Sie sind auf Seite 1von 21

Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R.

Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

Die folgend aufgeführten anatomischen Strukturen entsprechen dem Lerninhalt der


deskriptiven Anatomie, der von Ihnen als Grundlage für einen weiterführenden Wissens- und
Könnenserwerb in der Krankheitslehre und der Physiotherapie verinnerlicht werden soll. Die
profunde Kenntnis der anatomischen Strukturen und Funktionen ist elementar für Ihr Studium
sowie die spätere Berufsausübung. Erläuterungen zu den Strukturen finden Sie in der
einschlägigen Fachliteratur und im Skript zur Vorlesung.

Die aufgeführten Strukturen sollen Sie wiedergeben, beschreiben, auf einer Abbildung und am
Modell zeigen können (Muskulatur mit Ursprung, Ansatz und Funktion).

Ich wünsche Ihnen viel Kraft und Durchhaltevermögen bei dieser Lernherausforderung!

Achsen und Ebenen

1
Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R. Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

Allgemeine anatomische Bezeichnungen des Bewegungssystems


Os (-sa) – Knochen centripedal – zum Zentrum (des
Musculus (-i) (M., Mm.) – Muskel Zentralnervensystems)
Nervus (-i) (N., Nn.) – Nerv afferent – aufsteigend (Nervensystem)
Articulatio (-nes) (Art., Artt.) – Gelenk efferent – absteigend (Nervensystem)
Capsula – Kapsel major – groß
Caput – Kopf (nicht Schädel!) minor – klein
Collum – Hals Supination – Auswärtsdrehung von Hand und Fuß
Ramus (-i) (R., Rr.) – Bogen Pronation – Einwärtsdrehung von Hand und Fuß
Incisura – Einschnitt Flexion – Beugung
Angulus – Winkel Extension – Streckung
Bursa (-ae) – Beutel/Schleimbeutel Abduktion – Abspreizen (z.B. des Armes)
Retinaculum (-a) – Band / Halteband Adduktion – Heranführen (z.B. des Armes an den
Sulcus (-ci) – Furche Körper)
Processus (-i) (Proc., Procc.) - Fortsatz Rotation – Drehbewegung
Tendo (-ines) – Sehne Translation – geradlinige Bewegung
Ligamentum (-a) (Lig., Ligg.)– Band Lateralflexion – Seitneige
anterior, ventral – vorne Spina – Stachel
posterior, dorsal – hinten Fascie – bindegewebige Umhüllung
superior - oben Facie (-s) – Fläche
cranial – „kopfwärts“, oben Corpus – Körper
inferior – unten Foramen – Loch
2
caudal – “schwanzwärts”, unten Arcus - Bogen
dexter – rechts Fossa – Grube
sinister – links Nucleus – Kern
medial – mittig, zur Mitte Pars – Teil
lateral – seitlich, zur Seite Recessus – Falte, Aussackung
intermedial – dazwischen liegend Tractus – Zug, Verlauf
longus – lang Plantar – Fußsohle
brevis – kurz Palmar - Handfläche
vertebral – auf die Wirbelsäule bezogen

Die Baumstruktur kennzeichnet über- und untergeordnete Strukturen. Es gibt


wesentlich mehr Strukturen, als die hier aufgeführten. Reproduzieren können
sollen Sie mindestens die hier dargestellten.
Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R. Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

Spezielle anatomische Strukturen

Pelvis

Ossa
Ossa coxae dexter et sinister
Os ilium
Spina iliaca anterior superior
Spina iliaca anterior inferior
Spina iliaca posterios superior
Spina iliaca posterior inferior
Ala ossis ilii
Fossa iliaca
Facies glutea
Incisura ischiadica major
Linea arcuate
Linea terminalis
Crista iliaca
Os ischium
Tuber ischiadicum
Ramus ossis ischii 3
Spina ischiadica
Incisura ischiadica minor
Corpus ossis ischii
Os pubis
Ramus superior ossis pubis
Ramus inferior ossis pubis
Tuberculum pubicum
Facies symphysalis
Foramen obturatum (obturatorium)
Acetabulum
Facies lunata
Incisura acetabuli
Labrum acetabuli
Os sacrum
Os coccygis (coccygeus)

Articulationes
Artt. sacroiliaca
Symphysis pubica (incl. Diskus)
Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R. Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

Ligamenta
Ligg. sacroiliaca anteriora
Ligg. sacroiliaca posteriora
Ligg. sacroiliaca interossea
Lig. iliolumbale
Lig. sacrotuberale
Lig. sacrospinale
Lig. inguinale
Membrana obturatoria

Musculi (hier zunächst nur die Beckenbinnenmuskulatur, deren Lage Sie kennen sollten)
Diaphragma pelvis
Mm. transversus peronei profundus et superficialis
M. levator ani
(M. iliococcygeus)
(M. pubococcygeus)
(M. puborectalis)
Diaphragma urogenitale

4
Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R. Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

Femur
Os femoris
Caput femoris
Collum femoris
Trochanter major
Trochanter minor
Linea intertrochanterica
Corpus ossis femoris
Linea pectinea
Linea aspera
Condylus lateralis
Condylus medialis
Fossa interconylaris
Epicondylus lateralis
Epicondylus medialis
Tuberculum adductorium
Articulatio coxae
Lig. capitis femoris (incl. A. capitis femoris)
Lig. iliofemorale
Lig. ischiofemorale
Lig. pubofemorale 5

Muskeln des Oberschenkels und des Hüftgelenkes


Ab hier ist es wichtig, dass Sie die Muskulatur mit Ursprung, Ansatz, Funktion und Innervation
erlernen! Nutzen Sie hierfür Lehrbuch und Atlas der Anatomie, anatomische (Lern-)Software
und/oder entsprechende Lernkarten (Hinweise siehe am Ende unter Literaturverzeichnis).
Gluteale Muskulatur
M. glutaeus maximus
Tractus iliotibialis
M. glutaeus medius
M. glutaeus minimus

Transversal verlaufende (kurze) Hüftgelenksmuskulatur


M. gemellus superior
M. gemellus inferior
M. quadratus femoris
M. obturatorius internus
M. obturatorius externus
M. piriformis
Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R. Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

Femorale Muskulatur des Hüft- (und Knie-) gelenkes


Beachten Sie, dass einige Muskeln mehrgelenkig sind und damit auch eine funktionelle
Bedeutung für mehrere Gelenke besitzen!
Zudem können Muskeln mehrere Funktionen (Abd/Add, IR/AR, Ext/Flex) an einem Gelenk
bedienen und dabei als Hauptmuskeln (Agonisten), Hilfsmuskeln (Synergisten) oder
Gegenspieler (Antagonisten) wirken. Diese drei Wirkweisen von Muskeln eines Gelenkes
interagieren bei den Bewegungen im Gelenk, um die Bewegungen harmonisch zu steuern
und dabei die Gelenkkontinuität aufrecht zu erhalten. Die Vorstellung, dass die
Antagonisten lockerlassen, wenn die Agonisten und Synergisten arbeiten ist falsch!

M. quadriceps femoris
Vastus medialis
Vastus lateralis
Vastus intermedius
M. rectus femoris
M. iliopsoas
M. psoas major (et minor)
M. iliacus
M. sartorius
Pes anserinus
M. gracilis
6
M. biceps femoris (caput longum et breve)
M . semimembranosus
M. semitendinosus
M. adductor longus
M. adductor magnus
M. adductor brevis
M. pectineus
M. popliteus
Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R. Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

Crus
Ossa
Tibia
Condylus medialis tibiae
Condylus lateralis tibiae
Eminentia intercondylaris
Tuberositas tibiae
Facies articularis mediale et laterale
Margo anterior, posterior et interosseus (mediale)
Malleolus medialis
Facies articularis inferior

Fibula
Caput fibulae
Crista medialis (interosseous)
Malleolus lateralis

Membrana interossea

Ligamenta (genus)
7
Lig. cruciatum anterius
Lig. cruciatum posterius
Lig. collaterale mediale (tibiale)
Lig. collaterale laterale (fibulare)
Lig. patellae
Lig. popliteum obliquum
Lig. popliteum arcuatum
Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R. Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

Pes
Ossa pedis
Fußwurzelknochen
Calcaneus
Tuber calcanei
Sustentaculum tali
Talus
Trochlea
Caput
Collum
Sinus tarsi
Os naviculare
Os cuneiforme mediale
Os cuneiforme intermedium
Os cuneiforme laterale
Os cuboideum
Chopart-Linie
Lisfranc-Linie
Mittelfußknochen
Ossa metatarsi I - V
Ossa sesamoidea 8
Tuberositas ossis metatarsalis V
Zehenknochen
Ossa digitorum
Phalanges proximales I - V
Phalanges mediae I - IV
Phalanges distales I – V

Articulationes et Ligamenta pedis / Articulationes et Ligamenta Crus-Pedis


Artt. talocruralis et talocalcaneare (talotarsalis)
Lig. tibiofibulare anterius et posterius
Lig. talofibulare anterius et posterius
Lig. deltoideum (mediale)
Lig. calcaneofibulare
Lig. talocalcaneare interosseum

Artt. tarsalia et tarsometatarsalia


Lig. talonaviculare
Lig. bifurcatum
Lig. plantare longum
Lig. calcaneonaviculare plantare
Artt. metatarsophalangeale
Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R. Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

Artt. interphalangeales proximales et distales


Musculi pedis

Lange Fußmuskeln (Muskulatur des Unterschenkels)


M. triceps surae
M. gastrocnemius
M. soleus
M. plantaris
M. popliteus
M. peroneus / fibularis longus
M. peroneus / fibularis brevis
(M. peroneus / fibularis tertius)
M. tibialis anterior
M. tibialis posterior
M. extensor hallucis longus
M. extensor digitorum longus
M. flexor hallucis longus
M. flexor digitorum longus

Retinaculum musculorum peroneum (superius et inferius)


Retinaculum musculorum flexorum
9
Retinaculum musculorum extensorum (superius et inferius)

Kurze Fußmuskeln (Fußbinnenmuskulatur)


M. adductor hallucis
Caput obliquum
Caput transversum
M. abductor hallucis
M. flexor hallucis brevis
M. flexor digitorum brevis
M. extensor hallucis brevis
M. extensor digitorum brevis
M. quadratus plantae
M. opponens digiti minimi
M. flexor digiti minimi brevis
M. abductor digiti minimi

Mittelfußmuskulatur
Mm. interossei (dorsales et plantares) pedes
Mm. lumbricales pedes
Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R. Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

Columna vertebralis et Thorax


Ossa et Articulationes
Vertebrae cervicis
Atlas (C I)
Tuberculum posterius et anterius
Arcus anterior et posterior
Fovea dentis
Axis (C II)
Dens axis
C III – C VII
Procc. transversi (für alle Halswirbel, auch C I und C II)
Foramen processus transversi (auch C I und C II)
Vertebrae thoracicae
T I – T XII
Fovea costalis processus transversi
Artt. costovertebrales
Fovea costalis superior
Fovea costalis inferior
Artt. costotransversariae

Für alle Wirbel außer C I zutreffend: 10


Proc. transversus
Proc. spinosus
Corpus vertebrae
Arcus vertebrae
Pediculus arcus vertebrae
Lamina arcus vertebrae
Foramen vertebrale
Procc. articulares superior et inferior
Facies articularis

Vertebrae lumbales
LI–LV
Os sacrum
SI–SV
Foramina sacralia
Basis sacralis
Apex sacralis
Os coccygis (coccygeus)
Co I – Co III (V)

Foramen intervertebrale
Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R. Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

Discus intervertebralis
Anulus fibrosus
Nucleus pulposus
Artt. zygapophysiales
Artt. costovertebrales
Artt. costotransversariae
Artt. capitis costae

Ligamenta
Lig. longitudinale anterius
Lig. longitudinale posterius
Lig. flavum
Lig. interspinale
Lig. supraspinale
nur lumbal
Lig. iliolumbale
nur cervical
Lig. nuchae
Ligg. alaria
Lig. transversum atlantis
nur thoracal
11
Lig. costotransersarium
Lig. intertransversarium
Lig. capitis costae radiatum

Musculi dorsum (dorsalia)


Autochtone Rückenmuskulatur (die Systematik ist in der Literatur teilweise
unterschiedlich)
M. erector spinae
M. iliocostalis
- lumborum
- thoracis
- cervicis
M. longissimus
- thoracis
- cervicis
- capitis
M. spinalis
- thoracis
- cervicis
M. semispinales
Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R. Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

M. quadratus lumborum  wird auch zur Muskulatur der hinteren Bauchwand


gezählt
Mm. interspinales
Mm. intertransversarii
Mm. multifidii
M. splenius
- cervicis
- capitis
Mm. levatores costarum longus et brevis
Mm. rotatores longus et brevis

Oberflächliche Rückenmuskulatur
M. trapecius
- pars ascendens
- pars transversum
- pars descendens
M. latissimus dorsi
M. rhomboideus major
M. rhomboideus minor
M. serratus posterior superior
M. serratus posterior inferior
12
M. levator scapulae
M. teres major et minor

Ossa et articulations thoracis – Der Schultergürtel (Cingulum pectorale)


Costae I-XII
Sternum
Manubrium sterni
Corpus sterni
Proc. xiphoideus
Clavicula
Extremitas sternalis
Extremitas acromialis
Scapula
Acromion
Proc. coracoideus
Spina scapula
Angulus inferior
Angulus superior
Margo medialis
Margo lateralis
Fossa supraspinata
Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R. Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

Fossa infraspinata
Fossa glenoidale

Art. sternoclavicularis
Art. acromioclavicularis
Subacromiales Nebengelenk (Art. subacromialis)
Subscapulares Gleitlager (Art. subscapularis)

Bauch- und Rumpfmuskulatur


M. rectus abdominis
Vagina m. recti abdominis
Linea alba
Intersectiones tendinae
M. obliquus externus abdominis
M. obliquus internus abdominis
M. transverses abdominis
M. pyramidalis
(M. cremaster – nur Männer)
M. iliopsoas
M. iliacus
M. psoas major
M. psoas minor
Mm. intercostales internus et externus 13
Diaphragma
M. transversus thoracis
M. serratus anterior
Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R. Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

Brachius
Humerus
Caput humeri
Tuberculum majus
Tuberculum minus
Collum anatomicum
Collum chirurgicum
Tuberositas deltoidea
Epicondylus medialis humeri
Epicondylus lateralis humeri
Fossa olecrani
Trochlea humeri
Capitulum humeri

Art. humeri (= Art. glenohumerale)

Ligamenta des Schultergürtels


Lig. sternoclaviculare anterius et posterius
Lig. costoclaviculare
Lig. interclaviculare
Lig. coracoclaviculare
Lig. acromioclaviculare 14
Lig. coracohumerale
Lig. glenohumerale superius, medium et inferius (Gelenkkapsel)

Bursae
Bursa subacromialis
Bursa subdeltoidea
Bursa subcoracoidea

Musculi der oberen Extremität und des Art. humeri


Rotatorenmanschette
M. supraspinatur
M. infraspinatus
M. subscapularis
M. teres minor
Ventrale Muskeln (Brustmuskeln)
M. pectoralis major
Pars clavicularis
Pars sternocostalis
Pars abdominalis
M. pectoralis minor
(M. subclavius – kann fehlen)
Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R. Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

Laterale Muskeln
M. deltoideus
Pars clavicularis
Pars acromialis
Pars spinalis

Dorsale Muskeln finden Sie bei der Rückenmuskulatur! Ontogenetisch ist die
oberflächliche Rückenmuskulatur in den Rumpf eingewanderte Muskulatur der oberen Extremität.
Morphologisch bildet diese Muskulatur das Oberflächenrelief des Rückens.

Longitudinale Muskulatur des Brachius


M. biceps brachii
Caput longum
Caput breve
M. triceps brachii
Caput longum
Caput mediale
Caput laterale
M. brachialis
M. coracobrachialis
M. brachioradialis

15
Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R. Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

Antebrachius
Ossa
Radius
Caput radii
Proc. styloideus radii
Tuberositas radii
Ulna
Proc. styloideus ulnae
Olecranon
Tuberositas ulnae
Bei Ulna und Radius: Margo interosseus, Margo anterior, Margo posterior,
Membrana interossea

Articulationes et Ligamenta
Art. cubiti
Artt. radioulnare proximale et distale
Lig. radioulnare dorsal
Lig. radioulnare palmare
Lig. anulare radii
Lig. collaterale radiale
Lig. collaterale ulnare
Chorda obliqua
Retinaculum extensorum
Retinaculum flexorum 16

Musculi
ventral Gruppe: M. pronator teres
M. flexor carpi radialis
M. palmaris longus
M. flexor carpi ulnaris
M. flexor digitorum superficialis
M. flexor digitorum profundus
M. flexor pollicis longus
M. pronator quadrates

dorsale Gruppe: M. extensor digitorum


M. extensor digit minimi (kann fehlen)
M. extensor carpi ulnaris
M. supinator
M. abductor pollicis longus
M. extensor indicis
M. extensor pollocis longus
M. extensor pollicis brevis
radiale Gruppe: M. extensor carpi radialis longus
M. extensor carpi radialis brevis
M. brachioradialis
Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R. Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

Manus
Ossa
Ossa carpi (Carpalia)
Os scaphoideum
Os lunatum
Os triquetrum
Os pisiforme
Os trapezium
Os trapezoideum
Os capitatum
Os hamatum
Ossa metacarpi (Metacarpalia) I-V
Digiti I-V
Phalanges proximales I-V
Phalanges mediae II-V
Phalanges distales I-V

Articulationes et Ligamenta
Artt. carpometacarpeae (Carpometacarpalgelenk – CMC-Gelenk)
Artt. metacarpophalangeae (Metacarpophalangealgelenk – MCP-Gelenk)
Artt. interphalangeae proximales (Proximales Interphalangealgelenk – PIP)
Artt. interphalangeae distales (Distales Interphalangealgelenk – DIP)

Ligg. radiocarpalia palmare et dorsale 17


Ligg. ulnocarpalia palmare et dorsale
Ligg. collateralia carpi radiale et ulnare
Ligg. carpometacarpalia palmaria et dorsalia
Ligg. palmaria et collateralia digitorum

Palmar- und Dorsalaponeurose

Musculi
Thenar bildende Muskeln
M. abduktor pollicis brevis
M. opponens pollicis
M. flexor pollicis brevis
M. adduktor pollicis
Hypothenar bildende Muskeln
M. palmaris brevis (fehlt oft)
M. abduktor digiti minimi
M. flexor digiti minimi brevis
M. opponens digiti minimi
Mittlere Handmuskeln
Mm. lumbricales
Mm. interossei (4 dorsale, 3 palmare)
Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R. Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

Kopf und Hals (Cranium et Collum)


Ossa
Neurocranium
Os frontale
Os parietale
Os sphenoidale
Os temporale
Proc. Styloideus
Proc. mastoideus
Os occipitale
Foramen magnum
Linea nuchae
Viscerocranium
Os ethmoidale
Os nasale
Vomer
Os lacrimale
Os zygomaticum
Os sphenoidale
Maxilla
Mandibula
Os hyoideum
Os palatinum
18
Fossa cranii anterior
Fossa cranii media
Fossa cranii posterior

Musculi
Kaumuskulatur
M. masseter
M. temporalis
M. pterygoideus medialis
M. pterygoideus lateralis

Schluckmuskulatur(unterteilt sich in Rachen-, Gaumen und Zungenmuskulatur)


Rachenmuskeln (Mm. pharyngealis)
Konstriktoren (Verenger): Mm. constrictores pharyngis superior, medius et inferior
Levatoren (Heber): M. stylopharyngeus, M. palatopharyngeus

Gaumenmuskeln (Mm. palati)


M. tensor veli palatini
M. levator veli palatini
M. palatoglossus
M. palatopharyngeus
M. uvulae (Zäpfchenmuskel)
Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R. Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

Zungenmuskeln (Mm. linguae)


Zungen-Skelett-Muskeln
M. genioglossus (Kinnzungenmuskel)
M. hyoglossus (zungenbeinzungenmuskel)
M. styloglossus (Griffelzungenmuskel)

Eigenmuskeln
Mm. longitudinales superior et inferior
M. transversus linguae
M. verticalis linguae

Mimische Muskulatur
Augen
M. orbicularis oculi
M. depressor supercilii
M. corrugator supercilii
Ventre frontalis m. occipitofrontalis
M. procerus

Innere Augenmuskeln (nicht zur mimischen Muskulatur)


M. rectus superior, M. rectus inferior, M. rectus medialis, M. rectus lateralis
M. obliquus superior et inferior

Nase
19
M. nasalis
M. depressor septi

Ohr
Mm. auricularis anterior, superior et posterior

Schädeldach
M. epicranius
M. occipitofrontalis (Venter occipitalis et frontalis)
M. temporoparietalis

Mund
M. orbicularis oris
M. depressor anguli oris
M. depressor labii inferioris
M. risorius
M. levator labii superioris alaeque nasi
Mm. zygomaticus major et minor
M. levator anguli oris
M. buccinator
M. mentalis
Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R. Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

Muskulatur des Halses


Platysma
M. sternocleidomastoideus
Zungenbeinmuskulatur
Obere Zungenbeinmuskeln
M. stylohyoideus
M. digastricus venter anterior und posterior
M. mylohyoideus (Diaphragma oris)
M. geniohyoideus

Untere Zungenbeinmuskeln
M. sternohyodeus
M. sternothyroideus
M. thyrohyoideus
M. omohyoideus

Tiefe Halsmuskeln
Skalenusgruppe
Mm. scalenus anterior, medius et posterior

Prävertebrale Muskeln
M. longus colli
M. longus capitis
M. rectus capitis anterior 20

Kurze Nackenmuskeln
Mm. obliquus capitis inferior et superior
Mm. rectus capitis posterior major et minor
Anatomie des Bewegungssystems Prof. Dr. R. Richter

Lernzielkatalog: Anatomische Strukturen für das Selbststudium

Literaturverzeichnis
Die Literatur stellt einen Überblick dar und erhebt keinen Anspruch auf Vollständigkeit. Die angegebene
Literatur wurde zur Vorbereitung der Vorlesung und des Seminars verwendet. In Rot die Werke, welche
für das Lernen der deskriptiven Anatomie geeignet sind.

Acker, Herbert: Muskeltabellen des Bewegungsapparates. Acker-Verlag: Konstanz, 2000.


Anderhuber / Pera / Streicher: Waldeyer – Anatomie des Menschen. 19. Auflage, deGruyter, 2012.
Berg, Franz van den (Hrsg.): Angewandte Physiologie, Bd. 1 & 2. 4. Auflage, Thieme, Stuttgart, New York,
2016.
Dobner / Perry: Biomechanik für Physiotherapeuten. Stuttgart: Hippokrates, 2001.
Hochschild, Jutta: Strukturen und Funktionen begreifen. Bd. 1 und 2, 5. Auflage, Thieme Verlag, Stuttgart,
New York, 2019.
Huppelsberg / Walter: Kurzlehrbuch Physiologie. 3. Auflage, Stuttgart: Thieme, 2009.
Kapandji, Ibrahim A.: Funktionelle Anatomie der Gelenke, Bd. 1-3, 5. Auflage, Hippokrates: Stuttgart, 2009.
Kummer, Benno: Biomechanik. Deutscher Ärzte Verlag, Köln, 2005.
Leutert, Gerald; Schmidt, Wolfgang: Systematische und funktionelle Anatomie. Urban & Fischer, München,
Jena, 2004.
Lippert / Herbold: Anatomie – Text und Atlas. 8. Auflage, München: Elsevier, 2010.
Lippert, H.: Anatomie in Frage und Antwort. Urban & Fischer, München, Stuttgart u.a., 2006.
Netter, Frank H.: Atlas der Anatomie des Menschen. 7. Auflage, Novartis, Basel, 2020.
Putz, R.; Pabst, R. (Hrsg.): Sobotta – Atlas der Anatomie des Menschen, Bd. 1 & 2. Urban & Fischer:
München, Jena, 2002.
Rohen, Johannes W.; Yokochi, Chihiro: Anatomie des Menschen – Photographischer Atlas. Schattauer:
Stuttgart, New York, 1993.
Schiebler, Theodor H.: Anatomie. Springer: Berlin, 2004. 21
Schmidt / Lang: Physiologie des Menschen. 30. Auflage, Berlin: Springer, 2007.
Schünke, Michael: Topographie und Funktion des Bewegungssystems. Thieme: Stuttgart, New York, 2000.
Schünke M, Schulte E, Schumacher U: Prometheus Lernatlas – Allgemeine Anatomie und
Bewegungssystem. 11. Auflage, Thieme, Stuttgart, New York, 2020. Online Volltext-Zugriff
unter physiolink.thieme.de über HFU-Bib/VPN-Client.
Silbernagl / Despopolus: Taschenatlas Physiologie. 8. Auflage, Stuttgart: Thieme, 2012.
Sobotta: Atlas der Anatomie des Menschen. 23. Auflage, 3 Bände, Stuttgart: Urban und Fischer, 2010.
Speckmann: Bau und Funktion des menschlichen Körpers. Urban & Fischer: München, Jena, 2004.
Speckmann / Hescheler / Köhling (Hg): Physiologie. Lehrbuch. 7. Auflage, Urban&Fischer, 2019.
Valerius, K.-P. et al: Das Muskelbuch. Hippokrates, Stuttgart, 2002.

Das könnte Ihnen auch gefallen