Fakultät:Lehramt für Fremdsprache

Fach: Gesichte der deutschen Sprache

Dozentin: Sabina Huseynova
Studentin: Elida İbayeva
Gruppe:ARGM 308
Zweite Lautverschiebung

Die zweite oder hochdeutsche Lautverschiebung vollzog sich von etwa 500 bis 800
n. Chr. Sie begann in den Alpen und breitete sich mit unregelmäßiger Konsequenz
bis in den Norden aus. An der „Benrather Linie“, der deutschen Ost-West-Furche,
verebbte diese sprachliche Bewegung.
Die zweite Lautverschiebung kennzeichnet die Trennung des Hochdeutschen vom
Niederdeutschen.
Der Übergang vom Germanischen zum Althochdeutschen vollzog sich mit
bestimmten Veränderungen. Sie betrafen vor allem

▪ die stimmlosen Verschlusslaute im Anlaut und in der Verdopplung,

▪ die stimmlosen Verschlusslaute nach einem Vokal und
▪ die stimmhaften Verschlusslaute b, d, g.

Die Konsonantenverschiebung ist die am tiefsten greifende Veränderung in der

Geschichte der deutschen Sprache.

İkinci səs dəyişikliyi

İkinci və ya yüksək alman səsinin dəyişməsi təxminən eramızın 500-800-cü illərində baş verdi.O,
Alp dağlarında başladı və nizamsız nəticələrlə şimala yayıldı. Bu linqvistik hərəkat Almaniyanın
Şərq-Qərb şırımında olan “Benrather xətti”ndə geri çəkildi.
İkinci səs dəyişikliyi yüksək alman dilinin aşağı alman dilindən ayrılmasını göstərir.
Alman dilindən qədim yüksək alman dilinə keçid müəyyən dəyişikliklərlə baş verdi. Əsasən
narahat edirdilər

səssiz başlanğıcda və ikiqatda dayanır,

səssiz saitdən sonra dayanır və
səsli dayanacaqlar b, d, g.
Samit dəyişikliyi alman dilinin tarixində ən dərin dəyişiklikdir.

Sprachliche Abgrenzung des Deutschen

Im 5. Jahrhundert n. Chr. kommt es in den verschiedenen Besiedlungsgebieten

der germanischen Großstämme (zwischen Oder und Weichsel, an der Elbe usw.) zu
einer differenzierten Sprachentwicklung. Sie wird als Ursprung heutiger Sprachen,
wie Deutsch, Schwedisch, Dänisch und weiterer, verstanden.
Die deutsche Sprache ist aus dem Westgermanischen hervorgegangen, aus dem
sich auch das Niederländische, das Englische und das Friesische entwickelte.
Die sprachliche Abgrenzung des Deutschen vollzog sich als ein Prozess, der
von JACOB GRIMM1822 als die zweite (hochdeutsche)
Lautverschiebung bezeichnet wurde.

Trennung des Hochdeutschen vom Niederdeutschen

Die zweite oder hochdeutsche Lautverschiebung vollzog sich von etwa 500 bis 800
n. Chr. Sie begann in den Alpen und breitete sich mit unregelmäßiger Konsequenz
bis in den Norden aus. An der „Benrather Linie“, der deutschen Ost-West-Furche,
die von Aachen über Düsseldorf, Kassel, Aschersleben, die Saalemündung,
Wittenberg, Doberlug, Lübben nach Frankfurt an der Oder führt, verebbte diese
sprachliche Bewegung.
Die zweite Lautverschiebung kennzeichnet die Trennung des Hochdeutschen vom
Niederdeutschen. Aus dieser Entwicklung ergibt sich, dass der Lautstand
des Niederdeutschen älter ist als der des Hochdeutschen.
Das westgermanische Sprachgebiet wurde durch die hochdeutsche
Lautverschiebung in zwei Teile geteilt: den südlichen hochdeutschen Teil und den
nördlichen niederdeutschen und niederländischen, der diese Lautverschiebung nicht
mitgemacht hat. Die Veränderungen sind also nicht in allen deutschen
Dialekten gleichermaßen erfolgt.
So sind in den niederdeutschen Dialekten (Plattdeutsch) die alten Laute noch
erhalten wie in dat (das) oder ik (ich).

Alman dilinin linqvistik delimitasiyası

Eramızın V əsrində german tayfalarının müxtəlif məskunlaşdıqları ərazilərdə (Oder və Vistula

arasında, Elbada və s.) diferensiallaşmış dil inkişafı olmuşdur. Alman, İsveç, Danimarka və
başqaları kimi bugünkü dillərin mənşəyi kimi başa düşülür.
Alman dili qərbi german dilindən yaranıb, ondan holland, ingilis və friz dilləri də inkişaf edib.
Alman dilinin linqvistik demarkasiyası 1822-ci ildə JACOB GRIMM-in ikinci (Yüksək Alman) səs
dəyişikliyi kimi təsvir etdiyi bir proses kimi baş verdi.

Yüksək alman dilinin aşağı alman dilindən ayrılması

İkinci və ya yüksək alman səsinin dəyişməsi təxminən eramızın 500-800-cü illərində baş verdi.O,
Alp dağlarında başladı və nizamsız nəticələrlə şimala yayıldı. Bu linqvistik hərəkat Aaxendən
Düsseldorf, Kassel, Aschersleben, Saale, Wittenberg, Doberlug və Lübben çayının ağzından
Frankfurt an der Oderə qədər uzanan Alman şərq-qərb şırımının "Benrather xətti" üzərində getdi.
İkinci səs dəyişikliyi yüksək alman dilinin aşağı alman dilindən ayrılmasını göstərir. Bu inkişaf
aşağı alman dilinin tələffüzünün yüksək alman dilindən daha qədim olması deməkdir.
Qərbi german dil sahəsi yüksək alman səs dəyişikliyi ilə iki hissəyə bölündü: cənub yüksək alman
hissəsi və bu səs dəyişməsində iştirak etməyən şimal aşağı alman və holland hissəsi. Buna görə də
dəyişikliklər bütün alman dialektlərində eyni şəkildə baş vermədi.
Aşağı Alman dialektlərində (aşağı almanca), məsələn, köhnə səslər hələ də qorunub saxlanılır,
məsələn, dat (o) və ya ik (I).

Die Konsonantenverschiebung ist die am tiefsten greifende Veränderung in der Geschichte der
deutschen Sprache. Sie führte zur Herausbildung der verschiedenen Mundarten und zur Teilung des
deutschen Sprachraums durch die „maken-machen“-Linie. Das ist die Hauptlinie, die Niederdeutsch
(bzw. Altsächsisch) und Hochdeutsch bzw. Althochdeutsch trennt. Da diese Linie bei Benrath (nahe
Düsseldorf) den Rhein quert, wird sie auch „Benrather Linie“ genannt.

Die Konsonantenverschiebung ist die am tiefsten greifende Veränderung in der Geschichte der
deutschen Sprache. Sie führte zur Herausbildung der verschiedenen Mundarten und zur Teilung
des deutschen Sprachraums durch die „maken-machen“-Linie. Das ist die Hauptlinie,
dieNiederdeutsch (bzw. Altsächsisch) und Hochdeutsch bzw. Althochdeutsch trennt. Da diese Linie
bei Benrath (nahe Düsseldorf) den Rhein quert, wird sie auch „Benrather Linie“ genannt.

Die Entwicklung des Wortschatzes

Die Wörter der deutschen Sprache kann man einteilen in Stammwörter, die ihr
seit uralter Zeit angehören, ja zum großen Teil in die indogermanische
Ursprache zurückverfolgt werden können: Adel, Arbeit, fahren, klingen, Knochen,
Mutter, Vater, Zwerg; Ableitungen aus Stammwörtern, die aus den
verschiedensten Zeiten stammen: Gefolgschaft, Gemahlin, glimpflich, Herzogtum,
Offenheit; Lehnwörteraus anderen Sprachen: Almosen, Kellner, kochen, Mauer,
Platz, schreiben, Schürze, Teufel; und Fremdwörter, d.h. entlehnte Wörter, denen
man ihre fremde Herkunft noch deutlich anmerkt: Advokat, Alphabet, Despot,
Gage, isolieren, Lunch, primitiv, Rowdy; Kunstwörter der Wissenschaft, der
Technik und des Handels: Automobil, Bakelit, Buna, Din, Indanthren. Viele Wörter
sind unsicherer Herkunft.

Lüğət ehtiyatının inkişafı

Alman dili sözləri qədim zamanlardan ona aid olan kök sözlərə bölünə bilər və əsasən Hind-Avropa
baş dilinin mənşəyini izləmək olar: nəciblik, iş, sürücülük, Bıçaqlar, sümüklər, ana, ata, Cırtdan;
müxtəlif dövrlərə aid olan kök sözlərindən törəmələr: davamçısı, həyat yoldaşı, parıltı, hersoqluq,
açıqlıq; digər dillərdən borc: sədəqə, xörəkpaylayan, yemək, divar, Sahə, məktub, önlük, şeytan; və
xarici sözlər, yəni mənşəyi olan borc sözləri hələ aydın görünür: Vəkil, əlifba, despot, Gage, təcrid,
nahar, ibtidai, xuliqan; elm, texnologiya və ticarət bədii sözləri: avtomobil, bakelit, bona, Dean,
indantren. Bir çox sözlər qeyri-müəyyən mənşəyə malikdir.
An die Entstehung der Wörter kommen wir nur in einigen Ausnahmefällen heran.
Von manchen Kunstwörtern wissen wir sogar den Schöpfer, von anderen
Wörtern können wir uns denken, daß sie als Nachahmung eines Schalles der
Natur abgelauscht sind (Schallwörter: bimbam, bums, jodeln, knarren, Wauwau).
Im allgemeinen müssen wir uns damit begnügen anzugeben, ob ein Wort zu den
Stammwörtern gehört oder wann es in der dt. Sprache gebräuchlich wird.

In der althochdeutschen Zeit (von etwa 750 bis etwa 1100) und in der
folgenden mittelhochdeutschen Zeit (besonders in der höfisch-ritterlichen Zeit
um 1200) tauchen in großer Zahl Wörter auf, die vorher nicht belegt sind; zuerst
wirkten gelehrte Mönche; auf sie gehen Lehnwörter wie Kirche, Kanzel, Kloster,
Kreuz, Mönch, Pein, predigen, Schule zurück, dann lieferten die höfische Bildung
und die Kreuzzüge neue Ausdrücke: Abenteuer, blond, Bluse, Fabel, hübsch, klar,
Schärpe, Wams, Wappen, im späten Mittelalter die Volkspredigt und die Mystik,
man denke an barmherzig, Beichte, Buße, Gnade, Mitleid, Reue. Als neue
Erscheinung trat eine ausgeprägte Rechts- und Kanzleisprache hervor sowie die
Sprache der Gewerke, des Handels und Gewerbes: Anwalt, Bank, Galgen, Innung,
Kasse, Meister, Schultheiß, Sorte, Vogt, Zunft. Die Schöpfungen der Lutherzeit (seit
1517-46) spiegeln die Kämpfe der Reformation und die wiedererwachte Kenntnis
des Altertums; daneben spürt man die kräftige Entwicklung von Heer, Staat und
Rechtspflege. Soldaten- und Fremdwörter, ein buntes Sprachgemisch
bezeichnen die Zeit des Dreißigjährigen Krieges (1618-48). Einflußreich ist das
Sprachleben der Barockzeit, die nach dem Dreißigjährigen Krieg einsetzt und bis
ins 18. Jh. dauert: neben einem Gewirr von Fremdwörtern und gekünstelten
Bildungen überraschen die vielen guten deutschen Wortprägungen für
allgemeine Begriffe. Aus dieser Zeit stammt auch die Sprache der Musik und des
Kaufmanns. Zum ersten Male bemühen sich Sprachgesellschaften um die
Reinigung der deutschen Sprache.

Sözlərin mənşəyi məsələsinə biz yalnız bəzi müstəsna hallarda yanaşırıq. Bəzi bədii sözlər haqqında
biz hətta yaradıcını bilirik, digər sözlər haqqında düşünə bilərik ki, onlar təbiətin səs imitasiyası ilə
əvəz edilmişdir (səs sözləri: bimbam, Bum, yodl, scrip, vay-vay). Ümumiyyətlə, sözün kök sözlərinə
aid olub-olmadığını və ya dt-də olduqda göstərilməklə kifayətlənməliyik. Dil ümumi istifadə
olunur.

Qədim tarixi dövrdə (təxminən 750 1100 il) və sonrakı orta ölçülmüş (xüsusilə 1200 il haqqında
məhkəmə-cəngavər dövründə) əvvəllər istifadə edilməmiş sözlər çox sayda görünür; əvvəlcə
rahiblərin alimləri fəaliyyət göstərirdi; bunlara kilsə, kafedra, monastır xaç, cəza, xütbə, xütbə,
məktəb qayıt, sonra məhkəmə təhsil və Crusades yeni ifadələr verdi: Macəra, Sarışın, bluza,
əfsanə, gözəl, təmiz, kəmər, dublyaj, gerb, son orta əsrlərdə xalq xütbəsi və mistisizm, rəhm,
etiraf, tövbə, mərhəmət, mərhəmət düşünün, tövbə. Yeni bir fenomen kimi, xüsusi hüquqi və
dəftərxana dili, eləcə də peşə, ticarət və ticarət dili ortaya çıxdı: Vəkil, bank, cəllad, Innung, kassa,
master, Pulthais, grade, fogt, Guild. Lüteran dövrünün yaradıcılığı (1517-46-cı illərdən)
Reformasiya mübarizəsini və qədimliyin oyanmış biliklərini əks etdirir; bununla yanaşı, ordunun,
dövlətin və ədalət mühakiməsinin fəal inkişafı hiss olunur. Əsgər və xarici sözlər, rəngarəng dil
qarışığı, Otuzillik müharibə dövrünü (1618-48) göstərir. Otuz illik müharibədən sonra başlamış və
18-ci əsrə qədər davam edən Barokko dövrünün dil həyatı böyük təsirə malikdir: xarici sözlər və
bacarıqlı birləşmələr qarışıqlığından əlavə, ümumi terminləri ifadə etmək üçün bir çox yaxşı Alman
sözləri təəccüb doğurur. Musiqi və tacir dili də bu dövrə aiddir. İlk dəfədir ki, dil cəmiyyətləri alman
dilinin təmizlənməsi üçün səylər göstərirlər.

der Zeit Gottscheds (etwa 1720-60) wird vor allem eine das Lateinische
ablösende Wissenschaftssprache ausgebildet. Daneben entwickelt der
Pietismus, wie vorher schon die katholische und naturphilosophische Mystik,
einen Wortvorrat zum Ausdruck innerer Bewegung, der dann in der Zeit der
Empfindsamkeit noch erweitert wird. In der »klassischen« Zeit,
der Goethezeit (um 1772-1832), gelangt das deutsche Geistesleben zu höchster
Sprachkultur. Während die Klassik alles Mundartliche vermeidet, wird die
Sprache in der Romantik durch volkstümliche und altertümliche
Redewendungen bereichert.

Die Bismarckzeit (um 1860-90) ist gekennzeichnet durch die Entwicklung der
Naturwissenschaften und Technik. Der überwiegende Teil der Kunstwörter
gehört ihr an.

In diese Zeiten reihen sich auch die Lehnwörterein, die die Entwicklung der
deutschen Kultur getreulich spiegeln. Die Wortentlehnung beginnt in ältester
Zeit, bekommt in der Bekehrungszeitder Germanen ihre feste Gestalt und
findet besonders in der lateinischen Gelehrsamkeit ihre erste Hauptquelle: den
griechisch-lateinischen Wortschatz, aus dem auch heute noch geschöpft wird.
Später kommt als zweite Hauptquelle das Französische dazu, dem das Deutsche
noch jahrhundertelang Wörter in großer Zahl entlehnte, und endlich das
Englische. Dahinter treten alle weiteren Entlehnungen zurück, ja außer den
italienischen sind die Entlehnungen von Nachbarvölkern, geschweige denn von
anderen, ziemlich belanglos.

Qotşed dövründə (təxminən 1720-60-cı illər) ilk növbədə latın dilini əvəz etmiş elmi dil
formalaşmışdır. Bununla yanaşı, pietizm, əvvəllər katolik və naturfilosoflu mistisizm kimi, daxili
hərəkəti ifadə etmək üçün sözlərin ehtiyatını inkişaf etdirir və daha sonra həssaslıq dövründə daha
da genişlənir. "Klassik" dövrdə Goethe dövrü (1772-1832-ci illər) Almaniyanın mənəvi həyatı dil
mədəniyyətinin ən yüksək səviyyəsinə çatır. Klassik hər şeydən uzaq olsa da, romantik dövrdə dil
xalq və qədim deyim ilə zənginləşir.

Bismarka dövrü (təxminən 1860-90 il) Təbiət Elmləri və texnikasının inkişafı ilə xarakterizə olunur.
Bədii sözlərin böyük əksəriyyəti ona məxsusdur.

Bu dövrdə də borc götürülmüş sözlər görünür ki, bu da alman mədəniyyətinin inkişafını dəqiq
şəkildə əks etdirir. Sözlərin borclanması daha qədim zamanlarda başlayır, almanların müraciəti
dövründə öz möhkəm formasını əldə edir və ilk əsas mənbəyini tapır, xüsusilə Latın təhsilində: bu
gün də götürülən yunan-latın lüğəti. Daha sonra ikinci əsas mənbə kimi ona Fransız dili əlavə edilir
və Alman dili əsrlər boyu çox böyük miqdarda söz mənimsəyib və nəhayət, ingilis dilidir. Bundan
sonra bütün gələcək borclar geri çəkilir, Bəli, İtaliyadan başqa, qonşu xalqlardan borc götürmək,
başqalarını da qeyd etməmək tamamilə əhəmiyyətsizdir.

Ein Teil dieser Wörter kann in eine Sondergruppe gebracht werden

als Kulturwörter. Viele Ausdrücke nämlich sind mit den damit bezeichneten
Sachen von Sprache zu Sprache oft aus fernsten Weltteilen gewandert und
kommen bei den meisten europäischen Völkern vor.
Unter Nordseewörtern sollen die Wörter verstanden werden, die sich bei allen
Völkern rings um die Nordsee finden, da sie offenbar im Sprachtausch auf
diesem Meer gewandert sind.

Auch die Kunstwörter fallen auf. Die neuere Wissenschaft und die Technik
benötigten sehr viele neue Wörter. Meist nahm man griechische oder lateinische
Wörter zu teilweise recht gewagten Wortbildungen, teils die Namen bekannter
Forscher, neuerdings auch nur Anfangsbuchstaben.

Nicht alles läßt sich in die Gruppen pressen, die hier gebildet wurden. Der
Wortschatz ist von unbegrenzter Mannigfaltigkeit. Die Zahl der deutschen
Wörter wird heute meist in der Größenordnung um 300.000 bis 400.000
angegeben, Deutsch steht an vierter Stelle der Sprachen mit den meisten
Wörtern. Der deutsche Wortschatz ist damit größer als der der romanischen
Sprachen und geringer als der der heutigen englisch/amerikanischen Sprache
(die Wortsammlung Websters kommt auf etwa 600.000 Wörter). Wöchentlich
kommen neue Wörter hinzu.

In der Sprache haben sich auch Füllwörter eingebürgert, die Aussagen

weichmachen. Hier die Sammlung der Füllwörter

Bu sözlərin bir hissəsini Mədəniyyət sözləri kimi xüsusi bir qrupa aid etmək olar. Məhz onların
ifadə etdikləri şeylərlə yanaşı, bir çox ifadələr tez-tez dünyanın ən ucqar yerlərindən dilə keçir və
Avropa xalqlarının əksəriyyətində rast gəlinir. Şimal dənizinin sözləri altında Şimal dənizi ətrafında
yaşayan bütün xalqlarda rast gəlinən sözləri anlamaq lazımdır, çünki onlar dil mübadiləsi
prosesində bu dənizə köçmüş görünür.

Bədii sözlər də seçilir. Ən yeni elm və texnikanın çoxlu sayda yeni sözlərə ehtiyacı var idi. Əsasən
yunan və ya latın sözləri bəzən olduqca cəsarətli söz formalaşması, bəzən məşhur tədqiqatçıların
adları və son vaxtlar - yalnız başlanğıc məktublar yaratmaq üçün istifadə edilmişdir.

Hər şey burada formalaşmış qruplara basıla bilməz. Lüğət son dərəcə müxtəlifdir. Bu gün alman
sözlərinin sayı əsasən 300 000-dan 400 000-a qədər qiymətləndirilir, Alman dili ən çox sözləri olan
dillər arasında dördüncü sırada iştirak edir. Beləliklə, Alman dili lüğəti roman dillərindən daha
çoxdur və müasir ingilis / Amerika dillərindən daha azdır (Vebster lüğəti təxminən 600.000 sözdür).
Yeni sözlər həftəlik əlavə olunur.
Dildə həmçinin sözləri yumşaldan söz-doldurucular da kök salmışdır. Burada söz placeholders
toplusu