eTnologiuri skolebi da Teoriebi

$1. evolucionizmi. pirveli eTnologiuri Teoria iyo

evolucionizmi, romelic XIX saukunis Sua xanebSi Camoyalibda.
sociostruqturuli evolucionizmi aris saerTo termini, riTic
aRiniSneba kulturuli da socialuri evoluciis Teoriebi,
romlebic aRweren Tu rogor viTardebian kulturebi da
sazogadoebebi droSi. esaa Teoriebi, romlebic gvTavazoben
teqnologiebis, socialuri struqturebisa da Rirebulebebis
urTierTmimarTebis modelebs droTa viTarebaSi maTi cvlilebis
mizezebis gasarkvevad. XIX saukunis umetesi da XX saukunis
zogierTi midgoma miznad isaxavda kacobriobis evoluciis
erTiani modelis formirebas, imis mtkicebiT, rom sxvadasxva
sazogadoebebi socialuri ganviTarebis sxvadasxva safexurze
imyofebian. adreuli sociokulturuli evoluciuri Teoriebi
(ogiust kontis, herbert spenseris da luis henri morganis
Teoriebi) C. darvinis Sromebisagan damoukideblad da mis
Tanadroulad ganviTarda. isini didi popularobiT
sargeblobdnen XIX saukunis bolo xanebidan I msoflio omis
bolomde. es unilinealuri (erTxazovani) evolucionisturi
Teoriebi emyarebodnen ideas, rom sazogadoebebi primitiulidan
civilizebulisken viTardeba da droTa ganmavlobaSi yvela
maTgani eziareba dasavluri civilizaciis kulturasa da
teqnologiebs. sociokulturuli evoluciis adreulma
Teoriebma saTave daudo mogvianebiT gakritikebul Teoriebs
(socialur darvinizmsa da samecniero rasizms) riTic xdeboda
kolonilizmisa da monobis gamarTleba. Tu XIX saukunis umetesi
da XX saukunis zogi Teoria miznad erTiani evoluciolisturi
xazis warmodgenas isaxavda, XX saukunis umetesi Teorebi
multilinealuri evoluciis ideas iziarebda.
e. teilori inglisSi da l. morgani aSS-Si indigenur
xalxebSi Sekrebil eTnografiul masalaze muSaobdnen da maT
evoluciuri ganviTarebis dabal safexurze mdgomebad
moiazrebdnen. teilorma da morganma ganaviTares erTxazovani
evoluciis idea. kroskulturuli masalis maTeuli analizi
emyareboda sam ZiriTad mosazrebas, rom 1. Tanamedrove
sazogadoebebi SeiZleba dajgufdnen rogorc ufro “primitiuli”
an ufro “civilizebuli”., 2 primitiulsa da civilizebuls
Soris garkveuli raodenobis safexurebia (mag. jgufi, tomi,
beladi, saxelmwifo) da 3. yvela sazogadoeba progresirebs am
safexurebis gavliT, magram amisaTvis sxvadasxva dros
saWiroebs. evolucionisti Teoretikosebi progress socialuri
kompleqsurobiT afasebdnen. XIX s. eTnologebi am principebiT
cdilobdnen aexsnaT sxvadasxva sazogadoebebSi arsebuli
gansxvavebebi religiur rwmena-warmodgenebsa da naTesaobis
terminologiaSi.
dRes bevri anTropologi erTxazovani ganviTarebis ideas
dasavlur miTad moiazrebs, rasac ar hqonda empiriuli
safuZveli da kolonialur miznebs emsaxureboda. mogvianebiT
anTropologebma klasikur evolucionizmze uari Tqves misi
maxasiaTeblebis gamo, esenia: 1. eTnocentrizmi, 2. idea, rom yvela
kultura erT gzas gadis da erTi mizani aqvs, 3 civilizaciis
gageba materialuri kulturis adeqvaturad, 4 evoluciis
progresis mniSvnelobiT gageba da 5. winaaRmdegobrioba
sazogadoebebis primitiul da civilizebulad dayofasa da imas
Soris, rom bevri “primitiuli sazogadoeba” ufro mSvidobiani,
demokratiuli da ekologiuria, vidre Tanamedrove
sazogadoebebi. aseTi meTodologiuri cvlilebis Sedegad
Camoyalibda neoevolucionisturi midgomebi, rac gulisxmobs
individualuri sazogadoebebis maTive istoriuli konteqstis
mixedviT Sefasebas. neoevolucionistebi ar eZeben sayovelTao
paralelebsa da kanonzomierebebs. isini uSveben axali
maxasiaTeblebis gaCenas relatiurad, mxolod konkretuli
ganviTarebis xazis sistemis SigniT.

$2. difuzionizmi. difuzionizmi aris mimdinareoba romelic

aRiarebs rom sazogadoebrivi ganviTarebis procesebis
safuZveli kulturis erTi centridan meoreSi gavrceleba da
nasesxobaa. difuzionizmi Camoyalibda rogorc reaqcia
evolucionizmze. difuzionistTa yuradRebis areSi moeqca
kulturis gavrcelebis iseTi saxeebi, rogoricaa dapyrobebi,
vaWroba, kolonizacia da Sidasistemuri faqtorebi.
difuzionizmi yvelaze metad gavrcelda germaniaSi da avstriaSi.
difuzionizmis ZiriTadi ideebia: 1. kulturuli elementebis
warmoSobis dakavSireba geografiul garemosTan. idea, rom
yoveli maTgani konkretul regionSi gaCnda da Semdeg iqidan
gavrcelda sxva teritoriebze; da 2. kulturis ganviTarebis
ZiriTad faqtorad nasesxobis, kulturis elementebis (ara marto
materialuri kulturis, aramed ideebis, ideologiebis da a.S.)
gadatanis, maTi Serevis aRiareba.
difuzionisturi Teoriebi udevT safuZvlad
anTropogeografiul skolas (geografiuli garemosadmi
gadamwyveti rolis miniWeba), kulturis morfologiis skolasa
(kulturaTa istoriuli urTierTkavSiris dadgena) da
panegviptizms (kulturis gaCenis kerad egviptis aRiareba).

$3. franguli sociologiuri skola. franguli

sociologiuri skola emil diurqheimis saxels ukavSirdeba. misi
azriT sociologiis meTodi socialuri faqtebis kvlevas
gulisxmobs. socialuri faqti, e.i. socialuri movlena ki
Seswavlil unda iqnas, rogorc “sagani”, romelic ar aris
damokidebuli calkeuli individebis subieqtur ganwyobaze. e.
diurqheimi sazogadoebas daxurul statikur sistemad miiCnevda,
romlis stabilurobac funqcionalur integraciazea
damokidebuli. misi amosavali idea iyo socialuri solidarobis
idea. diurqheimis mixedviT, socialuri evolucia meqanikuri
solidarobidan organuli solidarobisaken svlaa. diurqheimis
meore mniSvnelovani koncepti “koleqtiuri warmodgenebia”. misi
azriT. adamianis cnobiereba erTgvarovani araa, radgan igi
arsebobs, rogorc individualuri, ise koleqtiuri formiT. es
ukanaskneli “koleqtiur warmodgenebSi” gamoixateba, romlebic
socialur yofaSia fesvgadgmuli.
diurqheimis mimdevrebi iyvnen m. mosi, l. levi-bruli da sxv.
frangulma sociologiurma skolam arseboba meore msoflio
omis Semdeg Sewyvita, Tumca didi gavlena moaxdina eTnologiis
ganviTarebaze. diurqheimis Sromebi dRemde ZiriTadi ideuri
wyaroa Tanamedrove anTropologTaTvis, m. mosis Sromebma ki
xeli Seuwyves franguli struqturalizmisa da ekonomikuri
anTropologiis ganviTarebas.

$4. struqturalizmi. struqturalizmi gansakuTrebuli

mimdinareobaa humanitarul sferoSi. misi ZiriTadi
warmomadgenlebi arian klod levi-strosi (1908), miSel fuko
(1926), Jak derida (1930), Jak lakani (19001-1981) da sxvebi.
klod levi-strosma gamoCenilma frangma eTnografma da
sociologma, Seqmna Teoria pirvelyofili azrovnebis Sesaxeb,
struqturuli anTropologiis meTodiT, romelic efuZneba sami
principis erTianobas: kulturis movlenebis sazogadoebis
sinqronul WrilSi ganxilvas; am movlenis kvlevas rogorc
mravalwaxnagovani, erTiani warmonaqmnisa da kulturis analizs
misi variantulobis gaTvaliswinebiT. saboloo jamSi kvleva
gamodis struqturis modelireba, romelic gansazRvravs farul
logikas, romelic axasiaTebs, rogorc movlenis calkeul
variantebs, aseve virtualur gadasvlas erTi variantidan
meoreze.
struqturalistebi miiCnevdnen, rom arsebobda garkveuli
mudmivi araistoriuli struqtura, romelsac ara aqvs mizez-
Sedegobrivi kavSirebi da adamianis cnobierebis nayofia. levi-
strosi Tvlida, rom SeimuSava e.w. struqturuli meTodi. igi
ganixilavda movlenaTa urTierTobas upiratesobis mixedviT da
im sistemebs, romlebSic es urTierTobebi arsebobda da ara
TviT movlenis bunebas. levi-strosis popularobis zrdam
daamkvidra termini struqturalizmi 1960-70-ian ww.
struqturalizmis warmomadgenlebi arian inglisSi r. nidami da
e. liCi.
zogi Teoretikosi marTalia levi-strosis struqturalizms
ar emxroba, magram ar uaryofs kulturis fundamenturi
struqturuli bazisis arsebobas. arsebobs biogenetikuri
struqturalizmis jgufi (romlebic amtkiceben, rom radgan
adamianis gonebis struqtura erTia amitom arsebobs kulturis
garkveuli struqturuli safuZveli da gvTavazoben
nevroanTropologiis Camoyalibebas, rac maTi azriT, mecnierul
safuZvels daudebs kulturuli msgavseba-gansxvavebis axsnas)
struqturalizmma uaryo adamianis Tavisufali arCevanis
arseboba da yuradReba gadaitana adamianis qcevis ganmsazRvrel
sxvzdasxva struqturaze.
dRes struqturalizmi aRaraa popularuli. Tu Tavis droze
struqturalizmi istoriulad mniSvnelovan skolad miiCneoda
dRes man adgili dauTmo post-struqturalizmsa da
dekonstruqciis ideebs. post-struqturalizmi inteleqtualuri
ganviTarebis aRmniSvneli farTo mniSvnelobis terminia. misi
warmomadgenlebi (J. derida, m. fuko, i. kristeva) sturturalizms
akritikebdnen da kulturas intregraluri mniSvnelobiT
ganixilaven.

$5. amerikuli istoriuli skola. amerikuli istoriuli

skola pirobiTi saxelwodebaa f. boasisa da misi mimdevrebis
jgufis aRsaniSnavad, romelTac adreuli XX saukunidan daiwyes
erTxzovani (unilinealuri) evolucionizmis kritika. f. boasi, r.
benediqti da m. midi empiriuli meTodebis gamoyenebiT
amtkicebdnen, rom spenseris, teilorisa da morganis Teoriebi
spekulatiuri iyo da ar emyareboda faqtobriv, eTnografiul
monacemebs. evoluciis etapebis arseboba iluziad daxasiaTda.
maT aseve uaryves sazogadoebebis dayofa primitiul da
civilizebul (Tanamedrove) sazogadoebebad. aseTi midgomebi maT
eTnocentrulad miiCnies, radgan umaRles safexurad –
civilizebul sazogadoebad evropuli sazogadoeba iyo miCeuli.
f. boasma Camoayaliba kulturisadmi istoriuli midgoma,
romelic savele samuSaoze iyo koncentrirebuli, raTa
arsebuli kulturuli da istoriuli procesebis identificireba
moexdinaT da ar emsjelaT ganviTarebis warmosaxviT etapebze.
boasis mixedviT, yoveli calkeuli xalxis, maTi kulturisa da
enis Seswavla konkretul masalaze unda yofiliyo agebuli da
ara abstraqtul sqemebze. “kulturis istoriuli” gageba
dominanturi iyo XX s. pirvel naxevris aSS-Si da gavlena
moaxdina dargis ganviTarebaze mTel msoflioSi. misi
damsaxurebaa, rom gaiSviaTda maRali xarisxis generalizacia da
“sistemebis Camoyalibeba”.

$20. funqcionalizmi. funqcionalisturma ideebma farTo

gavrceleba hpova eTnologiaSi, gansakuTrebiT naTlad igi
inglisur eTnologiaSi gamovlinda. misi fuZemdebeli iyo b.
malinovski, funqcionalisturi skolis mniSvnelovan
warmomadgenad ki a. redklif-brauni miiCneva. sazogadoebrivi
movlenebis funqcionalur damokidebulebas jer kidev
diurqheimma miaqcia yuradReba, magram bronislav malinovskis
Sromebi gaxda funqcionalizmis eTnografiul Teoriad
Camoyalibebis safuZveli. funqcionalizmis saerTo koncefcia
efuZneba “holizmis” ideas, romlis mixedviTac kultura erTiani,
harmoniulad funqcionirebadi mTelia, romlis TiToeuli
nawilic garkveuli funqciis matarebelia da sasicocxlod
aucilebeblia mTelisaTvis. yovel Cveulebas aqvs mniSvneloba
da am TvalsazrisiT ar arsebobs gadmonaSTebi. yoveli xalxis
yofa da kultura urTierTdakavSirebuli mTelia. funqcia
gagebulia rogorc “moTxovnilebebis dakmayofileba garkveuli
qmedebebiT, romlis drosac xdeba xalxis gaerTianeba” an
“organuli impulsis Sesabamisi aqtiT dakmayofileba”.
malinovskim socilalur yofaSi biologiuri elferi Semoitana,
misi azriT, sazogadoeba funqcionalistebis, individebis
krebulia, romelTac aqvT biologiuri moTxovnilebebi.
kulturaTa sxvaoba ki dayvanilia am moTxovnilebaTa
dakmayofilebis gansxvavebul xerxebze. holizmma
funqcionalizms garkveulad dasrulebuli xasiaTi SesZina
struqturaTa mTlianobis daxasiaTebaSi. am TvalsazrisiT,
eTnologiaSi mniSvnelovnad iqca ara Tavad movlenisa Tu
institutebis daxasiaTeba, aramed maTi funqciebis daxasiaTeba.

$21. kulturuli relativizmi. kulturuli relativizmi

msoflmxedvelobriv tendenciebs aRniSnavs, romelic XIX-XX ss.
mijnaze gaCnda. igi aRiarebs RirebulebaTa SemosazRvrulobas,
uaryofs kacobriobis ganviTarebis saerTo principebisa da
kanonzomierebebis arsebobas, erTxazovan evolucionizmsa da
eTnocentrizms. kulturuli relativizmis mixedviT yovel
kulturas aqvs “dominirebuli” maxasiaTebeli, romlis garSemoc
yalibdeba sxva elementebi da yoveli kultura mxolod misive
kategoriebiT, missive konteqstSi unda iqnas gagebuli. igi
yoveli kulturis absolutur TviTmyofadoebas aRiarebs.