandebSi, sadac daamarcxa ingliselebi da aseve
italiaSi, sadac espaneTTan erTad warmatebiT moqmedebda.
bavarielebi SeiWren avstriaSi, safrTxe daemuqra
venas. maT frangebTan erTad aiRes praRa. maria terezas
mdgomareoba kritikuli gaxda. mas SerCaA mxolod ungreTi

რომის იპმერიის ტახტს 1438-დან 1806 წლამდე. (მცირე წყვეტით 1742-45 წწ).გარდა
ავსტრიისა და საღვთო რომის იმპერიისა ჰაბსბურგებს შემდეგი სახელმწიფოების
ტახტი ეკავათ: უნგრეთის: 1437—1439, 1445—1457, 1526—1918 წწ; ჩეხეთის 1306—
1307, 1437—1439, 1444—1457, 1526—1618, 1621—1918 წწ; ხორვატიის 1437—1439,
1445—1457, 1526—1918 წწ; ესპანეთის 1516—1700 წწ; პორტუგალიის 1580—1640;
ნეაპოლიტანური სამეფოსი 1516—1735 წწ; მექსიკის 1864—1867 წწ; ტრანსილვანიის
1690—1867 წწ; ტოსკანის 1790—1859 წწ; პარმის 1814—1847 წწ; მოდენის 1814—1859
წწ; ამას გარდა, არაერთი მცირე სახელმწიფოებრივი წარმონაქმni imperiis
teritoriaze, maT Soris germanul miwebzec.
119
da tiroli. aseT situaciaSi man londonis rCeviT, friad
konspiraciulad xelSekruleba dado fridrix II_Tan.
fridrixi maria terezas molaparakebaze daTanxmda mxo-
lod maSin, roca inglisTan miaRwia SeTanxmebas prusiisa-
Tvis sileziis didi nawilis SeerTebaze. am sakiTxze, ana-
logiurad moiTxova Tanxmoba venisganac. mxolod amis
Semdeg Sewyvetda is samxedro moqmedebebs. sakiTxis dade-
biTad gadawyvetis Semdeg, prusiam Sewyvita omi da daTa-
nxmda venas mxolod imitirebuli samxedro moqmedebis wa-
rmoebaze germaniaSi, romelsac Semdgom saerTod Sewyvet-
da (e.w. kleiSneldorfis konvencia).
avstriis memkvidreobisaTvis mimdinare omis manZilze
fridrix II kidev ori aseTi saidumlo xelSekruleba da-
do. erTi safrangeTTan, 1742 wlis ivnisSi da meore, 1744
wlis dasawyisSi, bavariasTan. am ukanasknelis mixedviT,
mas unda emoqmeda bavariis kurfiuristis mxareze. am
dros fridrixis ZiriTadi mizani bogemis daproba iyo.
1742 wlis 25 ianvars bavariis kurfiuristi arCeul iq-
na germaneli eris romis saRvTo imperiis imperatorad *
karl VII saxeliT (1742-1745). sapasuxod, avstriuli jarebi
SeiWrnen bavariaSi da daikaves miunxeni. maT Camoagdes
imperatori da gaaZeves misi samflobelodan. brZolebi
cvalebadi warmatebiT mimdinareobda avstriis da misi
mokavSireebis upiratesobiT.
fridrixi Tvlida, rom avstriis dReebi daTvlili iyo
da 1742 wels, safrangeTsa da bavariasTan saidumlo kav-
Siris dadebis Semdeg, CexeTis okupacia moaxdina. magram
bavariaSi avstrielebis warmatebam fridrix meore iZuleb-
uli gaxda xeli moewera avstriasTan separatuli zavisa-
Tvis. fridrixis mcdeloba CexeTis dakavebis Sesaxeb

*
germaneli eris romis saRvTo imperiis imperatorad pirvelad
xangrZlivi drois da TiTqmis saukunis Semdeg, arCeul iqna ara
habsburgeli _ bavariis kurfiuristi (1742-1745)
120
warumateblad dasrulda. karl VII SeZlo bavariaSi dab-
runeba, magram misma Svilma, mamis sikvdilis Semdeg, bava-
riis SenarCunebis mizniT, uari Tqva imperatoris taxtis
pretenziaze.
1745 wlis dasawyisidan bavariis samxedro-politikuri
brZolidan gasvlam, mkveTrad gaarTula fridrixis mdgo-
mareoba. Tumca ,,mefe-filosofosma” SeZlo avstrielebis
damarcxeba gogenfridenbergTan da sakmaod sasargeblo
pirobebiT 1745 wlis 25 dekembers (SeinarCuna silezia)
safrangeTisgan farulad, dado separatistuli drezdenis
zavi maria terezasTan.
drezdenis zavis mixedviT, mTeli silezia prusiis
xelSi gadavida. sanacvlod ki, prusiam avstriis imperat-
orad aRiara maria terezas qmari, romelic imperias marT-
vda oci wlis manZilze franc I Stefanis (1745-1765) saxe-
liT.
marTali, prusia gamovida omidan, magram saomari moq-
mdebebi gagrZelda samxreT niderlandebSi, italiaSi da
rac yvelaze mniSvnelovania, inglis-safrangeTs Soris ko-
loniebSi.
sabolood, 1748 wlis oqtomberSi, erTis mxriv, ing-
lissa da holandias da meores mxriv, safrangeTs Soris
daido axeenis zavi, romelmac daasrula omi avstriis mem-
kvidreobisaTvis. mas SeuerTdnen avstria, espaneTi da
sardiania.
am xelSekrulebam daadastura misi yvela monawilis
mier karl VI e.w. ,,pragmatuli sanqciis” aRiareba. xolo
teritoriuli sakiTxi gadawyda Semdegi saxiT: prusiam
miiRo silezia, espaneTma da sardiniam _ teritoriebi
italiaSi, safrangeTma avstrias daubruna niderlandebSi
dapyrobili miwebi. inglisma miiRo madrasi indoeTSi da
zogierTi teritoria amerikaSi.

121
 ingliss oTxi wliT gaugrZelda ufleba monebis ga-
dayvanisa espaneTis koloniebidan amerikaSi. manve miaRwia
gadaewyvita niderlandebSi frangebis mier gamagrebuli
diunkeris portis moSlis sakiTxi.
xelSekrulebis pirobebis arsidan gamomdinare, konf-
liqti mainc ver iqna aRmofxvrili.
marTalia, maria terezam ar dauSva imperiis daSla,
magram ver SeinarCuna silezia. Tumca, vena arc ki
apirebda uaris Tqmas sileziaze. cxadia, aseT pirobebSi
avstria-prusiis winaaRmdegoba ver ganeldeboda.
safrangeTic Tavs dazaralebulad Tvlida, vinaidan am
omma seriozuli ziani miayena mis sazRvao vaWrobas.
inglisma ver SeZlo ganemtkicebina Tavisi monapovari
CrdiloeT amerikaSi, rac gamowveuli iyo frangebis warm-
atebebiT avstriis niderlandebSi da misi mxridan hola-
ndiis okupaciis safrTxiT, romelic iyo inglisis mokav-
Sire safrangeTis winaaRmdeg mimarTul koloniur omebSi.
amrigad, arsebobda seriozuli safuZveli axali konf-
liqtis gaCaRebisaTvis. evropis saxelmwifoebis interesTa
konfliqtma axal omSi hpova Tavisi gamoxatuleba. es omi
,,Svidwliani omis” saxeliTaa cnobili saerTaSoriso ur-
TierTobebis istoriaSi.

6.5. Svidwliani omi da misi gavlena saerTaSoriso

urTierTobebis sistemis struqturul xasiaTze

axeenis zavma, inglis-safranguli dapirispirbis fon-

ze, ver gadawyita is ZiriTadi problemebi, romelic
evropaSi konfliqtur situaciebs qmnda. piriqiT, man gark-
veuli winapirobebic ki Seqmna axali omis gaCaRebisaTvis.
axeenis zaviT, Tu ar gaviTvaliswinebT sardiniis da
espaneTis habsburgebis teritoriul SenaZenebs italiaSi,

122
avstriis memkvidreobisaTvis warmoebuli omidan erTader-
Ti mogebuli mxolod prusia gamovida, romelic sileziis
SerTebiT evropis did saxelmwifod gadaiqca.
axali omis diplomatiuri momzadebis procesSi moxda
diplomatiuri midgomebis kardinaluri cvlileba, romel-
mac miiRo ,,diplomatiuri revoluciis” saxelwodeba. misi
arsi mdgomareobda SemdegSi: venis sasaxlem daiwyo anti-
prusiuli koaliciis SeqmnisaTvis mzadeba. avstriis dip-
lomatiis winaSe daisva sakiTxi, rom koaliciaSi CaerToT
safrangeTi, romelic saukuneebis manZilze venis Seurigeb-
eli mowinaaRmdege iyo. es amocana gadawyvita avstriis
premier-ministrma, avstriis sagareo politikis xelmZRvane-
lma grafma (Semdeg Tavadi) vencel iosef fon kaunicma.
kaunicis gegmis ganxorcielebas xeli Seuwyo inglis-
prusiis daaxloebam. kerZod, inglisis mcdeloba safran-
geTi daetovebina izolaciaSi, versali aiZula wasuliyo
venis SemoTavazebaze. vestminsteris konvenciam, romlis
mixedviT prusiam aiRo valdebuleba, daecva mas da sxva
germanul saxelmwifoebs neitraliteti inglissa da
safrangeTs Soris omis SemTxvevaSi, gamoiwvia ukmayof-
ilebis talRa safrangeTsa da ruseTSi. amas mohyva namdv-
ili ,,diplomatiuri revolucia” evropaSi, e.i. kaunicis
gegma, romlis mixedviT unda Seqmniliyo safrangeTis,
ruseTis da avstriis samTa kavSiri, msgavs situaciaSi misi
ganxorcieleba ar iqneboda fantastikuri. amaSi mdgomare-
obda ,,dipolomatiuri revoluciis” arsi.
1756 wlis 1 maiss, versalSi xeli moewera safrangeT-
avstriis xelSekrulebas neitralitetisa da Tavdacvis
Sesaxeb. SeTanxmebis mixedviT, orive mxare valdebulebas
Rebulobda urTierTdaxmarebis Taobaze, Tuki erT-erTi
maTgani romelime sxva saxelmwifos mxridan Tavdasxmis
safrTxis winaSe aRmoCndeboda inglisisa garda. xelSekru-
lebis erT-erTi saidumlo muxlis mixedviT, safrangeTi

123
uars ambobda fridrixisaTvis mieca garantia sileziis
prusiisaTvis SenarCunebis Sesaxeb.
ufro adre daiwyo molaparakebebi safrangeT-ruseTs
Soris xelSekrulebis dadebis Sesaxeb. xolo 1756 wlis
maisSi xeli moewera ruseT-avstriis konvencias prusiis
winaaRmdeg erToblivi samxedro moqmedebebis winaaRmdeg.
samTa kavSiris diplomatiuri kombinaciiT, romelsac
,,kaunicis koalicia” ewoda, aRniSnul saxelmwifoebs So-
ris SeTanxmebis miRweva realobad iqca.
amrigad, Seiqmna sami saxelmwifos Zlieri samxedro
kavSiri, romlis wevrebi wamyvan rols TamaSobdnen dasav-
leT, centralur da aRmosavleT evropaSi. am koalicias
SemdegSi SeuerTda saqsonia da Svecia.
kontinentze ZalTa aseTi gadajgufebis kvalobaze Se-
iZleba iTqvas, rom inglisi da prusia diplomatiur izo-
laciaSi aRmoCndnen. msgavsi situacia gansakuTrebiT saSi-
Si iyo inglisisaTvis misi kunZulovani mdebareobis gamo,
Zlieri samxedro flotis yolisa miuxedavad. inglisis
kontinenturi samflobelo, hanoveris miwebi safrTxis qveS
aRmoCnda.
omis win prusiis mdgomareoba arcTu saxarbielo iyo.
kontinentze prusia faqtobrivad srul izolaciaSi aRmoC-
nda*. mis winaaRmdeg kontinentze gamodioda Zlieri koali-
cia, romelic Tavis rigebSi aerTianebda im drois bevrad
did sam supergigant saxelmwifos. amis miuxedavad, fri-
drix meore saWirod Tvlida emoqmeda Semtevi suliskveT-
ebiT. venasTan pirveli gamarjvebis miuxedavad, mas ar Se-
eZlo ar ezruna momavali warmatebebisTvisac, miT ufro,
rom sxvaoba mowinaaRmdegebsa da mis potencials Soris
calsaxad mkafio iyo.

*
ra Tqma unda, aq ar aris gasaTvaliswinebeli germaniis saTav-
adoebis im nawilis mokavSiris saxiT arseboba, romelic amisTvis
inglisidan Rebulobda subsidirebas.
124
 fridrix II saqsoniaze TavdasxmiT daiwyo prevenciuli
omi, daikava da gaanadgura igi. ase daiwyo evropaSi meore
msxvilmasStabiani omi, e.w. Svidwliani omi (1756_1763 ww).
1757 wlis noemberSi saqsoniaSi rosbaxTan axlos pru-
siis armiam gaanadgura frangul-avstriuli armia, magram
fridrix II mcdelobasM daekavebina CexeTi, mohyva avstri-
elebis mxridan mkacri winaaRmdegoba.
avstrielebis mxridan gansakuTrebuli winaaRmdegobis
fonze, 1757 wels prusia iZulebuli iyo gadasuliyo Tav-
dacvaze mTeli azimutiT (kuTxiT). prusiis mdgomareoba
uimedo Seiqmna samxedro TeatrSi rusuli armiis CarTvis
Sedegad. am ukanasknelma moaxdina aRmosavleT prusiis
okupacia da fridrixis armiis damarcxeba.
amrigad, Svidwliani omis msvlelobaSi, ris vai-vag-
laxiT ruseTis armia, praqtikulad, Tavis istoriaSi pirv-
elad gamovida gadamwyvet elementad ,,evropuli wonaswo-
robis” mxardasWerad.
1759 wels rusulma armiam daamarcxa prusielebi gros-
egercdrofTan da kunerdrofTan brZolaSi da Sevida ber-
linSi. samxedro moqmedebebis evropul TeatrSi brZolebi
praqtikulad dasrulda.
omis dasrulebis momentSi safrangeTs SeuerTda espa-
neTi. maT Soris 1761 wels daido burbonebis sasaxleebis
,,sagvareulo xelSekruleba”.
damarcxebis miuxedavad, prusiam SeZlo SeenarCunebina
silezia da sakuTriv prusiis damoukideblobac ki (fr-
idrix II taxtidan Camogdebasac eloda). amaSi prusiis xe-
lisuflebas xeli Seuwyo evropis politikur cxovrebaSi
ganviTarebulma movlenebma.
1758-1760 ww. sabrZolo arenaze mTeli rigi damarcxebe-
bis Semdeg prusiis gadarCena SeeZlo mxolod koaliciis
daSlas. es ki 1762 wels moxda. samTa kavSiris susti wer-
tili aRmoCnda ruseTi. imperator elizavetis gardacvale-

125
bam da ruseTis taxtze petre III mosvlam, romelic iyo
fridrix II Tayvanismcemeli, sakmaod auria ukve ganviTar-
ebuli evropuli politikuri paseansi. ruseTis gasvlam
koaliciidan safrangeTi, avstria da saqsonia, romlebic
sruli finansuri gakotrebis zRvarze imyofebodnen, aiZu-
la prusiasTan xeli moeweraT 1763 wlis 15 Tebervals
gubertusburgis zavisaTvis status qvo-s situaciis Senar-
Cunebis pirobiT.
avstriam uari Tqva prusiasTan mimarTebiT miwebis
pretenziaze. Sedegad sileziis sakiTxi prusiis sasargeb-
lod gadawyda. prusiam ki saqsoniis kurfiurists misi
miwebi daubruna.
marTalia, am xelSekrulebam ,,usisxlod” Seajama omis
Sedegebi evropaSi, magram man ver aRmofxvra sazRvao
saxelmwifoebs safrangeTsa da ingliss Soris winaaRm-
degoba, romelic gacilebiT dramatulad ganviTarda da d-
asrulda.
evropaSi Svidwliani omis paralelurad, inglissa da
safrangeTs Soris grZeldeboda saomari kampaniebi kolo-
niebSi da zRvebze. es brZolebi dasrulda 1763 wlis pari-
zis zaviT inglissa da safrangeTs da inglissa da
espaneTs Soris. parizis zavma, hubertusburgis zavTan er-
Tad daasrula Svidwliani omi.
Svidwliani omis Sedegad evropis politikuri rukas
arsebiTi cvlileba ar ganucdia.
parizis zavis Semdeg XVIII s-is dasasrulamde evropis
kontinentze ar yofila omi did saxelmwifoebs Soris. es
garemoeba aixsneba mTeli rigi mizezebiT:
pirveli, ,,ZalTa wonasworobis” Taviseburi saxis
formirebis dasrulebiT, romlis farglebSi evropis qvey-
nebis politikuri elitisaTvis cxadi gaxda is garemoeba,
rom omi saerTo jamSi ver gamoisyidis im resursebs, rome-
lic ikargeba misi msvlelobis dros;

126
 meore, safrangeT-avstriis kavSiris SenarCunebiT, tax-
tze asulma ioseb II moaxerxa kaunicis sagareo politikis
ZiriTadi principebis SenarCneba, romelic orientirebuli
iyo safrangeTTan kavSirze da romelic venisa da ver-
salis mier ganmtkicebul iqna 1770 wels dinastiuri kavSi-
riT. kerZod, safrangeTis taxtis memkvidris avstriis
princesasTan maria antuanetTan qorwinebiT;
mesame, ruseTis, prusiis da avstriis daaxloebiT,
romelic damyarebuli iyo poloneTis gayofis saerTo
interesebTan (poloneTis pirveli gayofa moxda 1772 wels).
meoTxe, kontinentur did saxelmwifoebs Soris uSua-
lo dapirispirebis ararsebobiT;
mexuTe, saerTaSoriso samarTlis ganviTarebiT da evr-
opaSi ganmanaTleblobis epoqaSi gansakuTrebuli inteleq-
tualuri da moraluri klimatis formirebiT, rac arTu-
lebda samxedro moqmedebebis rogorc moraluri, ise
samarTlebrivi uzrunvelyofis aucileblobas.
ruseTis kargi urTierTobebi prusiasTan da mokavSire
safrangeTTan, lui XVI daqorwinebam maria terezas asul
maria antuanze Seqmna SesaZlebloba gamoricxuliyo didi
omebi evropis kontinentze.
dapirispirebis Semcirebis miuxedavad, evropis kont-
inentze garkveuli sakiTxebi dRis wesrigidan ar mox-
snila. marTalia, prusiam warmoebul omebSi aSkara marcxi
ganicada, magram teritoriebis kuTxiT araferi daukargavs.
aseT pirobebSi fridrix II diplomatiam moamzada niadagi
prusiis sazRvrebis gafarToebisaTvis reC-pospolitas xar-
jze.
avstriisaTvis, sadac maria terezas sikvdilis Semdeg
misi Svili iozef II mmarTvelobda, TiTqmis uperspeqtivod
gamoiyureboda avstriis Zlierebis aRdgenis da teritori-
ebis gafarToebis sakiTxebis gadawyveta.

127
 ramdenad warmatebulad funqcionirebda wonasworobis
is sistema, romelic evropaSi XVIII s. Camoyalibda,
mkafiod gamoCnda e.w. ,,bavariis memkvidreobisaTvis omebis”
(1777-1778) movlenebSi. mis msvleobaSi. ar momxdara arc-
erTi monawilis damarcxeba, xolo konfliqtis monawile-
ebi (avstria da prusia) bevrad ufro Sewuxebulebi iyvnen
imiT Tu rogor gaemarTlebinaT maTi moqmedebebi evropis
sazogadoebrivi azris winaSe, romlebic ufre metad iyvnen
SeSfoTebulni omis msvlelobiT, vidre mebrZoli mxareebi.
1777 wels iozef II bavariis kurfiuristis sikvdilis
Semdeg, scada mitaceba misi. Tumca, mas am saqmeSi xeli Se-
uSla prusiam, romelmac kavSiri Sekra germanel Tavade-
bTan avstriis winaaRmdeg. evropa kvlav omis zRvarze aR-
moCnda, amjerad, bavariis memkvidreobis gamo. sabolood,
sakiTxi gadwyda 1779 wlis zaviT, romlis mixedviT, avs-
trias mxolod bavariis nawili gadaeca. SeTanxmebis saf-
uZvelze, avstria-prusiis dualizmi Kkvlav SenarCunebul
iqna.
venis SeSfoTebas iwvevda ruseTis gaaqtiureba. igi
frTxilad adevnebda Tvalyurs ruseTis warmatebebs Tur-
qeTTan brZolaSi.
amerikuli koloniebis warmatebulma brZolam damouki-
deblobisaTvis ZalTa axali konfiguracia da balansi
gamoiwvia evropul politikaSi.
marTalia, inglisma safrangeTTan koloniur winaaR-
mdegobaSi warmatebebs miaRwia, magram safrangeTis kol-
oniebis swrafi ekonomikuri ganviTareba da misi mzardi
roli koloniur vaWrobaSi, isev zrdida konkurencias or
did saxelmwifos Soris.

128
 6.6. inglis_safrangeTis brZola sazRvao da
koloniuri hegemonobisaTvis

XVIII saukunis ganmavlobaSi msoflio politikis erT-

erT aqtualur sakiTxad kvlav rCeboda frangul-ingli-
suri dapirispireba.
frangul-inglisurma Seurigebelma savaWro-koloniu-
rma winaaRmdegobam araerTi konfliqtis warmoqmnas Se-
uwyo xeli evropaSi. maT Soris winaaRmdegoba sxva konf-
liqtebTan erTad paralelur reJimSic ki mimdinareobda
(mag., omi avstriis memkvidreobisaTvis, Sviwliani omi)
maTSi isini monawileobdnen maT mier Seqmnil koalici-
ebTan erTad.
cnobili faqtia, rom aswleulis ganmavlobaSi, safr-
angeTis did revoluciamde, inglisi da safrangeTi 35
wlis manZilze ebrZodnen erTmaneTs (aq ar igulisxmeba
frangebis daxmareba amerikuli koloniebisadmi inglisis
winaaRmdeg).
inglisis politika gegmazomierad mimarTuli iyo vaW-
robisa da koloniuri samflobelobis gafarToebisaken.
man Tavisi sakuTari floti da armiis Zalebi mimarTa ok-
eanis gaRma saomari moqmedebis sawarmoeblad. xolo evro-
pul politikaSi igi upiratesobas aniWebda Tavisi mTavari
mowinaaRmdegis _ safrangeTis mtrebis dafinansebas, Ta-
visi interesebis Sesabamisad am ukanasknelis winaaRmdeg
samxedro konfliqtebis sawarmoeblad.
safrangeTi uwindeburad flobda yvelaze mravalric-
xovan armias evropaSi maSin, roca inglisi misi kunZulo-
vani mdebareobis gamo, ar xarjavda fuls didi saxmeleTo
armiis Senaxvaze. sanacvlod, ingliss hyavda saukeTesi
sazRvao samxedro floti, Tumca XVIII s-is 50-iani

129
wlebisaTvis safrangeTma TiTqmis SeZlo inglisur fl-
otTan gaTanabreba.
inglisur-franguli winaaRmdegoba, romelic gaTavisu-
flda diplomatiuri brZolebisagan XVIII s-is manZilze,
TandaTanobiT gadaiqca koloniuri imperiebis msoflio
batonobisaTvis brZolad.
evropuli saerTaSoriso politikis ori ZiriTadi miz-
nis aseTi aRmoceneba uciloblad gansazRvravda inglisis
da safrangeTis adgils evropaSi Camoyalibebul im ko-
aliciebSi, romlebic warmoiqmna avstria-prusiis dualiz-
mis (dapirispirebi) niadgze (da rac mniSvnelovnad zrdida
am koaliciis SesaZleblobebs).
Tuki safrangeTi prusiis mokavSired gamovidoda, maSin
inglisi avstrias dauWerda mxars da piriqiT. orive sa-
xelmwifo am gziT cdilobda maqsimalurad daesustebina
mowinaaRmdege evropaSi, raTa misTvis gaeadvilebina brZo-
la okeanis gaRma. ingliselebis mier amocana mkafiod iyo
Camoyalibebuli ,,amerikisaTvis brZola evropaSi”.
1739 wels inglissa da espaneTs Soris daiwyo kolo-
niuri omebi, rac gamowveuli iyo inglisis dainteresebiT,
rom Tavisufali vaWrobis ufleba moepovebina espaneTis
koloniebSi.
madridis da versalis sasaxleebi, sadac taxtze bur-
bonebi ijdnen, xSirad erTiandebodnen sagareo safrTxis
winaaRmdeg. am periodSic inglisuri faqtoris gamo maT
araerTxel Sekres kavSiri. 1743 wels aRdgenili iqna e.w.
,,saojaxo kavSiri” parizsa da madrids Soris.
daiwyo inglis-safrangeTis omebi msoflio vaWrobisa
da koloniuri batonobisaTvis. am wels evropis garda omi
aqtiurad warmoebda dasavleT naxevarsferoSi da igi cva-
lebadi warmatebebiT mimdinareobda. 1745 wels inglise-
lebma moaxerxes dauflebodnen luisburgs, romelic iyo
frangebis mTavari punqti mdinare wminda valentinis

130
SesarTavTan da amiT realuri safrTxe Seuqmnes maT bato-
nobas kanadaSi. Tumca, frangebma SeZles konpensireba
gaekeTebinaT CrdiloeT amerikaSi gancdili am warumateb-
lobisaTvis indoeTSi miRweuli warmatebebiT. 1746 wels
maT aiRes ingliselebis mTavari punqti indin-madrasi.
ingliselebi da frangebi aseve ebrZodnen erTmaneTs
SotlandiaSic, sadac frangebi mxars uWerdnen iakob II
avanturistul da uperspeqtivo mcdelobas inglisSi
stiuartebis dinastiis aRdgenisaTvis.
koloniurma omebma sabolood mainc ver gadawyvita
inglisur-franguli dapirispireba da maTTvis praqtiku-
lad uSedegod dasrulda. inglisel da frang koloni-
stebs Soris samxedro moqmedebebi faqtiurada, ar Sewy-
vetila da 1756 wels igi gadaiqca regularuli armiebis
oficialur omad.
rogorc franguli jarebis mier samxreT niderlandeb-
is okupaciis da holandiis dapyrobis safrTxes, aseve
inglisis mier ,,amerikisaTvis evropaSi brZolas” ar hqonda
aranairi Sedegi. amitom inglisi iZulebuli iyo uari eT-
qva Tavis dapyrobebze axal qveyanaSi da daTanxmebuliyo
evropaSi status qvos aRdgenas. 1748 wels inglissa da safr-
angeTs Soris dadebul iqna axeenis zavi, romelmac sabo-
lood bolo mouRo TiTqmis aTwliani rigis oms avstriis
memkvidreobisaTvis.
axeenis zavis Semdeg 1748 wels avstriis politika
mimarTuli iyo fridrix II dampyrobluri gegmebis wina-
aRmdeg.
londoni cdilobda Seekvra antifranguli koalicia.
kaunics, romelic idga avstriis sagareo politikis saT-
aveSi, kargad axsovda, rom inglisis Zala prusiis winaaRm-
deg, romelTanac mas ar hqonda raime seriozuli winaaRm-
degoba, Zalian SezRuduli da daqvemdebarebuli iyo sae-
rTaSoriso politikuri koniunqturis ryevebze. aseve rTu-

131
li iyo ruseTis usityvo mxardaWeris gaTvaliswinebac,
vinaidan peterburgSi iyvnen rusul-avstriuli TanamSrom-
lebis rogorc mowinaaRmdegeebi, ise momxreebi da sadac
qronikulad ganicdida krizs saxelmwifo xazina. aRniS-
nuli viTarebidan gamomdinare, prusiasTan warmatebuli
brZolis mTavari imedebi dakavSirebuli iyo venis SesaZ-
leblobasTan fridrixisaTvis moespo safrangeTis SesaZ-
lo mxardaWera.
aseT pirobebSi kaunici wavida diplomatiuri kombina-
ciis sruliad daujerebel moqedebaze. igi Seecada Tavis
mxareze gadaebirebina safrangeTi. amisaTvis versals Ses-
Tavaza, rom omis warmatebiT dasrulebis SemTxvevaSi,
flandrias silezias daubrunebda, oRond omSi franguli
Zalisa da daxmarebis sanacvlod. es is flandriaa, rome-
lsac frangebi warumateblad cdilobdnen rom daufle-
bodnen wina aswleulis manZilze. Tumca, lui XV ver gabe-
da kavSirebis Zveli sistemis esoden kardinaluri gada-
xedva.
movlenebis amgvari ganviTarebis kvalobaze, inglisi,
romelsac kargad axsovda omebis damTavrebis mware gamoc-
dileba, yvela saSualebiT Seecada uzrunveleyo Tavisi
yvelaze susti evropuli samflobelos usafrTxoeba hano-
verSi. vinaidan saSiSroeba iyo safrangeTis mokavSire
fridrixis mier hanoveris mitacebisa, ingliselebi cdi-
lobdnen dazRveuliyvnen yvela mimarTulebiT. kerZod, 1755
wels sankt-peterburgSi xeli moewera konvencias, rome-
lic ingliselebs saSualebas aZlevda dayrdnobodnen
rusul daxmarebas. es ukanaskneli frTxilad adevnebda
Tvalyurs prusiis gaZlierebas. imavdroulad, inglisele-
bi aseve Seecadnen CaeTriaT sruliad gansazRvrul samo-
kavSireo valdebulebebSi sakuTriv prusiac. londonis
TvalsazrisiT, idealuri iqneboda iseTi mdgomareoba
kontinentze, romlis pirobebSi avstria da prusia erTad

132
gamovidodnen safrangeTis winaaRmdeg, rac bolomde gaux-
snida ingliss xelebs koloniebSi brZolisaTvis.
prusiam, romelic marTalia, dainteresebuli iyo saf-
rangeTTan kavSiris SenarCunebiT, inglisTan dado xel-
Sekruleba, romelic aZlevda SesaZleblobas, mieRo dama-
tebiTi subsidiebi. fridrixis mier warmoebuli diploma-
tiuri kombinaciis sirTule mdgomareobda imaSi, rom
inglsTan ZiriTadi kavSiri unda gamxdariyo safrangeTis
Tavdasxmisagan hanoveris dacva.
yovelive amis Semdeg, 1756 wlis ianvarSi, dadebuli
iqna vestminsteris konvencia, romlis mixedviT, prusiam
aiRo valdebuleba daecva mas da sxva germanul saxe-
lmwifoebs neitraliteti inglissa da safrangeTs Soris
omis SemTxvevaSi. am konvenciis daxmarebiT, prusia Seecada
inglis-safrangeTis moaxloebuli omi gamoeyvana saerTo
evropuli konfliqtis konteqstidan. vinaidan saqmis aseTi
mdgomareoba safrangeTs SesaZleblobas aZlevda ar gada-
esrola damatebiTi Zalebi kontinentze moqmedebisaTvis,
xolo london _ Tavidan aecilebina Zlier prusiul ar-
miasTan samxedro TeatrSi Careva, sadac misi perspeqtiva
ar iqneboda didad brwyinvale. vestminsteris konvencia ar
iyo xelSekruleba inglis-prusiis kavSiris Sesaxeb, magram
man faqtiurad bolo mouRo safrangeT-prusiis kavSirs.
evropis kontinentze ZalTa amgvari konfiguraciis da
misgan gamomdinare omis fonze, gagrZelda safrangeT-
inglisis SeiaraRebuli winaaRmdegoba. 1756 wels Crdi-
loeT amerikaSi ingliselebis moqmedebis sapasuxod saf-
rangeTma xmelTaSua zRvaSi daipyro kunZuli menorku, ro-
melsac utrextis zavis pirobiT inglisi akontrolebda.
frangebi am kunZulis dabrunebas espaneTs dapirdnen sazR-
vao omSi inglisis winaaRmdeg daxmarebisaTvis. madridma
omi gamoucxada londons, Sedegad inglisma Hhavana daip-
ro. 1757 wels inglisis armia hanoverSi damarcxda fran-

133
gebTan brZolaSi da masze kontroli dakarges. mxolod
meore wels SeZles am kuTxiT ingliselebma status qvos
aRdgena. 1758 wels safrangeTma CrdiloeT amerikaSi dakar-
ga kanada, romelic ingliselebis xelSi gadavida.
omis msvlelobaSi aSkarad gamoCnda mxareTa mier Ser-
Ceuli strategiis Rrma sxvadasxvaoba. safrangeTi miiC-
nevda britaneTis Zlierebis Sesustebas kontinentze ingl-
isis mokavSireebis ganadgurebis da misi evropuli samf-
lobeloebis (hanoveri) mitacebis safuZvelze. parizi Tv-
lida, rom kontinentze britaneTis ganadgureba londons
aiZulebda sabolood wasuliyo daTmobebze koloniur
sakiTxebSi. ingliselebi ki, cnobili saxelmwifo moRvawis
u. piti ufrosis xelmZRvanelobiT _ piriqiT. londoni
koncentrirebas axdenda koloniebisaTvis brZolis gaZl-
ierebaze da rogorc drom aCvena, es taqtika bevrad re-
aluri aRmoCnda.
koloniebSi omi cvalebadi warmatebiT mimdinareobda.
omSi aSkarad gamoCnda inglisis ekonomikuri da sazRvao
Zliereba. 1758 wels ingliselebma daikaves luqsemburgi
da monreali. kanadac faqtobrivad maT srul kontrolSi
moeqca. erTi wliT adre, ingliselebma daikaves bengali,
riTac gadadges nabiji indoeTSi sruli batonobis mosap-
oveblad. 1761 wels ki daeuflen pondiSers, romelic iyo
frangebis samflobelos centri indoeTis subkontinentze.
koloniebTan farTo savaWro urTierTobebis mxardaWeram
gamoiwvia is, rom inglisma omis periodSi ara mxolod
SeinarCuna Tavisi savaWro kavSirebi, aramed arsebiTad
gaafarTova kidec igi. aSkara iyo, rom ZalTa balansi
inglisis sasargeblod dairRva. aseT pirobebSi inglis-
isaTvis Seiqmna saSiSroeba, rom evropuli didi saxe-
lmwifoebis mier Seqmniliyo antiinglisuri koalicia,
ramac inglisi aiZula wasuliyo parizTan molapara-
kebebze.

134
 1761 wlis aprilSi daiwyo molaparakebebi inglissa da
safrangeTs Soris, Tumca, imTaviTve arc erT mxares ar
hqonda zavis dadebis survili. mdgomareoba gaarTula im
garemoebam, rom 1761 wels espaneTi Tanaxma gaxda aRedgina
e.w. ,,saojaxo kavSiri” (espaneTis da safrangeTis bur-
bonebi) cxadi iyo, rom safrangeTis Semdeg, inglisi espan-
eTis koloniur samflobeloebsac moikiTxavda. safrangeTs
ar hqonda iluzia gadaWarbebiT Seefasebina espaneTis po-
tenciali, Tumca miiCnevdnen, rom espaneTi SeZlebda saku-
Tar Tavze mieRo britaneTis samxedro dartymebi. 1762
wels madridma omi daiwyo inglisis winaaRmdeg portugal-
iasTan erTd. am ukanasknels mWidro kavSiri hqonda ingli-
sTan. Tumca, cudad momzadbuli Tavdasxma espaneTisaTvis
sruli kraxiT dasrulda. portugaliaSi warmatebebi umn-
iSvnelo iyo im fonze, roca inglisi CrdiloeT amerikaSi,
espaneTis koloniebs erTi meoreze miyolebiT ipyrobda.
xangrZlivi da gaWianurebuli omis Sedegad dauZlur-
ebuli safrangeTi iZulebuli gaxda aRedgina inglisTan
molaparakebis procesi. 1763 wlis 10 Tebervals versalSi
xeli moewera parizis sazavo xelSekrulebas. romelsac 15
Tebervals mohyva hubertsburgis zavi romelmac evropaSi
daasrula Svidwliani omi da inglis-safrangeTis brZola
koloniebisa da msoflio batonobisaTvis. zavis pirobe-
bis Tanaxmad, inglisma safrangeTisagan miiRo CrdiloeT
amerikaSi kanada, kei-bretonis kunZuli, aRmosavleT lui-
zina (axali orleanis gareSe); ramdenime kunZuli vest-ind-
oeTSi; afrikaSi TiTqmis mTeli senegali; indoeTSi
praqtikulad safrangeTis mTeli samflobelo, garda xuTi
qalaqisa. mas daubrunda menorkac. aseve safrangeTma ing-
liss gadasca kunZuli san pieri da mikeloni.
espaneTma inglisisaTvis floridas gadacemis gamo,
safrangeTisagan miiRo dasavleT luiziana da fuladi
kompensacia.

135
 inglisma mxolod mis mier dapyrobili koloniebis
nawili daubruna safrangeTsa da espaneTs. safrangeTma
daibruna martiniki da gvadelupe, kuba daubrunda espa-
neTs.
muxedavad imisa, rom pondiSeri daubrunda safrangeTs,
sakiTxi imis Sesaxeb vin gaakontrolebda indoeTs, faq-
tobrivad, winaswar gadawyda omis msvlelobisas.
Uzavis pirobebis miuxedavad, garkveuli winaaRmdegoba
kvlav iqna SenarCunebuli inglisisa da safrangeTis urT-
ierTobebSi.
omis Sedegebis mixedviT, ingliselebi yvela kanonzom-
ierebiT gamarjvebulebi gamovidnen, vinaidan miiCnevdnen,
rom safrangeTis koloniur da savaWro-ekonomikur Zl-
ierebas sabolood bolo moeRo. Tumca, ramdenime wlis
Semdeg, frangebs gauCndaT moulodneli axali SesaZleb-
loba aeRoT revanSi ingliselebze CrdiloeT amerikaSi
koloniebis dakargvis gamo, roca mxari dauWires Crdi-
loeT amerikis ajanyebul inglisur koloniebs britaneTis
imperiis damoukideblobisaTvis brZolaSi.
pirvelad istoriaSi, koloniebSi arsebuli situacia
gaxda erT-erTi mniSvnelovani faqtori saerTaSoriso ur-
TierTobebSi.
mTlianobaSi, XVIII s-Si evropuli saerTaSoriso pol-
itikis ganviTarebam, romelmac daasrula axali periodis
adreuli etapi, aCvena, rom kapitalisturi wyobis swrafi
zrda, jer kidev Zlieri absoluturi reJimebis mqone axa-
lgazrda, kapitalisturi da Zveli feodaluri saxelm-
wifoebis dapirispirebam, romelic miuaxlovda krizisebis
zRurbls, ara Tu Seasusta, aramed gaamwvava da gazarda
rogorc TviT konfliqtebi, ise misi mizezobrivi safuZvl-
ebi.
amave dros, XVIII s-is evropuli saxelmwifoebis ko-
loniuri dapirispirebiT, cxadi gaxda Tu ra saxiTa da

136
xarisxiT unda mowyobiliyo politikuri Zalebi evropaSi
adreuli kapitalizmis epoqaSi da ra gavlena unda moexdi-
na mas sxva kontinentebis saerTaSoriso urTierTobebze,
rac mTlianobaSi gansazRvravda msoflio politikis arss.
koloniebisaTvis evropuli saxelmwifoebis brZolam
evropul saerTaSoriso urTierTobebs globaluri Sina-
arsi SesZina.

6.7. ruseT-TurqeTis omebi da evropuli saxelmwifoe-

bis poziciebi

XVII_XVIII saukuneebSi (da mis Semdgom periodSic)

ruseT-TurqeTis omebi warmoebda Sav zRvaze gabatonebisa
da axali teritoriebis mopovebisaTis. am xnis manZilze
ruseTi ebrZoda TurqeTs da mis mokavSire yirimis xans.
ruseTis mizani iyo Sav zRvaze gasvla da misi CrdiloeTi
sanapiroebis xelSi Cagdeba. misi es qmedebebi ganpiro-
bebuli iyo qveynis ekonomikuri interesebiT Dda samxed-
ro-politikuri moTxovnilebebiT. XVIII s-is meore naxevri-
dan ruseT-TurqeTis omebi daukavSirda axlo aRmosavleT-
Si (e.w. aRmosavleTis sakiTxi) saerTaSoriso winaaRmd-
egobebis garTulebas da balkaneTsa da kavkasiaSi ruseTis
poziciebis TandaTanobiT gamyarebas.
dasaxelebuli saukuneebis manZilze ruseT-TurqeTis
omebis mokle qronologia aseTia:
1. 1676-1681 wleebis omi gamowveuli iyo TurqeTis agre-
siis gafarToebiT ukrainis teritoriaze. igi dasrulda
1681 wlis baxCisaris zaviT.
2. 1686-1700 wlebis ruseT-TurqeTis omi Seadgenda Tu-
rqeTis winaaRmdeg evropis saxelmwifoebis brZolis Sem-
adgenel nawils, roca ruseTi SeuerTda 1686 wels anti-

137
Turqul ,,wminda ligas”. igi 1700 wels damTavrda kons-
tantinepolis sazavo xelSekrulebiT.
3. ruseT-TurqeTis 1710-1713 wlebis omi damTavrda ru-
seTis warumateblobiT. dakarga azovi.
4. ruseT-TurqeTis 1735-1739 wlebis omi warmoadgenda
ruseT-TurqeTis dapirispirebis Sedegs, romelic dakavSir-
ebuli aRmoCnda poloneTisa da yirimis sakiTxebTan. am
omSi ruseTis mokavSired avstria gamovida. Tumca, igi
TurqebTan omSi damarcxda. Sveciis mxridan Tavdasxmis
safrTxem ruseTi aiZula daedo TurqeTTan belgradis
zavi 1739 wels.
5. ruseT-TurqeTis 1768-1774 wlebis omi kvlav dakavS-
irebuli iyo ruseTis Sav zRvaze gasvlasTan. am omSi Tur-
qeTis mxardamWerebad avstria da safrangeTi gamovidnen.
es omi 1774 wels quCuk-kainarjis zaviT dasrulda.
6. ruseT-TurqeTis 1787-1791 wlebis omi TurqeTis mxr-
idan revanSistuli miswrafebiT iyo gamowveuli. am oms
TurqeTis mxridan aseve aqezebda didi britaneTi, prusia
da safrangeTi, romelTac surdaT ruseTis gavlenis Sesu-
steba kavkasiasa da yirimSi. ruseTi avstriis mxardaWeriT
sargeblobda. 1788 wels omSi avstria Caeba, magram ivnisSi
ruseTs omi gamoucxada Sveciam. 1790 wels avstria omidan
gavida. SveciasTan ki zavi daido, ramac ruseTs saSuleba
misca mTeli ZalebiT daertya TurqeTisaTvis. 1791 wels
daido iasiis zavi.
ruseT-TurqeTis aRniSnuli omebi imTaviTve daemTxva
evropaSi sistemuri saerTaSoriso urTierTobebis Camoya-
libebis process (1648 wlidan vestfaliis sistema), sadac
wamyvani subieqtebi saxelmwifoebi iyvnen, xolo sagareo
politikis arss da mizans saxelmwifo interesebi gansazR-
vravda. sworedac evropuli saxelmwifoebis midgoma aRmo-
savleTis sakiTxisadmi ganpirobebuli iyo saxelmwifoTa
interesebiT, rac ZalTa balansis sistemaSi ganapirobebda

138
ZalTa konfiguraciis ise Camoyalibebas, romelic ar
dauSvebda evropaSi erTi romelime saxelmwifos gavlenis
damyarebas. amis mkafio magaliTia aRebul xanaSi ruseT-
TurqeTis mier warmoebuli omebi da misdami evropuli
saxelmwifoebis pozicia da damokidebuleba.
msoflio politikaSi ruseT-TurqeTis omebi mniSvnel-
ovan wilad warmoiqmna axlo aRmosavleTSi e.w. ,,aRmosav-
leTis sakiTxis” aqtualurobis gamo saerTaSoriso winaa-
Rmdegobis garTulebis Sedegad. rusul istoriografiaSi
rusuli mxaris moqmedeba Sefasebulia rogorc progresu-
li qmedeba, vinaidan igi mimarTuli iyo balkaneTis xalx-
ebis daxmarebisaken, xolo TurqeTisaTvis es omi warmoa-
dgenda miswrafebas, rom CaexSo balkaneli xalxis Tavi-
suflebisaTvis brZola da SeenarCunebina Tavisi samxed-
ro-feodaluri batonoba regionSi. amavdroulad, ruseTs
es omi sWirdeboda imisaTvis, rom dadebiTad gadaewyvita
Tavisufali naosnobis sakiTxi bosforis yureSi, rac cxa-
dia, pasuxobda qveynis ekonomikuri ganviTrebis interes-
ebsac. unda aRiniSnos, rom ruseTi e.w. aRmosavleTis sak-
iTxs udgeboda Tavisi samxedro-strategiuli, politikuri
da ekonomikuri interesebis kuTxiT, rac dakavSirebuli
iyo Sav zRvaze absoluturi upiratesobis mopovebasTan _
konstantinopolis aReba, sruteebis xelSi Cagdeba da
azisa da evropis gzasayar regionSi sruli kontrolis
mopoveba. cxadia, amgvari gegmebis realizacia ruseTis
gavlenas evropul da aziur saerTaSoriso urTierTobebSi
kidev ufro gazrdida.
XVII saukunis miwurulisaTvis ruseTis sagareo poli-
tikis winaSe ori urTulesi problema idga. pirveli Sav
zRvaze da meore, baltiis regionSi gasasvlelebis mopove-
ba. Tavisi mefobis pirveli weli petre I mTlianad Sav
zRvas miuZRvna.

139
 gamefebisTanave petre avstriasTna, veneciasTna da reC-
pospolitasTan erTad agrZelebda im oms, romelic jer
kidev misma ufrosma dam, sofiom daiwyo. marTalia, petre
pirvelis laSqrobam warmateba ar moitana, magram meore
laSqrobis Semdeg, azovi aRebul iqna (1696). azovis aRebam
da taganrogos daarsebam ruseTis azovze gabatoneba
uzrunvelyo. magram, sanam qerCis srute TurqeTis xelSi
iyo, gza Savi zRvisken Seuvali iyo. imave dros, antiosma-
luri aliansis ruseTis mokavSireebi kmayofilebi iyvnen
miRweuliT da ukve sazavo xelSekrulebis dadebisaken
ixrebodnen. Tumca, Savi zRvis sakiTxis gadaWris da antio-
smaluri koaliciis gaZlierebis mizniT, ruseTis Zalisx-
meviT 1697 wels xelSekruleba daido veneciasa da avstr-
iasTan, romelic iTvaliswinebda TurqeTis winaaRmdeg sami
wlis vadiT brZolebis gagrZelebas. es xelSekruleba imT-
aviTve mimarTuli iyo yirimeli TaTrebisa da TurqeTis
winaaRmdeg. xelSekrulebis monawile mxareebi valdebule-
bas kisrulobdnen ar daedoT separatuli zavi TurqeT-
Tan da rom TavianT samxedro moqmedebebs erTmaneTTan Se-
aTanxmebdnen.
1697 wels dasavleT evropaSi axali antiosmaluri
aliansis Sesaqmnelad ruseTis elCoba gaemgzavra (am el-
CobaSi petre I inkognitod monawileobda). im dros espa-
neTis memkvidreobisaTvis mosalodneli omis gamo, evr-
opuli qveynebi or mtrul banakad iyo gayofili. arsebul
pirobebSi antiosmaluri koaliciis yofili wevri _ avs-
tria TurqeTTan separatuli xelSekrulebis dadebas
cdilobda. amitom ruseTis diplomatiis mizani _ moepo-
vebina Sav zRvaze gasasvleli, im etapze ver ganxorciel-
da. Seqmnili izolaciidan rom gamosuliyo, ruseTTma mon-
awileoba miiRo karlovicis kongresSi (1698-1699), sadac
ruseTis mcdelobas, Seeqmna antiosmaluri koalicia Se-
degi ar mohyolia. vinaidan avstria, inglisi da holandia

140
TurqeTTan omis gagrZelebis winaaRmdegni iyvenen. inglisi
da espaneTi ufro imiT iyvnen dainteresebulni, rom espa-
neTis memkvidreobisaTvis brZolaSi avstria Tavis mxareze
CaebaT. mokavSireebma arsebul valdebulebaze uari Tqves
da TurqeTTan separatuli zavis dadebas cdilobdnen.
qerCis mierTebis sakiTxSi maT ruseTs mxardaWeraze uari
uTxres. mas Semdeg, rac kongresze avstriam, veneciam d
reC-pospolitam TurqeTTan samSvidobo xelSekrulebebi
cal-calke dades, ruseTma 1699 wels orwlian sazavo xe-
lSekrulebas moawera xeli TurqeTTan.
aseT pirobebSi ruseTi iZulebuli gaxda droebiT ua-
ri eTqva Savi zRvis mimarTulebiT Tavisi politikis gan-
xorcilebaze da yuradReba gadaetan, CrdiloeTis mxares,
baltiis zRvaze fexis mokidebaze. cxadia, movlenebis amg-
vari ganviTarebis fonze, ruseTs ukve aRar awyobda sam-
xreTSi TurqeTTan axali konfliqti da 1700 wels TurqeT-
Tan konstantinopolis zavs moawera xeli. xelSekrulebis
mixedviT, ruseTma miiRo azovi mimdebare teritoriebiT.
CrdiloeTis omSi ruseTis gamarjveba garkveuli dis-
onansis Semomtani aRmoCnda evropul politikaSi. ruseTis
mzardi roli aSkarad TvalSisacemi iyo, rac evropis sa-
xelmwifoebis SeSfoTebas iwvevda. amitom ruseT-TurqeTis
dapirispireba evropul politikaSi axal aspeqtebs iZenda.
kerZod, savaWro saxelmwifoebi inglisi da holandia ar
iyvnen ruseTis gaZlierebiT dainteresebulni baltiisp-
ireTSi, vinaidan igi maT savaWro interesebs daemuqrebo-
da. orive saxelmwifo Tavis droze diplomatiuri intrige-
bis saSualebiT cdilobda antiSveciuri koaliciis gafa-
rToebisaTvis xelis SeSlas.
safrangeTs, romelic espaneTis memkvidreobisaTvis
omiT iyo dakavebuli, CrdiloeT evropis saqmeebSi aqtiuri
Careva ar SeeZlo. magram igi mainc cdilobda ar daeSva
Sveciis ganadgureba da reC-pospolitas gaZliereba. igi

141
TurqeTs ubiZgebda Setevisaken, romelic rusuli iaraRis
gamarjevebebiTac iyo SeSfoTebuli. radgan ruseTma evro-
paSi mokavSire ver ipova, man TurqeTs winaaRmdeg axal
xerxs mimarTa. kerZod, wamoiwyo aqtiuri antiTurquli
agitacia portas qristianul mosaxleobaSi da xelSekru-
lebebi dado sulTnis qristian vasalebTan _ moldovasa
da vlaxeTTan.
ruseTis ganmtkiceba baltiis zRvaze evropis wamyvani
saxelmwifoebis SeSfoTebas iwvevda. TurqeTis saxelmwifo
mzardi ruseTis imperiis samxreTi mezobeli iyo. dasav-
leT evropis qveynebi swored masSi xedavdnen im Zalas,
romlis meSveobiTac ruseTis SeCerebas SeZlebdnen.
evropuli qveynebis poziiciT Segulianebulma TurqeT-
ma 1710 wlis 9 noembers omi gamoucxada ruseTTs. 1713
wels omi damTavrda ruseTis warumateblobiT. dakarga
azovi.
samecniero literaturaSi arsebobs azri, rom ruseT-
TurqeTis omi safrangeTis mier iyo waqezebuli. safrange-
Tis sagareo politikas aRmosavleTSi ori ZiriTadi
mizani amoZravebda: gamoeyenebina ruseTi, rogorc Suamava-
li zavis dasadebad espaneTis memkvidreobisaTvis warmo-
ebuli omis monawileebs Soris da meore, aeZulebina ruse-
Ti, daxmareboda ungrelebis ajanyebas avstriis imperiaSi,
raTa avstriis imperators yuradReba gadaetana espaneTis
memkvidreobisaTvis warmoebuli omidan. am omSi avstria
safrangeTis erT-erTi mTavari mteri iyo.
safrangeTi TurqeTs ganixilavda rogorc misaReb mok-
avSires avstriis winaaRmdeg omSi, magram TurqeTi avst-
riasTan omis dawyebaze uars ambobda. maSin frangebma
gadwyvites TurqeTi ruseTis winaaRmdeg waeqezebinaT. raki
TurqeTi avstriasTan pirdapir omSi ar ebmeboda, parizi
darwmunebuli iyo rom TurqeTis ruseTTan dapirispire-
biT, avstrias, rogorc am ukanasknelis mokavSires sa-

142
RvTo ligidan aiZulebdnen daewyo omi TurqeTTan. am-
gvarad ki avstriis yuradRebas gadaitandnen espaneTis mem-
kvidreobisaTvis gaCaRebuli omidan.
safrangeTisagan diametrulad gansxvavebuli pozicia
ekava ruseT-TurqeTis dapirispirebis Taobaze venas. avs-
tria dainteresebuli iyo ruseT-TurqeTs Soris urTi-
erTobebis gauaresebiT, vinaidan miiCnevdnen, rom es qveyn-
isaTvis momgebiani iyo, radgan Tu ruseT-TurqeTs Soris
mSvidobianoba damyardeboda, amiT avstria dazaraldeboda.
aseve, Tvlidnen, rom ungrel meamboxeTa mxareze TurqeTis
gamosvlas aferxebda garkveuli SiSi, romelsac isini
ganicdidnen rusuli jaris mimarT. ruseT-TurqeTis omi
avstriisaTvis xelsayreli iyo, radganac es xel-fexs Seu-
boWavda TurqeTs da Seakavebda mosalodneli antiavstriu-
li moqmedebisagan. avstria faqtobrivad, ruseTis mokavSi-
red gamodioda ruseT-TurqeTis omebSi, miuxedavad imisa,
rom masac ara nakleb aSfoTebda rusuli poziciebis
ganmtkiceba regionSi.
rac Seexeba inglisis pozicias, igi dainteresebuli
iyo am omebiT. ZiriTadad es gamowveuli iyo savaWro inte-
resebiT. inglisi ruseTis saxiT seriozul konkurents xe-
davda. amis garda, londonSi kargad xvdebodnen ruseTis
mzard rols evropul politikaSi, es ki ZalTa axal kon-
figuracias gamoiwvevda kontinentze, rac garkveulwilad
inglisuri interesebis dazaralebis xarjze moxdeboda.
amrigad, XVIII saukunis sami didi evropuli qveyana
inglisi, safrangeTi da ruseTi dainteresebuli iyvnen ru-
seT-TurqeTis omebiT. sxvadasxva mizezebiT da meTodebiT
isini moqmedebdnen erTi mimarTulebiT, agulianebdnen
stambuls omisaTvis.
TandaTan evropaSi ZalTa gadajgufeba moxda. kontine-
nti gaiTiSa or erTmaneTis sawinaaRmdego banakad: safr-
angeTma, inglisma da prusiam 1725 wels dades xelSekru-

143
leba, romelic mimarTuli iyo avstriisa da espaneTis wi-
naaRmdeg. ramdenadac ruseTsa da ingliss Soris daZabuli
urTierToba kvlav arsebobda, imdenad ruseTi aSkarad
miemxro avstrias. es arCevani imanac ganapiroba, rom
TurqeTis winaaRmdeg avstria ruseTis bunebrivi mokavSire
iyo. 1726 wlis agvistoSi am orma saxelmwifom xeli mo-
awera TavdacviT kavSirs. amis Semdeg safrangeTis diplo-
matia miznad isaxavs dauaxlovdes Svecias, TurqeTs da
poloneTs, romlebic mtrulad iyvnen ganwyobili ruseTis-
admi. ori dajgufebis Zalebis mosinjvis asparezad gad-
aiqca poloneTi. sadac ruseTma poziciebi gaimyara.
safrangeTis diplomatia bevrs ecada, rom ar mom-
xdariyo konfliqti ruseTsa da TurqeTs Soris polo-
neTis gamo. safrangeTis mcdelobas uSedegod ar Cauvlia.
1735 wels avstriasTan erTad ruseTma omi daiwyo TurqeT-
Tan da yirimis saxanosTan, romelic oTxi weli mimdinare-
obda da ruseTisaTvis unayofo belgradis zaviT dasrul-
da. 1739 wlis sazavo molaparakeba mimdinareoda safrang-
eTis monawileobiT.
aRmosavleTis sakiTxze interesTa konfliqtis da
evropis wamyvani saxelmwifoebis diplomatiuri intrigebis
gamo, ruseT-TurqeTs Soris es zavi didxans ar gagrZel-
ebula. ruseT-TurqeTs Soris Semdegi omi 1768-1774 wlebSi
ganapiroba ara marto tradiciulma imperiulma ambiciebma,
aramed igi poloneTis danawilebamac daaCqara.
poloneTis sakiTxisadmi TurqeTis gansakuTrebuli
yuradReba aixsneba imiT, rom igi misTvis metad mtkiv-
neuli da mgrZnobiare problema iyo. vinaidan stambolSi
miiCnevdnen, rom poloneTis bedTan mniSvnelovanwilad
dakavSirebuli iyo TurqeTis momavali.
XVIII s-is 70-80-in wlebSi, ruseTma mTeli yuradReba
TurqeTis problemis mogvarebaze gadaitana. avstriasTan
erTad ruseTi ganixilavda did gegmas, romelsac evropel-

144
ma diplomatebma ,,berZnuli proeqti” Searqves. proeqtis
mixedviT, TurqeTi ki ar unda daenawilebinaT, aramed
saerTod unda ganedevnaT evropidan. maT nacvlad aRdgebo-
da berZuli imperia, romlis gvirgvinsac daidgamda ekate-
rine II SviliSvili konstantine pavles Ze. es proeqti ase-
ve moldaveTis da vlaxeTis Serwymas varaudobda. es ori
gaerTianebuli teritoria Seadgenda axal buferul saxe-
lmwifos – dakias. avstrias unda mieRo balkaneTis naxeva-
rkunZulis dasavleTi nawili. magram es avanturistuli
proeqti saerTod ver ganxorcielda.
ruseT-TurqeTis es omi 1774 wels quCuk-kainarjis za-
viT dasrulda. zavis mixedviT, ruseTma axali terito-
riebi _ kinburni, qerCi, enikale da azovi SeiZina. yirimis
saxanom damoukidebloba miiRo, ruseTs am saxanos Sida
saqmeebis marTvis saSualeba eZleoda. ruseTis damokideb-
uleba am saxanos mimarT misi ruseTis SemadgenlobaSi
SesvliT dasrulda 1783 wels. am garemoebam Sav zRvaze
da kavkasiaSi ruseTsa da TurqeTs Soris ZalTa Sefardeba
Zirfesvianad Secvala ruseTis sasargeblod. erTdroulad
balkaneTsa da kavkasiaSi TurqeTis samxedro Zliereba
Seirya.
TurqeTisaTvis XVIII s-Si gancdil yvela damarcxebaTa
Soris 1768-1774 wlebis omSi damarcxeba misTvis gansa-
kuTrebulad mZime iyo.
omSi TurqeTis marcxma safuZvlianad Searyia misi
avtoriteti dunaispira samTavroebSi. magram moldaveTisa
da vlaxeTis mTavrebs ar surdaT srulad Camoscileb-
odnen TurqeTs. vinaidan am SemTxvevaSi maT teritorias
avstria an ruseTi daepatroneboda. rac maT Zalauflebas
safrTxes Seuqmnida. isini darCnen TurqeTis imperiis Se-
madgenlobaSi da cdilobdnen sulTnis xelisuflebis da-
susteba da ruseT-TurqeTs Soris arsebuli winaaRmdegoba
gamoeyenebinaT TavianT sasargeblod.

145
 zavis im muxlebma, romlebic uSualod Sav zRvasa da
sruteebs exeboda, didi SeSfoTeba gamoiwvia evropis wam-
yvan saxelmwifoebSi. yirimis SeerTeba niSnavda ara marto
ruseTis gasvlas Sav zRvaze, aramed gabatonebasac. yiri-
mis dapyrobis da SeerTebis Semdeg, ruseTi bevrad ufro
axlo aRmoCnda TurqeTTan. axla ufro bevrad realuri
xdeboda ruseTis mier sruteebze raime saxis kontrolis
mopovebis sakiTxis dasma.
movlenebis aseTi ganviTareba safrangeTs, ingliss da
avstrias ubiZgebda axali strategiis SemuSavebisaken rog-
orc TurqeTTan urTierTobisaTvis, ise ruseTTan mimarTe-
biTac. erTi ram cxadi iyo, rom balkaneTis regionisadmi
ruseTis mzardi interesebi da maTi realizaciisaTvis
gadadgmuli nabijebi krizisuli situaciebis ganviTarebis
winapiroba xdeboda.
swored amis gamoxatuleba iyo ruseT-TurqeTis morigi
omi, romelic 1787 wels daiwyo TurqeTma didi britaneTis,
prusiis da safrangeTis waqezebiT. TurqeTs am omiT surda
daebrunebina yirimi da ar daeSva rusuli gavlenis zrda
amierkavkasiaSi. ruseTs, romelic am dros avstriasTan
kavSirSi imyofeboda, surda samudamod Semoemtkicebina
Savi zRvis Crdilo sanapiroebi da gaefarTovebina Tavisi
mflobeloba amierkavkasiaSi.
1787 wlis agvistos dasawyisSi TurqeTis xelisufl-
ebam ruseTs ultimatumi wauyena, sadac ruseTisagan moiT-
xovda yirimis dabrunebas; saqarTvelos TurqeTis vasalur
samflobelod aRiarebas da ruseTis savaWro gemebis Se-
mowmebas, romlebic yureSi gadiodnen.
ruseTis mxridan ultimatumi uaryofil iqna. 13 (24)
agvistos TurqeTma omi gamoucxada ruseTs. 1788 wlis ian-
varSi omSi avstriac Caeba.
1788 wlis ivnisSi daiwyo ruseT-Sveciis omic, rasac
mohyva poloneTTan urTierTobebis gauaresebac. omi cval-

146
ebadi warmatebiT mimdinareobda. 1790 wlis seqtemberSi
avstria omidan gavida. ruseT-Svecias Soris dadebulma
versalis zavma ruseTs saSualeba misca mTeli Zalebi sam-
xreTisken miemarTa. es omi 1791 wlis iasiis sazavo xel-
SekrulebiT dasrulda. zavis mixedviT, ruseTs gadaeca
teritoriebi samxreT bugsa da dnestrs Soris, aseve daim-
tkica yirimis SemoerTeba.
amrigad, am periodSi ruseT-TurqeTis omebi warmoebda
Sav zRvaze gabatonebisa da axali teritoriebis mopovebi-
saTvis. ruseTis mizani iyo Sav zRvaze gasvla da misi
CrdiloeT sanapiroebis xelSi Cagdeba.
XVIII s-is meore naxevridan ruseT-TurqeTis omebi
daukavSirda axlo aRmosavleTSi (e.w. aRmosavleTis saki-
Txi) saerTaSoriso winaaRmdegobebis garTulebas da balk-
aneTsa da kavkasiaSi ruseTis poziciebis TandaTanobiT
gamyarebas.

6.8. poloneTis sakiTxi saerTaSoriso urTierTobebSi

XVIII s. 60-ian wlebSi reC-pospolitaSi momwifda poli-

tikuri krizisi, ramac safuZveli misca garkveul saxelm-
wifoebs mis Sida saqmeebSi Careuliyvnen. poloneTis gana-
wilebis ideis ganxilva ruseTsa da prusias Soris 60-iani
wlebis dasawyisidan daiwyo.
rogorc cnobilia, XVIII s-is dasawyisidan ruseTi aq-
tiurad iwyebs Carevas poloneTis Sida saqmeebSi. swored
rusebis daxmarebiT axerxebs 1735 wels fridrix avgust
III poloneTis xelisuflebaSi mosvlas. igi iyo ruseTis
marioneti xelisufali. amgvar situaciaSi patriotulad
ganwyobili Zalebi cdilobdnen poloneTis gadarCenas.
poloneTis seimSi erT-erTi fraqcia, romelsac xelm-
ZRvanelobda Tavadi Cartovski, Seecada seimSi moqmedi

147
,,liberium vetos*” kanonis gauqmebas. Tumca, seimSi moqmedi
meore dajgufeba gavleniani gvaris potockis xelmZRvane-
lobiT winaaRmdegi iyo Y,,Tavisuflebis” raime saxiT Sez-
Rudvis. am kanonis SenarCunebis moTxovniT gamovida ruse-
Ti da prusia, radganac poloneTis mudmivad anarqiul
mdgomareobaSi yofna maT awyobdaT. Cartovis partiam
dakarga ra imedi am kanonis gauqmebisa TanamSromloba
daiwyo rusebTan.
amave dros, ruseTi da prusia SeTanxmdnen poloneTSi
moaxloebuli mefis arCevnebSi mxari daeWiraT stanislav
poniatovskisaTvis, romelic ekaterine meoris favoriti
iyo da swored misi daxmarebiT gaxda poloneTis mefe
(1764-1795).
1764 wels ruseTma, prusiam, inglisma da daniam polon-
eTis seims mosTxova arakaTolike moqalaqeebi TavianTi
uflebebiT kaTolikeebTan gaeTanabrebinaT. mas Semdeg,
rac ruseTma 1767 wels varSavaSi Tavisi jarebi Seiyvana,
poloneTis seimi iZulebuli gaxda mieRo aRniSnuli win-
adadeba. maT ZalaSi datoves ,,liberium vetos” kanoni.
yovelive aman poloneTSi gamoiwvia kaTolekebis (e.w.
barskis konfederacia) ajanyeba 1768 wels. 1771 wels pol-
oneTSi miiRes axali konstitucia, romelmac uaryo mefis
arCeva. daiwyo samoqalaqo omi. ruseTma reC-pospolitaSi
jarebi Seiyvana.
ruseT-TurqeTis omis periodSi 1768-1774 ww. prusiam,
avstriam da ruseTma ganaxorcieles poloneTis gayofa.
mas Semdeg, rac TurqeTma omi gamoucxada ruseTs, fri-
drix II agrZnobina ruseTs, rom mas SeeZlo TurqeTTan

*
es kanoni, romelic poloneTis Zveli konstituciis mixedviT
moqmedebda, poloneTis seimSi iTvaliswinebda ,,liberium vetos”
kanonis SenarCunebas. am kanoniT Tu seimis erTi wevri gamoiyene-
bda akrZalvis (vetos) uflebas raime gadawyvetilebis winaaRm-
deg, es gadawyvetileba ukanonod iTvleboda.
148
warmoebul omSi gaweuli finansuri daxmarebis sanacv-
lod, mieRo kompensacia poloneTis ganawilebis Sedegad.
maT poloneTis teritoriis danawilebas 1772 wlis agvist-
oSi miaRwies. am wels xeli moewera konvencias poloneTis
gayofis Sesaxeb, romelsac ratificireba momdevno 1773
wels gaukeTes. konvenciis mixedviT, ruseTma SeierTa li-
tvis nawili da aRmosavleT belorusia, prusiam – pomori,
avstriam _ dasavleT ukraina da galicia. am saxelmwifo-
ebma poloneTs axali konstitucia miaRebina, sadac monar-
qiis arCeva da ,,liberium vetos” ufleba SenarCunebul
iqna.
poloneTis mimarT aseTma politikam qveyanaSi ukmay-
ofilebis axali talRa warmoSva. 1775 wels poloneTSi
ifeTqa ajanyebam koSciuSkovis xelmZRvanelobiT. mis CaxS-
obaSi monawileoba miiRo ruseTis armiam suvorovis xel-
mZRvanelobiT. ajanyebulebis winaaRmdeg prusiamac dasZra
Tavisi jarebi dasavleTis mxridan. xolo samxreTidan –
avstriam, romelmac xelT igdo liubliana.
1791 wlis 3 maiss poloneTSi axali konstitucia mii-
Res. konstituciiT monarqia memkvidreobiT gamocxadda.
gauqmda ,,liberium vetos” ufleba. ruseTi, romelic am
dros Svecias ebrZoda poloneTisaTvis ar ecala. polo-
neTs am dros mxars uWerda TurqeTi. Tumca poloneTSi
axali konstituciis winaaRmdeg gamovida ukmayofilo
magnatebi, romelTac Seqmnes savaWro/vaWarTa konfede-
racia, romelTa miwveviTac poloneTSi rusul-prusiuli
jarebi Sevidnen.
1793 wlis 23 ianvars prusiam da ruseTma ganaxorc-
ieles poloneTis meore gayofa. prusiam miiRo gdanski,
toroni, didi poloneTi da mazovia, xolo ruseTma _ li-
tvis didi nawili da belorusia, TiTqmis mTeli volina
da podoli. agresorebTan brZolaSi poloneTi damarcxda.
igi marionetul saxelmwifod iqca. amis miuxedavad pol-

149
oneTSi 1794 wels TadeuS kostiuSis xelmZRvanelobiT
ajanyebam ifeTqa, Tumca damarcxdnen.
1795 wels avstriam, prusiam da ruseTma moaxdines
poloneTis mesame ganawileba. gayofis Sedegad ruseTs
gadaeca litva, kurlandia, belorusiis da ukarainis
miwebi nemanamde da bugamde. prusias gadaeca poloneTis
CrdiloeTi nawili varSavasTan erTad, xolo avstriam
miiRo liubliana d krakovi.
amrigad, poloneTis gayofam saSualeba misca Serbil-
ebuliyo winaaRmdegoba prusias, ruseTsa da avstrias So-
ris da Seeqmna winapirobebi sami qveynis daaxloebisaTvis
revoluciuri safrangeTis winaaRmdeg erTiani xazis gasa-
tareblad.
ruseTi, romelmac Tavisi dasavluri sazRvrebis sa-
kiTxi ZiriTadad gadawyvita, mzad iyo mieRo aqtiuri
monawileoba safrangeTis revoluciis winaaRmdeg warmoeb-
ul brZolaSi. imisaTvis rom ganemtkicebina Tavisi pozici-
ebi da Seesustebina inglisTan winaaRmdegoba, man kavSiri
Sekra inglissa da avstriasTan. qveyanaSi mzadyofnaSi mo-
iyvanes 60 aTasiani korpusi suvorovis xelmZRvanelobiT
safrangeTis sazRvrebTan gasagzavnad. magram 1796 wels
ekatreine II sikvdilma es procesi SeaCera.
1797 wels xeli moewera konvencias, romelic areg-
ulirebda poloneTis sakiTxs. poloneTis saxelmwifom
arseboba Sewyvita

6.9. evropa da amerikis SeerTebuli Statebis Seqmna

evropaSi Svidwliani omis msvlelobis dros u. pitis

erT-erTi politikuri oponenti lord bedfordi Sors-
mWvretelurad aRniSnavda, rom frangebis yofna sazRva-
rgareT britanul samflobeloebSi, CrdiloeT amerikaSi

150
saukeTeso garanti iqneboda kolonistebis loialurobisa
metropoliisadmi da gaafrTxila, rom koloniebis damoki-
debuleba metropoliisgan mniSvnelovnad Sesustdeba ,,fr-
anguli saSiSiroebis gaqrobasTan” erTado.
inglisis mier kanadis mitacebam mniSvnelovnad gaaRr-
mava koloniebsa da metropolias Soris urTierTobis
rRveva da vaWrobis Tavisuflebis Sesaxeb dava franguli
safrTxis saSiSroebis aRmofxvris dRis wesrigidan moxs-
nis kvaldakval.
1775 wels CrdiloeT amerikis atlantiis okeanis san-
apiros gaswvriv mdebare inglisurma koloniebma daiwyes
omi damoukideblobisaTvis metropoliis winaaRmdeg.
omi, romelic gagrZelda rva wels, xolo sabrZolo
moqmedebebi uaSualod amerikis kontinentze eqvs wels,
sabolood dasrulda 1783 wels parizis (versalis) zaviT.
omis msvleloba da mizezebi aisaxa mxolod im movlene-
biT, romlebsac arsebiTi gavlena hqonda ganmaTavisufle-
beli brZolis msvlelobasa da koloniebis saerTaSoriso
mdgomareobaze, xolo Semdgom axalgazrda respublikaze,
amerikis SeerTebul Statebze.
1776 wlis 4 ivliss sakontinentaSoriso kongresma mii-
Ro deklaracia, riTac gamoacxada amerikis SeerTebuli
Statebis damoukidebloba. deklaracia Seadgina axalgaz-
rda virjinielma iuristma Tomas jefersonma. man sakuTar
SexedulebebTan erTad deklaraciaSi asaxa jon adamsis,
benjamin franklinis, jorj vaSingtonis ideebic. es iyo
msoflioSi pirveli dokumenti, romelmac uaryo sazoga-
doebisa da saxelmwifos feodaluri da monarqiuli wyoba
da acxadebda demokratiul Tavisuflebas: kanonis winaSe
yvelas Tanasworobas, xalxis suverenitets, maT uflebas
mmarTvelobis formis Secvlaze, TiToeuli adamianis
bunebriv uflebas sicocxlis, Tavisuflebisa da bedniere-

151
bisken swrafvisas. deklaracias gamoexmaurnen evropuli
progresuli Zalebic.
samxedro konfliqtis dawyebidan evropulma saxelm-
wifoebma, maT Soris safrangeTma, espaneTma, ruseTma gamoa-
cxades neitraliteti. Caurevlobis politika ganpirobebu-
li iyo erTis mxriv, am omSi inglisis warumateblobebis
molodiniT, rac gamoiwvevda inglisis, rogorc kolo-
niuri da savaWro zesaxelmwifos dasustebas da maTi
yofili koloniebis dabrunebas CrdiloeT amerikaSi da
meore, evropis feodalur-monarqiul reJimebs ar hqonodaT
ufleba Riad gamosuliyvnen ajanyebulebis mxareze.
1775 wels koloniebis mier dawyebulma damoukideb-
lobisaTvis brZolam Tavis kvali datova inglis-safran-
geTis urTierTobaSi.
versalis sasaxle amerikul revolucias ganixilavda
xelsayrel momentad revanSis asaRebad Svidwliani omis
dros gancdili marcxisa da danakargebis gamo. safran-
geTis sagareo saqmeTa ministris verJenis azriT, omi
kolonistebis mxriv inglisis winaaRmdeg iqneboda bevrad
realuri da misaRebi saSualeba, rom safrangeTs daebr-
unebina misi didi ,,prestiJi da winandeli gavlena”.
safrangeTs es SeeZlo moexerxebina inglisTan Riad omSi
Caubmelobis gareSec*. roca amerikaSi 1776 wels gaigzvanen
frangi moxaliseebi markiz de lafaietis xelmZRvanelo-
biT, igi amas akeTebda ara imdenad amerikeli koloniste-
bisadmi simpatiis gamo, ramdenadac sabrZolvelad ing-
lisis hegemonobis winaaRmdeg msoflioSi. rigi amerikeli
mkvlevarebis azriT, kolonistebi ver SeZlebdnen mieRwi-
aT warmatebisaTvis, rom ara evropuli sxelmwifoebis dax-
mareba. mogvianebiT, 1778 wlis 8 Tebervals versalSi da-

*
winaaRmdeg SemTxvevaSi omSi Riad Cabma saSiSi iqneboda finans-
uri mdgomareobis gauaresebis kuTxiT, rasac ver ascdeboda saf-
rangeTis xelisufleba.
152
ido samokavSireo xelSekruleba ajanyebul amerikelebTan,
riTac safrangeTi faqtiurad Riad Caeba omSi maT mxareze.
espaneTma, romelsac ar surda daxmareboda ingliss,
bevrad frTxili damokidebuleba daiWira konfliqtisadmi;
samarTlianad miaCndaT, rom TviT amerikuli koloniebi ma-
le SeiZleba gamxdariyo madridis saSiSi mowinaaRmdege
axal samyaroSi.
rac Seexeba avstrias aq ioseb II cdilobda ,,monarqi-
uli solidarobis” dacvas da Seqmnili situaciidan maqsi-
maluri mogebis miRebas.
ruseTma, romelTanac londoni jiutad cdilobda Se-
Tanxmebas okeanis gaRma jarebis gagzavnis Sesaxeb, ganac-
xada Tavisi neitralitetis Taobaze. man Seqmna SeiaraReb-
uli neitralitetis liga, sadac Sevida avstria da pru-
sia.
aseT pirobebSi inglisis mefe jorj III Seecada evro-
puli saxelmwifoebisagan Seeqmna raRac koalicia monarqi-
uli grZnobebis spekulaciiT, Tumca man ver miaRwia warm-
atebas. mag., ruseTis imperatorma ekaterine II jorj III
uari uTxra Txovnaze 20 000 rusuli samxedro kontigenti
amerikaSi gagzavnaze ajanyebuli koloniebis winaaRmdeg.
evropis meorexarisxovan politikur erTeulebSi ki
inglisi mxardamWerebs poulobda. ase magaliTad, heseenis
landgrafma ingliss gaugzavna 17 aTasiani armia. am ukana-
sknelis es qmedeba mxolod wminda merkantelisturi moti-
vebiT iyo nakarnaxevi. man armia inglisis mefes 2,8 milion
funt sterlingad miyida.
amrigad, inglisma miiRo evropuli izolacia da ajan-
yebulebisadmi zogierTi evropuli qveynebis Ria mxardaWe-
ra. man moaxerxa samxedro daxmarebis miReba mxolod meo-
rexarisxovani evropuli saxelmwifoebisagan, isic finans-
uri xasiaTis kompensaciis sanacvlod.

153
 samxedro moqmedebebi, romelsac amerikis SeerTebuli
Statebis mxridan xelmZRvanelobda jorj vaSingtoni, 1775
wlidan 1777 wlis bolomde ar mimdinareobda amboxebul-
ebis sasargeblod. 1777 wlis dasawyisSi amerikuli armia
rigi damarcxebebis Semdeg axlos iyo katastrofasTan. igi
34 aTasidan 4 aTasamde Semcirda.
aseT pirobebSi, axalgazrda amerikuli diplomatiis
winaSe daisva amocana, romlis warmatebuli gadawyveta sa-
sicocxlo aucilebeloba iyo respublikisaTvis, raTa uz-
runveleyo saerTaSoriso mxardaWera diplomatiuri da
finansuri saSualebebiT, iaraRis gagzavniT, CasacmeliTa
da sabrZolo masalebiT.
jer kidev, 1776 wlis martSi, did britaneTSi, irland-
iasa da msoflios sxvadasxva nawilebSi arsebul koloni-
aTa saidumlo korespodenciebis komitetma, romelic asr-
ulebda sagareo saqmeTa saministros rols, gagzavna kon-
tinentaluri kongresis wevri sailas dini safrangeTSi
saidumlo davalebiT, raTa mieRwia misgan daxmarebis gawe-
vas. safrangeTis mTavrobas neitralitetis oficialuri
statusi ar aZlevda uflebas Riad gaewia daxmareba kol-
oniebisaTvis. amitom man konfidencialurad daavala kerZo
pirs, cnobil dramaturgs bomarSs xeli moekida kol-
onistebis daxmarebisaTvis organizaciis gawevas. am mizniT
bomarSma daafuZna fiqtiuri savaWro saxli ,,rodrigos
gortalesi da k”, romelic warmatebulad agzavnida ame-
rikaSi iaraRs, sabrZolo masalebs, tansacmels da mo-
xaliseebs. 1776 wlidan 1778 wlis CaTvliT dinma da bomar-
Sma am firmis daxmarebiT ajanyebulebs gaugzavnes im dro-
isaTvis gansacvifrebeli raodenobis tvirTi: 30000 muSk-
eti, 100000 tona denTi, 200 zarbazani, 20000 wyvili tan-
sacmeli. am mizniT maT daxarjes 21 aTasze meti livri.
,,neitralurma” espaneTma dins gadasca daaxloebiT 300 000
dolari.

154
 damoukideblobis deklaraciis miRebis Semdeg, SeerT-
ebul Statebs legalurad mieca saSualeba gaegzavna Ta-
visi warmomadgeneli safrangeTSi. pirvel elCad dainiSna
benjamin franklini. saelCos SemadgenlobaSi aseve iyvnen
sailas didni, jon jeini, artur li da eduard bankrofti.
aRmoCnda, rom es ukanaskneli iyo inglisis Spioni.
amerikuli diplomatiis winaSe ori amocana idga, rom-
elTa gadawyvetaze iyo damokidebuli amerikis revoluci-
is bedi, rogorc minimum, unda mieRwiaT safrangeTisagan
samxedro da materialur-fuladi daxmarebis gazrdas da
rogorc maqsimumi, moexerxebinaT safrangeTis Cabma omSi
inglisis winaaRmdeg. am mizniT franklinma, dinma da lim
safrangeTis mTavrobas gaugzavna nota, romelSic sTavaz-
obdnen xelSekrulebis dadebas vaWrobisa da kavSiris
Sesaxeb.
safrangeTi mzad iyo gaegrZelebina koloniebisaTvis
konfidencialuri daxmareba. 1776 wlis manZilze safrange-
Tis mTavrobam amerikelebs saCuqris saxiT gaugzavna ori
milioni da sesxis saxiT erTi milioni livri. magram qvey-
nis sagareo saqmeTa ministri verJeni uars ambobda gane-
xilaT mTavari sakiTxi, kavSiris Sesaxeb xelSekruleba,
vinaidan aseTi SeTanxmeba aRmoCndeboda safrangeTis omSi
Cabmis safuZveli.
omis wagebis safrTxem aiZula koloniebi wasuliyvnen
molaparakebaze inglisTan. Tumca, Sewyda igi im imediT,
rom male amerikuli armia ganicdida damarcxebas.
1777 wlis bolosaTvis samxedro moqmedebebis msvlel-
obaSi moxda gardatexa, romelmac gansazRvra safrangeTis
poziciis Secvla amerikasTan diplomatiur molaparakebe-
bSi. kerZod, dekemberSi parizSi cnobili gaxda inglis-
elebze amerikelebis brwyinvale gamarjveba saragovasTan,
sadac ingliselma generalma burgoim 6000-ian armiasTan
erTad kapitulacia gamoacxada. isev daiwyo inglis-ame-

155
rikis molaparakebebi. verJenis azriT, mebrZol mxareebs
Soris omis dasruleba safrTxes Seuqmnida safrangeTis
vest-indoeTis koloniebs. am situaciis gamoyenebiT, fran-
klinma bomarSis daxmarebiT SeZlo daerwmunebina lui XVI
amerikasTan kavSiris Sekvris aucileblobaSi. Sesabamisi
Tanxmobis miRebis Semdeg, kongresma Sewyvita molapara-
kebebi inglisTan. Tumca, hqonda omis gaWianurebis survi-
li, raTa inglisi kidev ufro daesustebina da miaRwia
inglis-amerikuli sazavo molaparakebebis CaSlas; verJeni
ar Cqarobda Statebis warmomadgenlebisaTvis micemuli
dapirebis Sesrulebas. sabolood, 1778 wlis 6 Tebervals
franklinma safrangeTTan xeli moawera vaWrobis da kav-
Siris Sesaxeb amerikisaTvis or mniSvnelovan xelSekrul-
ebas.
es iyo amerikis diplomatiis didi gamarjveba. xel-
Sekrulebam kavSiris Sesaxeb safrangeTs saSualeba misca
uari eTqva neitralitetze da inglisTan Ria omSi Cab-
muliyo. mas SeuerTda espaneTi im imediT, rom daibrunebda
CrdiloeT amerikasa da evropaSi dakargul samflobe-
loebs.
xelSekrulebis ZiriTadi muxlebis Tanaxmad, SeerTeb-
uli Statebi aRiarebul iqna suverenul da Tanaswor-
uflebian qveyanad. safrangeTma aiRo valdebuleba gamo-
suliyo maTi damoukideblobis garantad. SeerTebuli Sta-
tebi iZleoda garantias, xeli ar exlo safrangeTis
samflobeloebisaTvis amerikaSi.
faqtiurad, xelSekruleba iTvaliswinebda inglisis
srul gaZevebas CrdiloeTi da centraluri amerikidan. ame-
rikis SeerTebulma Statebma ufleba miiRo ganecxadebina
pretenziebi britaneTis samflobeloebze amerikis kontin-
tze da bermundis samkuTxedSi, safrangeTma _ inglisis
vest-indoeTis kompaniaze, xolo espaneTma _ floridis
dakargvaze.

156
 saragovasTan gancdili marcxis Semdeg, ingliselebma
samxedro moqmedebebi gadaitanes qveynis samxreTSi, sadac
maT rigi gamarjvebebi moipoves. franklinma kvlam mimarTa
safrangeTis mTavrobas daxmarebisaTvis. parizidan Seer-
Tebul StatebSi gaigzavna iaraRi da amunicia 20 000 ada-
mianze. daaxloebiT 30 samxedro gemiT kontinentze moxa-
liseebic gaigzavna.
amerikis SeerTebuli Statebis evropeli mokavSireebi
damoukidebel oms eweodnen inglisis winaaRmdeg. safran-
geTma samxedro operaciebi ganaxorcila indoeTSi, irl-
andiis sanapiroebTan, inglisis atlantiis sanapiroebTan,
vest-indoeTSi. espaneTma alya Semoartya gibraltars.
inglisis samxedro Zalis garkveulad dasustebam xe-
li Seuwyo neitraluri qveynebis ligis aqtiur moqmed-
bebsac. ligas Seqmnis dRidan (1780) L ruseTi xelmZRvanel-
obda. masSi Sedioda evropis saxelmwifoebis umravlesoba.
igi atarebda SeiaraRebuli neitralitetis politikas nei-
traluri qveynebis savaWro gemebze ingliselebis Tavdas-
xmis sapasuxod. es qveynebi icavdnen sakuTar savaWro
gzebs, maT Soris CrdiloeT amerikaSi.
1781 wels moxda gadamwyveti gardatexa samxedro moqm-
edebebSi: j. vaSingtonis xelmZRvanelobiT gaerTianebul-
ma samxedro Zalebma da frangulma eskadriliam admiral
de grasis xelmZRvanelobiT moipova gadamwyveti gamarjve-
ba ingliselebze iorktaunTan virjiniaSi. general kor-
nuolisis armiam kapitulacia gamoacxada, romelic aly-
aSemortymuli iyo xmeleTidan da zRvidan amerikuli da
franguli nawilebis mier da romelTac hqondaT samjer m-
eti upiratesoba cocxali ZaliT.
samxedro warumateblobebi omis damamTavrebel etapze,
xelisuflebaSi vigebis partiis mosvla, romelic gamodi-
oda omis Sewyvetis moTxovniT, aiZula inglisi daewyo
sazavo molaparakebebi. amerikuli mxridan mas awarmoebda

157
franklini, jorj jeini da jon adamsi. sazavo xelSekr-
ulebis muxlebi SemuSavebul iqna parizSi 1782 wels. mis
saboloo variants xeli moewera momdevno wels versalSi,
amitomac man miiRo versalis xelSekrulebis saxelwodeba.
xelSekrulebam ganamtkica inglisze amerikis
SeerTebuli Statebis gamarjveba damoukideblobisaTvis
warmoebul omSi. xelSekrulebis pirvel muxlSi saubaria:
,,misi umaRlesobis xelisufleba aRiarebs amerikis Seer-
Tebuli Statebis Seqmnas; kerZod ki, niu-kempSiri, masaCu-
sets-bei, rod-ailendi, niu-jersi, pensilvania, delaveri,
merilendi, virjinia, CrdiloeT karolina, samxreT
karolina da jorjias Tavisufal da damoukidebl State-
bad da xelSekrulebas debs maTTan rogorc damoukidebel
subieqtebTan. Tavis mxriv, mefis memkvidreebi da misi
STamomavloba samudamod uars ambobdnen mmarTvelobis
sakuTar pretenziebze, sakuTrebasa da teritoriul ufle-
bebze am Statebis TiToeul nawilSi. inglisma aiRo
valdebuleba SeerTebuli Statebis teritoriidan jarebis
gayvanis Sesaxeb.
xelSekrulebis arsebiTi nawili iyo muxli, romel-
mac gadawyvita teritoriuli davebi. kerZod, dasavleTiT
amerikis SeerTebuli Statebis sazRvari gadioda mdinare
misisipze, CrdiloeTiT _ didi mdinaris da tbis wminda
valentinis gaswvriv. kanada darCa inglisis koloniad. sam-
xreTiT sazRvari gavida florididan CrdiloeTis gas-
wvriv. amerikelebma ganimtkices Tevzis rewvis ufleba ni-
ufaundlendis kunZulis wylebSi da Tavisufali naosn-
obas misisipSi.
xelSekrulebis finansuri mxare iTvaliswinebda mebrZ-
oli mxareebis moqalaqeebs Soris savalo valdebulebebis
urTierTregulirebas, loialurad ganwyobilebs daubr-
undaT maTze CamorTmeuli qoneba.

158
 rac Seexeba amerikis mokavSireebs: inglisma safrang-
eTs daubruna senegali afrikaSi da dauTmo kunZuli tob-
ago vest-indoeTSi. orive mxarem erTmaneTs daubruna ter-
itoriebi indoeTSi. kanada, romelsac farangebi elo-
debodnen rom daibrunebdnen, darCa inglisur koloniad.
espaneTs gadaeca florida da kunZuli menorka xmelTaSua
zRvaSi.
samecniero literaturaSi araerTxel wamoiWra saki-
Txi evropis daxmarebis rolis Sefasebaze amerikis damo-
ukideblobisaTvis mopovebul gamarjvebaSi. rigi amerikeli
mkvlevarebi Tvlian, rom koloniebis mier gamarjvebis
miRwevis SesaZlebloba sakuTari Zalebis amara sruliad
saeWvo iyo. isini TavianT daskvnebs amyareben gaweuli dax-
marebis im masStabebiT, romelic koloniebs evropis saxe-
lmwifoebma gauwies da es daxmareba marTlac, didi iyo.
amerikis samxedro xarjebis ori mesamedi swored daxmar-
ebaze modioda. ar SeiZleba aseve yuradReba ar mieqces
wminda samxedro daxmarebasac. 1779 wels franguli da esp-
anuri floti Tavs esxmodnen ingliss, awarmoebdnen sabr-
Zolo moqmedebebs la manSeSi, irlandiis sanapiroebsa da
indoeTSi; aseve moxaliseebi amerikis kontinentze. ruseTis
mier inicirebulma SeiaraRebuli neitralitetis politik-
am Tavisi garkveuli wvlili Seitana ingliselebze gama-
rjvebaSi.
amrigad, amerikis koloniebis mier damoukideblobisa-
Tvis gaCaRebuli brZolis zemoT aRwerili movlenebidan
gamomdinare, mocemul situaciaSi koloniebis warmatebebi
damoukideblobisaTvis brZolaSi sruliad naTeli iyo.
1783 wlis parizis xelSekrulebiT inglisi iZulebuli
iyo eRiarebina amerikuli koloniebis damoukidebloba.
Tanamedroveebi koloniebis mier damoukideblobis miRwe-
vas ganixilavdnen, rogorc britanuli Zlevamosilebis da-
sasrulis dasawyisis niSans. praqtikulad ki, saqmis rea-

159
luri mdgomareobis aRiarebam, CrdiloeT amerikaSi revo-
luciis Sedegis gardauvalobam gza gauxsna inglisis
poziciebis aRdgenas msoflio arenaze, romlis safuZveli
gaxda qveynis swrafi samrewvelo ganviTareba da misi
sazRvao Zalis gaZliereba.
amerikis revoluciis gamarjvebas hqonda mniSvnelovani
da Sors mimavali Sedegebi. gamoCnda saerTaSoriso
urTierTobebis Tvisobrivad axali subieqti _ suverenuli
burJuaziuli respublika, romelmac gamarjveba moipova
imiT, rom ostaturad gamoiyena koloniur saxelmwifoebs
Soris arsebuli winaaRmdegoba. omSi damarcxebam gamoiw-
via inglisis sazRvao da koloniuri batonobis Sesusteba.
versalis xelSekruleba iyo koloniuri samflobeloebis
axali gadanawileba ingliselebis xarjze da isic, mis
sazianod CrdiloeT amerikaSi.
axal samyaroSi Zlevamosil, arsiT antifeodalur da
antikoloniur revolucias hqonda seriozuli ideologiu-
ri gavlena gare samyaroze. safrangeTis sazogadoeba mzad
iyo esargebla axali demokratiuli ideebiT. mabili, ko-
dorsi, sen simoni, briso qveynis mowinave moazrovneebma
Seiswavles da propaganda gauwies amerikuli revoluciis
gamocdilebas.
omSi inglisis warumateblobam xeli Seuwyo patri-
otuli moZraobis zrdas irlandiaSi, xolo erovnul-gan-
maTavisuflebel moZraobas espaneT_portugaliis samf-
lobeloebSi, laTinuri amerikis qveynebSi.
XVIII-XIX s.s. mijnaze CrdiloeT amerikuli koloni-
ebis britaneTis imperiisagan damoukideblobisaTvisG omma
revoluciuri omebis epoqas gauxsna gza. ris Sedegadac,
evropuli wonasworobis sistemas TavisTavad mohyva saer-
TaSoriso urTierTobebis transformacia.

160
 Tavi VII

saerTaSoriso urTierTobebi XVIII s-is bolos

XIX s-is dasawyisSi

7.1. saerTaSoriso urTierTobebis Taviseburebebi XVIII

s-is bolos da XIX saukunis damdegs

istoriul dros axasiaTebs gansakuTrebuli Taviseb-

ureba. kalendaruli dro yovelTvis ar emTxveva istoriu-
li procesebis periodizaciis logikas. am TvalsazrisiT
istoriuli saukune iSviaTad Tu zustad emTxveva kalend-
arul saukunes. amis naTel magaliTad gamodgeba XX s-is
aswleuli, romelic bevri istorikosis, politologis da
filosofosis azriT, mniSvnelovanad gvian daiwyo
,,kalendaruli” zRvaridan, xolo dasrulda arsebiTad
adre (Sesabamisad 1914 wels daiwyo pirveli msoflio omi,
romelmac Secvala msoflio politikuri ruka da 1989 _
weli berlinis kedlis dangreva da saerTaSoriso urT-
ierTobebis transformaciis epoqis dawyeba). am Tvalsaz-
risiT XIX saukune ar iyo saerTo wesebidan gamonaklisi.
kalendaruli XVIII s-is aswleulis bolo periodi gaxda
garkveuli winapiroba, an TviT axali epoqis dasawyisi, ro-
ca momzadda niadagi saerTaSoriso urTierTobebis siste-
mis arsebiTi cvlilebebisaTvis da romelic ganxorciel-
da mTeli XIX s-is ganmavlobaSi.
didi franguli revoluciis da napoleonis omebis
epoqam daasrula meryevi viTarebis Sesabamisad mowyobili
ZalTa balansi evropaSi. imis miuxedavad, rom man Ziri
gamouTxara ,,Zvel reJims”, evropuli Tanasworobis Zveli
sistemis mocemul konteqstSi, napoleonis safrangeTma ver
SeZlo mieRwia srul kontinentur dominirebas, an kidev

161
xangrZlivi droiT sakuTari batonobis uzrunvelyofas
evropaSi.
revoluciur movlenebs safrangeTSi, didi franguli
revoluciis ideas, hqonda seriozuli gavlena evropul sa-
zogadoebaze da evropaSi samxedro-politikur mdgo-
mareobaze XIX saukuneSi. ukve 1792 wlis gazafxulze da-
iwyo omebis rigi, romelic gagrZelda TiTqmis saukunis
meoTxedi drois ganmavlobaSi da TandaTan moicva mTeli
evropa. xangrZlivma da sisxlismRvrelma omebma daasusta
Zveli kontinenti. napoleonis ganadgurebiT wamyvanma evr-
opulma didma saxelmwifoebma gamoamJRavnes aSkara misw-
rafeba maradiuli mSvidobis miRwevisaTvis antinapoleo-
niseuri koaliciis monawile qveynebis da upirvelesad,
ruseTis, prusiis, britaneTis da avstriis interesTa gan-
sazRvruli balansis safuZvelze.
evropis arenaze diplomatebi, monarqebi da politik-
uri moRvaweebi teqtonikuri geopolitikuri moZraobebis,
sisxlismRvreli da evropis wamyvani didi saxelmwifoebis
dasustebis mowmeni gaxdnen: kanonzomierad Camoyalibda
azri imis Sesaxeb, rom saerTo evropuli Tanasworobis
damyareba ar SeiZleba miendos politikuri TamaSis SemT-
xveviTobas. pirvelad, evropis istoriasa da saerTod,
msoflioSi daiwyo mizanmimarTuli politika TviTmyofadi
politikuri ekvilibriumis (wonasworobis) instituci-
onaluri uzrunvelyofisa da Sesabamisi meqanizmis Zieba im
saerTaSoriso wesrigisaTvis, romelic daaregulirebda
wamyvani didi evropuli saxelmwifoebis Tanasworobas da
romelic ganamtkicebda im momentisaTvis Seqmnil status
qvos. SedarebiT myari msoflio wesrigis msgavsi kont-
roli miRweul iqna venis kongresze, romelmac axali
furceli gaxsna saerTaSoriso urTierTobebSi. venaSi
Seqmnili saerTaSoriso urTierTobebis sistema aRmoCnda
sakmaod stabiluri, romelmac iarseba modificirebul

162
zemoaRniSnul cnobil postulatebTan erTad. venis sis-
temis wyalobiT, ramdenime aTwleulis ganmavlobaSi evr-
opis kontinentze Tavidan iqna acilebuli didi saxel-
mwifoebis safronto dapirispireba. saerTaSoriso saqme-
ebSi gadamwyveti roli daekisra ara samxedro tipis ,,Tama-
Sebs”, rogorc zesaxelmwifoebis ZalTa konfiguraciis
realuri damokidebulebis gamovlenis saSualebas, aramed
diplomatiasa da saerTaSoriso samarTals.
aqve davsZenT, rom napoleonis omebs hqonda erTi
aranakleb mniSvnelovani Sedegi, romelic mkafiod axasi-
aTebda XIX saukunes. revoluciurma safrangeTma istori-
is avanscenaze gamoiyvana xalxis suverenitetis politiku-
ri principi. imavdroulad centralur evropaSi omebis
Sedegad moxda sazRvrebis radikaluri gadajaWva, ganxor-
cielda germanuli saxelmwifoebrivi warmonaqmnebis Tavi-
seburi konsolidacia, romelTa ricxvi 300-dan 30-mde
Semcirda.
aRniSnuli movlenebis ganviTarebas aseve stimuli mis-
ca italiasa da germaniaSi liberalur-demokratiuli moZ-
raobis, xolo Semdeg analogiuri procesebis dawyebam
evropis mTel rig qveynebSi. am gagebiT XIX aswleuli
xasiaTdeba nacionalizmis fenomenis gardaqmniT poli-
tikur da saerTaSoriso urTierTobebis faqtorad. amis
yvelaze mkafio magaliTad gamodgeba italiasa da
germaniaSi gaerTianebis procesi da axali saxelmwifoebis
warmoqmna axlo aRmosavleTSi. nacionaluri saxelmwifo-
ebi sabolood gaxda ar mxolod liberaluri evropuli
integraciis politikuri ideali, aramed evropis saerTa-
Soriso urTierTobebis ZiriTadi subieqtic.
amrigad, XVIII saukunis bolos msoflio politikaSi
mTavari movlena iyo safrangeTis revolucia da napoleo-
nis omebi, romelsac mravali wlis manZilze hqonda gav-
lena saerTaSoriso urTierTobebis mdgomareobasa da

163
ganviTarebaze rogorc evropaSi, aseve mTeli msoflios
masStabiT.
evropis qveynebi, romelTac surdaT Tavisi sagareo
politikuri amocanebis gadawyveta da amisTvis kidec ebrZ-
odnen erTmaneTs, safrangeTSi ganviTarebulma movlenebma
aiZula droebiT daeviwyebinaT arsebuli winaaRmdegobebi
da SeeqmnaT erTiani antifranguli fronti.

7.2. safrangeTis revoluciis gavlena saerTaSoriso

urTierTobis sistemaze

1789 wels, safrangeTSi revoluciis dawyebisas, faq-

tiuri xelisufleba qveyanaSi hqonda damfuZnebel krebas,
romlis wevrTa umravlesoba gamoxatavda qalaqis msxvili
burJuaziis da liberaluri Tavadaznaurebis interesebs.
damfuZnebeli krebis deputatebi mTavar amocanad
Tvlidnen safrangeTSi konstituciuri mmarTvelobis Semo-
Rebas. aseT viTarebaSi mefe lui XVI da misi ojaxi aRmoC-
ndnen revoluciis mZevlebi. monarqia uxalisod Rebulo-
bda krebis mier miRebul yvela axal gadawyvetilebas
samefo xelisuflebis SezRudvis Sesaxeb.
aseT pirobebSi, 1791 wlis 21 ivniss, RamiT, samefo
ojaxma warumateblad scada gaqceva parizidan. mefe vare-
nSi daakaves da ukan daabrunes.
konstitucionalistebi SezRuduli monarqiis momxreni
iyvnen. maT daiwyes propaganda mefisa da xalxis kavSiris
Sesaxeb. amave dros, parizSi farTo propaganda midioda
respublikisa da mezobel monarqebTan revoluciuri ome-
bis warmoebis sasargeblod. movlenebis amgvari ganviT-
arebis kvalobaze droebiT CaiSala kontrrevoluciuri
gegmebi da SesaZlebelia, lui XVI taxtidan Camogdebac.

164
 aRniSnuli ideis gulmxurvale mimdevari iyo publ-
icisti Jan per briso, ramac, maSin, mas popularobac mou-
tana. magram 17 ivliss lafaetis nacionalurma gvardiam
daxvrita respublikis momxreTa manifestacia marselis
moedanze. ris gamoc, konstitucionalistebsa da xalxs
Soris ganxeTqileba moxda.
safrangeTSi Seqmnili krizisis gamoxatuleba iyo
isic, rom 27 agvistos avstriis da prusiis mefeebma pilni-
qSi xeli moaweres deklaracias, romliTac yvela evropul
saxelmwifos mouwodes yvelaferi gaekeTebinaT safrange-
TSi monarqiis aRsadgenad.
safrangeTi axali ryevebis da revoluciis, axali,
bevrad radikaluri movlenebis ganviTarebis fazis mol-
odinSi iyo.
1791 wlis seqtemberSi daamtkices axali konstituciis
sruli teqsti. deputatebma Seasrules TavianTi misia da
xelisufleba gadasces sakanonmdeblo krebas. axal parl-
amentSi ZalTa ganlageba sruliad sxva iyo. mis marjvena
flangs Seadgendnen momakvdavi konstitucionalistebi,
romlebic gamovidnen iakobinelTa klubidan da Seqmnes
calke klubi felianovis monasterSi. marcxena flangze
umravleosobaSi aRmoCdnen brisos momxreebi anu Jirondis-
tebi (Jirondiis departamentidan iyo deputatebis umrav-
lesoba), romlebic gamoxatavdnen saporto qalaq marse-
lis, bordos msxvili da saSualo burJuaziis nawilis
interesebs.
aRsaniSnavia, rom burJuaziuli provinciebi ar iyvnen
ise dakavSirebuli monarqiasTan, rogorc qalaqis wodeba.
burJuaziam, romelic dainteresebuli iyo saSinao da saga-
reo bazarze Tavisi poziciebis ganmtkicebiT, sabolood
ugulvebelyo liberalizmis principebi da mzad iyo xeli
Seewyo revoluciis gaRrmavebisa da safrangeTis fargl-
ebs gareT eqsportisaTvis.

165
 lui XVI axal mTavrobaSi ministris portfelebi Ji-
rondistebis warmomadgenlebs misca, radgan imedovnebda,
rom isini xels Seuwyobdnen kontrrevoluciis gamarjv-
ebas da Zveli wesrigis aRdgenas. sagareo saqmeTa mini-
stris Tanamdebobaze dainiSna generali diumiri. mas axal
mTavrobaSi mniSvnelovani adgili eWira. karieristuli
mosazrebiT is miemxro revoluciuri omebis warmoebasac.
1792 wlis 20 aprils safrangeTma omi gamoucxada avs-
trias. prusia am ukanasknelis mxares gamovida.
omisaTvis cudad momzadebuli frangulia armia Tavs
daesxa avstriis habsburgebis kuTvnil belgias da maleve
ganicada damarcxeba. ivlisisaTvis safrangeTs aSkarad
Seeqmna intervenciis safrTxe. sakanonmdeblo organo iZu-
lebuli gaxda gamoecxadebina ,,mamulis gadarCena” da mTe-
li qveynis masStabiT daiwyo moxaliseTa razmebis fo-
rmireba (federatebi), romlebic Cadiodnen parizSi.
Seqmnil viTarebaSi politikuri krizisi qveyanaSi
kidev ufro gamwvavda da gaRrmavda. xalxma yvelaferSi
monarqia daadanaSaula. daiwyo moZraoba omSi damarcxebis
politikuri mizezis, monarqiis gasauqmeblad. am kuTxiT
warmoebul propagandaSi iniciativa xelT igdo iakobi-
nelTa klubis memarcxene nawilma, kerZod, maqsimiliane
robespierma da misma momxreebma. robespieri adre xeli-
suflebis Sesacvlelad Zaladobrivi meTodebis gamoye-
nebis winaaRmdegic ki iyo. prusiis armiis meTauri, herc-
ogi braunSveigski daemuqra parizelebs dasjiT im SemT-
xvevaSi, Tuki isini, Tundac mcirediTac xels axlebdnen
mefes da frangebs dahpirda monarqiuli xelisuflebis sr-
ulad aRdgenas. prusiis am muqaram kidev daZaba situacia
qveyanaSi. amas mohyva federatebis ajanyeba. 1792 wlis 10
agvistos maT aiRes samefo sasaxle tiuliri.
lui XVI gadaayens xelisuflebidan. monarqia daamxes,
masTan erTad daamxes Zveli wesrigis msxvili burJuaziis

166
xelisuflebis reJimi, romelic parlamentSi qmnida memar-
jvene umravlesobas. felianelebi gadavidnen kontrrevo-
luciis banakSi. robespieris winadadebiT gadawyda, rom
sayovelTao xmismicemiT arCeuliyo axali erovnuli konv-
enti, romelic axal konstituciasac SeimuSavebda.
arasaxarbielod ganviTarda movlenebi frontzec. 1792
wlis seqtemberSi, longvis da verdenis cixe-simagreebis
Cabarebis Semdeg, parizze Tavdasxmis safrTxe bevrad uf-
ro realuri gaxda. vidre meamboxe revolucionerebi gaem-
arTebodnen frontze da aRkveTdnen Tavdasxmis safrTxes,
volonterebma, federatebma da sankiulotebma moaxdines
masobrivi xocva-Jleta parizis cixeebSi, raTa moespoT
safuZveli ,,SeTqmulebis” (xolo maT Soris iyvenen ara
mxolod kontrrevolucionerebi, aramed ubralo sisxlis
samarTlis damnaSaveebi, meZavebi da mawanwalebi) mowyobi-
saTvis. rac faqtobrivad, gamoricxavdaA frontisaTvis
zurgidan dartymas. 2-5 seqtembris xocva-Jleta –mTels
qveyanaSi iyo masobrivi organizebuli teroris prologi.
20 seqtembers, valmTan brZolaSi, frangulma armiam,
romelsac SeuerTdnen parizidan Camosuli moxaliseebi,
moigeria prusiis hercogis braunSvegis Tavdasxma. 10 dRis
Semdeg, am ukanasknelma gasca brZaneba ukandaxevis Sesa-
xeb.
amrigad, samxedro kampaniaSi gardatexa moxda. sul ma-
le frangi patriotebi SeiWrnen belgiaSi, reinis saTavad-
oSi, nicaSi da savoiaSi. revoluciis monapovari teritor-
iulad gafarTovda. dapyrobil teritoriebze feodalur-
wodebrivi wyobis likvidacia ganaxorcieles, Camoayalibes
municipalitetebi da a.S. revoluciuri omebis saxel-
mZRvanelo principi iyo ,,mSvidoba qoxebs, omi sasaxleebs”.
mocemuli teritoriebis aneqsiis safuZveli gaxda
JorJ dantonis doqtrina safrangeTis ,,bunebrivi sazRvr-
ebis” Sesaxeb, romelic moicavda reins, alpebs da pireneis.

167
 1793 wlis ianvarSi mefis sikvdiliT dasja, romelic
saxelmwifo RalatSi daadanaSaules da respublikis kon-
ventis xelmZRvanelobiT miRweuli didi samxedro warmate-
bebi gaxda pirveli antifranguli koaliciis organizebis
sababi.

7.2.1. pirveli antifranguli koalicia

safrangeTSi ganviTarebulma movlenebma didi SeSfo-

Teba gamoiwvia evropis wamyvan saxelmwifoebSi. inglisis,
ruseTis da prusiis mTavari yuradReba mipyrobili iyo
safrangeTisken. inglisi arc malavda Tavis gegmebs, rom
emzadeboda safrangeTTan omisaTvis. londonic yvelafers
akeTebda, rom ar daeSva ruseTis gaZliereba Seqmnil viTa-
rebaSi da cdilobda, is mis mxareze gadaeyvana revoluci-
uri safrangeTis winaaRmdeg brZolaSi. amisaTvis london-
ma ruseTs SesTavaza daedoT kavSiri. am mcdelobas
warmateba ar mohyolia. ruseTisa garda, inglisic Seecada
Tavisi gavlenis qveS moeqcia prusia da holandia.
amrigad, revoluciis gavrcelebis sawinaaRmdegod lo-
ndoni cdilobda safrangeTis garSemo Seekra saxelmwifo-
Ta bloki. miT ufro, rom revoluciuri talRa ukveA gav-
rcelda belgiaSi. ruseTs, ingliss, prusias da avstrias
Soris winaaRmdegobebis miuxedavad, safrangeTSi revolu-
ciuri movlenebis ganviTarebam da parizidan momdinare
safrTxeebma am qveynebis mTavrobebi aiZula moeZebnaT erT-
oblivi moqmedebebis gzebi safrangeTis winaaRmdeg sab-
rZolvelad. ase daiwyo am qveynebis politikuri da dipl-
matiuri daaxloeba.
frangulma revoluciam da Tanmdevma sagareo da sam-
xedro politikurma movlenebma belgiasa da evropis rig
qveynebSi safrTxis qveS daayena monarqiis arseboba saku-
Triv avstriaSic. aseT viTarebaSi vena iZulebuli gaxda

168
mTeli yuradReba miemarTa situaciis mowesrigebisaTvis
dasavleT evropaSi, ramac droebiT Seasusta misi yurad-
Reba TurqeTTan mimarTebiT.
movlenebis amgvar ganviTarebis kvalobaze, prusias
uari ar uTqvams, avstriis garTulebuli mdgomareoba ga-
moeyenebina misi interesebis ganxorcielebisaTvis. prusiis
diplomatiam, romelsac hercbergeri xelmZRvanelobda, ga-
dadga rigi praqtikuli nabijebi avstriis dasustebisaT-
vis. prusiis mmarTveli wreebi ocnebobdnen avstriis gav-
lenis qveS myofi polonuri qalaqebis dancingis da tor-
nas SeerTebaze, rac gaaZlierebda prusiis poziciebs
mdinare vislis raionSi.
kontinentze prusiis yvela moqmedebas londonSi yura-
dRebiT akvirdebodnen. amerikis wynari okeanis sanapiroeb-
ze gavlenis SenarCunebisa da espaneTTan mosalodneli om-
is safrTxis gamo, londoni, romelsac sWirdeboda evro-
pis kontinentze mokavSire, arc malavda Tavis miznebs da
interesebs prusiasTan urTierTobebSi. rogorc ki prusia
moemzada avstriasTan omisaTvis, imTaviTve gairkva, rom
ingliss ar surda misi gaZliereba da arc apirebda mis
subsidirebas. u. pits surda inglisi darCeniliyo evropis
saqmeebSi mTavar arbitrad. londonis ZalisxmeviT, 1790
wlis 27 ivliss reihenbaxSi xeli moewera SeTanxmebas,
romliTac prusia uars ambobda avstriasTan omis gegmebze,
xolo avstria uars ambobda misi teritoriebis gazrdaze
TurqeTis xarjze. SeiZleba iTqvas, rom am SeTanxmebiT
pitma miaRwia moemzadebina niadagi koaliciis Camos-
ayalibeblad safrangeTis winaaRmdeg.
inglisis diplomatiis monawileobiT, 1792 wlis 7 Teb-
ervals prusias da avstrias Soris xeli moewera deklar-
acias, romliTac mzadyofna ganacxades samxedro Zalebis
gamoyenebiT safrangeTSi monarqiuli xelisuflebis sru-
li saxiT aRdgenisaTvis.

169
 1792 wlis 10 agvistos, roca monarqia daamxes da
Jirondistebi movidnen xelisuflebaSi es ukanasknelni Se-
ecadnen antifranguli koaliciis dasustebas. am mizniT
isini Seecadnen Sveciisa da TurqeTis ruseTTan axal om-
Si CaTrevas.
lui XVI sikvdiliT dasjis Semdeg, 1793 wlis dasaw-
yisSi londonidan kontinentze gaigzavna rwmunebuli saf-
rangeTis saqmeebze.
1793 wels konventma omi gamoucxada ingliss da fran-
guli armia holandiaSi Sevida. inglisma gaaZliera dip-
lomatiuri Zalisxmeva farTo antifranguli koaliciis
SeqmnisaTvis. gazafxulisaTvis koaliciaSi gaerTianda in-
glisi (reinze frangebis batonobam safrTxe Seuqmna kon-
tinentze mis savaWro interesebs), ruseTi, avstria, prusia,
espaneTi, holandia da sxva saxelmwifoebi. koaliciis mo-
nawileebi apirebdnen ara marto revoluciis Cakvlas, ar-
amed safrangeTisaTvis teritoriebis garkveuli nawilis
warTmevasac. prusia cdilobda elzasis da lotarengiis
miRebas da miiCnevda, rom ruseTi prusiis armiis safran-
geTTan omSi monawileobisaTvis daTanxmdeboda polone-
Tis meore gayofas. rac mogvianebiT, kidec moxdeba. am ga-
yofis Sedegad prusias gadaeca dancingi, torni da poz-
nani, xolo ruseTs _ kievis savoevodo, volini da vilenis
nawili.
antifranguli koalicia gadavida aqtiur samxedro mo-
qmedebebze. safrangeTis teritoriaze SeiWra evropis qvey-
nebis armia. safrangeTis mdgomareoba kritikuli gaxda.
respublikam maTTan brZolaSi ganicada marcxi belgiasa
da reinis miwebze.
samxedro damarcxebebma kidev ufroGgaaRrmava glexTa
ajanyebebi roialistebis da kaTolike mRvdlebis xelmZR-
vanelobiT qveynis Crdilo-dasavleTSi, vandeSi.

170
 1793 wlis 31 mais_2 ivniis parizSi moxda ajanyeba. da-
amxes Jirondistebi. qveyanaSi iakobinelTa diqtatura dam-
yarda.
1793 wlis 24 ivliss erovnulma konventma miiRo saf-
rangeTis axali konstitucia. am ukanasknelma gaamyara
iakobinelTa diqtatura da gansazRvra iakobinelTa dip-
lomatiis principebi. man mouwoda yvela xalxs Tavisuf-
lebisa Dda tiraniis winaaRmdeg brZolisaken, aseve, dagmo
ucxo miwebis dapyroba.
robespierma miaRwia mieRoT dekreti im pirebis sik-
vdiliT dasjis Sesaxeb, romlebic gamovidodnen zavis
dadebis moTxovniT im qveynebTan, romelTa jarebic imyo-
febodnen safrangeTis teritoriaze.
konstituciis Tanaxmad: ,,frangi xalxi aris bunebrivi
megobari da mokavSire Tavisufali xalxebis”. Semdeg aR-
niSnulia, rom ,,igi ar ereva sxva erebis mTavrobis saqme-
ebSi” xolo 121-e punqti ambobs: ,,frangi xalxi ar debs
zavs mtrebTan, romlebic daikaveben mis teritorias”.
robespieri da misi sazogadoebrivi xsnis komiteti mi-
iCnevdnen, rom aucilebelia safrangeTi gamosuliyo poli-
tikuri da ekonomikuri izolaciidan. aseve, moexdinaT im
qveynebis jgufis organizebac, romelTa moqmedebebi mima-
rTuli iqneboda antifranguli koaliciis winaaRmdeg.
franguli diplomatiis mTeli Zalebi mimarTuli iqna
antifranguli koaliciis monawileebs Soriis winaRmdeg-
obebis gasaZliereblad. iakobinelebi safrangeTis mTavar
mtrad ingliss miiCnevdnen. 1793 wlis Semodgomaze konvent-
ma miiRo navigaciuri aqti, romlis mixedviT aikrZala
inglisis xomaldebis frangul portebSi Semosvla.
ufro adre, analogiuri akrZalva miRebul iqna ingli-
selebis da rusebis mier frangul gemebTan dakavSirebiT.
am sakiTxTan mimarTebiT orive qveyanam 1793 wlis 25 marts
londonSi xeli moawera konvencias, sadac saubaria, rom

171
orive qveyana Rebulobs valdebulebas daxuron yvela Ta-
visi porti franguli gemebisaTvis da araviTar SemTxveva-
Si ar dauSvebdnen TavianTi portebidan safrangeTSi raime
tvirTis gagzavnas.
franguli armiis warmatebis kvaldakval da sagareo
Tavdasxmis safrTxis acilebis pirobebSi, safrangeTis
saSinao da saerTaSoriso mdgomareoba ramdenadme gaumjo-
besda. paralelurad, uTanxmoeba Zlierdeboda antifran-
guli koaliciis qveynebs Sorisac.
iakobinelebi gamovidnen revoluciuri omebis Sewyvet-
is moTxovniT da masSi franguli armiis monawileobis wi-
naaRmdeg. robespieri Tvlida, rom mas SeeZlo Seeqmna ko-
alicia Sveciis, genuis da TurqeTis SemadgenlobiT. ami-
saTvis TurqeTi Seaguliana ruseTTan omisaTvis. Tumca,
araferi gamovida.
iakobinelebis sawinaaRmdegod, safrangeTis msxvili
burJuaziis nawilma dagmo armiis arsebul sazRvrebSi
darCenis ganzraxva da moiTxova Semtevi sabrZolo moqm-
edebis gagrZeleba, raTa daepyroT belgia da reinis mar-
cxena sanapiro.
safrangeTis revolucia da ganviTarebuli movlenebi
sxvadasxva kuTxiT hpovebda gavlenas saerTaSoriso urTi-
erTobis arsebul sistemasa da masSi mocemul wesrigze.
mimdinare movlenebma biZgi misca bevr qveyanaSi gan-
maTavisuflebeli moZraobis dawyebas. Tumca, xSirad piri-
qiT xdeboda. ganmaTavisuflebeli moZraoba bevri erisTvis
tragikuli istoriis dasawyisic ki aRmoCnda. amis tipiur
magaliTad gamodgeba poloneTis mimarT ganviTarebuli
movlenebi, rac misi mesame gayofiT dasrulda.

172
 7.2.2. Termidoruli gadatrialeba safrangeTSi da cvlil-
ebebi qveynis sagareo politikaSi

1793 wlis zafxulSi respublikis mdgomareoba bevrad

rTuli gaxda. vandes kera farTovdeboda, koaliciis armia
agrZelebda Setevas. provinciebSi daiwyo damxobili Jir-
ondistebis mier provocirebuli ,,federaluri ajanyeba”
parizis ,,tiraniis” winaaRmdeg. man moicva daaxloebiT 50
departamenti 83-dan, maT Soris umniSvnelovanesi saporto
qalaqebi lioni, marseli, bordo, nanti. tuloni da misi
samxedo-sazRvao eskadra amboxebulebma ingliselebs ga-
dasces.
movlenebis amgvari ganviTarebis kvaldakval, koventSi
politikuri Zalebis liderTa irgvliv, Seiqmna revoluci-
is yvela momxris bloki iakobinelebis TaosnobiT.
iakobinelTa bloki droebiTi da politikur ZalTa wina-
aRmdegobrivi koalicia iyo. maTi saerTo amocana iyo re-
spublikis saSinao da sagareo mtrebisagan dacva. danar-
Cen sakiTxebSi isini nakleb Tanxmobas aRwevdnen. es ar
aris gasakviri Tu gaviTvaliswinebT imas, rom erTni ori-
entirebulni iyvnen maTTvis axlo moTamaSeebis moTxov-
nebis dakmayofilebaze, xolo meoreni _ erovnuli qonebis
fondidan miwebis SeZenis interesebis dacvaze, axali
burJuaziis mier respublikis samxedro momaragebasa da
kreditebze.
1793 wlis Semodgoma-zamTarSi respublikam SeZlo
saSino da sagareo frontebze situaciis Tavis sasargebl-
od Secvla. revoluciuri Zaladobis (terori, iZulebiTi
gadasaxadi, romelic dakisrebuli hqonda mdidrebs, usas-
yidlo rekvizicia) garda, gamarjvebebis sxva mizezebs
Soris unda davasaxeloT franguli armiis axali xarisxi,
romelic mowyobiliyo sayovelTao samxedro gawvevis pri-
ncipsa da oficris Tanamdebobis Tavisufal Secvlaze. 1794
173
wlis 2 ivliss fleriuTan ganadgurebul iqna avstriis
ZiriTadi Zalebi da gaixsna gza belgiaze Tavdasasxmelad.
iakobinelebis diqtaturam Tavisi amocana Seasrula da
wavida istoriuli scenidan.
1794 wlis 27 ivliss moxda Termidoruli gadatriale-
ba, romlis Sedegad xelisuflebaSi movida msxvili burJ-
uaziis warmomadgenelebi. Seiqmna winapirobebi molapara-
kebis procesis warmoebisaTvis.
1794-1795 ww. manZilze daido sazavo xelSekrulebebi
saomari kampaniis bevr monawilesTan. 1794 wlis bolos
prusiasTan dawyebuli molaparakeba dasrulda 1795 wlis 5
aprils bazelSi safrangeT-prusiis sazavo xelSekrule-
biT. orive mxarem ganacxada urTierTSoris megobroba da
keTili neba
xelSekruleba iTvaliswinebda safrangeTis gasvlas
reinis marjvena da marcxena sanapiros prusiis teritor-
iidan. xelSekrulebis erT-erTi saidumlo muxliT, ,,Tuki
safrangeTsa da germaniis imperias Soris saerTo SeTan-
xmebiT mdinare reinis marcxena sanapiro darCeba safra-
ngeTs, maSin prusiis mefe itovebs uflebas SeuTanxmdes
daTmobis wesis Sesaxeb safrangeTis respublikas prusiis
samflobelos im nawilze, romelic ganlagebulia am mdi-
naris marcxena sanapiroze, oRond garkveuli teritori-
is kompensaciis sanacvlod”.
1795 wels bazelSive xeli moewera sazavo xelSekru-
lebas holandiasTan, romelic gardaiqmna safrangeTze
damokidebul batavis respublikad. 22 ivliss safrangeTma
zavi dado espaneTTan.
amrigad, 1795 wlis ganmavlobaSi antifranguli koali-
cia daiSala, safrangeTma zavi dado, Tavdapirvelad prus-
iasTan, romelmac aRiara misi uflebebi mdinare reinis
marcxena sanapiroze, Semdeg espaneTTan. holandiis terit-

174
oriaze safrangeTma Seqmna pirveli vasaluri batavis res-
publika, xolo belgiis aneqsia moaxdina.
1795 wels Termidorulma konventma miiRo axali kons-
titucia, romlis mixedviT aRmasrulebeli xelisufleba
gadavida direqtoriis xelSi, romelic Sedgeboda xuTi
wevrisagan. axli konstituciiT damtkicda orpalatiani
sakanonmdeblo korpusi (xuTasTa sabWo da uxucesTa
sabWo) qonebrivi cenziT. Tumca, erTis mxriv, verc man
SeZlo axali mesakuTreebisaTvis mieca usafrTxoebis
garantia, kontrrevoluciuri restavraciis safrTxis sru-
li acileba da meores mxriv, iakobinizmi.
qveyanas aryevda xan memarjvene, xan memarcxene ,,SeTqmu-
lebebi”, Zlierdebodnen vandeelebic. direqtoriati
meryeobda ZalTa ganlagebis mixedviT.
mocemul pirobebSi stabilurobis erTaderTi faqtori
armia iyo, romelic iakobinelebma Seqmnes gawvevis princi-
piT. igi warmatebulad moqmedebda evropis didi saxelm-
wifoebis winaaRmdeg.
direqtoriis periodSi safrangeTi agrZelebda brZo-
las rogorc evropis centrSi, germaniaSi, ise samxreTSi _
italiaSi. swored am dros daiwyo general bonapartes aR-
zeveba, romelmac rigi gamarjvebebi moipova italiaSi da
moawyo samxedro eqspedicia egvipteSi. egviptis eqspedicia
mimarTuli iyo inglisis winaaRmdeg, rac realurad warmo-
adgenda safrTxes misi gegmebisTvis indoeTSi. Tumca fran-
gebs ar gaumarTlaT. inglisis eskadriliam admiral nel-
sonis xelmZRvanelobiT xmelTaSua zRvaSi daamarcxa fr-
angebi.
1796-1797 wlebis italiuri kampaniis msvlelobis dros
frangulma armiam axalgazrda generalis napoleon bonap-
artes xelmZRvanelobiT brwyinvale gamarjveba moipova
avstrielebze, ramac aiZula es ukanaskneli kampo-formion-
is axlos xeli moewera sazavo pirobebisaTvis. avstriam

175
aRiara safrangeTis sazRvari reinis gaswvriv da belgiis
aneqsia. amis sakompensaciod avstrias gadaeca gauqmebuli
veneciis respublikis teritoria (garda ionuri kun-
Zulebisa, romelic daipyro safrangeTma). italiasa da Sve-
icariaSi Seiqmna vasaluri respublikebi, romelTa mTeli
simdidre moeqca frangi generlebis sakuTrebaSi.

7.3 ,,napoleonis omebis*” msvleloba da xasiaTi, misi

gavlena saerTaSoriso urTierTobebze _ udReuri tilz-
itis saerTaSoriso urTierTobebis sistema

7.3.1. meore antifranguli koalicia da napoleon bonapartes

safrangeTis xelisuflebaSi mosvla

pirveli koalicia daiSala, magram inglisi agrZeleb-

da zRvaze oms safrangeTis winaaRmdeg.
axali antifranguli koaliciis SeqmnisaTvis inglisi
Zalisxmevas ar iSurebda diplomatiur frontze, romel-
Sic unda Sesuliyo inglisi, ruseTi, avstria, TurqeTi da
neapolis samefo. Tumca, pavle I, romelic ruseTis saimp-
eratoro taxtze ekaterines gardacvalebis Semdeg avida,
winaaRmdegi iyo ruseTis omebSi monawileobisa, magram
safrangeTis revoluciasTan mimarTebiT mkveTrad gansxvav-
ebuli azri hqonda.
1798 wels inglisis iniciativiT Seiqmna meore antif-
ranguli koalicia, romelSic Sevidnen ruseTi, avstria,
Svecia, neapolis samefo, TurqeTi da inglisi. italiaSi

*
ნაპოლეონის ომები - ამ სახელით ცნობილია, ომები, რომელიც ევროპის სხვადასხვა
სახელმწიფოებში მიმდინარეობდა ნაპოლეონ I-ს მეთაურობით, როდესაც ის იყო პირ-
ველი კონსული და იმპერატორი (1800 - 1815). უფრო ფარო აზრით აქ იგულისხმება
ნაპოლეონის იტალიური კამპანიაც (1796 - 1797) და ეგვიპტური ექსპედიციაც (1798 -
1799), თუმცა ჩვეულებრივ (განსაკუთრებით იტალიურ კამპანიას) ამ ომებს მიაწერენ
ე.წ. რევოლუციურ ომებს
176
gagzavnil iqna rusuli samxedro nawilebi a. suvorovis
xelmZRvanelobiT. gaerTianebulma avstria-ruseTis armiam
daamarcxa frangebi italiaSi. safrangeTis vasaluri
saxelmwifo daeca. erTi kviris ganamvlobaSi gaerTia-
nebulma armiam mTeli CrdiloeT italia gaaTavisufla.
xolo ruseT-TurqeTis flotma f. uSakovis xelmZRvanelo-
biT gaaTavisufla ionuri kunZulebi.
italiaSi suvorovis warmatebebma avstriis dedaqalaq-
Si SeSfoTeba gamoiwvia. vena kmayofili iyo rusuli
armiis warmatebebiT italiaSi, Tumca, SiSobda ruseTis
poziciebis gaZlierebiT centralur evropaSi. amitom,
avstriis sardlobam gaiyvana Tavisi samxedro Zalebi
Sveicariidan da iq rusebi marto datova frangebis
pirispir. aseT viTarebaSi suvorovis armiam mZime zamTris
pirobebSi gadalaxa sen-gotardis uReltexili alpebSi,
daeloda rusuli armiis daxmarebas, Semdeg moaxerxa
alyidan Tavis daRweva da mTebis gavliT reinis barSi
gadasvla.
samxedro warumateblobebma daaCqara saxelmwifo gada-
trialeba, romlis mamoZravebeli Zala armia iyo, xolo
simbolo egviptidan dabrunebuli saxelmoxveWili gene-
rali bonaparte. mSvidobismyofelis da eris mxsnelis
napoleonis dideba umaRles mwvervalze avida. merve wlis
18-19 briumers* (1799 wlis 9-10 noemberi) man daamxo direqt-
oria da Tavi pirvel konsulad gamoacxada. amiT man
gadadga mniSvnelovani nabiji Tavisi SeuzRudavi xeli-
suflebis damyarebisaTvis. gauqmda 1795 wlis konstituc-
ia. safrangeTi oficialurad respublikad darCa. xolo
1799 wlis axali konstituciis mixedviT, qveyanas marTavda
sami konsuli. mxolod pirvel konsuls SeeZlo mieRo

*
ბრიუმერი [ფრანგ. brumaire] - მეორე თვე საფრანგეთის რევოლუციური კალენდ-
რისა (22 ოქტომბრიდან 20 ნოემბრამდე), რომელიც მიიღო კონვენტმა 1793 წ.
177
kanonebi, xelmZRvaneloba gaewia saSinao da sagareo poli-
tikisaTvis. amave dros, igi iyo armiis mTavarsardali.
realurad, es iyo kontrrevoluciuri gadatrialeba.
cota mogvianebiT ki, 1804 wels napoleoni safrangeTis imp-
eratori gaxda. es ar iyo monarqiuli wyobis restavracia,
Tumca, zogierTi garegnuli forma, magaliTad, aristo-
kratiuli titulebi isesxes iqedan. imperatori napoleoni
taxtis gvirgvinis simbolo gaxda, rac niSnavs revolu-
ciis ukvdavyofas, misi xelisufleba burJuaziuli mflob-
elobis garantia iyo.
,,napoleonis omebs”, hqonda winaaRmdegobrivi xasiaTi.
franguli armia TavisTavad atarebda ideas da amyarebda
revolucias, magram imavdroulad mas hqonda Zarcvisa da
teritorialuri dapyrobebis miswrafeba.
antifranguli koaliciis monawileebi sakuTari agres-
iis da Zveli wesrigis aRdgenis mizniT ZiriTadad gegmi-
anad moqmedebdnen. droTa ganmavlobaSi ki unda momxda-
riyo feodaluri monarqiis evolucia, mas unda ganecada
adaptireba drois moTxovnebTan. igi wavida burJuaziuli
reformebis gziT, moaxdina Tavisi ideologiis tran-
sformacia. napoleonis batonobam gaaRviZa dapyrobili
xalxis patriotuli grZnobebi, provocireba gaukeTa
ganmaTavisuflebel, revoluciuri suliskveTebis moZrao-
bas. amrigad, safrangeTis omebi evropul koaliciebTan
aerTianebda ,,reaqciulobis” da ,,aRorZinebis” suliskv-
eTebas.
Tavisi politikuri moRvaweobis dasawyisSive napol-
eonma gamoavlina sakuTari Tavi rogorc unarianma dipl-
omatma. man zavi dado romis papTan da avstriasTan, aseve
konvencia TurqeTTan. sazavo xelSekrulebebs man xeli mo-
awera direqtoriis Tanxmobis gareSe. magaliTad, 1801 wlis
monevilis sazavo xelSekruleba avstriasTan, 1802 wlis

178
amienis sazavo xelSekruleba batavis respublikasTan da
a.S.
bonapartesTan erTad moqmedebdnen da mas mxarSi ed-
gnen gaiZvera karieristebi da diplomatebi. iseTebi rogo-
rebic, iyvnen safrangeTis sagareo saqmeTa ministri S. ta-
leirani da policiis ministri J. fuSe.
1797 wels taleirani gaxda safrangeTis sagareo saqme-
Ta ministri. XIX s-is es cnobili sagareo politikuri mo-
Rvawe ganekuTvneboda gavlenian aristokratiul gvars. igi
iyo episkoposi da yovelTvis miiswrafoda didebisa da fu-
lisaken. swored gamdidrebis gamo is gadavida revoluci-
is mxares, Tumca Zalzed Sors iyo revoluciuri ideebi-
sagan da mxolod karieraze fiqrobda. man napoleonSi da-
inaxa adamiani, visi wyalobiTac mis miznebs ganaxorciel-
ebda. amitom igi pirferobiT dauaxlovda mas da 18
briumeris gadatrialebis Semdeg ministrad dainiSna.
SemdgomSi taleiranma araerTxel uRalata Tavis pat-
rons, maT Soris bonapartes. igi awarmoebda intrigebs da
saidumlo molaparakebebs aleqsandre I-Tan da avstriis
kanclerTan k. meternixTan. napoleonis damxobis Semdeg is
daexmara burbonebs xelisuflebis dabrunebaSi, risTvisac
lui XVIII isev sagareo saqmeTa ministrad daniSna.
napoleonis meore italiuri kampaniis dros safrang-
eTma aRidgina dakarguli poziciebi kontinentze. cent-
ralur evropaSi man dartyma miayena avstriis armias. 1800
wlis ivnisSi marenTan da mogvianebiT hohelindenTan mop-
ovebuli didi gamarjvebiT, frangebma vena aiZula xeli
moewera 1801 wels liunevilis (qalaqi safrangeTSi) saz-
avo xelSekrulebisaTvis, romelic imeorebda kampoform-
inis zavis pirobebs. xelSekrulebis Tanaxmad, safrangeTs
gadaeca reinis marcxena sanapiroze arsebuli avstriis te-
ritoriebi, belgia da luqsemburgi. xolo avstriis ter-
itoriis garkveuli nawili gaxda safrangeTis vasaluri

179
daqvemdebarebis teritoria. liunevilis xelSekrulebis
xelmoweriT meore antifrangulma koaliciam praqtikulad
Sewyvita arseboba.
amrigad, napoleonma avstria faqtobrivad muxlebze
daaCoqa. safrangeTis sazRvris gaswvriv aRsdga vasaluri
respublikebis jaWvi., ruseTi gacilebiT adre gamovida
koaliciis Semadgenlobidan, vidre daiSleboda. parizi
mzad iyo xeli moewera inglisTan sazavo xelSekrulebisa-
Tvis. avstriis damarcxebis Semdeg, londonic mzad iyo
sazavo molaparakebis dawyebisaTvis. aseTi molaparakeba
Sedga. londonSi xeli moewera ,,winaswar sazavo”
pirobebs, xolo samxedro moqmedebebi inglissa da safran-
geTs Soris 1801 wlis oqtombridan Sewyda. qalaq amenSi
daiwyo molaparakebebis meore turi, romelic gagrZelda
eqvsi Tve. 1802 wlis 27 marts amenSi safrangeTTan sazavo
xelSekrulebas (masTan erTad misma mokavSireebma espaneT-
ma da batavis respublikam) xeli moawera misma Seurigebe-
lma mowinaaRmdege inglisma. SeTanxmebis mixedviT,
londoni Tanaxma gaxda daebrunebina safrangeTisaTvis
zogierTi franguli kolonia, magram ar cno arc safran-
geTis ,,bunebrivi sazRvrebi” da arc vasaluri respublike-
bi. miRweuli iqna SeTanxmeba safrangeTis armiis egvip-
tidan, kunZul elbidan da romsa da neapolidan evakuaciis
Sesaxeb. safrangeTi Tanaxma iyo TurqeTisaTvis egvipte
daebrunebina. inglismac aiRo garkveuli valdebuleba.
kerZod, ar Careuliyo holandiis, italiis, Sveicariis,
germanuli saxelmwifoebis saqmeebSi, aseve samomavlod
gaiyvanda sakuTar jarebs kunZul maltidan. xelSekrule-
bis mesame muxlis Tanaxmad, inglisma aseve aiRo valdebu-
leba, rom is safrangeTsa da mis mokavSireebs daubruneb-
da yvela samflobelos da omebis dros dapyrobil kolo-
niebs, trinidatis da ceilonis kunZulebis garda.

180
 amrigad, ameniis zavi iyo droebiTi Sesveneba im brZo-
laSi, romelic or zesaxelmwifos Soris mimdinareobda
strategiuli vaWrobisa da koloniuri hegemonobisaTvis.
aSkara iyo, rom safrangeTma, raRac momentSi daZlia yve-
la misi mteri. rogorc ar unda iqnes Sefasebuli ameniis
zavi, igi iyo orive mxarisaTvis xanmokle Sesveneba. moce-
mul momentSi ingliss awyobda zavi imdenad, ramdenadac
mas sWirdeboda evropuli bazari, Tumca mas tvirTad da-
awva maltis dakargva. safrangeTic darCa mogebuli am
zaviT. mas saSualeba mieca gadaewyvita rigi Sida
problemebi. napoleoni inglisTan zavze xelismowerisas
arc ki fiqrobda, rom ingliselebisaTvis gaexsna evro-
puli bazari. safrangeTi iTvaliswinebda im garemoebas,
rom inglisTan zavi droebiTi iqneboda, amitom igi armi-
iTa da flotis gaZlierebiT emzadeboda axali omisaTvis.
inglisur-franguli urTierTobebi dRiTidRe rTuldebo-
da. 1803 wlis 12 maiss inglisis elCma datova safrangeTis
dedaqalaqi. es ki am or qveyanas Soris omis dawyebis
maniSnebeli iyo.

7.3.2. mesame antifranguli koalicia

inglisis da safrangeTis dapirispirebam gansakuTrebu-

li mniSvneloba SesZina evropaSi ZalTa konfiguracias. na-
poleoni cdilobda rac SeiZleba male daemorCilebina
yvela evropuli qveyana. xolo u. piti, romelic am period-
Si kvlav gaxda didi britaneTis premier-ministri da gans-
azRvra inglisis sagareo politikuri kursi, mtkiced mu-
Saobda axali mesame antifranguli koaliciis Camoya-
libebaze. misi Seqmnis momxre aseve iyo avstriac, romelic
cdilobda rac SeiZleba male gaeuqmebina liunevilis xe-
lSekruleba, romelic misTvis mZime pirobebs Seicavda.

181
 rac Seexeba ruseTs, aq aleqsandre I daiWira mkveTri
antifranguli pozicia. SemTxveviTi ar iyo is faqtic, rom
pavle I mkvlelobam SeSfoTeba gamoiwvia parizSi. igi
Tvlida, rom 1801 wels ruseTSi momxdari gadatrialebis
ukan inglisi idga.
saidumlo instruqcia, romelic aleqsandre pirvelma
miswera novosilcevs, romelic 1804 wlis 12 seqtembers
gaigzavna sagangebo misiiT inglisSi, saubrobda imis Ses-
axeb, rom ruseTis da didi britaneTis Zalebis SeerTebiT
Seqmnida Zlier Zalas da SesaZlebeli iqneboda yvelaze
sasurveli Sedegebis miRweva. instruqciaSi aRniSnuli iyo,
rom ruseTis survili ganpirobebuli iyo imiT, rom mas
surda gaeTavisuflebina tiranis batonobisagan safrange-
Ti. amrigad, aleqsandre I, romelic awarmoebda molap-
arakebebs safrangeTTan kontaqtis dasamyareblad, imavdr-
oulad cdilobda inglisTan kavSiris Sekvras napoleonis
winaaRmdeg.
imave instruqciaSi daisva sakiTxi TurqeTis imperiis
Sesaxebac. peterburgSi varaudobdnen, rom im pirobebSi,
roca evropaSi TurqeTis imperiis arseboba SeuZlebeli
gaxdeboda, inglisi da ruseTi SeZlebdnen SeTanxmebas
imaze, Tu ra saxiT SeiZleba gadaewyvitaT am qveynis
calkeuli nawilebis bedi. e.i. ruseTi aucileblad unda
SeTanxmeoboda ingliss TurqeTis imperiis evropuli
nawilis gayofis Sesaxeb Tu amisaTvis Seiqmneboda sas-
urveli pirobebi.
prusiis mefe fridrix vilhem III, romelic afasebda na-
poleonis prusiis teritoriaze SeWris saSiSroebas,
gadaWriT uari Tqva sami qveynis winadadebaze koaliciis
Seqmnis Taobaze. man ganacxada, rom prusiis armia brZolas
gamoucxadebda mas, vinc Seecdeboda misi qveynis neitrali-
tetis darRvevas, magram araviTar SemTxvevaSi misi qveyana
ar gamovidoda safrangeTis winaaRmdeg.

182
 prusiis mefem araerTxel Secvala Tavisi pozicia ev-
ropaSi ZalTa axali konfiguraciis mowyobis da Seqmnili
viTarebis Sesabamisad. mag., roca safrangeTma bavariis
winaaRmdeg gagzavna Tavisi jarebi prusiis gavliT, man
aseve ganacxada mzadyofna, mieca Tanxmoba Tavis qveyanaSi
rusuli armiis Sesvlaze. mefem am gadawyvetilebaze male
uari Tqva.
1803 wels inglisTan omi ganaxlda. xolo 1804 wels
Camoyalibda mesame antifranguli koalicia, romelSic Se-
vidnen inglisis, ruseTis, avstriis da neapoliis samefo.
avstriam, romelsac fridrix vilhem III daxmarebis ime-
di hqonda, veraferi ver SeZlo, ramdenadac 1805 wlis 20
oqtombers 32 aTasiani avstriuli armia ulmis axlos al-
yaSemortymuli da ganadgurebuli iqna napoleonis mier. 13
noembers franguli armia Sevida venaSi. Tuki xmeleTze
napoleonma gamarjveba moipova, maSin zRvaze sxva situacia
iyo. kerZod, 1805 wlis 21 oqtombers nelsonma trafalgar-
Tan brZolaSi gamarjveba moipova safrangeT-espaneTis fl-
otze. safrangeTis am damarcxebam daasamara napoleonis
gegmebi inglisSi desantis gadasxmis Sesaxeb.
ulmTan gancdili marcxis Semdeg, avstriis armiis da-
rCenili nawilebisTvis TiTqmis SeuZlebeli iyo raime qme-
diTi daxmarebis aRmoCena rogorc prusiis, ise evropis
centrSi myofi rusuli nawilebis mxridan. kutuzovma
gaiTvaliswina evropaSi Seqmnili situacia, franguli arm-
iis ricxobrivi upiratesoba da Tavi aarida frangebTan
Setakebas. man Tavisi armia aRmosavleTis mimarTulebiT
waiyvana, sadac imyofebodnen rusuli armiis nawilebi da
damarcxebuli avstriis armis narCenebi. Seqmnil viTareba-
Si kutuzovi saWirod Tvlida rusul sazRvrebTan gadasv-
las, raTa dro moego, daesvena da armia Seevso. amis miux-
edavad, aleqsandre I, romelic mxars uWerda avstriis
imperators ganwyobili im suliskveTebiT, rom napo-

183
leonTan dauyovnebeli omi ewarmoebina da sakuTar Tavze
aiRo armiis meTauroba. Tumca, 1805 wlis 2 dekembers nap-
oleonma dekemberSi austerlicTan srulad gaanadgura
avstria-ruseTis armia. prusiam uari Tqva mokavSirisaTvis
daxmarebis gawevaze, xolo rusuli armia ruseTSi dabrun-
da. amis Semdeg avstriam kapitulacia gamoacxada da 1805
wlis 26 dekembers xeli moawera presburgis sazavo
xelSekrulebas safrangeTTan. zavis mixedviT safrangeTs
gadaeca yofili veneciis respublikis teritoria. e.i. avst-
riam cno alpebis iqeTa samflobeloze safrangeTis ufl-
ebebi, xolo italiis mefed _ safrangeTis imperatori.
aseve moxda safrangeTis mokavSireebisaTvis teritoriuli
daTmobebic: kerZod, bavariam avstriisagan miiRo tiroli
da teritoriis garkveuli nawili, viutembergma _ xuTi
dunais qalaqi da teritoiis mcire nawili. garda amisa,
avstria valdebuli iyo safrangeTisaTvis gadaexada 40
mil. forinto kontribucia.
amrigad, napoleonis imperia balkaneTamde gavrcelda
da daumezoblda TurqeTis sulTnis imperias. mesame anti-
franguli koalicia daiSala.

7.3.5. meoTxe antifranguli koalicia da tilzitis

SeTanxmeba

mesame antifranguli koaliciis damarcxebam napoleo-

nis poziciebi evropaSi kidev ufro ganamtkica. evropaSi
movlenebi Tavisi rigiT viTardeboda. inglisis premier-
ministris u. pitis gardacvalebis Semdeg, londonSi da-
iwyes fiqri inglis-safrangeTis daaxloebaze. es
kontinentze situaciasac Secvlida im mxriv, rom kidev
ufro gauaresdeboda prusiis mdgomaroba. vinaidan mis
sazRvrebTan napoleonis mniSvnelovani Zalebi iyo Tavmoy-
rili. prusiis mefes SeeSinda napoleonis reinis marjvena
sanapiroze ganmtkicebas, sadac am ukanasknelma 16 saxel-
184
mwifosagan Semdgari kavSiri Seqmna. prusiis mefem daxmare-
bisaTvis mimarT aleqsandre I. is dahpirda daxmarebas.
safrangeTis prusiasTan omis SemTxvevaSi daxmarebis gaw-
evaze Tanxmoba ganacxada Sveciam da inglismac. amrigad,
kvlav Seiqmna antifranguli koalicia inglisis, ruseTis,
Sveciis da prusiis SemadgenlobiT. Tumca man didxans ver
iarseba. napoleoni SeiWra saqsoniasa da prusiaSi. 1806
wlis oqtomberSi ienTan da auerStadTan prusiam sastiki
marcxi ganicada. frangebi berlinSi Sevidnen.
aRsaniSnavia, rom wminda samxedro TvalsazrisiT 1806
wlis kampanias hqonda Sors mimavali politikuri Sedegebi
rogorc safrangeTisaTvis, aseve mTeli evropisaTvis. sw-
ored 1806 wlis 21 noembers, berlinSi napoleonma xeli
moawera dekrets kontinenturi blokadis Sesaxeb, romelic
mimarTuli iyo inglisis winaaRmdeg. dekretis pirveli
muxli iTvaliswinebda, rom ,,britaneTis kunZulebi gamo-
cxadebulia blokadis mdgomareobaSi”, aikrZala evropuli
qveynebis vaWroba inglisTan yvela saxis saqonliT. yvela
ingliseli, vinc imyofeboda safrangeTis mokavSireebis
teritoriaze, dauyonebliv unda daepatimrebinaT. aseve
unda momxdariyo inglisuri saqonlis konsifikacia. aRniS-
nuli dekreti swrafad daigzavna yvela saxelmwifoSi.
imperatori darwmunebuli iyo, rom miaRwia britaneTis
kunZulebis saerTo evropul blokadas. inglisi, antifra-
nguli koaliciis damfinansebeli da sulisCamdgemeli,
sasowarkveTilebam moicva, ramdenadac misi mTeli Zlie-
reba modioda sazRvao vaWrobaze da isic evropis kontin-
entze.
1806 wlis bolos da 1807 wlis dasawyisSi samxedro
kampania gagrZelda prusiaSi. mas daxmarebas uwevda rusu-
li armia. sisxlismRvreli brZola preisiS-eilTan Tanaba-
ri SedegebiT dasrulda. Tumca, 1807 wlis 14 ivniss frid-
landTan (aRmosavleT prusia) gancdili marcxis Semdeg,

185
sadac napoleonma morigi gamarjveba moipova, sabolood
gadawyda prusiis bedi. am brZolam gamoiwvia cvlilebebi
ruseTis sagareo politikaSic. ruseTis imperatori eZebs
safrangeTTan daaxloebis gzebs.
aleqsandre I sagareo politikuri kursis gadaxedvas
xeli Seuwyo inglisis politikamac, romelic Cveuleb-
isamebr yvelas hpirdeboda daxmarebas da cdilobda yove-
lTvis sxvisi xelebiT warmatebis miRwevas. ruseTis impe-
ratoris garemocvaSi ar iyo calsaxa azri safrangeTTan
daaxloebis Sesaxeb. amis miuxedavad yvela Tanxmdeboda im
azrs, rom aucilebelia dasruldes omi da damyardes mSvi-
doba. mTavari sakiTxi, romelic ruseTSi ganixileboda
iyo is garemoeba Tu ra saxis daTmobaze unda wasuliyo
ruseTi parizTan. ruseTi mzad iyo uari eTqva inglisTan
kavSirze, aseve ecno yvela is cvlileba, romelic moxda
evropaSi XIX s-is pirvel wlebSi. peterburgSi surdaT
mieRwiaT imisaTvis, rom safrangeTi ar Careuliyo ruseT-
TurqeTis urTierTobebSi, aseve mieRwia prusiis damouki-
debeli saxelmwifos SenarCunebisaTvis. safrangeTTan kav-
SiriT ruseTi cdilobda ganemtkicebina Tavisi poziciebi
evropaSi.
napoleons surda ruseTTan sakavSiro urTierTobebis
damyareba. mTavar pirobad is ayenebda ruseTis SeerTebas
kontinenturi blokadisaTvis. peterburgSi realurad afa-
sebdnen inglisis xelisuflebis moqmedebebs; iTvalis-
winebdnen imasac, rom aucilebeli iyo prusiis gadarCena.
ormxrivi interesesbi kvalobaze miRweuli iqna SeTanxmeba
aleqsandre I- da napoleonis Sexvedraze. Sexvedra Sedga
1807 wlis 25 ivniss tilzitSi md. nemanis sanapirosTan. or
saxelmwifos Soris mSvidobis saWiroebas miiCnevda aleq-
sandre I da napoleonic. es ukanaskneli, romelmac moigo
rigi brZolebi da rusuli armia aiZula nemanis iqeT wasu-
liyo, Tvlida rom ruseTze Tavdasxma naadrevi iyo. igi

186
aucileblad Tvlida sakmarisi armiis Sekrebas da ruse-
Tis gamoyenebas inglisis winaaRmdeg brZolaSi. aleqsan-
drem rigi warumateblobebi ganicada brZolaSi, dakarga
mokavSireeebi, guli gautyda inglisze. is SeuZleblad
Tvlida omis gagrZelebas da imedovnebda saxelmwifos
Sida mdgomareobis ganmtkicebasa da TurqeTTan brZolis
mogebas*. aseve, Tavisi saqmis gadawyvetas CrdiloeTSi.
zemoTqmulidan gamomdinare, sazavo xelSekrulebis dadeba
orive qveynis interesebSi Sedioda.
1807 wlis 8 ivniss tilzitSi xeli moewera safrang-
eT-ruseTis sazavo da samxedro kavSiris xelSekrulebas.
traqtati kavSiris Sesaxeb rCeboda saidumlod. saidumlo
muxlebs Seicavda sazavo xelSekrulebac.
am SeTanxmebebiT, ruseTi kontinentur blokadas Seue-
rTda. prusiam SeinarCuna damoukidebloba Sekvecili teri-
toriis xarjze aleqsandre I daJinebuli moTxovniT. prus-
iis aRdgenis Sesaxeb sakiTxis ganxilvis dros, rasac
aleqsandre kategoriulad moiTxovda, napoleoni gamovida
kontrwinadadebiT poloneTis da misi teritoriebis mima-
rT, romelic mesame gayofis Semdeg gadavida prusiis
xelSi. man wamoayena winadadeba ruseTs SeerTeboda yvela
miwa nemanidan vislamde, rac faqtobrivad, prusiis likvi-
dacias gamoiwvevda. magram aleqsandre ar daTanxmda amas.
igi SeuTanxmda napoleons prusiis SenarCunebaze, rome-
lmac dakarga Tavisi miwebi elbis marcxena sanapiroze.
sazavo xelSekrulebis me-4 muxli saubrobs, rom
napoleonma ruseTis imperatoris sapativcemulod da ori
eris SeerTebis Rrma ndobiTa da uryevi megobrobis gamo-
Tqmis surviliT Tanaxmaa, mis aRmatebulebas prusiis
mefes, misi aRmatebulebis sruliad ruseTis imperatoris,
mokavSires daubrunos safrangeTis mier dapyrobili yvela
qveyana, qalaqi da miwa. kerZod, magdenburgis nawili, bran-

*
am dros ruseT-TurqeTis omi mimdinareobda
187
derbugi, kotbusi, pomerania, silezia, necis olqi da is
miwebi, romelic prusias ekuTvnoda aRmosavleTSi 1772
wlis 1 ianvramde. amrigad, ruseTma gadaarCina prusiis
samefo ara marto didi teritoriebis aramed saxelmwifo-
ebriobis dakargvisaganac.
zavis Tanaxmd, poloneTis teritoriis im nawilze,
romelic prusias ekuTvnoda, Seiqmna safrangeTis imperia-
ze damokidebuli vestafliis samefo da varSavis saerco-
go. es ukanaskneli mogvianebiT ganacxadebs pretenzias im
miwebze, romelic gayofis Semdeg gadaeca peterburgs. be-
lostokiis olqi ruseT-prusiis sazRvarze gadaeca ruse-
Ts. ruseTi Tanaxma iyo safrangeTis Suamavlobaze TurqeT-
Tan zavis gaformebisas, xolo safrangeTi ruseTis Suamav-
lobaze inglisTan zavis dadebisas.
safrangeT-ruseTs Soris gaformebuli aRniSnuli
xelSekrulebiT miRweuli iqna napoleonis erT-erTi mTava-
ri mizani. ruseTs omi unda gamoecxadebina inglisisaTvis,
Tuki es ukanaskneli uars ityoda mis Suamavlobasa da
zavis dadebaze. Tavis mxriv, safrangeTma aiRo valdebu-
leba ruseTTan erTad gamosuliyo TurqeTis winaaRmdeg,
Tuki TurqeTi uars ityoda safrangeTis Suamavlobaze da
CaiSleboda molaparakebebi.
tilzitis Semdeg ruseTi SeuerTda kontinentur blo-
kadas, rac ar Sedioda mis savaWro interesebSi. vinaidan
inglisidan saqonlis Semotanaze uaris Tqmam qveynis ekon-
omikas gamousworebeli ziani miayena. daiwyo ruseTis sag-
areo vaWrobis Semcireba, moimata fasebma importirebul
saqonelze imdenad, ramdenadac inglisi iyo ruseTis savaW-
ro tvirTebis sazRvao gadamzidi. yvelaferma aman ki qvey-
anas didi finansuri zarali miayena. realurad ki, safran-
geTTan miRweuli zavi mxolod omis maniSnebeli iyo, ro-
melic gadaido mxolod 1812 wlamde. meoTxe koalicia dai-
Sala.

188
 amrigad, ruseTma aRiara napoleonis mier Zirfesvianad
Secvlili evropis politikuri ruka. faqtobrivad, es
niSnavda saerTaSoriso urTierTobebis tilzitis sistemis
Seqmnas, sadac dominirebuli mdgomareoba safrangeTs eku-
Tvnoda da sadac urTierTobebis axali wesebi Semovida.
realurad, safrangeTs kontinentur evropaSi ar hyav-
da seriozuli metoqe. Seiqmna erTiani evropuli sivrce
franguli dominatiT. yvela wamyvani kontinenturi evropu-
li saxelmwifo safrangeTTan raRac valdebulebis amRebi
xelSekrulebiT iqna dakavSirebuli. evropuli saerTaSo-
riso wesrigis garanti unda yofiliyo ara ZalTa balansi,
aramed erTi hegemonis – safrangeTis arseboba. amrigad,
evropul saerTaSoriso urTierTobis sistemaSi hegemon-
urobis princips unda daqvemdebareboda saxelmwifoTaSo-
risi urTierTobebi.
tilzitis Semdeg rusul-frangul urTierTobebs male
gauCnda bzari. napoleoni dapirda aleqsandres, rom ar Ca-
ereoda ruseTis brZolaSi SveciasTan fineTis (SeerTebis)
sakiTxTan dakavSirebiT. magram es iyo sakmaod mizeruli
kompensacia im zaralTan SedarebiT, rasac ruseTi kontin-
entur blokadasTan SeerTebis gamo ganicdida. kontinent-
uri blokadiT ukmayofiloni iyvnen sxva evropuli qvene-
bic. amdenad, sxva danarCenTan erTad, axali antifranguli
koaliciis SeqmnisaTvis safuZvelic arsebobda. aseve,
aSkara iyo, rom tilzitis mocmuli sistemac udReuri
iqneboda.

7.3.6. mexuTe antifranguli koalicia da Senbruniis

xelSekruleba

ruseTis mxridan neitralitetis miRwevis Semdeg, napo-

leonma 1808 wlidan kvlav ganaaxla espaneTis dapyrobisa-
Tvis brZola. Tuki man portugalia SedarebiT advilad
daimorCila, espaneTSi piriqiT, sakmaod seriozul winaaRm-
189
degobas waawyda adgilobrivi mosaxleobis mxridan. aq da-
iwyo ganmaTavisuflebeli partizanuli moZraoba. pirene-
ize napoleonis garTulebuli mdgomareoba imTaviTve ga-
moiyena inglisma da avstriam. 1808 wels maT Seqmnes mexuTe
antifranguli koalicia. prusiaSi, sadac izrdeboda
ukmayofileba safrangeTis politikis gamo, mouTmenlad
elodnen avstriis gamosvlas. napoleonma, romelmac icoda
avstriis ganzraxva, gadawyvita mis winaaRmdeg gamoey-
enebina axali mokavSire ruseTi. amisaTvis man aleqsandre
I molaparakebebis warmoebaze miiwvia. Sexvedra Sedga qa-
laq erfurtSi. 1808 wlis 12 oqtombers orive mxaris
warmomadgenlebma safrangeTidan J.b. de Sapanma da ru-
seTidan n.p. rumeincevma xeli moaweres konvencias ruseT-
safrangeTis kavSiris Sesaxeb. konvenciiT kidev erTxel
dadasturda tilizitis zavis pirobebi. inglisTan mim-
arTebiT ori imperatori SeTanxmda, rom imoqmedebdnen ur-
TierTSeTanxmebiT. am kuTxiT zavis neitraluri pirobebi
ganpirobebuli iyo imiT, rom ingliss ecno fineTi, vlax-
eTi da moldaveTi ruseTisaTvis da espaneTSi safrangeTis
mier axali kolonialuri reJimis damyareba. konvenciaSi
saubari iyo ruseTis da safrangeTis poziciebis Sesaxeb
TurqeTTan da avstriasTan mimarTebiT. im SemTxvevaSi, Tu-
ki TurqeTis imperia uars ityoda ruseTis mier SeTavaze-
bul pirobebze, romelic mocemuli iyo konvenciis me-10
muxlSi da gaaCaRebda oms, maSin safrangeTis imperatori
ar miiRebda aranair monawileobas masSi. magram Tuki avs-
tria, an romelime sxva saxelmwifo SeuerTdeboda
TurqeTis imperias am omSi, maSin safrangeTis imperatori
gamovidoda ruseTis mxares da piriqiT, im SemTxvevaSi
Tuki avstria oms gamoucxadebda safrangeTs, maSin ruse-
Tis imperatori safrangeTis mxares gamovidoda.
verc xelmowerilma konvenciam da verc megobrobis
sajaro demonstrirebam veravin moatyua. erfrutSi mimd-

190
inareobda brwyinvale paradebi, sadResaswaulo vaxSamebi,
orive imperatori sajarod demonstrirebas ukeTebda Ta-
vianT megobrobasa da pativiscemas. Tumca Sexvedris mona-
wileebi miuTiTebdnen imaze, rom erfutidan napoleoni
wavida moRuSuli, gaRizianebuli: Canda rom rus-
eT_safrangeTs Soris urTierTobebi mxolod karg sur-
vilad rCeboda.
erfrutis Sexvedra, romelic tilzitis Semdeg pirv-
eli didi Sexvedra iyo evropis ori wamyvani saxelmwi-
fosi, aSkarad aCvenebda tilzitis sistemis udReurobas.
es iyo mxolod droebiTi garigeba (ra Tqma unda, ruseTis
mxridan iZulebiTi) ruseT_safrangeTs Soris.
napoleonis aseTi diplomatiuri demarSebis miuxeda-
vad, mexuTe antifranguli koalicia mainc Sedga. masSi
imTaviTve ar iyo warmodgenili is Zalebi, romelic SeZ-
lebda napoleonis ambiciebis SeCerebas. susti avstria ar
warmoadgenda im qveyanas, romelsac seriozuli sabrZolo
moqmedebebis unari eqneboda. kontinentur evropaSi aseve
mizeruli iyo inglisis Zalebis monawileoba, vinaidan
TiTqmis yvela evropul portebs napoleoni akontrolebda.
sagulisxmoa is faqtic, rom avstriis mier safrangeTis
winaaRmdeg dawyebul omSi ruseTs monawileoba ar miuRia,
rasac erfrutis konvenciac iTvaliswinebda. aSkara iyo,
rom safrangeT-ruseTis urTierTobebis garegnuli brwyin-
valebis miuxedavad, am or qveyans Soris seriozuli
dapirispireba arsebobda.
1809 wlis ivlisSi vagramTan gamarTul brZolaSi isev
frangebma moipoves gamarjveba. 1809 wlis 14 oqtombers
SvebrunSi daido zavi, romlis Tanaxmad, avstria SeuerT-
da kontinentur blokadas. zavis Tanaxmad, sagrZnoblad
Semcirda avstriis teritoriac. man dakarga galicia da
balkaneTis miwebis nawili. avstria gaxda napoleonis Ta-
maSis morCili monawile. rogorme rom gaeRizianebina

191
aleqsandre, man galicia ruseTs ki ar gadasca, rogorc es
omis dawyebis win dahpirda, aramed varSavis saercogos.
Tumca, ruseTma miiRo tarnopoli da misi olqi. rogorc
mogvianebiT Tavad napoleoni aRniSnavda, ruseTs man tar-
nopoli imitom gadasca, rom amiT surda ruseT-avsrtiis
dapirispireba gamoewvia.
amrigad, meoTxe antifrangulma koaliciamac ver mia-
Rwia mizans. napoleonis warmatebebi evropaSi aSkara iyo.
dasavleT da centralur kontinentur evropaSi yvela Zir-
iTadi da potenciuri mowinaaRmdegeebis damorCilebis Sem-
deg, napoleonma Tavisi mTavari miznis, ruseTis dapyrobis
_ ganxorcielebisaTvis daiwyo moqmedebebi. Tumca, manamde
ruseT-safrangeTis urTierTobebSi poloneTis sakiTxma
gansakuTrebuli adgili daiWira da arc Tu SemTxveviT.
poloneTi napoleonis gegmebSi mniSvnelovan adgils ikav-
ebs ruseTze mosalodneli Tavdasxmis pirobebSi.

7.4. poloneTis sakiTxi rusul-frangul

urTierTobebSi

1795 wels poloneTis mesame gayofiT ar dasrulebula

am problemis ganxilva evropul saerTaSoriso politika-
Si. napoleonis omebis dros es sakiTxi kvlav dadga dRis
wesrigSi. am dros poloneTis sakiTxi mdgomareobda Sem-
degSi. jer kidev, XIX s-is dasawyisSi ruseTis imperator-
Tan erT-erTi daaxloebuli piri Tavadi adam Cartoriski
gamovida iniciativiT aRedginaT poloneTis saxelmwifo.
misi winadadebiT reC-pospolita mis adreul sazRvrebSi
unda aRdgeniliyo (e.i litvis, belorusiis, da ukrainis
miwebTan erTad), oRondac aleqsandre I kverTxis qveS.
ruseTi imperatori imavdroulad poloneTis mefec unda
yofiliyo. TviT aleqsandre I am gegmas uyurebda ara

192
rogorc realur politikur programas, aramed rogorc
diplomatiuri zegavlenis saSualebas prusiis mimarT,
romelic ruseTTan mimarTebiT meryev politikas atareb-
da. yovelive amis Sedegad, aleqsandre I SeZlo kavSiri
fridrix vilhem III-Tan. paralelurad, aleqsandre aseve mi-
iswrafoda ganemtkicebina Tavisi poziciebi polonel Sl-
iaxtebs Sorisac. rac mimarTuli iyo poloneTSi ruseTis
poziciebis ganmtkicebisaken.
poloneTis mimarT Tavisi interesi gaaCnda napoleon-
sac. mas poloneTi ainteresebda, rogorc samxedro plac-
darmi ruseTis winaaRmdeg da mas Tvlida momgebian kartad
diplomatiur TamaSSic, Tundac, isev ruseTTan mimarTebiT.
1807 wlis 14 ivliss fridlandTan franguli armiis gamar-
jvebis Semdeg daiwyo rusul-franguli molaparakebebi
tilzitSi. napoleoni Seecada poloneTis miwebi da polo-
neTis gvirgvini gamoeyenebina, rogorc satyuara ruseTis
mefisadmi. sazavo molaparakebis dros, aleqsandre I da
napoleonma dades SeTanxmeba varSavis saercogos Seqmnis
Sesaxeb. igi Seiqmna poloneTis im miwebisagan, romelic
miitaca prusiam reC-pospolitas meore da mesame gayofis
Sedegad. saercogos saTaveSi dainiSna saqsoniis mefe
fridrix avgusti. gdanski da misi olqi gamocxadda Ta-
visufal qalaqad. belostokis olqi gadaeca ruseTs. pru-
siam SeinarCuna miwebis is nawili, romelic miiRo polo-
neTis pirveli da meore dayofis Sedegad. 1807 wlis 22
ivliss napoleonma polonelebs konstitucia misca, rom-
lis mixedviTac, igi TviTon iyo realuri mmarTveli im
saercogosi, romelsac is marionetuli xelisuflebiT
axorcielebda.
napoleoni yovelTvis moiTxovda saercogos xeli-
suflebisagan samxedro-materialur daxmarebas. poloneTma
napoleonis gankargulebaSi 40 aTasiani armia moaqcia. 1808
wlis Semodgomaze sami polonuri armiis polki Cavida

193
espaneTSi ajanyebuli xalxis winaaRmdeg sabrZolvelad.
napoleoni aseve emzadeboda avstriasTan axali omisaTvis
da mis samxreT da dasavleT sazRvrebTn Tavs uyrida msx-
vil samxedro Zalebs da amiT is poloneTs sruliad dau-
cvels tovebda. aRniSnuli mdgomareobiT isargebles ven-
aSi da 23 aprils avstrielebi SeiWrnen varSavaSi. magram
mTlianobaSi omi warmatebuli aRmoCnda poloneTisaTvis.
miuxedavd imisa, rom poloneTis saercogo ar iyo damo-
ukidebeli saxelmwifo, 1809 wlis 14 oqtombris venis saz-
avo xelSekrulebiT, man avstriisagan miiRo galiciss das-
avleTi, zamais olqi da zogierTi teritoeria md. vislas
marjvena sanapiroze.
1809 wlis Semdeg evropaSi arsebuli politikuri si-
tuacia ukve metyvelebda ruseTsa da safrangeTs Soris
urTierTobebSi dapirispirebis zrdis Sesaxeb. napoleonis
mier ruseTis winaaRmdeg omisaTvis momzadebaSi poloneTs
gansakuTrebuli roli daekisra. am mimarTebiT ruseTma or
garemoebas miaqcia yuradReba. pirveli, poloneTs peter-
burgi am SemTxvevaSi ganixilavda, rogorc mtruli samx-
edro moqmedebebis ganxorcielebis placdarms; meore, ro-
gorc Sliaxturi ukmayofilebis wyarod litvis, beloru-
siis da ukrainis miwebze, romelic adre Sedioda reC-pos-
politas SemadgenlobaSi.
aleqsandre I ukmayofilo iyo safrangeTis saokupacio
jarebis arsebobiT saercogoSi da avstriis da prusiis
dasustebiT, romlebsac is miiCnevda Tavis momaval mok-
avSireebad napoleonTan brZolaSi.
napoleonma sakmaod did frangul armias mouyara Tavi
ruseTis sazRvrebTan da varSavis saercogoSi. 1810 wlis
safrageT-ruseTis konvencias, romlis safuZvelzec saf-
rangeTma aiRo valdebuleba ar gaefarTovebina saercogos
sazRvrebi, napoleonma uari Tqva mis ratificirebaze da

194
gaagrZela aleqsandre I SantaJireba ,,poloneTis aRdgenis”
sakiTxiT.
poloneTis sakiTxi kidev ufro gaaqtiurda evropul
politikaSi napoleonis ruseTze Tavdasxmis Semdeg. ker-
Zod, ruseTSi gancdili marcxis Semdeg, frangebis ukan
daxevis kvaldakval rusuli armiis winsvlas mohyva var-
Savis dakaveba rusebis mier. evropis saxelmwifoebi cdi-
loben antifrangul koaliciaSi gaerTianebas. es pirvel
rigSi gaakeTa prusiam da avstriam, ruseTis mowinaaRmdeg-
ebma poloneTis sakiTxSi. ruseTs ar surda gaeuaresebina
urTierToba poloneTTan da avstriasTan. reixenbarxSi,
avstriasTan molaparakebis dros, aleqsandrem sakmaod fr-
Txili pozicia daiWira, roca sakiTxi poloneTs Seexo.
ruseT-prusiis konvencia ki iTvaliswinebda poloneTis aR-
dgenas 1806 wlamde arsebul sazRvrebSi. inglisma moiwona
poloneTis samefos Seqmnis gegma, magram vinaidan omi mimd-
inareobda safrangeTTan da 1813 wlis zafxulSi rusuli
armia agrZelebda winsvlas da warmatebebs dasavleTis
mimarTulebiT inglisi aiZula poloneTis sakiTxTan mima-
rTebiT ruseTis sawinaaRmdego pozicia daeWira. vilsonma
urCia prusias, rom mas SeenarCunebina gdanski da avstrias,
rom ar gadaeca zamostia rusebisaTvis, xolo TviT Carto-
risks urCia prusiis orientaciis aReba.
mTlianobaSi, inglisi Seecada mieRwia, rom poloneTis
sakiTxi gadauwyveteli darCeniliyo, raTa igi gamoeyenebi-
na Tavisi diplomatiuri intrigebisaTvis ruseTis da sxva
evropuli saxelmwifoebis winaaRmdeg.
napoleonis damarcxebis Semdeg, poloneTis sakiTxis
garkeveva dRis wesrigSi dadga da sakmaod mwvaved venis
kongreszec.

195
 7.5. napoleonis Tavdasxma ruseTze, pirveli seriozu-
li warumatebloba da meeqvse antifranguli koaliciis
Camoyalibeba

7.5.1. napoleonis ruseTze warumatebeli Tavdasxma da

damarcxeba

napoleoni, romelic am droisaTvis TiTqmis mTeli ev-

ropis mmarTveli iyo, miiswrafoda msoflio batonobisken.
magram am gzaze mas ruseTi eRobeboda win, romelic misi
azriT, mzad iyo gaesrisa. igi imedovnebda ruseTis eko-
nomikur dasustebas, romelic miRweuli iqneboda megobar
qveynebTan kavSirebis mospobiT. swored amitomac CarTo
ruseTi man kontinentur blokadaSi. am gadawyvetilebam
ruseTSi seriozuli ukmayofileba gamoiwvia. peterburgi
iZulebuli iyo ekonomikuri mosazrebebiT SemoeRo proteq-
cionistuli gadasaxadebi frangul saqonelze. parizSi
ruseTis es nabiji aRiqves rogorc ekonomikuri omis
gamocxadeba. napoleonma daaCqara ruseTTan omisTvis
mzadeba. man SeZlo milion 200000 jariskacis mobilizeba.
moskovze laSqrobisaTvis ki 600000 adamiani Sekriba es is
xalxi iyo, romlebic sxvadasxva omebSi mas yovelTvis
axlda. armiis gankargulebaSi 1372 qvemexi iyo. ruseTis
sazRvris gaswvriv sxvadasxva qalaqSi Seiqmna samxedro
logistikis bazebi. napoleonis armias didi rezervi hqon-
da. sagangebo momzadebis Semdeg, 1812 wlis 24 ivniss
safrangeTi Tavs daesxa ruseTs. magram napoleonma ver
moaxerxa ruseTis damorCileba. frangebi damarcxdnen,
napoleoni safrangeTSi gaiqca. ruseTma daiwyo Tavisi ja-
rebis dasavleTis mimarTulebiT gadaadgileba. 1813 wlis
martSi rusulma armiam daikava varSavis saercogo.
amrigad, napoleonma ruseTSi seriozuli warumatebl-
oba ganicada. man ver SeZlo ruseTis dapyroba. napol-

196
eonis mier ruseTSi gancdilma marcxma seriozuli Zvrebi
gamoiwvia evropul politikaSi.
napoleonis warumateblobam ruseTSi avstrias da
prusias garkveuli imedebi Causaxa. am qveynebis meTaurebi
ruseTis imperatorTan daaxloebas cdiloben. 1813 wlis 15
Tebervals kamiSeSi xeli moewera xelSekrulebas ruseTsa
da prusias Soris, romlis Tanaxmadac, mxareebi erTad
gaagrZelebdnen brZolas safrangeTis winaaRmdeg da ar
dadebdnen separatul zavs safrangeTTan. ruseTma cno pr-
usiis damoukidebloba 1806 wlis sazRvrebSi.
avstriam Sewyvita ormagi TamaSi da ivlisis bolos
omi gamoucxada safrangeTs. 1813 wlis 28 agvistos tepli-
caSi xeli moewera or xelSekrulebas ruseT_avstriasa da
ruseT-prusias Soris, romelmac iuridiulad gaaforma
axali meeqvse antifranguli koalicia.
amrigad, safrangeTis armiis marcxma ruseTSi da rus-
eTis armiis dasavluri laSqrobebis dawyebam, xeli Se-
uwyo axali meeqvse antifranguli koaliciis Camoyali-
bebas. masSi Sevidnen inglisi, ruseTi, prusia, Svecia, espa-
neTi, portugalia da avstria (1813 wlis agvistodan).
napoleonis saboloo damarcxebamde evropas kidev ar-
yevda samxedro moqmedebebi 1813-1814 wlebSi. ruseTidan
dabrunebuli napoleoni axerxebs Zalebis mokrebas da
prusiuli da rusuli armiebisaTvis dartymebis miyenebas.
avstriam, romlis politikas gansazRvravda gamocdili
intrigani kancleri meternixi, daiWira momlodine mxaris
pozicia da ar aRmouCina daxmareba mokavSireebs. venaSi
bevrad ufro ruseTis gaZlierebisa eSinodaT, vidre safr-
angeTis. meternixi erTdroulad parizTanac awarmoebda
molaparakebebs da antifranguli koaliciis wevr-qveynebT-
anac. sabolood is daTanxmda ruseTis da prusiis wina-
dadebas, rom napoleonisaTvis Semdegi sazavo pirobebi
waeyenebina: napoleons uari unda eTqva varSavis saercogo-

197
ze, prusiisaTvis daebrunebina damoukidebloba, xolo avs-
triisaTvis iliria da gamoeyvana jarebi hamburgidan da
liubekidan. Tumca, imperatorma kategoriuli uari Tqva
maT miRebaze. napoleoni gamarjvebas Tu ver moipovebda
inglisze, maSin is mis mmarTvelobaSi ukve azrs ver xeda-
vda. an yvelaferi, an araferi. aseT viTarebaSi TviT avst-
riac ki oficialurad CaerTo safrangeTis winaaRmdeg om-
Si.
1813 wlis oqtomberSi laifcigTan Sedga ,,xalxTa
brZola”, aRniSnuli samxedro kampaniis mTavari brZola.
napoleonma daixia reinis mimarTulebiT safrangeTSi,
sadac man Sekriba saukeTeso jaris nawilebi da daartya
avstrias. napoleonis SemarTebam da misma gamarjvebam aiZu-
la evropis qveynebi misTvis zavi SeeTavazebinaT. magram
axla pirobebi sxva iyo. safrangeTis imperia unda dar-
Ceniliyo 1792 wlis sazRvrebSi da uari eTqva yvela dapy-
robil teritoriaze. napoleonma uaryo es SemoTavazeba.
amgvar situaciaSi aqtiurobiT gamoirCeva inglisis
diplomatia, romlis warmomadgenlebi cdilobdnen yvela
evropul qveyanasTan xelSekrulebis dadebas, raTa napo-
leonis winaaRmdeg brZola mieyvanaT bolomde, napoleonis
saboloo damarcxebamde. koaliciis wevrma-qveynebma _
didma britaneTma, ruseTma, avstriam da prusiam 1814 wlis
1 marts SomonSi xeli moaweres samxedro kavSiris Sesaxeb
xelSekrulebas. Somonis traqtati, romelic daido Sem-
dgomi 20 wliT gagrZelebis pirobiT, rva wlis manZilze
gansazRvravda evropis qveynebis ZiriTad sagareo politi-
kur moqmedebebs.
xelSekrulebis monawileebma aiRes valdebuleba bo-
lomde mieyvanaT napoleonis winaaRmdeg brZola da ar
daedoT raime saidumlo zavi masTan. samma qveyanam _
ruseTma, avstriam da prusiam napoleonis winaaRmdeg sabr-
Zolvelad 150 aTasiani armia gamoiyvana. sami qveynis jari,

198
romelic dafinansebuli iqna ingliseli bankirebis mier,
1814 wlis 30 marts parizSi Sevida. napoleoni taxtidan
Camoagdes. safrangeTis taxtze aRadga burbonebis dinas-
tia (mefe gaxda lui XVII Zma, provaniis hercogi lui
XVIII).
1814 wlis 18 maiss, parizSi, safrangeTsa da antifrang-
uli koaliciis eqvs wevr-qveyanas Soris xeli moewera sa-
zavo xelSekrulebas (mas mogvianebiT aseve SeuerTda Sve-
cia, espaneTi da portugalia). zavis pirobebma bevrad gans-
azRvra SemdegSi mowveuli venis kongresis gadawyvetile-
bebi. ase dasrulda napoleonis xangrZlivi da rTuli ome-
bi. Tavad napoleoni gadaasaxles kunZul elbaze (xmel-
TaSua zRva), romelsac SeunarCunes imperatoris tituli.
iyo misi xelisuflebis restavraciis mcdelobac. 1815
wlis martSi man moaxerxa mravalaTasiani desantis gadmo-
sxma qveynis samxreT nawilSi da dabrunda parizSi. saf-
rangeTi imperatoris mxares iyo, imperatori ki _ revo-
luciis. napoleonis uprecendento asi dRe dasrulda misi
damarcxebiT 1815 wlis 18 ivniss vaterlosTan meSvide ant-
ifrangul koaliciasTan brZolaSi.
imperiis damarcxebam gamarjvebuli qveynebis winaSe
dasva sakamaod rTuli sakiTxi _ rogor moqceodnen saf-
rangeTis revoluciisa da napoleonis omebis memkvidreo-
bas. daregulirebis mTavar principad miCneul iqna e.w.
legitimizmis principi (laTinuri legos – kanoni), romlis
Tanxmadac, unda aRdgeniliyo yvela kanonieri xelisufle-
ba evropis qveynebSi. magram igi winaaRmdegobaSi modioda
evropaSi revoluciebis da omebis Sewyvetis, e.i evropaSi
simSvidis damyarebis mizanTan.
faqtia, rom cvlilebebi, romelic moxda aRniSnul
periodSi, iyo radikaluri da imavdroulad realobis
adekvaturi. ase rom Zveli wesrigis sruli aRdgena faq-
tiurad niSnavda axal revoluciur gamowvevebs da axal

199
omebs. aucilebeli iyo moZebniliyo saTanado kompromisi
da SeeqmnaT myari ZalTa balansi kontinentze im pretenz-
iebis gaTvaliswinebiT, romlebic hqonda oTx didi sax-
elmwifos – ingliss, ruseTs, avstrias da prusias.

7.6. saerTaSoriso urTierTobaTa vestfaliis sistemis

damsxvreva

vestfaliis saerTaSoriso urTierTobebis sistemis

moSlis mizezebi saZiebelia im socialur-ekonomikur da
samxedro-politikur cvlilebebSi, romelic evropaSi mim-
dinareobda XVII_XVIII s-ebis ganmavlobaSi.
erT-erTi mizezi vestfaliis sistemis darRvevisa iyo
evropis zesaxelmwifoTa mxridan vestfaliis SeTanxmebiT
gansazRvruli pirobebis mudmivi ugulebelyofa.
vestfaliis sistema iyo gardamavali periodi Sua-
saukunebiisa (feodaluri) da axali epoqis (kapitalistu-
ri) saerTaSoriso urTierTobebs Soris. igi iyo sistemuri
saerTSoriso urTierTobebis pirveli tlanqi sistemac,
romelSic mocemuli iyo Zveli epoqis (mag., dinastiuri
principi) da sistemuri saerTaSoriso urTierTobebisaTvis
damaxasiaTebeli (mag., saxelmwifo interesis) principebi.
am droidan moyolebuli, sistemuri saerTaSoriso ur-
TierTobis mTavari subieqti gaxda erovnuli saxelmwif-
oebi TavianTi saxelmwifo//erovnuli interesebiT. swored
es interesebi xdeboda mizezi msoflio politikaSi winaa-
Rmdegobrivi kerebis Seqmnisa. evropaSi sistemuri saer-
TaSoriso urTierTobebis formireba daemTxva kapitaliz-
mis ganviTrebas, xolo ekonomikaSi merkantelizmis warmo-
qmnam kidev ufro gaaZliera dapirispireba evropul saxe-
lmwifoebs Soris.

200
 didi franguli revoluciis da napoleonis omebis
epoqam daasrula meryevi viTarebis Sesabamisad mowyobili
ZalTa balansi evropaSi, romelic erTjeradi koaliciis
Seqmnis princips efuZneboda. Tumca, Ziri ki gamouTxara
,,Zvel reJims” _ evropuli Tanasworobis Zveli sistemas.
verc lui XIV da verc napoleonis safrangeTma ver SeZlo
mieRwia sruli kontinenturi dominirebis an xangrZlivi
droiT sakuTari batonobis uzrunvelyofisaTvis evropaSi.
xangrZlivma da sisxlismRvrelma omebma daasusta Zveli
kontinenti.
napoleonis ganadgurebiT evropis wamyvanma didma saxe-
lmwifoebma aSkarad gamoamJRavnes miswrafeba, rom uzrun-
velyoT maradiuli mSvidoba kontinentze ruseTis, pru-
siis, britaneTis da avstriis interesTa gansazRvruli ba-
lansis safuZvelze.
diplomatebi, monarqebi da politikuri moRvaweebi evr-
opis arenaze teqtonikuri geopolitikuri Zvrebis da evro-
pis wamyvani didi saxelmwifoebis dasustebis mowmeni gax-
dnen, ramac kanonzomierad Camoayaliba azri imis Sesaxeb,
rom saerTo evropuli Tanasworobis damyareba ar SeiZ-
leba miendos TamaSis SemTxveviTobas.
pirvelad, evropis istoriasa da saerTod, msoflioSi
daiwyo mizanmimarTuli politika TviTmyofadi politiku-
ri wonasworobis institucionaluri sistemis da Sesabami-
si meqanizmis Seqmnis ZiebisaTvis, im saerTaSoriso werigi-
saTvis, romelic uzrunvelyofda wamyvani didi evropuli
saxelmwifoebis Tanasaworobas da romelic ganamtkicebda
im momentisaTvis Seqmnil status qvos. am Tavsatexis gadaw-
yvetam mniSvnelovani adgili daiWira venis kongresze,
romelic mimdinareobda xanmokle SesvenebebiT 1814 wlis
oqtombridan 1815 wlis ivlisis CaTvliT, sadac SeimuSaves
da miiRes myari msoflio wesrigis msgavsi meqanizmi da

201
romelmac axali furceli gaxsna sistemur saerTaSoriso
urTierTobebSi.
kongresis muSaobis Sedegebma, wina da Semdeg period-
Si miRebulma saerTaSoriso miSvnelobis zogierTma aqtma
Seqmna ,,venis sistemis” ConCxi, romelmac iarseba evropaSi
40 wlis ganmavlobaSi, yirimis omamde. XIX saukunis Sua
xanebidan ki sistema seriozul krizisSi Sevida, daiwyo
sistemis transformacia da evropa samxedro politikur
blokebad gaiyo.

202
 Ираклий Манвелидзе
Генезис и эволюция системных международных
отношений
Резюме
Система международных отношений существует уже почти
пятьсот лет. Однако, еще в античные времена люди жили в интегриров-
анных политических объединениях смешанного типа (города-
государства, империи, феодальные княжества).
В сфере международных отношений система является важным
и известным феноменом. Системой называется общность элементов,
которые взаимосвязаны между собой и создают целостность и единство.
Тип правления на Древнем Востоке, в классической Греции и
Риме может вписываться в рамки вестфальской системы, но он, однако,
лишен суверенитета. Вестфальский мир способствовал формированию и
возвышению наций и государств, институционализации дипломатии и
армии. Основной причиной распространения этой особенной европейс-
кой системы на других континентах был колониализм. Современная
международная система же, в итоге, сформировалась после деколониза-
ции, в период холодной войны. Эта система, в основном, состоит из сув-
еренных политических единиц, которые с различной частотой и нака-
лом взаимодействуют в процессах международных отношений.
Международная система охватывает государства, с разработкой
действий и ответных действий которых во внешней политике, считают-
ся остальные, т.к. международная система – это явление, в рамках кот-
орого происходит принятие взаимозависимых и взаимооцениваемых
государственных решений.
Кардинальные изменения, которые XVI век принес европейским
народам в политической, экономической, религиозной, культурной
сферах, изменил и перестроил как характер, так и содержание междун-
ародных отношений и внешней политики.
В сфере международных отношений система является важным и
известным феноменом. Вестфальский мир, подписанный в 1648 году,

203
стал основой формирования и развития системы международных
отношений.
Необходимо отметить, что вестфальская система была переход-
ным периодом между средневековыми (феодальными) международны-
ми отношениями и международными отношениями новой эпохой
(капиталистическими). Она также была первой неустойчивой между-
народной системой, в которой были выражены принципы, характериз-
ующие международные отношения древнего мира (напр. династичес-
кие) и системные международные отношения (напр., принцип
государственных интересов).
К концу XV века Европа вступила в новую стадию развития
международных отношений. На данный период уже фактически образ-
овались централизованные государства: Испания, Португалия, Франц-
ия, Польша, Австрия (наследственные земли Габсбургов), которые ран-
ьше входили в состав Священной Римской империи немецкой нации.
Турция, скандинавские страны – Дания, Швеция, Норвегия,
восточногерманские мелкие княжества, итальянские города-государства
и небольшие европейские государства составили континентальную
карту континента. На востоке постепенно укрепляло свои позиции Мос-
ковское княжества, которое вышло на европейскую арену во второй
половине XVI века. С этого времени в княжестве завершился процесс
политического объединения, затем формирование централизованного
государства и, в итоге, трансформация в абсолютную монархию.
Таким образом, главным субъектом системных международных
отношений стали национальные государства со своими национально-
государственными интересами. Именно эти интересы становятся осно-
вной причиной образования противостоящих лагерей в мировой пол-
итике. Тем более, что формирование системных международных отно-
шений в Европе совпало с началом развития капитализма, а экономи-
ческий меркантилизм усилил противостояние между европейскими
государствами.
Эпоха Великой французской революции и наполеоновских войн
закончила неустойчивое развитие баланса сил в Европе, который осно-
вывался на принципе создания одноразовых коалиций. Однако, основ-

204
ной причиной падения «старого режима» была устаревшая система
европейского равноправия.
Ни Луи XIV и ни наполеоновская Франция не смогли достичь
полного континентального доминирования. Продолжительные и кро-
вопролитные войны ослабили старый континент. Противостояния и ко-
нфликтные условия в системе способствовали появлению в ведущих
европейских государствах стремления к проявлению политического
равновесия на основе баланса интересов Франции, Голландии, Швеции,
России, Пруссии, Британии, Австрии и других государств.
На европейской арене отношения между государствами испы-
тывали тектоническо- геополитические сдвиги. Ведущие крупные госу-
дарства Европы осознали необходимость создания общеевропейского
баланса сил, который, в свою очередь, опирался бы на невозможность
случайности игры.
Впервые в мировой политике, для установления международного
порядка, началось целенаправленное проведение курса по созданию
институциональных механизмов, которые в итоге бы обеспечили
равноправие среди ведущих европейских государств и которые
узаконили бы для конкретных моментов сложившийся status qvo.
Таким механизмом для принципа баланса сил стал Вестфальский мир,
который создал соответствующие одноразовые, вытекающие из слож-
ившейся ситуации, государственные коалиции.
Вестфальский мир полностью изменил внешнеполитическую
ситуацию в Европе. Он создал совершенно иной баланс сил, сформи-
ровал другие политические приоритеты и ценности. В целом, Вестфаль-
ский мир внес международно-правовые основы в систему европейских
международных отношений и определил их характер на последующие
века.

205
 Irakli Manvelidze
The Genesis and Evolution of Systemic International
Relations
summary

The system of the international relations exists already almost five

hundred years. However, during antique times people lived in the integrated
political associations of the mixed type (a city-state, empire, feudal
princedoms).
In sphere of the international relations the system is the important and
known phenomenon. As system is called the generality of elements, which
are interconnected among themselves and create integrity and unity.
The board type in the Ancient East, in classical Greece and Rome can
be entered in frameworks Westphalian systems, but it, however, is deprived
the sovereignty. The Westphalian peace promoted formation and an emine-
nce of the nations and the states, seting up to diplomacy and army. The col-
onialism was a principal cause of distribution of this especial European sy-
stem on other continents.
The modern international system, as a result, was generated after deco-
lonization, in cold war. This system, basically, consists of sovereign political
units, which with various frequency and heat co-operate in processes of the
international relations.
The international system covers the states, with working out of actions
and which reciprocal actions in foreign policy, the others since the internatio-
nal system is the phenomenon in which frameworks there is an acceptance
interdependent the state decisions are considered.
Cardinal changes which XVI century has brought to the European peo-
ple in political, economic, religious, cultural spheres, has changed and has
reconstructed both character, and the maintenance of the international
relations and foreign policy.
The Westphalian peace signed in 1648, became a basis of formation
and development of system of the international relations. It is necessary to

206
notice that the Westphalia system was a transition period between medieval
(feudal) international relations and the international relations a new epoch
(capitalist). It also was the first unstable international system in which the
principles characterising the international relations of the ancient world (for
them dynastic) and system international relations (for them a principle of the
state interests have been expressed).
By the end of XV century Europe has entered a new stage of deve-
lopment of the international relations. For the given period the centralised
states already actually were formed: Spain, Portugal, France, Poland, Austria
(the hereditary earths Habsburg) which were a part of Sacred Roman empire
the German nation earlier. Turkey, the Scandinavian countries – Denmark,
Sweden, Norway, the East German small princedoms, the Italian cities-states
and the small European states have made a continental card of continent. In
the east gradually strengthened the positions Moscow a princedom, which
left on the European arena in second half XVI centuries. From now on in a
princedom process of political association, then formation of the centralised
state and, as a result, transformation in an absolute monarchy has come to the
end.
Thus, the national states with the national-state interests became the
main subject of system international relations. These interests become a pri-
ncipal cause of formation of resisting camps in world politics. As formation
of system international relations in Europe has coincided with the beginning
of development of capitalism, and the economic mercantilism has strength-
ened opposition between the European states.
The epoch of Great French revolution and Napoleonic wars has fini-
shed unstable development of balance of forces in Europe which was based
on a principle of creation of disposable coalitions. However, the out-of-date
system of the European equality was a principal cause of falling of "ancient
regime".
Neither Lui XIV and nor Napoleonic France could not reach full
continental domination. Long and bloody wars have weakened old continent.
Oppositions and disputed conditions in system promoted occurrence in the
leading European states of aspiration to display of political balance on the
basis of balance of interests of France, Holland, Sweden, Russia, Prussia,
Britain, Austria and other states. On the European arena of the relation betw-
een the states tested tectonic - geopolitical shifts. The leading large states of

207
Europe have realised necessity of creation of the all-European balance of
forces which, in turn, would lean against impossibility of accident of game.
For the first time in world politics, for an establishment of the international
order, purposeful carrying out of a course on creation институциональных
mechanisms which as a result would provide equality among the leading Eur-
opean states and which would legalise for the concrete moments developed
status qvo has begun. The Westphalia world which has created corresponding
disposable, following of a current situation, the state coalitions became such
mechanism for a principle of balance of forces.
The Westphalian peace has reversed a foreign policy situation in
Europe. He has created absolutely other balance of forces, has generated
other political priorities and values. As a whole, the Westphalia world has
brought international legal bases in system of the European international rel-
ations and has defined their character the next centuries.

208
 gamoyenebuli wyaroebi da literatura

თვალავაძე ვ, ახალი ისტორია, 1640-1815 წლები, ნაკვ. 1, თბ., 1999

ლომსაძე დ, ევროპისა და ამერიკის ქვეყნების ახალი ისტორია, 1600-
1870, თბ.,1998
menTeSaSvili a., saerTaSoriso urTierTobebis da
diplomatiis istoria, wigni I, uZvelesi droidan - 1799
wlamde, Tb., 2000
menTeSaSvili a., saerTaSoriso urTierTobebis da
diplomatiis istoria, wigni II, 1799 wlidan 1918 wlamde,
Tb., 2002
rondeli a., saerTaSoriso urTierTobebi, Tb., 2006
Александр I, Наполеон и Балканы / Отв. ред. В.Н. Виноградов. - М., 1997.
Андреев А.Р. Гений Франции, или жизнь кардинала Ришелье. – М., 1999.
Артамонов В.А. Россия и Речь Посполитая после Полтавской победы
(1709-1714 гг.). – М., 1990.
Бобылев В.С. Внешняя политика России эпохи Петра I. – М., 1990.
Болховитинов Н.Н. Россия и война США за независимость (1775-1783 гг.).
– М., 1976.
Болховитинов Н.Н. Россия открывает Америку. 1732-1799. – М., 1991.
Борисов Ю.В. Дипломатия Людовика XIV. – М., 1991.
Бахтурина А.Ю. Зарождение и сущность идеи Священного Союза //
Вопросы истории. – 1997. – №4.
Болховитинов Н.Н. Россия и начало гражданской войны в США // Новая и
новейшая история. – 1994. – №2.
Борисов Ю.В. Шарль Морис Талейран. – М., 1989.
Бугашев С.И. Уильям Питт Старший: политическая биография. - Спб.,
1998.
Век Екатерины II: Дела Балканские / Отв. ред. В.Н.Виноградов. - М., 2000.
Век Екатерины II: Россия и Балканы / Отв. ред. И.И.Лещиловская. - М.,
1998.
Великая Французская революция и Россия/ Ред. А.А.Адо и В.Г.Сироткин.
– М., 1989.
Виноградов В.Н. Век Екатерины II: прорыв на Балканы // Новая и
новейшая история. – 1996. – №4.
Возгрин В.Е. Россия и европейские страны в годы Северной войны. – Л.,
1986.
Восточный вопрос во внешней политике России (конец XVIII – начало ХХ
вв.). – М., 1970.

209
 Гаврюшкин А.В. Граф Никита Панин: из истории русской дипломатии
XVIII в. – М., 1989.
Елманова Н.С., Козьменко В.М., Протопопов А.С., История
международных отношений и внешней политики России 1648-2005, M., 2000
Ивонина Л.И. Дипломатия и революция. (Две Английские революции и
европейская политика XVII в.). - Смоленск, 1998.
Ивонина Л.И., Прокопьев А.Ю. Дипломатия Тридцатилетней войны.
Учебное пособие. - Смоленск, 1996.
История внешней политики и дипломатии США. 1775-1867 / Отв. ред.
Н.Н.Болховитинов. – М., 1994.
История Европы: С древнейших времен до наших дней. – В 8-ми т. – Т.4.
Европа нового времени (XVII-XVIII века). – М., 1994.
История внешней политики России. Конец XV-XVII век (От свержения
ордынского ига до Северной войны). – М., 1999.
История внешней политики России. XVIII век (от Северной войны до войн
России против Наполеона). – М., 1998.
Киняпина Н.С., Блиев М.М., Дегоев В.В. Кавказ и Средняя Азия во
внешней политике России (вторая половина XVIII в. – 80-е годы XIX в.). –
М., 1974.
Киняпина Н.С. Александр Михайлович Горчаков // Вопросы истории. –
1997. – № 12.
Кобзарева Е.И. Вестфальская мирная система и Россия // Альманах
“Космополис”. – 1999.
Кошкин А.А. Первая мировая война и Восток // Новая и новейшая
история. – 1998. – № 5.
Кудрявцева Е.П. Россия и Турция на рубеже XVIII – XIX вв.: от войн к
союзным договорам // Новая и новейшая история. – 1996. – № 6.
Кулакова Н.Н. Две революции: Франция и Гаити в конце XVIII в. //
Латинская Америка. – 1995. – № 6.
Кожевников В.В. Русско-японские отношения в XVIII-XIX веках. Учебное
пособие. - Владивосток, 1997.
Лещиловская И.И. Балканская политика Екатерины II // Вопросы истории.
– 1999. – № 2.
Манфред А.З. Наполеон Бонапарт. – 5-е изд. – М., 1989.
Никифоров Л.Н. Внешняя политика России в последние годы Северной
войны. Ништадтский мир. – М., 1959.
Россия и Франция: XVIII-XX века. – М., 1995.
Россия и черноморские проливы (XVIII-XX столетия)/Отв. ред.
А.В.Игнатьев, Л.Н.Нежинский. – М., 1999.
Русско-китайские отношения, 1689-1916. Официальные документы. – М.,
1958.
Сотавов Н.А. Северный Кавказ в русско-иранских и русско-турецких
взаимоотношениях в ХVIII в. –М., 1991.
Талейран Ш.-М. Мемуары. – Екатеринбург, 1997.
Тарле Е.В. Екатерина II и ее дипломатия. – В 2-х ч.–М., 1945.

210
 Тарле Е.В. Наполеон. – М., 1957.
Тарле Е.В Очерки истории колониальной политики западноевропейских
государств (конец XV– начало XIX вв.). – М., – Л. 1965.
Тарле Е.В. Талейран. – М., 1992.
Тейлор А. Борьба за господство в Европе. 1848-1918: Пер. с англ. – М.,
1958.
Туполев Б.М. Фридрих II, Россия и первый раздел Польши // Новая и
новейшая история. – 1997. – № 5, 6.
Турилова С.Л. Структура внешнеполитического ведомства России (1720-
1917 гг.) // Дипломатический вестник. – 1996. – № 12.
Черкасов П.П. Кардинал Ришелье. - М., 1991.
Шедивы Я. Меттерних против Наполеона: Пер. с чешск. – М., 1991.
Яковлев Н.Н. Европа накануне Семилетней войны. – М., 1997.
Яковлев Н.Н. “Дипломатическая революция” накануне Семилетней войны
// Новая и новейшая история. – 1990. – № 3.
Andreas Osiander, ,,Sovereignty, International Relations, and the Westphalian
Myth,” International Organization 55 (2) (Spring 2001): 251-287.
Benno Teschke, Theorizing the Westphalian System of States: International
Relations from Absolutism to Capitalism, European Journal of International
Relations, Vol. 8, No. 1, 5-48, 2002
Claire Cutler (2001). Critical Reflections on the Westphalian Assumptions of
International Law and Organization: A Crisis of Legitimacy. Review of International
Studies 27: 133-150.
Cutler, A. Claire "Critical Reflections on the Westphalian Assumptions of
International Law and Organization : A Crisis of Legitimacy.". Review of
International Studies 27, 2001
Camilleri, J. and Falk, J., The End of Sovereignty?: The Politics of a Shrinking
and Fragmenting World, Edward Elgar, Aldershot, 1992.
Christopher Harding, Who Designed the Westphalian System? Probing the
Epistemology of the Westphalian Debates: "Moses was but a juggler and King James
the new Solomon", Law, Culture and the Humanities, Vol. 2, No. 3, 2006, 399-419
Croxton, Derek and Anuschka Tischer. The Peace of Westphalia: A Historical
Dictionary. Westport, CT: Greenwood Press, 2001.
Guthrie, William P., The Later Thirty Years War: From the Battle of Wittstock
to the Treaty of Westphalia. Westport, CT: Greenwood Press, 2003.
Jackson RH and Owens, The Evolution of World Society' in Bayliss J and
Smith S eds. The Globalization of World Politics, Oxford: Oxford University Press,
2005
James Caporaso, The Westphalian System in Historical Perspective
(International Studies Review Presidential Series), 2000
Kelly, Michael J., ,,Pulling at the Threads of Westphalia: Involuntary
Sovereignty Waiver - Revolutionary International Legal Theory or Return to Rule by
the Great Powers?” UCLA Journal of International Law & Foreign Affairs 10:2,
2005, Retrieved June 13, 2007.
211
 Lancelot Finn, Nation-States and the Globalization of the Westphalian System,
2003
Leurdijk, J., Intervention in International Politics, Eisma BV, Leeuwarden,
Netherlands, 1986.
Leo Gross, ,,The Peace of Westphalia,” The American Journal of International
Law 42 (1) , January, 1948, p. 20-41.
Michael J. Kelly, Pulling at the Threads of Westphalia: Involuntary
Sovereignty Waiver - Revolutionary International Legal Theory or Return to Rule By
the Great Powers? UCLA Journal of International Law & Foreign Affairs, Vol. 10,
No. 2, 2005
R. H. Jackson and P. Owens “The Evolution of World Society” in J. Bayliss and
S. Smith (eds.), The Globalization of World Politics, Oxford: Oxford University
Press, 2005.
Teschke Benno, Theorising the Westphalian System of States: International
Relations from Absolutism to Capitalism, European Journal of International
Relations, 8 (1), 2002, pp. 5-48
Valery Zorkin, An Apologia of the Westphalian System RUSSIA IN GLOBAL
AFFAIRS VOL. 2, No. 3, JULY – SEPTEMBER, 2004, 22-29
Walker, Thomas Alfred, A History of the Law of Nations: From the Earliest
Times to the Peace of Westphalia, 1648. Buffalo, NY: Willam S. Hein & Co., 2004

212
 s a r C e v i

Sesavali…................................................................................................. 3
nawili I
sistemuri saerTaSoriso urTierTobebis
formirebis winapirobebi.......................................................... 6

Tavi I
saerTaSoriso urTierTobebis sistema
1.1 sistemuri saerTaSoriso urTierTobebis
arsi da mniSvneloba....................................................................... 6

Tavi II
saerTaSoriso politikuri situacia da Tavi-
seburebebi evropaSi XVI s-sa da XVII s-is
damdegs
2.1. evropis politikuri ruka XVI s-Si....................... 15
2.2. saerTaSoriso urTierTobebis periodiza-
cia XVI_XVIII s-Si da evropis saxelmwifoebis
ZiriTadi sagareo politikuri kursi.......................... 18
2.3. saerTaSoriso urTierTobebis evolucia
da Taviseburebebi axal periodSi................................. 21

Tavi III
saerTaSoriso urTierTobaTa vestfaliis sis-
temis formireba. ocdaaTwliani omi da misi
Sedegebi
3.1. habsburgebis gaZliereba da saerTaSoriso
winaaRmdegobebis zrda evropaSi XVII s-is
dasawyisisaTvis.................................................................................... 26
3.2. evropis saxelmwifoebis poziciebi ocdaa-
Twliani omis win............................................................................... 29

213
3.3. ocdaaTwliani omi da vestfaliis zavi............ 36

nawili II
saerTaSoriso urTierTobebis vestfaliis
sistema (XVII s-is 50-iani wlebi _ XVIII-XIX ss.
mijna)............................................................................................................. 45

Tavi IV
saerTaSoriso urTierTobebis ZiriTadi moTa-
maSeebi da maTi qcevis specifika msoflio
arenaze
4.1. cvlilebebi evropul saerTaSoriso pol-
itikaSi...................................................................................................... 45
4.2 merkantelizmi da evropuli saxelmwifo-
ebis sagareo politika................................................................. 54
4.3 saerTaSoriso urTierTobebis ZiriTadi mo-
TamaSeebi evropaSi............................................................................ 59

Tavi V
saerTaSoriso urTierTobebi evropaSi XVII s-
is meore naxevarsa da XVIII s-is damdegs
5.1. winaaRmdegobebi evropul politikur erTe-
ulebs Soris da maTi gavlena saerTaSoriso
urTierTobebze..................................................................................... 61
5.2. evropis politikis ZiriTadi moTamaSeebis
statusi da resursebi safrangeTis eqspansio-
nisturi politikis pirobebSi............................................ 65
5.3. safrangeTis agresiuli sagareo politika
XVII saukunis II naxevarSi da samxedro-pol-
itikur ZalTa konfiguracia evropaSi......................... 71
5.4. CrdiloeTis didi omi da misi Sedegebi.......... 92

214
5.5. espaneT-avstriis dapirispireba da oTxTa
kavSiris Seqmna evropaSi.......................................................... 98

Tavi VI
saerTaSoriso urTierTobebi evropaSi XVIII
saukunis 20-80-ian wlebSi
6.1. evropis politikuri ruka da wamyvani saxe-
lmwifoebi................................................................................................ 101
6.2. evropuli saerTaSoriso politikis Tavis-
eburebebi................................................................................................... 103
6.3. ,,poloneTis memkvidreobis” sakiTxi da evr-
opis saxelmwifoebis poziciebi (1733-1738)............... 107
6.4. ,,avstriis memkvidreobis” sakiTxi da misi
gavlena evropis saerTaSoriso urTierTobe-
bze (1740-1748)........................................................................................... 110
6.5. Svidwliani omi da misi gavlena saerTaS-
oriso urTierTobebis sistemis struqturul
xasiaTze..................................................................................................... 122
6.6. inglis_safrangeTis brZola sazRvao da
koloniuri hegemonobisaTvis................................................. 129
6.7. ruseT-TurqeTis omebi da evropuli saxel-
mwifoebis poziciebi..................................................................... 137
6.8. poloneTis sakiTxi saerTaSorio urTier-
TobebSi......................................................................................................... 147
6.9. evropa da amerikis SeerTebuli Statebis
Seqmna............................................................................................................... 150

Tavi VII
saerTaSoriso urTierTobebi XVIII s-is bolos
XIX s-is dasawyisSi
7.1. saerTaSoriso urTierTobebis Tavisebure-
bebi XVIII s-is bolos da XIX s-is damdegs........... 161

215
7.2. safrangeTis revoluciis gavlena saerTa-
Soriso urTierTobis sistemaze........................................ 164
7.3 ,,napoleonis omebis” msvleloba da xasi-
aTi, misi gavlena saerTaSoriso urTierTobe-
ebze _ udReuri tilzitis saerTaSoriso
urTierTobebis sistema................................................................ 176
7.4. poloneTis sakiTxi rusul-frangul urT-
ierTobebSi................................................................................................ 192
7.5. napoleonis Tavdasxma ruseTze, pirveli
seriozuli warumatebloba da meeqvse anti-
franguli koaliciis Camoyalibeba................................. 196
7.6. saerTaSoriso urTierTobaTa vestfalis
sistemis damsxvreva......................................................................... 200

reziume rusul enaze.................................................................... 203

reziume inglisur enaze............................................................. 206
gamoyenebuli wyaroebi da literatura..................... 209

216