Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ
ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ
ÓÀÌÀÒÈÀËÉ
ÁÀÈÖÌÉ
1999
winamdebare wigns safuZvlad daedo avtoris mier baTumis
SoTa rusTavelis saxelobis saxelmwifo universitetsa da saqarTve-
los iusticiis saswavlo centris aWaris filialSi wakiTxuli
leqciebis kursi. praqtikos iuristebTan muSaobis specifikidan
gamomdinare, wignSi gadmocemuli Temebi ganxilulia mimdinare
sakanonmdeblo normebTan maqsimaluri daaxloebiT. konstituci-
uri da mimdinare kanonmdeblobis normebis urTierTSejereba da
analizi ki aucilebeli pirobaa konstituciuri samarTlis kur-
sis sruli aTvisebisaTvis.
wigni gankuTvnilia iuridiuli fakultetis studentebisaTvis.
igi daxmarebas gauwevs aseve xelisuflebis warmomadgenlobiTi
da aRmasrulebeli organoebis muSakebs, konstituciuri samarTliT
dainteresebul mkiTxvels.
ÓÀáÄËÌÞÙÅÀÍÄËÏ ÂÀÌÏÝÄÌÖËÉÀ
ÀÌÄÒÉÊÉÓ ÀÃÅÏÊÀÔÈÀ ÀÓÏÝÉÀÝÉÉÓ
×ÉÍÀÍÓÖÒÉ ÌáÀÒÃÀàÄÒÉÈ
ÀÉßÚÏ ÃÀ ÃÀÊÀÁÀÃÏÍÃÀ
ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÀáÀËÂÀÆÒÃÀ
ÉÖÒÉÓÔÈÀ ÀÓÏÝÉÀÝÉÀÛÉ
zaza ruxaZe
v
FROM AUTHOR
vi
It can be said without emb arrassment that on the way of
the constitutional construction, the constitution of August
24, 1995 has started a new stage in the history of Georgian
political and legal thinking. The constitution of 1995 is a
legal, political and social document reflecting democratic
institutions built on the b asis of highest values of mankind.
The constitution of Georgia has become an indivisible part
of political and legal culture. That’s why having compre-
hended the constitution and by its means we must achieve
composition of civic society, recognition of a person as the
supreme value and irreversible protection of his worthy ex-
istence. The ideas and roots of institutions represented in
Georgian constitution are not only in the entrails of Geor-
gian but in the entrails of culture of the civilized society of
the world as well, and this is the guarantee of the continua-
tion of the process of our integration with this society, ceased
by force. All this might be possible only by comprehension
and good knowledge of the princi ples and ideas which are
the b ases of the present constitution of Georgia.
Achievement of this aim requires strong sense of respon-
sibility and is especially difficult when we want all this to
reach young readers and for this reason it is a crucial and ven-
turesome step - to take a pen and write about the constitution.
The work performed by author is a modest trial to ac-
quaint readers and especially young generation with the prin-
ci pal document generally regulating our social life. The
author’s purpose was to disseminate information about sys-
tem of administration established by the constitution, for the
perfection of which, each of us has to struggle; because our
constitution gives an opportunity of adaptation of our admin-
istration to the new political, economic and social conditions,
according to human and public expediency. This may be done
in conditions of sharp and dynamic level of our social life.
In the end author would like to express sincere
gratitude to everyone whose professional, organizational, fi-
nancial and spiritual efforts and help actually have incar-
nated this publication.
Working on the book began about one year ago with ad-
vice and recommendations and great help of doctor of legal
sciences professor, Mr.Valeri Loria.
vii
Spiritual and organizational support qualified sugges-
tions given with his habitual delicacy and sincerity by Mr.
David Usupashvili is invaluable. The author wishes to say
special thanks to chairman of Georgian Young Lawyers’ As-
sociation Mrs. Tinatin Khidasheli for her merit in editing the
book. It’s an immense desert of Mrs. Tinatin, because using
her rich foreign experience she greatly contributed to im-
provement of practical and aesthetic value of the manual,
her advice and creativity provided as high level of publishing
culture as possible. It’s necessary to mention that hard work
of Mrs. Tinatin in preparation not only of this but other impor-
tant editions - must be estimated and can be already esti-
mated as a great and alluring activity.
Many Thanks to everybody - Irakli Sesiashvili, Nino
Suknidze, George Giorganashvili, Genadi Komakhidze - who
worked hard for stylistic and technical perfection of this
publication.
The author as a pedagogue sincerely expresses his grati-
tude to lecturers, professors of the law faculty of Tbilisi
State University, with whose assistance he cognized legal
science and way of thinking.
ZAZA RUKHADZE
viii
sarCevi
Tema Tavi gverdi
ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ
1 ÓÀÌÀÒÈÀËÉ, ÒÏÂÏÒÝ ÌÄÝÍÉÄÒÄÁÀ
ÃÀ ÓÀÌÀÒÈËÉÓ ÃÀÒÂÉ
1 saqarTvelos konstituciuri samarTlis
mecnierebis arsi da codnis sistema 2
saqarTvelos konstituciuri samarTali
2 4
dargi; regulirebis sagani da meTodi
codnis Semowmeba 7
ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÉÓ ÝÍÄÁÀ
2 ÃÀÌÀáÀÓÉÀÈÄÁÄËÉ ÍÉÛÍÄÁÉ
ÃÀ ÌÍÉÛÅÍÄËÏÁÀ
4 konstituciaTa klasifikacia
(saxeebi) 14
5 konstitucionalizmis tradiciebi
saqarTveloSi 18
ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÀÆÏÂÀÃÏÄÁÒÉÅÉ
3 ßÄÓßÚÏÁÉËÄÁÉÓ ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒ-
ÓÀÌÀÒÈËÄÁÒÉÅÉ ÓÀ×ÖÞÅËÄÁÉ
13 sazogadoebrivi wyobilebis cneba da
struqtura 70
14 ekonomikur da socialur urTierTobaTa
konstituciuri safuZvlebi 71
15 saqarTvelos politikuri sistema 78
samoqalaqo sazogadoeba da misi
16 81
ganviTarebis perspeqtiva
codnis Semowmeba 86
ÀÃÀÌÉÀÍÉÓÀ ÃÀ ÌÏØÀËÀØÉÓ
5 ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ Ö×ËÄÁÄÁÉ ÃÀ
ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÄÁÉ
21 saxelmwifosa da pirovnebis urTierToba 113
22 adamianisa da moqalaqis ufleba- 120
TavisuflebaTa ganviTarebis istoria
23 saqarTvelos moqalaqeTa uflebebis, 122
Tavisuflebebisa da movaleobebis arsi
x
Tema Tavi gverdi
24 saqarTvelos moqalaqeobis cneba 125
25 saqarTvelos moqalaqeobis mopovebis
safuZveli da pirobebi 130
26 saqarTvelos moqalaqeobis Sewyvetisa da
aRdgenis wesi da safuZvlebi 134
27 saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb
saqmeTa gadawyvetis wesi 136
6 ÓÀáÄËÌßÉ×ÏÓ ×ÏÒÌÀ
8 ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÐÀÒËÀÌÄÍÔÉ
ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÐÒÄÆÉÃÄÍÔÉ
9 ÀÙÌÀÓÒÖËÄÁÄËÉ áÄËÉÓÖ×ËÄÁÉÓ
ÓÔÒÖØÔÖÒÀ ÃÀ ÓÀØÌÉÀÍÏÁÀ
xii
Tema Tavi gverdi
ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏ áÄËÉÓÖ×ËÄÁÉÓ
10 ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ ÓÀ×ÖÞÅËÄÁÉ
ÈÅÉÈÌÌÀÒÈÅÄËÏÁÉÓ
11 ÂÀÍáÏÒÝÉÄËÄÁÉÓ ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ
ÓÀ×ÖÞÅËÄÁÉ
Sinaarsi
ÈÀÅÉ 1:
ÈÀÅÉ 2:
konstituciuri samarTlis urTierToba
samarTlis sxva dargebTan............................... 4
subieqtebi...................................................... 4
regulirebis sagani......................................... 5
ÈÀÅÉ 3:
konstitucionalizmis istoria......................... 10
konstituciis cneba.......................................... 12
konstitucia, rogorc saxelmwifos
damfuZnebeli dokumenti.................................. 12
konstituciis uzenaesoba.................................. 13
konstituciis stabiluroba ............................. 13
legitimuroba ................................................ 14
xiv
ÈÀÅÉ 4:
dawerili da dauwereli konstituciebi............. 14
mudmivi da droebiTi konstituciebi................. 16
moqnili da myari konstituciebi...................... 16
iuridiuli da faqtobrivi konstituciebi........ 17
ÈÀÅÉ 5:
qarTuli konstituciuri azrovnebis istoria.... 19
"xelmwifis karis garigeba~.............................. 20
yuTlu-arslanis dasi...................................... 20
“dasturlamali”.............................................. 21
1832 wlis SeTqmulTa dakiTxvis oqmebi............ 22
ÈÀÅÉ 6:
1921 wlis konstituciis miRebis peripetiebi..... 22
1921 wlis konstituciis ZiriTadi principebi.... 24
ÈÀÅÉ 7:
saqarTvelos socialisturi respublikis Seqmna.. 26
1922 wlis pirveli sabWoTa konstitucia.......... 26
1927 wlis konstitucia..................................... 27
1937 wlis stalinuri konstitucia.................... 28
1978 wlis konstitucia..................................... 30
ÈÀÅÉ 8:
1978 wlis konstituciis fundamenturi
cvlilebebi....................................................... 32
1991-1992 wlebi................................................ 33
kanoni “saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~...... 34
ÈÀÅÉ 9:
1995 wlis konstituciis iuridiuli buneba....... 36
saqarTvelos konstituciis politikuri buneba 39
ÈÀÅÉ 10:
saqarTvelos konstituciis struqtura.............. 41
preambula........................................................ 41
konstituciis zogadi debulebebi...................... 41
saxelmwifo xelisuflebis organizacia............ 42
saxelmwifo finansebi da Tavdacva................... 42
xv
ÈÀÅÉ 11:
saqarTvelos sakonstitucio komisia................ 44
konstituciis miRebis formebi......................... 44
saqarTvelos konstituciis gadasinjvis wesi..... 45
ÈÀÅÉ 12:
afxazeTis De Facto konstitucia......................... 46
aWaris avtonomiuri respublikis konstitucia.. 50
aWaris avtonomiuri respublikis
xelisuflebis organoebi.................................. 53
aWaris avtonomiuri respublikis ministrTa
sabWo................................................................ 54
aWaris avtonomiuri respublikis sasamarTlo
xelisufleba; sakonstitucio kontroli........... 58
finansebi da biujetis formireba .................... 59
konstituciis Secvlis wesi................................ 61
ÈÀÅÉ 13:
ÈÀÅÉ 14:
ekonomikur urTierTobaTa arsi........................ 71
komunisturi ekonomikuri marTva...................... 72
saqarTvelos ekonomikuri bazisi...................... 73
kerZo sakuTreba............................................... 73
privatizacia.................................................... 75
monopoliis akrZalva........................................ 75
ucxouri investiciebi ....................................... 76
socialuri sistema........................................... 76
ÈÀÅÉ 15:
politikuri sistemis arsi................................ 78
ÈÀÅÉ 16:
ÈÀÅÉ 17:
ÈÀÅÉ 18 :
sakanonmdeblo xelisufleba............................ 95
aRmasrulebeli xelisufleba............................ 96
sasamarTlo xelisufleba................................. 96
saxelmwifos meTauri ....................................... 97
saxelmwifo kontroli finansebze..................... 98
xvi
ÈÀÅÉ 19:
ÈÀÅÉ 20:
ÈÀÅÉ 21:
adamianis roli da funqcia saxelmwifo
aparatSi........................................................... 113
adamianis uflebebisa da Tavisuflebebis
movaleobebis garantiebi.................................. 113
kanonis winaSe moqalaqeTa
Tanasworuflebianoba...................................... 115
moqalaqeTa uflebebisa da Tavisuflebebis
xelSeuxebloba................................................. 115
sazogadoebrivi da piradi interesebis Serwymis
principi........................................................... 116
moqalaqeTa uflebebis, Tavisuflebebisa da
movaleobebis erTianobis principi................... 116
uflebebi da Tavisuflebebi saerTaSoriso
samarTalTan mimarTebaSi................................. 116
moqalaqeTa uflebebisa da movaleobebis
uzrunvelyofis principi................................... 117
uflebebisa da Tavisuflebebis SezRudvis
117
safuZvlebi......................................................
konstituciuri uflebebis garantiebi.............. 118
ÈÀÅÉ 22:
ÈÀÅÉ 23:
adamianis uflebebis arsi................................122
uflebebi da Tavisuflebebi............................ 123
konstituciuri movaleoba................................ 123
negatiuri da pozitiuri uflebebi ................... 124
uflebebi...................
ÈÀÅÉ 24:
moqalaqeobis cneba.......................................... 125
moqalaqeobis ufleba...................................... 126
Tanasworobis principi..................................... 126
moqalaqeobis SenarCunebis pirobebi................ 128
sapatio moqalaqeoba........................................ 129
moqalaqeobis CamorTmeva................................. 130
xvii
ÈÀÅÉ 25:
saqarTvelos moqalaqeobis pirobebi................ 130
moqalaqeobis miReba dabadebiT....................... 131
moqalaqeobis miReba naturalizaciiT.............. 132
moqalaqeobis miReba optaciis wesiT................ 133
moqalaqeobis miReba saerTaSoriso
xelSekrulebiT................................................. 133
ÈÀÅÉ 26:
moqalaqeobis Sewyvetis pirobebi..................... 134
moqalaqeobis aRdgena...................................... 136
ÈÀÅÉ 27:
moqalaqeobis sakiTxis gadawyveta.................... 136
moqalaqeobis damadasturebeli dokumentebi..... 138
ÈÀÅÉ 28 :
moqalaqeTa uflebebis kategorizacia............... 138
piradi uflebebi da Tavisuflebebi.................. 139
sicocxlis ufleba............................................ 140
adamianis Tavisuflebis xelSeuxeblobis
ufleba............................................................. 140
sasamarTlo wesiT dacvis ufleba..................... 144
sityvis, azris, sindisis, aRmsareblobisa da
rwmenis Tavisufleba........................................ 145
piradi cxovrebis xelSeuxebloba...................... 147
Tavisufali gadaadgilebisa da sacxovrebeli
adgilis Tavisufali arCevis ufleba................ 147
udanaSaulobis prezumfcia............................... 148
informaciis Tavisufleba................................ 148
politikuri uflebebi da Tavisuflebebi.......... 149
monawileoba saxelmwifos marTvaSi.................. 150
saarCevno ufleba............................................. 151
gaerTianebebis, kavSirebis ufleba................... 152
Sekrebebisa da manifestaciebis Tavisufleba... 153
socialur-ekonomikuri uflebebi da
Tavisuflebebi ................................................. 155
sakuTrebis ufleba.......................................... 155
Sromis ufleba................................................. 158
ganaTlebis ufleba.......................................... 160
xviii
janmrTelobis dacvis ufleba........................... 161
Semoqmedebis Tavisufleba................................ 162
ÈÀÅÉ 29:
konstituciuri valdebulebebi......................... 164
qveynis dacvis movaleoba.................................. 165
saxelmwifo gadasaxadebis gadaxdis movaleoba . 165
ÈÀÅÉ 30:
aramoqalaqeTa uflebrivi mdgomareoba............ 165
eqsteritoriulobis ufleba............................. 166
statusis SezRudva............................................ 167
TavSesafris ufleba......................................... 167
ÈÀÅÉ 31:
ÈÀÅÉ 32:
monarqiuli mmarTveloba.................................. 175
absoluturi monarqia....................................... 176
SezRuduli monarqia......................................... 177
wodebriv-warmomadgenlobiTi monarqia............. 177
konstituciuri monarqia................................... 177
respublikuri mmarTveloba............................... 178
saparlamento respublika................................. 179
saprezidento respublika.................................. 179
mmarTvelobis Sereuli forma........................... 181
ÈÀÅÉ 33:
unitaruli saxelmwifo..................................... 182
administraciuli dayofa unitarul saxelmwifoSi
saxelmwifoSi.. 183
decentralizebuli unitaruli saxelmwifo........ 184
centralizebuli unitaruli saxelmwifo........... 185
federaciuli mowyoba (federalizmi)................. 185
asimetriuli federalizmi................................. 187
ÈÀÅÉ 34:
konfederacia.................................................... 189
Tanamegobroba.................................................. 191
evrokavSiri....................................................... 191
xix
ÈÀÅÉ 35:
damoukidebloba................................................ 196
qveynis damoukideblobis garantiebi................ 197
saxelmwifos kompetenciebis kategorizacia....... 199
suvereniteti.................................................... 199
ÈÀÅÉ 36:
saqarTvelos avtonomiuri respublikebi........... 204
ÈÀÅÉ 37:
ÈÀÅÉ 38 :
politikuri reJimis cneba................................. 212
sazogadoebrivi organizaciebis roli................ 214
politikuri reJimis kategoriebi...................... 215
demokratia, rogorc politikuri reJimis
saZirkveli........................................................ 216
ÈÀÅÉ 39:
arCevnebis iuridiuli buneba............................ 224
arCevnebis demokratiulobis kriteriumebi........ 225
saarCevno ufleba............................................. 227
ÈÀÅÉ 40:
sayovelTao saarCevno ufleba.......................... 228
binadrobis cenzi.............................................. 228
moqalaqeobis cenzi.......................................... 229
sxva saarCevno cenzebi...................................... 229
arCevnebis sayovelTaoba.................................. 230
teritoriulobis principi................................ 231
Tanasworobis principi..................................... 231
pirdapiri saarCevno ufleba............................. 232
faruli kenWisyra............................................. 232
ÈÀÅÉ 41:
maJoritaruli sistema...................................... 234
maJoritaruli sistema fardobiTi
umravlesobiT................................................... 235
maJoritaruli sistema absoluturi
umravlesobiT.................................................... 235
xx
maJoritaruli sistema kvalificiuri
umravlesobiT................................................... 236
naxevradproporciuli sistema........................... 236
kumulaciuri sistema........................................ 236
proporciuli sistema........................................ 236
Sereuli sistema............................................... 237
erTpartiuli da mravalpartiuli arCevnebi...... 238
ÈÀÅÉ 42:
arCevnebis daniSvna; arCevnebSi monawile
partiebisa da saarCevno blokebis registracia. 238
saarCevno olqebisa da ubnebis Seqmna............... 241
saarCevno organoebis (komisiebis) Seqmna.......... 242
centraluri saarCevno komisia.......................... 244
amomrCevelTa siebis Sedgena............................. 245
parlamentis wevrobis kandidatTa wardgenis
wesi da registracia; saarCevno biuleteni......... 247
saqarTvelos parlamentis arCevnebSi monawile
partiebisa da saarCevno blokebis, parlamentis
wevrobis kandidatTa saqmianobis garantiebi.... 249
kenWisyris wesi; arCevnebis Sedegebis dadgena... 250
ÈÀÅÉ 43:
parlamentarizmis istoriuli ganviTareba........ 258
saqarTvelos 1921 wlis konstitucia................. 258
sabWoTa parlamentarizmi................................. 259
Tanamedrove saparlamento praqtika.................. 259
saqarTvelos parlamentis warmomadgenlobiTi
xasiaTi............................................................. 260
Tavisufali mandatis principi......................... 261
ÈÀÅÉ 44:
parlamentis Seqmnis saerTaSoriso praqtika..... 263
saqarTvelos parlamentis formirebis wesi....... 264
ÈÀÅÉ 45:
arCevnebis daniSvna.......................................... 266
axlad arCeuli parlamentis uflebamosilebis
cnoba................................................................ 266
xxi
ÈÀÅÉ 46:
zogadi daxasiaTeba.......................................... 267
sakanonmdeblo kompetencia............................... 268
sakanonmdeblo iniciativa................................ 269
kanonis miReba.................................................. 269
saerTaSoriso xelSekrulebis ratifikacia da
denonsacia........................................................ 270
mTavrobis saqmianobaze kontroli.................... 271
parlamentis makontrolebeli funqcia.............. 272
saxelmwifo organoTa formirebis,
Tanamdebobis pirTa arCevis an damtkicebis
ufleba............................................................. 273
uflebamosilebebi saxelmwifo Tavdacvisa da
uSiSroebis sferoSi.......................................... 274
impiCmentis sakiTxis ganxilva parlamentis mier. 275
droebiTi sagamoZiebo saqmianoba..................... 276
ÈÀÅÉ 47:
parlamentebis Tanamedrove strategia..............278
bikameraluri parlamentis prioriteti............. 279
ÈÀÅÉ 48 :
parlamentis xelmZRvaneloba............................ 280
parlamentis Tavmjdomare................................. 280
parlamentis biuro........................................... 282
parlamentis komitetebi; komitetis Seqmnis wesi 282
komitetebis uflebamosileba........................... 284
komitetis aparati............................................ 285
parlamentis droebiTi komisiebi...................... 285
droebiTi sagamoZiebo komisia.......................... 286
saparlamento fraqcia; misi arsi da
uflebamosilebaTa wre..................................... 287
saparlamento fraqciis Seqmnis wesi da misi
struqtura........................................................ 289
saparlamento umravlesoba............................... 289
ÈÀÅÉ 49:
saparlamento procedurebi............................... 290
xxii
sesia................................................................. 290
riggareSe sesia 291
................................................. 292
parlamentis pirveli sxdoma.............................
292
plenaruli sxdoma............................................
293
sakiTxis ganxilva plenumis sxdomaze............... 294
kenWisyra plenarul sxdomaze............................
xxiii
ÈÀÅÉ 55:
prezidentis institutis gansazRvreba............... 316
prezidentis warmomadgenlobiTi funqcia.......... 317
prezidentis sakanonmdeblo iniciativis
ufleba............................................................. 317
ÈÀÅÉ 56:
ÈÀÅÉ 57:
ÈÀÅÉ 58 :
ÈÀÅÉ 59:
asakobrivi cenzi............................................... 322
moqalaqeobisa da binadrobis cenzi.................. 322
Tanamdebobis SeuTavsebloba............................ 322
prezidentis arCevis wesi................................... 324
prezidentis uflebamosilebis cnoba................ 325
riggareSe arCevnebi.......................................... 326
ÈÀÅÉ 60:
uflebamosilebebi saxelmwifo organoebis
327
formirebis procesSi........................................
saqmianoba.. 329
prezidentis samarTalSemoqmedebiTi saqmianoba
ÈÀÅÉ 61:
mTavrobis cneba...............................................
330
331
ministri..........................................................
aRmasrulebeli xelisufleba saqarTveloSi...... 331
ministrTa kabineti.......................................... 333
ÈÀÅÉ 62:
mmarTvelobis sistema 1995 wlis konstituciis
miRebamde.......................................................... 335
mmarTvelobis axali sistema............................. 336
saxelmwifo kancelaria..................................... 338
mmarTvelobis sxva organoebi........................... 338
ÈÀÅÉ 63:
ÈÀÅÉ 64:
raionuli (saqalaqo) sasamarTlo..................... 348
saolqo sasamarTlo.......................................... 348
xxiv
afxazeTisa da aWaris avtonomiuri
respublikebis umaRlesi sasamarTloebi........... 349
saqarTvelos uzenaesi sasamarTlo.................... 350
ÈÀÅÉ 65:
ÈÀÅÉ 66:
marTlmsajulebis ganxorcieleba mxolod
sasamarTloebis mier........................................ 356
mosamarTleTa damoukidebloba da maTi
damorCileba mxolod saqarTvelos
konstituciisa da kanonebisadmi....................... 356
saqmis Ria sasamarTlo ganxilva....................... 358
mxareTa Tanasworoba da SejibrebiToba............ 359
samarTalwarmoebis saxelmwifo ena.................. 359
udanaSaulobis prezumfcia............................... 359
dacvis ufleba.................................................. 360
aravis ar SeiZleba ganmeorebiT daedos msjavri
erTi da imave danaSaulisaTvis......................... 360
ÈÀÅÉ 67:
sakonstitucio sasamarTlos samarTalwarmoeba. 364
ÈÀÅÉ 68:
sasamarTlo xelisuflebis damoukideblobis
garantiebi........................................................ 369
mosamarTlis Tanamdebobidan gaTavisufleba
da misi pasuxismgebloba.................................. 369
ÈÀÅÉ 69:
saxalxo suvereniteti....................................... 378
TviTmmarTvelobis uflebamosilebaTa
farglebis dadgena........................................... 379
TviTmmarTvelobis istoriuli ganviTareba
saqarTveloSi.................................................... 380
mmarTvelobis Tanamedrove gageba..................... 381
ÈÀÅÉ 70:
adgilobrivi mmarTvelobis organoebi.............. 382
sakrebulos uflebamosileba............................ 382
aRmasrulebeli organoebi................................. 384
sakrebulosa da gamgeobis saqmianobis
organizaciuli uzrunvelyofa........................... 385
xxv
cxrilebis sarCevi
xxvi
1
“hmarTebs kacman kargi naxos, manca misgan gadmoiRos,
ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ
ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ ÓÀÌÀÒÈÀËÉ,
ÒÏÂÏÒÝ ÌÄÝÍÉÄÒÄÁÀ ÃÀ
ÓÀÌÀÒÈËÉÓ ÃÀÒÂÉ
1
sfdb !
3
sfdb @
saqarTvelos konstituciuri samarTali:
regulirebis sagani da meTodi
konstituciuri samarTlis urTierToba samarTlis
sxva dargebTan
saqarTvelos konstituciuri samarTali samarTlis damoukide-
beli da wamyvani dargia. misi amgvari wamyvani mniSvneloba, erTi
mxriv, ganpirobebulia im sazogadoebrivi urTierTobebis gansakuTre-
buli SinaarsiT, romelic Sedis dargis regulirebis sferoSi da,
meore mxriv, regulirebis meTodis mixedviT, romlis gamoyenebiTac
xorcieldeba konstituciur-samarTlebrivi zemoqmedeba Sesabamis
sazogadoebriv urTierTobebze.
konstituciur-samarTlebrivi urTierTobebi iziareben zogadad
samarTlebrivi urTierTobebisaTvis damaxasiaTebel niSnebs, amasTan, maT
gaaCniaT sakuTari specifika da xasiaTdebian gacilebiT meti mravalf-
erovnebiT, vidre samarTlis sxva dargebi. konstituciur-samarTlebrivi
urTierTobebis Tavisebureba, Tavis mxriv, ganpirobebulia urTierTobis
subieqtebiTa da konstituciur-samarTlebrivi normebiT. konstituci-
ur-samarTlebrivi normebis xasiaTis Sesabamisad, konstituciur-samarT-
lebrivi urTierToba SeiZleba iyos rogorc zogadi, ise konkretuli
xasiaTis. konstituciuri debulebebi, norma-principebi, norma-deklara-
ciebi fuZemdebluri mniSvnelobis arian ara mxolod konstituciuri
samarTlisaTvis, aramed samarTlis sxva dargebisTvisac. isini qmnian
ZiriTad sawyisebs samarTlis sxva dargebis ganviTarebisaTvis. konsti-
tuciuri debulebebi gansazRvraven aRmasrulebeli xelisuflebis or-
ganizaciis, Sesabamisi organoebis saqmianobis safuZvlebs, riTac qmnian
administraciuli samarTlis sawyis pirobebs. konstituciuri normebi
gansazRvraven safinanso organoebis Seqmnisa da maTi saqmianobis, qveya-
naSi fuladi saxsrebis mobilizaciisa da xarjvis safuZvlebs, riTac
iZlevian sawyisebs safinanso samarTlisaTvis. aseTive mimarTebaa kon-
stituciur samarTalsa da samarTlis sxva danarCen dargebs Soris.
subieqtebi
konstituciur-samarTlebrivi urTierTobebi, masSi monawile sub-
ieqtebis mixedviT, gansxvavdebian kerZo samarTlebrivi urTierTobeb-
isagan. am ukanasknelSi samarTlebrivi urTierTobis monawileTa klas-
ifikacia amoiwureba fizikur da iuridiul pirebad dayofiT, xolo
4
konstituciur samarTalSi, rogorc sajaro samarTlis dargSi, urT-
ierTobis monawile subieqtebis klasifikacia gansxvavebulia. konsti-
tuciur-samarTlebrivi urTierTobis subieqti SeiZleba iyos:
1. fizikuri piri, saqarTvelos moqalaqe, ucxo qveynis moqalaqe,
moqalaqeobis armqone piri;
2. adamianTa garkveuli erToba, magaliTad xalxi, rogorc erTiani,
mTeli federaciis subieqtis mosaxleoba da a.S.
3. saxelmwifo, rogorc erTiani mTeli;
4. saxelmwifoebriv-teritoriuli erTeulebi;
5. saxelmwifo xelisuflebis organoebi;
6. adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebi;
7. warmomadgenlobiTi organos wevri;
8. moqalaqeTa gaerTianeba da sxva.
konstituciur-samarTlebrivi urTierTobis subieqtebs, sxva
samarTlebrivi urTierTobebis subieqtebisagan gansxvavebiT gaaCnia
rigi Taviseburebebi, rac gamoixateba imaSi, rom TiToeul subieqts
gaaCnia sruliad gansxvavebuli ufleba-movaleobebi. magaliTad, kon-
stituciur-samarTlebrivi urTierTobis arc erTi subieqti ar Sei-
Zleba sargeblobdes iseTi uflebiT, rogoriTac saqarTvelos mTeli
mosaxleoba. igi am urTierTobaSi gamodis rogorc erTiani subieq-
ti da referendumis saSualebiT gamoxatavs Tavis saxelmwifoebriv
nebas. amgvarad gamocxadebuli neba savaldebulo xdeba yvela sax-
elmwifo organosa da moqalaqisaTvis. saqarTvelos moqalaqeebma
TavianTi neba SeiZleba gamoxaton xelisuflebis warmomadgenlobi-
Ti organoebis arCevis gziTac. amdenad, referendumisa da arCevnebis
gziT Tavisi saxelmwifoebrivi nebis gamovlineba aRniSnuli saxelm-
wifo samarTlebrivi urTierTobis subieqtis gansakuTrebuli, mx-
olod misTvis damaxasiaTebeli uflebaa. paragrafis dasawyisSi vax-
seneT, rom saqarTvelos konstituciuri samarTali samarTlis er-
Tiani sistemis damoukidebeli dargia. zogadad, rogorc nebismieri
dargis, ise konstituciuri samarTlis damoukidebel adgils am
sistemaSi gansazRvravs ori ZiriTadi kriteriumi: samarTlebrivi
regulirebis meTodi da samarTlebrivi regulirebis sagani.
regulirebis sagani
saqarTvelos konstituciuri samarTlis regulirebis sagans
warmoadgens saxelmwifo-samarTlebrivi urTierTobebi, romlebic
dakavSirebulia saxelmwifo xelisuflebis ganxorcielebasTan da
5
adeqvaturad asaxavs sazogadoebaSi gabatonebul urTierTobebs.
konstituciuri samarTlis regulirebis sagans Seadgens iseTi
sazogadoebrivi urTierTobebi, romlebic qmnian qveynis sazogadoe-
brivi weswyobilebisa da politikis safuZvlebs da, rogorc ukve
aRvniSneT, dakavSirebuli arian saxelmwifo xelisuflebis ganxor-
cielebasTan. aqedanve unda gavakeToT daskvna imis Sesaxeb, rom
yvela saxelmwifoebrivi da samarTlebrivi movlena ar Sedis kon-
stituciuri samarTlis regulirebis sferoSi. am sferos ganekuTvneba
mxolod saxelisuflebo urTierTobebi.
konstituciuri samarTlis sagnis sworad gansazRvrisa da,
Sesabamisad, sxva dargebisagan gamijvnisaTvis aucilebelia urTier-
TobaTa im wris dadgena, romelic konstituciuri samarTlis reg-
ulirebis sferoSi Sedis da konstituciur-samarTlebrivi norme-
biT regulirdeba. es saSualebas mogvcems ufro zustad gan-
vsazRvroT saqarTvelos konstituciuri samarTlis adgili Cveni
erovnuli samarTlis sistemaSi.
samarTlis am dargis mniSvnelobas, upirvelesad, ganapirobebs
misi regulirebis sagani, anu sazogadoebrivi urTierTobebi, romelTa
regulireba, maTi mometebuli mniSvnelobidan gamomdinare, konsti-
tuciur donezea ayvanili.
6
mmarTvelobis ganxorcielebis procesSi. am procesis regulirebi-
saTvis konstituciuri samarTali gamoiyenebs regulirebis sxva-
dasxva meTods, rac damokidebulia TviTon sazogadoebrivi urT-
ierTobis xasiaTze.
zemoTqmuli saSualebas gvaZlevs CamovayaliboT saqarTvelos
konstituciuri samarTlis ganmartebac, romlis mixedviTac, saqarTve-
los konstituciuri samarTali, esaa konstituciur-samarTlebrivi
normebisa da institutebis sistema, romelic ganamtkicebs da areg-
ulirebs saxelmwifos sazogadoebrivi weswyobilebis safuZvlebs,
adamianisa da moqalaqis samarTlebriv mdgomareobas, saxelmwifos
teritoriul mowyobas, saxelmwifo xelisuflebis organizaciisa
da saxelmwifo organoebis saqmianobis safuZvlebs.
codnis Semowmeba
7
ÔÄÓÔÉ
1. saqarTvelos konstituciur samarTals uwodeben
samarTlis wamyvan dargs erovnul-samarTlebriv
sistemaSi. es gamomdinareobs iqedan, rom:
a _ igi eyrdnoba qveynis ZiriTad kanons – konstitucias da iZleva
sawyisebs samarTlis sxva dargebisaTvis;
b _ konstituciuri samarTali aregulirebs sazogadoebrivi urT-
ierTobebis ufro farTo da mniSvnelovan wres;
g _ aRniSnuli mosazreba ar aris marTebuli, erTian samarTlebriv
sistemaSi samarTlis yvela dargi Tanasworia.
3. konstituciur-samarTlebrivi regulirebisaTvis
gamoiyeneba:
a _ marqsistul-leninuri dialeqtikuri meTodi;
b _ iZulebis meTodi;
g _ koordinaciis meTodi.
8
“...konstitucia sicocxlisunariani unda iyos
ãÏÍ ÌÀÒÛÀËÉ
2
ÈÄÌÀ
ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÉÓ ÝÍÄÁÀ
ÃÀÌÀáÀÓÉÀÈÄÁÄËÉ ÍÉÛÍÄÁÉ
ÃÀ ÌÍÉÛÅÍÄËÏÁÀ
9
sfdb #
konstituciis cneba,
arsi da iuridiuli buneba
konstitucionalizmis istoria
konstitucia umniSvnelovanesi dokumentia, romelic ganapirobebs
sazogadoebaSi iseT faseulobaTa balanss, romlis farglebSic
SesaZlebelia adamianis keTildReobis miRweva. Tavisuflebis, Ta-
nasworobisa da wesrigis konstituciuri Tanafardoba qmnis iseT
mmarTvelobas, sadac uzrunvelyofilia adamianis uflebebi da Tavisu-
flebebi, xelisufleba am uflebebiTa da TavisuflebebiTaa SeboW-
ili da pirovnebasTan urTierTobaSi misi TviTnebobis SesaZle-
bloba limitirebulia. amitomac, konstitucia uzenaesi kanonia,
romelic ZiriTad saxelmZRvanelos warmoadgens, rogorc pirovneb-
is, ise nebismieri demokratiuli xelisuflebisaTvis. konstituci-
isadmi amgvari damokidebuleba aucileblad moiTxovs misi arsis
garkvevasa da ganviTarebis istoriis Seswavlas.
konstitucia “constitutio” laTinuri sityvaa da niSnavs dawese-
bas, dadgenas, wyobas, agebulebas. termins “konstitucia~ Zalzed
didi xnis istoria aqvs, Tumca, Tavidanve konstituciis Tanamed-
rove iuridiuli gagebiT ar gamoiyeneboda. respublikur romSi
igi imperatoris mier gamocemuli aqtebis saxelwodebas warmoad-
genda, Tumca, am aqtebis iuridiuli Sinaarsi moklebuli iyo kon-
stituciis dRevandel mniSvnelobas. jer kidev Zvel saberZneTSi
aristotele ganasxvavebda saxelmwifos ZiriTad da Cveulebriv
kanonebs. saerTod, konstitucia, rogorc gansakuTrebuli iuridiu-
li da politikuri aqti, dRevandeli iuridiuli gagebiT, burJua-
ziul sazogadoebamde ar arsebobda. misi Camoyalibeba emTxveva
burJuaziis politikuri brZolis Sedegad mopovebuli uflebebis
sakanonmdeblo fiqsaciis process. sabolood terminma “konsti-
tucia~ Tanamedrove iuridiuli mniSvneloba XVII saukunis Suax-
anebSi SeiZina, im droidan, roca bunebiTi skolis warmomadgenelma
Tomas hobsma mas “saxelmwifos ZiriTadi kanoni~ uwoda.
konstitucia, rogorc Tanamedrove demokratiis umniSvnelov-
anesi instituti, Tavisi iuridiuli, socialuri da politikuri
daniSnulebiT warmoiSva XVIII saukunis bolos. mis warmoSobas
win uZRoda konstituciuri mniSvnelobis iseTi aqtebi, rogoric
iyo "peticia uflebaTa Sesaxeb~ (1628 w. inglisi), "saxalxo Tanx-
mobis proeqti~ (1647 w.) da sxva. miuxedavad imisa, rom konsti-
10
tuciuri mniSvnelobis pirveli aqtebi miRebul iqna evropaSi, pirveli
dawerili, moqmedi konstitucia, rogorc qveynis ZiriTadi kanoni,
miiRes okeanis gaRma, aSS-Si 1787 wels. imave saukunis bolos,
konstituciebi miiRes safrangeTSi 1791 da 1793 wlebSi; polo-
neTSi - 1793 wels da a.S.
sazogadoebis ganviTarebis kvalobaze TandaTanobiT ivseboda
konstituciis, rogorc iuridiuli dokumentis, saxe da Sinaarsi,
misi roli da mniSvneloba. am evoluciur ganviTarebaSi gamoyofen
konstituciaTa oTx Taobas: pirvel Taobas miekuTvneba is konsti-
tuciebi, romlebic istoriulad didi xnis winaT arian miRebuli.
zogierTi maTgani garkveuli cvlilebebiTa da damatebebiT dResac
aregulirebs sazogadoebriv urTierTobebs, zogierTi ki, ukve gauqme-
bulia. amis klasikuri magaliTia aSS-s konstitucia, romelic
miRebul iqna 1775-85 ww. amerikeli xalxis damoukideblobisaTvis
brZolis Semdeg. es konstitucia 27 SesworebiT moqmedebs dResac.
pirvel jgufs miekuTvneba agreTve XIX s-Si miRebuli konsti-
tuciebi - norvegiis (1814), belgiis (1831), luqsemburgis (1868),
Sveicariis (1874).
konstituciuri Semoqmedebis gansakuTrebuli nayofierebiT
daiwyo XX saukune. am TvalsazrisiT, aRsaniSnavia avstraliis
kavSiris 1900 wlisa da avstriis 1920 wlis konstituciebi. amave
Taobas miekuTvneba damoukidebeli saqarTvelos 1921 wlis 21 Teberv-
lis konstitucia.
konstituciaTa meore jgufs miekuTvneba meore msoflio omis
Semdgom periodSi miRebuli konstituciebi. am konstituciaTa axali
jgufisadmi mikuTvneba ganapiroba omis Semdeg aRmocenebulma so-
cialur-politikurma pirobebma. am Taobis konstituciebis maxasi-
aTebeli niSania mSvidobiani debulebebis Semotana, adamianis ufle-
bebisa da Tavisuflebebis speqtris gafarToeba.
konstituciaTa mesame jgufs miekuTvneba e.w. “socialisturi~
ti pis konstituciebi, romelTa mTavar maxasiaTebels princi pebis
deklaraciuli, fiqtiuri xasiaTi warmoadgens.
dabolos, meoTxe jgufSi Sedis ganviTarebadi saxelmwifoebis
konstituciebi.
rac mTavaria, konstitucionalizmis ganviTarebis istoria naT-
lad uCvenebs mis mniSvnelobas nebismieri saxelmwifos sazogadoe-
brivi weswyobilebis sistemaSi. aqedanve gamomdinareobs gamudmebu-
li mcdeloba imisa, rom SemuSavebuliyo konstituciis met-nakle-
bad sruli ganmarteba. ganmartebaTa mravalferovnebaSi, nawili
konstitucias ganixilavs rogorc im debulebebis, dokumentebis
erTobliobas, romlebic gansazRvraven saxelmwifo organoebis
11
formirebisa da saqmianobis princi pebs (ueidi, fili psi). zogierTi
avtori konstituciis cnebas umatebs saxelmwifo organoebis
urTierTkavSirsa da pirovnebis uflebriv mdgomareobas saxelm-
wifo xelisuflebasTan mimarTebaSi (elineki). sabWoTa avtorebma
konstituciis cnebas klasobrivi Sinaarsi daumates da am pozici-
idan axsnes misi arsi da mniSvneloba.
konstituciis cneba
yvela arsebuli cnebis safuZvelze, SeiZleba CamovayaliboT
konstituciis, rogorc samarTlebrivi aqtis, zogadi ganmarteba.
12
Semoqmedebis mTel process, amitomac yvela kanoni gamoicema kon-
stituciis Sesabamisad. nebismieri samarTlebrivi aqti unda gamom-
dinareobdes an Seesabamebodes konstituciur princi pebsa da de-
bulebebs, winaaRmdeg SemTxvevaSi es aqtebi arakonstituciuria, rac
maTi baTilobis pirobaa. maSasadame, konstituciuri normebi maTi
sabaziso da pirveladi mniSvnelobidan gamomdinare, gansazRvraven
da aregulireben saxelmwifoebrivi da sazogadoebrivi cxovrebis
umniSvnelovanes mxareebs, xolo mimdinare kanonmdeblobis funqcia
aRniSnuli konstituciuri debulebebis detaluri reglamenta-
ciaa.
konstituciis uzenaesoba
konstituciis gansakuTrebuli mniSvneloba samarTlebriv siste-
maSi ganpirobebulia misi uzenaesobiT, rac dasaxelebuli pirvela-
dobis erTgvari gagrZelebaa. konstituciis uzenaesobis qveS ig-
ulisxmeba misi, rogorc ZiriTadi kanonis, umaRlesi iuridiuli
Zala ierarqiulad qvemoT mdgomi yvela normatiuli aqtis mimarT.
es, erTi mxriv, gamoixateba imaSi, rom konstitucia aris samarT-
lebrivi wyaro samoqalaqo, sisxlis, administraciuli Tu sxva
nebismieri mimdinare kanonmdeblobisaTvis. meore mxriv, es uzenae-
soba gamoixateba imis aucileblobaSi, rom kanonebis miRebis ufle-
bamosileba gaaCniaT mxolod konstituciaSi miTiTebul saxelm-
wifo organoebs. konstitucia awesebs movaleobas, romliTac sax-
elmwifo organoebi, Tanamdebobis pirebi, adgilobrivi TviTmmarTvelo-
bis organoebi movaleni arian daicvan konstitucia. zogjer kon-
stituciebi pirdapir miuTiTeben mis uzenaesobaze.
konstituciis uzenaesobis uzrunvelyofisa da misi dacvis
funqcias emsaxureba sakonstitucio kontroli
kontroli.
konstituciis stabiluroba
konstituciuri normebis gansakuTrebul adgils samarTlis
normaTa sistemaSi ganapirobebs konstituciis stabiluro-
ba. igi uzrunvelyofilia misi normebis realuri socialuri
safuZvliT da misi miRebisa da masSi cvlilebebis Setanis gan-
sakuTrebuli wesis arsebobiT.
Tavisi SinaarsiT, konstituciis stabiluroba gulisxmobs kon-
stituciuri princi pebisa da debulebebis iseT simtkices, roca
socialuri manevrirebis Sedegad xelisuflebaSi mosul axal poli-
tikur Zalas ara aqvs SesaZlebloba arsebiTi xasiaTis zegavlena
moaxdinos maTze da Secvalos isini. xelisufleba valdebulia
Seeguos da daemorCilos konstituciiT ganmtkicebul socialur
13
pirobebs. aRniSnuli, rasakvirvelia, ar niSnavs upirobo stabil-
urobas, ramdenadac yoveli samarTlebrivi norma da maT Soris,
konstituciuri normac socialuri normebis saxesxvaobas war-
moadgens. maT safuZvels, bunebrivia, realuri socialuri sayrdeni
unda gaaCndes. amitom sazogadoebrivi cxovrebis pirobebis cvale-
badoba TavisTavad moiTxovs konstituciuri normebis Sesabamiso-
baSi moyvanas, rac aucilebelia maTi realizebisaTvis.
legitimuroba
konstituciis rolisa da mniSvnelobis pirobad iTvleba misi
legitimuri xasiaTi, anu roca konstitucia miRebulia kanonis
moTxovnaTa sruli dacviT. es moTxovnebi, rogorc wesi, aisaxeba
TviT konstituciaSi. konstitucia, romelic miRebulia Zaladobis
raime formiT, kanonier moTxovnaTa sawinaaRmdegod, bunebrivia, ver
CaiTvleba legitimurad.
roca vaxasiaTebT konstitucias, misi normebis mniSvnelobas,
xazi unda gaesvas Tanamedroveobis iseT maxasiaTebels, rogoricaa
konstituciis pirdapiri moqmedeba
moqmedeba.
sfdb $
konstituciaTa klasifikacia (saxeebi)
Tanamedrove saxelmwifoTa konstituciebs Soris praqtiku-
lad ar moi poveba ori iseTi konstitucia, romlebic TavianTi
specialuri niSnebiT absoluturad emTxveva erTmaneTs. amasTan,
konstituciaTa dRes arsebul mravalferovnebas aucileblad axa-
siaTebs saerTo niSnebi, romlebic saSualebas gvaZleven SedarebiTi
meTodis gamoyenebiT erTmaneTs SevupirispiroT sxvadasxva konsti-
tuciebi, ukeT gavacnobieroT maTi specifika, maTi Taviseburebebi,
struqtura, ZiriTadi princi pebi da a.S.
konstituciaTa dRes warmodgenili mravalferovneba gvaZlevs
maTi klasifikaciis saSualebas sruliad gansxvavebuli niSnebis
mixedviT. aqve isic unda aRvniSnoT, rom konstituciaTa klasifika-
cia pirobiT xasiaTs atarebs. amitomac maT klasifikacias sxva-
dasxva avtori gansxvavebuli sistemiT warmoadgens.
14
cxrili # 1
konstituciaTa
klasifikacia sxvadasxva
niSnis mixedviT
dawerili. Carmoadgens
erTian sistematizirebul
normatiul aqts
gamoxatvis formis
mixedviT dauwereli. arasistema-
tizirebuli sahe aqws. ved-
geba shwadashwa sakanon-
mdeblo aqtebisagan
16
Zleba moviyvanoT aSS-s konstituciis me-5 muxli, romlis mixedviT,
“Tuki TiToeuli palatis wevrTa ori mesamedi amas saWirod CaTv-
lis, kongresma unda warmoadginos winadadebebi am konstituciaSi
cvlilebebis Sesatanad, an man calkeuli Statebis sakanonmdeblo
dawesebulebebis ori mesamedis moTxovniT unda moiwvios konventi
SesworebaTa gansaxilvelad, romlebsac, orive SemTxvevaSi, arsebi-
Tad Zala eqneba da ganixileba am konstituciis nawilad, rodesac
isini ratificirebuli iqneba calkeuli Statebis sakanonmdeblo
dawesebulebebis sami meoTxedis mier, an konventze SekrebilTa sami
meoTxedis mier...~
rac Seexeba saqarTvelos konstitucias, masSi cvlilebebis
Setanis rTuli wesia dadgenili.
17
ofen oqtroirebul anu naboZeb konstituciebs. miuTiTeben
ori saxis oqtroirebaze, saSinao _ roca sakuTari monarqi saku-
Tar xalxs Cuqnis konstitucias da sagareo _ yofili metropo-
lia yofil kolonias utovebs konstitucias.
CamoTvlili klasifikacia pirobiTi xasiaTisaa da Tanac ara
amomwuravi. magaliTad, literaturaSi moixsenieben monarqiul da
respublikur konstituciebs, mmarTvelobis formis mixedviT, demokra-
tiul, avtoritarul da totalitarul konstituciebs, politikuri
reJimis mixedviT, federaciuls da unitaruls _ teritoriul-
saxelmwifoebrivi mowyobis formis mixedviT da a.S.
sfdb %
konstitucionalizmis tradiciebi
saqarTveloSi
saqarTvelos konstitucionalizmis tradiciebze saubrisas
aucileblad unda gaviTvaliswinoT is, rom Cveni qveynis mTeli
istoria arsebiTad damoukideblobis mopovebis an misi SenarCuneb-
isaTvis brZolis istoriaa. roca Tvals vadevnebT am istorias, Cans,
rom qarTveli eris mdidar da mSfoTvare warsulSi gansakuTrebu-
li mniSvneloba eniWeba erovnuli, samarTlebrivi da saxelmwifoe-
brivi mSeneblobis sakiTxebs. amasTan, mxolod daviTisa da Tamaris
dros Tu moicales qarTuli saxelmwifos SemoqmedebiTi aRmSeneblo-
bisaTvis. manamdeli da maTi Semdgomi periodebi arsebiTad qarTu-
li saxelmwifoebriobis, qarTveli eris saxelmwifoebrivi da erovnu-
li gadarCenis saqmes xmardeboda.
XVIII saukunis meore naxevarSi ekonomikur da politikur
gansacdelSi myofma saqarTvelom gaakeTa politikuri arCevani
ruseTTan kavSiris saxiT, rac 1783 wels georgievskis traqtatis
saxeliT cnobili xelSekrulebiT gaformda. am dokumentiT, saSi-
nao avtonomiis SenarCunebis pirobiT uari iyo naTqvami damoukide-
beli sagareo politikis warmoebaze, rac SemdgomSi qarTuli sax-
elmwifoebriobisaTvis sabediswero aRmoCnda. 1801 wlidan qarTl-
kaxeTis samefoTi dawyebuli, XIX saukunis Sua xanebSi danarCeni
politikuri erTeulebis SemoerTebiT ruseTma daasrula qarTuli
saxelmwifoebriobis moSla.
qarTveli xalxis erovnuli da saxelmwifoebrivi Segneba erTi
wuTiTac ar Seguebia am faqts. am periodidan isev daiwyo erovnul-
ganmaTavisuflebeli brZolis axali etapi.
18
swored am bedukuRmarTobaTa gamo, raoden samwuxaroc ar unda
iyos, maRali saxelmwifoebrivi da samarTlebrivi kulturis mqone
saqarTveloSi konstitucionalizmis istoriis aTvla XX sauku-
nis pirvel naxevars ukavSirdeba da aq yovelTvis mxedvelobaSi
gvaqvs 1921 wlis 21 Tebervlis konstitucia.
roca saqarTvelos konstitucionalizmis tradiciebze, mis
istoriaze vsaubrobT, Cveni azriT, aucilebelia ramdenime sauku-
niT ukan davixioT da Tanamedrove gagebiT konstitucionalizmze,
mis istoriaze saubarTan erTad, vilaparakoT konstituciuri azrovne-
bis istoriazec, rac specialuri kvlevis sagans warmoadgens.
konstitucionalizmis msoflio istoriaze saubrisas, mxed-
velobaSi aqvT ara marto konstituciis Tanamedrove gagebis aqte-
bi, aramed romis imperatoris mier gamocemuli aqtebi, Tu aristo-
teles Sexedulebebi saxelmwifos ZiriTadi da araZiriTadi kanon-
ebis Sesaxeb, anda 507 wlis klisTenes konstitucia da a.S.
msgavs WrilSi ganxilul unda iqnas saqarTvelos konsti-
tuciuri tradiciebic, konstitucionalizmis istoria, azrovnebis
is wesi, romelic odiTganve saxelmwifo xelisuflebis (farTo
gagebiT) ganxorcielebaSi, mis sakanonmdeblo reglamentaciasa da
regulirebaSi gamoixateboda.
am TvalsazrisiT, saWirod migvaCnia erTmaneTisagan gavmijnoT
dReisaTvis aRiarebuli saqarTvelos konstitucionalizmis isto-
ria da konstituciuri azrovnebis istoria, uzogadesad warmov-
idginoT is, rac samarTlis istorikosTa kvlevis sagania.
19
li saxelmwifoebrivi da samarTlebrivi azrovneba kargad arTmev-
da Tavs. amis naTeli dasturia Cvens xelT arsebuli werilobiTi
Zeglebi.
umniSvnelovanesi samarTlebrivi wyaroa “xelmwifis karis
garigeba~. masSi gansazRvrulia saxelmwifo moxeleTa ufleba-
movaleobebi, aRwerilia samefo karis darbazobisa da vazirobis
wesi, yovelive amis gamo, mas saxelmwifo samarTlebriv Zeglad
miiCneven [1. 73].
yuTlu-arslanis dasi
ar SeiZleba sagangebod ar SevexoT Tamaris epoqaSi samoR-
vaweo asparezze yuTlu-arslanis dasis gamosvlas. es sakiTxi metad
mniSvnelovania Sua saukuneebis saqarTvelos sazogadoebriv da
politikuri viTarebis SeswavlisaTvis. amasTan, metad sadaoa is-
20
toriul mecnierebaSi. avtorTa erTi jgufis TvalsazrisiT, romelic
iv. javaxiSvilidan momdinareobs, yuTlu-arslanis dasis gamosvla
gaazrebulia rogorc parlamenturi moZraoba da dasis moTxovnebi
aRqmulia xelisuflebis ganawilebis moTxovnad [3. 186]. avtorTa
meore jgufi sawinaaRmdego Sexedulebisaa. magaliTad, mkvlevari
il. anTelava Tvlis, rom: “Sesabamisi wyaroebis teqstebidan pirve-
li jgufis avtorTa mosazrebebi ar dasturdeba” [4. 197]. Zalzed
sayuradRebo da originalur mosazrebas aviTarebs p. ratiani, romel-
mac aRniSnuli moZraobis Sedegi warmoidgina, rogorc wodebriv-
warmomadgenlobiTi monarqiis Camoyalibeba saqarTveloSi da parale-
li gaavlo XIII saukunis inglisis politikur movlenebTan [5.
94].
miuxedavad azrTa sxvadasxvaobisa, Tavad is faqti, rom am peri-
odisaTvis arsebobda yuTlu-arslanis dasis programa, romelic
aRniSnuli sakiTxebis sakanonmdeblo regulirebas moiTxovda, miu-
TiTebs maRal saxelmwifo-samarTlebriv azrovnebasa da kulturaze.
“dasturlamali”
Tu “xelmwifis karis garigeba~ oficialuri organos kanon-
Semoqmedebis Sedegi ar aris, am mxriv oficialur normatiul aqts
warmoadgens XVII saukunis pirvel naxevarSi, vaxtang VI mier Sedge-
nili “dasturlamali~.
dasturlamali~. am aqtis saSualebiT, xdeboda saxelm-
wifo xelisuflebis ganxorcielebis sferoSi aRmocenebuli urT-
ierTobebis regulireba. "dasturlamali~-s teqsti saSualebas iZleva
vifiqroT, rom jer kidev daviTisa da Tamaris dros da ufro
adrec arsebobda calkeuli xasiaTis saxelmwifo samarTlebrivi
aqtebi.
“dasturlamali~ mxolod saxelmwifos marTva-gamgeobasTan
dakavSirebul sakiTxebs aregulirebs. amiT kargad Cans misi Ziri-
Tadi, konstituciuri mniSvneloba, ris dasturadac SeiZleba moviy-
vanoT ivane javaxiSvilis sityvebi: "dasturlamali~-s SeqmniT vax-
tang VI marTlmsajuleba da marTva-gamgeoba kvlav erTmaneTisagan
gansazRvra da saxelmwifo samarTalsac "dasturlamali~-s Seqm-
niT mtkice safuZveli daudo: “amieriTgan saxelmwifo mar-
Tva-gamgeobis garkveuli wesi iyo damyarebuli da misi
ryeva da darRveva ase ioli aRar iqneboda~ [1. 66].
ZeglSi aRwerilia sasaxlis etiketi, sasaxlis moxeleebis fun-
qciebi, audienciebi, sasamarTlo xelisuflebis daxasiaTeba da sxva.
amave periodis konstituciuri azrovnebis SesaniSnavi nimuSia
taxtis memkvidris, daviTis, mier Sedgenili kanonebi, romelTagan
zogierTi saxelmwifos marTva-gamgeobis sakiTxebs Seexeba.
21
samwuxarod, rusuli mmarTvelobis damkvidrebam da aseve qarTuli
saxelmwifoebriobis moSlam gamoricxa am aqtebis praqtikulad
miReba da maTi moqmedebis raime SesaZlebloba.
sfdb ^
22
1917 wlis Teberval-martis cnobili movlenebis Semdeg, ruse-
Tis imperiaSi Seiqmna erovnuli moZraobis aRmavlobis pirobebi.
saukuneebis manZilze saxelmwifoebriobis aRdgenis dauSreteli
survilis mqone qarTvel xalxs es momenti yuradRebis miRma ar
darCenia. 1918 wlis 26 maiss saqarTvelos erovnulma sabWom mi-
iRo damoukideblobis deklaracia da gamoaqveyna damoukideblobis
aqti. aRsdga saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukidebloba. Secvli-
lma sazogadoebriv-politikurma viTarebam da damoukidebelma sax-
el-mwifoebrivma aRmSeneblobam dRis wesrigSi daayena qveynis Zir-
iTadi kanonis _ konstituciis SemuSavebisa da miRebis aucile-
bloba.
1918 wlis 11 ivliss Seiqmna sakonstitucio komisia p. say-
vareliZis TavmjdomareobiT. cota mogvianebiT, 1918 wlis 12 marts,
arCeul iqna damfuZnebeli kreba, romelmac miiRo gadawyvetileba
gazrdiliyo komisiis Semadgenloba. komisiis SemadgenlobaSi Se-
diodnen: p. sayvareliZe, g. gvazava, k. kiknaZe, iv. kvesaSvili, ig.
gomarTeli, gr. yifSiZe, eqv. TayaiSvili, v. yifiani, iv. kariWaSvili.
sakonstitucio komisiam mokle droSi sakmao moculobiTi samuSao
Caatara da TiTqmis wlisTavze konstituciis proeqti mzad iyo.
1921 wlis 21 ianvars damfuZnebeli kreba Seudga konstituciis
proeqtis ganxilvas. saqarTvelos cxovrebaSi es umniSvnelovanesi
erovnuli, saxelmwifoebrivi da istoriuli faqti metad tragiku-
li movlenebis fonze mimdinareobda. moaxlovebuli wiTeli bolSe-
vikuri safrTxis gamo, damfuZnebelma krebam ver moaswro konsti-
tuciis sruli da safuZvliani ganxilva da iZulebuli gaxda 1921
wlis 21 Tebervals naCqarevad daemtkicebina warmodgenili proeq-
ti. sul male bolSevikuri safrTxe mware realobad iqca. sabWoTa
ruseTis jarebi SeiWrnen saqarTvelos demokratiuli respublikis
teritoriaze, rasac mohyva 1920 wlis 7 maisis xelSekrulebis
moqmedebis Sewyveta. ganviTarebulma movlenebma ganapiroba ruseT-
saqarTvelos omis dawyeba, rac sabolood saqarTvelos demokrati-
uli respublikis damarcxebiTa da sabWoTa sistemis Zaldatanebi-
Ti eqsportiT damTavrda. 1921 wlis 17 marts damfuZnebelma kre-
bam bolo sxdomaze, baTumidan gasvlis win ramdenime saaTiT adre,
miiRo dadgenileba 1921 wlis konstituciis moqmedebis droebiT
SeCerebis Sesaxeb.
1921 wlis konstituciaze yuradRebis gamaxvileba, misi daxas-
iaTeba aucilebelia imdenad, ramdenadac udidesia am aqtis mniS-
vneloba, rogorc mravali aTeuli wlis manZilze saxelmwifoebri-
obis aRdgenisa da damoukideblobisaTvis brZolis samarTlebrivi
safuZvlisa. miT ufro, aucilebelia dRes misi gaazreba, radganac
1995 wlis 24 agvistos konstituciis preambulaSi aRniSnulia,
23
rom “eyrdnobian ra qarTveli eris mravalsaukunovani
saxelmwifoebriobis tradiciebsa da saqarTvelos 1921
wlis konstituciis ZiriTad princi pebs, saqveynod acx-
adeben am konstitucias~.
24
sasamarTlo xelisuflebis umaRles organos warmoadgenda senati,
romelsac irCevda parlamenti. konstitucia adgenda marTlmsaju-
lebis ganxorcielebis demokratiul princi pebs.
Sesabamisad, gamocxadda:
⊇ sasamarTlos damoukidebloba da mosamarTleTa mxolod kanon-
isadmi morCileba;
⊇ mosamarTleTa arCeviToba;
⊇ sasamarTloSi saqmis ganxilvis sajarooba;
⊇ ganxilvaSi nafic msajulTa monawileoba da sxva.
konstituciam gansazRvra qveynis teritoriul-saxelmwifoebrivi
mowyoba, romlis farglebSi daawesa Semdegi avtonomiuri erTeulebis
arseboba: soxumis olqi, samuslimano saqarTvelo anu baTumis mxare,
zaqaTalas olqi. am avtonomiur erTeulebs adgilobrivi mniSvnelobis
saqmeebSi miniWebuli hqondaT farTo TviTmmarTvelobis ufleba.
1921 wlis konstituciaSi calke Tavebi eTmoboda saxelmwifo
finansebs, saxelmwifo kontrols, saxelmwifo Tavdacvas, adgilo-
briv TviTmmarTvelobas, erovnul umciresobaTa uflebebs, saxelm-
wifo moxeleebs, saxelmwifosa da eklesias da sxva.
konstituciis bolo TavSi gansazRvruli iyo misi gadasinjvis,
konstituciaSi cvlilebebisa da damatebebis Setanis wesi. am we-
sis mixedviT, igi SeiZleba mivakuTvnoT rTul konstituciaTa rigs.
konstituciis gadasinjvis uflebis mqone subieqtebs warmoadgen-
da parlamenti, mis wevrTa ara nakleb naxevris saxiT da 50.000
amomrCeveli. konstituciis zogadi an nawilobrivi gadasinjvis
Sesaxeb winadadeba parlamentis dRis wesrigSi ar SeiZleba dasmuliyo
misi Setanidan ara uadres 6 Tvisa.
mTliani an nawilobrivi gadasinjvis proeqti miRebulad iTv-
leboda, Tu mas mxars dauWerda parlamentis saerTo raodenobis
ori mesamedi.
miuxedavad imisa, rom damoukidebeli saqarTvelos pirveli, 1921
wlis 21 Tebervlis konstitucia rogorc formiT, ise SinaarsiT
srulad pasuxobda drois Sesabamis demokratiul moTxovnebs, para-
grafis dasawyisSi aRniSnul garemoebaTa gamo misi moqmedeba uki-
duresad xanmokle aRmoCnda. 1921 wlis konstituciis moqmedeba
aRsdga 1992 wlis 21 Tebervlis saqarTvelos respublikis samxedro
sabWos deklaraciis safuZvelze, magram am periodisaTvis 1921
wlis konstituciis mTeli rigi normebi da institutebi Tanamed-
roveobisaTvis Seuferebeli aRmoCnda da man praqtikulad ver
moaxerxa qveynis sazogadoebrivi weswyobilebisa da politikis
safuZvlebis regulireba.
25
sfdb *
sabWoTa periodis saqarTvelos
konstituciebi
saqarTvelos socialisturi respublikis Seqmna
1921 wels, gare Zalis uxeSi Carevis Sedegad, Sewyda saqarTve-
los damoukidebeli saxelmwifoebrivi aRmSenebloba. bolSevikuri
ruseTis mier 1921 wlis 25 Tebervals saqarTvelos winaaRmdeg
ganxorcielebulma samxedro okupaciam da sabWoTa xelisuflebis
Zaladobrivma eqsportma saTave daudo saqarTvelos socialis-
turi respublikis Seqmnas.
Secvlilma sazogadoebrivma weswyobilebam, axali politikuri
Zalis _ saqarTvelos revoluciuri komitetis mier Zalauflebis
xelSi aRebam, dRis wesrigSi daayena sazogadoebis Secvlili pirobebis
sakanonmdeblo reglamentacia. daisva sakiTxi konstituciis Se-
muSavebisa da miRebis Sesaxeb.
27
meore sabWoTa konstituciis me-4 muxlis moTxovnaTa Sesabamisad,
saqarTvelo valdebuli iyo Tavisi konstitucia SesabamisobaSi
moeyvana a/k sfsr da ssrk konstituciebTan. am moTxovnis Sesabam-
isad, 1927 wlis 4 aprils, saqarTvelos sabWoebis IV yrilobam
daamtkica saqarTvelos axali konstitucia. 1927 wlis konstitu-
cia Sedgeboda 8 Tavisa da 114 muxlisagan.
1927 wlis konstituciiT dafiqsirda realuri mdgomareoba,
romliTac SeizRuda saqarTvelos suvereniteti sakavSiro saxelm-
wifos sasargeblod. kerZod, es garemoeba gamoixata imaSi, rom
Seicvala saxelmwifo organoTa uflebrivi mdgomareoba. konsti-
tuciiT, saqarTvelos saxelmwifo organoTa gamgeblobas aRar
miekuTvneboda sagareo, sazRvao, Tavdacvisa da sagareo vaWrobis
sakiTxebi. amasTan, konstituciam ucvlelad datova xelisuflebisa
da mmarTvelobis umaRlesi da adgilobrivi organoebis struqtura.
konstituciur siaxleTa Soris gansakuTrebiT mniSvnelovani iyo
axali IV da V Tavebis damateba, romlebic avtonomiur erTeulebs
Seexeboda. kerZod, aRniSnul TavSi regulirebuli iyo aWaris samarT-
lebrivi statusi, rogorc avtonomiuri respublikisa; mexuTe Tavi
eTmoboda afxazeTs, romelic gansakuTrebuli xelSekrulebis ZaliT
Sedioda saqarTvelos respublikis SemadgenlobaSi, rogorc mokavSire
sabWoTa socialisturi respublika; konstituciiT ganisazRvra samxreT
oseTis avtonomiuri olqis samarTlebrivi statusi.
1927 wlis konstituciiT SemoRebul iqna “saprokuroro zeda-
mxedveloba~, romelic erTian saxalxo sasamarTlosTan arsebobda.
konstitucia aregulirebda pirovnebis uflebriv mdgomare-
obas, saarCevno sistemas, erovnul politikas, konstituciis cv-
lilebebis sakiTxebs, axleburad gansazRvravda qveynis socialur
struqturas da a.S.
28
konstituciiT, umaRles xelisuflebas da qveyanaSi erTaderT
sakanonmdeblo organos warmoadgenda saqarTvelos ssr umaRlesi
sabWo. igi airCeoda 4 wlis vadiT, romelic ikribeboda sesiebze.
sesias weliwadSi orjer iwvevda saqarTvelos ssr umaRlesi sab-
Wos prezidiumi. sesiebs Soris periodSi saxelmwifo xelisufle-
bas ganaxorcielebda umaRlesi sabWos prezidiumi, romelic air-
Ceoda umaRlesi sabWos mier Semdegi SemadgenlobiT: saqarTvelos
umaRlesi sabWos prezidiumis Tavmjdomare, Tavmjdomaris moadg-
ile, prezidiumis mdivani da prezidiumis 13 wevri. umaRlesi sab-
Wos prezidiumi angariSvaldebuli iyo umaRlesi sabWos winaSe.
saqarTvelos ssr umaRles aRmasrulebel-ganmkargulebel or-
ganos warmoadgenda saqarTvelos ssr saxalxo komisarTa sabWo,
romelsac qmnida saqarTvelos umaRlesi sabWo Semdegi Semadgen-
lobiT: saqarTvelos ssr saxalxo komisarTa sabWos Tavmjdomare;
Tavmjdomaris moadgileebi; saqarTvelos ssr saxelmwifo sagegmo
komitetis Tavmjdomare; saqarTvelos ssr saxalxo komisrebi.
saqarTvelos ssr saxalxo komisarTa sabWo angariSvaldebuli
iyo saqarTvelos umaRlesi sabWos winaSe, xolo sesiaTa Soris
periodSi _ umaRlesi sabWos prezidiumis winaSe.
1937 wlis konstituciiT gauqmda politikuri SezRudvebi. kerZod,
konstituciurad dadginda arCevnebis sayovelTaod aRiarebuli princi-
pebi: sayovelTao, Tanaswori, pirdapiri arCevnebi faruli kenWisyriT.
konstituciam qveynis politikur safuZvlad aRiara mSromel-
Ta deputatebis sabWoebi, xolo ekonomikuri sistemis safuZvlad
gamoacxada meurneobis socialisturi sistema da sawarmoo iar-
aRebisa da saSualebebis socialisturi sakuTreba.
1937 wlis konstituciam mniSvnelovnad gaafarTova moqalaqe-
Ta uflebebisa da Tavisuflebebis moculoba. konstituciaSi aisaxa
iseTi mniSvnelovani ufleba-Tavisuflebebi, rogoricaa sityvis, be-
Wdvis, krebebisa da manifestaciebis Tavisufleba, msvlelobebisa da
mitingebis Tavisufleba da a.S.
aRniSnuli konstituciiT pirvelad ganxorcielda qveynis ad-
ministraciul-teritoriuli dayofa _ daraioneba.
ufro daxvewili da srulyofili gaxda sasamarTlo da proku-
raturis organoTa sistema. marTlmsajuleba xorcieldeboda
saqarTvelos ssr umaRlesi sasamarTlos, afxazeTisa da aWaris a.r.
umaRlesi sasamarTloebisa da saxalxo sasamarTloebis mier.
saqarTvelos ssr umaRles sasamarTlos irCevda saqarTvelos ssr
umaRlesi sabWo 5 wlis vadiT. amave vadiT airCeoda avtonomiuri res-
publikebis umaRlesi sasamarTloebi Sesabamisi sabWoebis mier.
29
kanonebze uzenaesi zedamxedveloba evaleboda prokuraturis
organoebs. saqarTvelos respublikis prokurors, avtonomiuri re-
spublikisa da avtonomiuri olqis prokurorebs niSnavda ssr
kavSiris generaluri prokurori, raionis prokurors niSnavda re-
spublikis prokurori da amtkicebda ssr kavSiris generaluri
prokurori.
konstituciam gansazRvra saxelmwifo simbolika da dedaqalaqi.
konstitucia iTvaliswinebda misi Secvlis meqanizms, romlis
mixedviTac, es ukanaskneli SesaZlebeli iyo mxolod saqarTvelos
umaRlesi sabWos gadawyvetilebiT, risTvisac saWiro iyo umaRle-
si sabWos deputatTa xmebis ori mesamedis umravlesoba.
30
konstituciis me-3 Tavis Tanaxmad, saxelmwifo xelisuflebis
organizaciisa da misi saqmianobis safuZvlad kvlav demokratiuli
centralizmis princi pi iqna aRiarebuli. garTulda saxelmwifo
organoTa sistema, romelsac konstituciaSi oTxi kari hqonda
daTmobili. konstituciiT, saxalxo deputatTa sabWoebi, umaRlesi
sabWodan sasoflo sabWos CaTvliT, qmnidnen saxelmwifo xelisu-
flebis organoTa erTian sistemas, qveynis politikur safuZvels.
saqarTvelos ssr umaRlesi sabWo airCeoda 5 wlis vadiT, xolo
adgilobrivi sabWoebi - orweliwadnaxevriT. deputatTa arCevnebi
ewyoboda erTmandatian saarCevno olqebSi sayovelTao, Tanaswori
da pirdapiri saarCevno uflebis safuZvelze faruli kenWisyriT.
saqarTvelos ssr uzenaesi sabWos arCevnebSi aqtiuri saarCevno
uflebiT sargeblobda yvela moqalaqe 18 wlis asakidan, romelic
akmayofilebda saarCevno kanonis moTxovnebs, xolo pasiur saarCevno
uflebas piri iZenda 21 wlis asakidan. saqarTvelos ssr uzenaes
sabWoSi Sedioda 300 deputati. saqarTvelos uzenaesi sabWos
sesiebs Soris periodSi saxelmwifo xelisuflebis organos war-
moadgenda uzenaesi sabWos prezidiumi.
saqarTvelos socialisturi respublikis umaRles aRmas-
rulebel-ganmkargulebel organos warmoadgenda saqarTvelos ssr
ministrTa sabWo, anu mTavroba. mis SemadgenlobaSi Sedioda: saqarTve-
los ssr ministrTa sabWos Tavmjdomare, Tavmjdomaris pirveli
moadgile da moadgileebi, saqarTvelos ssr ministrebi, saqarTve-
los ssr saxelmwifo komitetis Tavmjdomareebi. ministrTa sab-
Wos SemadgenlobaSi Tanamdebobrivad Sediodnen aseve afxazeTis
assr da aWaris assr ministrTa sabWos Tavmjdomareebi.
saqarTvelos ssr mTavroba angariSvaldebuli iyo saqarTve-
los ssr uzenaesi sabWos winaSe.
saqarTvelos ssr 1978 wlis konstituciaSi, wina konstitucie-
bTan SedarebiT, kidev ufro gafarTovda moqalaqeTa uflebebi da
Tavisuflebebi.
konstituciis 21-e da 22-e Tavebi, Sesabamisad, eTmoboda sasa-
marTlosa da prokuraturas, sadac gansazRvruli iyo maTi samarT-
lebrivi statusis konstituciuri safuZvlebi.
miuxedavad imisa, rom 1978 wlis konstitucia, mis winamorbed
konstituciebTan SedarebiT, rogorc formiT, ise Sinaarsis mixed-
viT ufro srulyofil doneze iyo Sesrulebuli, igi mainc sabWoTa
konstituciebisaTvis maxasiaTebel Tvisebebs atarebda. am Tviseba-
Ta Sesabamisad, saqarTvelos konstituciuri ganviTarebis yvela
etapze Tan axlda “sazogadoebriv-politikuri cxovrebis sxva-
dasxva sferoSi mTeli rigi demokratiuli princi pebis formaluri
31
aRiareba, faqtobrivad despotizmis, sisxliani mmarTvelobisa da
adamianis uuflebobis viTarebaSi~ [7. 94].
Tumca, 1978 wlis konstituciis sicocxlisunarianoba aRniS-
nuliT ar dasrulebula. masSi cvlilebebi iqna Setanili saqarTve-
los ssr 1984 wlis 7 ianvris, 1986 wlis 5 ivlisis, 1989 wlis 18
noembris, 1990 wlis 20 martisa da 18 agvistos, aseve saqarTvelos
respublikis 1990 wlis 14, 15, 22 noembris, 11 da 28 dekembris, 1991
wlis 29 ianvris, 27, 28 Tebervlis, 20 martis, 14, 23, 27 aprilis, 23
maisis, 14 ianvris, 25 ivlisis, 2, 10, 26 agvistos, 11 da 30 oqtombris
kanonebiT. aRniSnulma, gansakuTrebiT ki 1990 wlis 28 oqtombris
Semdeg periodSi, konstituciaSi Setanilma cvlilebebma Tvisobri-
vad ucvales saxe mas, igi ufro demokratiuli da srulyofili,
saqarTvelos gardamavali periodisaTvis Sesatyvisi konstitucia
gaxda.
sfdb (
32
saqarTvelos prezidents irCevdnen saqarTvelos respublikis
moqalaqeebi sayovelTao, Tanaswori da pirdapiri saarCevno ufleb-
is safuZvelze faruli kenWisyriT.
prezidentis arCevnebis wess detalurad gansazRvravda saqarTve-
los respublikis kanoni “prezidentis arCevnebis Sesaxeb~.
erovnuli xelisuflebis mier ganxorcielebuli cvlilebebis
Sesabamisad, Seicvala saxelmwifos simbolika _ emblema, droSa,
himni. Seicvala konstituciis preambula, romelSic realuri is-
toriuli Sefaseba mieca saqarTvelos samarTlebriv mdgomareobas
ssr kavSiris SemadgenlobaSi. dafiqsirda erovnulganmaTavisufle-
beli moZraobis mier ganvlili gza 1921 wlidan 1990 wlamde.
konstituciidan amoRebul iqna sityvebi “sabWoTa socialis-
turi~, aseve me-6 muxli, romelic aRiarebda komunisturi partiis
warmmarTvel Zalas da faqtiurad uzrunvelyofda misi, rogorc
erTaderTi partiis, uzenaesobasa da xelisuflebis uzurpacias.
yvelaferma aman saqarTvelo daayena ganviTarebis Tvisobrivad axal
gzaze. saqarTveloSi daiwyo gardamavali periodi. qveyana rTul
pirobebSi iyo, magram mainc daiwyo damoukidebeli saxelmwifoe-
brivi aRmSeneblobis procesi.
1991-1992 wlebi
1991 wlis bolosaTvis politikuri mdgomareoba ukiduresad
gamwvavda, ramac Seaferxa gardamavali periodis konstituciis ganx-
orcieleba. male politikuri procesebis garTulebam kulminacias
miaRwia, rac dagvirgvinda xelisuflebis SecvliT samxedro Care-
vis gziT. Zalaufleba xelSi aiRo samxedro sabWom da droebiTma
mTavrobam.
rogorc mivuTiTeT, aRniSnul garemoebaTa gamo, faqtiurad Sew-
yda gardamavali periodis konstituciis moqmedeba. 1992 wlis 21
Tebervals samxedro sabWom miiRo deklaracia 1921 wlis 21 Teberv-
lis konstituciis aRdgenis Sesaxeb. Tumca, misi "samoqmedod SemoReba
ararealuri aRmoCnda da Tanamedrove pirobebSi moqmed aqtad verc
gamodgeboda~ [7. 75]. yovelive amis fonze gaurkveveli rCeboda
saxelmwifo organoTa samarTlebrivi mdgomareoba, qveynis marTva
dekretebis safuZvelze SeuZlebeli iyo, amitom dRis wesrigSi
dadga axali konstituciis miRebis sakiTxi. magram konstituciis
SemuSaveba da miReba garkveul drosa da pirobebTan iyo dakavSire-
buli. arc konstituciuri vakuumis pirobebSi SeiZleboda qveynis
datoveba. 1992 wlis 6 noembers, saqarTvelos respublikis parla-
mentma miiRo kanoni “saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~.
33
kanoni “saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~
marTalia, kanoni “saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~ konsti-
tucias ar warmoadgenda, magram axali konstituciis miRebamde
swored mas unda Seesrulebina konstituciis funqcia. kanonis am
maRal daniSnulebaze TviT kanonis SesavalSi arsebuli debuleba
miuTiTebda, rom `es kanoni gansazRvravs qveynis sagangebo saSinao
da sagareo mdgomareobiT ganpirobebuli saqarTvelos saxelmwi-
fos umaRlesi organoebis uflebamosilebis, maTi mowyobisa da
saqmianobis wess axali konstituciis miRebamde, rac ganxorcield-
eba 1921 wlis saqarTvelos konstituciis memkvidreobis safuZ-
velze~.
kanoni Sedgeba Sesavali nawilis, 8 Tavisa da 33 muxlisagan.
kanoni aRiarebs saparlamento respublikis formas, gansazRvravs
mis uflebamosilebas, iZleva im pirTa CamonaTvals, romelTac irCevs
an niSnavs parlamenti. gansazRvravs parlamentis saqmianobisa da
organizaciis wess, romelic garkveul Taviseburebebs warmoSobda
saqarTvelos saparlamento respublikis formis SigniT, rac imaSi
gamoixateboda, rom parlamentis Tavmjdomares irCevdnen ara depu-
tatebi parlamentis Semadgenlobidan, aramed mas irCevda uSualod
xalxi. e.i. parlamentis Tavmjdomare gamoyofil iqna parlamentis
Semadgenlobidan, amitom igi 1992 wlis 11 oqtombers, parlament-
Tan erTad, uSualod mosaxleobis mier iqna arCeuli. saarCevno
debulebis Sesabamisad, parlamentis Tavmjdomared arCevis Semdeg,
kanonis me-8 muxliT "parlamenti irCevs saqarTvelos saxelmwi-
fos meTaurs~. ufro konkretulad, kanonis me-17 muxlSi aRniSnu-
li iyo, rom "saqarTvelos respublikis meTaurad parlamentis mier,
misi siiTi Semadgenlobis ori mesamedis umravlesobiT airCeva
parlamentis Tavmjdomare, romlis uflebamosilebis vada ganisazRvre-
ba parlamentis uflebamosilebis vadiT~. es wesi qmnida ormagi
arCevnebis saWiroebas, rac rTul procedurasTan iyo dakavSirebu-
li da normaTa teqnikur kolizias qmnida.
kanoni "saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~ did uflebamosile-
bebs aniWebda saxelmwifo meTaurs. kanonis Tanaxmad, igi saTaveSi
udgas mmarTvelobis organoTa sistemas saqarTveloSi, qmnis mTavrobas,
warudgens parlaments respublikuri masStabis yvela Tanamdebo-
bis piris kandidaturas, umaRlesi mTavarsardalia da niSnavs da
aTavisuflebs umaRlesi samxedro Tanamdebobis pirebs, SearCevs
elCebs, warmomadgenlebsa da sxva.
saxelmwifos meTauri warmoadgenda saqarTvelos saxelmwifos
qveynis SigniT da saerTaSoriso urTierTobebSi. valdebuli iyo
uzrunveleyo saxelmwifos damoukidebloba da teritoriuli
34
mTlianoba, adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa dacva, saxelm-
wifo organoebis urTierTSeTanxmebuli saqmianoba.
kanonma "saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~, rogorc vxedavT,
daamkvidra Taviseburad axali qarTuli modeli _ "parlamentis
Tavmjdomare _ saxelmwifos meTauri~, rac im dros "marTebulad~
iqna aRiarebuli [8. 13]. Tumca, Tu kanonis arss detalurad CavuR-
rmavdebiT, igi arsebiTad xelyofda xelisuflebis ganawilebis
princi ps. parlamentis Tavmjdomare, romelic parlamentis gverdis
avliT airCeva, saTaveSi edga qveynis umaRles warmomadgenlobiT
organos, amasTan, yovelgvari alternativis gareSe arCeuli unda
yofiliyo saxelmwifos meTaurad. saxelmwifos meTauri, amave dros,
xelmZRvanelobda aRmasrulebeli xelisuflebis mTel sistemas.
miuxedavad imisa, rom saxelmwifos meTauri arsebiTad mainc
mmarTvelobis organos warmoadgenda, aRniSnuli modelis fargleb-
Si igi, mmarTvelobiTi uflebamosilebebis garda, xelisuflebis
ganxorcielebis farTo uflebamosilebiTac iyo aRWurvili. sax-
elmwifos meTauri, kanoniT gaTvaliswinebul SemTxvevebSi, ufleba-
mosili iyo gamoeca kanonis Zalis mqone aqtebi da es uflebam-
osileba ar iyo dadasturebuli konstituciuri debulebebiT.
yovelive es ki arsebiTad xelyofda xelisuflebis ganawilebis
demokratiul princi ps da miuRebels xdida xelisuflebis orga-
nizaciis maSindel models.
kanonis Tanaxmad, umaRles aRmasrulebel-ganmkargulebel organos
warmoadgenda ministrTa kabineti _ mTavroba, romelic angariSvaldebu-
li iyo parlamentisa da parlamentis Tavmjdomaris _ saxelmwifos
meTauris winaSe. ministrTa kabinetis SemadgenlobaSi Sedioda premier-
ministri, ministrebi da kabinetis sxva wevrebi. saxelmwifos meTau-
ri brZanebulebebis safuZvelze da maT Sesasruleblad gamoscemda
dadgenilebebs, xolo premier-ministri – gankargulebebs.
kanonma “saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~ aRiara sasamarT-
lo xelisufleba da gamoacxada sasamarTloebis damoukideblobis,
maTi mxolod kanonisadmi damorCilebis princi pi.
kanoni iTvaliswinebda specialur Tavs “erovnuli uSiSroebi-
sa da Tavdacvis sabWo~. am organos amocanad ganisazRvra qveynis
Tavdacvis, uSiSroebisa da wesrigis uzrunvelyofa qveyanaSi. mas
xelmZRvanelobda saxelmwifos meTauri, rogorc SeiaraRebuli Zaleb-
is umaRlesi mTavarsardali.
“saqarTvelos respublikis saxelmwifo xelisuflebis Sesax-
eb~ kanonis mniSvneloba gamoixateba imaSi, rom man praqtikulad
Seavso qveyanaSi Seqmnili konstituciuri vakuumi da miRebidan
35
sami wlis ganmavlobaSi asrulebda ZiriTadi kanonis rols, ar-
egulirebda saxelmwifosa da sazogadoebrivi cxovrebis safuZ-
vlebs.
sfdb )
saqarTvelos 1995 wlis 24 agvistos
konstitucia _ qveynis uzenaesi kanoni
1995 wlis konstituciis iuridiuli buneba
saqarTvelos 1995 wlis konstitucia iseve, rogorc yvela
qveynis konstitucia, xasiaTdeba rigi TaviseburebebiT, romlebic
dakavSirebulia da gamomdinareobs Tavad konstituciuri normebidan.
konstituciis maxasiaTebelTa Soris gansakuTrebiT mniSvnelo-
vania konstituciis uzenaesoba. swored es Tviseba gansazRvravs
saqarTvelos konstituciis adgils samarTlebriv sistemaSi.
saqarTvelos 1995 wlis 24 agvistos konstituciis uzenaeso-
ba gulisxmobs, rom igi umaRlesi iuridiuli Zalis mqone aqtia
yvela sxva normatiuli aqtis mimarT. saqarTvelos konstituciaze,
rogorc uzenaes kanonze, xazgasmulia Tavad konstituciaSi. igi
aRiarebs, rom konstitucia uzenaesi kanonia da yvela sxva samar-Tlebrivi
aqti SesabamisobaSi unda iyos konstituciasTan, saerTaSoriso sa-
marTlis sayovelTaod aRiarebul princi pebsa da normebTan. amis
Sesaxeb pirdapir miuTiTebs saqarTvelos konstitucia:
ÓÀáÄËÌßÉ×Ï áÄËÉÓ- ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÊÏÍ- ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÉÓ ÞÀËÀ-
Ö×ËÄÁÀ áÏÒÝÉÄË- ÓÔÉÔÖÝÉÀ ÓÀáÄË- ÛÉ ÛÄÓÅËÉÓ ÛÄÌÃÄÂ
muxli 106.1
muxli 6.1
muxli 5.1
36
samarTlebrivi sistemisaTvis, romlis Semadgeneli normebi, insti-
tutebi da dargebi unda pasuxobdnen konstituciur princi pebsa
da ideebs. moqmedi konstitucia, misi uzenaesobis princi pidan ga-
momdinare, TviTon gansazRvravs da miuTiTebs im organoze, romel-
sac gaaCnia kanonis miRebis uflebamosileba, kerZod, konstituciis
48-e muxlSi naTqvamia, rom “saqarTvelos parlamenti aris qveynis
umaRlesi warmomadgenlobiTi organo, romelic axorcielebs sa-
kanonmdeblo xelisuflebas~.
“normatiuli aqtebis Sesaxeb” saqarTvelos kanonis me-19 mux-
li, saqarTveloSi moqmedi normatiuli aqtebisaTvis iuridiuli
Zalis mixedviT dadgenil ierarqiaSi, pirvel adgilze swored kon-
stituciasa da konstituciur kanons moixseniebs. xolo amave kanonis
momdevno me-20 muxli imeorebs konstituciis uzenaesobis Sesaxeb
zemoT motanil konstituciur debulebas da pirvel punqtSi acx-
adebs, rom `saqarTvelos konstitucia saqarTvelos uze-
naesi kanonia. mas aqvs upiratesi iuridiuli Zala sxva
samarTlebrivi aqtebis mimarT. yvela samarTlebrivi
aqti unda Seesabamebodes konstitucias~.
saqarTvelos 1995 wlis konstitucia uzenaesobis uzrunvel-
sayofad awesebs garkveul valdebulebebs yvela fizikuri Tu iu-
ridiuli pirisaTvis. am moTxovnas konstitucia avrcelebs rogorc
saqarTvelos, ise ucxoel moqalaqeebze da moqalaqeobis armqone
pirebze, “saqarTveloSi mcxovrebi yoveli piri valde-
bulia asrulebdes saqarTvelos konstituciisa da
kanonmdeblobis moTxovnebs~ _ aRniSnulia konstituciis 54-
e muxlis I punqtSi. konstituciis, rogorc qveynis uzenaesi kano-
nis dacvis valdebuleba ekisreba saxelmwifo da TviTmmarTvelo-
bis organoebsa da Tanamdebobis pirebs. konstituciis darRveva sa-
qarTvelos prezidentis, mTavrobis wevrebis, uzenaesi sasamarTlos
Tavmjdomaris, generaluri prokuroris, kontrolis palatis Tavmj-
domarisa da erovnuli bankis sabWos wevrebis impiCmentis wesiT
pasuxismgeblobis Sesaxeb sakiTxis dasmis erT-erTi safuZvelia.
rogorc mocemuli Temis pirvel paragrafSi mivuTiTeT, kon-
stituciis uzenaesobis dacvis umniSvnelovanesi meqanizmia kon-
stituciuri kontroli. saqarTvelos konstituciis uzenaesobis
dacvas uzrunvelyofs saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo.
amis Taobaze “saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb~
saqarTvelos kanonis I muxlis pirvel punqtSi naTqvamia, rom
“saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo aris sakonstitucio
kontrolis sasamarTlo organo, romelic uzrunvelyofs saqarTve-
los konstituciis uzenaesobas, konstituciur kanonierebasa da
adamianis konstituciuri uflebebisa da Tavisuflebebis dacvas~.
37
cxrili # 2
saqarTvelos konstituciisa da
mimdinare kanonmdeblobis
Tanafardoba
ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÀ
38
konstituciis, rogorc uzenaesi kanonis, mniSvneloba udidesia
im TvalsazrisiT, rom igi gansazRvravs mTeli samarTlebrivi sistemis
paToss, uzrunvelyofs mTeli sistemis SeTanxmebulobas.
saqarTvelos 1995 wlis konstitucia, garda imisa, rom war-
moadgens umaRlesi iuridiuli Zalis mqone qveynis ZiriTad kanons,
umniSvnelovanesi politikuri dokumentia.
saqarTvelos konstituciis, rogorc politikuri dokumentis mniS-
vneloba, gamoixateba imaSi, rom igi asaxavs da aregulirebs politikur
ZalTa im Tanafardobas, romelic dRes Cvens sazogadoebaSi arsebobs.
39
TviTmmarTveloba unda ganxorcieldes saxelmwifos suverenite-
tis Seulaxavad. meore mxriv, konstitucia zRudavs saxelmwifo
organoebSi politikuri gaerTianebebis Seqmnas am TvalsazrisiT,
igi politikur gaerTianebaSi gawevrianebis uflebas arTmevs pirs,
romelic Cairicxeba samxedro Zalebis, saxelmwifo uSiSroebis an
Sinagan saqmeTa organoebis pirad SemadgenlobaSi, gamwesdeba mosa-
marTled an prokurorad (muxli 26.5).
konstitucia dauSveblad acxadebs sazogadoebriv da poli-
tikur gaerTianebaTa mier SeiaraRebuli formirebebis Seqmnas.
saqarTvelos konstitucia, rogorc politikuri dokumenti,
pasuxs scems kiTxvaze, Tu vis ekuTvnis saqarTveloSi saxelmwifo
xelisufleba. am mimarTebiT igi aRiarebs saxalxo xelisuflebas,
roca saqarTveloSi saxelmwifo xelisuflebis wyarod aRiarebs
xalxs. konstitucia adgens politikuri xelisuflebis ganxor-
cielebaSi xalxis monawileobis formebs.
sabolood, saqarTvelos 1995 wlis konstituciaze, rogorc
politikur dokumentze, SeiZleba iTqvas, rom igi gansazRvravs
saqarTveloSi politikuri procesis monawile subieqtebis saqmi-
anobis wess, adgens politikuri institutebis urTierTzemoqmede-
bis farglebs, riTac gansazRvravs qveynis politikuri sistemis
funqcionirebis safuZvlebs. konstituciis politikuri funqciis
umTavresi daniSnulebaa uzrunvelyos sazogadoebis sxvadasxva
socialur-politikur ZalTa Soris Tanxmoba da maTi mSvidobiani
Tanaarseboba, amis safuZvelze ki, miaRwios sazogadoebis mSvidobian,
harmoniul ganviTarebas saerTo keTildReobis Sesaqmnelad. es
uklebliv yvela demokratiuli konstituciis mizania. zogierTi
pirdapir acxadebs amis Taobaze, magaliTad, aSS-s konstituciis
preambulaSi miTiTebulia, rom "Cven, SeerTebuli Statebis xalxi,
im mizniT, rom SevqmnaT ufro srulyofili kavSiri, davamkvidroT
marTlmsajuleba, davamyaroT saSinao mSvidoba...~
saqarTvelos konstituciis, rogorc samarTlebrivi dokumen-
tis funqcia, gamoixateba imaSi, rom igi samarTlebrivi sistemis
bazisi da ganmsazRvrelia. konstitucia awesebs im ZiriTad sawyisebs,
romelTa safuZvelze da farglebSi viTardeba sxvadasxva dargebi.
konstitucia, rogorc umaRlesi iuridiuli Zalis dokumenti, sa-
marTlis mTeli sistemisaTvis qmnis samarTlebrivi regulirebis
safuZvlebs, uzrunvelyofs am sistemis erTianobas, mis SeTanxmebul
xasiaTs. samarTlebrivi sistemis realizacia xdeba iseTi um-niS-
vnelovanesi princi pebis safuZvelze, rogoricaa saxelmwifo su-
vereniteti, xelisuflebis ganawileba, adamianisa da moqalaqis uf-
lebebi da Tavisuflebebi, saxalxo xelisuflebis princi pi da sxva.
40
sfdb !_
saqarTvelos konstituciis sistema
saqarTvelos konstituciis struqtura
saqarTvelos 1995 wlis konstitucia, misi organizaciuli wyo-
bis, Semadgeneli nawilebis SeTanxmebulobis, maTi Tanmimdevrobisa da
ganlagebis TvalsazrisiT, srulad pasuxobs Tanamedrove demokratiu-
li konstituciebis struqturisaTvis damaxasiaTebel moTxovnebs.
saqarTvelos konstitucia Sedgeba preambulis, ZiriTadi debule-
bebisa da gardamavali debulebebisagan, sul 9 Tavisa da 109 muxlisagan.
preambula
konstitucias xsnis misi Sesavali nawili _ preambula,
masSi gamocxadebulia miznebi, romelTa miRwevisaTvis konstitu-
cia iqna miRebuli. es miznebia - damkvidrdes:
1. demokratiuli sazogadoebrivi weswyobileba;
2. ekonomikuri Tavisufleba;
3. socialuri da samarTlebrivi saxelmwifo;
4. adamianis sayovelTaod aRiarebuli uflebebi da Tavisuflebebi;
5. saxelmwifoebrivi damoukidebloba;
6. sxva xalxebTan mSvidobiani urTierToba.
preambulaSi mocemuli es miznebi, romlebSic saxelmwifos Zir-
iTadi amocanebi, konkretdeba da ganmtkicdeba konstituciis Sesa-
bamis Tavebsa da debulebebSi.
saqarTvelos ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÌÏØÀËÀØÄÍÉ, ÒÏÌÄËÈÀ ÖÒÚÄÅÉ ÍÄÁÀÀ ÃÀÀÌÊÅÉÃÒÏÍ
konstitu cia
konstitucia ÃÄÌÏÊÒÀÔÉÖËÉ ÓÀÆÏÂÀÃÏÄÁÒÉÅÉ ßÄÓßÚÏÁÉËÄÁÀ, ÄÊÏÍÏÌÉÊÖÒÉ
ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÀ, ÓÏÝÉÀËÖÒÉ ÃÀ ÓÀÌÀÒÈËÄÁÒÉÅÉ ÓÀáÄËÌßÉ×Ï,
preambula
41
konstituciur-samarTlebrivi daxasiaTeba. saqarTvelos politikuri
wyobilebis formad aRiarebulia demokratiuli respublika.
konstituciurma kanonmdebelma, warsulis mware istoriuli
gamocdilebisa da dRevandeli safrTxis gaTvaliswinebiT, "zogad
debulebebSi~ Cado normebi, romlebic uzrunvelyofen saqarTve-
los teritoriuli mTlianobis, misi ganuyoflobis dacvas. "saqarTve-
los saxelmwifos teritoriis gasxviseba akrZalulia. saxelm-
wifo sazRvrebis Secvla SeiZleba mxolod mezobel saxelmwifos-
Tan dadebuli ormxrivi SeTanxmebiT~ (muxli 2.2).
preambula
Tavi pirveli
zogadi debulebebi mux. 1-11
Tavi meore
saqarTvelos moqalaqeoba. adamianis
ZiriTadi uflebani da Tavisuflebani mux. 12-47
Tavi mesame
saqarTvelos parlamenti mux. 48-68
Tavi meoTxe
saqarTvelos prezidenti mux. 69-81
Tavi mexuTe
sasamarTlo xelisufleba mux. 82-91
Tavi meeqvse
saxelmwifo finansebi da kontroli mux. 92-97
Tavi meSvide
saxelmwifos Tavdacva mux. 98-101
Tavi merve
konstituciis gadasinjva mux. 102-103
Tavi mecxre
gardamavali debulebebi mux. 104-109
43
sfdb !!
saqarTvelos konstituciis miRebisa da
gadasinjvis wesi
saqarTvelos sakonstitucio komisia
saqarTvelos 1995 wlis konstituciis Seqmnidan mis amoqmede-
bamde, rac sabolood jer kidev ar dasrulebula, sakmaod grZeli
da Sromatevadi gza iqna ganvlili.
saqarTvelos respublikis parlamentma 1993 wlis 25 marts
miiRo dadgenileba saqarTvelos respublikis konstituciis proeqtis
mosamzadebeli komisiis Seqmnisa da komisiis debulebis damtkice-
bis Sesaxeb. debulebis mixedviT, komisiis Tavmjdomared arCeul
iqna saqarTvelos saxelmwifos meTauri _ parlamentis Tavmj-
domare e. SevardnaZe, moadgileebad iuridiul mecnierebaTa doq-
tori, profesori givi inwkirveli da vaxtang xmalaZe. komisiis
mdivani iyo amJamad saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Tavmj-
domare, iuridiul mecnierebaTa kandidati, docenti avTandil deme-
traSvili. komisiis SemadgenlobaSi Sedioda 118 wevri. komisiam
SeimuSava proeqti, romelic orientirebuli iyo naxevrad saprez-
idento respublikis modelze. 1994 wlis oqtomberSi, sorosis
fondis daxmarebiT, qarTvel iuristTa da politikosTa jgufi
mivlinebul iqna Cikagos samarTlis skolaSi, sadac konstituciis
erT-erTma proeqtma gaiara eqspertiza da mowonebulic iqna. cxare
debatebis Semdeg, 1995 wlis 24 agvistos, saqarTvelos parlament-
ma daamtkica saqarTvelos axali konstitucia.
rogorc vxedavT, saqarTvelos konstituciis SemuSaveba moxda
specialurad Seqmnili sakonstitucio komisiis mier, xolo, miReb-
is wesis mixedviT, igi miRebul iqna saparlamento gziT.
44
zobs, Cuqnis konstitucias da b) sagareo oqtroirebas, roca
yofili metropolia yofil kolonias Cuqnis konstitucias. es
wesi ZiriTadad konstituciis miRebis monarqiuli wesia, magram
konstituciuri praqtika icnobs misi gamoyenebis SemTxvevebs res-
publikuri mmarTvelobis formis drosac.
2. xSirad konstituciis miReba da SemuSaveba xdeba specialurad
mowveuli damfuZnebeli krebis mier. am wesiT aris miRebu-
li, magaliTad, pirveli dawerili aSS-s konstitucia, romelic
miiRo 1787 wels filadelfiaSi mowveulma damfuZnebelma krebam.
3. konstitucia aseve SeiZleba miRebuli iqnas sayovelTao-
saxalxo kenWisyris _ referendumis gziT. rogorc vxe-
davT, konstituciebi arsebiTad erTmaneTisagan gansxvavdebian miRe-
bis wesis mixedviT.
45
sfdb !@
46
me-2 Tavi eZRvneba adamianisa da moqalaqis uflebebsa da Tavisu-
flebebs. am TavSi adamianis ufleba-TavisuflebaTa sakmaod farTo
speqtria warmodgenili.
konstituciis me-3 Tavi daTmobili aqvs sakanonmdeblo xe-
lisuflebas. konstituciiT sakanonmdeblo uflebamosilebebs ax-
orcielebs saxalxo kreba _ parlamenti, romelic 36 wevrisagan
Sedgeba.
axladarCeuli parlamentis pirvel sxdomas iwvevs prezidenti
arCevnebidan erTi Tvis ganmavlobaSi. parlamenti Tavisi Semadgen-
lobidan irCevs spikers, mis moadgileebsa da sxva Tanamdebobis
pirebs, Tumca, konstitucia ar akonkretebs Tanamdebobis pirebs,
arc reglamentze an sxva sakanonmdeblo aqtze miuTiTebs, romelic
detalurad unda aregulirebdes am sakiTxs. parlamentSi iqmneba
komisiebi da komitetebi.
konstituciis 45-e muxlSi gansazRvrulia sakanonmdeblo pro-
cesi. yoveli kanonproeqti, romelsac miiRebs parlamenti, gadaecema
prezidents. Tu prezidenti xels moawers kanonproeqts, maSin igi
unda gamoqveyndes 15 dRis ganmavlobaSi. im SemTxvevaSi, Tu prezi-
denti ar eTanxmeba parlamentis mier miRebul kanonproeqts da
xels ar awers mas, uflebamosilia kanonproeqti Tavisi mosazrebe-
bis darTviT ukan gaugzavnos parlaments. im SemTxvevaSi, Tu par-
lamentma ar gaiziara prezidentis SeniSvnebi da kvlav miiRo pir-
vandeli varianti parlamentis kvalificiuri umravlesobiT, prez-
identi valdebulia xeli moaweros kanonproeqts. im SemTxvevaSi,
Tu kanonproeqti parlaments ukan ar daubrundeba wardgenidan 10
dRis ganmavlobaSi, aseTi kanonproeqti iZens kanonis Zalas Cveu-
lebrivi wesiT. parlamentis muSaobis ZiriTadi formaa sesia, romelic
moiwveva “ara umetes orisa weliwadSi (sagazafxulo sesia da
saSemodgomo sesia)~ (mux. 43).
konstituciis mixedviT, sakanonmdeblo iniciativis uflebis
mqone subieqtebs warmoadgenen: deputati, prezidenti, afxazeTis
umaRlesi sasamarTlo, generaluri prokurori.
morigi me-4 Tavi eTmoba aRmasrulebel xelisuflebas, romlis
saTaveSi dgas prezidenti. afxazeTis respublikis prezidenti aris
saxelmwifos meTauri. konstitucia gansazRvravs prezidentis arCevis,
misi samarTlebrivi statusisa da uflebamosilebaTa safuZvlebs.
gamocxadebulia, rom afxazeTis respublikis prezidenti airCeva
sayovelTao, Tanaswori da pirdapiri saarCevno uflebis safuZ-
velze faruli kenWisyriT, 5 wlis vadiT. konstituciiT gan-
sazRvrulia prezidentobis rogorc minimaluri, ise maqsimaluri
47
asakobrivi cenzi. naTqvamia, rom afxazeTis prezidenti SeiZleba
gaxdes afxazeTis respublikis moqalaqe, erovnebiT afxazi 35 wl-
idan 65 wlamde. erTi da igive piri prezidentad ar SeiZleba
arCeul iqnas orze meti vadiT.
prezidentis mier Tanamdebobis dakavebis win, igi parlamentSi
umaRlesi sasamarTlos wevrebis TandaswrebiT warmoTqvams fics,
romlis teqsts amtkicebs parlamenti.
konstituciis 53-e muxli sakmaod farTod gansazRvravs prez-
identis uflebamosilebebs sagareo urTierTobaTa sferoSi, rom-
lis mixedviTac, igi aRiarebulia afxazeTis saxelmwifos ofi-
cialur warmomadgenlad, uflebamosilia da xels awers saerTa-
Soriso xelSekrulebebs. saxelmwifo organoTa formirebis sfer-
oSi prezidenti ganixilavs aRmasrulebeli organoebis organizaciisa
da saqmianobis sakiTxebs, niSnavs da aTavisuflebs aRmasrulebeli
xelisuflebis xelmZRvanelebs raionebsa da qalaqebSi. parlaments
warudgens erovnuli bankis, generaluri prokurorisa da sxva Tan-
amdebobis pirebis kandidaturebs; Sedis parlamentSi wardginebiT
maTi ganTavisuflebis Sesaxeb, sakanonmdeblo sferoSi iRebs zomebs
afxazeTis respublikis uSiSroebisa da teritoriuli mTlianobis
uzrunvelsayofad, qmnis da xelmZRvanelobs uSiSroebis sabWos,
amtkicebs afxazeTis respublikis samxedro doqtrinas, warmoad-
gens afxazeTis SeiaraRebuli Zalebis mTavarsardals. moqalaqeTa
usafrTxoebis dacvis mizniT, prezidenti uflebamosilia gamoacx-
ados sagangebo an saomari mdgomareoba. konstitucia aRniSnul
muxlSi CamoTvlil sakmaod farTo uflebamosilebebs, romelic
25-e punqtSia Camoyalibebuli, ar miiCnevs amomwuravad da bolo,
26-e punqtSi ambobs, rom “axorcielebs konstituciiTa da afxaze-
Tis respublikis kanonebiT dakisrebul sxva uflebamosilebebs~.
konstitucia iTvaliswinebs prezidentis Tanamdebobidan gada-
yenebis safuZvels. Tu igi daarRvevs micemul fics, konstituciasa
da kanonebs, SeiZleba gadayenebul iqnas Tanamdebobidan. aseT gada-
wyvetilebas parlamenti Rebulobs saerTo raodenobis ori mesame-
dis TanxmobiT, umaRlesi sasamarTlos daskvnis safuZvelze.
prezidents SeuZlia nebismier dros moixsnas uflebamosileba.
sakiTxs am SemTxvevaSi wyvets parlamenti. prezidentis Tanamdebo-
bidan gadayenebis, gadadgomis an uflebamosilebis Sesrulebis Seu-
Zleblobis nebismier SemTxvevaSi, mis uflebebsa da movaleobebs
asrulebs vice-prezidenti, romelic airCeva prezidentTan erTad
da prezidentis davalebiT asrulebs mis calkeul davalebebs. im
SemTxvevaSi, Tu vice-prezidentic ver asrulebs prezidentis ufle-
bebsa da movaleobebs, mas axorcielebs premier-ministri. Tu verc
48
erTi piri ver axorcielebs aRniSnuls, maSin prezidentis fun-
qciebi gadadis parlamentis spikerze. axali prezidentis arCevnebi
unda gaimarTos sami Tvis vadaSi.
sasamarTlo xelisuflebis safuZvlebi mocemulia konstituciis
me-5 TavSi. konstituciiT, marTlmsajuleba xorcieldeba mxolod
sasamarTloebis mier. sameurneo xasiaTis davebi ganixileba saarbi-
traJo sasamarTlos mier. mosamarTle SeiZleba gaxdes afxazeTis
moqalaqe 27 wlis asakidan, romelsac aqvs umaRlesi iuridiuli
ganaTleba da iuridiuli specialobiT muSaobis ara nakleb 5 wlis
staJi.
afxazeTis respublikis umaRlesi sasamarTlos Tavmjdomaresa
da wevrebs, qvemdgomi sasamarTloebis mosamarTleebs, saarbitraJo
sasamarTlos Tavmjdomaresa da mosamarTleebs irCevs parlamenti
prezidentis wardginebiT.
konstituciis mixedviT, kanonierebaze zedamxedvelobas axor-
cielebs respublikis prokurori da misdami daqvemdebarebuli
prokurorebi. prokuraturis organoebi qmnian erTian sistemas.
respublikis generaluri prokurori Tanamdebobaze iniSneba da
Tanamdebobidan gaTavisufldeba parlamentis mier prezidentis ward-
ginebis safuZvelze. sxva prokurorebi iniSnebian generaluri
prokuroris mier.
adgilobrivi TviTmmarTvelobis Sesaxeb laparakia me-6 TavSi.
adgilobriv TviTmmarTvelobas moqalaqeebi axorcieleben nebis
uSualo gamovlinebiT warmomadgenlobiTi da adgilobrivi TviTm-
marTvelobis sxva organoebis meSveobiT. adgilobrivi TviTmmarTvelo-
bis Semadgenloba, mowyoba da uflebamosileba, konstituciis mixedviT,
ganisazRvreba kanoniT.
bolo, me-7 Tavi, eTmoba konstituciis gadasinjvas. konsti-
tuciis gadasinjvis Sesaxeb winadadebis Setanis uflebiT sarge-
blobs konstituciiT gansazRvruli sakanonmdeblo iniciativis
mqone pirebi, romlebzec zemoT ukve mivuTiTeT. konstituciuri
cvlileba miiReba parlamentis saerTo raodenobis ori mesamedis
umravlesobiT.
49
aWaris avtonomiuri respublikis konstitucia
aWaris avtonomiur respublikaSi amJamad moqmedebs 1978 wlis
26 maiss miRebuli konstitucia, romelSic Setanilia aWaris a.r.
uzenaesi sabWos momdevno sesiebis mier miRebuli cvlilebebi.
konstitucia Sedgeba preambulisa da Semdegi Tavebisagan:
I Tavi _ zogadi debulebebi;
V Tavi _ saxelmwifo da pirovneba, adamianis ZiriTadi
uflebebi da Tavisuflebebi;
VI Tavi _ aWaris avtonomiuri respublika saqarTvelos
SemadgenlobaSi;
VII Tavi _ aWaris avtonomiuri respublikis administraciul-
teritoriuli mowyoba;
IX Tavi _ saarCevno sistema;
X Tavi _ deputati;
XI Tavi _ aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWo;
XII Tavi _ aWaris avtonomiuri respublikis ministrTa sabWo;
XIII Tavi _ mmarTveloba da TviTmmarTveloba;
XV Tavi _ sasamarTlo xelisufleba aWaris avtonomiur
respublikaSi;
XVII Tavi _ saxelmwifo finansebi da kontroli;
XVIII Tavi _ aWaris avtonomiuri respublikis gerbi, droSa da
dedaqalaqi;
XIX Tavi _ aWaris avtonomiuri respublikis konstituciis
moqmedeba da misi Secvlis wesi.
konstituciaSi saboloo cvlilebebis Setana da misi Sesabam-
isobaSi moyvana saqarTvelos konstituciasTan jer kidev ar aris
dasrulebuli. am amocanis gansaxorcieleblad aWaris avtonomi-
uri respublikis uzenaesma sabWom 1996 wlis 14 dekembris dadge-
nilebiT aWaris avtonomiuri respublikis konstituciaSi, Tanamed-
rove qarTuli saxelmwifos aRmSeneblobasTan dakavSirebuli cv-
lilebebisa da damatebebis Setanis mizniT, moiwvia aWaris avtono-
miuri respublikis sakonstitucio komisia, romelsac Tavmjdomar-
eobs aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos Tavmj-
domare _ avtonomiuri respublikis meTauri. 1996 wlis igive 14
dekembris ”aWaris avtonomiuri respublikis sakonstitucio ko-
misiis uflebamosilebisa da misi saqmianobis uzrunvelyofis Sesaxeb~
aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos dadgenilebiT,
sakonstitucio komisias daevala konstituciaSi cvlilebebisa da
damatebebis proeqtebis momzadeba da uzenaesi sabWosaTvis wardge-
na 1999 wlis pirvel ianvramde.
50
zogadi debulebebis pirvel muxlSi dafiqsirebulia aWaris
samarTlebrivi statusi, rogorc avtonomiuri respublika saqarTve-
los SemadgenlobaSi.
aWaris
avtonomiuri “aWaris avtonomiuri respublika aris saqarTvelos
respublikis
konstitucia
demokratiul, samarTlebriv saxelmwifoSi Semavali av-
tonomiuri respublika, romelic gamoxatavs aWaris mo-
muxli
51
ufleba-TavisuflebaTa dacvis uzrunvelyofisaTvis konsti-
tuciam daamkvidra aWaris avtonomiuri respublikis saxalxo dam-
cvelis instituti, romelic, saqarTvelos saxalxo damcvelTan
erTad, zedamxedvelobas uwevs avtonomiur respublikaSi adamianis
uflebaTa da TavisuflebaTa dacvas.
aWaris avtonomiuri respublikis saxalxo damcveli Tanamde-
bobaze airCeva uzenaesi sabWos sruli Semadgenlobis umravleso-
bis mier, 5 wlis vadiT, avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos
Tavmjdomaris _ avtonomiuri respublikis meTauris wardginebiT.
aWaris avtonomiuri respublikis saxalxo damcveli avtonomiuri
respublikis mTel teritoriaze uflebamosilia gamoavlinos ad-
amianis uflebaTa da TavisuflebaTa darRvevis faqtebi, Seatyobin-
os amis Sesaxeb Sesabamis organoebsa da pirebs.
saxalxo damcvelis Tanamdebobaze daniSvnis, damtkicebisa da
saqmianobis wesi, misi uflebamosilebebi ganisazRvreba konstituciiT
da aWaris avtonomiuri respublikis kanoniT.
konstitucia awesebs aseve aWaris avtonomiur respublikaSi mcxov-
rebi yvela piris valdebulebas asrulebdes saqarTvelos konsti-
tuciis, aWaris avtonomiuri respublikis konstituciis, saqarTvelosa
da aWaris avtonomiuri respublikis kanonmdeblobis moTxovnebs.
avtonomiur respublikaSi mcxovrebi yvela piri valdebulia
pativs scemdes saqarTvelos saxelmwifosa da aWaris avtonomiuri
respublikis simboloebs.
konstituciis 32-e muxli kvlav imeorebs zogadi debulebebis
pirveli muxlis debulebas imis Sesaxeb, rom “aWaris avtonomiuri
respublika Sedis saqarTvelos SemadgenlobaSi~. konstitucia gan-
sazRvravs mxolod aWaris avtonomiuri respublikis umaRles saxelm-
wifo organoTa gansakuTrebul gamgeblobas mikuTvnebul sakiTxebs
da miuTiTebs, rom “aWaris avtonomiuri respublika damoukideblad
wyvets sakiTxebs, romlebic mis gamgeblobas miekuTvneba~.
konstituciis 35-e muxlSi ganmtkicebulia debulebebi, romelTa
Sesabamisad aWaris avtonomiuri respublika monawileobs saqarTvelos
gamgeblobas mikuTvnebuli sakiTxebis gadawyvetaSi saqarTvelos
saxelmwifo mmarTvelobis umaRlesi organoebis meSveobiT.
konstituciiT, aWaris avtonomiuri respublika, rogorc saqarTve-
los Semadgeneli nawili, Tavis teritoriaze uzrunvelyofs ko-
mpleqsur, ekonomikur da socialur ganviTarebas, xels uwyobs am
teritoriaze saqarTvelos uflebamosilebis aRsrulebas. axor-
cielebs saqarTvelos saxelmwifo xelisuflebis da mmarTvelobis
umaRlesi organoebis gadawyvetilebebs.
52
konstitucia avtonomiuri respublikis saxelmwifo enad aRi-
arebs qarTul enas, amasTan 38-e muxlis me-3 punqtSi miuTiTebs,
rom saxelmwifo da sazogadoebriv organoebSi, kulturis, ganaTlebisa
da sxva dawesebulebebSi "uzrunvelyofilia Tavisufali xmareba
sxva enebisa, romlebiTac mosaxleoba sargeblobs. raime privilegia
an SezRudva ama Tu im enis xmarebaSi ar daiSveba~.
konstitucia aRiarebs avtonomiuri respublikis teritoriis
Secvlis SeuZleblobas misi Tanxmobis gareSe.
53
aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos muSaobis orga-
nizacias uzrunvelyofs da konstituciiT gansazRvrul sxva ufleba-
mosilebebs axorcielebs aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi
sabWos prezidiumi, romlis SemadgenlobaSi Tanamdebobebis mixedviT
Sedian: aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomare
_ avtonomiuri respublikis meTauri, uzenaesi sabWos Tavmjdomaris
ori moadgile, uzenaesi sabWos mudmivi komisiebis Tavmjdomareebi.
aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomaris av-
tonomiuri respublikis meTauris wardginebiT prezidiumis Semadgen-
lobaSi SeiZleba arCeul iqnan uzenaesi sabWos sxva wevrebic, romel-
Ta saerTo ricxvi ar SeiZleba iyos oTxze meti. uzenaesi sabWos
prezidiumi angariSvaldebulia uzenaesi sabWos winaSe.
konstituciis 71-e da 72-e muxlebiT gansazRvrulia aWaris
avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomaris _ av-
tonomiuri respublikis meTauris statusi da misi uflebrivi
mdgomareoba. 70-e muxlis mixedviT, aWaris avtonomiuri respub-
likis uzenaesi sabWos Tavmjdomare _ avtonomiuri respublikis
meTauri, avtonomiuri respublikis umaRlesi Tanamdebobis piria da
warmoadgens aWaris avtonomiur respublikas mis SigniT da res-
publikis sazRvrebs gareT.
kanonproeqtebis winaswari ganxilvis, aWaris avtonomiuri re-
spublikis kanonebisa da uzenaesi sabWos mier miRebuli sxva gada-
wyvetilebebis ganxorcielebisaTvis xelis Sewyobis, uzenaesi sab-
Wos winaSe angariSvaldebuli aRmasrulebeli xelisuflebis, dawese-
bulebebis saqmianobaze kontrolis uzrunvelyofis mizniT uzenae-
si sabWo Tavisi wevrebisagan irCevs mudmiv komisiebs.
konstitucia calke TavSi gansazRvravs deputatis samarTlebriv
statuss, mis uflebriv mdgomareobasa da saqmianobis garantiebs.
konstituciur debulebebze dayrdnobiT, aRmasrulebeli xelisu-
flebis Seqmnis wessa da kompetencias, saqmianobas, mTavrobis urTierTo-
bas sxva organoebTan da sxva sakiTxebs gansazRvravs "aWaris avtonomi-
uri respublikis ministrTa sabWos Sesaxeb~ aWaris avtonomiuri respub-
likis uzenaesi sabWos 1998 wlis 17 martis organuli kanoni.
55
5. poligrafiisa da sagamomcemlo saqmis;
6. sportis;
7. satyeo meurneobis;
8. saxelmwifo saarqivo departamenti;
9. statistikis;
10. standartizaciis, metrologiisa da serTifikaciis;
11. televiziisa da radiomauwyeblobis;
12. turizmisa da kurortebis;
13. urbanizaciis da mSeneblobis.
kanoni gansazRvravs avtonomiuri respublikis ministrTa sab-
Wos saxelmwifo-politikur TanamdebobaTa saxeebsa da Sesabamisi
Tanamdebobis pirebis rangirebasa da saklaso Cinebs. amgvari Tanam-
debobis pirebad kanoni aRiarebs ministrTa sabWos wevrebs, rom-
lebic Sedian ministrTa sabWos SemadgenlobaSi, esenia: aWaris av-
tonomiuri respublikis ministrTa sabWos Tavmjdomare, Tavmj-
domaris pirveli moadgile, Tavmjdomaris moadgileebi, ministrebi,
gansakuTrebul davalebaTa ministrebi (uportfelo ministrebi),
saxelmwifo departamentebis Tavmjdomareebi.
avtonomiuri respublikis ministrTa sabWos Tavmjdomares, mis
moadgileebs, ministrebsa da saxelmwifo departamentebis Tavmj-
domareebs Tanamdebobaze niSnavs da aTavisuflebs aWaris avtono-
miuri respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomare _ avtonomiuri
respublikis meTauri da misi wardginebiT amtkicebs aWaris av-
tonomiuri respublikis uzenaesi sabWo.
saministroebi, departamentebi, xelmZRvaneloben maTTvis mind-
obil dargebs, maTve akisriaT pasuxismgebloba mindobili dargis mdgo-
mareobasa da ganviTarebaze. saministroebi da departamentebi Tavi-
anTi kompetenciis farglebSi gamoscemen normatiul-samarTlebriv
aqtebs da organizacias uweven maT Sesrulebas. kanoni iTval-
iswinebs saministroebTan da saxelmwifo departamentebTan saTaT-
biro organoebis Seqmnas. maT aqvT aseve TavianTi samuSao aparati.
kanoni iTvaliswinebs ministrTa sabWos mimarT ndobis dasmisa da
gadawyvetis wess, romlis mixedviT, avtonomiuri respublikis min-
is-trTa sabWosa da misi calkeuli wevrebisadmi ndobis gamocxa-
debis sakiTxis dasmis ufleba aqvs aWaris avtonomiuri respub-
likis uze-naes sabWos. ndobis gamocxadebis sakiTxis ganxilvi-
saTvis sakiTxis dasmis ufleba aqvs uzenaesi sabWos deputatTa erT
mesameds an uze-naesi sabWos Tavmjdomares _ avtonomiuri respub-
likis meTaurs.
avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos mier undoblobis
gamocxadebis an ndobis gamocxadebaze uaris Tqmis SemTxvevaSi minis-
trTa sabWo an misi TiToeuli wevri unda gadadges. ministrTa sab-
56
Wos ufleba aqvs gadadges sakuTari iniciativiTac, ris Sesaxebac igi
gancxadebas akeTebs aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos
Tavmjdomaris _ avtonomiuri respublikis meTauris winaSe, ministrTa
sabWos TiToeul wevrsac aseve aqvs ufleba gadadges nebismier dros.
kanonis me-4 Tavi ministrTa sabWos wevrebis mimarT iTval-
iswinebs SeuTavseblobis princi ps, romlis Sesabamisad, maT ufleba
ara aqvT ekavoT sxva Tanamdeboba an asrulebdnen sxva anazRaure-
bad samuSaos SeTavsebiT saxelmwifo da adgilobrivi TviTmmarTvelo-
bis saxazino dawesebulebaSi, iyos warmomadgenlobiTi an sakanonm-
deblo organos wevri, garda SemoqmedebiTi, partiuli, pedagogiuri
da samecniero saqmianobisa. kanoni zRudavs aseve am pirTa same-
warmeo saqmianobas da aRiarebs, rom mTavrobis wevrs ufleba aqvs
flobdes mxolod aqciebsa da wils, xolo mas ufleba ara aqvs
iyos samewarmeo saqmianobis subieqtis mudmivmoqmedi xel-mZRvaneli,
sakontrolo, sameTvalyureo da sarevizio organos wevri. mas ekrZa-
leba aseve piradi motiviT Tavisi Tanamdebobrivi mdgomare-obis
gamoyenebiT misTvis mindobili dawesebulebis qonebis SeZena. ga-rigeba,
romelsac am wesis darRveviT dadebs mTavrobis wevri, baTilia.
aWaris avtonomiuri respublikis ministrTa sabWos muSaobas
organizebas uwevs ministrTa sabWos Tavmjdomare, romelic aWaris
avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomaris _ avtono-
miuri respublikis meTauris davalebiT uZRveba ministrTa sabWos sxdo-
mebs da warmarTavs xelisuflebis da mmarTvelobis organoTa urTier-
Tqmedebas. igi uflebamosilia Tavisi kompetenciis farglebSi miiRos
gadawyvetilebebi saxelmwifo mmarTvelobis calkeul sakiTxebze, ris
Sesaxebac informacia unda warudginos ministrTa sabWos morig sxdomas.
ministrTa sabWos Tavmjdomaris aryofnis SemTxvevaSi, aWaris
avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomaris _ avtono-
miuri respublikis meTauris davalebiT, mis movaleobas asrulebs
ministrTa sabWos Tavmjdomaris pirveli moadgile, xolo misi
aryofnis SemTxvevaSi - erT-erTi moadgile.
aWaris avtonomiuri respublikis ministrTa sabWos Tavmj-
domaris moadgileebi aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi
sabWos Tavmjdomaris _ avtonomiuri respublikis meTauris brZa-
nebulebiT, maTTvis movaleobaTa ganawilebis Sesabamisad, koordina-
cias uweven da akontroleben saministroebis, saxelmwifo depar-
tamentebis, saqveuwyebo organoebis muSaobas, avtonomiuri respub-
likis uzenaesi sabWos Tavmjdomaris _ avtonomiuri respublikis
meTaurisa da ministrTa sabWos Tavmjdomaris gankargulebaTa Ses-
rulebis uzrunvelsayofad, agreTve, maTi saqmianobis sxva sakiTxe-
bze, winaswar ganixilaven ministrTa sabWoSi Setanil winadadebebs,
dadgenilebebisa da gankargulebebis proeqtebs.
57
kanonSi gansazRvrulia aseve aWaris avtonomiuri respublikis
ministrTa sabWos urTierToba saqarTvelos mTavrobasa da saxelm-
wifo mmarTvelobis adgilobriv organoebTan. saqarTvelos mTavro-
basTan urTierTobis sferoSi aWaris avtonomiuri respublikis
ministrTa sabWo, misi Tavmjdomaris an warmomadgenlis uSualo
monawileobiT, eswreba saqarTvelos mTavrobis sxdomebs, Seaqvs
winadadebebi, gamoTqvams Tavis mosazrebebs.
kanonis 29-e muxlis mixedviT, saqarTvelos mTavrobis im sx-
domebze, romlebzec ixileba saqarTvelos umaRlesi aRmasrulebeli
xelisuflebis kompetencias mikuTvnebuli sakiTxebi, aWaris av-
tonomiuri respublikis saqmianobasTan mimarTebaSi, aWaris avtono-
miuri respublikis ministrTa sabWos monawileoba aucilebelia.aWaris
avtonomiuri respublikis ministrTa sabWo winadadebebiTa da kanon-
proeqtebiT Sedis saqarTvelos mTavrobis winaSe im sakiTxebis
gadasawyvetad, romlebic mxolod saqarTvelos umaRlesi xelisu-
flebis prerogativas ganekuTvneba.
ministrTa sabWos analitikuri, informaciuli da sxva masalebis
mosamzadeblad, saTanado winadadebebis SesamuSaveblad, dadgenile-
bebisa da gankargulebebis, gadawyvetilebebis Sesrulebis analiz-
isaTvis iqmneba ministrTa sabWos aparati, romelsac xelmZRvanelobs
aparatis ufrosi. aparatis ufross Tanamdebobaze niSnavs da aTa-
visuflebs ministrTa sabWos Tavmjdomare aWaris avtonomiuri
respublikis uzenaesi sabWos TavmjdomaresTan _ avtonomiuri
respublikis meTaurTan SeTanxmebiT.
ministrTa sabWo Tavis saqmianobas warmarTavs debulebis Sesa-
bamisad, romelsac amtkicebs ministrTa sabWos Tavmjdomare.
58
stitucio sasamarTlos or wevrs irCevs aWaris avtonomiuri re-
spublikis uzenaesi sabWo siiTi Semadgenlobis umravlesobiT; erT
wevrs niSnavs uzenaesi sabWos Tavmjdomare _ avtonomiuri respub-
likis meTauri; erT wevrs niSnavs aWaris avtonomiuri respub-
likis ministrTa sabWo; erT wevrs niSnavs aWaris avtonomiuri
respublikis umaRlesi sasamarTlo.
sakonstitucio sasamarTlos wevris uflebamosileba gan-
isazRvreba 10 wlis vadiT. sakonstitucio sasamarTlo Tavisi Se-
madgenlobidan, aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos
Tavmjdomaris _ avtonomiuri respublikis meTauris wardginebiT,
irCevs sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomares 5 wlis vadiT.
aWaris avtonomiuri respublikis sakonstitucio sasamarTlo-
Si saqmis ganxilvis safuZvelia sakonstitucio sarCeli an ward-
gineba, romelTa safuZvelze sasamarTlo:
a) iRebs gadawyvetilebebs aWaris avtonomiuri respublikis
konstituciasTan aWaris a.r. kanonebisa da sxva normatiuli aqte-
bis Sesabamisobis sakiTxebze;
b) ixilavs davas aWaris a.r. saxelmwifo organoebs Soris da aWaris
a.r. saxelmwifo organoebsa da aWaris avtonomiur respublikaSi Seqmni-
li adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs Soris kompetenciis Sesaxeb;
g) ixilavs aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos
arCevnebis konstituciurobis sakiTxTan dakavSirebul davas;
d) moqalaqis sarCelis safuZvelze ixilavs aWaris a.r. norma-
tiuli aqtebis konstituciurobas aWaris a.r. konstituciis mex-
uTe Tavis sakiTxTan mimarTebiT;
e) axorcielebs aWaris a.r. konstituciiTa da aWaris a.r.
kanoniT gansazRvrul sxva uflebamosilebebs.
sadao aqti an misi nawili, romelic aWaris avtonomiuri res-
publikis sakonstitucio sasamarTlos mier cnobil iqna arakon-
stituciurad, kargavs Zalas sakonstitucio sasamarTlos mier
Sesabamisi gadawyvetilebis gamoqveynebis momentidan. aWaris av-
tonomiuri respublikis sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba
sabolooa da gadasinjvas an gasaCivrebas ar eqvemdebareba.
59
aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWo yovelwli-
urad, sruli Semadgenlobis umravlesobiT, Rebulobs avtonomiuri
respublikis kanons biujetis Sesaxeb, romelsac uzenaes sabWos
warudgens avtonomiuri respublikis ministrTa sabWo.
im SemTxvevaSi, Tu uzenaesma sabWom ar miiRo ministrTa sabWos
mier warmodgenili kanonproeqti a.r. biujetis Sesaxeb, ori kviris
vadaSi igi xelaxla warudgens uzenaes sabWos kanonproeqts Sesabam-
isi cvlilebebiT. Tu uzenaesma sabWom meoredac ar miiRo kanonproeq-
ti biujetis Sesaxeb, maSin ministrTa sabWo CaiTvleba gadamdgarad.
aWaris avtonomiuri respublika uflebamosilia SemoiRos adgi-
lobrivi gadasaxadebi, romelTa SemoRebis wesi ganisazRvreba kano-
niT.
konstituciis me-100 muxlis mixedviT, avtonomiur respub-
likaSi saxelmwifo saxsrebisa da sxva materialur faseulobaTa
gamoyenebasa da xarjvas zedamxedvelobs aWaris avtonomiuri res-
publikis kontrolis palata, romlis Tavmjdomares, saqarTvelos
kontrolis palatis Tavmjdomaris TanxmobiT, niSnavs da aTavisu-
flebs aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWo.
codnis Semowmeba
1. daaxasiaTeT msoflio konstitucionalizmis istoria. ga-
nasxvaveT konstitucia da konstitucionalizmi.
2. ras warmoadgens konstitucia, rogorc iuridiuli da
socialur-politikuri dokumenti?
3. ra Tanafardoba arsebobs saqarTvelos konstitucional-
izmis istoriasa da konstitucionalizmis tradicias Soris?
4. ras gulisxmobs konstitucia, rogorc mimdinare kanonmde-
blobis baza, rogorc umaRlesi iuridiuli Zalis mqone aqti?
5. daasaxeleT konstituciuri mniSvnelobis qarTuli sa-
marTlis Zeglebi.
6. rodis iqna miRebuli pirveli konstitucia saqarTvelo-
Si? daaxasiaTeT igi.
60
7. romel wlebSi iqna miRebuli saqarTvelos sabWoTa perio-
dis konstituciebi? daaxasiaTeT isini da SeadareT erTmaneTs.
8. romeli ZiriTadi saklasifikacio niSnebis mixedviT xde-
ba konstituciaTa klasifikacia?
9. ra akavSirebT da riTi gansxvavdebian erTmaneTisagan
saqarTvelos 1921 wlis 21 Tebervlisa da 1995 wlis
24 agvistos konstituciebi?
10. rogor xdeba konstituciaSi cvlilebebisa da damatebebis
Setana? romeli xerxia ufro demokratiuli da ratom?
11. daaxasiaTeT avtonomiuri erTeulebis konstituciuri gan-
viTarebis Taviseburebani.
12. raSi gamoixateba principuli gansxvavebebi saqarTvelos
moqmed da afxazeTis separatistuli xelisuflebis 1994
wlis konstitucias Soris?
ÔÄÓÔÉ
1. saqarTvelos moqmedi konstituciis SemuSaveba moxda:
a _ umaRlesi sakanonmdeblo organos mier;
b _ aRmasrulebeli xelisuflebis mier;
g _ specialurad Seqmnili sakonstitucio komisiis mier;
d _ erTpirovnulad prezidentis mier.
61
a – konstitucia icavs adamianis, rogorc sazogadoebaSi umaRlesi
faseulobis, uflebebsa da Tavisuflebebs;
b – yvela iuridiuli da fizikuri piris valdebulebas asrulebdes
da emorCilebodes konstituciur debulebebs;
g – igi ierarqiulad yvelaze maRla dgas da yvela normatiuli
aqti unda Seesabamebodes konstitucias;
d – mis miRebas saxelmwifo xelisuflebis umaRlesi organos mier.
saqarTvelos konstitucia;
saqarTvelos respublikis kanoni “saxelmwifo xelisuflebis
Sesaxeb”;
amerikis SeerTebuli Statebis konstitucia;
afxazeTis de facto konstitucia;
aWaris avtonomiuri respublikis konstitucia;
aWaris avtonomiuri respublikis organuli kanoni “aWaris
avtonomiuri respublikis ministrTa sabWos Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “normatiuli aqtebis Sesaxeb”.
62
1. saqarTvelos damoukideblobis aqti
(1918 wlis 26 maisi).
63
2. saqarTvelos mTavrobis
wevrebi:
noe Jordania,
evgeni gegeWkori,
karlo CxeiZe,
konstantine kandelaki,
noe ramiSvili,
noe xomeriki.
3. Tbilisis aRebis
gegma
64
5. sabWoeTisaTvis Cveuli
zarzeimiT xvdeboda
sabWoTa saqarTvelos
dedaqalaqi nikita
xruSCovs,
saqarTveloSi sabWoTa
xelisuflebis
damyarebisa da
saqarTvelos
kompartiis 40
wlisTavis
aRsaniSnavad. (sur. 5, 6).
6.
65
7. ori prezidentis
prezidentis,,
ronald reiganisa
da mixeil
gorbaCovis
Sexvedrebma saTave
daudo krizisSi
myofi komunizmis
Savi aCrdilis
dasasruls.
8.sabWoTa kavSirSi
Seqmnili Rrma
politikuri da
ekonomikuri
krizisis kvalobaze
saqarTveloSi
kvlav gaaqtiurda
erovnuli moZraoba.
suraTze asaxulia
mitingi Tbilisis
saxelmwifo
universitetis
ezoSi.
66
9.saprotesto gamo-
svlebs Sedegad
mohyva 9 aprilis
10. 1989 wlis 9 aprils gaimarTa
sisxliani Rame da saqarTvelos respublikis
komendantis saaTi pirveli mowvevis uzenaesi sabWos
TbilisSi. pirveli sesiis sagangebo sxdoma,
romelmac erTxmad miiRo
saqarTvelos saxelmwifoebrivi
damoukideblobis aRdgenis aqti.
67
11. saqarTvelos saxelmwifoebrivi
damoukideblobis aRdgenis aqti
(1989 wlis 9 aprili).
68
“rogorc ki adamianebi sazogadoebaSim moeqcevian,
isini kargaven TavianTi sisustis grZnobas.”
ÌÏÍÔÄÓÊÉÄ ÈÄÌÀ
3
ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ
ÓÀÆÏÂÀÃÏÄÁÒÉÅÉ ßÄÓ-
ßÚÏÁÉËÄÁÉÓ ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒ-
ÓÀÌÀÒÈËÄÁÒÉÅÉ ÓÀ×ÖÞÅËÄÁÉ
69
sfdb !#
sazogadoebrivi wyobilebis cneba da
struqtura
sazogadoebrivi weswyobileba, esaa konstituciuri normebiT
ganmtkicebuli sazogadoebriv urTierTobaTa konkretuli isto-
riuli sistema, romelic warmodgenilia sazogadoebisa da saxelm-
wifos sxvadasxva struqturebsa da institutebSi.
sazogadoebrivi weswyobilebis sistemaSi Semavali urTierTo-
bebi gansazRvraven mocemuli sazogadoebis organizacias. am orga-
nizaciis xasiaTi ganpirobebulia sazogadoebrivi cxovrebis konkre-
tuli TaviseburebebiT, saqonlis warmoebis, gacvlisa da ganawileb-
is mocemuli doniT, sazogadoebaSi adamianTa urTierTobebis
tradiciebiT da sxva. rac yvelaze mTavaria, mis safuZvlebSi devs
warmoebis gansazRvruli wesi, romlis Semadgeneli warmoebiTi
urTierTobebi gansazRvraven sazogadoebrivi weswyobilebis arss.
saqarTvelos sazogadoebrivi weswyobileba im urTierTobaTa
erTobliobaa, romlebic aRmocendebian sazogadoebrivi cxovrebis
sruliad gansxvavebul sferoebSi. es im xasiaTis urTierTobebia,
romlebsac saxelmwifosa da sazogadoebis yvela socialur-poli-
tikuri instituti efuZneba.
saqarTvelos dRevandeli sazogadoebrivi weswyobileba, romelic
moqmedi 1995 wlis konstituciiTaa ganmtkicebuli, arsebiTad gan-
sxvavdeba sabWouri periodis sazogadoebrivi wyobilebisagan. Tu
manamde sazogadoebrivi wyobis ganmsazRvreli warmoebis saSuale-
bebze sazogadoebrivi sakuTreba iyo, qveynis dRevandeli sazoga-
doebrivi weswyobileba xasiaTdeba ekonomikuri TavisuflebiT, anu
warmoebis Tavisufali wesiT, rac, Tavis mxriv, dafuZnebulia Tavis-ufali
konkurenciisa da sabazro ekonomikis princi pebze. aRniSnul urT-
ierTobaTa safuZvels qmnis saqarTvelos konstituciis 21-e mux-
li, igi aRiarebs sakuTrebisa da memkvidreobis uflebas.
sazogadoebrivi wyobilebis sistemaSi gamoirCeva urTierTobe-
bi, romlebic ganamtkiceben xalxis monawileobas saxelmwifos mar-
TvaSi, saxelmwifo organoTa sistemis demokratiul xasiaTSi da
a.S. magaliTad, konstituciis me-5 muxlis mixedviT, saqarTveloSi
saxelmwifo xelisuflebis wyaroa xalxi. xalxi Tavis Zalaufle-
bas axorcielebs referendumis, uSualo demokratiis sxva formeb-
isa da Tavisi warmomadgenlebis meSveobiT. saqarTvelos konsti-
tuciis 49-e muxlSi mocemulia parlamentis, rogorc umaRlesi
warmomadgenlobiTi organos,formirebis demokratiuli princi pe-
70
bi. miTiTebuli da sxva Sesabamisi muxlebis safuZvelze saqarTve-
los konstitucia ganamtkicebs qveynis politikur sistemas.
saqarTvelos sazogadoebrivi weswyobilebis sistemaSi konsti-
tuciiT aRiarebulia yvelas Tanasworoba kanonis winaSe, sayovelTaod
aRiarebulia pirovnebis uflebebi da Tavisuflebebi, miuxedavad
misi socialuri mdgomareobisa. am urTierTobebs moicavs konsti-
tuciis meore Tavi, riTac konstitucia ganamtkicebs qveynis so-
cialur sistemas.
saqarTvelos konstituciis preambulaSi aRniSnulia, rom
saqarTvelos moqalaqeTa nebas warmoadgens “daamkvidros demokra-
tiuli sazogadoebrivi weswyobileba, ekonomikuri Tavisufleba,
socialuri da samarTlebrivi saxelmwifo~.
zemoaRniSnulis safuZvelze Cans, rom saqarTvelos sazogadoe-
brivi weswyobileba erTiani sistemaa, romelic efuZneba gansazRvruli
formis urTierTobaTa sistemas. am sistemas, anu sazogadoebrivi
weswyobilebis Sinaarss Seadgenen:
1. ekonomikuri urTierTobebis erToblioba, anu ekonomikuri siste-
ma;
2. politikuri urTierTobebis erToblioba, anu politikuri sistema;
3. socialuri urTierTobebis erToblioba, anu socialuri sistema.
aRniSnul sistemebs gaaCniaT regulirebis damoukidebeli sa-
gani. amasTan, isini mWidrod arian dakavSirebuli erTmaneTTan da
imyofebian urTierTzemoqmedebis mdgomareobaSi. swored am urT-
ierTzemoqmedebis princi pebi regulirdeba konstituciuri sa-
marTliT.
saqarTvelos sazogadoebrivi weswyobilebis safuZvlebi gan-
mtkicebulia qveynis konstituciaSi, Tumca, mas calke Tavi an naw-
ili ar eTmoba da igi sxvadasxva konstituciur debulebebSia
ganzogadebuli.
sfdb !$
71
ekonomikuri safuZveli, misi ekonomikuri sistemis arsi unda ga-
varkvioT. sazogadoebaSi arsebuli ekonomikuri urTierTobebis er-
Toblioba, anu ekonomikuri sistema qmnis safuZvels mTeli sazoga-
doebis, calkeuli pirovnebis Rirseuli arsebobisa da kvlavwar-
moebisaTvis, xels uwyobs xalxis sruluflebianobis damkvidrebas,
adamianis ufleba-TavisuflebaTa dacvasa da ganxorcielebas.
72
isad, ekonomikuri urTierTobebis ganxorcieleba mxolod gegmiur
regulirebaze iyo damyarebuli, amasTan gegma gamocxadebuli iyo
kanonad. 70 wlis ganmavlobaSi saqarTvelo integrirebuli iyo
sabWoTa kavSiris uzarmazar ekonomikur sivrceSi, romlis marTvi-
sas mkacrad gegmiuri meurneoba ver uzrunvelyofda yvela dargis
harmoniul da proporciul ganviTarebas, moqalaqeTa moTxovnilebe-
bis realur dakmayofilebas.
kerZo sakuTreba
saqarTveloSi ekonomikuri urTierTobebis mTavar elements
warmoadgens kerZo sakuTreba. sakuTreba yovelTvis warmoadgenda
nebismieri sazogadoebis fuZemdeblur ekonomikur da samarTlebriv
kategorias. amitomac uwoda mas safrangeTis 1798 wlis adamianisa
73
da moqalaqis uflebaTa deklaraciam "wmidaTawmida da xelSeuva-
li~ ufleba.
konstituciuri samarTlis regulirebis sagani, esaa sakuTrebis
realizaciis konstituciuri garantiebi. konstituciuri
samarTali sakuTrebis uflebis realizaciisaTvis gansazRvravs im
meqanizms, romelic iTvaliswinebs mesakuTris Tavisufali moqmede-
bis SesaZleblobis farglebs Tavisi nivTis mimarT. sakuTrebis
uflebis konstituciuri garantia pirdapir aris formulirebuli
saqarTvelos konstituciis 21-e muxlSi.
74
privatizacia
saqarTvelos bolodroindeli ekonomikuri ganviTareba mow-
mobs, rom SesaZlebelia sakuTrebis erTi formis meoreTi Secvla.
monopoliis akrZalva
ekonomikuri urTierTobebis regulirebisas, saqarTvelos kon-
stituciam uaryo saxelmwifos monopolia. sabazro urTierTobeb-
is regulirebisas, igi adgens mewarmeebs Soris Tavisufali
konkurenciisa da ekonomikuri cxovrebis mxolod zogad farglebs,
qmnis davebis gadawyvetis wess da wyvets maT. sxva danarCen SemTx-
vevaSi saxelmwifo, erTi mxriv, uars ambobs adamianis ekonomikur
cxovrebaSi Carevaze da, meore mxriv, zrunavs Tavisufali mewarmeo-
bisa da konkurenciis ganviTarebisaTvis. amis safuZvels qmnis
saqarTvelos konstitucia.
konstitucia ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÅÀËÃÄÁÖËÉÀ áÄËÉ ÛÄÖßÚÏÓ ÈÀÅÉÓÖ×ÀËÉ
ÌÄßÀÒÌÄÏÁÉÓÀ ÃÀ ÊÏÍÊÖÒÄÍÝÉÉÓ ÂÀÍÅÉÈÀÒÄÁÀÓ.
muxli
75
aRniSnuli konstituciuri debulebis cxovrebaSi gatarebis
mizniT, saqarTvelos parlamentma 1996 wlis 12 noembers miiRo
kanoni "sainvesticio saqmianobis xelSewyobisa da garantiebis Sesaxeb.~
es kanoni mniSvnelovani samarTlebrivi garantiaa samewarmeo saqmi-
anobiT dakavebuli nebismieri fizikuri da iuridiuli pirisaTvis.
ucxouri investiciebi
kanoni qmnis rogorc ucxouri, ise adgilobrivi investiciebis
ganxorcielebisa da maTi dacvis myar samarTlebriv safuZvlebs.
kanoniT investiciad miiCneva yvela saxis qonebrivi da inteleqtu-
aluri faseuloba an ufleba, romlis dabandeba da gamoyeneba Sesa-
Zloa mogebis miRebis mizniT saqarTvelos teritoriaze ganxor-
cielebul samewarmeo saqmianobaSi.
investicia SeiZleba ganxorcieldes sakuTrebis nebismieri formis im
obieqtSi, romelSic investirebac kanoniT ar aris akrZaluli. investo-
ri SeiZleba iyos fizikuri an iuridiuli piri, agreTve saerTaSo-
riso organizacia, romelic axorcielebs investirebas saqarTveloSi.
zemoaRniSnuli naTlad miuTiTebs im garemoebebze, rom ekonomikis
Tavisufleba ar niSnavs ekonomikis marTvisagan saxelmwifos srul
Camocilebas. rogorc davinaxeT, swored saxelmwifo SeimuSavebs
Sesabamis ekonomikur politikas da warmarTavs mas. amasTan, mocemuli
ekonomikuri politikis farglebSi gamoricxavs saxelmwifos pirda-
piri Carevis formas ZiriTad ekonomikur procesebSi.
aseT pirobebSi mniSvnelovani roli eniWeba saxelmwifos mier
ekonomikuri sferos regulirebis arapirdapir formebs. maT
miekuTvneba kontrolis iseTi efeqturi saSualebani, rogoricaa
gadasaxadebisa da SeRavaTebis sistemis gansazRvra, fasebis poli-
tika, mosaxleobis dasaqmeba, profesiuli momzadeba, informaciuli
momzadeba da a.S.
saqarTvelos konstituciuri regulirebis sagans warmoadgens
saxelmwifos biujeti, fulad-sakredito da sagadasaxado sistemis
safuZvlebi, romlebic saqarTvelos ekonomikuri sistemis mniS-
vnelovan nawils warmoadgenen. amave mniSvnelobidan gamomdinare,
maT konstituciaSi daTmobili aqvT calke, meeqvse Tavi.
socialuri sistema
sazogadoebis socialuri sistema, esaa socialur urTierToba-
Ta erToblioba, romelic warmoiSoba da viTardeba mocemul sa-
zogadoebaSi. am urTierTobaTa regulirebiT saxelmwifo axor-
76
cielebs socialur politikas. samarTliT regulirebuli socialuri
urTierTobebis umTavres mimarTulebebad SeiZleba warmovidginoT:
⊇ urTierToba Sromasa da kapitals Soris;
⊇ ojaxi da qorwineba;
⊇ garemomcveli samyaros dacva;
⊇ momxmarebelTa interesebis dacva;
⊇ adamianis sicocxlisa da janmrTelobis dacva.
CamoTvlili da sxva urTierTobebis farglebSi aRmocenebuli
urTierTobebi qmnian garkveul mTlianobas, romelic kacobriobas
individebisa da maTi jgufebis ubralo jamidan sazogadoebad, anu
kacobriobis socialuri arsebobis formad aqcevs. am erTianobis
SigniT, individebis sxvadasxva socialur poziciaze dgomis gamo,
arsebobs garkveuli winaaRmdegobac. konstituciuri samarTlis
funqciac swored imaSi mdgomareobs, rom socialuri sistemis
konstituciur-samarTlebrivi regulirebiT uzrunvelyos wonas-
woroba maT Soris, raTa ar dauSvas socialuri konfliqti.
socialuri sistema sxvadasxva epoqaSi sxvadasxvanairad gam-
oiyureba, rac damokidebulia sazogadoebis wevrebis gansxvavebul
socialur daxarisxebaze. amasTan, igi mudam ganviTarebadi, progre-
sirebadi movlenaa, romelmac gamoiara grZeli gza umartivesi Te-
muri sazogadoebidan sxvadasxva miznebisa da interesebis mqone
sruliad gansxvavebuli jgufebisa da fenebisagan Semdgar Tanamed-
rove urTules sazogadoebamde.
socialuri sistemis umniSvnelovanesi elementi, rogorc ukve
mivuTiTeT, aris urTierToba Sromasa da kapitals Soris, romelic
konstituciur-samarTlebriv regulirebas eqvemdebareba.
konstitucia acxadebs SromiTi uflebebis sakanonmdeblo
dacvas, Sromis samarTliani anazRaurebisa da SromisaTvis usa-
frTxo, jansaRi pirobebis, arasrulwlovanTa da qalis Sromis
pirobebis sakanonmdeblo regulirebas.
socialur urTierTobebs mniSvnelovnad gansazRvraven is so-
cialur-ekonomikuri uflebebi da Tavisuflebebi, romlebic ganmt-
kicebulia konstituciis me-2 TavSi.
moqalaqeTa socialuri mdgomareobis garantiis saxiT konsti-
tucia acxadebs gaficvis uflebas.
saqarTvelos konstitucia icavs ojaxis, rogorc sazogadoeb-
is umniSvnelovanes socialur garemos, romelic Taobidan Taobas
gadascems da inaxavs im kulturul tradiciebsa da Rirebulebebs,
romelTa safuZvelze viTardeba sazogadoeba. "saxelmwifo xels
77
uwyobs ojaxis keTildReobas~, aRniSnulia saqarTvelos konsti-
tuciis 36-e muxlis me-2 punqtSi. amave muxlis pirveli punqtiT,
konstitucia ojaxis simtkicis safuZvlad aRiarebs qorwinebisas
meuRleTa uflebriv Tanasworobasa da nebayoflobiTo-
bas.
konstitucia aRiarebs dedaTa da bavSvTa uflebebis
sakanonmdeblo dacvas. ojaxis socialur dacvas emsaxureba aseve
mimdinare kanonmdeblobis normebi, romlebic qmnian ojaxis, misi
wevrebis socialur-ekonomikuri arsebobisaTvis aucilebel mate-
rialur pirobebs.
saqarTvelos konstituciuri normebi icaven momxmarebelTa inte-
resebs, aRiareben adamianis jansaRi garemoTi sargeblobis
uflebas da aregulireben Sesabamis sazogadoebriv urTierTobebs.
saqarTvelos dRevandeli socialuri sistema Seesabameba da
adeqvaturad asaxavs im problemebs, romlebic arsebobs Tanamed-
rove kacobriobis winaSe. saqarTvelos socialuri sistemis kon-
stituciur-samarTlebrivi regulirebis amocanaa Tanamedrove sa-
bazro meurneobriobidan gamomdinare individualizmis pirobebSi
uzrunvelyos socialuri Tanxmoba da sazogadoebis socialuri
winsvla. am amocanis ganxorcielebas uzrunvelyofs xalxi, rogorc
erTiani socialuri organizmi.
sfdb !%
saqarTvelos politikuri sistema
politikuri sistemis arsi
politikur urTierTobaTa erToblioba, anu politikuri sistema,
esaa sazogadoebaSi politikuri xelisuflebis ganxorcielebis
procesTan dakavSirebul urTierTobaTa sistema, romlis koncen-
trirebul gamoxatulebas saxelmwifo xelisufleba warmoadgens.
politikuri sistemis ganxilvisas, gansakuTrebul yuradRebas
imsaxurebs saxelmwifosa da saxelmwifo xelisuflebis urTier-
Tobis sakiTxi. miuxedavad imisa, rom isini uaRresad mWidro urT-
ierTkavSirSi imyofebian, mainc ar emTxveva erTmaneTs, rac gan-
pirobebulia imiT, rom saxelmwifo xelisufleba warmoadgens im
umTavres, arsebiTi xasiaTis niSans, romelic saxelmwifos ganasx-
vavebs sazogadoebis sxva struqturebisa da arasaxelmwifoebrivi
organizaciebisagan.
saxelmwifo ganasaxierebs xelisuflebis materialur Zalas,
romelic arc erT SemTxvevaSi ar SeiZleba ganxorcieldes Sesabam-
78
isi meqanizmis gareSe. maSasadame, saxelmwifosa da saxelmwifo
xelisuflebas Soris urTierToba zogadfilosofiuri TvalsazrisiT,
esaa urTierToba formasa da Sinaarss Soris.
politikur sistemaze saubrisas, xazi unda gaesvas urTierTo-
bas zogadad xelisuflebasa da konkretulad politikur xelisu-
flebas Soris.
79
elmwifo xelisuflebaSi poulobs. amas ganapirobebs TviT poli-
tikuri xelisuflebis arsi, romlis mixedviTac saxelmwifo xe-
lisufleba warmoadgens winaswar reglamentirebuli wesis safuZ-
velze gaerTianebuli adamianebis Zalauflebas mTels sazogadoeba-
ze, romelic am ukanasknelisagan daumorCileblobis SemTxvevaSi
uflebamosilia gamoiyenos iZulebiTi RonisZiebebi. e.i. adamianTa
es gaerTianeba, anu saxelmwifo xelisufleba uzenaesia sazogado-
ebaSi arsebul sxva socialur-politikur struqturebTan SedarebiT.
politikuri xelisuflebis ganxorcieleba xdeba konstituci-
uri samarTliT regulirebuli sxvadasxva politikuri institutebis
meSveobiT, romelTa Soris yvelaze mniSvnelovania saxelmwifo. am
politikuri institutebis mniSvnelobaze metyvelebs is garemoeba,
rom "xelisufleba legitimurad vrceldeba mTels sazogadoebaze
da igi sargeblobs SesaZleblobiT dadgenil pirobebSi, dadgenili
saSualebebiT da dadgenili xarisxiT gamoiyenos fizikuri iZule-
ba daqvemdebarebulTa mimarT~ [9. 108]. saxelmwifo xelisuflebis,
Tu SeiZleba vTqvaT, aseTi kanonieri avtoriteti uzrunvelyofil-
ia misi nebis umaRlesobis winaswari legitimaciiT sxvaTa nebis
mimarT maSin, roca nebis realizaciis amgvar SesaZleblobas mokle-
bulia sxva socialur-politikuri xelisufleba, magaliTad, ojaxSi
am nebis realizeba damokidebulia ojaxis ufrosis pirad av-
toritetze, komerciul firmaSi - piris kapitalis wilze da a.S.
saqarTvelos konstituciuri samarTlis normebi, erTi mxriv,
afiqsireben politikuri sistemis, rogorc sazogadoebaSi poli-
tikuri xelisuflebis ganxorcielebis politikuri meqanizmis
elementebs, saxelmwifos, politikur partiebs, sxva gaerTianebebs.
meore mxriv ki, gansazRvraven am sistemis saqmianobis wessa da misi
elementebis urTierTzemoqmedebis safuZvlebs.
politikuri sistemis elementebis urTierTzemoqmedeba, qmnis
politikur process. am procesSi politikuri sistemis element-
ebi damoukideblad wyveten TavianT konkretul amocanebs. dasaxu-
li amocanebisa da miznebis realizaciisas, maT Soris warmoiSoba
TanamSromlobisa da mWidro urTierTkavSiris, garkveulwilad SeT-
anxmebuli moRvaweobis aucilebloba. aseTi mWidro, organuli kav-
Siri ganpirobebulia sazogadoebaSi iseTi faseulobebis dacviTa
da SenarCunebiT, rogoricaa wesrigi, Tanasworoba da Tavisuf-leba,
xolo yvelafris amis safuZvelze - iseTi umniSvnelovanesi amoca-
nis ganxorcieleba, rac keTildReobis miRwevas gulisxmobs.
Tu davubrundebiT xelisuflebaTa zemoT moyvanil cnebebs, ma-
Sin bunebrivad daismeba kiTxva, Tu vis interesebs gamoxatavs, vis
ekuTvnis da vin ganaxorcielebs saxelmwifo xelisuflebas. zogadad,
80
xelisuflebis kuTvnilebis sakiTxi sxvadasxva istoriul epoqaSi
cvalebadi xasiaTisaa da damokidebulia imaze, Tu konkretul sax-
elmwifoSi mmarTvelobis rogori forma da politikuri reJimis
ra saxea damkvidrebuli. rac Seexeba dasmul kiTxvas saqarTvelos
sinamdvileSi, masze pasuxs iZleva konstituciiT aRiarebuli xe-
lisuflebis saxalxo xasiaTi. konstituciis me-5 muxlis pirveli
punqtis mixedviT, "saqarTveloSi saxelmwifo xelisuflebis wyaroa
xalxi.~ amasTan, konstitucia saxelmwifo xelisuflebasa da sax-
alxo suverenitets erTmniSvnelovan cnebebad miiCnevs da gan-
sazRvravs xalxis mier xelisuflebis ganxorcielebas.
sfdb !^
samoqalaqo sazogadoeba da misi
ganviTarebis perspeqtiva
roca saxelmwifosa da sazogadoebis marTvis demokratiulo-
baze vsaubrobT, bunebrivia Cndeba kiTxva sazogadoebisa da misi
politikuri organizaciis _ saxelmwifos, araidenturobis Sesax-
eb. saxelmwifo sazogadoebis ganviTarebis mxolod garkveul safex-
urze Cndeba. igi sazogadoebis ganviTarebis produqtia. amitomac,
sazogadoeba SeiZleba arsebobdes saxelmwifos gareSe, Tumca, piri-
qiT, saxelmwifos arseboba sazogadoebis gareSe warmoudgenelia.
sazogadoebasa da saxelmwifos Soris arsebobs kanonzomieri,
urTierTganmapirobebeli kavSiri. Tu saxelmwifo ar arsebobs sa-
zogadoebis gareSe, Tanamedrove sazogadoebasac uaRresi sirTulis,
misi mravalferovnebisa da aqedan gamomdinare, dapirispirebulobis
gamo, aucileblad sWirdeba Zala, sazogadoebis sxvadasxva jgufeb-
isa da TviT adamianTa qcevis kontrolis ganxorcielebis mizniT.
aseT Zalas warmoadgens swored saxelmwifo, misi xelisufleba,
romelsac sazogadoebaSi Tavisi makoordinirebeli roliT sikeTec
moaqvs TviT sazogadoebisaTvis.
saxelmwifosa da sazogadoebis urTierTgamijvnis Sesaxeb jer
kidev aristotele msjelobda. am problemis mecnieruli damuSave-
ba ki XVII _ XVIII saukuneebis moazrovneTa naSromebSi daiwyo
(hobsi, loki, ruso, monteskie, humbolti, hegeli). XX saukunidan ki
samoqalaqo sazogadoebis problema mWidrod daukavSirda Tanamed-
rove demokratiul faseulobebs.
saxelmwifo SesaZloa zrunavdes samoqalaqo sazogadoebis gan-
viTarebisaTvis an piriqiT, zRudavdes mas. amitom uaRresad mniS-
vnelovania sazogadoebrivi cxovrebis iseTi politikuri formebis
81
arseboba, romlebic SesaZlebels qmnian demokratia ganxorcieldes
mTeli moculobiT, ganxorcieldes sazogadoebis monawileoba yve-
la donis samTavrobo struqturebis funqcionirebaSi. am Tval-
sazrisiT, samoqalaqo sazogadoebasa da mis politikur sistemas
Soris urTierToba SeiZleba ganxilul iqnas rogorc formasa da
Sinaarss Soris urTierToba, Sesabamisad, “rogoric arian ad-
amianebi, iseTivea maTi moTxovnebi da interesebi. rogor
ikmayofileben isini TavianT moTxovnebs, romel klaseb-
sa da jgufebSi Sedian da ra interesebi devs adamian-
Ta warmoSobis bunebriv-istoriul safuZvelSi _ yve-
laferi es aisaxeba politikur institutebSi~ [25 74],
romelTa Soris xelisuflebis mopovebisa da SenarCunebisaTvis
yvelaze mniSvnelovania politikuri partia.
politikuri organizaciebis, gansakuTrebiT politikuri par-
tiebis, xelisuflebaze zemoqmedeba mJRavndeba imaSi, rom isini yve-
laze ufro aqtiurad da, rac mTavaria, aSkarad ibrZvian poli-
tikuri xelisuflebis mopovebisaTvis. xelisuflebis saSualebiT,
politikuri organizaciebi moi poveben saxelmwifo mmarTvelobis
ganxorcielebis SesaZleblobas. aqedan gamomdinare, politikuri
partiebi aqtiurad monawileoben yvela politikur procesSi, gan-
sakuTrebiT arCevnebSi, mmarTvelobis organoebis formirebaSi. am
procesSi warmatebis Semdeg, roca mas saWiro raodenobis adgili
aqvs parlamentSi an mTavrobaSi, igi aseve aqtiurad monawileobs
saxelmwifoebrivi da sazogadoebrivi gadawyvetilebis miRebasa da
maT realizaciaSi.
sazogadoebis ganviTarebis dRevandeli donis, adamianis moTx-
ovnebisa da maTi dakmayofilebis Tanafardobis pirobebSi, mosaxle-
obis interesebis uzrunvelyofa ar xerxdeba mxolod saxelmwi-
fosa da sxva politikuri organizaciebis meSveobiT. sazRvargare-
Tis bevr qveyanaSi didi xania, xolo CvenSi axla iwyebs ganviTare-
bas arasamTavrobo, arakomerciuli organizaciebi, anu, rogorc maT
xSirad moixsenieben _ mesame seqtoris organizaciebi. nelnela,
magram mainc, yoveldRiurad izrdeba maTi roli da mniSvneloba
Cvens saxelmwifo da sazogadoebriv cxovrebaSi. politikuri or-
ganizaciebisagan gansxvavebiT, maT uSualo mizans ar warmoadgens
saxelmwifo saqmianobaSi politikuri monawileoba. maTi ZiriTadi
amocana maTive wevrebis interesebis dakmayofilebaSi gamoixateba.
am mimarTulebiT saqmianobisas ki isini aqtiurad zemoqmedeben
saxelmwifo politikis ganxorcielebaze. es zemoqmedeba kargad
Cans im rolidan, romelsac isini sazogadoebaSi asruleben. qveyneb-
Si, sadac arsebobs demokratiuli politikuri reJimi, anu, sadac
arsebobs realuri socialur-politikuri da ekonomikuri plu-
82
ralizmi, sazogadoebrivi organizaciebi udides rols asruleben
socialuri politikis SemuSavebaSi da Sesabamis saxelmwifo orga-
noebTan TanamSromlobiT xels uwyoben am politikis realur gan-
xorcielebas. amiT isini, saxelmwifos socialuri institutebis
efeqturi funqcionirebis uzrunvelsayofad qmnian garkveul piro-
bebs. aqve unda aRvniSnoT, rom samoqalaqo sazogadoeba Tavisi arsiT
depolitizirebuli sistemaa, romelic samoqalaqo interesebis far-
glebSi viTardeba da saxelmwifosagan nakleb zegavlenas ganicdis.
samoqalaqo sazogadoebas konstituciur samarTalSi ganixilaven
rogorc konstituciur-samarTlebriv instituts, romelic Sedge-
ba Cvens mier wina paragrafebSi ukve ganxiluli ekonomikuri, poli-
tikuri da socialuri sistemebis erTobliobisagan.
samoqalaqo sazogadoebis formirebisaTvis demokratia unda
moqmedebdes sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferoSi. misi miRw-
evisaTvis Cveni sazogadoebrivi da saxelmwifoebrivi cxovrebis
pirobebSi SeiZleboda gamogveyo ramdenime strategiuli mimarTuleba.
es mimarTulebebia:
1. politikuri pluralizmi;
2. demokratiuli arGevnebis organizacia da ganxorcieleba;
3. sazogadoebrivi politika da informacia;
4. sakanonmdeblo organoebis rolisa da mniSvnelobis ganmtkiceba;
5. kanonis uzenaesoba;
6. SeiaraRebuli Zalebisadmi demokratiuli kontrolis ganxorcieleba.
CamoTvlili mimarTulebebi migvaniSneben imaze, rom samoqalaqo
sazogadoebis ganviTarebisaTvis aseve aucilebelia Zlieri saxelm-
wifo xelisufleba, romelic Tavisi funqcionirebisas daeyrdnoba
samarTlebrivi saxelmwifos princi pebs. saxelmwifo xelisufleb-
isa da politikuri sistemis demokratiuli konstituciuri safuZ-
vlebis Sesaxeb ukve gvqonda saubari da am Temas Sesabamis TavebSi
kidev davubrundebiT. amitom CamoTvlil mimarTulebaTagan, samo-
qalaqo sazogadoebis ganviTarebis TvalsazrisiT, CvenSi gamovyof-
di sazogadoebriv politikas, romelic umniSvnelovanesia samo-
qalaqo sazogadoebis ganviTarebisaTvis. GAN
sazogadoebrivi politikis ganviTareba mniSvnelovnad aris
dakavSirebuli Tavisufali seqtoris ganviTarebasTan. jer-jero-
biT Tavisufali seqtoris organizaciebi, maTi Taviseburebebisa da
gansakuTrebiT saqmianobis arakomerciuli (da ara mxolod arako-
merciuli) xasiaTis gamo, garkveul undoblobas da zogjer, sam-
wuxarod, ironiasac iwveven Cvens sazogadoebaSi. es ki, Cveni azriT,
kargad unda aCvenebdes sazogadoebrivi azris moumzadeblobas sax-
elmwifos demokratiuli mmarTvelobis sistemisadmi. arada, sa-
83
zogadoebrivi azri, misi safuZvlebi sazogadoebrivi azris formirebis
wesi da struqtura udides gavlenas axdens xelisuflebis demokra-
tiulobaze. sazogadoebrivi azris swor mimarTulebasa da mx-
ardaWerazea damokidebuli sazogadoebrivi politikis ganviTareba,
rac samoqalaqo sazogadoebis Camoyalibebis pirobaa. Tavisufali
seqtoris ganviTarebaze da mis siZliereze mniSvnelovnad aris
damokidebuli saxalxo suverenitetis praqtikuli ganxorcieleba,
adamianis uflebebiTa da TavisuflebebiT saxelmwifo xelisuflebis
demokratiuli farglebis dadgena, misi SezRudva da a.S.
sazogadoebrivi politikis CamoyalibebaSi Tavisufali seqtoris
(arasamewarmeo organizaciebis) mniSvneloba ganpirobebulia im
faqtorebiT, rom igi sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferoSi
arsebuli problemebis, interesebisa da miznebis Sesaxeb ukeT aris
informirebuli. maSin, roca Tavisufali seqtoris organizaciebi
moRvaweoben TavianTi wevrebis interesebis Sesabamisad, aRniSnuli
problemebis gadasawyvetad, am problemebTan siaxlovis gamo, maT
SeuZliaT problemebze uswrafesi reagireba moaxdinon.
84
politikuri socializaciis procesSi, TiToeuli adamianis
politikuri Semecneba ar SeiZleba identuri iyos, rac ganapirobebs
sazogadoebaSi sxvadasxva socialuri jgufebisa da Sesabamisi poli-
tikuri faseulobebis arsebobas. Cveni azriT, aucilebelia Seiqmnas
partiul-ideologiuri interesebisagan Tavisufali, erTiani cen-
tri, romelic aseT pirobebSi, Tundac mxolod mecnieruli reko-
mendaciebis micemiT, garkveuli forumis rols Seasrulebs sxva-
dasxva ekonomikur, politikur da sxva sazogadoebriv Zalebs Soris
jansaRi dialogisaTvis. Cndeba kiTxva - ra roli unda Seasrulos
aq konkretulad xelisuflebam? xelisuflebis roli am SemTx-
vevaSi gamoixateba moqalaqeebs, sxvadasxva gaerTianebebsa da sax-
elmwifos Soris partnioruli urTierTobis uzrunvelyofaSi. e.i
xelisuflebam unda uzrunvelyos samarTlis aRniSnuli subieqte-
bis sruliad gansxvavebuli socialuri interesebis akumulacia da
maTi erTi, harmoniuli mimarTulebiT warmarTva, rogorc sayovelTao
mSvidobis, sazogadoebis keTildReobis, saxelmwifos mTlianobis
aucilebeli piroba. amis miRweva ki mxolod Zlier, suverenul
xelisuflebas ZaluZs. amasTan, ramdenad rTulia aseTi harmoniis
Seqmna Tanamedrove sazogadoebaSi, amas Cveni saxelmwifos dRevan-
deli mdgomareobac naTlad aCvenebs. es rac Seexeboda xelisu-
flebis mizans, mis rols konkretul SemTxvevaSi, magram aq ismis
kidev erTi kiTxva - romel demokratiul meqanizmebs unda eyrdno-
bodes am dros xelisufleba? migvaCnia, marTebulia iuridiul
literaturaSi gamoTqmuli azri imis Sesaxeb, rom socialur
moZraobaSi samarTlis subieqtebis sxvadasxva interesebis SeT-
anxmebulobisaTvis didi mniSvneloba eniWeba swored saxelmwifo-
samarTlebrivi princi pebis damkvidrebas. aseT mniSvnelovan princ-
i pebad miCneulia:
⊇ samarTlis subieqtebis Tanasworobis princi pi;
⊇ moqalaqeobis princi pi;
⊇ sasamarTlo xelisuflebis damoukideblobis princi pi;
⊇ samarTlis subieqtebis pasuxismgeblobis princi pi; da
⊇ federaluri konstituciis umaRlesobis principi (federaciul
saxelmwifoebSi).
Cvens saxelmwifoSi sazogadoebrivi weswyobilebis ganxilul
institutebs ar miuRweviaT ganviTarebis im donisaTvis, rom Seas-
rulon samoqalaqo sazogadoebis Camoyalibebisa da konstituciuri
wyobis simtkicis kriteriumTa roli, magram moqmedi, saqarTvelos
1995 wlis konstitucia, masSi asaxuli ekonomikuri, politikuri da
socialuri urTierTobebis maregulirebeli normebiT, qmnis saimedo
garantias, momavalSi samoqalaqo sazogadoebis CamoyalibebisaTvis.
85
codnis Semowmeba
1. ra aris sazogadoebrivi weswyobileba da rogoria
misi konstituciuri regulirebis safuZvlebi
saqarTveloSi?
2. ra gansxvavebaa saqarTvelos 1995 wlis 24 agvistos
konstituciiTa da sabWoTa periodis konstituciebiT gan-
mtkicebul sazogadoebriv weswyobilebas Soris?
3. ra qmnis saqarTvelos sazogadoebrivi weswyobilebis
Sinaarss?
4. ras warmoadgens ekonomikuri sistemis konstituciur-
samarTlebrivi instituti saqarTveloSi?
5. ra aris saqarTvelos ekonomikuri sistemis ZiriTadi
safuZveli?
6. ras gulisxmobs saqarTvelos saxelmwifos ekonomikuri
politika. rogoria saxelmwifos mier ekonomikis sfer-
os regulirebis formebi?
7. daaxasiaTeT saqarTvelos socialuri sistema.
8. saqarTvelos konstituciiT rogor regulirdeba urT-
ierToba Sromasa da kapitals Soris?
9. rogoria saojaxo urTierTobaTa regulirebis konsti-
tuciuri garantiebi saqarTveloSi?
10. ra warmoadgens saqarTvelos socialuri sistemis kon-
stituciuri regulirebis mizans?
11. rogoria saqarTvelos politikuri sistemis konsti-
tuciur-samarTlebrivi safuZvlebi?
12. ra elementebisagan Sedgeba sazogadoebis politikuri
meqanizmi?
13. ras warmoadgens samoqalaqo sazogadoeba, rogorc kon-
stituciur-samarTlebrivi instituti?
14. daaxasiaTeT saqarTveloSi samoqalaqo sazogadoebis Camoy-
alibebis konstituciuri safuZveli da perspeqtiva.
86
ÔÄÓÔÉ
1. qveynis maRalmTian raionSi mdebare sofel
siSoreTSi mewyeruli movlenebis gamo daingra sk-
olis Senoba. skolis axali Senobis mSeneblobi-
saTvis soflis gamgeobam S.p.s. "mSenebels" mihyida
soflis centrSi mdebare miwis nakveTi, romlis naw-
ili iyo kerZo sakuTrebaSi, xolo nawili Siga gza
sajaro sakuTrebis obieqts warmoadgenda.
a _ gamgeobis gadawyvetileba ukanonoa;
b _ gamgeobas SeeZlo gaeyida gzis mxolod saWiro nawili;
g _ gamgeobis gadawyvetileba kanonieria;
d _ gamgeobas aRniSnulidan sakuTrebis arc erTi obieqtis gasx-
viseba ar SeeZlo.
87
4. saqarTveloSi saxelmwifo xelisuflebis wyaroa:
a _ politikuri partiebi;
b _ sazogadoebrivi organizaciebi;
g _ SromiTi koleqtivebi;
d _ profesiuli kavSirebi.
saqarTvelos konstitucia;
saqarTvelos kanoni “saxelmwifo qonebis privatizebis
Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “sainvesticio saqmianobis xelSewyo-
bisa da garantiebis Sesaxeb”
88
“saxelmwifo, upirvelesad, misi Sinagani
aRnagobaa...”
äÄÂÄËÉ
4 ÈÄÌÀ
ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÏÒÂÀÍÏÈÀ
ÓÉÓÔÄÌÀ
ÌÀÈÉ ÏÒÂÀÍÉÆÀÝÉÉÓÀ ÃÀ
ÓÀØÌÉÀÍÏÁÉÓ ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ
ÂÀÒÀÍÔÉÄÁÉ
89
sfdb !*
90
saxelmwifo aRWurvilia saxelisuflo
uflebamosilebebiT
yvelaze ufro mniSvnelovani maxasiaTebeli, romliTac sax-
elmwifo organo gansxvavdeba sxva organizaciebisa da sa-
zogadoebrivi organoebisagan isaa, rom igi aRWurvilia sax-
elisuflo uflebamosilebebiT. swored es garemoeba aZlevs
saSualebas saxelmwifo organos, misTvis miniWebuli kompe-
tenciis farglebSi, gadawyvitos mis gamgeblobas mikuTvneb-
uli sakiTxebi, miiRos normatiuli Sinaarsis aqtebi, romelTa
Sesruleba savaldebuloa yvela fizikuri da iuridiuli
pirisaTvis. amasTan, saWiroebis SemTxvevaSi, am aqtebis Ses-
rulebisaTvis, saerTod saxelisuflebo uflebamosilebaTa
ganxorcielebisaTvis igi sargeblobs saxelmwifoebrivi
iZulebiT. maSasadame, saxelmwifo saxelisuflo uflebam-
osileba unda warmovidginoT rogorc ramdenime elementis
erToblioba:
⊇ saerTo normatiuli Sinaarsis aqtis miReba, romelic
vrceldeba yvela im subieqtebze, romlebzec mimarTu-
lia mocemuli saxelmwifo organos kompetencia;
⊇ miRebuli gadawyvetilebebis praqtikuli realizebis
organizaciul-materialuri uzrunvelyofa;
⊇ miRebuli gadawyvetilebebis dacva sxvadasxva xerxebi-
Ta da meTodebiT. saxelmwifo organos saxelisuflo
uflebamosileba gamoixateba da realizdeba misi kompe
tenciiT, rac damokidebulia mis mier Sesasrulebeli
samuSaos xasiaTsa da saqmianobis sferoze. saxelmwi
foorganos kompetencia ganisazRvreba kanonebiT da sxva
normatiuli xasiaTis aqtebiT (konstituciiT, saqarTve-
los kanonebiT, saqarTvelos prezidentis brZanebul-
ebebiT da sxva).
yoveli saxelmwifo organo iqmneba gan-
sazRvruli wesiT
aRniSnuli wesi gulisxmobs am organoebis arCevas an daniS-
vnas. magaliTad, saqarTvelos konstituciis 49-e muxlis
pirveli nawiliT saqarTvelos "parlamenti Sedgeba say-
ovelTao, Tanaswori da pirdapiri saarCevno uflebis safuZ-
velze faruli kenWisyriT, oTxi wlis vadiT, proporciuli
sistemiT arCeuli 150 da maJoritaruli sistemiT arCeuli
85 parlamentis wevrisagan~.
91
yoveli saxelmwifo organo moqmedebs saxelm-
wifos mier winaswar gansazRvruli wesiT
92
saxelmwifoTa demokratiuli aRmSeneblobis praqtikaSi, sax-
elmwifo organos niSnebis garda, miuTiTeben saxelmwifo organos
formirebis ramdenime konstituciur princi pze. saqarTvelos kon-
stituciis zogadi debulebebis me-5 muxlSi aRniSnulia, rom
“saqarTveloSi xelisuflebis wyaroa xalxi~. xalxi Tavis Zalau-
flebas axorcielebs “Tavisi warmomadgenlebis meSveobiT~. am de-
bulebiT konstitucia aRiarebs warmomadgenlobiTi mmarTvelobis
princi ps, romlis SinaarsSic igulisxmeba, rom sakanonmdeblo or-
ganos _ parlaments, irCevs xalxi da misi saSualebiT gamoxatavs
da ganaxorcielebs mis nebas. amasTan, arCevnebis gziT xdeba ara
mxolod sakanonmdeblo organos formireba, aramed “saqarTvelos
prezidenti airCeva sayovelTao, Tanaswori da pirdapiri saarCevno
uflebis safuZvelze faruli kenWisyriT 5 wlis vadiT~, aRniS-
nulia konstituciis 70-e muxlSi.
saxelmwifo organoTa formireba mniSvnelovnad ganisazRvreba
debulebis mixedviT, romelic reglamentirebulia igive me-5 mux-
lis me-4 punqtSi: “saxelmwifo xelisufleba xorcielde-
ba xelisuflebis danawilebis princi pze dayrdnobiT~.
am principis farglebSi urTierTSekavebisa da gawonasworebis siste-
mis Sesabamisad xdeba sakanonmdeblo, aRmasrulebeli da sasamarT-
lo organoebis formireba da maTi uflebamosilebis realizeba.
saxelmwifo organos formirebisas konstitucia aRiarebs
arapartiulobis pr ps. konstituciis 26-e muxlis me-5
inci ps
princi
punqtSi aRniSnulia, rom “piri, romelic Cairicxeba samxedro Zalebis,
saxelmwifo uSiSroebis an Sinagan saqmeTa organoebis pirad Semad-
genlobaSi, gamwesdeba mosamarTled an prokurorad, wyvets poli-
tikuri gaerTianebis wevrobas~.
saxelmwifo organoTa formirebaSi gamoyofen aseve kanoniere-
bis pr inci ps. am princi pis Sinaarsi gulisxmobs, rom saxelm-
princi
wifo xelisuflebis yvela organo Tu Tanamdebobis piri valdebu-
lia icavdes saqarTvelos konstituciasa da kanonebs, angariS-
valdebuli da daqvemdebarebuli organoebis formirebisa da saqmi-
anobis organizaciis procesSi.
bevri qveynis konstitucia aRiarebs saxelmwifo organoebis
formirebisas federalizmis pr inci ps. marTalia, saqarTve-
princi
los konstitucia ar moixseniebs termins “federacia~, magram rigi
konstituciuri debulebebi saSualebas gvaZlevs visaubroT fed-
eralizmis princi pis Sesaxeb. magaliTad, me-3 muxlSi, gansazRvrulia
sakiTxebi, romlebic mxolod saqarTvelos umaRles saxelmwifo
organoTa gansakuTrebul gamgeblobas miekuTvneba. me-4 muxli
93
uSualod saxelmwifo organos formirebas exeba. swored aRniSnu-
li princi pis Sesabamisad, “saqarTvelos mTel teritoriaze Sesa-
bamisi pirobebis Seqmnisa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis orga-
noebis formirebis Semdeg saqarTvelos parlamentis Semadgenloba-
Si iqmneba ori palata: respublikis sabWo da senati”. xolo
igive muxlis me-3 punqtSi miTiTebulia, rom “senati Sedgeba afx-
azeTSi, aWaraSi da saqarTvelos sxva teritoriul erTeulebSi
arCeuli wevrebisa da saqarTvelos prezidentis mier daniSnuli 5
wevrisagan~. aRniSnuli princi pis arsSi igulisxmeba federaciisa
da misi subieqtebis damoukidebloba saxelmwifo organoebis formire-
bisas. Cveni saxelmwifos aRmSeneblobis dRevandeli viTareba miu-
TiTebs am princi pis praqtikulad moqmedebaze. magaliTad, aWaris
avtonomiuri respublikis uzenaesma sabWom avtonomiuri respub-
likis konstituciaSi Setanili cvlilebebiT SemoiRo sakonsti-
tucio kontrolis instituti _ sakonstitucio sasamarTlo, sax-
alxo damcveli da gansazRvra sakonstitucio sasamarTlos formire-
bis zogadi wesi.
sfdb !(
saxelmwifo organoTa sistema
saqarTvelos saxelmwifo organoTa erToblioba qmnis erT
mTlian sistemas. saxelmwifo organoTa erTianoba ganpirobebulia
maTi socialuri arsiTa da im saerTo niSnebiT, romlebic gan-
sazRvraven saerTo mizans _ qveynis keTildReobisa da ayvavebis
miRwevas. saxelmwifo organoTa sistemis erToba ganpirobebulia
saerTo saxelmwifoebrivi miznebisa da amocanebis miRwevisaTvis
moqmedebisa da urTierTzemoqmedebis erTianobiT. meore mxriv, sistemas
axasiaTebs Sinagani organizaciuli erToba, raSic igulisxmeba sax-
elmwifo organoebis formirebisa da urTierTdamokidebulebis
sakiTxi. magaliTad, saxelmwifo organo airCeva an iqmneba sxva
organos mier, erTi organo xelmZRvanelobs meores, erTi angariS-
valdebulia meores winaSe da a.S.
saxelmwifo organoTa sistema, TiToeuli organos saxe am
struqturaSi, misi uflebrivi mdgomareoba damokidebulia imaze,
Tu saxelmwifo mmarTvelobis rogori formaa saxelmwifoSi da
ramdenad Seesabameba xelisuflebis ganxorcieleba xelisuflebis
ganawilebis sayovelTaod aRiarebul princi ps.
94
konstituciis me-5 muxlSi moyvanili princi pis Sesabamisad,
konstitucia iTvaliswinebs sakanonmdeblo, aRmasrulebe-
li da sasamarTlo organoebis Seqmnas.
sakanonmdeblo xelisufleba
sakanonmdeblo organoebis formireba xdeba uSualod xalxis
mier, sayovelTao, pirdapiri, Tanaswori saarCevno gziT, faruli
kenWisyriT. rogorc saxelwodeba migvaniSnebs, maT aqvT sakanonmde-
blo, e.i. kanonSemoqmedebiTi funqcia saxelmwifoSi. igi Rebulobs
saerTo-normatiuli Sinaarsis aqtebs, kanonebs, romelTa Sesruleba
savaldebuloa Sesabamisi subieqtebisaTvis. parlamentis, rogorc
warmomadgenlobiTi organos, kanonebSi gamoxatulia xalxis sax-
elmwifoebrivi neba, romelic savaldebulo xasiaTs atarebs da
Sesasruleblad savaldebuloa Sesabamisi organoebisa da qvemdgo-
mi saxelmwifo organoebisaTvis, agreTve adgilobrivi TviTmmarTvelo-
bis organoebisa da moqalaqeebisaTvis. saqarTvelos konstituciis
Sesabamisad, xalxi Tavis nebas axorcielebs ara mxolod sakanonm-
deblo organoebis meSveobiT, aramed “xalxi Tavis Zalauflebas
axorcielebs referendumis, uSualo demokratiis sxva formebisa
da Tavisi warmomadgenlebis meSveobiT~ (muxli 5). aqve unda aRvniSnoT,
rom demokratiis iseTi uSualo forma, rogoricaa referendumi,
xasiaTdeba rTuli proceduriT da sakmaod did xarjebTan aris
dakavSirebuli. igi ZiriTadad gamoiyeneba uaRresad mniSvnelovani
saxelmwifoebrivi da sazogadoebrivi sakiTxebis gadasawyvetad. aqedan
gamomdinare, dReisaTvis sakanonmdeblo xelisuflebis warmomad-
genlobiTi forma, demokratiisa da xalxis mier marTvis ganxor-
cielebis TvalsazrisiT, yvelaze saukeTesoa.
umaRlesi sakanonmdeblo saerTo erovnuli xasiaTis organoa
parlamenti. saqarTvelos parlamentis wevrebi warmoadgenen
ara mxolod Tavisi amomrCevlis, aramed mTeli mosaxleobis inter-
esebs, gamoxataven saqarTvelos mTeli mosaxleobis nebas, saqarTve-
los sazogadoebrivi sistemis calkeuli jgufebisa da fenebis in-
teresebs.
parlamentis Semadgenloba da struqtura damokidebulia sax-
elmwifo formirebaze. magaliTad, dReisaTvis saqarTvelos umaR-
lesi sakanonmdeblo organo moqmedebs erTpalatiani parlamentis
saxiT, magram konstituciis me-4 muxlSi aRniSnulia, rom "saqarTve-
los mTel teritoriaze Sesabamisi pirobebis Seqmnisa da adgilo-
brivi TviTmmarTvelobis organoebis formirebis Semdeg saqarTve-
los parlamentis SemadgenlobaSi iqmneba ori palata: respublikis
sabWo da senati~. es debuleba sxva debulebebTan erTad migvaniS-
nebs saqarTvelos federaciul mowyobaze.
95
aRmasrulebeli xelisufleba
es aris organoTa sistema, romelic aRmasrulebel-ganmkar-
gulebeli xasiaTisaa da axorcielebs saxelmwifo xelisuflebas,
kanonebis Sesrulebas organizaciul-operatiuli formiT. aRmas-
rulebel organoTa sistemas qmnis saqarTvelos prezidenti, prez-
identis saTaTbiro organo _ mTavroba, aWarisa da afxazeTis aR-
masrulebeli organoebis umaRlesi organoebi, mmarTvelobis cen-
traluri, regionaluri da adgilobrivi organoebi. aRmasrulebe-
li organoebis formireba ganpirobebulia saxelmwifos formiT.
magaliTad, saqarTveloSi, rogorc saprezidento respublikaSi, kon-
stituciis 73-e muxlis Sesabamisad, mTavrobis wevrebs _ minis-
trebs, niSnavs saqarTvelos prezidenti parlamentis TanxmobiT.
aRmasrulebeli xelisuflebis organoTa sistemaSi TiToeuli
organo SeiZleba sxvadasxva niSnis mixedviT daiyos. teritoriuli
moqmedebis mixedviT ganasxvaveben: saerTo-saxelmwifoebriv
organoebs - saqarTvelos prezidenti, mTavroba, saministroebi
da mmarTvelobis sxva centraluri organoebi; regionalur
organoebs - Sesabamisi sammarTveloebi da adgilobriv or-
ganoebs _ Sesabamisi adgilobrivi organoebi.
uflebamosilebis mixedviT, aRmasrulebeli xelisuflebis or-
ganoebi arian saerTo da specialuri kompetenciis. saerTo kompe-
tenciisaa organo, romelic xelmZRvanelobs aRmasrulebeli xe-
lisuflebis yvela dargs. aseT organoebs miekuTvneba saqarTve-
los prezidenti, mTavroba, aWarisa da afxazeTis mmarTvelobis
umaRlesi organoebi _ ministrTa sabWoebi. specialuri kompe-
tenciis organoebia: saministroebi da mmarTvelobis sxva centraluri
organoebi. es ukanasknelni SeiZleba daiyos dargobriv da fun-
qcionalur organoebad. dargobrivia organo, roca igi ga-
nagebs erT romelime konkretul dargs, magaliTad, ganaTlebis samin-
istros. funqcionaluria organo, Tuki mas erTi konkretuli dar-
gi ara aqvs Cabarebuli da xelmZRvanelobs saxelmwifos erT rome-
lime funqcias. magaliTad, finansTa saministro.
sasamarTlo xelisufleba
sasamarTlo xelisufleba warmoadgens marTlmsajulebis ganx-
orcielebis specialuri organoebis _ sasamarTloebis, sistemas.
sasamarTlo organoebi ganaxorcieleben sasamarTlo xelisufle-
bas, romelic damoukidebeli rgolia xelisuflebis ganawilebis
meqanizmSi.
96
konstitucia
muxli ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÓ ÀØÔÄÁÉ ÓÀÅÀËÃÄÁÖËÏÀ ÚÅÄËÀ ÓÀáÄËÌßÉ×Ï
82.2/3
ÏÒÂÀÍÏÓÀ ÃÀ ÐÉÒÉÓÀÈÅÉÓ ØÅÄÚÍÉÓ ÌÈÄË ÔÄÒÉÔÏÒÉÀÆÄ.
ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏ áÄËÉÓÖ×ËÄÁÀ ÃÀÌÏÖÊÉÃÄÁÄËÉÀ ÃÀ ÌÀÓ
ÀáÏÒÝÉÄËÄÁÄÍ ÌáÏËÏà ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÄÁÉ.
saxelmwifos meTauri
xelisuflebis organoTa sistemaSi calke SeiZleba gamovyoT
saxelmwifos meTauri. es garemoeba gamomdinareobs im mniSvnelo-
bisa da aucileblobidan, rasac igi asrulebs saxelmwifos meqanizmSi.
97
saxelmwifos meTauri saqarTveloSi aris prezidenti.
“saqarTvelos prezidenti saqarTvelos saxelmwifosa
da aRmasrulebeli xelisuflebis meTauria~, aRniSnulia
konstituciis 69-e muxlSi. saqarTvelos prezidenti airCeva mTe-
li mosaxleobis mier da, Sesabamisad, gamoxatavs mTeli sazogadoe-
bis interesebs.
saxelmwifos meTauris rols gansazRvravs misi makoordinire-
beli roli, romelsac igi asrulebs saxelmwifo xelisuflebis
umaRlesi organoebis SeTanxmebuli, koordinirebuli saqmianobi-
saTvis. uaRresad farToa da mniSvnelovani misi uflebamosilebebi
aRmasrulebeli xelisuflebis, sakanonmdeblo, samxedro, saerTaSoriso
da sxva sferoebSi.
sfdb !)
xelisuflebis ganawileba,
rogorc saxelmwifos demokratiuli
organizaciis ganxorcielebis principi
saxelmwifos, rogorc rTuli "socialuri sazogadoebrivi
organizaciis~ erT-erTi formis daxasiaTebisas konstituciuri
samarTlis mecnierebaSi marTebulad Cerdebian xelisuflebaze,
rogorc am cnebis erT-erT aucilebel maxasiaTebelze. saxelmwi-
fos iuridiuli arsisa da misi cnebisaTvis xelisuflebis aseTi
upiratesi da sabazo mniSvneloba ganpirobebulia imiT, rom xe-
lisufleba saxelmwifos obieqtur maxasiaTebels warmoadgens da
srulebiT ar aris damokidebuli saxelmwifos an saxelmwifoTa
98
jgufisaTvis damaxasiaTebel konkretul pirobebze; ar aris gan-
sazRvruli da ganpirobebuli drois momentiT. amitomac nebis-
mieri saxelmwifos Senebis gzaze eris umTavres sazrunavs war-
moadgens iseTi xelisuflebis legitimacia, romelic uzrunvely-
ofs saxelmwifos, eris suverenitetis realobas. am amocanis Sesas-
ruleblad, upirveles yovlisa, sakanonmdeblo doneze, konstituci-
urad unda xdebodes saxelmwifos mmarTvelobis formisa da xasi-
aTis gansazRvra.
Tanamedrove sazogadoebis struqturis sirTule aixsneba mas-
Si sxvadasxva socialur-politikuri Zalebis arsebobiT, sadac
TiToeul maTgans gaaCnia Tavisi struqtura da sakuTari Zalau-
fleba, romelTa gverdiT Tanaarsebobs saxelmwifo xelisuflebac.
am xelisuflebaTa samarTlebrivi statusis winaswari sakanonmde-
blo legitimacia uzrunvelyofs saxelmwifo xelisuflebis uze-
naesobas, riTac igi emijneba danarCen xelisuflebas da dgas maTze
maRla. aqedanve gamomdinareobs logika, rom xelisuflebaTa nebis
koliziurobis SemTxvevaSi upiratesobas inarCunebs saxelmwifo
xelisuflebis neba. saerTod, nebismieri sazogadoebis politikuri
xelisufleba Tavis koncentrirebul gamoxatulebas poulobs swored
saxelmwifo xelisuflebaSi. politikuri xelisuflebis ganxor-
cieleba xdeba konstituciuri samarTliT reglamentirebuli sx-
vadasxva politikuri institutebis meSveobiT, romelTa Soris yve-
laze mniSvnelovania saxelmwifo. mis mometebul mniSvnelobaze
metyvelebs is garemoeba, rom "xelisufleba legitimurad vrceldeba
mTel sazogadoebaze da igi sargeblobs SesaZleblobiT dadgenil
pirobebSi, dadgenili saSualebebiT da dadgenili xerxiT gamoiy-
enos fizikuri iZuleba daqvemdebarebulTa mimarT~. saxelmwifo
xelisuflebis, aseTi kanonier Zaladobaze damyarebuli avtorite-
ti uzrunvelyofilia misi nebis umaRlesobis winaswari legiti-
maciiT sxvaTa nebis mimarT.
99
am procesSi saxelmwifo xelisufleba moiTxovs im adamianeb-
isagan, romelTa marTvac man unda moaxdinos, maTive uflebebis
nawilis daTmobas, rasac adamianebi nebayoflobiT axorcieleben.
adamianTa mier TavianTi uflebebis daTmobis, erTi SexedviT, gasakviri
moqmedeba, sinamdvileSi ganpirobebulia im ukiduresi aucileblo-
biT, rom sazogadoebaSi uzrunvelyofil iqnas iseTi wesrigi, rom-
lis pirobebSic SesaZlebeli iqneboda adamianis bunebiTi uflebe-
bis dacva. amave kuTxiT unda SevxedoT Cveni xelisuflebis arse-
bobis saWiroebasac, rac dakavSirebulia lokiseul filosofiasTan
bunebiTi uflebebisa da socialuri kontraqtis saxiT. maTi arsi
mdgomareobs imaSi, rom adamiani Tavis moqmedebaSi ar SeiZleba iyos
absoluturad Tavisufali, rasac SeuzRudav, ukontrolo adamianTa
bunebriv mdgomareobamde mivyavarT, amitom "yoveli pirovneba Tanaxmaa,
xelisuflebis gamocemuli kanonebiT daemorCilos masze dakisrebul
SezRudvebs. amrigad, TiToeuli adamiani damSvidebulia, rakiRa icis,
rom misi sicocxle, Tavisufleba da sakuTreba daculia~.
Tomas hobsic sazogadoebis cxovrebas xelisuflebis gareSe
ganixilavda rogorc cxovrebas "bunebriv mdgomareobaSi~. misi azriT,
adamiani bunebriv mdgomareobaSi iqneboda "ganmartovebuli, Rataki,
saZageli, sastiki da xanmokle~. isic unda aRiniSnos, rom istori-
ulad, saxelmwifo xelisufleba Tavis sawyis etapze ara Tu icavda,
aramed zRudavda adamianis bunebiT uflebebs. es xdeboda maSin,
roca xelisuflebis ganxorcielebaSi, sazogadoebis marTvaSi ar
iyo SemuSavebuli an damkvidrebuli demokratiis princi pebi. Tan-
amedrove xelisuflebis mier wesrigis, Tanasworobisa da Tavisu-
flebis miznis uzrunvelyofa kacobriobis mier swored demokra-
tiuli princi pebis SemuSavebasa da damkvidrebasTan aris dakav-
Sirebuli. Tumca demokratiis mowinaaRmdegeebi miiCneven, rom demokra-
tia xelisuflebis iZulebis unars arasakmariss xdis da Sesabamis-
ad, ukargavs mas mmarTvelobis ganxorcielebisaTvis saWiro av-
toritets. sinamdvileSi, demokratiuli princi pebiT mmarTvelobis
ganxorcieleba xelisuflebis swored adamianis uflebebiTa da
TavisuflebebiT SeboWvas gulisxmobs, rac TviTnebobis sinonimad
SeiZleba vixmaroT da ara susti mmarTvelobisa.
rogorc zemoT ukve aRvniSneT, Tanamedrove sazogadoeba Sedge-
ba uaRresad mravalferovani da mravalricxovani socialuri fenebisa
da jgufebisagan, romelTac erTmaneTisagan sruliad gansxvavebuli
miznebi da interesebi gaaCniaT. bunebrivia, miznebisa da interesebis
gansxvavebuloba maTi miRwevis xerxebisa da saSualebebis mraval-
ferovnebasac ganapirobebs. aseT viTarebaSi adamianis uflebebis
100
dacvisa da keTildReobis Seqmnis
keTilSobiluri mizani srulebiTac ar
jon loki
aris sakmarisi. es ki imiT aixsneba,
rom saxelmwifo mmarTveloba social-
uri marTvis saxesxvaobaa, romelic gan-
sakuTrebuli sirTuliT gamoirCeva
marTvis sxva saxeebs Soris. am
sirTules ganapirobebs is subieqturi
faqtorebi, romelTa meSveobiTac ad-
amianisa da sazogadoebis marTva TviT
adamianis mier xdeba. maSasadame, xe-
da
lisuflebis arseboba zemoaRniSnuli
miznebiT ar aris sakmarisi piroba
adamianTa keTildReobis miRwevisaTvis.
101
xelisuflebis ganawilebis sakiTxi bevri moazrovnis msjelobis
sagani gaxda XVII - XVIII saukuneebSi. masze msjelobdnen jon
loki, Tomas hobsi, Jan bodeni, Sarl lui monteskie da sxvebi.
aRsaniSnavia lokisa da monteskies Semoqmedeba, romelTa mixedviT,
xelisuflebis ganawileba mniSvnelovan politikur da samarT-
lebriv doqtrinad iqca.
saxelmwifo xelisuflebis arsis CamoyalibebaSi axali etapi
iwyeba XIX saukuneSi. am periodisaTvis xelisuflebis arsis, ro-
lis, misi organizaciis sakiTxma, garda Teoriulisa, udidesi praq-
tikuli mniSvneloba SeiZina. es garemoeba dakavSirebuli iyo epo-
qis sami ZiriTadi - feodaluri aristokratiis, burJuaziisa da
muSaTa klasis urTierTdamokidebulebiTa da brZoliT politikuri
Zalauflebis mopovebasTan. am brZolaSi TeoriulTan erTad auci-
lebeli Seiqmna xelisuflebis mopovebis praqtikuli gzebis Ziebac,
ramac kidev ufro mravalmxrivi da mravalferovani gaxada xe-
lisuflebis kvleva.
praqtikulad yvela saxelmwifo, romelsac mciredad mainc aqvs
xelisuflebis organizaciisa da ganxorcielebis demokratiulo-
bis pretenzia, ZiriTad konstituciur princi pad xelisuflebis
ganawilebis princi ps aRiarebs.
konstitucia
ÀÒÀÅÉÓ ÀÒÀ ÀØÅÓ Ö×ËÄÁÀ ÌÉÉÈÅÉÓÏÓ ÀÍ ÖÊÀÍÏÍÏÃ
muxli
ÌÏÉÐÏÅÏÓ áÄËÉÓÖ×ËÄÁÀ.
5.3/4
102
Jan bodeni damfuZnebeli b. jonstani
mamebi (aSS)
103
sfdb @_
104
ci pi da masSi arsebuli kontrolisa da urTierTgawonasworebis
sistema gansazRvravs qveynis mmarTvelobis formasa da mis Sesaba-
mis politikur reJims. Sesabamisad, konstituciis interpretacia
gvaZlevs saSualebas ganvsazRvroT saqarTvelos mmarTvelobis forma,
rogorc saprezidento respublika, romlis farglebSic xelisu-
flebis ganawilebis princi pTan mimarTebiT, sayuradReboa aRvniS-
noT, rom swored prezidentis mniSvnelovan funqcias warmoadgens
xelisuflebis ganStoebebs Soris balansis arsebobis uzrunvely-
ofa. aRniSnuli umTavresad ganpirobebulia parlamentis, preziden-
tisa da sasamarTlo xelisuflebis kompetenciiT, romelTa meSveo-
biT isini axorcieleben maT kuTvnil Zalauflebas da urTierTzemo-
qmedeben erTmaneTze, akontroleben erTmaneTis saqmianobas. am meqanizm-
Si mniSvnelovan rols asrulebs, erTi mxriv, prezidentis suspen-
ziuri vetos ufleba da meore mxriv, parlamentis SesaZle-
bloba daZlios prezidentis veto. konstituciis Sesabamisad,
prezidents SeuZlia veto daados parlamentis mier miRebul kanon-
proeqts, romelic mas parlamentis mier gadaegzavneba xelmosaw-
erad da promulgirebisaTvis. Tavis mxriv, prezidents SeuZlia
xeli ar moaweros da daubrunos igi Tavisi SeniSvnebiT parla-
ments. parlamentma am SemTxvevaSi unda imsjelos prezidentis
mier warmodgenil SeniSvnebsa da winadadebebze. amasTan, mas aqvs
SesaZlebloba daZlios prezidentis veto. Tu parlamenti kenWs
uyris Tavdapirvel variants da miiRebs kvalificiuri umravleso-
biT, xolo, Tu prezidenti xels ar moawers dadgenil vadaSi, maSin
mas xels awers da aqveynebs parlamentis Tavmjdomare, ris Semde-
gac kanoni iZens Cveulebriv zogadsavaldebulo qcevis Zalas.
xelisuflebis ganawilebis meqanizmSi parlamentis saqmianobis
garantiebis mniSvnelovani pirobaa impiCmentis meqanizmi. misi
obieqti SeiZleba iyos prezidentis, aRmasrulebeli Tu sasamarT-
lo xelisuflebis umaRlesi Tanamdebobis pirebis mier konsti-
tuciis darRveva, samSoblos Ralati an sisxlis samarTlis sxva
danaSauli, rac Seexeba konkretulad parlamentisa da prezidentis
urTierTmimarTebas. dadgenilia, rom prezidentis Tanamdebobidan
gadayenebis Sesaxeb sakiTxis dasmis ufleba aqvs parlamentis sru-
li Semadgenlobis erT mesameds, Tu sakonstitucio an uzenaesi
sasamarTlos mier warmodgenili iqneba daskvna imis dadasturebiT,
rom prezidentis qmedebaSi arsebobs sisxlis samarTlis danaSau-
lis niSnebi, an darRveulia konstitucia. am daskvnis ganxilvis
Semdeg, parlamenti sruli Semadgenlobis umravlesobiT iRebs gada-
wyvetilebas impiCmentis wesiT prezidentis Tanamdebobidan gaday-
enebis Sesaxeb sakiTxis kenWisyraze dasayeneblad. aRniSnuli wesis
Sesabamisad, prezidenti Tanamdebobidan gadayenebulad CaiTvleba,
105
Tu mas mxars dauWers parlamentis sruli Semadgenlobis aranak-
leb ori mesamedi.
konstituciiT garantirebulia prezidentis dacvis wesic, rom-
lis mixedviTac, Tu parlamenti ar miiRebs gadawyvetilebas ocdaaTi
dRis ganmavlobaSi, sakiTxi moxsnilad CaiTvleba da mis mimarT braldebis
wardgena imave sakiTxze erTi wlis ganmavlobaSi dauSvebelia.
parlamentis, rogorc umaRlesi sakanonmdeblo organos,
damoukideblobis mniSvnelovani garantiaa:
⊇ sakiTxis Tavisufali saparlamento ganxilva,
⊇ deputatis SekiTxvis ufleba da
⊇ deputatis xelSeuxebloba.
amasTan, kontrolisa da gawonasworebis sistemis Sesabamisad, igi-ve
parlamentis wevrisaTvis moqmedebs SeuTavseblobis principi.
“parlamentis wevrs ufleba ara aqvs ekavos raime Tanamdeboba
saxelmwifo samsaxurSi, an eweodes samewarmeo saqmianobas. SeuTavse-
blobis SemTxvevebs gansazRvravs kanoni~ (muxli 53.1).
konstitucia
...ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÉÈ ÂÀÍÓÀÆÙÅÒÖË ×ÀÒÂËÄÁÛÉ
muxli
45.1
106
Sedegebis Sesabamisad xdeba Semdeg xelSekrulebaTa proeqtebis
momzadeba. konstituciis Sesabamisad, saqarTvelos prezidenti “debs
saerTaSoriso xelSekrulebebs da SeTanxmebebs~ (muxli 73), romelTa
ratificirebas, denonsirebasa da gauqmebas axdens parlamenti sru-
li Semadgenlobis umravlesobiT.
prezidents, rogorc aRmasrulebeli xelisuflebis meTaurs,
mniSvnelovani administraciuli uflebamosilebebi gaaCnia. am sf-
eroSi gansakuTrebul aRniSvnas imsaxurebs misi ufleba gansazRvros
aRmasrulebeli xelisuflebis struqtura da saqmianobis wesi.
mniSvnelovania prezident-parlamentis urTierTobis Sesaxeb sax-
elmwifo organoTa formirebis sakiTxi. saqarTvelos prezidenti
ficis miRebis Semdeg iRebs Zveli mTavrobis uflebamosilebis
moxsnas. igi ori kviris vadaSi valdebulia Camoayalibos mTavro-
bis axali Semadgenloba da dasamtkiceblad warudginos parla-
ments; parlamentis TanxmobiT niSnavs da aTavisuflebs saqarTve-
los elCebsa da di plomatiur warmomadgenlebs, konstituciis 73-
e muxlis “v~ qvepunqtiT “parlaments warudgens, niSnavs da aTa-
visuflebs Tanamdebobis pirebs konstituciiTa da kanoniT gan-
sazRvrul SemTxvevebSi da dadgenili wesiT~, niSnavs sakonstitu-
cio sasamarTlos sam wevrs.
rac Seexeba parlamentis uflebamosilebas saxelmwifo organ-
oTa uflebamosilebis sakiTxSi, Tqmulidan Cans, rom, TiTqmis yvela
saxelmwifo organos umaRlesi Tanamdebobis pirs garda preziden-
tisa, parlamenti an amtkicebs an Tanxmobas iZleva mis dasaniSnad
an irCevs mas. sakonstitucio sasamarTlosTan mimarTebiT ki sam
wevrs uSualod irCevs mis SemadgenlobaSi.
aRmasrulebeli xelisuflebisa da zogadad, saxelmwifo organoTa
formirebis sakiTxSi prezidentisa da parlamentis urTierToba arc
Cvens mier CamoTvlili da arc saerTod kanoniT reglamentirebuli
sakiTxebiT amoiwureba. es ukanaskneli ufro farTo sakiTxia da moicavs
sakiTxs imis Sesaxeb, Tu ramdenad SeZlebs prezidenti parlamentSi
politikur ZalTa balansis gaTvaliswinebas, rogori iqneba am gaTval-
iswinebis praqtikuli Sedegi da yvelaferi es ra Sedegs gamoiRebs
prezidentisa da parlamentis urTierTobis balansSi.
aqve, gansakuTrebuli yuradReba unda mivaqcioT xelisuflebis
balansirebis meqanizms sagangebo mdgomareobaTa dros. am SemTx-
vevaSi amosavalia konstitucia, rogorc xelisuflebis erTaderTi
wyaro, rogorc Cveulebriv, ise sagangebo mdgomareobaSi igi gvev-
lineba imis garantad, rom aRniSnul situaciebSic srulad iqneba
daculi adamianis ZiriTadi uflebebi da Tavisuflebebi. konsti-
tucia aseT SemTxvevaSi, erTi mxriv, awesebs prezidentis uflebam-
osilebebs uflebaTa SezRudvis Sesaxeb da meore mxriv, iTval-
107
iswinebs parlamentis mxridan amave uflebis mablokirebel normas.
konstituciis 46-e muxlis mixedviT, sagangebo an saomari mdgomar-
eobis dros prezidents ufleba aqvs SezRudos amave muxlSi CamoTv-
lili uflebebi da Tavisuflebebi, ris Sesaxebac ara ugvianes 48
saaTisa es gadawyvetileba unda Seitanos parlamentSi dasamtkice-
blad, xolo 62-e muxlSi miTiTebulia, rom konstituciis 46-e
muxliT gaTvaliswinebul sakiTxebze parlamenti gadawyvetilebas
iRebs wevrTa sruli Semadgenlobis umravlesobiT.
ufleba-TavisuflebaTa dacvis mniSvnelovani garantiaa prezidentis
uflebis SemzRudavi konstituciuri normebis erToblioba. magaliTad,
74-e muxlis me-2 punqti: “ar SeiZleba referendumis mowyo-
ba... iseT sakiTxebze, romlebic zRudaven adamianis Zir-
iTad konstituciur uflebebsa da Tavisuflebebs~.
kontrolisa da gawonasworebis meqanizmi moqmedebs ara mxo-lod
sagangebo an saomari mdgomareobis arsebobisas. TviT am mdgomareobaTa
SemoReba aRmasrulebeli xelisuflebis mxridan ar aris calmxrivi.
prezidentis mier sagangebo an saomari mdgomareobis gamocxadebidan 48
saaTis ganmavlobaSi unda Seikribos parlamenti, romelic iRebs gadaw-
yvetilebas am mdgomareobis gamocxadebis Sesaxeb sruli Semadgenlo-
biT. parlamenti muSaobas agrZelebs am mdgomareobis damTavrebamde.
rogorc Cans, sagangebo an saomari mdgomareoba konstituci-
urad ar aris is situacia, romlis farglebSi SesaZlebeli iqnebo-
da axali ordinaluri uflebebis gamoyeneba xelisuflebis rome-
lime ganStoebis mier. kontrolisa da gawonasworebis sistemis
farglebSi SesaZlebelia mxolod konstituciurad delegirebuli
uflebebis gonivrul-SemoqmedebiTi gamoyeneba.
xelisuflebis ganawilebis meqanizmSi umniSvnelovanes mabal-
ansirebel rols asrulebs sasamarTlo xelisufleba. saqarTve-
los konstitucia aRniSnuli princi pis farglebSi aRiarebs sasa-
marTlo xelisuflebis damoukideblobasa da gansakuTrebulobas
sxva ganStoebaTa Soris. konstituciis 82-e muxli adgens xelisu-
flebis sxva ganStoebaTagan damoukideblad moqmedebis garantiebs;
am muxlSi miTiTebulia: “sasamarTlo xelisufleba damoukidebe-
lia da mas axorcieleben mxolod sasamarTloebi. sasamarTlos ga-
dawyvetileba gamoaqvs saqarTvelos saxeliT.~ sasamarTlo xelisu-
fleba, aRniSnuli muxlis Sesabamisad, xorcieldeba sakonstitu-
cio kontrolis, marTlmsajulebisa da kanoniT dadgenili sxva
formebis meSveobiT. aRniSnuli funqciis ganxorcielebisas sasa-
marTlos mier miRebuli aqtebi savaldebuloa Sesasruleblad yve-
la saxelmwifo organosa da pirisaTvis qveynis mTel teritoriaze.
kontrolisa da gawonasworebis sistemis mixedviT, xelisu-
flebis balansirebaSi gansakuTrebiT unda aRiniSnos sakonstitu-
108
cio kontrolis mniSvneloba, rac gamoixateba sasamarTlo xelisu-
flebis funqciaSi gaakontrolos rogorc sakanonmdeblo, ise aR-
masrulebeli xelisuflebis aqtebis konstituciurobis sakiTxi.
aseTi kontrolis arsi imaSi mdgomareobs, rom ar dauSvas danarCen
xelisuflebaTa TviTneboba iseTi arakonstituciuri aqtebis miRe-
biT, romlebic daarRvevs qveynis ZiriTad kanons, xelyofs adamianis
ZiriTad uflebebsa da Tavisuflebebs. amasTan, sakonstitucio sasa-
marTlos mier miRebuli gadawyvetileba sabolooa da ar eqvemde-
bareba gasaCivrebasa da gadasinjvas. aqve, isic unda aRvniSnoT, rom
sasamarTlo kontroli ar aris usazRvro da igi moqmedebs kon-
stituciiT da kanoniT gansazRvrul uflebamosilebaTa farglebSi.
ar SeiZleba calke ar aRiniSnos im siaxlis Sesaxeb, xelisu-
flebis balansirebis TvalsazrisiT, rac gaTvaliswinebulia 1995
wlis konstituciiT, romelic iTvaliswinebs patimrobas, Cxrekis,
amoRebisa da sxva saproceso moqmedebaTa ganxorcielebis sasa-
marTlos mier sanqcionirebas. aRmasrulebelma da sxva Sesabamisma
organoebma, maTi braldebis funqciidan gamomdinare, SeiZleba xSir-
ad gverdi auaron am moqmedebaTa dasabuTebulobasa da mizanSe-
wonilobas, risi Semakavebeli meqanizmic damoukidebeli sasamarT-
los mier aRniSnul moqmedebaTa dasabuTeba da sanqcionirebaa.
1. sakanonmdeblo xelisufleba;
2. aRmasrulebeli xelisufleba;
3. sasamarTlo xelisufleba.
109
codnis Semowmeba
ÔÄÓÔÉ
1. saqarTvelos konstituciis mixedviT, xelisufle-
ba ganawilebulia Semdeg Stoebs Soris:
a _ federalur da teritoriul erTeulebs Soris;
b _ centralur sajaro xelisuflebasa da teritoriul sajaro
xelisuflebas Soris;
g _ sakanonmdeblo, aRmasrulebel da sasamarTlo xelisuflebas
Soris;
d _ centralur da munici palur xelisuflebaTa Soris.
110
2. saqarTveloSi saxelmwifo organoebis formire-
ba xdeba:
a _ mxolod partiuli niSniT;
b _ arapartiulobis niSniT;
g _ rogorc partiuli, ise arapartiuli niSniT.
saqarTvelos konstitucia;
111
“Tavisufleba binadrobs qalTa da kacTa gulebSi, roca
5
ÈÄÌÀ
igi iq kvdeba, araviTar konstitucias, araviTar kanons,
araviTar sasamarTlos ar SeuZlia gadaarCinos igi.”
ËÉÌÄà äÄÍÃÉ
ÀÌÄÒÉÊÄËÉ ÌÏÓÀÌÀÒÈËÄ
ÀÃÀÌÉÀÍÉÓÀ ÃÀ ÌÏØÀËÀØÉÓ
ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ Ö×ËÄÁÄÁÉ ÃÀ
ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÄÁÉ
112
sfdb @!
saxelmwifosa da pirovnebis urTierToba
adamianis roli da funqcia saxelmwifo aparatSi
adamiani sazogadoebis udidesi simdidrea. misi samarTlebrivi
mdgomareobis safuZvlebi da maTi ganxorcielebis garantiebi ganmt-
kicebulia qveynis ZiriTad kanonSi _ konstituciaSi. konstituci-
aSi adamianisa da moqalaqis samarTlebrivi statusis gansazRvra,
anu uflebebisa da movaleobebis gamocxadeba adamianis, rogorc
biosocialuri arsebis, saerTo sazogadoebrivi statusis nawilia.
amasTan, sazogadoebaSi adamianis mdgomareoba ganisazRvreba ara
mxolod samarTlebrivi, aramed sxva mravali socialuri normis
meSveobiT. adamiani, garda imisa, rom fsiqofiziologiuri da bioso-
cialuri arsebaa saerTo sazogadoebrivi statusiT, amave dros
pirovneba da moqalaqea, ris safuZvelzec igi monawileobs konkretul
sazogadoebriv urTierTobebSi, sazogadoebis politikur cxovre-
baSi da gaaCnia Sesabamisi uflebebi, Tavisuflebebi da movaleobebi.
113
saxelmwifosa da pirovnebis urTierTobis istoriuli ganvi-
Tareba gviCvenebs, rom igi dinamiuri procesia. es dinamika konsti-
tuciebSi kacobriobis mier mopovebuli Rirebulebis ganmtkicebis
kvalobaze, demokratiis srulyofasTan erTad, uzrunvelyofs kon-
stituciuri uflebebisa da Tavisuflebebis garantiebis gamtkice-
bas, pirovnebis samarTlebrivi dacvis meqanizmebis srulyofas. yo-
velive es ufro srulyofils xdis pirovnebis konstituciur-
samarTlebriv statuss.
adamianis da moqalaqis konstituciur-samarTlebrivi statu-
sis qveS igulisxmeba konstituciuri uflebebis, Tavisuflebebisa
da movaleobebis erToblioba.
rogorc dasawyisSive aRvniSneT, konstituciur-samarTlebrivi
statusi sazRvravs mis samarTlebriv mdgomareobas. es ukanaskneli
ki miuTiTebs im garemoebaze, rom aRniSnuli statusi ar amoiwure-
ba mxolod uflebebiT da TavisuflebebiT. igi Tavis TavSi aseve
moicavs:
moqalaqeobas, adamianis da moqalaqis mdgomareobis konsti-
tuciur princi pebs, ufleba-TavisuflebaTa safuZvlebs, maT garan-
tiebs, konstituciur movaleobebs. amasTan, Tu, erTi mxriv, Tvals
gadavavlebT samarTlis erTian sistemas, davinaxavT, rom adamianis
bevri ufleba da Tavisufleba ganmtkicebulia samarTlis sxva-
dasxva dargebis saSualebiT, romelTa normebi, rasakvirvelia, bazi-
rebulia konstituciur debulebebze da maT ganviTarebasa da kon-
kretizacias axdenen. meore mxriv, Tu uSualod konstitucias miv-
marTavT, aRmoCndeba, rom igi ar miiCnevs masSi fiqsirebul uflebeb-
sa da Tavisuflebebs amomwuravad.
saqarTvelos saqarTvelos konstitucia ar uaryofs adamianisa da
konstitucia moqalaqis sxva sayovelTaod aRiarebul uflebebs,
Tavisuflebebs da garantiebs, romlebic aq ar aris
muxli
114
da warmoadgenen yvela moqalaqis uflebebisa da movaleobebis
ganxorcielebis ZiriTad sawyisebs.
moqalaqeTa konstituciur-samarTlebrivi statusis Semdeg Zi-
riTad princi pebs gamoyofen:
1. kanonis winaSe moqalaqeTa Tanasworuflebianobis principi;
2. moqalaqeTa uflebebisa da Tavisuflebebis xelSeuxebloba;
3. moqalaqeTa uflebebis, Tavisuflebebisa da movaleobebis erTianoba;
4. sazogadoebrivi da piradi interesebis Serwyma;
5. uflebebis, Tavisuflebebisa da movaleobebis uzrunvelyofa:
115
sagangebo mdgomareobis drosac ki, SezRudvas ar eqvemdebareba
sicocxlis ufleba, sindisis, rwmenis, aRmsareblobis Tavisufleba.
aseT SezRudvebs droebiTi xasiaTi aqvs, SezRuduli uflebebi da
Tavisuflebebi sruli moculobiT aRdgeba Sesabamisi mdgomareo-
bis gauqmebis Semdeg.
visuflebebi.
116
konstitucia
muxli saqarTvelos kanonmdebloba Seesabameba saerTaSo-
6 riso samarTlis sayovelTaod aRiarebul princi-
pebsa da normebs.
117
vebis safuZvlebsa da farglebs. saqarTvelos konstituciis mix-
edviT: ”aravin ar agebs pasuxs im moqmedebisaTvis, romelic misi
Cadenis dros samarTaldarRvevad ar iTvleboda. kanons, Tu is ar
amsubuqebs an ar auqmebs pasuxismgeblobas, ukuZala ara aqvs~ (mux-
li 42.5).
saqarTvelos
1. ÓÀØÀÒÈÅÄËÏ Ì×ÀÒÅÄËÏÁÓ ÈÀÅÉÓ ÌÏØÀËÀØÄÓ ÂÀÍÖÒ-
konstitucia
ÜÄÅËÀà ÌÉÓÉ ÀÃÂÉËÓÀÌÚÏ×ÄËÉÓÀ.
2. ÌÏØÀËÀØÄÏÁÉÓ ÜÀÌÏÒÈÌÄÅÀ ÃÀÖÛÅÄÁÄËÉÀ.
3. ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÃÀÍ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÌÏØÀËÀØÉÓ ÂÀÞÄÅÄÁÀ
muxli
ÃÀÖÛÅÄÁÄËÉÀ.
13
118
movaleobebis ganxorcielebas, xolo saxelmwifos mxriv - iseTi
RonisZiebebis gatarebas, romlebic uzrunvelyofen moqalaqeTa
uflebebisa da Tavisuflebebis ganxorcielebis namdvilobas. aseTi
urTierTpasuxismgeblobis Sinaarsi ganisazRvreba konstituciiT.
saxelmwifosa da pirovnebas Soris urTierToba unda xasiaTdebo-
des urTierTzrunviT. es niSnavs, rom saxelmwifo unda zrunavdes
pirovnebis yovelmxrivi keTildReobisaTvis, xolo pirovneba, Tavis
mxriv, valdebulia izrunos saxelmwifos ganmtkicebis, uSiSroebisa
da Rirsebis dasacavad.
cxrili # 4
moqalaqeTa
konstituciur-samarTlebrivi
st atusis Zir
statusis iTadi pr
ZiriTadi inci pebi
princi
moqalaqeTa uflebebisa da
Tawisuflebebis helveuhebloba
uflebebis, Tawisuflebebisa da
mowaleobebis uzrunwelKofa
119
sfdb @@
adamianisa da moqalaqis ufleba-
TavisuflebaTa ganviTarebis istoria
120
mmarTvelobis xasiaTi. roca inglisSi miiRes iseTi mniSvnelovani
aqtebi, rogoric iyo ”habeas korpus aqti~ 1678 wels, ”uflebaTa
bili~ 1689 wels, maTi garantiebi formalurad gavrcelebul iqna
amerikis koloniebzec. aman ganapiroba respublikuri mmarTvelobis
zogierTi fuZemdebluri ideis damkvidreba amerikaSi inglisuri
koloniebis damkvidrebisTanave. damoukideblobis mopovebis Semdeg,
j. lokisa da monteskies ideebis zegavleniT, kolonistebma srulyves
respublikanizmis idea da konstituciuri safuZveli Seuqmnes
respublikur mmarTvelobas amerikaSi.
XX s-is meore naxevarSi, romelsac uflebaTa ganviTarebis
mesame talRad miiCneven, gaCnda bunebiTi uflebebisa da "socialu-
ri~ doqtrinis erTianobis idea. misi arsi imaSi mdgomareobs, rom
konstituciebi aRiareben iseT uflebebs, romlebic adamians ekuTv-
nis dabadebiT, aseve uflebebs, romlebic gamomdinareoben mocemuli
sazogadoebis xasiaTidan, e.i. xdeba bunebiTi uflebebis mniSvnelo-
vani Sevseba socialur-ekonomikuri da kulturuli uflebebiT.
aRniSnulis sailustraciod SeiZleba moviyvanoT safrangeTis 1789
wlis adamianisa da moqalaqis uflebaTa deklaracia [13. 69].
rogorc 1789 wlis deklaracia, ise 1948 wels gaeros gene-
raluri asambleis mier miRebuli gaeros adamianis uflebaTa say-
ovelTao deklaracia, adamianis bunebiT uflebebsa da maT ganusxvi-
seblobas aqsiomad acxadebs. Tumca, amiT ar dasrulebula adamianis
ufleba-TavisuflebaTa da maTi praqtikuli realizaciis Sesaxeb
gzebis Zieba, kamaTi Tu ganxilvebi. swored amas mohyva ori umniSv-
nelovanesi saerTaSoriso dokumentis miReba. esenia ekonomikuri,
socialuri da kulturuli uflebebis da samoqalaqo da politi-
kur uflebaTa Sesaxeb saerTaSoriso paqtebi. orive es paqti miRe-
bul iqna 1966 wels da maT gansazRvres wevri saxelmwifoebis
movaleobebi am mimarTebiT. orive paqtis mniSvneloba gamoixateba
imaSi, rom maT dinamiuri gaxades dokumentebis miReba mraval ada-
mianur RirebulebaTa Sesaxeb. Zalzed mniSvnelovani iyo saxelmwi-
fos ganviTarebis uflebis aRiareba, romelmac Semdgom unda izru-
nos sxva subieqtebis ganviTarebis uflebaze da mis realizebaze;
maT Soris prioritetulia pirovnebis ganviTarebis ufleba, radga-
nac adamianTa erToba qmnis nebismier sociums, romelSic umTavresi
Rirebuleba isev adamiania. amitom, Tanamedrove konstituciebis
Sesabamisad, SeiZleboda gvelaparaka adamianisa da moqalaqis sam-
arTlebrivi statusis sisruleze. miuxedavad amisa, Tanamedrove
pirobebSi, uflebaTa dacvis TvalsazrisiT, jer kidev mravali pro-
blema arsebobs. amasTan, ar SeiZleba ar aRvniSnoT, rom sabWoTa
kavSiris daSlam da centraluri da aRmosavleTi evropis komu-
121
nizmis marwuxebidan gaTavisuflebam gamoiwvia am regionze demo-
kratiis axali talRis gadavla. amasTanave, demokratiis dRevandeli
aRzeveba ar SeiZleba miviCnioT misi saboloo da sru-li gamarjvebis
pirobad. ar SeiZleba gafrTxilebad ar miiRo da ar daeTanxmo
banderbildis universitetis profesors Cester i. finni umcross
imis Taobaze, rom ar SeiZleba imis mtkiceba, TiTqos ”demokratiu-
li politikuri sistemebi Seiqmnebian da SenarCundebian xangrZli-
vi drois manZilze. piriqiT, demokratiis idea maradiulia, magram
demokratiis praqtikas safrTxe emuqreba~ [20.18].
sfdb @#
saqarTvelos moqalaqeTa uflebebis,
Tavisuflebebisa da movaleobebis arsi
adamianis uflebebis arsi
adamianis uflebebi Tavisi arsiT moralur kategoriaTa rigs
miekuTvneba, romlebic universaluri xasiaTisaa da saxelmwifos-
Tan urTierTobaSi ganuyofelia adamianisagan. amasTan, adamianis Zi-
riTadi uflebebi arsebiTad gansxvavdeba sxva moraluri uflebe-
bisagan. esa Tu is moraluri ufleba adamianma SeiZleba moi povos
sazogadoebaSi misi rolisa da adgilis mixedviT, xolo ZiriTadi
uflebebi mas ekuTvnis im ubralo mizezis gamo, rom igi daibada
rogorc adamiani. zogadad miuTiTeben adamianis uflebaTa koncef-
ciis sam faqtorze:
1. TiToeul xelisuflebas aqvs SezRudvis Tavisi GarGoebi;
2. TiToeul adamians aqvs Tavisi avtonomiuri sfero, romelSic
aranair Zalas ar SeuZlia SeiWras;
3. TiToeul adamians SeuZlia seriozuli gancxadeba gaakeTos sax-
elmwifos winaaRmdeg misi uflebebis dasacavad.
konstituciebi swored zogadad samarTlis sistemis Sesabamisad
ageben moqalaqeTa uflebebis, Tavisuflebebisa da movaleobebis
konstituciur-samarTlebriv instituts, rogorc pirovnebis ufle-
bebisa da movaleobebis erTobliobas.
saqarTvelos moqalaqis konstituciuri ufleba _ es aris
konstituciaSi iuridiulad ganmtkicebuli da garantirebuli
SesaZlebloba pirovnebis materialuri, socialuri da sxva moTx-
ovnebisa da interesebis dakmayofilebisaTvis. e.i. ZiriTadi kon-
stituciuri uflebebi gansazRvraven TiToeuli moqalaqis moq-
122
medebis sazRvrebs, moqmedebis saxeebsa da zomebs, maT SesaZleblo-
bas isargeblon materialuri Tu sulieri sikeTeebiT TavianTi
moTxovnebisa da interesebis misaRwevad.
uflebebi da Tavisuflebebi
calkeuli xasiaTis ufleba, romelic dakavSirebulia gansakuT-
rebuli xasiaTis nebisa da misi gamovlinebis iniciativasTan, kon-
stituciaSi moxseniebulia rogorc Tavisufleba. uflebasa da
TavisuflebaTa Soris gansxvaveba mxolod pirobiTi xasiaTisaa, e.i.
princi puli gansxvaveba ar arsebobs. ise, rogorc ufleba, Tavisu-
flebac niSnavs kanoniT gansazRvruli SesaZlo moqmedebis zomas.
saqarTvelos konstituciaSi xSiria debulebebi, romlebic miuTi-
Teben pirovnebis uflebaze Tavisuflad ganaxorcielos raime moq-
medeba, ”yovel adamians ufleba aqvs Tavisuflad miiRos da gaavr-
celos informacia, gamoTqvas da gaavrcelos Tavisi azri zepirad,
werilobiT an sxvagvari saSualebiT~ (muxli 24.1).
konstituciuri movaleoba
konstituciuri movaleoba esaa aucilebeli moqmedebis zoma.
saqarTvelos konstituciaSi fiqsirebuli movaleobebi gansazR-
vraven moqalaqeTa sazogadoebrivad aucilebeli moqmedebis saxesa
da zomas. movaleobebis dawesebiT, konstitucia wauyenebs saqarT-
velos teritoriaze mcxovreb nebismier pirs garkveuli aucilebe-
li moqmedebis Sesrulebis moTxovnas. konstituciuri movaleobe-
bis daweseba nakarnaxevia imiT, rom adamiani aucileblad unda
daemorCilos garkveul wesebs, raTa misi uflebebisa da Tavisu-
flebebis realizaciis dros ar Seilaxos sxva pirebis, sazogado-
ebisa da saxelmwifos interesebi.
gansakuTrebiT sainteresoa uflebebisa da movaleobebis ur-
TierTkavSiris sakiTxi, rac azrTa garkveul sxvadasxvaobas iwvevs.
es gansxvaveba ori ZiriTadi SexedulebiT gamoixateba. pirveli,
123
roca iTvleba, rom yoveli ufleba mWidrod aris dakavSirebuli
saxelmwifosa da sazogadoebis winaSe dakisrebul movaleobebTan.
am Sexedulebidan unda gamomdinareobdes logika, rom pirovnebas,
romelic ar asrulebs masze dakisrebul valdebulebebs, unda Camo-
erTvas garkveuli uflebebic. aseTi koncefcia, demokratiulad ar
gamoiyureba. vfiqrobT, ufro marTebulia, uflebebisa da movaleo-
bebis urTierTobis is konstruqcia, romelic miiCnevs, rom konkre-
tuli uflebis floba ar aris damokidebuli romelime konkretu-
li movaleobis Sesrulebaze an Seusruleblobaze. Tu, magaliTad,
saqarTvelos moqalaqes ara aqvs moxdili samxedro savaldebulo
samsaxuri, es arc erT SemTxvevaSi ar SeiZleba gaxdes piroba,
vTqvaT, ganaTlebis an arCevnebSi monawileobis uflebis CamorTme-
visaTvis.
miuTiTeben aseve konstituciuri movaleobis ormag xasiaTze,
rac movaleobaTa matarebel subieqtTa gansxvavebiT aixsneba, e.i.
arsebobs adamianis movaleobebi da moqalaqis movaleobebi.
konstitucia
saqarTveloSi mcxov- konstitucia
saqarTvelos dacva
rebi yoveli piri saqarTvelos yoveli
valdebulia asru- moqalaqis movaleo-
muxli
muxli
101.1
lebdes saqarTvelos
konstituciisa da samxedro valdebule-
kanonmdeblobis mo- bis moxda yvela moqa-
Txovnebs. laqis valia.
124
blobiT, rac ganpirobebulia imiT, rom ukanaskneli konstitucii-
dan gamomdinareobs an mas Seesabameba. es garemoeba ki, Tavis mxriv,
ganapirobebs konstituciuri uflebebis, Tavisuflebebisa da mova-
leobebis prioritets maTi realizaciis procesSi.
sfdb @$
saqarTvelos moqalaqeobis cneba
moqalaqeobis cneba
saxelmwifosa da pirovnebis urTierTkavSiris ganxilvisas Cans,
rom moqalaqeoba pirovnebis samarTlebrivi mdgomareobis erT-erTi
umniSvnelovanesi elementia da misi statusis winapirobaa.
moqalaqeobis, rogorc saqarTvelos konstituciuri samarTlis
erT-erTi umniSvnelovanesi institutis, masSi aRmocenebuli ur-
TierTobebis regulireba xdeba konstituciis me-2 TaviT da saqarT-
velos 1993 wlis 25 martis organuli kanoniT “saqarTvelos
moqalaqeobis Sesaxeb”.
dRes, konstituciuri samarTlis mixedviT, moqalaqeobis qveS
igulisxmeba piris mkvidri samarTlebriv-politikuri kavSiri sax-
elmwifosTan, romlis drosac maT Soris myardeba urTierTsanacv-
lo uflebebi da movaleobebi, Tavis moqalaqeze vrceldeba mocemu-
li saxelmwifos suverenuli xelisufleba rogorc qveynis SigniT,
ise mis sazRvrebs gareT. sxvaTa Soris, moqalaqeobis institutis
amgvar gagebas maqsimaluri sizustiT gadmoscems 1993 wlis 25
martis organuli kanoni “saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb”, rom-
lis preambulaSic, gansxvavebiT yofili mokavSire respublikebis
kanonebisagan (ruseTis gamoklebiT), Semotanilia moqalaqeobis
iuridiuli ganmarteba.
125
asiaTebisas, pirvelyovlisa, unda aRiniSnos, rom moqalaqeobis mare-
gulirebeli normatiuli aqtebi aRiareben da ganamtkiceben saer-
TaSoriso samarTlis sayovelTaod aRiarebul princi pebs.
kanoni “saqarTvelos
es kanoni saerTaSoriso samarTlisa da saqarT-
moqalaqeobis Sesaxeb”
moqalaqeobis ufleba
mniSvnelovania princi pis aRiareba, romlis mixedviTac moqa-
laqeobis Sesaxeb kanoni aRiarebs moqalaqeobas, rogorc saqarT-
velos iurisdiqciis farglebSi myofi yvela adamianis uflebas.
"saqarTveloSi am kanoniT dadgenili wesiT yovel adamians aqvs
saqarTvelos moqalaqeobis ufleba~. SeiZleba aRiniSnos, rom ”yve-
la adamianisaTvis moqalaqeobis uflebis cnoba, mniSvnelovania ara
mxolod ama Tu im konkretuli saxelmwifos moqalaqeobis miRe-
basTan dakavSirebiT~ [14. 17], aramed am uflebis, aRniSnuli saxiT
gauziarebloba gamoiwvevda adamianis uflebaTa Sesaxeb saerTaSo-
riso samarTlis sayovelTaod aRiarebul princi pebTan Seusabamo-
bas. es ki winaaRmdegobas Seqmnida rogorc saqarTvelos konsti-
tuciis, ise moqalaqeobis Sesaxeb kanonis preambulasTan. amave kon-
teqstidan gamodioda kanonmdebeli, roca me-2 muxlis me-2 abzacSi
Cawera, rom ”aravis ar SeiZleba CamoerTvas saqarTvelos moqa-
laqeobis ufleba~, rasakvirvelia, moyvanili debuleba ar gulisx-
mobs imas, rom nebismieri piri, romelic imyofeba saqarTvelos
saxelmwifoSi, yovelgvari pirobis gareSe miiRebs moqalaqeobas, es
SesaZlebelia mxolod ”kanoniT dadgenili wesiT~.
maSasadame, SeiZleba Tavisuflad gaviziaroT profesor a. mick-
eviCis azri, rom princi pi - ”yvela adamians aqvs moqalaqeobis
ufleba~, niSnavs, erTi mxriv, rom aravis ar SeiZleba TviTneburad
CamoerTvas moqalaqeoba an ufleba Secvalos Tavisi moqalaqeoba,
xolo, meore mxriv, es niSnavs, rom TiToeuli saxelmwifo unda
Rebulobdes zomebs moqalaqeobis arqonis SemTxvevebis Semcirebi-
saTvis [14. 17].
Tanasworobis principi
moqalaqeobis Sesaxeb saqarTvelos kanonmdebloba aRiarebs iseT
umniSvnelovanes princi ps, rogoricaa saqarTvelos moqalaqeTa
Tanasworoba.
126
cxrili # 5
saqarTvelos moqalaqeobis
konsti tuciur
konstituciur
tuciurii pr inci pebi
princi
erTiani moqalaqeoba
ormoqalaqeobis ararseboba
127
kanoni
“saqarTvelos saqarTvelos moqalaqeni Tanaswori arian kano-
moqalaqeobis
Sesaxeb”
nis winaSe ganurCevlad rasisa, kanis ferisa, enisa,
muxli sqesisa, religiisa, politikuri da sxva Sexedu-
4 lebebisa, erovnuli, eTnikuri da socialuri kuTv-
nilebisa, warmoSobisa, qonebrivi da wode-brivi
mdgomareobisa, sacxovrebeli adgilisa.
cxrili # 6
saqarTvelos moqalaqeoba
dabadebiT
saqarTwelos saerTavoriso
helvekrulebebiT gaTwalisCinebuli
safuZwlebi
saqarTwelos moqalaqeobis
aGdgeniT
129
moqalaqeobis CamorTmeva
konstituciiT damkvidrebulia moqalaqeobis CamorTmevis SeuZ-
leblobis princi pi. ”aravis ar SeiZleba CamoerTvas saqarTvelos
moqalaqeoba~, _ naTqvamia moqalaqeobis Sesaxeb kanonis me-2 muxl-
Si. saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb saqarTvelos kanonmdebloba
dauSveblad aRiarebs saqarTvelos moqalaqis gadacemas ucxo sax-
elmwifosaTvis, garda im gamonaklisisa, roca es gaTvaliswinebulia
saerTaSoriso xelSekrulebiT da moqalaqis gadacema saxelmwifos
valdebulebas warmoadgens. gadacemis Sesaxeb gadawyvetileba SeiZ-
leba gasaCivrdes sasamarTloSi.
saqarTveloSi ar daiSveba ormoqalaqeoba (bi patr ido-
patrido-
ba). moqalaqeobis Sesaxeb kanonis pirvelsave muxlSi aRniSnulia,
rom saqarTvelos moqalaqe imavdroulad ar SeiZleba iyos sxva
saxelmwifos moqalaqe.
sfdb @%
saqarTvelos moqalaqeobis mopovebis
safuZveli da pirobebi
saqarTvelos moqalaqeobis pirobebi
”saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb~ kanonis me-3 muxlSi mo-
cemulia debulebebi, romlebic zogad formaSi miuTiTeben saqarT-
velos moqalaqeobisadmi mikuTvnebas.
“saqarTvelos moqalaqeobis
130
”saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb~ kanoni calke gansazR-
vravs saqarTvelos moqalaqeobis mopovebis safuZvlebs. aqedan ga-
momdinare, miuxedavad arsebiTi msgavsebisa, mainc unda ganvasxvavoT
erTmaneTisagan moqalaqeobisadmi mikuTvneba da moqalaqeobis mopo-
veba. moqalaqeobas moi poveben is pirebi, romlebic kanonSi aRniS-
nul ama Tu im movlenamde ar iyvnen moqalaqeebi. saqarTvelos
moqalaqeobis mopoveba xdeba:
a) dabadebiT;
b) saqarTvelos moqalaqeobis miRebiT (naturalizaciiT);
g) saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebebiT da moqalaqeobis
Sesaxeb kanoniT gaTvaliswinebuli sxva safuZvlebiT.
131
“ter
teri ito
tor riuli~ anu niadagis princi pis mixedviT moqa-
laqeobis mopoveba ar aris dakavSirebuli bavSvis mSoblebis moqa-
laqeobasTan. misi arsi mdgomareobs imaSi, rom piri, am princi pis
Sesabamisad, moqalaqeobas moi povebs ama Tu im saxelmwifos teri-
toriaze dabadebis faqtiT da ara mSoblebis moqalaqeobasTan da-
kavSirebiT. amis magaliTad, saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb ka-
nonis me-13 da me-15 muxlebi adgenen Semdegs, rom saqarTvelos
teritoriaze mudmivad mcxovreb moqalaqeobis armqone pirTa bavSvebi
saqarTvelos moqalaqeebi arian, Tu isini daibadnen saqarTvelos
teritoriaze.
saqarTvelos teritoriaze napovni bavSvi, romlis mSoblebi
ucnobia, iTvleba saqarTvelos moqalaqed, sanam sxva ram ar dadgindeba.
132
iqnas saqarTvelos moqalaqed, Tu man dadgenil farglebSi icis
istoria da kanonmdebloba da Tu ar arsebobs kanonis 26-e mux-
liT gaTvaliswinebuli saqarTvelos moqalaqed miRebaze uaris
Tqmis safuZvlebi, e.i. ara aqvs Cadenili saerTaSoriso danaSauli
mSvidobisa da adamianobis winaaRmdeg; ar monawileobda saqarTvel-
os kanonmdeblobiT gaTvaliswinebul saxelmwifo danaSaulSi.
133
laqeobas, xolo meore rCeba moqalaqeobis armqone pirad, bavSvi
xdeba saqarTvelos moqalaqe.
bavSvi, romelic sxva saxelmwifos moqalaqea an moqalaqeobis
armqone piria da mas Svilad aiyvans saqarTvelos moqalaqe an
moqalaqeebi, am SemTxvevaSi mSvileblis an mSvilebelTa Suamdgom-
lobiT bavSvi moi povebs saqarTvelos moqalaqeobas. bavSvi, rome-
lic sxva saxelmwifos moqalaqea an moqalaqeobis armqone piria da
mas Svilad aiyvanen meuRleebi, romelTagan erT-erTi saqarTvelos
moqalaqea, mSvilebelTa erToblivi SuamdgomlobiT moipovebs saqarT-
velos moqalaqeobas.
Tu bavSvi saqarTvelos moqalaqea, ucxoeli moqalaqeebis an
ucxoeli moqalaqe meuRleebis mier Svilad iqna ayvanili, am SemTx-
vevaSi igi inarCunebs saqarTvelos moqalaqeobas. SesaZlebelia aseT
bavSvs mieces neba saqarTvelos moqalaqeobidan gasvlisa mSvile-
blebis Suamdgomlobis safuZvelze.
bavSvi, romelsac dawesebuli aqvs meurveoba an mzrunveloba,
Tu mSoblebi an erT-erTi maTgani tovebs saqarTvelos moqalaqeo-
bas, meurvis an mzrunvelis SuamdgomlobiT inarCunebs saqarTvel-
os moqalaqeobas.
aqve unda aRvniSnoT qmeduunaro piris moqalaqeobis Secvlis
Sesaxeb, misi interesebidan gamomdinare, moqalaqeoba SeiZleba Sei-
cvalos meurvis SuamdgomlobiT, moqalaqeobis Sesaxeb kanonis Se-
sabamisad.
sfdb @^
saqarTvelos moqalaqeobis Sewyvetisa da
aRdgenis wesi da safuZvlebi
moqalaqeobis Sewyvetis pirobebi
saqarTvelos moqalaqeoba, kanonis mixedviT, SesaZlebelia Sewy-
des Semdegi safuZvlebis arsebobisas:
1. saqarTvelos moqalaqeobidan gasvla;
2. saqarTvelos moqalaqeobis dakargva;
3. saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebebiTa da moqalaqeobis
Sesaxeb kanoniT gaTvaliswinebul sxva SemTxvevebSi.
moqalaqeobis Sewyvetis safuZveli SeiZleba gaxdes piris Se-
saZlebloba gavides moqalaqeobidan.
134
”saqarTvelos moqalaqes aqvs saqarTvelos moqalaqeobidan gas-
vlis ufleba. moqalaqeobidan gasvlis sakiTxi wydeba am kanonis
Sesabamisad” (kanoni ”saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb” muxli 31).
saqarTvelos moqalaqes SeiZleba uari eTqvas moqalaqeobidan gas-
vlaze saxelmwifos winaSe Seusrulebeli movaleobis, samxedro
valdebulebis mouxdelobis an qonebriv valdebulebaTa arsebobisas,
romlebic dakavSirebulia moqalaqeTa, saxelmwifo da sazogadoebrivi
organizaciebis arsebiT interesebTan. ar SeiZleba saqarTvelos
moqalaqeobidan gasvla, Tu piri micemulia sisxlis samarTlis
pasuxisgebaSi an mis mimarT arsebobs kanonier ZalaSi Sesuli
sasamarTlo ganaCeni, romelic aRsrulebas eqvemdebareba. piris am
uflebas kanoni ar aRiarebs upirobo uflebad. igive muxli gan-
sazRvravs pirobebs, romelTa arsebobisas pirs SeiZleba SeezRudos
es ufleba da uari eTqvas saqarTvelos moqalaqeobidan gasvlaze.
aseT pirobebad aRiarebulia saqarTvelos winaSe Seusrulebeli
movaleoba, samxedro valdebulebis mouxdeloba an qonebriv valde-
bulebaTa arseboba, romlebic dakavSirebulia moqalaqeTa, saxelm-
wifo da sazogadoebrivi organizaciebis arsebiT interesebTan.
kanonis mixedviT, ar SeiZleba moqalaqeobidan gasvla, Tu piri
micemulia sisxlis samarTlis pasuxisgebaSi an mis mimarT arse-
bobs kanonier ZalaSi Sesuli sasamarTlo ganaCeni, romelic aRs-
rulebas eqvemdebareba.
rac Seexeba saqarTvelos moqalaqeobis dakargvas, igi ukavSir-
deba moqalaqisagan garkveuli moqmedebis Sesrulebas an garkveuli
moqmedebis Sesrulebisagan TavSekavebis movaleobas, romlis Seus-
ruleblobas SeiZleba mohyves saqarTvelos moqalaqeobis dakargva,
rac ar aris damokidebuli piris nebaze. moqalaqeobis kanonis 32-
e muxlis Sesabamisad:
1. Tu piri saqarTvelos kompetenturi organoebis unebarTvod Seva
ucxo saxelmwifos samxedro samsaxurSi, policiaSi, iusticiis
organoebSi da mmarTvelobis sxva organoebSi an saxelmwifo
xelisuflebis organoebSi;
2. mudmivad cxovrobs sxva saxelmwifoSi da arasapatio mizeziT ar
dadga sakonsulo aRricxvaze 2 wlis ganmavlobaSi;
3. saqarTvelos moqalaqeobas SeiZens yalbi dokumentebis wardgenis
gziT;
4. miiRebs sxva saxelmwifos moqalaqeobas.
saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebis safuZvelze, moqa-
laqeobis Sewyveta konkretul xelSekrulebebSi daTqmul pirobe-
bzea damokidebuli da isini, rasakvirvelia, moqalaqeobis Sesaxeb
kanonSi aris gaTvaliswinebuli.
135
rac Seexeba kanoniT gaTvaliswinebul sxva SemTxvevebs, isini da-
kavSirebulia bavSvis moqalaqeobidan gasvlisa da moqalaqeobis dakar-
gvis SemTxvevebTan, romelTa Sesaxeb ukve aRvniSneT wina paragrafSi.
zogierTi qveynis kanonmdebloba moqalaqeobis dakargvis sa-
fuZvlad aRiarebs moqalaqeobis CamorTmevas, rasac pirdapiri for-
mulirebiT uaryofs saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb kanonis
erTi demokratiuli debuleba, romlis Tanaxmad, ”aravis ar SeiZle-
ba CamoerTvas saqarTvelos moqalaqeoba~ (muxli 2).
moqalaqeobis aRdgena
moqalaqeobis Sesaxeb kanoni iTvaliswinebs saqarTvelos moqa-
laqeobis aRdgenis safuZvlebs, romlebic CamoTvlilia kanonis 29-
e muxlSi. aseT safuZvlad CaiTvleba da pirs moqalaqeoba aRudge-
ba, Tu mas igi Seuwyda:
a) moqalaqeobis aramarTlzomieri Sewyvetis Sedegad;
b) moqalaqeobidan gasvlis Sedegad;
g) mSoblebis arGevanis Sedegad.
Tu pirs moqalaqeoba Sewyvetili aqvs moqalaqeobidan gasvlis
Sedegad, misTvis moqalaqeobis aRsadgenad dadgenilia Semdegi pro-
cedura, man moqalaqeobis aRdgenisaTvis gancxadebiT unda mimarTos
Sesabamisi kompetenciis mqone organoebs, amasTan gancxadebis Set-
anis momentisaTvis igi mudmivad unda cxovrobdes saqarTveloSi,
dadgenil farglebSi icis saxelmwifo ena, saqarTvelos istoria
da kanonmdebloba; ar aqvs Cadenili saerTaSoriso danaSauli mSvi-
dobisa da adamianobis winaaRmdeg da ar monawileobda saqarTvelos
kanonmdeblobiT gaTvaliswinebul saxelmwifo danaSaulSi.
sfdb @*
saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb
saqmeTa gadawyvetis wesi
moqalaqeobis sakiTxis gadawyveta
saqarTvelos konstituciiTa da moqalaqeobis Sesaxeb kanonis
mixedviT gadawyvetilebis momzadebasa da miRebaSi monawileobs
ramdenime saxelmwifo organo.
ucxoel moqalaqeTa da moqalaqeobis armqone pirTa saqarTvel-
os moqalaqed miRebis; saqarTvelos moqalaqeobis aRdgenis; saqarT-
velos moqalaqeobidan gasvlis; saqarTvelos moqalaqeobis dakarg-
136
vis Taobaze, gadawyvetilebas Rebulobs saqarTvelos prezidenti.
CamoTvlil sakiTxebTan dakavSirebiT (garda bolo _ moqalaqeobis
dakargvisa), dainteresebul pirs gancxadeba Seaqvs saqarTvelos
iusticiis saministroSi, xolo, Tu aseTi piri sazRvargareT cxov-
robs, igi gancxadebas saqarTvelos di plomatiur warmomadgenlo-
bas, sakonsulo dawesebulebebs an pirdapir saqarTvelos prezi-
dents ugzavnis.
moqalaqeobis sakiTxTan dakavSirebul gancxadebebs da ward-
ginebebs winaswar ganixilavs da masalebs amzadebs iusticiis sam-
inistro, romelic Rebulobs Sesabamis daskvnas. daskvna mtkicdeba
iusticiis saministros kolegiis mier.
moqalaqeobis dakargvasTan dakavSirebuli sakiTxebis Sesaxeb
wardgineba iusticiis saministroSi Seaqvs sasamarTlos, proku-
raturas, Sinagan saqmeTa saministros da sagareo saqmeTa saministros,
sxva saxelmwifoSi mcxovreb saqarTvelos moqalaqeTa mimarT ward-
ginebas Seitans di plomatiuri warmomadgenloba an sakonsulo.
saqarTvelos moqalaqeobis SeZenis, Sewyvetis an aRdgenis Sesaxeb,
gadawyvetilebas Rebulobs saqarTvelos prezidenti. aRniSnul
sakiTxebze prezidentis gadawyvetileba miiReba brZanebulebis an
gankargulebis saxiT. moqalaqeobis SeZenis, Sewyvetis an aRdgenis
Sesaxeb gancxadebis an wardginebis dakmayofilebis Sesaxeb prezi-
denti gamoscems brZanebulebas, xolo uaryofiTi gadawyvetilebis
SemTxvevaSi - gankargulebas.
kanoni iTvaliswinebs moqalaqeobis sakiTxebze miRebuli ga-
dawyvetilebebis gasaCivrebis wess. aRniSnul sakiTxebze preziden-
tis gadawyvetileba SeiZleba gasaCivrdes saqarTvelos uzenaes
sasamarTloSi. saqarTvelos konstituciis 89-e muxlis "v" punqti
moqalaqes uflebas aZlevs uSualod mimarTos konstituciuri
sarCeliT saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos. saqarTvelos
konstituciis me-2 TavTan dakavSirebiT, saqarTvelos prezidentis
mier miRebuli normatiuli aqtebis konstituciurobis Sesaxeb.
moqalaqeobis sakiTxebTan dakavSirebiT, gancxadebebis ganxil-
vaze dausabuTebeli uaris, SuamdgomlobaTa ganxilvis vadebis darR-
vevisa da sxva aramarTlzomieri moqmedebisaTvis kanoni awesebs
Sesabamisi Tanamdebobis pirebis pasuxismgeblobis sakiTxs.
moqalaqeobis sakiTxebis gadawyvetisaTvis kanoni, 38-e muxlis
Sesabamisad, adgens, rom moqalaqeobis sakiTxebze gancxadebisa da
wardginebis ganxilva-gadawyvetis vada ar unda aRematebodes erT
wels, xolo sakiTxis ganmeorebiT ganxilva SesaZlebelia wina
gadawyvetilebis miRebidan erTi wlis Semdeg.
137
saqarTvelos moqalaqeobis sakiTxTa gadawyvetisas, moqalaqeo-
bis Sesaxeb kanonTan erTad, gamoiyeneba saqarTvelos saerTaSoriso
xelSekruleba. saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb kanonis 46-e
muxlis mixedviT, Tu saerTaSoriso xelSekrulebiT, romlis mona-
wilec aris saqarTvelo, dadgenilia am kanonisagan gansxvavebuli
wesebi, gamoiyeneba saerTaSoriso xelSekrulebis normebi, Tu isini
ar ewinaaRmdegebian saqarTvelos konstitucias.
rogorc zemoT aRiniSna moqalaqeobis sakiTxis momzadebaSi
erT-erTi umniSvnelovanesi roli eniWeba iusticiis saministros.
kerZod, iusticiis saministro ganixilavs moqalaqeobis Sesaxeb
gancxadebebs, Suamdgomlobebs, wardginebebs, amzadebs masalebs am
sakiTxTan dakavSirebiT. Tu sakiTxi dadebiTad gadawyda, iwyeba
piris urTierToba Sinagan saqmeTa saministros Sesabamis samsaxu-
rebTan, sadac man xelaxla unda waradginos mTeli rigi sabuTebisa,
maT Soris garkveuli saxis cnobebi iseve iusticiis saministrodan.
es ki mizanSeuwonlad arTulebs pirovnebis mdgomareobas. amitom
marTebulad SeiZleba miviCnioT a. lorias azri imasTan dakavSire-
biT, rom moqalaqeobis damadasturebeli dokumentebis gacema ius-
ticiis saministros organoebis sasargeblod gaamartivebda ro-
gorc moqalaqeobis sakiTxTa ganxilvasa da sabolood gadawyvetas,
ise dasaxelebuli dokumentebis gacemis procedurasac [15. 12].
138
sfdb @(
saqarTvelos moqalaqeTa konstituciuri
uflebebisa da Tavisuflebebis sistema
moqalaqeTa uflebebis kategorizacia
adamianis saqmianoba sazogadoebaSi metad mravalmxrivi da mravalfe-
rovania. misi qceva mimarTulia da xorcieldeba sazogadoebrivi
yofierebis mraval urTierTdakavSirebul sferoSi. socialuri
moTxovnilebebis dakmayofilebisas pirovneba Tavis qmedebaSi sargeb-
lobs Sesabamisi uflebebiTa da TavisuflebebiT, romlebic uzrunvel-
yofen sazogadoebaSi pirovnebis Rirseuli arsebobis dacvas. es
dacva sruliad gansxvavebuli formebiT xdeba, romelTa Sesabamisad,
adamianis uflebebs yofen "sub-kategoriebad", am kategoriaTa mTlia-
noba, maTi erTianoba qmnis ufleba-TavisuflebaTa erTian sistemas. am
sistemis farglebSi gamoyofen ufleba-TavisuflebaTa sam ZiriTad jgufs:
1. piradi Tavisuflebani, romlebic icaven pirovnebis avtonomiurobas;
2. politikuri uflebebi, romlebic saSualebas aZleven adamianebs
moiTxovon da miiRon informacia im sazogadoebis saqmianobis
Sesaxeb, romlis wevrebic isini arian;
3. socialur-ekonomikuri uflebebi, romlebic adamianebs uqmnian
maluli ekonomikuri usafrTxoebis garantias.
adamianisa da moqalaqis ufleba-TavisuflebaTa klasifikacia yovelTvis
pirobiTia da mas sruliad sxvadasxva niSnis safuZvelze axorcieleben:
a. ganasxvaveben adamianis ufleba-movaleobebsa da moqalaqis ufleba-
movaleobebs.
b. subieqtebis saxeebis mixedviT, ganasxvaveben individualur da
koleqtiur ufleba-Tavisuflebebs.
g. maTi warmoSobis mixedviT _ bunebiT da misgan warmoebul ufleba-
Tavisuflebebs.
d. maTi warmoqmnis xasiaTis mixedviT _ ZiriTad anu konstituciur
da damatebiT ufleba-Tavisuflebebs.
ufleba-Tavisuflebis sistemis daxasiaTebisas, yvelaze xSi-
rad mainc zemoCamoTvlil, anu jgufebs mimarTaven. Cvenc am saxiT
mivyveT aRniSnuli sistemis ganxilvas.
139
uflebebisa da Tavisuflebebis flobisa da realizaciisaTvis. pi-
rad uflebaTa erToblioba, SeiZleba ganvixiloT im fuZemdeblur
kompleqsad, romelTa ararsebobis SemTxvevaSi azrs dakargavda
danarCen uflebaTa floba. Tu, magaliTad, ar aris daculi da
garantirebuli sicocxlis ufleba, Tavis mniSvnelobas dakargavda
janmrTelobis dacvisa Tu ganaTlebis uflebac da a.S.
sicocxlis ufleba
sicocxlis ufleba, romelic aRiarebuli da daculia saqarT-
velos konstituciis me-15 muxliT. sicocxlis ufleba erT-erTi
umniSvnelovanesi, sabaziso uflebaa, romelic aRiarebuli da dacu-
lia aseve saerTaSoriso samarTlis normebiT. saqarTvelos kon-
stituciiT da saerTaSoriso samarTlis normebiT dawesebuli ga-
rantiebi ar gulisxmoben sicocxlis uflebis upirobo uzrunve-
lyofas. saqarTvelos konstituciaSi miTiTebuli debuleba ar
niSnavs imas, rom saxelmwifo valdebulia yoveli adamianis ukan
policieli daayenos da dauniSnos dacva yvela pirs, romelsac
Zaladoba emuqreba. sicocxlis uflebis aRiareba da dacva upirve-
lesad mimarTulia iqiTken, rom TiToeuli pirovnebis sicocxlis
ufleba dacul iqnas saxelmwifos TviTneburi xelyofisagan.
saqarTvelo SeuerTda im saxelmwifoTa rigs, romelTac uari
Tqves sikvdiliT dasjis, rogorc aRkveTis RonisZiebis gamoyeneba-
ze. es ki niSnavs, rom saqarTveloSi verc erT adamians, rogori
qmedebac ar unda Caidinos man, veravin, maT Soris verc saxelmwifo,
ver waarTmevs sicocxles.
saqarTvelos 1. ÓÉÝÏÝáËÄ ÀÃÀÌÉÀÍÉÓ áÄËÛÄÖÅÀËÉ Ö×ËÄÁÀÀ ÃÀ ÌÀÓ
konstitucia ÉÝÀÅÓ ÊÀÍÏÍÉ.
2. ÓÀÓãÄËÉÓ ÂÀÍÓÀÊÖÈÒÄÁÖËÉ ÙÏÍÉÓÞÉÄÁÀ - ÓÉÊÅÃÉËÉÈ
ÃÀÓãÀ, ÌÉÓ ÓÒÖË ÂÀÖØÌÄÁÀÌÃÄ, ÛÄÉÞËÄÁÀ
muxli
140
aRniSnuli ufleba gulisxmobs saxelmwifos TavSekavebas ar
dauSvas iseTi qmedoba, romelic xelyofs pirovnebis Tavisufle-
bas. amave muxlSi aRniSnulia, rom es ufleba ar aris absoluturi
da misi SezRudva dasaSvebia mxolod kanonsawinaaRmdego dasjadi
qmedobisaTvis kanoniT gansazRvruli wesiT. aqve unda aRvniSnoT,
rom es muxli gansakuTrebiT sainteresoa iseTi normebis siuxviT,
romlebic qmnian konstituciur garantiebs am uflebis dacvisaT-
vis. meore mxriv, muxlSi mocemulia fuZemdebluri debulebebi,
romelTa safuZvelze viTardeba sisxlis samarTlis saproceso
kanonmdeblobis Sesabamisi princi pebi. es ukanaskneli ki detalu-
rad aregulirebs adamianis Tavisuflebis garantiebs. Sesabamisad,
saqarTvelos konstituciis me-18 muxli Tavisuflebis aRkveTis an
piradi Tavisuflebis sxvagvari SezRudvis uflebis mqone subieq-
tad miiCnevs mxolod sasamarTlos da dauSveblad aRiarebs misi
gadawyvetilebis gareSe msgavsi moqmedebis Cadenas. rac Seexeba
adamianis dakavebas, esec dasaSvebia mxolod kanoniT gansazRvrul
SemTxvevaSi da mxolod kanonis safuZvelze, saamisod sagangebod
uflebamosili piris mier. sasamarTlo gadawyvetilebamde konst-
itucia awesebs mTel rig procedurul garantiebs am uflebis
uzrunvelsayofad. kerZod, Tavisufleba aRkveTili an sxvagvarad
Tavisufleba SezRuduli piri unda waredginos sasamarTlos gansja-
dobis mixedviT araugvianes 48 saaTisa. xolo momdevno 24 saaTis
ganmavlobaSi, Tu sasamarTlo ar miiRebs gadawyvetilebas dapatim-
rebis an Tavisuflebis sxvagvari SezRudvis Sesaxeb, piri dauyov-
nebliv unda gaTavisufldes.
konstitucia dauSveblad miiCnevs Tavisufleba SezRuduli
piris mimarT fizikuri an fsiqikuri iZulebis gamoyenebas.
saqarTvelos konstituciiT aRiarebuli es ufleba uzrunve-
lyofs pirovnebis fizikur Tavisuflebas, maT Soris Tavisuflebas
ukanono dapatimrebis an dakavebisagan. amasTan, saqarTvelos kon-
stituciis me-18 muxliT, evropis adamianis uflebaTa konvenciis
me-5 da #4 oqmis pirveli muxlebiT gaTvaliswinebuli debulebe-
bis darRvevis faqti an misi moculoba unda dadgindes yoveli
konkretuli SemTxvevisaTvis, radganac aseTi SezRudvis arseboba
da misi gamovlineba yovelTvis individualuria. Sesabamisad, Zal-
zed mniSvnelovania da saintereso am TvalsazrisiT evropis sasam-
arTlos praqtika. magaliTad, sasamarTlom 1976 wels saqmeze enge-
li da sxvebi niderlandebis winaaRmdeg daadgina, rom jariskace-
bis davaldebuleba cxovrobdnen yazarmebSi ar ewinaaRmdegeba kon-
venciiT gaTvaliswinebul aRniSnul uflebas, radganac sasamarTlos
TqmiT igi ar cdeba Cveulebrivi samxedro samsaxuris gavlis moTx-
ovnaTa farglebs.
141
saqarTvelos 1. ÀÃÀÌÉÀÍÉÓ ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÀ áÄËÛÄÖÅÀËÉÀ.
konstitucia 2. ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÉÓ ÀÙÊÅÄÈÀ ÀÍ ÐÉÒÀÃÉ ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÉÓ ÓáÅÀÂÅÀÒÉ
ÛÄÆ-ÙÖÃÅÀ ÃÀÖÛÅÄÁÄËÉÀ ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÓ ÂÀÃÀßÚÅÄÔÉËÄÁÉÓ
ÂÀÒÄÛÄ.
3. ÀÃÀÌÉÀÍÉÓ ÃÀÊÀÅÄÁÀ ÃÀÓÀÛÅÄÁÉÀ ÊÀÍÏÍÉÈ ÂÀÍÓÀÆÙÅÒÖË
ÛÄÌÈáÅÄÅÄÁÛÉ ÓÀÂÀÍÂÄÁÏà Ö×ËÄÁÀÌÏÓÉËÉ ÐÉÒÉÓ ÌÉÄÒ.
ÃÀÊÀÅÄÁÖËÉ ÈÖ ÓáÅÀÂÅÀÒÀà ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÀÛÄÆÙÖÃÖËÉ ÐÉÒÉ
ÖÍÃÀ ßÀÒÄÃÂÉÍÏÓ ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÓ ÂÀÍÓãÀÃÏÁÉÓ ÌÉáÄÃÅÉÈ ÀÒÀ
ÖÂÅÉÀÍÄÓ 48 ÓÀÀÈÉÓÀ. ÈÖ ÌÏÌÃÄÅÍÏ 24 ÓÀÀÈÉÓ ÂÀÍÌÀÅËÏÁÀÛÉ
ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏ ÀÒ ÌÉÉÙÄÁÓ ÂÀÃÀßÚÅÄÔÉËÄÁÀÓ ÃÀÐÀÔÉÌÒÄÁÉÓ ÀÍ
ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÉÓ ÓáÅÀÂÅÀÒÉ ÛÄÆÙÖÃÅÉÓ ÛÄÓÀáÄÁ, ÐÉÒÉ ÃÀÖ-
muxli
142
adamianis 1. yovel adamians, romelsac bralad edeba danaSaulis
uflebaTa
sayovelTao Cadena, aqvs ufleba udanaSaulod iTvlebodes manam,
deklaracia sanam misi damnaSaveoba dadgenili ar iqneba kanonieri
wesisamebr sajaro sasamarTlo ganaCeniT, romlis dros
misTvis uzrunvelyofilia dacvis yvela SesaZlebloba.
muxli
143
aqve aris piris eWvmitanilis saxiT dakavebisa da braldebulis winaswa-
ri patimrobis vadebi, pirvel SemTxvevaSi - 72 saaTi, xolo meoreSi - 9 Tve.
am muxlis bolo, me-7 punqti, iZleva ori saxis garantias, pirveli, am
muxlis moTxovnaTa darRveva gamocxadebulia dasjadad da meore, roca pirs
saxelmwifo organos an Tanamdebobis piris ukanono moqmedebis Sedegad
miyenebuli zaralisaTvis miniWebuli aqvs kompensaciis miRebis uflebas.
144
tis mixedviT yovel adamians aqvs Tavis uflebaTa da Tavisufle-
baTa dasacavad mimarTos sasamarTlos. saqarTvelos Sromis kanon-
Ta kodeqsis 213-e muxli ki, zogierTi kategoriis muSakebs... faq-
tiurad arTmevs saqarTvelos konstituciiT miniWebul uflebas
Tavis uflebaTa da TavisuflebaTa dasacavad mimarTos sasamarT-
los, saqarTvelos Sromis kanonTa kodeqsis 213-e muxliT dadgeni-
li wesi, romlis Tanaxmad, zemoT aRniSnuli kategoriis muSakebs,
ar SeuZliaT TavianTi uflebebis dasacavad mimarTon sasamarTlos,
aSkarad arRvevs saqarTvelos konstituciis 42-e muxlis pirveli
punqtiT dacul adamianis uflebebsa da Tavisuflebebs.
145
sasamarTlom miuTiTa, rom presis Tavisufleba publikisaTvis war-
moadgens erT-erT yvelaze saukeTeso saSualebas gaecnos da Seaf-
asos politikuri xelmZRvanelebis ideebi da moqmedebebi. ufro
farTo azriT, politikuri ganxilvebis Tavisufali gaSuqeba war-
moadgens demokratiuli sazogadoebis ZiriTad koncefcias, romel-
ic umTavres adgils ikavebs mTels konvenciaSi. Sesabamisad, sasa-
marTlom mocemuli uflebis darRvevad miiCnia JurnalistisaTvis poli-
tikuri moRvawis kritikis safuZvelze sanqciis gamoyeneba da aRniSna,
rom es iqneboda cenzuris TanabarmniSvnelovani saxe, romelic, upirveles
yovlisa, avtors uspobs kritikis survils. msgavsi gadawyvetileba war-
moadgens presis Semaferxebels mis mier informaciis gavrcelebisa
da sazogadoebrivi kontrolis ganxorcielebis amocanis Sesrule-
baSi.
saqarTvelos 1. ÚÏÅÄË ÀÃÀÌÉÀÍÓ ÀØÅÓ ÓÉÔÚÅÉÓ, ÀÆÒÉÓ, ÓÉÍÃÉÓÉÓ,
konstitucia
ÀÙÌÓÀÒÄÁËÏÁÉÓÀ ÃÀ ÒßÌÄÍÉÓ ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÀ.
2. ÃÀÖÛÅÄÁÄËÉÀ ÀÃÀÌÉÀÍÉÓ ÃÄÅÍÀ ÓÉÔÚÅÉÓ, ÀÆÒÉÓ,
muxli
146
piradi cxovrebis xelSeuxebloba
konstituciis 20-e muxliT uzrunvelyofilia adamianis pira-
di cxovrebis xelSeuxebloba, rac uflebaTa da TavisuflebaTa
mTel kompleqss qmnis. amasTanave igulisxmeba piradi saqmianobis
adgili da yvelaferi, rac dakavSirebulia pirad cxovrebasa da
saqmianobasTan, iqneba es piradi Canaweri, mimowera, saubari telefo-
niT Tu sxva teqnikuri saSualebebiT.
147
valdebulia 10 dRis ganmavlobaSi Sinagan saqmeTa saministros Sesaba-
mis ganyofilebas acnobos axali sacxovrebeli adgilis Sesaxeb.
udanaSaulobis prezumfcia
saqarTvelos konstitucia aRiarebs udanaSaulobis prezumfci-
as, anu piris uflebas udanaSaulod iTvlebodes manam, vidre misi
damnaSaveoba ar gadawydeba kanonier ZalaSi Sesuli sasamarTlos
gamamtyunebeli ganaCeniT. konstitucia iZleva am uflebis uzrun-
velyofis mniSvnelovan garantiebs. amasTanave, es debulebebi deta-
lurad aris regulirebuli mimdinare saproceso kanonmdeblobaSi.
ÁÒÀËÌÃÄÁÄËÓ.
40
informaciis Tavisufleba
konstitucia aRiarebs saqarTvelos moqalaqis uflebas gaec-
nos saxelmwifo dawesebulebaSi masze arsebul informacias. am
uflebis konstituciuri aRiareba da dacva gansakuTrebul mniSv-
nelobas iZens dRevandeli mecnierul-teqnikuri progresis piro-
bebSi. Tanamedrove teqnikuri miRwevebis gamoyenebiT saxelmwifos
ufro advilad SeuZlia Caerios da gaakontrolos moqalaqis pira-
di cxovreba. amitom moqalaqes, pirovnebas Tavisi piradi cxovrebis
dacvis mizniT ufleba aqvs moiTxovos da srulad miiRos is
informacia, romelic mis Sesaxeb inaxeba Sesabamis dawesebulebebSi.
amasTan, es informacia ar unda iyos xelmisawvdomi im pirebisaTvis,
visac ar aqvT maTi miRebis ufleba, Tu am informaciis gacema
laxavs pirovnebis Rirsebas. aRniSnuli uflebis SezRudva SesaZ-
lebelia mxolod kanoniT dadgenil SemTxvevebSi, rodesac aucile-
beli xdeba saxelmwifo uSiSroebis an sazogadoebrivi usafrTxo-
ebis uzrunvelyofa da sxva.
148
cxrili # 7
piradi uflebebi da
Tavisuflebebi
sicochlis ufleba
sindisis Tawisufleba
udanavaulobis prezumfcia
149
politikuri uflebebisa da movaleobebis ganxorcieleba da-
kavSirebulia saqarTvelos moqalaqeTa politikuri ufleba-unari-
anobisa da politikuri qmedunarianobis flobasTan, romelTa saSu-
alebiT: moqalaqe monawileobs saxelmwifos politikuri xelisu-
flebis ganxorcielebaSi uSualod an warmomadgenlobiTi organo-
ebis meSveobiT an zemoqmedebas axdens xelisuflebis ganxorciele-
baze.
150
e) samedicino daskvnis Tanaxmad, misi janmrTeloba ar akmayofilebs
mocemuli Tanamdebobis dasakaveblad aucilebel pirobebs;
v) Tanamdebobis dakavebis uSualo samsaxureobrivi zedamxedvelo-
biT ukavSirdeba mSobels, meuRles, das, Zmas, Svilis an meuRlis das,
Zmas, mSobels;
z) aris ucxo qveynis moqalaqeobis pretendenti, kanoniT an saerTa-
Soriso xelSekrulebiT gaTvaliswinebuli gamonaklisis garda (muxli 17)..
rogorc vxedavT, aRniSnuli uflebebi saSualebas aZleven moqa-
laqeebs monawileobdnen xelisuflebis sajaro funqciebis ganx-
orcielebaSi, ekavoT Sesabamisi Tanamdeboba, riTac isini monawile-
oben saxelmwifos da sazogadoebis marTvaSi.
saarCevno ufleba
saxelmwifos marTvaSi monawileobis mniSvnelovani uflebaa
moqalaqeTa saarCevno ufleba, anu ufleba airCios da iqnes arCeu-
li saxelmwifo xelisuflebis warmomadgenlobiT organoebSi. am
uflebis Sinaarsi mis or saxes gulisxmobs: aqtiur da pasiur
saarCevno uflebas.
aqtiuri saarCevno uflebas uwodeben xmis uflebas,
zogjer ki saerTo saarCevno uflebasac. igi gulisxmobs moqa-
laqis uflebas xma misces misTvis sasurvel kandidats warmomad-
genlobiT organoSi. aqtiuri saarCevno uflebiT sargeblobs saqarT-
velos yoveli moqalaqe 18 wlis asakidan, romelic akmayofilebs
saarCevno kanonis moTxovnebs.
pasiuri saarCevno ufleba gulisxmobs piris uflebas
arCeul iqnes saxelmwifo an TviTmmarTvelobis organoebSi. pasiu-
ri saarCevno uflebis flobisaTvis dawesebulia ufro maRali
asakobrivi cenzi, vidre aqtiuri saarCevno uflebisaTvis. kerZod,
saqarTvelos parlamentis wevri piri SeiZleba gaxdes 25 wlis
asakidan, saqarTvelos prezidenti ki - 35 wlis asakidan da sxva.
arCevnebis uflebiT, anu warmomadgenlobis saSualebiT, saxelmwifo
saqmeTa marTvaSi monawileobis miReba damokidebulia imaze, Tu ra
princi pebiT tardeba TviTon arCevnebi. saqarTvelos konstitucia
aRiarebs arCevnebis sayovelTaobas, Tanasworobas, pirdapirobas da
farulobas, rac TviTon procesis demokratiulobis garantiaa.
saxelmwifos mmarTvelobis ganxorcielebisas, xalxisa da xe-
lisuflebis mWidro kavSiris, mTavrobis mier xalxis nebis mudmi-
vad da ganuxrelad gamoxatvis mizniT, dadgenilia arCevnebis peri-
oduloba.
saqarTvelos konstitucia da saarCevno kanonmdebloba awesebs
arCevnebis procesis meqanizms, rac uzrunvelyofs arCevnebis namd-
vilobas.
151
cxrili # 8
152
vevis an omisa da Zaladobis propagandisaken an aRvivebs erovnul,
kuTxur, religiur an socialur SuRls. Tumca, konstituciis Se-
sabamisad, aseTi ti pis sazogadoebrivi da politikuri gaerTianebe-
bis saqmianobis SeCereba an maTi akrZalva SeiZleba mxolod sasam-
arTlos gadawyvetilebiT, organuli kanoniT gansazRvrul SemTxve-
vebSi da dadgenili wesiT. konstituciiT yvelas aqvs sazogadoe-
brivi gaerTianebis Seqmnisa da maTSi gaerTianebis ufleba. Tumca,
konstitucia gamoyofs pirTa im wres, romelTac SezRuduli aqvT
es ufleba, maT miekuTvneba.
153
mitingi esaa moqalaqeTa Sekreba Ria cisqveS, romelic misi
organizatorebisa da masSi monawile pirebis sajaro gamosvlebis
Semdeg mTavrdeba rezoluciiT. rezolucia Seicavs moTxovnebs
xelisuflebisadmi an mimarTvas mosaxleobisadmi.
demonstracia esaa quCebsa da gzebze adamianTa garkveuli jgufis
moZraoba, romlebic TavianT azrs sazogadoebrivi sakiTxebisadmi an
moTxovnebs xelisuflebisadmi gamoxataven Sesabamisi transparan-
tebiTa da plakatebiT. demonstracia SeiZleba sxvadasxva formiT
mimdinareobdes. piketis qveS gulisxmoben moqalaqeTa mcirericxo-
vani jgufebis gamosvlas, romelime obieqtTan an mis garSemo sxva-
dasxva formiT.
Sekrebebisa da manifestaciebis mowyobisaTvis im SemTxvevaSi,
roca igi imarTeba xalxisa da transportis samoZrao adgilas,
kanoniT SesaZlebelia dawesdes xelisuflebis winaswari ga-
frTxilebis aucilebloba. SesaZlebelia Sekrebisa da manifesta-
ciis Sewyveta im SemTxvevaSi, Tu igi kanonsawinaaRmdego xasiaTs
miiRebs.
cxrili # 9
politikuri uflebebi da
Tavisuflebebi
saarxewno ufleba
154
socialur-ekonomikuri uflebebi da Tavisuflebebi
ufleba-TavisuflebaTa es bloki uzrunvelyofs pirovnebis
SesaZleblobas Rirseulad ganaxorcielos misi danarCeni uflebe-
bi da Tavisuflebebi. isini uflebas aniWeben adamianebs mosTxovon
saxelmwifos aucilebeli materialuri sikeTiTa da momsaxureo-
biT uzrunvelyofa da sargebloba.
sakuTrebis ufleba
erT-erTi umniSvnelovanesi socialur-ekonomikuri xasiaTis
uflebaa, romelic Tavidanve, pirveli konstituciuri aqtebiTac,
aseTad iTvleboda. mis mniSvnelobaze metyvelebs safrangeTis adam-
ianisa da moqalaqis uflebaTa deklaracia, romelmac sakuTrebis
ufleba aRiara, rogorc xelSeuxebeli da wmindaTawmida.
sayovelTao
deklaracia 1. yovel adamians aqvs ufleba flobdes qonebas rogorc
muxli
155
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom Tavis 1997 wlis
21 Tebervlis # 1/51 gadawyvetilebaSi arakonstituciurad cno
qonebis konfiskaciis dakanoneba da miiCnia igi sakuTrebis ufleb-
is daucvelobis gamovlinebad. konkretulad, saqmeze davis sagans
warmoadgenda saqarTvelos sisxlis samarTlis kodeqsis 23-e da
96-e muxlebSi damatebiT sasjelad qonebis konfiskaciis arsebo-
bis konstituciuroba saqarTvelos konstituciis 21-e muxlTan
mimarTebiT. sakonstitucio sasamarTlos konstituciuri ward-
ginebiT mimarTa q. Tbilisis CuRureTis raionis sasamarTlom. ward-
ginebaSi sasamarTlo aRniSnavda, rom “saqarTvelos konstituciis
21-e muxlis Tanaxmad, dauSvebelia sakuTrebis sayovelTao ufleb-
is gauqmeba. sakuTrebis SezRudva ki dasaSvebia aucilebeli sa-
zogadoebrivi saWiroebis SemTxvevaSi mxolod saTanado anazRau-
rebiT. qonebis konfiskacia ki gulisxmobs msjavrdebulisa da misi
ojaxis wevrebis sakuTrebis gauqmebas an SezRudvas, rac ar aris
gamowveuli sazogadoebrivi saWiroebisaTvis da ar xdeba misi anazRau-
reba~ da sakonstitucio sasamarTlos sTxova aRniSnuli muxlebis
konstituciurobis dadgena. sakonstitucio sasamarTlos gadaw-
yvetilebaSi miuTiTa: “qonebis konfiskaciis instituti
saqarTvelos moqmed kanonmdeblobaSi sabWoTa wyobilebidan mom-
dinareobs. igi bolomde iqna SenarCunebuli sabWoTa saxelmwifoSi
da iqedan Tanamedrove saqarTvelos sisxlis samarTalSi gadmovi-
da. saqarTvelos konstituciisa da saerTaSoriso samarTlis say-
ovelTaod aRiarebuli princi pebidan da normebidan gamomdinare,
sakuTrebis ufleba waruvali da uzenaesi adamianuri Rirebulebaa,
sayovelTaod aRiarebuli ZiriTadi ufleba, demokratiuli sazoga-
doebis, socialuri da samarTlebrivi saxelmwifos qvakuTxedia.
sakuTreba adamianis yofierebis arsebiTi safuZvelia. saqarTveloSi
Tavisufali mewarmeobis ganviTarebis pirobebSi SesaZlebeli gaxda
sakuTrebis uflebis dacvis konstituciurad ganmtkiceba. qonebis
konfiskaciis arseboba damatebiTi sasjelis saxiT ewinaaRmdegeba
saqarTvelos konstituciis 21-e muxlis pirvel punqts.~
sakuTrebis uflebam mis SinaarsSi socialuri funqciis gaCenisa
da gafarToebis Sedegad dakarga wmidaTawmidas is mniSvneloba,
rogoradac is gamocxadebuli iyo safrangeTis 1789 wlis adami-
anis uflebaTa deklaraciaSi. Sesabamisad, Tanamedrove konstituciebi
sakuTrebis uflebas ar aRiareben, rogorc absolutur uflebas. am
sakiTxTan dakavSirebiT, saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom
zemoaRniSnul gadawyvetilebaSi miuTiTa: "saqarTvelos konstitu-
cia sakuTrebas garkveul socialur funqciebs aniWebs. sakuTrebis
uflebis ganxorcielebam ar unda daarRvios sxvaTa uflebebi da
Tavisuflebebi, xolo sakuTrebiT sargebloba imavdroulad unda
156
emsaxurebodes saerTo keTildReobas. Tu es moTxovnebi ar srul-
deba an ar arsebobs kanonmdeblobiT gaTvaliswinebuli sxva sa-
Tanado garemoebani, maSin saqarTvelos konstitucia ar gamoricx-
avs sakuTrebis uflebis SezRudvas - Tanaxmad 21-e muxlis me-2
punqtisa da sakuTrebis CamorTmevas - Sesabamisad, 21-e muxlis me-
3 punqtisa...~
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom 1998 wlis 29 ian-
vris #2/36-7 saqmeze "iuri kirakosiani, spiridon karaniani, mar-
tiros Cardexciani, sergo varTanovi, qeTevan totoRaSvili, askan
manekiani, roza poRosiani, svetlana peregulko, nodar gigaSvili da
SoTa meqvabiSvili saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~ miRebul
gadawyvetilebaSi, romliTac ar daakmayofila mosarCelis sakonsti-
tucio sarCeli, miuTiTa: "saqarTvelos konstituciis 21-e muxlis
pirveli punqtis mixedviT, mesakuTres miniWebuli aqvs Tavisi qonebis
Tavisufali gankargvis ufleba. rodesac mesakuTre iuridiuli
piris dasafuZneblad sakuTar qonebas Tavisi nebiT gadascems iu-
ridiul pirs, is TviTon gankargavs am dros Tavis sakuTrebas.
amrigad, saxezea sakuTrebis uflebis saxelSekrulebo boWva da
sakuTrebis konstituciuri ufleba ar SeiZleba am dros darRveu-
lad iqnes miCneuli...~
sakuTrebis konstituciuri uflebis fundamentur mniSvnelobaze
21-e muxlTan dakavSirebuli sarCelebis sixSiris TvalsazrisiT, saqar-
Tvelos sakonstitucio sasamarTlos dRevandeli praqtikac miuTiTebs.
157
sakuTrebis uflebis Sewyvetis safuZvelia mesakuTris mier
qonebis gasxviseba, agreTve qonebis mospoba.
sakuTrebasTan dakavSirebuli urTierTobebis warmoSobis, ganx-
orcielebis, dacvisa da Sewyvetis safuZvlebs adgens saqarTvelos
kanoni "sakuTrebis uflebis Sesaxeb".
Sromis ufleba
konstituciis 30-e muxliT gamocxadebulia Sromis Tavisu-
fleba. es gulisxmobs, rom komunisturi mmarTvelobisagan gansxva-
vebiT, umuSevroba ar gamoiwvevs sisxlis, administraciul da sxva
saxis pasuxismgeblobas, e.i. igi gamoricxavs iZulebiT Sromas.
aRniSnuli uflebis farglebSi pirovnebas aqvs SesaZlebloba
Tavisuflad, misi Sexedulebisamebr, gankargos Tavisi SromiTi Se-
saZleblobebi, airCios profesia da saqmianobis saxe.
saqarTvelos konstituciis 30-e muxlis pirvel punqtSi for-
mulirebuli debuleba "Sroma Tavisufalia~ gamoricxavs sasamarT-
loSi sasarCelo wesiT davis SesaZleblobas, rac, Tavis mxriv,
gamoricxavs piris dasaqmebaSi saxelmwifos valdebulebas. amasTan
dakavSirebiT, saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom 1997 wlis
28 Tebervlis #2/4-24 saqmeze leonardo devdariani saqarTve-
los prezidentis winaaRmdeg misca ganmarteba. saqmis arsi mdgo-
mareobda imaSi, rom saqarTvelos prezidentis 1996 wlis 16 ivni-
sis #468 brZanebulebis me-2 punqtiT gauqmebul iqna 1997 wlis
1 ianvramde saqarTvelos respublikis ministrTa kabinetis dadge-
nilebiT Seqmnili saqarTvelos savaWro-ekonomikuri warmomadgen-
lobebi sazRvargareTis qveynebSi. warmomadgenlobebis gauqmebiT
Zala dakarga saqarTvelos ministrTa kabinetis 1993 wlis 15
noembris #386 dadgenilebam mosarCelis saqarTvelos savaWro-
ekonomikur warmomadgenlad ruseTis federaciaSi damtkicebis Sesax-
eb. mosarCelem CaTvala, rom prezidentis aRniSnuli aqtis gamoce-
miT dairRva saqarTvelos konstituciiT daculi rogorc misi,
aseve saqarTvelos savaWro-ekonomikuri warmomadgenlobis yvela
muSakis Sromis ufleba. aRniSnulTan dakavSirebiT, sakonstitucio
sasamarTlom ganacxada, rom sadao aqtiT ar darRveula arc mosa-
rCelis da savaWro-ekonomikuri warmomadgenlobis muSakTa Sromis
ufleba, radganac sadao aqtebiT konkretulad aravin ganTavisu-
flebula samuSaodan. garda amisa, jer erTi, saqarTvelos konsti-
tuciis 30-e muxli aRiarebs ara Sromis uflebas, aramed - Sromis
Tavisuflebas Tavisufali Sromis ufleba). saqarTvelos konsti-
tuciis 30-e muxlis pirveli punqtiT Sroma Tavisufalia, rac imas
niSnavs, rom adamians miniWebuli aqvs ufleba, rom Tavad gankargos
158
sakuTari SesaZleblobebi SromiT saqmianobaSi, Tavad airCios SromiTi
saqmianobis esa Tu is sfero. meore, saqarTvelos konstituciis
30-e muxlidan gamomdinare, saxelmwifo ukve aRar aRiarebs mo-
qalaqeTa SromiT dasaqmebaSi valdebulebas.
159
socialuri uzrunvelyofis ufleba konkretdeba mimdinare
kanonmdeblobaSi, romelic iTvaliswinebs uzrunvelyofis or for-
mas: saxelmwifo daxmarebasa da socialur dazRvevas.
Sromisa da masTan dakavSirebuli sxva uflebebis realizaci-
asTan saxelmwifo organoebis, Tanamdebobis pirebis mier maTi mova-
leobaTa Seusruleblobis, maTze SromiTi davebisaTvis Tavis ari-
debis SemTxvevaSi saqarTvelos moqalaqeebs Sesabamisi zemoqmede-
bis moxdenisaTvis gaaCniaT gaficvis ufleba. gaficvas, rogorc
muSebisa da mosamsaxureebis mier samuSaos koleqtiur Sewyvetasa
da saxelmwifos an mewarmeebisadmi ekonomikuri xasiaTis moTxov-
nebis wayenebas sakmaod didi xnis istoria aqvs evropaSi. igi
pirvelad italiaSi florenciaSi gaimarTa 1345 wels. es iyo
daqiravebuli muSebis stiqiuri gaficva, romelsac xelmZRvanelob-
da matylis mCeCavi muSa Cuto brandini.
aRniSnuli ufleba konstituciurad iSviaTadaa aRiarebuli
da detalurad regulirdeba mimdinare kanonmdeblobiT.
gaficvis ufleba ar warmoadgens absolutur uflebas, kanoniT
gansazRvrul SemTxvevebSi SesaZlebelia misi SezRudva. es SezRudva
SeiZleba exebodes subieqtTa garkveul wres. gaficvis ufleba ar
gaaCniaT samxedro mosamsaxureebs, Sinagan saqmeTa organoebisa da
saxelmwifo uSiSroebis TanamSromlebs, saxelmwifo moxeleebs.
im SemTxvevaSi, Tu gaficva mimdinareobs kanoniT gaTvaliswine-
buli wesebis darRveviT, igi sasamarTlo wesiT cnobili iqneba
ukanonod, rac gamoiwvevs Sesabamis iuridiul pasuxismgeblobas.
ganaTlebis ufleba
erT-erTi umniSvnelovanesi uflebaa, romlis realizaciaze mniSv-
nelovnadaa damokidebuli ara mxolod pirovnebis, aramed mTeli
sazogadoebis ganviTareba. pirovnebis mier sruli da Sesaferisi
ganaTlebis miRebazea damokidebuli sazogadoebaSi Rirseuli ad-
gilis mopoveba. rac ufro maRalia mTlianad sazogadoebis ganaT-
lebis done, miT ufro garantirebulia sazogadoebis TiToeuli
wevris keTildReoba.
saqarTvelos konstituciiT aRiarebuli uflebis Sinaarsi
sakmaod farTo da tevadia. upirveles yovlisa, unda aRvniSnoT, rom
ganaTlebis ufleba dakavSirebulia da moicavs akademiur uflebas.
igi gulisxmobs, erTi mxriv, maswavleblis uflebas aswavlos Tavi-
si sagani ise, rogorc es mas miaCnia saWirod, xolo, meore mxriv,
mSoblebs da moswavleebs, msmenelebs _ airCion maTTvis sasurveli
maswavlebeli. akademiuri uflebis aRiarebas udidesi mniSvneloba
160
aqvs im TvalsazrisiT, rom moswavleebi da profesiis dauflebis
sxva msurvelebi eCvevian damoukideblad fiqrs da TavianTi Sexe-
dulebebis damoukideblad formirebas.
konstituciis Sesabamisad, yvelas aqvs ganaTlebis miRebis Tan-
abari ufleba.
ganaTlebis uflebis realizeba gulisxmobs garkveuli saganma-
naTleblo cenzis miRwevas.
ganaTlebis miReba SesaZlebelia rogorc saxelmwifo, aseve
arasaxelmwifo saganmanaTleblo dawesebulebebSi. ganaTlebis mi-
Reba SeiZleba ganxorcieldes eqsternatis formiTac.
saqarTveloSi ganaTlebis sistema, misi miRebis konstituciuri
debulebebi dawvrilebiT regulirdeba 1997 wlis 27 ivnisis saqarT-
velos kanoniT ”ganaTlebis Sesaxeb~. kanonis mixedviT, saqarTvel-
oSi dadgenilia Semdegi saxelmwifo saganmanaTleblo cenzebi:
a. dawyebiTi zogadi ganaTlebis;
b. sabazo zogadi ganaTlebis;
g. saSualo zogadi ganaTlebis;
d. saxelobiTi momzadebis;
e. dawyebiTi profesiuli ganaTlebis;
v. saSualo profesiuli ganaTlebis;
z. umaRlesi ganaTlebis.
dawyebiTi ganaTleba gamocxadebulia savaldebulod, xolo sabazo
ganaTlebis miReba uzrunvelyofilia saxelmwifos xarjze.
Semoqmedebis Tavisufleba
saqarTvelos konstituciiT aRiarebulia Semoqmedebis Tavisu-
fleba. am uflebis aRiarebis mizania ar dauSvas saxelmwifos,
mmarTveli wreebis TviTneburi Careva adamianis sulier samyaroSi,
rac gamoricxavs yovelgvar ideologiur kontrolsa da cenzuras
adamianis SemoqmedebiTi saqmianobis sferoSi. saqarTvelos konsti-
tuciis 23-e muxliT, inteleqtualuri sakuTrebis ufleba xel-
Seuvalia.
saqarTvelos konstitucia krZalavs SemoqmedebiTi nawarmoe-
bis dayadaRebas, dauSveblad miiCnevs misi gavrcelebis akrZalvas,
garda im gamonaklisisa, Tu misi gavrceleba laxavs sxva adamianis
kanonier uflebas.
162
saqarTvelos konstituciis 34-e muxli aRiarebs kulturul
cxovrebaSi Tavisufali monawileobisa da kulturuli faseulo-
bebiT sargeblobis uflebas.
cxrili # 10
socialur-ekonomikuri uflebebi
da Tavisuflebebi
sakuTrebis ufleba
vromis ufleba
ganaTlebis ufleba
163
sfdb @)
saqarTvelos moqalaqeTa konstituciuri
movaleobebi
konstituciuri valdebulebebi
uflebebis aRiarebasTan erTad, saqarTvelos konstitucia awe-
sebs rig movaleobebs. aqve unda aRvniSnoT, rom igi im konstituci-
aTa rigSi dgas, romlebic minimalur SezRudvebsa da movaleobebs
aweseben. am SezRudvebisa da movaleobebis daweseba ki nakarnaxevia
sazogadoebisa da TviT moqalaqeebis interesebiT.
vidre konstituciaSi uSualod formulirebul movaleobebs
SevexebodeT, unda gavixsenoT im urTierTkavSiris Sesaxeb, romelic
arsebobs uflebebsa da movaleobebs Soris. am kavSiridan, rasakvir-
velia, zogadad, konstitucia iTvaliswinebs yvelas movaleobas saku-
Tari uflebebiTa da TavisuflebebiT sargeblobisas, ar daarRvios
sxvisi uflebebi da kanonieri interesebi. e.i. konstituciuri uflebebi
da movaleobebi urTierTSefardebuli cnebebia.
gansakuTrebiT xazi unda gaesvas im garemoebas, rom konstitu-
cia, garda moqalaqeebisa, aseve iTvaliswinebs TviT saxelmwifosa
da xalxis movaleobebsac, roca saWiroebisamebr maTi uflebebis
SezRudvis dasaSvebobaze miuTiTebs, kerZod me-7 muxlSi aRniSnu-
lia, rom “xalxi da saxelmwifo SezRudulni arian~ sayovelTaod
aRiarebuli uflebebiTa da TavisuflebebiT, rogorc uSualod
moqmedi samarTliT. konstitucia moqalaqeTa uflebebis SesaZlo
SezRudvasa da, aqedan gamomdinare, Sesabamis movaleobebs awesebs
maSinac, Tu am uflebaTa ganxorcieleba ”laxavs sxvaTa uflebebs.~
konstituciur uflebaTa SezRudvisa da Sesabamisi movaleobebis
konkretul SemTxvevebs Cven ukve SevexeT calkeul uflebaTa ganx-
ilvisas.
saqarTvelos konstituciis 41-e muxlis pirveli punqti pir-
dapir miuTiTebs ara mxolod saqarTvelos moqalaqeTa, aramed saqarT-
veloSi mcxovrebi yoveli piris movaleobaze daicvan konstitucia
da kanonmdeblobis moTxovnebi. ramdenadac maRalia sazogadoebis
politikur-samarTlebrivi kultura, imdenad maRalia konstituciisa
da kanonebisadmi pativiscema da damorCileba. es ki ganapirobebs
sazogadoebaSi wesrigsa da sayovelTao keTildReobas.
kulturuli memkvidreobiT sargeblobis uflebis aRiarebas-
Tan erTad konstitucia adgens moqalaqeTa movaleobas izrunon
kulturuli memkvidreobis dacva-SenarCunebisaTvis.
164
qveynis dacvis movaleoba
erT-erTi ZiriTadi movaleobis saxiT konstitucia awesebs
qveynis Tavdacvis movaleobas. ”saqarTvelos dacva saqarT-
velos yoveli moqalaqis movaleobaa~, naTqvamia konsti-
tuciis 101-e muxlSi. am movaleobis dakisreba gulisxmobs samx-
edro savaldebulo samsaxuris moxdas, omisa da omis saSiSroebis
SemTxvevaSi garkveuli mbrZanebluri moqmedebebis Sesrulebas. ”qveynis
Tavdacva da samxedro valdebulebis moxda saamiso unaris mqone
moqalaqis valia~ (muxli 101.2). garda amisa, konstituciis 41-e
muxli moiTxovs saxelmwifo uSiSroebisa da sazogadoebrivi usa-
frTxoebis uzrunvelyofas, sifxizlesa da saxelmwifo saidumlo-
ebaTa dacvas. amasTanave, saxelmwifos dacvisa da qveynis usafrTx-
oebis uzrunvelsayofad, saqarTvelos konstitucia adgens sxva-
dasxva uflebebiT sargeblobisas mTeli rigi SezRudvebis arse-
bobis SesaZleblobas, razec am Tavis dasawyisSi iyo saubari.
sfdb #_
ucxoelTa samarTlebrivi mdgomareoba;
TavSesafris ufleba
aramoqalaqeTa uflebrivi mdgomareoba
qveynis demokratiulobis Sefaseba mniSvnelovnad aris damo-
kidebuli imazec, Tu ramdenad aris aRiarebuli da daculi ucxoeli
moqalaqeebisa da moqalaqeobis armqone pirebis uflebebi da Tavisu-
flebebi. am paragrafSi ganxilvis sagania ara mxolod moqalaqis,
aramed adamianis ZiriTadi uflebebisa da Tavisuflebebis sakiTxi.
165
saqarTvelos konstituciiT, ucxoeli moqalaqeebi da moqa-
laqeobis armqone pirebi ZiriTadad gaTanabrebuli arian saqarT-
velos moqalaqeebTan. amis safuZvels qmnis konstitucia (muxlebi
47, 27) da Sesabamisi kanonmdebloba. amasTan, rasakvirvelia, saqarT-
velos moqalaqisa da ucxoeli moqalaqis ufleba-TavisuflebaTa
moculoba ar emTxveva erTmaneTs da igi ukanasknelTaTvis SezRudu-
lia kanoniT gansazRvrul SemTxvevebSi. es SezRudva ZiriTad po-
litikur uflebebsa da Tavisuflebebs moicavs.
konstituciuri debulebebis safuZvelze, ucxoelTa samarTlebri-
vi mdgomareoba detalurad regulirdeba saqarTvelos kanoniT
"ucxoelTa samarTlebrivi mdgomareobis Sesaxeb~. am kanonis Sesa-
bamisad, saqarTveloSi ucxoelebad CaiTvlebian:
a) pirebi, romlebic ar arian saqarTvelos moqalaqeebi da aqvT sxva
saxelmwifos moqalaqeobis damadasturebeli sabuTi (ucxo saxelmwifos
moqalaqeni);
b) moqalaqeobis armqone pirebi, romelTac aqvT ucxo saxelmwifo-
Si mudmivad cxovrebis damadasturebeli Sesabamisi dokumenti (ucxo
saxelmwifoSi mudmivad mcxovrebi moqalaqeobis armqone piri).
eqsteritoriulobis ufleba
unda aRvniSnoT is garemoeba, rom yvela ucxoeli Tanabari
samarTlebrivi statusiT ar sargeblobs saqarTvelos saxelmwi-
foSi. ucxoelTa garkveul wres gaaCnia gansakuTrebuli privile-
giebi, floben e.w. eqsteritoriulobis uflebas, romlis fargleb-
Si isini ar eqvemdebarebian saqarTvelos iurisdiqcias. am uflebiT
sargebloben di plomatiur da sakonsulo warmomadgenlobaTa Ta-
namSromlebi, maTi ojaxis wevrebi da sxva. ucxoelTa umravlesoba
ki, romlebic mudmivad an droebiT imyofebian saqarTvelos teri-
toriaze, mTlianad eqvemdebarebian mis iurisdiqcias.
ucxoeli moqalaqeebis samarTlebrivi mdgomareobis calkeuli
sakiTxebis mowesrigeba xdeba mimdinare kanonmdeblobiT, Sesabamisi
aqtebiTa da saerTaSoriso xelSekrulebiT gaTvaliswinebuli moTx-
ovnebis Sesabamisad. amasTanave, ucxoelebs SenarCunebuli aqvT po-
litikuri uflebebis garkveuli speqtri, magaliTad, gaerTiandnen
profesiul kavSirebSi, aqvT azris Tavisuflad gamoxatvis, sityvisa
da sxva ufleba.
konstituciis 22-e muxlis Sesabamisad, yvela ucxoels, rome-
lic kanonierad imyofeba saqarTveloSi, ufleba aqvs Tavisuflad
gadaadgildes, aseve aqvs ufleba sacxovreblis arCevis da saWiro-
ebis SemTxvevaSi saqarTvelodan Tavisufali gasvlisa. igive mux-
liT, SesaZlebelia aRniSnuli uflebebis SezRudva kanoniT gaTva-
166
liswinebuli gamonaklisebis SemTxvevaSi. es SezRudva, konstituciis
mixedviT, SesaZlebelia "demokratiuli sazogadoebis arsebobisaT-
vis aucilebeli saxelmwifo uSiSroebis an sazogadoebrivi usa-
frTxoebis uzrunvelyofis, janmrTelobis dacvis, danaSaulis Ta-
vidan acilebis da marTlmsajulebis ganxorcielebis mizniT~.
ucxoeli moqalaqeebis saqarTvelos teritoriaze mudmivi cxovre-
bis an droebiT yofnis safuZvelia Sesabamisi kompetenciis mqone
organoebis mier gacemuli nebarTva.
kanoniT dawesebulia saqarTveloSi mcxovreb ucxoelTa re-
gistracia. ‘saqarTvelos moqalaqeTa da saqarTveloSi mcxovreb
ucxoelTa registraciisa da piradobis dadasturebis wesis Sesaxeb~
saqarTvelos kanonis me-2 muxlis me-3 punqtSi miTiTebulia, rom
"registracia an registraciis arqona ar SeiZleba gaxdes saqarT-
velos moqalaqeTa da saqarTveloSi mcxovreb ucxoelTa konsti-
tuciuri uflebebisa da Tavisuflebebis SezRudvis safuZvlebi~.
statusis SezRudva
saqarTveloSi myof ucxoel moqalaqeebs ara aqvT ufleba air-
Cion an iyvnen arCeuli warmomadgenlobiT organoebSi, monawile-
obdnen referendumSi.
ucxoel moqalaqeebs ara aqvT ufleba msaxurobdnen saqarT-
velos SeiaraRebul ZalebSi da ekavoT calkeuli Tanamdebobebi
saxelmwifo samsaxurSi.
saqarTvelos 1. ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÛÉ ÌÝáÏÅÒÄÁ ÖÝáÏÄË ÌÏØÀËÀØÄÄÁÓ ÃÀ
konstitucia ÌÏØÀËÀØÄÏÁÉÓ ÀÒÌØÏÍÄ ÐÉÒÄÁÓ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÌÏØÀËÀØÉÓ
ÈÀÍÀÁÀÒÉ Ö×ËÄÁÀÍÉ ÃÀ ÌÏÅÀËÄÏÁÀÍÉ ÀØÅÈ, ÂÀÒÃÀ ÊÏÍÓÔÉ-
ÔÖÝÉÉÈÀ ÃÀ ÊÀÍÏÍÉÈ ÂÀÈÅÀËÉÓßÉÍÄÁÖËÉ ÂÀÌÏÍÀÊËÉÓÄÁÉÓÀ.
2. ÓÀÚÏÅÄËÈÀÏÃ ÀÙÉÀÒÄÁÖËÉ ÓÀÄÒÈÀÛÏÒÉÓÏ ÓÀÌÀÒÈËÉÓ
muxli
TavSesafris ufleba
saqarTvelos konstitucia, saerTaSoriso samarTlis normebis
gaTvaliswinebiT, aRiarebs ucxoeli moqalaqeebisa da moqalaqeobis
armqone pirebisaTvis TavSesafris uflebas (muxli 47.2).
167
Tanamedrove saerTaSoriso samarTalSi TavSesafris uflebas
ganmartaven rogorc Tavisi qveynidan politikuri saqmianobisaTvis
devnili piris uflebas Seafaros Tavi sxva saxelmwifos da ar
iqnas gadacemuli (86, 350). Sesabamisad, saqarTvelos konstitucia
ucxoelTa samarTlebriv mdgomareobas am sferoSi ar Semofarglavs
mxolod TavSesafris uflebiT da uaryofs e.w. eqstradicias, anu,
Tu saqarTveloSi Semoxiznul pirs Tavis qveyanaSi devnian poli-
tikuri mrwamsisaTvis an iseTi qmedebisaTvis, romelic saqarTvel-
os kanonmdeblobiT danaSaulad ar iTvleba, ar SeiZleba es piri
gadaeces sxva saxelmwifos. am uflebas aRiarebs igive 47-e mux-
lis me-3 punqti, romelSic Cawerilia: "dauSvebelia sxva saxelmwi-
fos gadaeces Semoxiznuli piri, romelsac devnian politikuri
mrwamsisaTvis, an im qmedebisaTvis, romelic saqarTvelos kanonmde-
blobiT danaSaulad ar iTvleba~. rogorc aRniSnulidan Cans, TavSesa-
fris uflebiT sargebloben mxolod politikuri emigrantebi.
aRsaniSnavia, rom, Tu SemdgomSi isini ar gaxdebian saqarTvelos
moqalaqeebi, maTi samarTlebrivi mdgomareoba gauTanabrdeba ucxo-
eli moqalaqeebis samarTlebriv mdgomareobas da maTze srulad
gavrceldeba saqarTvelos iurisdiqcia.
saqarTvelos konstituciis Sesabamisad TavSesafris micemis
sakiTxs wyvets saqarTvelos prezidenti.
codnis Semowmeba
168
6. raSi sWirdebaT, ras uzrunvelyofen adamianebis-
aTvis pirad, sicialur-ekonomikur da politikur
ufleba-TavisuflebaTa blokebi?
7. dasaSvebia Tu ara saqarTvelos konstituciiT aRi-
arebuli ufleba-TavisuflebaTa SezRudva da ras
emsaxureba igi?
ÔÄÓÔÉ
1. saqarTvelos konstituciis 33-e muxlSi aRiarebu-
li gaficvis ufleba miekuTvneba:
a – politikur uflebebs;
b – socialur-ekonomikur uflebebs;
g – pirad uflebebs;
d – procedurul uflebebs.
169
4. 1999 wlis 29 oqtombers, prezidentma saqarTvelos
konstituciis 73-e muxlis "T" punqtis safuZvelze, qvey-
nis dasavleT regionSi gamoacxada sagangebo mdgo-
mareoba. 1999 wlis 10 noembers, prezidentma gamosca
dekreti "ekologiuri katastrofis Sedegebis likvi-
daciis RonisZiebaTa Sesaxeb
Sesaxeb"". dekretis safuZvelze,
prezidentis rwmunebulma da quTaisis meriam gamos-
ca erToblivi aqti, romliTac moaxdina quTaisis sax-
elmwifo universitetis studentebis S.p.s. "mSenebelis
mSenebelis""
SromiTi koleqtivis, qalaqis prokuraturis muSake-
bisa da saolqo sasamarTloebis mosamarTleebis
mobilizeba da daevalaT maT salikvidacio samuSaoe-
bisaTvis saWiro nagebobebis mSenebloba:
a – gankarguleba kanonieria da ar ewinaaRmdegeba konstitucias;
b – gankarguleba arakonstituciuria;
g – gankarguleba arakanonieria S.p.s. ‘mSenebeli~-is SromiTi koleq-
tivis mimarT;
d – gankarguleba arakanonieria prokuraturis muSakebisa da sa-
olqo sasamarTlos mosamarTleebis mimarT;
e – gankarguleba arakanonieria universitetis studentebis mimarT.
170
6. moqalaqe mSvidobaZem 1992 wlis dekembrSi Semdeg
datova saqarTvelo da sacxovreblad gadavida gfr-
Si. sadac igi muSaobda iusticiis saministroSi. 1999
wels man gadawyvita monawileoba mieRo saqarTvelos
parlamentis arCevnebSi, risi uflebac mSvidobaZes
ar misces im motiviT, rom igi ver akmayofilebda
saqarTvelos moqalaqeobis moTxovnebs, vinaidan igi
1993 wlis saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb kano-
nis samoqmedod SemoRebis momentisaTvis ar cx-
ovrobda saqarTveloSi, 6 wlis ganmavlobaSi mud-
mivad ar cxovrobda saqarTveloSi da saqarTvelos
Sesabamisi organoebis nebarTvis gareSe muSaobda
ucxo saxelmwifos mmarTvelobiT organoSi.
a _ mSvidobaZis mimarT wayenebuli moTxovnebi ukanonoa, radgan igi
am moTxovnebis miuxedavad iTvleba saqarTvelos moqalaqed;
b _ wayenebuli moTxovnebi marTebulia da mSvidobaZe ar SeiZleba
CaiTvalos saqaraTvelos moqalaqed.
saqarTvelos konstitucia;
saqarTvelos organuli kanoni “saqarTvelos moqalaqeobis
Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “ganaTlebis Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “samedicino dazRvevis Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “saqarTvelos moqalaqeTa da saqarT-
veloSi mcxovreb ucxoelTa registraciisa da piradobis
dadasturebis wesis Sesaxeb”.
171
“... Tuki odesme raime revolucia momxdara da
6
ÈÄÌÀ
saxelmwifos axali forma miuRia, es yovelTvis didi
gaWirvebiTa da dauRalavi SromiT miRweula da iSviaTad -
uqmobiTa da gaxrwnili zneobiT.”
ÌÏÍÔÄÓÊÉÄ
ÓÀáÄËÌßÉ×ÏÓ ×ÏÒÌÀ
172
sfdb #!
173
komunisturi mmarTvelobis dros saxelmwifos kvlevisas
prioriteti saxelmwifos Sinaarss, anu mis klasobriv xasiaTs
eniWeboda. bunebrivia, es sakiTxisadmi araswori midgoma iyo, rac
Seswavlis miRma tovebda saxelmwifos Sinagani niSnebis mniSvnelovan
nawils.
aRniSnuli arRvevda formasa da Sinaarss Soris arsebul bal-
anss. aseTi kavSiris arsebobas sakmao naTels hfens im sakiTxebis
garkveva, romlebic formisa da Sinaarsis moculobas qmnian. Tu
saxelmwifos Sinaarsis analiziT Cven SegviZlia pasuxi gavceT
kiTxvas, Tu vis ekuTvnis saxelmwifo xelisufleba, vin ganaxor-
cielebs mas, vin arian misi subieqtebi, saxelmwifos forma gvex-
mareba gaverkveT, Tu rogoraa organizebuli saxelmwifo xelisu-
fleba, ra organoebiTaa warmodgenili igi, rogoria am organoTa
arCevis wesi da bolos, ra xerxebiTa da meTodebiT xdeba saxelm-
wifo xelisuflebis ganxorcieleba.
dReisaTvis saxelmwifos formis cneba moicavs sami urTierT-
dakavSirebuli movlenis sinTezs. esenia:
1. saxelmwifo mmarTvelobis forma;
2. erovnul-saxelmwifoebrivi da administraciul-teritoriuli
mmarTvelobis forma;
3. politikuri reJimi.
sfdb #@
saxelmwifo mmarTvelobis forma
174
urTierTmimarTeba, mosaxleobis mier xelisuflebis ganxorcieleb-
is ra formebi arsebobs, rogoria xelisuflebis organoebis Seqm-
nis wesi, maTi uflebamosilebis xangrZlivoba.
saxelmwifo mmarTvelobis formis mixedviT ganasxvaveben monar-
qiasa da respublikas
respublikas.
monarqiuli mmarTveloba
175
saxelmwifos mesakuTredaa miCneuli. monarqiis es modeli gan-
sakuTrebiT mZlavrobda Sua saukuneebSi absolutizmis ganviTare-
bis periodSi. igi garkveulwilad SeiZleba davukavSiroT amave
periodSi gavrcelebul patrimonul Teorias, romelsac warmomad-
genlebsac saxelmwifo monarqis kerZo sakuTrebad miaCndaT.
monarqiis mesame modeli, wina orisagan gansxvavebiT, saxelmwifosa
da monarqiis erTianobiT xasiaTdeba. am azriT monarqi saxelmwifo
meqanizmis nawilia, anu is organoa, romelic saxelmwifos gansazRvrul
funqciebs asrulebs. monarqiis es modeli saxalxo suverenitetis
ideas ukavSirdeba. “am konstruqciis mixedviT monarqi xalxis nebis
organoa da am mxriv igi saxelmwifos iuridiuli arsebobis erT-erTi
elementis Semadgenel nawils aRniSnavs~ [18. 19].
monarqiis kategoriebi, Tanamedrove monarqiebis modelebi garkveu-
li TaviseburebebiT xasiaTdebian, rac saxelmwifo meqanizmSi monarqis
rols ukavSirdeba. igi arsebiTad gansxvavebulia absolutizmis
epoqis monarqiebisagan. Tanamedrove monarqiebis modelebis Tavise-
bureba ganzogadoebuli saxiT SeiZleba warmovidginoT rogorc
monarqis Tavisufali moqmedebis SezRuduloba, rogorc
sakanonmdeblo, administraciuli, aseve sasamarTlo
xelisuflebaTa ganxorcielebis sferoSi.
monarqiaTa dasaxelebuli modelebis farglebSi sxvadasxva
epoqebSi Camoyalibda misi sxvadasxva saxeebi: absoluturi, anu
SeuzRudavi monarqia; saarCevno da memkvidreobiTi ;
SezRuduli (konstituciuri) monarqia.
absoluturi monarqia
absoluturi monarqiisaTvis damaxasiaTebelia xelisuflebis
srulad Tavmoyra erTi piris _ monarqis xelSi. monarqi TviTon
gamoscems kanonebs, uflebamosilia ganaxorcielos es kanonebi anu
uSualod axorcielebdes administraciul mmarTvelobas, uflebam-
osilia am mizniT daniSnos mTavroba. monarqi aris umaRlesi msa-
juli. aRniSnuli uflebamosilebebiT monarqi sargeblobs yovel-
gvari pirobis gareSe. misi xelisufleba aravisgan da arafriT ar
aris SezRuduli. absolutur monarqiaSi mis xelisuflebas zogjer
aZlierebs is garemoebac, rom igi amave dros warmoadgens umaRles
sasuliero pirsac. aseT monarqias iSviaTad, magram mainc Tanamed-
rove pirobebSic aqvs adgili (magaliTad, saudis arabeTsa da omanSi).
176
SezRuduli monarqia
SezRuduli monarqia mmarTvelobis iseTi formaa, romelSic
monarqis xelisufleba SezRudulia iseTi arCeviTi organoebis mier,
romelTa azrsa da interesebs monarqTa angariSi unda gauwios.
Tumca, am dros monarqi rogorc iuridiulad, ise faqtobrivad sak-
mao gavlenas axdens maTze, xolo, Tavis mxriv, parlamenti sakontro-
lo funqciebis SeZeniT aiZulebs monarqs angariSi gauwios mas.
SezRuduli monarqia, Tavis mxriv, ramdenime saxed iyofa: wode-
briv-warmomadgenlobiTi da konstituciuri.
wodebriv-warmomadgenlobiTi monarqia
wodebriv-warmomadgenlobiTi monarqiis dros monarqis xelisu-
fleba SezRudulia privilegirebuli wodebis an am wodebis war-
momadgenelTa mier. mmarTvelobis amgvar organizacias, Tavisi xas-
iaTidan gamomdinare, zogjer dualistursac uwodeben, rac imaSi
gamoixateba, rom "wodebebi am saxis monarqiaSi sakuTari uflebiT
moqmed korporaciebs, samarTlis damoukidebel subieqtebs war-
moadgenen monarqTan erTad. amgvari wodebrivi monarqiis fargleb-
Si ori, erTmaneTisagan damoukidebeli xelisufleba arsebobs,
romelnic xan erTimeoris gverdiT, xan ki erTi-meorisadmi dapir-
ispirebul formebSi moqmedeben~ [18. 7].
konstituciuri monarqia
konstituciuri monarqiisaTvis damaxasiaTebelia uflebebis
sakanonmdeblo SezRudva, rogorc sakanonmdeblo, ise aRmasrulebel
sferoSi; aseve xelisuflebaTa mkveTri gamijvna. marTalia, monarqi
niSnavs mTavrobas, magram es ukanaskneli pasuxs agebs ara monarqis,
aramed parlamentis winaSe. monarqis aqtebis mimarT gamoiyeneba
kontrasignaciis instituti, e.i. monarqis aqtebi sisruleSi
modis mxolod Sesabamisi ministris mier vizirebis SemTxvevaSi.
rac Seexeba sasamarTlo xelisuflebas, igi mTlianad damoukidebe-
lia. rogorc vxedavT, monarqis uflebrivi mdgomareoba sakmaod
SezRudulia, iqamdec ki, rom monarqis piradi cxovrebis zogierT
sakiTxsac moicavs. magaliTad, qorwineba, sasaxlis samsaxuri da
sxva SeiZleba gadawydes mxolod parlamentis TanxmobiT. swored
amitom arsebobs gamoTqma ‘mefobs, magram ar marTavs~.
aRniSnuli, rasakvirvelia ar niSnavs imas, rom monarqi mxolod
dekoratiuli figuraa saxelmwifoSi. amas naTlad adasturebs ir.
surgulaZis mosazreba, romlis mixedviT, “monarqis Tanxmobis gareSe
177
SeuZlebelia raime cvlileba Sevides saxelmwifos konstituciur
wyobilebaSi. es momenti aucileblad igulisxmeba monarqis cnebaSi,
vinaidan iq, sadac saxelmwifos ZiriTadi kanoni Seicvala monarqis
Tanxmobis gareSe, ar arsebobs monarqia~. monarqi warmoadgens eris
saxelmwifo simbolos.
monarqia SeiZleba iyos memkvidreobiTi da arCeviTi.
memkvidreobiTi monarqiis dros monarqis mowveva xdeba taxtis
memkvidreobis konstituciiT gaTvaliswinebuli wesiT gansazRvruli
ojaxidan an dinastiidan. arCeviT monarqias ki maSin aqvs adgili,
roca taxtis gadacema erTi pirisagan meoreze xdeba arCevnebis,
rogorc gansazRvruli iuridiuli aqtis, safuZvelze.
respublikuri mmarTveloba
respublika mmarTvelobis iseTi formaa, romlis drosac sax-
elmwifo xelisuflebis organoebi airCevian garkveuli vadiT.
respublikis dros saxelmwifo mmarTveloba, monarqiisagan gansx-
vavebiT, kolegiur xasiaTs atarebs. amgvari mmarTvelobis dros
gadawyvetilebis miReba xdeba Cveulebriv winaswar gansazRvruli
proceduris Sesabamisad kenWisyris gziT. igi miRebulad CaiTvleba,
Tu mas mxari dauWira kanoniT dadgenilma umravlesobam.
respublikaSi saxelmwifo xelisuflebis wyaroa xalxi. xalxi
aZlevs mandats xelisuflebas marTos sazogadoeba saxelmwifos
saerTo keTildReobis miRwevisaTvis. e.i. respublikuri mmarTveloba
warmomadgenlobiTi xasiaTisaa, rac demokratiis umniSvnelovanesi
da optimaluri saxea. albaT, swored amitom SeCerdnen amerikeli
"damfuZneblebi~ respublikaze, rogorc warmomadgenlobiT demokra-
tiaze. maT Soris erT-erTi da mniSvnelovani warmomadgeneli je-
ims medisoni respublikas gansazRvravda rogorc "qveyanas, romel-
Sic kanonebs qmnian da aRasruleben xalxis mier arCeuli warmo-
madgenlebi~. respublikaSi mTel uflebamosilebas xalxi gadas-
cems xelisuflebas. warmomadgenlebi, romlebic xelisuflebas ga-
nageben, asruleben TavianT samuSaos daTqmuli drois manZilze an
arakeTilsindisieri saqcielis Cadenamde [18. 19].
respublikuri mmarTveloba efuZneba xelisufleb-
is ganawilebis princi ps da ganasxvavebs sam damoukidebel
Stos: sakanonmdeblo, aRmasrulebel da sasamarTlo xelisuflebas.
amasTan, demokratiuli respublikuri mmarTvelobis dros
xelisuflebis ganawilebis farglebSi moqmedebs ‘urT-
ierTgawonasworebisa da kontrolis~ sistema, romlis
Sesabamisad, TiToeuli xelisufleba damoukidebelia Tavis saqmi-
178
anobaSi, magram maTi funqcionireba damokidebulia urTierTzemo-
qmedebasa da TanamSromlobaze ise, rom arc erT maTgans ufleba da
SesaZlebloba ara aqvs Caerios an miiTvisos meoris ufleba.
saparlamento respublika
saparlamento respublikisaTvis damaxasiaTebelia parlamentis
umaRlesoba xelisuflebis sistemaSi. es umaRlesoba gamoxatvas
poulobs saparlamento respublikis iseT mTavar TaviseburebaSi,
rogoricaa mTavrobis formirebis saparlamento wesi da mis winaSe
mTavrobis politikuri pasuxismgebloba. amasTan, unda aRiniSnos,
mTavrobis solidaruli pasuxismgebloba, rac mTavrobis erTi
wevris, gansakuTrebiT misi Tavmjdomarisadmi, undobloba, mTeli
mTavrobis gadadgomas gamoiwvevs.
mTavrobis formireba xdeba im partiaTa mier, romlebmac arCevnebis
Sedegad mandatebis umravlesoba moi poves parlamentSi. mmarTvelobis
aseTi formis dros arsebobs premier-ministris Tanamdeboba, romelsac
irCevs an niSnavs parlamenti.
miuxedavad imisa, rom prezidenti formalurad farTo ufleba-
mosilebebiTaa aRWurvili, misi roli mTavrobis formirebaSi nom-
inaluria. prezidentis aqtebi iuridiul Zalas, rogorc wesi, iZenen
mxolod mas Semdeg, rac mas daeTanxmeba parlamenti an mTavroba.
prezidentis aRniSnul aqtebze pasuxismgeblobac am ukanasknelT
ekisrebaT.
saparlamento respublikis dros miuTiTeben ori saxis sax-
elmwifo reJimze: saparlamentosa da ministerialurze.
saprezidento respublika
saprezidento respublikis ZiriTadi maxasiaTebeli niSania prez-
identis wamyvani roli saxelmwifo meqanizmSi. am rolis Sesabamisad,
prezidenti erTdroulad warmoadgens saxelmwifos me-
Taursa da aRmasrulebeli xelisuflebis meTaurs.
179
Sesabamisad, saprezidento respublikis mTavar Taviseburebas
warmoadgens aRmasrulebeli xelisuflebis politikuri pasuxismge-
blobis arseboba parlamentis winaSe. am princi pidan gamomdinare,
mTavrobis saqmianobaSi aucileblobas ar warmoadgens parlamentis
mier politikuri ndobis gamocxadeba. parlamenti ar aris ufle-
bamosili Tanamdebobidan gadaayenos mTavrobis wevri, amis SesaZle-
bloba parlaments eZleva mxolod gansakuTrebul SemTxvevaSi, im-
piCmentis proceduris gamoyenebiT. sxva SemTxvevaSi mTavrobis wevrebs,
ministrebs Tanamdebobaze niSnavs da aTavisuflebs prezidenti.
parlaments, Tavis mxriv, SesaZlebloba aqvs daayenos sakiTxi prez-
identis Tanamdebobidan gadayenebis Sesaxeb.
funqciaTa ganawilebis Sesabamisad, parlamenti iRebs kanonebs,
xolo maT safuZvelze da Sesasruleblad prezidenti marTavs
qveyanas. am Tanafardobisas prezidents ufleba aqvs Seayovnos
parlamentis mier miRebuli kanonebi, anu isargeblos vetos uflebiT,
romlis gadasalaxavad gansakuTrebuli proceduraa dadgenili. aseve
unda aRvniSnoT, rom parlamenti, Tavis mxriv, axdens prezidentis
mier dadebuli SeTanxmebebisa da xelSekrulebebis ratifikacias.
yovelive aRniSnulidan naTlad Cans, rom saprezidento res-
publika qmnis xelisuflebis danawilebis princi pisa da mis far-
glebSi urTierTgawonasworebisa da kontrolis sistemis gamoy-
enebis saukeTeso pirobebs. mmarTvelobis es forma saSualebas
iZleva xelisuflebis sxvadasxva ganStoebaTa damoukidebeli da
amasTan, koordinirebuli moqmedebisaTvis.
mmarTvelobis ama Tu im saxis danergva SemTxveviTi movlena ar
aris. misi arCeva ganpirobebulia saxelmwifo xelisuflebis maqsi-
maluri stabilurobis miRwevis mizniT. amasTan, mmarTvelobis formis
arCevas ganapirobebs mTeli rigi faqtorebi: saxelmwifoSi arsebu-
li tradiciebi, konkretuli politikuri viTareba, politikur ZalTa
realuri Tanafardoba sazogadoebaSi da sxva.
aqve, Tu gaviTvaliswinebT Tanamedrove sazogadoebis sirTules
da, Sesabamisad, sazogadoebis, saxelmwifos socialuri marTvis
garTulebas, dadebiT mxareebTan erTad saprezidento da saparla-
mento respublikebis naklovan mxareebsac, maSin logikurad unda
miviCnioT mmarTvelobis gansxvavebuli, axali formebis Zieba da
arseboba. maTi Taviseburebebis daxasiaTebisaTvis iuridiul lit-
eraturaSi farTo ganxilvis sagania Sereuli mmarTvelobis
formis saxelmwifoebi.
180
mmarTvelobis Sereuli forma
mmarTvelobis Sereuli formebis aucilebloba dakavSirebu-
lia saparlamento da saprezidento formebis naklovan mxareebTan,
romlebic zogadad, koncentrirebuli saxiT Semdegnairad SeiZleba
Camoyalibdes:
1. xelisuflebis monopolizacia da avtoritarizmisaken gadaxra saprez-
idento respublikaSi; am tendenciis Sedegad iuridiul literatura-
Si xSirad miuTiTeben superprezidentze, zeprezidentze;
2. mTavrobis arastabilurobis zrda saparlamento respublikaSi.
181
sfdb ##
saxelmwifos teritoriuli mowyoba
cneba saxelmwifos teritoriuli mowyobis qveS igulisxmeba
saxelmwifo xelisuflebis teritoriul-administraciuli orga-
nizeba, saxelmwifos Semadgenel nawilebs, centralur da adgilo-
briv organoebs Soris urTierToba.
Cveulebriv, saxelmwifos teritoria dayofilia nawilebad,
romlebic qmnian saxelmwifos teritoriuli organizaciis geografi-
ul safuZvels. amasTan, TiToeul teritoriul erTeulSi, erTian
saxelmwifo xelisuflebasTan erTad, Sesabamis teritoriaze mo-
qmedebs Sesabamisi erTeulis xelisufleba. aqedan gamomdinare, qveynis
teritoriul erTeulebs SeiZleba hqondeT xelisuflebisa da
mmarTvelobis umaRlesi organoebi, sakuTari konstitucia, kanonm-
debloba da a.S. aseTi teritoriuli erTeulebi saxelmwifos ms-
gavs warmonaqmnebs warmoadgenen da gaaCniaT TviTmmarTvelobis ma-
Rali done. sxva SemTxvevaSi ki, qveynis mxolod iseT administraci-
ul-teritoriul erTeuls warmoadgenen, romelsac ar gaaCnia sax-
elmwifoebriobis raime niSani, yvela erTeuls gaaCnia Tanabari
iuridiuli statusi da maTi organoebi warmoadgenen mTeli sax-
elmwifo aparatis struqturul nawils.
aRniSnulis Sesabamisad, Tanamedrove konstituciuri samarT-
lis TeoriaSi gamoyofen teritoriul saxelmwifoebrivi orga-
nizaciis or ZiriTad formas: unitarulsa da federaciuls.
ZiriTadi gansxvaveba am or formas Soris gamoixateba imaSi, rom
unitaruli saxelmwifo dayofilia da Sedgeba mxolod adminis-
traciuli an politikur-administraciuli erTeulebisagan, xolo
federaciuli saxelmwifos erTeulebi warmoadgenen saxelmwifos
msgavs warmonaqmnebs suverenitetis gareSe.
unitaruli saxelmwifo
termini “unitaruli” momdinareobs laTinuri sityvidan `unus~,
rac qarTulad `erTs~, erTians niSnavs. Sesabamisad:
⊇ unitaruli saxelmwifo erTiani, ganuyofeli saxelmwifoa, sa-
dac aseve erTiani politikuri xelisufleba xorcieldeba da
romelic erTaderTi umaRlesi xelisuflebaa mTeli qveynis
masStabiT.
⊇ unitarul saxelmwifoSi mis Semadgenel nawilebs, teritori-
ul erTeulebs ar gaaCniaT sakuTari konstitucia, kanonmde-
182
bloba, xelisuflebisa da mmarTvelobis umaRlesi organoebi.
qveyanaSi moqmedebs erTi saerTo konstitucia da kanonmde-
bloba, politikuri xelisuflebis erTiani centralizebuli
sistema; centraluri erTeulebis adgilobrivi organoebis
samarTlebrivi statusi ganisazRvreba saerTo saxelmwifoe-
brivi samarTlis normebiT.
⊇ administraciul-teritoriul erTeulebs ar gaaCniaT raime
politikuri damoukidebloba, TiToeuli erTeuli, rogorc wesi,
erTnairi samarTlebrivi statusiT sargeblobs da gaaCnia cen-
traluri organoebisadmi Tanaswori damokidebuleba, rac, bune-
brivia, ar gamoricxavs maTi farTo xasiaTis uflebamosilebis,
sameurneo, socialur, kulturul da sxva sferoebSi arsebobis
aucileblobas.
⊇ unitarul saxelmwifoSi moqalaqeTa samarTlebrivi statusi
ganisazRvreba saxelmwifos erTiani moqalaqeobiT.
aseT saxelmwifoSi, rogorc ukve mivuTiTeT, moqmedebs rogorc
samarTlis, ise sasamarTlo xelisuflebis erTiani sistema. Sesa-
bamisad, qveynis kanonmdeblobis saerTo bazas warmoadgens qveynis
ZiriTadi kanoni _ konstitucia, xolo marTlmsajulebis ganxor-
cieleba mTeli qveynis masStabiT saerTo materialuri da proce-
sualuri samarTlis normebis gamoyenebiT xdeba.
safinanso-sabiujeto sferoSi unitaruli saxelmwifosaTvis
damaxasiaTebelia gadasaxadebis erTiani sistema. am sistemis Sesa-
bamisad, rogorc wesi, jer xdeba centraluri biujetis formireba,
saidanac Semdeg saxsrebi sxvadasxva erTeulebSi nawildeba.
unitarizmisaTvis damaxasiaTebeli aRniSnuli niSnebis far-
glebSi, centralizacia yovel konkretul SemTxvevaSi SesaZlebe-
lia sruliad sxvadasxva formiTa da saxiT gamovlindes.
183
msoflios konstituciuri praqtika icnobs iseT SemTxvevebsac,
roca qveyanas saerTod ar gaaCnia administraciul-teritoriuli
dayofa. amis magaliTad SeiZleba davasaxeloT malta.
unitaruli saxelmwifoebis administraciul-teritoriuli
erTeulebis doneTa raodenobaze saubrisas saWiroa aRiniSnos Tan-
amedrove saxelmwifoebSi mimdinare tendencia, romelic konsti-
tuciur samarTalSi regionalizmis cnebiT moixsenieba. igi gulisx-
mobs administraciuli erTeulebis gamsxvilebas. aseTive mosazre-
ba aqvs gamoTqmuli saqarTvelos axalgazrda iuristTa asociaciis
konstitucionalistTa jgufs, rasac Cvens sinamdvileSi raionis
mimarT, vfiqrob, swori pozicia ukavia. aRniSnuli jgufis azriT,
"raionuli donis xelisuflebis arsebobisas sakmaod rTuli iqne-
ba maT Soris uflebamosilebaTa gamijvnis meqanizmis SemuSaveba,
aqedan gamomdinare, SeiZleba garTuldes regionuli da raionuli
donis xelisuflebebs Soris urTierToba. saqarTvelos saxelmwi-
foebriv-teritoriuli mowyobidan raionuli saxelisuflebo do-
nis amogdeba ki (anu ramdenime raionis gamsxvileba erT did ter-
itoriul erTeulad), garda imisa, rom Seamcirebs da samamde daiy-
vans (centraluri, regionuli, adgilobrivi) qveyanaSi xelisuflebis
doneebs, amasTan, rac aseve Zalze mniSvnelovania, mniSvnelovnad Seam-
cirebs biurokratiul aparats da misi SenaxvisaTvis aucilebel
xarjebs.~
unitarizmis zogadi daxasiaTebisas, aRvniSneT, rom adminis-
traciul-teritoriul erTeulebs erTnairi samarTlebrivi sta-
tusi gaaCniaT, magram arc es zogadi wesia bolomde dogmaturi.
SesaZlebelia, rom calkeul teritoriul erTeuls an erTeulebs
sxvebTan SedarebiT gansxvavebuli konstituciur-samarTlebrivi
statusi hqondeT. aseT saxelmwifoSi zogierT erTeuls, Tavisi
specifikidan gamomdinare (erovnuli, eTnikuri, istoriuli da sxva),
ufro farTo TviTmmarTvelobis ufleba SeiZleba mieniWos. aseT
teritoriul erTeulebs konstituciuri samarTali teritori-
uli avtonomiebis saxeliT moixseniebs.
imisda mixedviT, Tu rogor aris organizebuli sajaro xe-
lisufleba, ganasxvaveben decentralizebul da centrali-
zebul unitarul saxelmwifoebs.
184
ilebulia konstituciiT. amis magaliTad SeiZleba gamoviyenoT
italiis teritoriuli mowyoba. italiis konstituciiT umaRles
teritoriul erTeulebs aqvT sakuTari kanonmdebloba. konsti-
tuciis Sesabamisad, olqebs gaaCniaT statusi, romelic gansazRvravs
olqis Sinagan organizacias. am statuss Rebulobs Tavad olqi da
amtkicebs respublikuri kanoni. konstituciiT olqebi sargebloben
finansuri avtonomiiT. olqSi sakanonmdeblo organos funqcias
asrulebs olqis sabWo, romelic arCeviTi organoa. aRmasrulebel
sferoSi moqmedebs komisari, romelic xelmZRvanelobs olqSi sax-
elmwifos administracias.
185
federaciuli saxelmwifo rTuli, samokavSireo sax-
elmwifoa, romelSic gaerTianebulia rigi saxelmwi-
foebi an saxelmwifos msgavsi warmonaqmnebi federa-
ciis subieqtebi.
186
saxelSekrulebo gziT federaciis Camoyalibeba gulisxmobs
xelSekrulebis safuZvelze saxelmwifoTa Soris SeTanxmebas gaer-
Tianebis Sesaxeb. amis saukeTeso magaliTia aSS konstituciuri
federacia. misi Seqmna dakavSirebulia konstituciiT an konsti-
tuciuri kanoniT xelisuflebis mier federaciuli mowyobis aRi-
arebasTan, romliTac igi Sesabamis avtonomiur uflebebs aniWebs
calkeul teritoriul erTeulebs. saerTod, federaciaze saubri-
sas sxvadasxva avtori mis warmoSobasa da ganviTarebas gansxvave-
buli sistemiTa da saklasifikacio niSnis mixedviT ganixilavs.
federaciis zogadi niSnebisa da maxasiaTeblebis Sesabamisad:
erovnuli niSnis mixedviT SeiZleba vilaparakoT fed-
eraciis organoebis erovnul da teritoriul safuZvelze. am safuZ-
vlis Sesabamisad, ganasxvaveben erovnul-saxelmwifoebriv da admin-
istraciul-teritoriul federacias.
erovnul-saxelmwifoebriv federacias adgili aqvs
mravalerovan saxelmwifoSi, sadac erebi nebayoflobiT arian gaer-
Tianebuli erT samokavSireo saxelmwifoSi. am erebs sakavSiro
organoebisaTvis nebayoflobiT aqvT gadacemuli TavianTi suver-
enuli ufleba.
administraciul-teritoriul federacias safuZv-
lad udevs ekonomikuri, geografiuli, enobrivi, kulturuli da
sxva msgavsi faqtorebi. federaciis es saxe centralizaciis ufro
maRali xarisxiT xasiaTdeba, vidre erovnul-saxelmwifoebrivi fed-
eracia.
iuridiul literaturaSi ganasxvaveben aseve decentralize-
bul da centralizebul federacias. federacia SeiZleba iyos
simetriuli da asimetriuli. simetriuli federaciis qvey-
nebSi federaciis subieqtebi Tanabari uflebebiT sargebloben cen-
trTan urTierTobaSi. Tumca, aqve isic unda aRiniSnos, rom aseTi
Tanabroba absoluturi ar aris.
asimetriuli federalizmi
asimetriuli federaciis dros saxelmwifos Semadgenel naw-
ilebs gansxvavebuli konstituciur-samarTlebrivi statusi aqvT.
aseT saxelmwifoSi, Tanabari uflebebis mqone subieqtebis garda,
arseboben federaciis sxva teritoriuli erTeulebic. amis magal-
iTs gvaZlevs aSS-s 50 Statisa da kolumbiis federaluri olqis
konstituciur-samarTlebrivi statusis Sedareba. kolumbiis ok-
rugs ar hyavs Tavisi warmomadgeneli senatSi da igi saTaTbiro
187
xmis uflebis mqone deputatiT aris warmodgenili warmomadgenelTa
palataSi.
asimetriuli federaciis dros saxelmwifoSi SeiZleba ar
arsebobdes sxva teritoriuli erTeulebi. amasTan, federaciis
subieqtebi mainc gansxvavdebian erTmaneTisagan TavianTi konsti-
tuciur-samarTlebrivi statusiT. magaliTia ruseTi, sadac fed-
eraciis subieqtTa 6 saxea warmodgenili: respublika, mxare, olqi,
federaluri mniSvnelobis qalaqi, avtonomiuri olqi da avtonomi-
uri okrugi.
saxelmwifoTa federaluri mowyobisas yvelaze mniSvnelovania
centraluri da adgilobrivi subieqtebis xelisuflebaTa Soris
kompetenciaTa gamijvna. am TvalsazrisiT, gamoyofen konstituci-
ur-samarTlebrivi modelis Semdeg ZiriTad saxeebs:
a) konstituciiT gansazRvrulia mxolod federaci-
is gansakuTrebuli kompetencia. konstituciaSi mocemulia
federaciis umaRlesi saxelmwifo organoebis gansakuTrebul gamge-
blobas mikuTvnebuli sakiTxebi, xolo yvela sxva danarCeni kompe-
tencia gadaecema federaciis subieqtebs.
b) roca gansazRvrulia federaciis subieqtebis gan-
sakuTrebuli kompetencia, magaliTad, germaniis ZiriTadi kanonis
30-e muxlSi naTqvamia: "saxelmwifoebrivi uflebamosilebis ganx-
orcieleba da saxelmwifoebrivi davalebebis aRsruleba warmoad-
gens landis funqciebs, ramdenadac es ZiriTadi kanoni ar adgens, ar
uSvebs sxvagvar mowesrigebas~. uflebamosilebaTa gamijvnis am
modelis mixedviT, konstituciebi gansazRvraven kompetenciaTa or
sferos, rogorc wesi, muxlobriv CamonaTvalTa gareSe, romelTa
nawili miekuTvneba federacias, nawili - subieqtebs.
g) federaciisa da misi subieqtebis konkurirebadi kompetenci-
is modelis mixedviT, konstituciebi gansazRvraven kompetencia-
Ta sam sferos: federaciisa da misi subieqtebis ko-
mpetenciasTan erTad gansazRvraven erTobliv ufle-
bamosilebaTa sferoebs. magaliTad, germaniis ZiriTadi kano-
nis zemoT moyvanili muxlis me-2 nawilis mixedviT, "federacias da
landebs Soris kompetenciis gamijvna ganisazRvreba ZiriTadi kanonis
normebiT gansakuTrebuli da konkurenciuli sakanonmdeblo kompe-
tenciis Sesaxeb~. sakanonmdeblo uflebamosilebaTa sferoSi ger-
maniis ZiriTadi kanonis 72-e muxlis pirveli punqti ar gan-
sazRvravs landebis uflebamosilebebs. "konkretuli sakanonmdeb-
lo uflebamosilebis sferoSi landebs maSin aqvT kanonmdeblobis
uflebamosileba, rodesac federacia ar sargeblobs am Tavisufle-
188
bebiT~. am magaliTis mixedviT konkurirebadi kompetenciis Si-
naarsSi igulisxmeba, rom uflebamosilebebis garkveul nawilSi
teritoriuli erTeulebis aqtebi moqmedeben manam, sanam centri
imave kompetenciaze Sesabamis aqtebs gamoscemdes.
d) narCeni kompetenciis mixedviT, konstituciebi gansazRvraven
federaciis zogad kompetencias, federaciis uflebamosile-
bebs, federaciisa da subieqtebis erToblivi moqmedebis sferoebis
mixedviT. amasTan, calke ar aris mocemuli subieqtebis uflebam-
osilebaTa CamonaTvali.
kompetenciaTa CamoTvlili modelebi ara Tu amowuraven fed-
eraciasa da mis subieqtebs Soris kompetenciaTa gamijvnis mraval-
ferovan saxeebs, aramed TviT dasaxelebuli modelebis SigniTac es
sakiTxi sakmao mravalferovnebiT gamoirCeva.
yovelive zemoaRniSnuli, rasakvirvelia, ar amowuravs feder-
aluri wyobis problemebs. amjerad, Cveni yuradRebis miRma rCeba
federalizmis iseTi mniSvnelovani sakiTxi, rogoricaa federaciis
subieqtebisa da sxva avtonomiuri erTeulebis saxelmwifo xe-
lisuflebis organizaciis, federaciasa da mis subieqtebs Soris
konfliqtis mogvarebis saxelSekrulebo Tu konstituciur pro-
ceduraTa sakiTxebi.
sfdb #$
saxelmwifoTa kavSiris sxva formebi
konfederacia
konfederaciis cnebis sakiTxi Tanamedrove iuridiul liter-
aturaSi erTmniSvnelovnad ar aris gagebuli. zogierTi avtori
konfederacias, tradiciulad, saxelmwifos mowyobis formad ganix-
ilavs (lazarevi, cnobilaZe). 90-ni wlebis bolodan gamoCndnen
avtorebi, romlebmac uaryves es pozicia. maTi azriT, konfederacia
ar aris saxelmwifo mowyobis forma, ramdenadac igi suverenul
saxelmwifoTa kavSiria. es kavSiri ar iwvevs axali saxelmwifos
warmoSobas da maT Soris urTierToba regulirdeba saerTaSoriso
samarTlis normebiT. konfederacia, rogorc erTiani mxolod saer-
TaSoriso urTierTobebSi SeiZleba gamodiodes (a. gerasimovi, e.
moiseevi).
konfederaciis arsis, misi Taviseburebebis gacnobiereba yve-
laze ukeT SesaZlebelia federaciebTan misi Sedarebis safuZ-
velze. federacia Tavisi arsiT sakavSiro saxelmwifoa, romelSic
189
centrsa da subieqtebs Soris kavSiri ganmtkicebulia federaluri
konstituciiT. konstituciaSi wevri saxelmwifoebis kavSiri efuZ-
vneba xelSekrulebas. federaciaSi suvereniteti ekuTvnis sakav-
Siro saxelmwifos, federaciis wevrebi ar arian damoukidebeli
saerTaSoriso urTierTobebSi. konfederaciis dros wevri saxelm-
wifoebi srulad inarCuneben saxelmwifo suverenitets. aqedan
gamomdinare, federaciis subieqtebs, konfederaciis wevri saxelmwi-
foebisagan gansxvavebiT, kavSiridan calmxrivi, upirobo gasvlis
ufleba ar gaaCniaT. konfederaciaSi saxelmwifoebi sargebloben
nulifikaciis uflebiT, rac gulisxmobs wevri saxelmwifoebis
SesaZleblobas TavianT teritoriaze ar gaataron konfederaciis
organoebis mier miRebuli arasasurveli gadawyvetilebebi. fed-
eraciaSi aseTi uflebiT subieqtebi ar sargebloben.
teritoriasTan mimarTebiT maT Soris gansxvaveba mdgomareobs
imaSi, rom federaciis dros arsebobs federaciuli saxelmwifos
erTiani teritoria, xolo konfederaciaSi konfederaciuli sax-
elmwifos erTiani teritoria ar arsebobs, yvela wevr saxelmwi-
fos Tavisi teritoria gaaCnia.
federaciis dros arsebobs federaciisa da subieqtebis mo-
qalaqeoba, magram am ukanasknels, rogorc ukve aRvniSneT, mxolod
formaluri mniSvneloba aqvs da TiToeuli moqalaqis samarTlebrivi
mdgomareoba ganisazRvreba federaluri saxelmwifos erTiani mo-
qalaqeobis mixedviT.
federaciis dros arsebobs xelisuflebisa da mmarTvelobis
saerTo federaluri organoebi, xolo konfederaciaSi SeiZleba
Seiqmnas mxolod is organoebi, romlebic aucilebelia im amocaneb-
is gansaxorcieleblad, romelic gaTvaliswinebulia xelSekrule-
baSi. amasTan, konfederaciaSi mudmivad moqmedi organoebi moklebu-
li arian saxelisuflebo uflebamosilebebs.
paragrafis dasawyisSi moyvanili mosazreba, romelic konfed-
eracias ar miiCnevs saxelmwifo wyobilebis formad, miuTiTebs kon-
federaciis saerTaSoriso organizaciasTan msgavsebaze. Tumca, xaz-
gasmiT unda aRvniSnoT, rom isini ar SeiZleba ganvixiloT identur
cnebebad, ramdenadac saxelmwifoTa aseTi kavSiris urTierTobis
regulireba damokidebulia saerTaSoriso normebze. amdenad, aseT
kavSirSi saxelmwifoTa urTierTobis normatiul safuZvlad miiCn-
even saxelmwifoTa mSvidobiani TanamSromlobis princi ps.
aRniSnul poziciaTa ukeT gaazrebisa da konfederaciis cnebasTan
maTi mimarTebis gaanalizebisaTvis iuridiul literaturaSi moix-
senieben evrokavSirisa da Tanamegobrobis statuss.
190
Tanamegobroba
konfederaciisagan gansxvavebiT, Tanamegobroba saxelmwifoTa orga-
nizebuli gaerTianebaa, romelsac erTgvarovani niSnebi axasiaTebs.
saxelmwifoTa TanamSromloba efuZneba ormxriv da mravalmxriv
xelSekrulebas. Sesabamisad, Tanamegobrobis saqmianobis samarTlebriv
safuZvels, romelic saerTaSoriso samarTlis normebs warmoadgens
da mocemulia xelSekrulebebSi da Tanamegobrobis mier miRebul
aqtebSi.
Tanamegobrobis qveynebs Soris TanamSromloba yvelaze mkafio
da moculobiTia ekonomikisa da Tavdacvis sferoSi, romlebSic
moqmedeben Sesabamisi SeTanxmebebi.
damoukidebel saxelmwifoTa Tanamegobroba (d.s.T) Seiqmna 1991
wlis 8 dekembris minskis SeTanxmebis safuZvelze, romelic rati-
ficirebul iqna 1991 wlis 12 dekembers. SeTanxmebas xeli moaw-
eres ruseTma, belorusiam da ukrainam. saqarTvelo Tavdapirvelad
ar Sesula Tanamegobrobis SemadgenlobaSi.
dasaxuli amocanebisa da miRebuli gadawyvetilebebis gansaxor-
cieleblad TanamegobrobaSi Seqmnilia organizaciuli struqtura:
1. saxelmwifos meTaurTa sabWo da mTavrobis meTaurTa sabWo;
2. Tanamegobrobis saxelmwifoTa saparlamentTaSoriso asamblea;
3. Tanamegobrobis aRmasrulebeli samdivno, romelic moqmedebs
qalaq minskSi 1993 wlidan;
4. sagareo saqmeTa ministrTa sabWo, d.s.T-s qveynebis Tavdacvis
ministrebis sabWo;
5. dargobrivi TanamSromlobis organoebi, romelTa ricxvi 80-ze metia.
Tanamegobrobas, rogorc saxelmwifoTa gaerTianebas, SeiZleba
hqondes konfederaciis an federaciisaken gardamavali forma, an
piriqiT, igi saboloo dezintegraciis etaps warmoadgendes, miuxe-
davad imisa, rom 1998 wels ruseTma da belorusiam ormxrivi
xelSekrulebis safuZvelze kavSiri Seqmnes.
evrokavSiri
evropis gaerTianebis safuZvelia TanamSromloba evropis sax-
elmwifoebs Soris mSvidobis uzrunvelyofisa da ekonomikuri da
socialuri progresis xelSewyobisaTvis, rac mWidro kavSiris
farglebSi xorcieldeba. Tavdapirvelad, aqcenti gakeTebuli iyo
ekonomikur TanamSromlobaze, mogvianebiT ki, ganviTarda TanamSrom-
loba politikis sferoSi. ufro konkretulad, am gaerTianebas
safuZveli Cauyara 1951 wlis 18 aprilis parizis xelSekrulebam
qvanaxSirisa da foladis evropis gaerTianebis Sesaxeb. 1957 wels
191
romSi xelmoweril iqna xelSekruleba evropis ekonomikuri gaer-
Tianebisa da atomuri energiis gaerTianebis Sesaxeb, romelic Zala-
Si Sevida 1958 wlis 1 ianvridan. aRniSnuli xelSekrulebis safuZ-
velze sami damoukidebeli gaerTianeba, romlebic iuridiuli Tval-
sazrisiT damoukidebeli sadamfuZneblo dokumentebis safuZvelze
dResac inarCuneben damoukidebel statuss. amasTan, evrokavSirs
dRevandeli organizaciul-samarTlebrivi da politikuri struq-
turis mixedviT, ganixilaven, rogorc erTian organizaciul
mTlianobas. Sesabamisad, evrokavSiri arsebiTad gansxvavdeba sxva
saerTaSoriso organizaciebisagan da Zalian hgavs saxelmwifos. es
gansxvaveba, upirvelesad, ganpirobebulia misi kompetenciiT, romlis
Sesabamisad, evrokavSiri axorcielebs ara calkeul saxelmwifoTa
mier dasaxul calkeul teqnikuri xasiaTis amocanebs, aramed mas
gaaCnia saqmianobis iseTi damoukidebeli sferoebi, romelTa er-
Toblioba saSualebas iZleva mivuTiToT saxelmwifoebriobis niS-
nebze. am TvalsazrisiT, sakmarisi iqneboda gaerTianebis saqmianoba
saerTo bazis SeqmnisaTvis, romlis qveSac gaerTiandebian da iTan-
amSromleben wevri saxelmwifoebi, magram evrokavSiris kompetencia
amiT ar amoiwureba. igi aregulirebs saqonlis Tavisufal moZraobas,
samuSao Zalis, momsaxureobisa da kapitalis moZraobas, soflis
meurneobas, konkurenciasa da socialur politikas da a.S. amasTan,
evrogaerTianebas damoukideblad ar aqvs ufleba gazardos saqmi-
anobis sfero, Tavisi kompetenciis farglebi, rac miuTiTebs imaze,
rom igi aseTi SesaZleblobis gareSe ar SeiZleba ganxilul iqnas
rogorc saxelmwifo. amitom evrogaerTianebas dReisaTvis marTe-
bulad ganixilaven rogorc ‘saxelmwifoTa Soris TanamSromlobis
axal formas, romelsac Sualeduri mdgomareoba uWiravs saxelmwi-
fosa da saerTaSoriso organizacias Soris~.
organizaciul-struqturuli TvalsazrisiT, evrokavSiri Sedgeba
Semdegi ZiriTadi institutebisagan:
1) ministrTa sabWo, romelic gaerTianebis RonisZiebaTa
Catarebis Taobaze saboloo gadawyvetilebaTa mimReb organos war-
moadgens; Sedgeba ramdenime sabWosagan, romlebSic gaerTianebuli
arian wevri saxelmwifoebis calkeuli dargis ministrebi. Semad-
genel sabWoTa Soris gansakuTrebuli statusiT sargeblobs saer-
To sakiTxebis sabWo da evropis sabWo. pirveli Sedgeba sagareo
saqmeTa ministrebisagan da asrulebs sakoordinacio funqciebs;
meore - wevri qveynebis saxelmwifos meTaurebisagan da ganixilavs
yvelaze ufro mniSvnelovan ekonomikur da politikur sakiTxebs.
ministrTa sabWoSi yoveli qveynis xvedriTi wona ganisazRvreba
misi ekonomikuri potencialiT da varirebs oridan aTamde. sabWos
192
adgilsamyofelia briuseli. igi ikribeba luqsemburgSi an im qvey-
nis dedaqalaqSi, romlis warmomadgenelic asrulebs sabWos Tavmj-
domaris funqcias.
2) evropis komisia Sedgeba wevri qveynebis warmomadgen-
lebis _ komisiis wevrebisagan, romlebic iniSnebian xuTi wlis
vadiT. komisia SeimuSavebs gaerTianebebis RonisZiebebs da atarebs
maT cxovrebaSi. misi funqciebis Sesabamisad, komisia kontrols
uwevs qvanaxSirisa da foladis fasebs, ebrZvis monopolizms, iseT
subsidirebas, romelic vnebs konkurencias, Tvalyurs adevnebs birTvul
danadgarebs da a.S.
komisia awarmoebs molaparakebebs wevri saxelmwifoebis sax-
eliT mesame mxaresTan. misi Stab-bina luqsemburgSia.
3) evroparlamentis wevrebs irCeven qveynis mTel teri-
toriaze pirdapiri, sayovelTao saarCevno uflebis safuZvelze.
parlaments xelmZRvanelobs Tavmjdomare moadgileebTan erTad.
evroparlamenti wamyvani politikuri Zalis rols asrulebs gaer-
TianebaSi; asrulebs sakanonmdeblo funqcias, wyvets komisiis wevrebis
daniSvnisa da gaTavisuflebis sakiTxs; axorcielebs kontrols
komisiis mimarT; iwvevs politikur forumebs, mis kompetencias
miekuTvneba aseve gaerTianebis biujetis miReba, dadgenilebebis,
direqtivebisa da gadawyvetilebebis miReba.
4) evropis sasamarTlo anu evropis marTlmsajulebis
sasamarTlo (EUROPEAN COURT OF JUSTICE) Sedgeba TxuTmeti mosa-
marTlisa da cxra generaluri damcvelisagan, romlebic iniSnebian
yvela wevri saxelmwifos TanxmobiT eqvsi wlis vadiT.
evrosasamarTlos funqciebi scildeba Cveulebrivi iurisdiqciis
sasamarTlos funqciebs da moqmedebs rogorc ramdenime saxis sasa-
marTlo. kerZod:
sakonstitucio sasamarTlo arkvevs evropuli insti-
tutebis uflebebisa da movaleobebis urTierTmimarTebis sakiTxs,
arkvevs samarTlebriv urTierTobebs wevr saxelmwifoebsa da evrokav-
Sirs Soris.
sakanonmdeblo daraji meTvalyureobs meoradi kanonmde-
blobis Sesabamisobas evrokavSiris SeTanxmebebsa da saerTo evro-
pul princi pebTan.
administraciuli sasamarTlo ganixilavs evropis ofi-
cialuri pirebis mier warmodgenil saCivrebs, fizikur da iuridiul
pirTa mier evrokavSiris RonisZiebebis winaaRmdeg mimarTul qmede-
bebs.
193
samoqalaqo sasamarTlo awarmoebs arasakontraqto pa-
suxismgeblobisa da saCivrebis ganxilvas, romlebSic ZiriTadad
Seexebian sajaro xelisuflebis monawileobiT zaralis miyenebas.
saarbitraJo sasamarTlo ganixilavs mxareTa Soris
dadebuli xelSekrulebebis sakiTxs.
evrosasamarTlos SeiZleba mimarTon im SemTxvevebSi, Tu
1. evrokavSiris romelime instituti, wevri qveyana an calkeul SemTx-
vevaSi kerZo individi Semodis gancxadebiT gauqmdes Tanamego-
brobis institutebis mier miRebuli aqtebi;
2. evrokomisiis an evrokavSiris wevri qveynebis mxridan adgili aqvs
qmedebas, romelic ar Seesabameba an ewinaaRmdegeba erovnuli in-
stitutebis mier miRebul evrokavSiris xelSekrulebebsa da meo-
rad kanonmdeblobas;
3. evrokavSiris institutis an wevri saxelmwifos qmedeba mimarTu-
lia evrokavSiris sabWos an evrokomisiis winaaRmdeg, romelic,
amave dros, arRvevs Tanamegobrobis kanonmdeblobas;
4. arsebobs sadao sakiTxebi evrokavSirsa da mis aparats Soris.
saqmis mosmenis dros sasamarTlo iyofa or palatad, xolo,
roca sasamarTlo gansakuTrebiT mniSvnelovan sakiTxebs ganix-
ilavs, tardeba erToblivi procesi. gadawyvetilebis miReba xdeba
xmaTa umravlesobiT. evropis sasamarTlos gadawyvetilebebsa da
wevri saxelmwifoebis gadawyvetilebebs Soris koliziis SemTx-
vevaSi upiratesoba eniWeba evropis sasamarTlos aqtebs. maastrix-
tis molaparakebis Tanaxmad, gadawyvetilebebis Seusruleblobis
SemTxvevaSi, sasamarTlo uflebamosilia wevr saxelmwifos daak-
isros jarima. sasamarTlos adgilsamyofelia qalaqi luqsemburgi.
dReisaTvis saqarTvelo iswrafvis Sevides evrokavSirSi. am
TvalsazrisiT, umniSvnelovanesi movlena iyo 1996 wlis 22 aprils
luqsemburgSi xelmowerili SeTanxmeba "partniorobisa da Tanam-
Sromlobis Sesaxeb, erTi mxriv, evropis gaerTianebasa da maT wevr
saxelmwifoebs da, meore mxriv, saqarTvelos Soris~ romliTac
Seiqmna mniSvnelovani iuridiuli baza saqarTvelosa da evrokav-
Sirs Soris politikuri urTierTobisaTvis. 1997 wlis 13 marts
evroparlamentma moaxdina saqarTvelosa da evrokavSirs Soris
dadebuli SeTanxmebis ratifikacia, magram es jer kidev ar niSnavs
am procesis dasrulebas. amisaTvis saWiroa xelSekrulebis rati-
fikacia moaxdinos evrokavSiris yvela wevrma saxelmwifom. aRniS-
nulma xelSekrulebam unda uzrunvelyos evrokavSirSi Cveni qvey-
nis etapobrivi Sesvla. es sakmaod rTuli da xangrZlivi procesia.
evrokavSirSi gawevrianebisaTvis saWiroa Cveni saxelmwifo imyofe-
bodes ganviTarebis maRal safexurze.
194
evropasTan integrirebis TvalsazrisiT, mniSvnelovani movlena
iyo 4 dekembers, monpelieSi evropis regionTa generaluri asambleis
mier evropis regionTa asambleis 1997 wlis 24 oqtombris gadaw-
yvetilebis ratificireba, ris Sedegadac, aWaris avtonomiuri res-
publika era-s wevri gaxda. 12 Tebervals ki briuselSi gamarTul
evropis regionTa asambleis biuros sxdomaze aWaris avtonomiuri
respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomare, avtonomiuri respublikis
meTauri, arCeul iqna evropis regionTa asambleis biuros wevrad.
Semdeg era-s wevri gaxda imereTis regioni.
evropasTan integrirebis, masTan partnioruli TanamSromlobis
gzaze udavod mniSvnelovani iyo strasburgSi, evropis sabWos sa-
parlamento asambleis mier saqarTvelos evrosabWos ormocdameerTe
wevrad miReba. es movlena qveyanas Seuqmnis mniSvnelovani ekonomikuri
da politikuri ganviTarebis garantiebs da, rac yvelaze mTavaria,
axal etapze aiyvans adamianis ufleba-TavisuflebaTa dacvis sak-
iTxs. evrosabWoSi gaerTianeba am TvalsazrisiT ufro mets moiTx-
ovs saqarTvelos saxelmwifosagan, radganac “evropis sabWos
statuti pirdapir avalebs monawile saxelmwifoebs,
Tavis rigebSi miiRon mxolod is qveynebi, sadac WeS-
mariti demokratiis damkvidreba Seuqcevadi tendenciaa
da myari safuZvelia adamianis uflebebis dacvis, kano-
nis uzenaesobis dasamkvidreblad.~ adamianis Rirseuli ar-
sebobis, misi uflebebis dacvis axali garantiebis TvalsazrisiT
sakmaod didi movlenaa evropis adamianis uflebebis sasamarTlosadmi
xelmisawvdomoba, anu saqarTvelos, rogorc wevr saxelmwifos, mo-
qalaqes ufleba mieca mimarTos xsenebul sasamarTlos misi ufle-
bebisa da Tavisuflebebis dasacavad. garda amisa, sasamarTlom ufro
konkretuli winadadebebic misca saqarTvelos, kerZod, erTidan sam
weliwadSi man unda Seasrulos garkveuli pirobebi adamianis ufle-
bebis dacvis, erovnulobis Sesaxeb kanonmdeblobis, avtonomiuri
teritoriebis statusis, ltolvilebisaTvis maTi qonebis dabrunebis
sferosa da sxva msgavs sakiTxebSi.
mocemul etapze urTierToba saqarTvelosa da evrokavSirs
Soris TandaTanobiT ufro aqtiuri xdeba, xSiria evropis struq-
turebis delegaciaTa da eqspertTa samuSao vizitebi saqarTvelo-
Si, amas ki udidesi mniSvneloba aqvs, radganac igi mowmobs, rom
dadebiTad fasdeba is nabijebi, romlebic ukanasknel periodSi ga-
daidga Cvens qveyanaSi demokratiis mSeneblobis gzaze. yovelive es
ki ganamtkicebs im TanamSromlobas, romelic efuZneba evrokavSiris
fundamentur Rirebulebebs.
195
sfdb #%
saqarTvelos rogorc erTiani
saxelmwifos konstituciur-
samarTlebrivi statusi
damoukidebloba
jer kidev 1991 wlis 31 marts Catarebuli referendumiT
saqarTvelos mosaxleobam erTsulovnad dauWira mxari qveynis
damoukideblobis aRdgenas, rac sabolood 1991 wlis 9 aprilis
aqtiT saqarTvelos respublikis uzenaesma sabWom saqveynod gamo-
acxada. am faqtiT saqarTvelom daiwyo Tavisi damoukidebeli sax-
elmwifoebrivi cxovreba.
saqarTvelos, rogorc damoukidebeli da suverenuli saxelm-
wifos, konstituciur-samarTlebrivi statusi ganmtkicebulia 1995
wlis 24 agvistos konstituciiT, romelic Seicavs misi saxelmwi-
foebrivi suverenitetis safuZvlebs. saqarTvelos saxelmwifos
konstituciuri statusi, upirveles yovlisa, emyareba saxelmwifos
suverenitetis konstituciur princi ps.
saqarTvelos suverenobas, mis damoukideblobasa da ganuyof-
lobas aRiarebs saqarTvelos konstituciis pirvelive muxli.
saqarTvelos
saqarTvelo aris damoukidebeli, erTiani da ganuy-
konstitucia
ofeli saxelmwifo, rac dadasturebulia 1991 wlis
31 marts qveynis mTels teritoriaze, maT Soris
muxli
196
saqarTvelos saxelmwifo xelisufleba gansazRvravs Cveni sazoga-
doebis saxelmwifo-samarTlebriv ganviTarebas, sazogadoebriv urT-
ierTobaTa mTel sistemas, awesrigebs maTi regulirebis sakiTxebs
da erT harmoniul mimarTulebas aZlevs maT mTeli qveynis masSta-
biT.
2. saxelmwifo xelisuflebis damoukidebloba gam-
oixateba imaSi, rom igi mxolod Tavisi interesebisa da Sexedule-
bebis Sesabamisad, sxva saxelmwifoTa Carevis gareSe, gansazRvravs
da axorcielebs Tavis saSinao da sagareo funqciebs.
3. Semdegi umniSvnelovanesi princi pi, romliTac saxelmwifo
xelisuflebis xasiaTi da, Sesabamisad, saqarTvelos, rogorc er-
Tiani saxelmwifos, statusi gamoixateba, xelisuflebis difer-
enciaciis pr inci pia, rac gulisxmobs saqarTvelos saxelmwi-
princi
fosa da mis teritoriul erTeulebs Soris kompetenciaTa gamijv-
nas. am sakiTxs konstitucia daaregulirebs konstituciuri kano-
nis saSualebiT. sakiTxis gadawyveta dakavSirebulia saqarTvelos
teritoriul-saxelmwifoebrivi mowyobis gansazRvrasTan, rom-
lisTvisac konstituciam ukve gansazRvra Sesabamisi princi pi. igi
moicavs xelisuflebaTa Soris uflebamosilebaTa gamijvnas. mTlianad
sakiTxis gadawyveta dakavSirebulia qveynis mTel teritoriaze
saqarTvelos iurisdiqciis srulad aRdgenasTan.
197
saqarTveloSi dawesebulia erTiani moqalaqeoba, romlis Sesa-
bamisadac ganisazRvreba yoveli moqalaqis samarTlebrivi statusi,
saqarTvelos romel teritoriul erTeulSic ar unda cxo-vrob-
des igi. es saqarTvelos saxelmwifoebrivi statusis is sakiTxia,
romelic arsebiTad ucvleli darCeba federaluri mowyobis Sem-
degac. Tu romelime teritoriul erTeulSi dawesebuli iqneba
moqalaqeobis instituti, igi mxolod formalur xasiaTs unda
atarebdes.
saqarTvelos gaaCnia xelisuflebis saerTo saxelmwifoebrivi
organoebi. saxelmwifos meTauri _ saqarTvelos prezi-
denti; saerTo erovnuli umaRlesi sakanonmdeblo organo _ par-
lamenti, uzenaesi sasamarTlo, saqarTvelos sakonsti-
tucio sasamarTlo. afxazeTisa da aWaris umaRlesi sakanon-
mdeblo da aRmasrulebeli xelisufleba emorCileba Sesabamis cen-
tralur saxelmwifo organoebs, xolo sasamarTlo sistema er-
Tiania mTeli qveynis masStabiT.
adgilobrivi mniSvnelobis sakiTxebis mowesrigebas konstitu-
cia adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs akisrebs. amasTan,
konstitucia miuTiTebs, rom moqalaqeebis mier adgilobrivi mniS-
vnelobis sakiTxebis mowesrigeba TviTmmarTvelobis organoebis
meSveobiT unda xdebodes "saxelmwifo suverenitetis Seulaxavad~
(muxli 2.4).
saqarTveloSi moqmedebs fulad-sakredito, kontrolisa
da Tavdacvis erTiani sistema. fulad-sakredito sistemis
funqcionirebas uzrunvelyofs saqarTvelos erovnuli banki. fu-
lis saxelwodeba da erTeuli SeiZleba ganisazRvros mxolod
saqarTvelos kanoniT, xolo fulis emisiis ufleba aqvs mxolod
erovnul banks. saxelmwifos saxsrebisa da sxva materialur fa-
seulobaTa gamoyenebasa da xarjebze zedamxedvelobas axorcielebs
kontrolis palata, romelic damoukidebelia Tavis saqmianobaSi,
igi angariSvaldebulia mxolod parlamentis winaSe.
qveynis damoukideblobis, suverenitetisa da teritoriuli
mTlianobis dasacavad saqarTvelos hyavs samxedro Zalebi, romlis
struqturas amtkicebs saqarTvelos prezidenti, raodenobas ki -
saqarTvelos parlamenti. saqarTvelos samxedro Zalebis saTaveSi
dgas saqarTvelos prezidenti.
rogorc aRvniSneT, saqarTvelos teritoriuli mowyoba, xe-
lisuflebaTa Soris uflebamosilebaTa gamijvnis princi pis safuZ-
velze momavalSi konstituciuri kanoniT ganisazRvreba, magram, vi-
dre am sakiTxis gadawyvetis piroba, anu qveynis mTel teritoriaze
198
saqarTvelos iurisdiqciis srulad aRdgena, ganxorcieldebodes,
manamde konstituciam me-3 muxlis pirvel punqtSi ukve mogvca
saqarTvelos saxelmwifo organoTa gansakuTrebul gamgeblobas
mikuTvnebul sakiTxTa CamonaTvali, e.i. im sakiTxebis CamonaTvali,
romelTa gadawyvetis ufleba mxolod saqarTvelos umaRles sax-
elmwifo organoebs aqvT. me-2 muxlis me-2 punqtSi miTiTebulia,
rom "erTobliv gamgeblobas mikuTvnebuli sakiTxebi calke gan-
isazRvreba~.
suvereniteti
namdvilad ar aris sadavo, rom suverenitets, Tavisi klasikuri
gagebiT, dRes saqarTvelosaTvis gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs,
Tu, rasakvirvelia, mas ganvixilavT teritoriasTan mimarTebaSi da
199
saxelmwifos mTlianobis sakiTxs am kuTxidan SevxedavT. saqarTve-
los teritoriuli problema, romelic saxelmwifos erTianobis
xelyofaSia gamoxatuli, bunebrivad xelyofs mis faqtobriv suve-
renitets. amasTan, saxelmwifosa da misi suverenitetis konsti-
tuciur-samarTlebrivi Tanafardoba ar moicavs mxolod terito-
rias, radganac suvereniteti am SemTxvevaSi ufro farTo cnebaa,
vidre teritoriuli mTlianoba da igi moicavs sazogadoebis poli-
tikuri cxovrebis yvela ZiriTad aspeqts, romlis farglebSic,
Cvens konkretul SemTxvevaSi, saqarTvelos xelisuflebas warTmeu-
li aqvs umaRlesoba, rogorc suverenitetis aucilebeli niSani.
saqarTvelos iseve, rogorc nebismier sxva saxelmwifos integraci-
is, globalizaciisa da transformaciis Tanamedrove epoqaSi, ar
SeuZlia sxva saxelmwifoebisa da xalxebisagan damoukideblad gada-
wyvitos yvela problema, romelic saxelmwifosa da Tundac suveren-
itetTanaa dakavSirebuli. Tu am azris marTebulobas davuSvebT, sruliad
naTeli gaxdeba evropasTan, konkretulad ki evrokavSirTan inte-
graciis miznis aucilebloba. evropasTan gaerTianebis procesi sa-
zogadoebrivi da saxelmwifoebrivi interesebis Sesabamisad xorcieldeba
da adeqvatur mxardaWerasac ganicdis, xdeba imis gacnobiereba, rom
momavalSi evrokavSirSi gaerTianebiT Cveni saxelmwifo xelisufleb-
is garkveul uflebamosilebaTa delegireba mogvixdeba kavSiris sasarge-
blod. es ki nakarnaxevi iqneba im garemoebiT, rom evrokavSiris wevri
saxelmwifoebi valdebuli arian TavianTi konstituciebi evrokav-
Siris statusTan SesabamisobaSi moiyvanon. ufro metic, wevr saxelm-
wifoTa konstituciuri debulebebi unda Seicavdnen debulebebs, rom-
lebic qmnian or aucilebel garantias:
1. wevri saxelmwifoebis teritoriaze kavSiris samarTlis gamoyenebisa
2. erovnul samarTalTan mimarTebaSi kavSiris samarTlis priorit-
etulobis Sesaxeb.
saxelmwifom SesaZlebelia gverdi auaros konstituciur cvlilebebs,
amasTan, man unda uzrunvelyos evrokavSiris xelSekrulebaTa pirda-
piri moqmedeba da erovnuli samarTlis debulebebTan koliziis
SemTxvevaSi, upiratesoba mianiWos evrokavSiris samarTlis normebs.
es garemoeba bunebrivad svams kiTxvas saxelmwifo suverenitetisa
da misi SesaZlo SezRudvis Sesaxeb. evrokavSiris farglebSi sax-
elmwifoTa mier TavianTi suverenitetis SezRudvis pirdapiri saxiT
konstituciur reglamentacias bevri saxelmwifos ZiriTad kanon-
Si vxvdebiT. magaliTad, germaniis ZiriTadi kanonis 24-e muxlis
pirvel punqtSi aRniSnulia, rom: "(1) federacias, kanonis Sesabamis-
ad, SeuZlia saxelmwifoTaSoriso organizaciebs gadasces suver-
enuli uflebebi. (1a) ramdenadac landebi kompetenturni arian
ganaxorcielon saxelmwifoebrivi davalebebi, maT SeuZliaT, feder-
200
aluri mTavrobis TanxmobiT gadascen suverenuli uflebebi mezo-
bel mosazRvre organizaciebs.~
saqarTvelos dRevandeli teritoriuli problemebi, anu qveynis
mTlianobis problema daregulirdeba, roca misi teritoriul-sax-
elmwifoebrivi organizaciis sakiTxi gadawydeba. amasTan, kvlav prob-
lemad rCeba suverenitetis SezRudvis sakiTxi. amitom normaluri,
umtkivneulo integrirebisaTvis Tavidanve unda ganvsazRvroT suve-
renitetisadmi damokidebuleba. vfiqrob, amisaTvis saWiroa suvereni-
teti ganvixiloT rogorc mudmiv ganviTarebadi, dinamiuri procesi.
Tu erTmaneTs SevupirispirebT evropuli integraciis saxelmwifoe-
briv mizans, Sesabamis ideologias da suverenitets, maSin davdgebiT
aucileblobis winaSe - Tvali gadavavloT suverenitetis warmoSobisa
da ganviTarebis istorias da vaRiaroT, rom suvereniteti, rogorc
TandaTanobiT ganviTarebadi politikur-samarTlebrivi movlena, sxva-
dasxva istoriul epoqaSi Sesatyvisi SinaarsiT ivseboda, rac gan-
pirobebuli iyo TviT epoqis politikuri cxovrebis SinaarsiT.
saqarTvelos evrokavSirSi gaerTianeba, saxelmwifo suvereni-
tetTan mimarTebiT, mraval kiTxvas warmoSobs: gamoiwvevs Tu ara
integraciuli procesebi suverenitetis axali Sinaarsis Camoyali-
bebas? gulisxmobs Tu ara es axali Sinaarsi saqarTvelos saxelm-
wifo suverenitetis SezRudvas? ramdenad SesaZlebeli da mizanSe-
wonili iqneboda igi Cvens konkretul SemTxvevaSi? ilaxeba Tu ara
amgvari SezRudvisas erovnul-saxelmwifoebrivi interesebi?
yovelive zemoaRniSnuli, dasmul pirvel or SekiTxvaze, vfiqrobT,
dadebiT pasuxs iZleva. rac Seexeba SesaZleblobas, amis sailustra-
ciod SeiZleba mivmarToT suverenitetis klasikur ganmartebas,
201
sadmi Cveni sazogadoebis damokidebulebasa da misgan miRebul so-
cialur, ekonomikur da politikur garantiebSi unda monaxos.
aRniSnulidan gamomdinare, SeiZleba gavakeToT daskvna, rom Cve-
ni qveynis suverenobis garantiebi mniSvnelovnad iqneba damokide-
buli sxva saxelmwifoebsa da xalxebTan axal Rirebulebebze dam-
yarebul Tanasworuflebian TanamSromlobaze. Sesabamisad, suveren-
iteti ar SeiZleba ganvixiloT Seuval cixesimagred. igi Tanda-
TanobiT ganviTarebadi procesia.
globalizaciisa da transformaciis aRniSnul procesebs Sesa-
bamisi samarTlebrivi Sedegebisaken mivyavarT gardaqmnebisa da cv-
lilebebis gziT. am procesebs, bunebrivia, regulireba sWirdeba.
roca evropul gaerTianebasa da am procesSi samarTlis mniS-
vnelobaze vsaubrobT, aucilebelia gaviTvaliswinoT da gavaanali-
zoT erovnul samarTlebrivi sistemis pozicia, radgan swored aRniS-
nulzea damokidebuli arsebuli specifikuri problemebisa da maTi
mowesrigebis meqanizmebis Seqmna. evrogaerTianebasTan integrireba,
evropuli samarTlisadmi erovnuli samarTlebrivi sistemis Sesa-
bamisobis aRiareba, rogorc evrokavSiris wevri saxelmwifoebis ukve
ganvlili praqtika migvaniSnebs, am qveynebSi evropuli samarTlis
prioritetulobis aRiareba srulebiTac ar gamoricxavs specifikuri,
konkretuli problemebis arsebobas da sxvaTa Soris, konstituciur
doneze. aRniSnul problemaTa gadaWra damokidebulia TviT saxelm-
wifoTa nebaze. es kargad Cans, magaliTad, inglisis lordTa palatis
poziciaSi, romlis mixedviT, "evrogaerTianebis samarTals yovelTvis
upiratesi iuridiuli Zala eqneba manam, sanam parlamenti Tavis
aqtSi pirdapir da naTlad ar miuTiTebs, rom am aqts gaaCnia prior-
iteti evrogaerTianebis samarTlis mimarT.~
ar SeiZleba yuradRebis miRma dagvrCes is momentic, rom inte-
graciisa da harmonizaciis procesi ukanasknel aTwleulSi kidev
ufro dinamiuri gaxda, ramac maqsimalurad Seamcira aRniSnuli
winaaRmdegobebi. am dinamikaSi wevr saxelmwifoTa Soris mWidro
ekonomikurma TanamSromlobam ukve warmoSva maTi nebis, interesisa
da miznis iseTi sinTezi, rom kavSiris miRwevebi ekonomikasa da
socialur sferoSi daukavSirda politikasa da samarTalSi inte-
graciul procesebs.
erTi mxriv, wevri saxelmwifoebis neba - dauSvan evropuli sa-
marTlis normebis upiratesoba Sidasaxelmwifoebriv samarTalTan
mimarTebiT, da meore mxriv, evrokavSiris samarTlis triumfaluri
svla wevri saxelmwifoebis teritoriaze Sedegia am saxelmwifoTa
gulmodgine mcdelobisa Seqmnan saerTo evropuli samarTlebrivi
standarti, rogorc erovnuli samarTlis organuli nawili. aseT
202
viTarebaSi, nebis, interesisa da miznis erTianobis farglebSi wevrma
saxelmwifoebma miaRwies transformaciisa da integraciis im dones,
romliTac daiwyo iseTi organizaciul-samarTlebrivi meqanizmebis
Camoyalibeba, romlebic perspeqtivaSi evrokavSirs saxelmwifod war-
mogviCenen. Sesabamisad, albaT damuSavdeba iseTi saerTo konstituci-
uri formulebi, romlebic axali formisa da Sinaarsis mimarTebebs
gansazRvraven. yovelive aman, vfiqrobT, ar unda xelyos erovnul-
saxelmwifoebrivi problemebi. evropis mdidari saxelmwifoebrivi
istoria da kultura mudam SeinarCunebs erTianobis farglebSi Tavis
eTnikur, lingvistur, kulturul da istoriul Taviseburebebs. meore
mxriv ki, ori msoflio omis iniciatori evropa axal formaSi kidev
ufro met garantiebs Seqmnis mSvidobisa da stabilurobis Senar-
Cunebisa da adamianis keTildReobis uzrunvelsayofad.
cxrili # 11
saqarTvelos saxelmwifo
suvereniteti
sahelmCifo suwerenitetis
Twiseba
nivnaws nivnaws
saqarTwelos konstituciis
da kanonebis umaGlesoba sagareo urTierTobebis
mTeli qweKnis masvtabiT damoukideblad CarmarTwa
saqarTwelos moqalaqeebi
TwiTon floben, sahelmCifo Tawdacwis
sargebloben da gankargawen uzrunwelofa garedan
qweKnis erovnul simdidres helKofis vemThwewavi
sahelmCifos teritoriis
erTianoba da
helveuhebloba
203
sfdb #^
avtonomiuri respublikebis
konstituciur samarTlebrivi statusi
saqarTvelos SemadgenlobaSi
204
1931 wels afxazeTis samarTlebrivi statusi saxes icvlis
amave wlis TebervalSi afxazeTis sabWoebis me-6 yrilobam daamtkica
afxazeTis ssr centraluri komitetis dadgenileba afxazeTis mokav-
Sire respublikis saqarTvelos ssr SemadgenlobaSi avtonomiuri
respublikis statusiT Sesvlis Sesaxeb. Sesabamisi dadgenileba miRe-
bul iqna sruliad saqarTvelos sabWoebis me-6 yrilobaze. afxaze-
Tis, rogorc avtonomiuri respublikis, samarTlebrivi statusi gamocx-
adebuli da ganmtkicebuli iyo Semdgom konstituciebSic. kerZod,
1936 wlis sabWoTa kavSiris, 1937 wlis saqarTvelos ssr da afxaze-
Tis assr konstituciebSi; 1977 wlis ssrk da 1978 wlis saqarTve-
los ssr da afxazeTis assr konstituciebSi.
rac Seexeba aWaris avtonomias, misi Camoyalibebac garkveul
TaviseburebebTan iyo dakavSirebuli. igi Seiqmna 1921 wlis 16
ivliss. aWara, rogorc dasabamidanve saqarTvelos ganuyofeli
organuli nawili, XVI saukunis 70-ian wlebSi mitacebul iqna
Turq-osmalTa mier da sami aseuli wlis manZilze gaTurqebisa da
gamahmadianebis mZime tanjvas ganicdida.
1918-1921 wlebis saqarTvelos demokratiuli respublikis
damxobis Semdeg, TurqeTis jarebma daikaves qalaqi baTumi. 1921
wlis 16 marts, ruseTsa da TurqeTs Soris daido xelSekruleba,
romliTac TurqeTi uars acxadebda baTumsa da CrdiloeT aWaraze,
xolo ruseTi kisrulobda valdebulebas aWara avtonomiur er-
Teulad gamoecxadebina. amis Semdeg Seiqmna aWaris samxedro-rev-
oluciuri komiteti, romelmac 1921 wlis 18 marts gamoacxada
sabWoTa xelisufleba, xolo 1921 wlis 16 ivlisis dekretiT
gamoacxada aWaris avtonomia.
aWaram, rogorc avtonomiurma respublikam, Tavisi pirveli kon-
stitucia mxolod 1937 wels miiRo. amJamad moqmedebs 1978 wlis
26 maisis konstitucia, romelSic aWaris avtonomiuri respub-
likis uzenaesi sabWos 1996 wlis 14 dekembris dadgenilebiT,
aRniSnuli konstituciis saqarTvelos 1995 wlis 24 agvistos
konstituciasTan SesabamisobaSi moyvanis mizniT, Sevida cvlilebe-
bi da Sesworebebi.
aqve unda movixsenioT yofili samxreT oseTis avtonomiuri
olqic. es erTeulic gareSe Zalis xelSewyobiT, saqarTvelos sax-
elmwifoebrivi da erovnuli dasustebis mizniT iyo Seqmnili. samxreT
oseTis avtonomiuri olqi Seiqmna 1922 wlis 20 aprils, maSin,
roca istoriulad samaCabloSi osebi umciresobas Seadgendnen.
avtonomiuri erTeulis Seqmna gaformda ruseTis kompartiis cen-
traluri komitetis kavkasiis biuros gadawyvetilebis safuZvelze,
205
saqarTvelos ssr centraluri aRmasrulebeli komitetisa da sax-
alxo komisarTa sabWos mier miRebuli dekretiT "samxreT oseTis
avtonomiuri olqis mowyobis Sesaxeb~. SemdgomSi osma separat-
istebma Tavis sasargeblod gamoiyenes es faqtobrivi garemoeba.
1990 wels gamoacxades "samxreT oseTis sabWoTa respublika~.
imave wlis 9 dekembers Caatares samxreT oseTis "saxelmwifos~
umaRlesi sabWos arCevnebi. samxreT oseTis avtonomiuri olqis
separatistuli, TviTmarqvia xelisuflebis amgvar moqmedebaTa sa-
pasuxod saqarTvelos respublikis uzenaesma sabWom sruliad sa-
marTlianad 1990 wlis 11 dekembers miiRo kanoni “samxreT oseTis
avtonomiuri olqis gauqmebis Sesaxeb”.
saxelmwifos teritoriul mowyobamde Znelia zustad gansazRvro
avtonomiuri respublikis statusi, Tumca saqarTvelos konsti-
tuciuri debulebebis analizidan SeiZleba garkveuli daskvnebis
gamotanac. konstitucia me-4 muxlis me-3 punqtSi, rogorc ukve
erTgan mivuTiTeT, aWarasa da afxazeTs ixseniebs sakuTari saxeliT,
xolo danarCen erTeulebs terminiT "sxva teritoriuli erTeulebi~.
SeiZleba vivaraudoT, am CamonaTvalis gaTvaliswinebiT, aWarasa da
afxazeTs gansxvavebuli samarTlebrivi statusi eqnebaT momaval
saxelmwifoebriv mowyobaSi, magram es mxolod varaudia.
rogorc avtonomiur respublikebs, maT gaaCniaT saxelmwifoe-
briobis mTeli rigi niSnebi da srulad anxorcieleben saxelm-
wifo xelisuflebas maT teritoriaze. Tavisi samarTlebrivi sta-
tusis farglebSi isini damfuZneblur xelisuflebas warmoadgenen,
romlis Tanaxmadac Rebuloben da aqvT sakuTari konstitucia,
TavianTi kanonmdebloba, teritoriuli umaRlesoba, romlis mixed-
viTac avtonomiuri respublikis teritoriuli farglebi ar Sei-
Zleba Seicvalos maTi Tanxmobis gareSe. miuxedavad aRniSnulisa,
saqarTvelos avtonomiuri erTeulebi ar arian saxelmwifoebi, radgan
maT ar gaaCniaT saxelmwifos iseTi aucilebeli da umniSvnelov-
anesi Tviseba, rogoricaa suvereniteti. isini ar arian suverenuli
saxelmwifoebi da mxolod saxelmwifos msgavs warmonaqmnebs war-
moadgenen. Sesabamisad, maT ara aqvT ufleba gavidnen saqarTvelos
saxelmwifos Semadgenlobidan, isini ar warmoadgenen saerTaSoriso
sajaro samarTlis subieqtebs. saerTaSoriso urTierTobebisa da
saerTaSoriso ekonomikuri urTierTobebis damyarebisas isini mo-
qmedeben mxolod konstituciiTa da Sesabamisi kanonebiT gansazRvrul
farglebSi.
saqarTvelos saxelmwifoebriobis ganviTarebaSi, Tu SeiZleba iTqvas,
gardatexis etapi mimdinareobs, romlis gaTvaliswinebiT ar SeiZleba
ar SevexoT avtonomiuri respublikebis dRevandel samarTlebriv
206
mdgomareobas. am TvalsazrisiT ki garkveuli problemebis winaSe
aRmovCndebiT. problemebi gamoixateba avtonomiuri respublikebis
konstituciebis saqarTvelos konstituciasTan SeusabamobaSi.
aRniSnul problemas yvelaze naTlad warmoaCens afxazeTis
magaliTi. afxazeTis iuridiuli statusis gaTvaliswinebiT misi
faqtobrivi konstituciuri statusi SeuTavsebelia saqarTvelos
erTian konstituciasTan. es garemoeba nakarnaxevia afxazeTis sep-
aratistebis mier damoukideblobis usamarTlo gamocxadebiT, ri-
Tac ugulebelyofil iqna saqarTvelos mosaxleobis, kerZod af-
xazeTis mosaxleobis, umravlesobis neba, romelic gamovlinda 1991
wlis 31 martis referendumiT da rac aRniSnulia saqarTvelos
konstituciis pirvel muxlSi.
afxazeTis ukanono xelisuflebam, avtonomiuri respublikis
samarTlebrivi statusis sruli ugulebelyofiT yovlad gaumarTle-
blad gverdi auara saqarTvelos konstituciis princi pebs. ugul-
vebelyofa moxda konstituciis, rogorc uzenaesi kanonis, upirate-
si iuridiuli Zalis Sesaxeb sxva Sidasaxelmwifoebrivi normati-
uli aqtebis mimarT; garda amisa, konstituciuri debulebebi sax-
elmwifoebriv-teritoriuli mowyobis, TviTmmarTvelobis, ufleba-
mosilebaTa gamijvnisa da sxvaTa Sesaxeb. yvelaferma aman, rasakvirve-
lia, ganapiroba afxazeTis faqtobrivi mdgomareobis SeuTavsebloba
rogorc saqarTvelos konstituciasTan, ise TviT avtonomiuri
respublikis statusTan. es SeuTavsebloba Semdegi ZiriTadi sak-
iTxebis saxiT SeiZleba CamovayaliboT:
1. avtonomiuri respublikis statusi;
2. moqalaqeobis sakiTxebi;
3. saqarTvelos konstituciisa da kanonebis moqmedebis farglebi;
4. saqarTvelosa da afxazeTis xelisuflebaTa Soris uflebamosile-
baTa gamijvna;
5. avtonomiuri respublikis xelisuflebisa da TviTmmarTvelobis
organoTa sistema;
6. adamianis ZiriTadi uflebebi da Tavisuflebebi.
rac Seexeba aWaris avtonomiur respublikas, misi konstituci-
uri mSeneblobis sakiTxi SesabamisobaSia, an modis SesabamisobaSi
saqarTvelos konstituciasTan, rac xels uwyobs saerTod saqarTve-
los saxelmwifoebrivi aRmSeneblobis process.
1997 wlis 22 noembers, aWaris umaRlesma sakanonmdeblo or-
ganom miiRo konstituciuri kanoni “aWaris avtonomiuri respub-
likis konstituciaSi cvlilebebisa da damatebebis Sesaxeb.~ am
kanonis Tanaxmad, avtonomiuri respublikis konstituciis preambu-
lis axal redaqciaSi naTqvamia: "eyrdnoba ra saqarTvelos 1995
wlis 24 agvistos konstituciasa da qarTul saxelmwifoebriv
207
mravalsaukunovan tradiciebs, saqveynod acxadebs aWaris avtonomi-
uri respublikis konstitucias.~
kanonis mixedviT, saqarTvelos konstituciis 106-e muxlisa da
aWaris a.r. konstituciis 93-e muxlis safuZvelze, aWaris a.r.
konstituciis saqarTvelos konstituciasTan SesabamisobaSi moy-
vanisa da marTlzomierebis dadasturebis mizniT, konstituciaSi
Sevida mTeli rigi cvlilebebi da damatebebi.
Camoyalibda sruliad axali demokratiuli institutebi, Seiqmna
saxalxo damcvelis (ombudsmenis) instituti. saxalxo damcveli
uflebamosilia aWaris mTel teritoriaze gamoavlinos adamianis
uflebaTa da TavisuflebaTa darRvevis faqtebi. aWaris a.r. sax-
alxo damcvels (ombudsmens) 5 wlis vadiT aWaris avtonomiuri
respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomaris - avtonomiuri respub-
likis meTauris wardginebiT Tanamdebobaze irCevs uzenaesi sabWo
sruli Semadgenlobis umravlesobiT.
Seiqmna aWaris avtonomiuri respublikis sakonstitucio sasa-
marTlo. igi Sedgeba 5 mosamarTlisagan - sakonstitucio sasa-
marTlos wevrisagan. or wevrs irCevs aWaris avtonomiuri respub-
likis uzenaesi sabWo siiTi Semadgenlobis umravlesobiT, erT
wevrs niSnavs aWaris a.r. uzenaesi sabWos Tavmjdomare - avtonomi-
uri respublikis meTauri, erT wevrs - avtonomiuri respublikis
ministrTa sabWo, erT wevrs - aWaris a.r. umaRlesi sasamarTlo.
sruli da harmoniuli Sesabamisobis misaRwevad jer kidev
bevria gasakeTebeli rogorc saerTo saxelmwifoebriv, ise region-
alur doneze. aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos
1996 wlis 14 aprilis dadgenilebiT, Seiqmna aWaris avtonomiuri
respublikis konstituciis axali proeqtis SemmuSavebeli komisia,
romelmac aRniSnuli proeqti unda warudginos uzenaes sabWos
1999 wlisaTvis.
yovelive zemoaRniSnulidan gamomdinare, konstituciuri cv-
lilebebis gaTvaliswinebiT, afxazeTisagan gansxvavebiT, aWaris dRevan-
deli rogorc iuridiuli, ise faqtobrivi mdgomareoba ar qmnis
iseT problemebs, rogoricaa: saqarTvelosa da avtonomiuri res-
publikis konstituciaTa Seusabamisoba, avtonomiuri respublikis
statusis gansazRvra saqarTvelos SemadgenlobaSi; ar dgas prob-
lema moqalaqeobis, saxelmwifo enis, teritoriis Taobaze;
saqarTvelosa da aWaris avtonomiuri respublikis konstitucieb-
is iuridiuli Zalis Taobaze; uproblemoa sasamarTlo xelisu-
flebis sfero; konstituciaSi adamianisa da moqalaqis ufleba-
TavisuflebaTa fiqsaciis TvalsazrisiT. yovelive aRniSnulidan
gamomdinare, aWaris avtonomiuri respublikis konstitucia, ufro
208
zustad konstituciuri cvlilebebi, konstituciuri ganviTareba
SeiZleboda warmogvedgina momavali federaluri saqarTvelos
subieqtebis konstituciaTa modelur safuZvlad. Cvens mier ze-
moT CamoTvlili konstituciuri parametrebi sasurveli iqneboda
asaxuliyo afxazeTis avtonomiuri respublikis konstituciaSic.
sfdb #*
saqarTvelos administraciul-
teritoriuli erTeulebi - qalaqi, raioni,
qalaqis raioni, sofeli, daba, Temi
209
adgilobrivi mmarTveloba aris kanonmdeblobiT gan-
sazRvruli saxelmwifo aRmasrulebeli da warmomad-
genlobiTi organoebis urTierTkoordinirebuli saq-
mianoba, romelic adgilebze, mosaxleobis moTxovnaTa
gaTvaliswinebiT, uzrunvelyofs saxelmwifo intere-
sebis dacvas.
210
im qalaqis warmomadgenlobiTi organo, romelic ar Sedis raionis
SemadgenlobaSi, aseve sakrebuloa, xolo am qalaqis aRmasrulebeli
organoa meria, romlis Semadgenloba ganisazRvreba 7-15 wevriT.
meria aris saxelmwifo mmarTvelobis organo, romel-
ic imavdroulad asrulebs sakrebulos aRmasrulebe-
li organos funqciebs kanonisa da debulebebis Sesa-
bamisad. meriis Tanamdebobis pirebia: meri, romelsac Tanamdeboba-
ze niSnavs da aTavisuflebs prezidenti, xolo avtonomiur respub-
likebSi a.r. umaRlesi warmomadgenlobiTi organoebi saqarTvelos
prezidentTan SeTanxmebiT; meris pirveli moadgile; moadgileebi;
adgilobrivi samsaxurebis xelmZRvanelebi; aparatis ufrosi.
administraciul-teritoriuli erTeulis erT-erTi mniSvnelovani
erTeulia raioni. raionis warmomadgenlobiTi organoa sakrebulo.
raionis gamgeoba, rogorc misi aRmasrulebeli organo,
Sedgeba gamgeobis Tavmjdomarisa, Tavmjdomaris pirveli moadg-
ilisa da moadgileebisagan, adgilobrivi samsaxurebis xelmZRv-
anelebisagan. gamgeobis Semadgenloba ganisazRvreba 5-11 wevriT.
gamgeoba kolegiuri organoa:
⊇ igi SeimuSavebs winadadebebsa da rekomendaciebs teritoriul
erTeulze dakisrebuli amocanebis Sesasruleblad;
⊇ uzrunvelyofs sakrebulosa da gamgeblis an meris mier miRe-
bul gadawyvetilebaTa Sesrulebas;
⊇ SeimuSavebs biujetis proeqts;
⊇ amtkicebs soflis, Temis, dabis, raionuli daqvemdebarebis qala-
qis gamgeblis gadawyvetilebas;
⊇ qvemdgomi teritoriuli erTeulis gamgeblis wardginebiT am-
tkicebs Sesabamis gamgeobaTa Semadgenlobebsa da maTSi cv-
lilebebis Setanas.
gamgeobis Tavmjdomare Tavisi kompetenciis farglebSi
gamoscems brZanebasa da gankargulebas. am gadawyvetilebaTa Se-
Cereba da gauqmeba SeuZlia saqarTvelos parlaments, prezidents,
sasamarTlos kanoniT gaTvaliswinebul SemTxvevebSi.
gamgebeli (meri) aRmasrulebeli organos xelmZRvanelia,
igi uZRveba gamgeobis (meriis) saqmianobas; iwvevs da Tavmjdomar-
eobs gamgeobis (meriis) sxdomebs; weliwadSi erTxel mainc sakre-
bulos warudgens angariSs gaweuli muSaobis Sesaxeb; organiza-
cias uwevs adgilobrivi biujetis proeqtis Sedgenas; uzrunvely-
ofs damtkicebuli biujetis Sesrulebas; asrulebs kanoniT gan-
sazRvrul uflebamosilebebs.
211
TiToeuli administraciul-teritoriuli erTeulis xelisu-
flebisa da mmarTvelobis organoebis formirebis wesi, maTi ufleba-
mosilebebi, muSaobis formebi dawvrilebiT regulirdeba kanoniT
"adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis Sesaxeb~.
rac Seexeba dedaqalaqs, misi xelisuflebis da mmarTvelobis
organoebis samarTlebrivi mdgomareoba regulirdeba kanoniT
"saqarTvelos dedaqalaqis - Tbilisis Sesaxeb~. kanonis Sesabamisad,
TbilisSi Seqmnilia aTi raioni da erTi wyneTis daba. Tbilisis
warmomadgenlobiTi organoebi q. Tbilisisa da raionebis sakrebu-
loebia. mmarTvelobis organoa meria, romelsac xelmZRvanelobs
Tbilisis meri, romelsac 4 wlis vadiT niSnavs saqarTvelos prez-
identi.
meria Sedgeba:
⊇ meris,
⊇ meris pirveli moadgilis,
⊇ moadgileebis,
⊇ meriis departamentebis direqtorebisagan,
⊇ meriis kabinetis,
⊇ saqmeTa mmarTvelobisa,
⊇ meriis samsaxurebisagan.
meriis kabineti aris meris saTaTbiro organo. igi Sei-
muSavebs rekomendaciebsa da winadadebebs meriisaTvis dakisrebuli
amocanebis Sesasruleblad. meriis kabinetis SemadgenlobaSi Sedis:
meri, meris pirveli moadgile, moadgileebi, qalaqis sakrebulos
mdivani, saqmeTa mmarTveli, iuridiuli ganyofilebis xelmZRvaneli,
raionis gamgebeli, meriis samsaxurebis xelmZRvanelebi meris ward-
ginebiT.
rogorc zemoaRniSnulidan Cans, saqarTvelos yvela respub-
likur qalaqSi dawesebulia daaxloebiT msgavsi mmarTveloba.
sfdb #(
politikuri reJimi
212
politikuri reJimi warmoadgens saxelmwifoebrivi, zogadad sa-
zogadoebrivi miznebis ganxorcielebis organizaciul saSualebas,
anu, sxvagvarad rom vTqvaT,
213
sazogadoebrivi organizaciebis roli
sazogadoebis ganviTarebis dRevandeli donis, adamianis moTx-
ovnebisa da maTi dakmayofilebis Tanafardobis pirobebSi, mosaxle-
obis interesebis miRweva ar xerxdeba mxolod saxelmwifosa da
sxva politikuri organizaciebis meSveobiT. sazRvargareTis bevr
qveyanaSi didi xania, xolo CvenTan axla iwyebs ganviTarebas
arasamTavrobo, arakomerciuli organizaciebi
organizaciebi. Nel-nela, magram mainc,
yoveldRiurad izrdeba maTi roli da mniSvneloba Cvens saxelmwi-
fosa da sazogadoebriv cxovrebaSi. politikuri organizaciebisa-
gan gansxvavebiT, maT mizans ar warmoadgens saxelmwifo saqmianoba-
Si politikuri monawileoba. maTi uSualo amocana maTive wevreb-
isa da sazogadoebis interesebis dakmayofilebaSi gamoixateba. am
mimarTulebiT saqmianobisas, isini aqtiurad zemoqmedeben saxelm-
wifo politikis ganxorcielebaze. es zemoqmedeba aSkarad Cans im
rolidan, rasac isini sazogadoebaSi asruleben. saxelmwifoSi maT
ganixilaven rogorc alternatiul struqturebs.
qveyanaSi, sadac arsebobs demokratiuli politikuri reJimi,
anu, sadac arsebobs realuri socialur-politikuri da ekonomikuri
pluralizmi, sazogadoebrivi organizaciebi did rols asruleben
socialuri politikis SemuSavebaSi da Sesabamis saxelmwifo or-
ganoebTan TanamSromlobiT xels uwyoben am politikis realur
ganxorcielebas. amiT isini qmnian pirobebs, romelic uzrunvely-
ofs TviT saxelmwifos socialuri institutebis efeqtur funq-
cionirebas. im qveynebSi, sadac politikuri reJimi ar xasiaTdeba
demokratiulobiT, sazogadoebrivi organizaciebis saqmianoba, maTi
SesaZlebloba - samoqalaqo donidan daayenon problemebi, SezRudulia,
rac saboloo jamSi xelyofs adamianis, moqalaqis, dainteresebuli
jgufebis uflebebsa da Tavisuflebebs. yovelive aRniSnuli,
rasakvirvelia, gavlenas axdens da vrceldeba saxelmwifos for-
maze (rogorc mmarTvelobis, ise wyobilebis formaze) da saxelm-
wifo xelisuflebis funqcionirebis procesSi bunebrivad aisaxeba
saxelmwifo (politikur) reJimSi. swored am poziciidan vix-
ilavT Cven mocemul paragrafSi politikur reJims.
Tqmulidan unda gamomdinareobdes is azric, rom aucilebelia
politikuri reJimisadmi orive midgoma, rogorc farTo, ise viwro
mniSvnelobiT. ramdenadac mxolod am SemTxvevaSia SesaZlebeli
Tanamedrove politikuri procesebis gaazreba or ZiriTad _ sax-
elmwifo da sazogadoebriv-politikur sferoSi. akademikos v.
lazarevis redaqciiT 1996 wels gamocemuli samarTlisa da sax-
elmwifos zogadi Teoriis saxelmZRvaneloSi amis Taobaze
gamoTqmulia azri, rom "saxelmwifos formis daxasiaTebisaTvis
214
didi mniSvneloba aqvs politikur reJims rogorc sityvis viwro
mniSvnelobiT (saxelmwifo xelmZRvanelobis meTodebisa da saSu-
alebebis erToblioba), ise misi farTo gagebiT (garantirebulobis,
pirovnebis demokratiuli uflebebis da politikuri Tavisufle-
bebis, oficialuri konstituciuri da samarTlebrivi formebis
politikur realiebTan Sesabamisobis xarisxi, xelisuflebis stru-
qturaTa xarisxi, saxelmwifo da sazogadoebrivi cxovrebis sa-
marTlebriv safuZvlebTan)~.
215
SeiZleba movaxdinoT politikuri reJimis sxva, aseve zogadi
klasifikacia:
demokratiuli,
liberaluri,
avtoritaruli,
totalitaruli.
saqarTveloSi demokratiuli politikuri reJimis Camoyali-
bebis mniSvnelovan garantias warmoadgens is konstituciur-sa-
marTlebrivi daxasiaTeba, romelsac aZlevs ZiriTadi kanoni Cvens
saxelmwifos.
saqarTvelos
konstitucia
saqarTvelos saxelmwifos politikuri wyobilebis
muxli
216
li mdgomareobis doneze arakeTilsindisierad sargebloben sxva-
dasxva separatistuli Zalebi, rac warmoSobs seriozul konfliqtebs
rogorc praqtikuli, ise demokratiis TeoriasTan dakavSirebul
mniSvnelovan faseulobebs Soris. maSasadame, siZneleTa miuxedavad,
aucilebeli iyo da dResac igive miznis winaSe vdgevarT, rom
saxelmwifoSi politikuri reJimis Camoyalibebis upirobo safuZ-
vels warmoadgendes demokratia. amasTan, demokratiis princi pis
damkvidreba sazogadoebrivi winaaRmdegobis gamo ver daiyvaneba
demokratiis umartives gagebamde _ demokratia, rogorc
ubralod xalxis mmarTveloba.
demokratiis Teoriis saTaveebi ZvelberZnuli azrovnebidan iwyeba.
sityva demokratiac berZnuli warmoSobisaa da ori sityvisagan
Sedgeba. "demos" xalxs niSnavs, "kratos" Zalauflebas. e.i., sityvis
mniSvnelobidan gamomdinare, masSi xalxis Zalaufleba igulisxmeba.
amasTan, es ganmarteba srulad ar asaxavs demokratiis cnebis dRevan-
del tevadobas mTeli Tavisi dilemebiT.
demokratiis Teoriam ganviTarebis grZeli da metad saintereso
gza ganvlo. mis Sesaxeb jer kidev platoni, aristotele, herodote,
eqsile da sxvebi msjelobdnen. demokratia mniSvnelovan rols
asrulebda saberZneTisa da romis saxelmwifoebriv da sazogadoe-
briv cxovrebaSi. Taviseburad esmodaT da iyenebdnen mas Sua sauku-
neebSi. demokratiis mecnieruli, Teoriuli kvlevis substraqts
mainc j. lokisa da J. J. rusos azrovnebaSi eZeben. sainteresod
viTardeboda da mdidrdeboda demokratiis Sinaarsi maTi inter-
pretatorebisa da maT Semdgom iuridiul da filosofiur azrovneba-
Si. iyo iseTi periodebic, roca demokratias ufrTxodnen mis sam-
SobloSi _ saberZneTSi, rac berZnebma gamoxates terminSi "demago-
gi~. aseve, frTxil damokidebulebas unda iCendnen demokratiis
mimarT mravali saukunis Semdeg Soreul amerikaSi.
dReisaTvis sruliad gansxvavebuli poziciebidan mimdinareobs
demokratiis kvleva. yvelaze ufro ganzogadoebuli saxiT es kvl-
eva mis or models Seexeba: demokratias, rogorc meTods da
rogorc Rirebulebas. ganasxvaveben aseve demokratiis Sems-
wavlel or ZiriTad skolas. pirveli demokratias ganixilavs, rogorc
mmarTvelobis formas, rodesac demokratiis SinaarsSi igulisxmeba
is procedura, rac xalxs saSualebas aZlevs ganaxorcielos sax-
elmwifo mmarTveloba, uzrunvelyos misi sruluflebianoba. meore
skola demokratiis arsSi xedavs saxelmwifos politikas. am SemTx-
vevaSi igi demokratias gansazRvravs rogorc Sedegs xalxis
mmarTvelobis uflebisa da SesaZleblobis realizacias, xalxis
moTxovnebis dakmayofilebas. Sesabamisad, ganasxvaveben demokratiis
217
maJoritarul da pluralistur modelebs. pirveli gulisxmobs
demokratiis klasikur gagebas. maJoritaruli modelis mixed-
viT, demokratiis SinaarsSi igulisxmeba is princi pebi da wesebi,
romlebic saSualebas iZlevian xalxis mmarTvelobisas ganxor-
cieldes sayovelTaoba, xalxis sruluflebianobis ganxorcieleb-
is procesSi uzrunvelyofs Tanasworobas, gadawyvetilebis miReb-
isaTvis moiTxovs umravlesobis nebis gamomJRavnebas da misdami
morCilebas.
pluralisturi demokratia upiratesobas aniWebs ara
amomrCevelTa umravlesobas, aramed aqcenti gadaaqvs calkeul or-
ganizebul jgufebze. demokratiis pluralisturi modeli ganmar-
tavs xalxis mmarTvelobas, rogorc iseT xelisuflebas, romelic
funqcionirebs moqiSpe dainteresebuli jgufebis meSveobiT.
demokratia SeiZleba iyos saxelmwifo reJimis sazomi mxolod
im sazogadoebaSi, romelic warmomadgenlobiTi mmarTvelobis sistemas
eyrdnoba, sadac warmomadgenlobis, anu xelisuflebis wyaros –
xalxs, SesaZlebloba aqvs warmomadgenlobis perioduli ganaxleb-
isa. amasTan, pirovnebisa da sazogadoebis sxvadasxva jgufebis ufle-
bebi garantirebulia kanonis uzenaesobiT. demokratiuli saxelm-
wifo reJimis damkvidrebisaTvis demokratia, rogorc princi pi, unda
moqmedebdes sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferoSi. magram es
SeiZleba miviCnioT saboloo miznad, romlis misaRwevad Cveni sa-
zogadoebrivi da saxelmwifoebrivi cxovrebis pirobebSi SeiZle-
boda gamogveyo ramdenime strategiuli mimarTuleba. esenia: poli-
tikuri pluralizmi; samarTliani arCevnebis organiza-
cia da ganxorcieleba; sazogadoebrivi politika da
informacia; sakanonmdeblo organoebis rolisa da mniS-
vnelobis ganmtkiceba; kanonis uzenaesoba; SeiaraRebu-
li Zalebisadmi demokratiuli kontrolis ganxor-
cieleba.
codnis Semowmeba
1. ra aris saxelmwifos forma da rogoria misi Sinaarsi?
2. raSi gamoixateba saxelmwifos formis praqtikul-poli-
tikuri mni-Svneloba zogadad da konkretulad saqarTve-
los sinamdvileSi?
3. ra kiTxvebze gvaZleven pasuxs saxelmwifos forma da
Sinaarsi, rogoria maTi urTierTmimarTeba?
4. ra aris mmarTvelobis forma?
5. ra gansxvavebaa monarqiasa da respublikas Soris?
218
6. monarqiis ra saxeebs ganasxvaveben?
7. respublikis romel saxeebs icnobT, CamoTvaleT Ti-
Toeulis ganmasxvavebeli niSnebi.
8. ra mizans isaxavs saparlamento da saprezidento re-
spublikebis niSnebis SeerTeba da mmarTvelobis ra
formasTan gvaqvs saqme am dros?
9. ras gulisxmobs saxelmwifos teritoriuli mowyobis
forma? saxelmwifos teritoriuli organizaciis romel
ZiriTad formebs ganasxvaveben?
10. mmarTvelobis romeli forma arsebobs saqarTveloSi?
daasabuTeT konstituciur normebze dayrdnobiT.
11. ra gansxvavebaa federaciasa da konfederacias Soris?
konfederacia saxelmwifos formaa Tu saxelmwifoTa
kavSiris forma? ratom?
12. ra gansxvaveba da msgavseba arsebobs saxelmwifosa da
evrokavSirs Soris?
13. konstituciuri normebis safuZvelze daaxasiaTed saqarTvelo,
rogorc erTiani, suverenuli da ganuyofeli saxelmwifo.
14. konstituciis mixedviT, rogor SeiZleba warmovidginoT
saqarTvelos erTiani saxelmwifo xelisufleba?
15. romeli avtonomiuri erTeulebisagan Sedgeba saqarTvelo?
rogoria maTi samarTlebrivi statusi?
16. ra saxis saxelmwifo reJimebs icnobT? daaxasiaTeT poli-
tikur reJimsa da saxelmwifo mmarTvelobis formis
urTierTdamokidebuleba.
17. mmarTvelobis romeli ideebia asaxuli saqarTvelos
1995 wlis 24 agvistos konstituciaSi?
ÔÄÓÔÉ
1. saqarTvelos konstituciis mixedviT, mTavrobis
mTel Semadgenlobas ayalibebs saqarTvelos prez-
identi parlamentis TanxmobiT. parlamentma qveynis
sameurneo cxovrebaSi Seqmnili mdgomareobis gamo
undobloba gamoucxada da gadaayena mTavrobis mTe-
li Semadgenloba.
a _ parlaments ar hqonda amis ufleba, radgan saqarTvelo saprez-
idento respublikaa;
b _ parlaments hqonda amis ufleba, radgan saqarTvelo saparla-
219
mento respublikaa;
g _ parlaments hqonda amis ufleba, radgan mTavroba Seqmnilia
misi TanxmobiT.
220
dis mixedviT, amasTan or maTgans, aWarasa da afxazeTs
gaaCniaT gansxvavebuli, ufro maRali samarT-
lebrivi statusi.
a _ saqarTveloSi arsebobs simetriuli federalizmi;
b _ asimetriuli federalizmi;
g _ saqarTvelo ar aris federaciuli saxelmwifo.
221
a _ mas SeuZlia miiRos sakuTari kanonebi gansazRvrul sakiTxebze;
b _ SeuZlia miiRos sakuTari kanonebi nebismier sakiTxze;
g _ ar SeuZlia miiRos sakuTari kanonebi.
saqarTvelos konstitucia;
aWaris avtonomiuri respublikis konstituciuri kanoni
“aWaris avtonomiuri respublikis konstituciaSi cvli-
lebebisa da damatebebis Sesaxeb”;
saqarTvelos organuli kanoni “adgilobrivi TviTm-
marTvelobisa da mmarTvelobis Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “saqarTvelos dedaqalaqis - Tbilisis
Sesaxeb”;
SeTanxmeba saqarTvelosa da evropis kavSirs Soris
“partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb”.
222
“demokratiuli arCevnebi ar atarebs mxolod simbolur
xasiaTs ... esaa konkurentuli, perioduli,
xasiaTs...
warmomadgenlobiTi da saboloo arCevnebi, romlis
procesSi moqalaqeebs aqvT farTo uflebebi gaakritikon
mTavroba, gamoaqveynon TavianTi kritika da warmoadginon
alternativa, airCion pirebi, romlebic Rebuloben ZiriTad
gadawyvetilebebs mTavrobaSi.”
7
ÈÄÌÀ
ãÉÍ ÊÉÒÊÐÀÔÒÉÊÉ
ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ
ÓÀÀÒÜÄÅÍÏ ÓÉÓÔÄÌÀ
ÓÀÀÒÜÄÅÍÏ ÓÀÌÀÒÈÀËÉ
223
sfdb #)
cneba da zogadi daxasiaTeba
224
arCevnebis demokratiulobis kriteriumebi
arCevnebis demokratiulobis Sesafaseblad sxvadasxva krite-
riumebs iyeneben. yvelaze srulad da misaRebad amerikeli mkvle-
varis jin kirkpatrikis kriteriumebi migvaCnia, romelTa mixedviTac:
⊇ demokratiuli arGevnebi unda iyos konkurentuli (anu alter-
natiuli). es niSnavs, rom opoziciur partiebs saarGevno pro-
cesSi unda hqondeT SesaZlebloba da garantia, rom xelisu-
flebis misamarTiT maT mier gamoTqmuli kritika miitanon
sazogadoebamde da amomrGevlebs warudginon alternatiuli
kandidaturebi.
⊇ arGevnebis demokratiulobisaTvis aucilebelia misi periodu-
loba. es imas niSnavs, rom garkveuli organoebi da Tanamdebo-
bis pirebi airGevian kanoniT winaswar gansazRvruli vadiT.
⊇ demokratiuli arGevnebi aris warmomadgenlobiTi. am kriteri-
umSi mkvlevari sayovelTaobas gulisxmobs, arGevnebSi monawi-
leobis SesaZleblobas, rasis, eris, sqesis da a.S. miuxedavad.
⊇ demokratiuli arGevnebis Sedegebi sabolooa. xalxis nebis
Sesabamisad Seqmnili xelisufleba legitimuria da uflebamo-
silia gamoxatavdes da ganaxorcielebdes xalxis suvereni-
tets. isini iTvlebian saxelmwifos formalur meTaurebad da
simbolur liderebad.
gamoyofen arCevnebis, rogorc uSualo demokratiis formis,
ramdenime daniSnulebas, funqcias:
⊇ arCevnebis saSualebiT xdeba xelisuflebis legitimacia. saqarTve-
los konstituciis me-5 muxlis mixedviT, "saqarTveloSi sax-
elmwifo xelisuflebis wyaroa xalxi~. xalxi Tavis Zalau-
flebas axorcielebs referendumis, uSualo demokratiis sxva
formebisa da Tavisi warmomadgenlebis meSveobiT. warmomadgen-
lobis, anu parlamentis, formirebis erT-erT gzad ki aRiarebu-
lia swored arCevnebi. arCevnebis saSualebiT gadascems xalxi
warmomadgenlebs Tavisi suverenitetis realizaciis uflebas
(da ara suverenitets).
⊇ arCevnebi xels uwyobs socialur manevrirebasa da politikuri
xelmZRvanelebis seleqcias. arCevnebis saSualebiT xalxi wyvets,
Tu vis mianiWos politikuri xelmZRvanelobis ufleba, vis
gadasces misi uflebebis nawili saerTo keTildReobis miRwe-
visaTvis. im SemTxvevaSi, Tu xelmZRvaneli ar imsaxurebs xalx-
is mowonebas, xalxs aqvs SesaZlebloba meored aRar airCios
aseTi xelmZRvaneli da amis ufleba misces pirs, romelic mas
Rirseulad miaCnia.
225
⊇ arCevnebi warmoadgens politikuri cxovrebis barometrs. igi
asaxavs im urTierTsapirispiro miznebsa da interesebs, romel-
ic sazogadoebaSi mocemuli momentisaTvis arsebobs.
am funqciebis realizacia qmnis TiToeuli adamianis usafrTx-
oebisa da Tanasworobis pirobebs, romelTa misaRwevad adamianebi
Tmoben uflebebis garkveul nawils iseTi avtoritetis sasarge-
blod, romelsac SeuZlia erTi harmoniuli mimarTulebiT warmar-
Tos sazogadoebaSi arsebuli sxvadasxva interesebi. aseTi avtori-
tetis rolSi gamodis warmomadgenloba, romelic xalxis arCevanis
safuZvelzea formirebuli. am TvalsazrisiT ki, arCevnebs rogorc
demokratiis umniSvnelovanes instituciur meqanizms, samarTli-
anad ganixilaven.
arCevnebi, rogorc konstitualizirebuli da institualizire-
buli meqanizmi, Sedgeba sxvadasxva stadiebisagan. es procesi, Tavis
mxriv, Sesabamis sazogadoebriv urTierTobaTa rTul kompleqss
warmoadgens. am urTierTobaTa erToblioba, romelSic mravali da
sruliad gansxvavebuli subieqtebi monawileoben, qmnis saarCevno
sistemas.
226
saarCevno ufleba
saarCevno samarTali, subieqturi gagebiT, esaa piris ufleba
airCios an arCeul iqnas saxelmwifos warmomadgenlobiT an TviT-
mmarTvelobis organoebSi. e.i. saarCevno samarTali, subieqturi
gagebiT, esaa piris saarCevno uflebamosilebaTa, arCevnebSi monawi-
leobis, princi pebisa da pirobebis erToblioba. amis mixedviT, gamoy-
ofen:
1) aqtiur saarGevno uflebas;
2) pasiur saarGevno uflebas;
aqtiuri saarCevno ufleba, esaa piris saerTo saarCevno
ufleba, romlis safuZvelze igi xmas aZlevs, irCevs Tavis sasurvel
kandidats saxelmwifo an TviTmmarTvelobis organoebis arCevnebSi.
xmis uflebis mqones amomrCeveli ewodeba, xolo amomrCevelTa
erTobliobas - saarCevno korpusi.
pasiuri saarCevno ufleba aris piris ufleba arCeul
iqnas, an Tanxmoba ganacxados saxelmwifo an adgilobrivi organoe-
bis arCevnebSi deputatobis kandidatad monawileobaze. sxvadasxva
cenzebi SeiZleba dawesdes pasiuri saarCevno uflebis mimarTac.
saqarTvelos parlamentis wevrad SeiZleba arCeul iqnas piri, romel-
sac Seusrulda 25 weli da saqarTveloSi ucxovria ara nakleb 10
wlisa, xolo saqarTvelos parlamentis wevrad ar SeiZleba ar-
Ceul iqnas piri, romelsac ukanaskneli ori wlis manZilze ar
ucxovria saqarTveloSi.
saarCevno kanonmdebloba iTvaliswinebs asakobriv cenzebs, rom-
lebic gansxvavebulia pasiuri da aqtiuri saarCevno uflebis mqone
pirebisaTvis. aqtiuri saarCevno uflebiT sargeblobs piri, romel-
sac Seusrulda 18 weli da akmayofilebs saarCevno kanonis moTx-
ovnebs. saqarTvelos parlamentSi asarCevad piri pasiuri saarCevno
uflebiT sargeblobs 25 wlis asakidan. rogorc vxedavT, am ori
uflebis erTdroulad floba yovelTvis ar gvaqvs saxeze. pirs,
romelsac 18 weli Seusrulda, Tu igi daakmayofilebs kanonis sxva
moTxovnebs, aqvs aqtiuri saarCevno xmis ufleba, magram ar sarge-
blobs pasiuri saarCevno xmis uflebiT. am ori saxis uflebis
urTierTmimarTebaSi gamoricxulia sapirispiro logika, radgan, Tu
piri flobs pasiur saarCevno uflebas, am SemTxvevaSi igi aucile-
blad flobs aqtiur saarCevno uflebasac.
227
sfdb $_
saarCevno sistemis ZiriTadi principebi
binadrobis cenzi
sakmaod mniSvnelovani da gavrcelebulia binadrobis cenzi.
misi dawesebiT, saarCevno kanoni moiTxovs piris garkveuli vadiT
cxovrebas qveyanaSi an romelime teritoriul saarCevno erTeulSi.
228
kanoni
“saqarTvelos
1. saqarTvelos parlamentis arCevnebi sayovelTaoa:
parlamentis arCevnebSi monawileobis ufleba aqvs saqarTvelos
arCevnebis
Sesaxeb”
moqalaqes 18 wlis asakidan, xolo arCeuli SeiZleba
iyos saqarTvelos moqalaqe 25 wlis asakidan, romel-
sac saqarTveloSi mudmivad ucxovria ara nakleb 10
muxli
wlisa...
102
moqalaqeobis cenzi
rogorc aqtiuri, ise pasiuri saarCevno uflebis mqone sub-
ieqtebze miTiTebisas, saqarTvelos kanoni, yvela SemTxvevaSi, xmar-
obs termins "moqalaqe", e.i. kanoniT dawesebulia moqalaqeobis
cenzi. am cenzis mixedviT, arCevnebSi monawileobisaTvis daiSvebian
mxolod is pirebi, romlebsac saqarTvelos moqalaqeoba gaaCniaT.
es cenzi kanonSi raime dakonkretebas ar moiTxovs. anu kanoni ar
gansazRvravs, magaliTad, piris qveyanaSi moqalaqed yofnis im vadas,
romelic uflebas miscemda mas moepovebina arCevnebSi monawileo-
bis ufleba, rogorc es zogierTi qveynis kanonmdeblobiT xdeba.
magaliTad, aSS-is konstituciis pirveli muxlis me-2 nawilis
mixedviT, "...aravin SeiZleba iyos warmomadgeneli, visac ar miuRwe-
via 25 wlis asakisaTvis, ar yofila Svidi wlis manZilze SeerTe-
buli Statebis moqalaqe...~, xolo amave muxlis me-3 nawili miu-
TiTebs, rom "aravin SeiZleba iyos senatori, visac ar miuRwevia
ocdaaTi wlis asakisTvis, ar yofila cxra wlis manZilze SeerTe-
buli Statebis moqalaqe...~. sxvadasxva qveynis kanonmdebloba nat-
uralizaciis gziT moqalaqeobamiRebul pirs arCevnebis uflebis
mopovebisaTvis sxvadasxva vadas uwesebs. zogierTi qveyana, magali-
Tad tunisi, saerTod gamoricxavs am kategoriis moqalaqeebisaTvis
arCevnebSi monawileobis uflebas. moqalaqeobis cenzi ar aris
dakavSirebuli qveyanaSi cxovrebis xangrZlivobasTan.
229
es kargad Cans evrokavSiris zogierTi wevri saxelmwifos konsti-
tuciaTa analizidan. magaliTad, safrangeTi, rogorc evrokavSiris
wevri saxelmwifo, munici palur arCevnebSi konstituciurad dasaS-
vebad Tvlis safrangeTSi mcxovrebi, evrokavSiris wevri saxelmwi-
foebis moqalaqeebisaTvis rogorc aqtiuri, ise pasiuri saarCevno
uflebis qonas. sxvadasxva qveynis kanonmdeblobaSi SeiZleba Segvx-
vdes sruliad gansxvavebuli cenzebi, magaliTad, qonebrivi, ganaTlebis,
moraluri, saxelmwifo enis codnis aucilebloba, dabadebiT mo-
qalaqeobis qonis aucilebloba, zeda asakobrivi zRvaris daweseba,
afrikis zogierT qveyanaSi jer kidev arsebobs wera-kiTxvis cod-
nis moTxovna da sxva.
garda zemoaRniSnulisa, "saqarTvelos parlamentis arCevnebis
Sesaxeb~ kanoni sxva cenzebs ar awesebs da sayovelTaobis princi-
pis Sesabamisad acxadebs saqarTvelos moqalaqeTa arCevnebSi monaw-
ileobis SesaZleblobas, "...ganurCevlad rasisa, kanis ferisa, enisa,
sqesisa, religiisa, ganaTlebisa, politikuri da sxva Sexedulebebi-
sa, erovnuli, eTnikuri da socialuri kuTvnilebisa, warmoSobisa,
qonebrivi da wodebrivi mdgomareobisa.~E
saarCevno cenzebs Soris metad mniSvnelovania asakobrivi
cenzi. misi arsi gamoixateba imaSi, rom saarCevno uflebis aRiareba
xdeba mxolod gansazRvruli, kanoniT winaswar dadgenili asakis
miRwevis Semdeg, razec ukve iyo saubari.
arCevnebis sayovelTaoba
sayovelTao saarCevno ufleba istoriulad progresirebadi
uflebaa, misi damkvidrebisa da moculobis TandaTan gafarToebi-
saTvis kacobriobis demokratiuli nawili mravali aTeuli wlis
manZilze ibrZoda.
CvenSi, sabWoTa periodis pirvel etapze, saarCevno ufleba Cam-
orTmeuli hqondaT "aramSromel fenebs~, anu proletariatis mow-
inaaRmdege socialur fenebsa da jgufebs. "Cven movuspobT rogorc
aqtiur, ise pasiur saarCevno uflebas yvela aramSromel fenebs~ _
acxadebda s. orjonikiZe.
sakmao xani dasWirda da metad winaaRmdegobrivi gza gaiara
sayovelTaobis princi pis ganviTarebam maRali demokratiis iseT
qveyanaSi, rogoric amerikis SeerTebuli Statebia. aq konstituci-
is me-15 SesworebiT, 1870 wels, Statebs aekrZalaT uari eTqvaT
saarCevno xmis uflebis SezRudvaze rasis, kanis ferisa da war-
sulSi monobaSi yofnis gamo. mxolod 1920 wels ratificirebul
230
iqna aSS-s konstituciis me-19 Sesworeba, romelic krZalavda
saarCevno xmis uflebis SezRudvas sqesis gamo.
dRevandeli demokratiuli, maT Soris saqarTvelos saarCevno
kanonmdebloba, awesebs mTel rig garantiebs sayovelTaobis princi-
pis realobisaTvis.
erT-erTi aseTi garantiis rolSi gamodis amomrCevelTa siebis
Sedgena.
teritoriulobis principi
amomrCevelTa siebSi SeaqvT saarCevno uflebis mqone yvela
moqalaqe. siebis Sedgena xdeba saarCevno ubnebis mixedviT. arCevnebis
sayovelTaobis uzrunvelyofis garantiaa arCevnebis teritoriu-
lobis princi pi. am princi pis Sesabamisad, mTeli qveynis terito-
ria iyofa Sesabamis saarCevno olqebad.
arCevnebis sayovelTaobas uzrunvelyofs kanoniT gaTvaliswineb-
uli damatebiTi siebis Sedgena. am TvalsazrisiT, saarCevno kanon-
mdebloba adgens amomrCevlis SesaZleblobas monawileoba miiRos
kenWisyraSi, miuxedavad misi adgilsamyofelisa. roca amomrCeveli
arCevnebis dRemde icvlis adgilsamyofels ara erTi da igive
dasaxlebuli punqtis farglebSi, igi saarCevno komisiaSi miiRebs
xmis micemis uflebis mowmobas, romlis mixedviT, amomrCeveli SeaqvT
amomrCevelTa damatebiT siaSi da igi monawileobas miiRebs kenWi-
syraSi arCevnebis dRes, misi adgilsamyofelis mixedviT.
im amomrCevlebisaTvis, romlebsac Tavisi fizikuri mdgomareo-
bis gamo ara aqvT SesaZlebloba gamocxadnen saarCevno ubanSi,
arsebobs
Tanasworobis principi
aRniSnuli principi gulisxmobs yvela amomrCevlisaTvis arCevneb-
is Sedegebze zemoqmedebisa da kanonis farglebSi kandidatebis
Tanabar SesaZleblobas, arCeul iqnan warmomadgenlobiT organoSi
an arCeviT Tanamdebobaze. Tanasworoba arCevnebSi saqarTvelos
konstituciiT aRiarebuli moqalaqeTa Tanasworobis princi pis
konkretuli gamoxatulebaa.
amomrCevelTa Tanasworoba uzrunvelyofilia imiT, rom Ti-
Toeuli amomrCeveli flobs imdenive xmas, ramdensac sxva nebis-
mieri amomrCeveli. saarCevno kanonis Sesabamisad, moqalaqe SeaqvT
mxolod erT saarCevno siaSi da Sesabamisad, mas mxolod erTi xmis
231
ufleba aqvs. saarCevno korpusi erTiania da igi ar iyofa uf-
lebrivi mdgomareobiT gansxvavebul jgufebad da fenebad.
arCevnebSi Tanasworoba vrceldeba pasiur saarCevno ufleba-
zec. deputatobis kandidats ufleba aqvs kenWi iyaros mxolod
erT saarCevno olqSi.
am princi pis uzrunvelyofisaTvis TiToeuli amomrCevlis xmas
Tanabari Zala aqvs arCevnebis Sedegis gansazRvrisaTvis, rac, Tavis
mxriv, uzrunvelyofilia warmomadgenlobis erTiani normis dawesebiT.
faruli kenWisyra
arCevnebis erT-erTi ZiriTadi konstituciuri principia faruli
kenWisyra. misi arsi mdgomareobs imaSi, rom uzrunvelyos amomrCev-
lis nebis gamovlinebaze kontrolisa da zemoqmedebis dauSvebloba.
arCevnebis farulobis uzrunvelsayofad saarCevno kanoni iTval-
iswinebs rig garantiebs. amomrCevlis nebis Tavisufali gamovline-
ba uzrunvelyofilia imiT, rom kenWisyra mimdinareobs specialu-
rad mowyobil saarCevno kabinaSi an oTaxSi, sadac xmis micemis
232
momentSi ar SeiZleba imyofebodes sxva piri, garda kanoniT gaTval-
iswinebuli gamonaklisisa, roca amomrCevels ar SeuZlia damoukide-
blad Seavsos biuleteni. am SemTxvevaSi igi uflebamosilia moix-
mos nebismieri piri, garda saarCevno komisiis wevrisa, ndobiT aRWur-
vili pirisa, saarCevno blokis warmomadgenlisa da meTvalyurisa.
marTalia, konstitucia da saarCevno kanonmdebloba pirdapir
ar miuTiTebs, magram mainc aRiarebs Tavisufali arCevnebis prin-
ci ps. misi arsi imaSi mdgomareobs, rom amomrCevlis nebazea damok-
idebuli, miiRebs Tu ara monawileobas saarCevno procesSi. aRniS-
nuli princi pis sapirispirod zogierTi qveynis, magaliTad, itali-
is, kanonmdebloba awesebs savaldebulo votums. igi ganixileba
rogorc arCevnebSi monawileobis iuridiuli valdebuleba.
sfdb $!
cxrili # 12
233
saarCevno sistemebi da misi saxeebi
wina paragrafSi ukve mivuTiTeT, rom esaa im samarTlebriv
normaTa sistema, romelic sajaro xelisuflebis organoebis formire-
bas gansazRvravs. am TvalsazrisiT, saarCevno sistema unda warmov-
idginoT arCevnebis organizaciis rogorc normatiuli, ise faqto-
brivi saSualeba.
saarCevno sistemaze, rogorc arCevnebis organizaciis praq-
tikul saSualebaze, miTiTeba niSnavs imis aRiarebas, rom swored
saarCevno sistemis gamoyenebis saSualebiT xdeba kandidatebs Soris
mandatebis ganawileba, kenWisyris Sedegebis Sesabamisad.
saarCevno sistema mniSvnelovani konstituciur-samarTlebrivi
institutia, romelic demokratiuli politikuri reJimis garkveul
maxasiaTebelsac ki Seicavs. amiT imisi Tqma gvinda, rom dReisaTvis
arsebobs ramdenime saxis saarCevno sistema, romelTa gamoyenebam
kenWisyris erTi da igive Sedegebis arsebobisas, sruliad sxvadasx-
va saarCevno Sedegebi SeiZleba mogvces, warmomadgenlobis sab-
olood formirebisaTvis. demokratiuli sazogadoeba ki SeuZlebe-
lia iseTi warmomadgenlobis gareSe, romelsac farTo socialuri
baza ar gaaCnia da xalxis umravlesobis interesebs ar warmoad-
gens. ganasxvaveben Semdegi saxis saarCevno sistemebs:
maJoritaruli sistema
sityva “maJoritari” franguli sityvaa (majorite), rac qarTu-
lad umravlesobas niSnavs. am sistemis arsi mdgomareobs imaSi, rom
arCeulad iTvleba is kandidati, romelic moagrovebs kanoniT dad-
genili xmebis umravlesobas. sxva kandidatebi da partiebi ki
warmomadgenlobis gareT rCebian.
maJoritaruli sistema istoriulad yvelaze Zveli sistemaa,
amitom arc aris gasakviri, rom mas, dadebiTTan erTad, Tanamedrove-
obisaTvis mniSvnelovani naklovanebebic axasiaTebs. mis dadebiT
mxared SeiZleba CavTvaloT, rom igi sakmaod martivi da moqnili
sistemaa. am sistemis dros amomrCeveli uSualod deputatobis
kandidats aZlevs xmas, amdenad mas SesaZlebloba aqvs srulad
Seafasos Tavisi momavali warmomadgenlis dadebiTi da uaryofiTi
Tvisebebi da Sesabamisad, maqsimalurad naklebi Secdoma dauSvas
arCevanis gakeTebisas.
dRevandeli sazogadoebis socialuri mravalferovnebisa da
sirTulis pirobebSi, roca politikuri Zalauflebis mosapove-
blad, warmomadgenlobaSi adgilebis dasakaveblad brZolaSi erTve-
234
bian politikuri partiebi, Tavs iCens maJoritaruli sistemis na-
klovanebac. saqme imaSia, rom am sistemis gamoyenebiT SeiZleba
miviRoT arasamarTliani Sedegi, roca xmebis umravlesoba mos-
alodnelia miiRon partiebma, romlebsac amomrCevelTa SedarebiT
naklebi raodenoba uWers mxars. es garemoeba ganapirobebs parla-
mentSi fragmentaciis xarisxs, moqmedebs misi muSaobis stabil-
urobaze, muSaobis unarze da sxva. maJoritarul sistemaSi ganasx-
vaveben ramdenime saxesxvaobas.
235
is pirvel turSi, arCevnebis Sedegi ganusazRvreli rCeba, saWiro
xdeba Semdegi turebis mowyoba.
naxevradproporciuli sistema
ganasxvaveben maJoritaruli sistemis e.w. naxevradproporciu-
li sistemas, romlis drosac, msgavsad proporciuli sistemisa,
iqmneba mravalmandatiani saarCevno olqebi, magram kanoni amomrCev-
els uflebas aZlevs xma misces mxolod erT kandidats saarCevno
biuletenSi Setanili ama Tu im saarCevno siidan.
kumulaciuri sistema
arsebobs maJoritaruli sistema, e.w. kumulaciuri saxis. misi
arsi mdgomareobs imaSi, rom am dros amomrCevels, nacvlad erTisa,
aqvs ramdenime xma, romelTagan mas SeuZlia yvela xma misces erT
kandidats an partias an sulac gadaanawilos es xmebi. naxevrad-
proporciuli sistemisagan gansxvavebiT, kumulaciuri sistemis dros
kanoniT amomrCevels SesaZlebelia hqondes panaSaJis uflebac.
proporciuli sistema
es sistema maJoritarulTan SedarebiT ufro demokratiulad
aris miCneuli. am sistemis mixedviT, mandatebi TiToeuli olqis
mixedviT nawildeba partiebis mier mopovebuli xmebis proporci-
ulad.
am sistemis gamoyenebisas warmomadgenlobas ufro farTo so-
cialuri baza gaaCnia, vinaidan igi saSualebas aZlevs SedarebiT
mcirericxovan partiebsac moi povon mandatebi warmomadgenlobaSi.
amave TvalsazrisiT, proporciul sistemas garkveuli sirTulec
axlavs Tan, rac dakavSirebulia mTavrobis formirebasa da mis
stabilurobasTan.
236
proporciuli sistemis yvelaze mniSvnelovani Rirseba isaa,
rom igi SedarebiT ukeTesad asaxavs sazogadoebaSi ZalTa Tanafar-
dobis realur suraTs.
Sereuli sistema
xSirad maJoritaruli da proporciuli sistema erTdroulad
gamoiyeneba, rac Sereuli sistemis saxeliTaa cnobili.
saqarTvelos konstitucia swored am ukanasknel sistemas aRi-
arebs. "saqarTvelos parlamenti Sedgeba sayovelTao, Tanaswori,
pirdapiri saarCevno uflebis safuZvelze faruli kenWisyriT, oTxi
wlis vadiT, proporciuli sistemiT arCeuli 150 da maJoritaru-
li sistemiT arCeuli 85 parlamentis wevrisagan~, aRniSnulia
konstituciis 49-e muxlSi.
Sereuli sistemis gamoyeneba ganpirobebulia imiT, rom igi
saSualebas iZleva maJoritarizmisa da proporcionalizmis gamoy-
enebiT moxsnas, an ukidures SemTxvevaSi, Seamciros is uaryofiTi
momentebi, romlebic axasiaTebs TiToeul sistemas cal-calke aRebuls.
arCevnebi maTi Sinaarsisa da Zalebis Sesabamisad SeiZleba daiyos
ramdenime saxed.
arCevnebis Sedegad xdeba sajaro xelisuflebis sxvadasxva
organoebis formireba. Sesabamisad, ganasxvaveben saparlamento
da saprezidento arCevnebs.
Sinaarsis mixedviT, arCevnebi SeiZleba iyos pirdapiri da
arapirdapiri. pirdapiri arCevnebis dros warmomadgenlobiTi
organos formirebis sakiTxs wyveten uSualod saarCevno uflebis
mqone moqalaqeebi. arapirdapiri arCevnebis dros - piriqiT, kandi-
datis arCevis sakiTxs wyvets ara uSualod saarCevno uflebis
mqone moqalaqeebi, aramed maT mier arCeuli amomrCevlebi. am gziT
xdeba, magaliTad, aSS-s prezidentis arCeva. arapirdapiri arCevnebi
SeiZleba iyos or da met safexuriani.
arCevnebi SeiZleba iyos sayovelTao da nawilobrivi.
sayovelTaoa arCevnebi, roca masSi monawileobs qveynis saarCevno
uflebis mqone yvela piri. parlamentis arCevnebi nawilobrivia,
roca xdeba warmomadgenlobiTi organos nawilis arCeva.
ganasxvaveben morig, damatebiT da ganmeorebiT arCevnebs.
morigi arCevnebi gulisxmobs arCevnebs, romelic iniSneba wina mowvevis
warmomadgenlobiTi organos uflebamosilebis vadis gasvlasTan
dakavSirebiT.
roca warmomadgenlobiTi organos parlamentis an misi rome-
lime palatis aucilebeli nawilobrivi Sevseba xdeba an unda
237
Seivsos is vakansiebi, romlebic arsebobs parlamentSi, calkeuli
deputatebis vadaze adre gamoklebiT, aseTi arCevnebi iwodeba dam-
atebiT, anu Sualedur arCevnebad.
roca kanoniT gansazRvrul SemTxvevebSi arCevnebi ar gamocxa-
dda Catarebulad an arCevnebi Catarda, magram ar airCa Sesabamisi
organo, kanoniTve gansazRvrul umokles vadaSi tardeba arCevnebi,
romelsac ganmeorebiT arCevnebs uwodeben.
sfdb $@
saarCevno procesi da misi stadiebi
saarCevno procesi esaa, erTi mxriv, samarTlebriv normaTa er-
Toblioba, romliTac regulirdeba arCevnebSi monawile calkeuli
individebis, organoebis, organizaciebisa da jgufebis saqmianoba,
saxelmwifo da TviTmmarTvelobis organoebis arCevnebis momzade-
basa da CatarebaSi, xolo, meore mxriv, aRniSnuli subieqtebis gan-
sazRvruli saqmianoba. SemdgomSi saarCevno procesze saubrisas
mxedvelobaSi gvaqvs swored misi meore mniSvneloba.
saarCevno procesi, rogorc normatiul safuZvelze regulire-
buli saqmianoba, ramdenime stadiisagan Sedgeba. saqarTvelos saarCevno
kanonmdebloba, arCevnebis momzadebisa da Catarebis wesis mixedviT
ganasxvavebs saarCevno procesis Semdeg stadiebs:
239
centralur saarCevno komisiaSi partiis xelmZRvaneli piris
mier xelmoweril saTanado gancxadebaSi miTiTebuli unda iyos
partiis saxelwodeba, romliTac igi registrirebulia iusticiis
saministroSi, xelmZRvaneli piris (pirebis), rwmunebuli da saarCevno
dokumentebze xelmoweris uflebis mqone piris (pirebi) saxeli,
gvari, misamarTi da telefonis nomeri. gancxadebasTan erTad, par-
tiam centralur saarCevno komisias unda warudginos partiis
registraciis mowmobis asli.
kanonis me-8 muxlis mixedviT, arCevnebSi monawileobis ufle-
ba aqvs kanoniT dadgenili wesiT centralur saarCevno komisiaSi
registrirebul partias, centralur saarCevno komisiaSi registr-
irebul partiaTa saarCevno bloks, xolo amomrCevelTa sainiciati-
vo jgufs _ mxolod maJoritaruli sistemiT arCevnebSi.
aRniSnuli pirobebis dakmayofilebis SemTxvevaSi centraluri
saarCevno komisia 6 dRis ganmavlobaSi wyvets sakiTxs partiis
saarCevno registraciis Sesaxeb da aZlevs saTanado cnobas parti-
is rwmunebuls. partias registraciaze SeiZleba uari eTqvas im
SemTxvevaSi, Tu saqmianoba SeCerebulia kanoniT dadgenili wesiT.
registraciaze uaris Tqmis SemTxvevaSi partia uflebamosilia 3
dRis vadaSi gaasaCivros komisiis gadawyvetileba saqarTvelos
uzenaes sasamarTloSi, romlis Sesabamisi gadawyvetileba sabolooa
da gasaCivrebas ar eqvemdebareba.
amomrCevlis saTanado informaciiT uzrunvelyofis mizniTa da
kanoniT dadgenili wesiT, centraluri saarCevno komisia ori dRis
vadaSi presaSi, radioTi da televiziiT aqveynebs wardgenis rigi-
Tobis mixedviT registrirebul partiaTa sias, komisia aseve aqvey-
nebs araregistrirebul partiaTa sias da im mizezs, romelTa gamoc
maT uari eTqvaT registraciaze.
kanoni calke gansazRvravs saarCevno blokebis registraci-
is wess.
saarCevno blokebad registraciis ufleba aqvT im partiebs,
romlebic saTanado wesiT registrirebulia centralur saarCevno
komisiaSi. romelime saarCevno blokSi gaerTianebis Semdeg partias
ara aqvs ufleba damoukideblad monawileobdes arCevnebSi an gaer-
Tiandes sxva saarCevno blokSi.
centraluri saarCevno komisia saarCevno blokebis registra-
cias amTavrebs arCevnebamde ara ugvianes 36 dRisa.
saarCevno blokis mier centralur saarCevno komisiaSi ward-
genil gancxadebas xels unda awerdes blokSi Semavali yvela
240
partiis xelmZRvaneli piri. gancxadebaSi dasaxelebuli unda iyos
centralur saarCevno komisiaSi blokis rwmunebulis vinaoba, mis-
amarTi da telefonis nomeri. garda amisa, gancxadebas Tan unda
erTvodes yvela partiis xelmZRvaneli piris mier xelmowerili
saarCevno blokis wesdeba, romelSic aRniSnuli unda iyos saarCevno
RonisZiebasTan dakavSirebiT blokis mier gadawyvetilebaTa miReb-
is wesi, maT Soris, parlamentis wevrobis kandidatTa wardgenisa
da wardgenis Sesaxeb gadawyvetilebis gauqmebis, blokidan partiis
gasvlis, blokSi axali wevris miRebisa da blokidan partiis wevris
garicxvis wesebi, aseve miTiTebuli unda iyos piri an pirebi, romelTac
aqvT blokis gancxadebaze xelmoweris ufleba.
centraluri saarCevno komisia, kanonis Sesabamisad, blokis
registraciaSi gatarebidan 2 dRis vadaSi masobrivi informaciis
saSualebebiT mosaxleobas awvdis Sesabamis informacias. regis-
traciaze uaris Tqmis SemTxvevaSi bloks ufleba aqvs uaris miRe-
bidan 2 dRis vadaSi gaasaCivros komisiis dadgenileba saqarTve-
los uzenaes sasamarTloSi, romelsac gadawyvetileba sami dRis
vadaSi gamoaqvs. sasamarTlos gadawyvetileba sabolooa da gasa-
Civrebas ar eqvemdebareba.
241
saarCevno ubnebi iqmneba ara nakleb ocisa da ara umetes 3,000
amomrCevlisaTvis arCevnebamde ara ugvianes 55 dRisa.
saarCevno ubnebi iqmneba aseve Znelad misadgom adgilebSi, saqarTve-
los samxedro Zalebis samxedro nawilebsa da SenaerTebSi. saavad-
myofoebSi, sxva stacionarul dawesebulebaSi da arCevnebis dRes
naosnobaSi myof gemebze. am erTeulebSi saarCevno ubnebi iqmneba
zemoaRniSnul vadaSi, xolo gamonaklis SemTxvevaSi arCevnebamde
ara ugvianes 5 dRisa. saarCevno ubani iqmneba, xolo ukve Seqmnili
ubnis sazRvrebis dazusteba xdeba saolqo saarCevno komisiebis
mier, Sesabamisi administraciuli erTeulis teritoriaze moqmedi
adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis organoebis ward-
ginebis gaTvaliswinebiT. saarCevno ubani SeiZleba Seiqmnas saxelmwi-
fos farglebs gareT arsebul saqarTvelos saxelmwifo dawesebule-
bebSi, saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros wardginebiT.
saolqo saarCevno komisia valdebulia saarCevno ubnebis Seqm-
nidan 5 dRis vadaSi adgilobrivi informaciis saSualebiT misces
informacia amomrCevels im adgilis zusti CvenebiT, sadac mas
arCevnebis dRes Tavisi saarCevno uflebis realizeba SeuZlia.
amisaTvis saolqo saarCevno komisia aqveynebs saarCevno ubnis no-
mers, mis sazRvrebs, saubno saarCevno komisiebisa da xmis misacemi
Senobebis zust misamarTebs.
242
kanonis Tanaxmad, saarCevno komisiebSi TiTo wevris daniSvnis
ufleba yoveli saparlamento arCevnebis Semdeg aqvT: proporciuli
sistemiT Catarebuli saparlamento arCevnebis Sedegebis mixedviT
5 saukeTeso Sedegis mqone partiasa da saarCevno bloks. partiebi,
romlebic aRniSnul pirobas akmayofileben, centralur da saolqo
saarCevno komisiebSi wevrebs niSnaven 4 wlis vadiT, arCevnebis
Sedegebis oficialurad gamocxadebidan ara ugvianes 30 dRisa,
saubno saarCevno komisiebSi _ arCevnebamde ara ugvianes 45 dRisa.
im saarCevno ubnebSi, romlebic Seqmnilia gamonaklisi SemTxvevebis
wesiT, arCevnebamde ara ugvianes 5 dRisa, partiebi TavianT wevrebs
niSnaven arCevnebamde ara ugvianes 3 dRisa. Tu partia an saarCevno
bloki aRniSnul uflebas ar gamoiyenebs, am SemTxvevaSi komisiis
wevrs niSnavs zemdgomi komisia, xolo centralur saarCevno komi-
siaSi - parlamenti.
kanonis me-18 muxli calke gansazRvravs saarCevno komisiis
wevris uflebamosilebis dawyebis, Tanamdebobrivi SeuTavseblobisa
da uflebamosilebaTa Sewyvetis sakiTxebs. centraluri saarCevno
komisiis wevrad daniSnuli piri mis wevrad CaiTvleba saarCevno
komisiaSi daniSvnis an arCevis momentidan. saolqo da saubno saarCevno
komisiebSi partiebisa da saarCevno blokebis mier daniSnuli ko-
misiis wevrebi saarCevno komisiis wevrebad CaiTvlebian komisiaSi
gamocxadebis momentidan, xolo zemdgomi komisiis mier daniSnuli
wevrebi _ daniSvnis momentidan.
kanoni krZalavs saarCevno komisiaSi im pirTa daniSvnas, rom-
lebic saqarTvelos parlamentisa da adgilobrivi TviTmmarTvelo-
bis organoebis wevrebi, saxelmwifo xelisuflebisa da mmarTvelo-
bis organoTa xelmZRvanelebi da maTi moadgileebi, parlamentisa
da adgilobrivi TviTmmarTvelobis organos _ sakrebulos wevro-
bis kandidatebi, arCevnebSi monawile partiebisa da saarCevno blokebis
rwmunebulebi, parlamentis wevrobis kandidatis ndobiT aRWur-
vili pirebi arian.
saarCevno komisiis Tavjdomaris, moadgilis, mdivnis an wevris
uflebamosileba SeiZleba Sewydes: gadagomis SemTxvevaSi; Tu ko-
misiis wevri daniSnuli iyo blokis mier da morig arCevnebSi es
bloki ar Rebulobs monawileobas; uflebamosilebis CamorTmevi-
sas; kanonier ZalaSi Sesuli gamamtyunebeli ganaCenis arsebobisas;
saqarTvelos moqalaqeobis dakargvisas; gardacvalebisas. komisiis
wevris vadamde uflebamosilebis Sewyvetis SemTxvevaSi uflebamo-
sili subieqti niSnavs (irCevs) Sesabamis wevrs darCenili ufle-
bamosilebis vadiT.
243
yvela safexuris saarCevno komisia erTianobaSi qmnis saarCevno
organoTa erTian sistemas. arCevnebis momzadebisa da CatarebisaTvis,
saarCevno kanonis Sesabamisad, aRniSnul sistemaSi gamoiyofa:
1. saqarTvelos centraluri saarGevno komisia;
2. saolqo saarGevno komisia;
3. saubno saarGevno komisia.
saarCevno komisiebs, sakuTari uflebamosilebidan gamomdinare,
specifikis garda, gaaCniaT saerTo funqciebi da amocanebi, romelTa
Sesabamisad, TavianTi teritoriuli erTeulebis mixedviT, kontrols
axorcieleben saarCevno kanonmdeblobis zustad da ganuxrelad
SesrulebisaTvis da iReben Sesabamis gadawyvetilebebs. amasTan,
TiToeul komisias gaaCnia Tavisi specifika, rac gaTvaliswinebulia
saarCevno kanoniT.
244
centraluri saarCevno komisiis Semadgenloba ganisazRvreba
"parlamentis arCevnebis Sesaxeb~ kanonis 21-e muxliT. centraluri
saarCevno komisia iqmneba Tavmjdomaris, misi moadgilis, mdivnisa da
ara nakleb 14 wevrisagan.
saolqo saarCevno komisiis umTavresi daniSnulebaa deputato-
bis kandidatebis registracia da arCevnebis Sedegebis dadgena
olqis mixedviT.
saolqo saarCevno komisiis Semadgenloba ganisazRvreba Tavmj-
domaris, misi moadgilis, mdivnisa da ara nakleb 7 wevrisagan, romelT-
agan centraluri saarCevno komisia niSnavs Tavmjdomaresa da 4
wevrs saparlamento arCevnebis wlis maisis TveSi 4 wlis vadiT,
xolo 5 wevrs niSnaven kanoniT uflebamosili partiebi.
saolqo saarCevno komisiis uflebamosilebebi ganisazRvreba
"saqarTvelos parlamentis arCevnebis Sesaxeb~ organuli kanonis
24-e muxliT.
saubno saarCevno komisiis funqcia saarCevno procesSi gan-
isazRvreba amomrCevelTa siebis dazustebiT, saarCevno biuleteneb-
is gacemiT, kenWisyris mowyobiT, xmebis daTvliTa da kanoniT mini-
Webuli sxva uflebamosilebebiT.
saubno saarCevno komisia iqmneba arCevnebamde ara ugvianes 45
dRisa, Tavmjdomaris, misi moadgilis, mdivnisa da 7 wevrisagan, romelT-
agan Tavmjdomaresa da komisiis oTx wevrs niSnavs saolqo saarCevno
komisia. Tu saolqo saarCevno komisiaSi xmebi Tanabrad gaiyo, am
SemTxvevaSi saolqo saarCevno komisiis Tavmjdomaris xma gadamw-
yvetia. saubno saarCevno komisiis 5 wevrs niSnaven proporciuli
sistemiT Catarebuli saparlamento arCevnebis Sedegebis mixedviT
5 saukeTeso Sedegis mqone partiebi. saubno saarCevno komisia
Tavisi Semadgenlobidan irCevs Tavmjdomaris moadgilesa da mdivans.
saubno saarCevno komisiis wevrTa uflebamosileba wydeba ubanSi
arCevnebis Sedegebis SejamebisTanave.
1999 wlis saparlamento arCevnebisaTvis centraluri, saolqo
da saubno saarCevno komisiebis dakompleqtebis wessa da vadebs
gansazRvravs "saqarTvelos parlamentis arCevnebis Sesaxeb~ organ-
uli kanonis gardamavali debulebebis me-60 muxli.
245
saxelmwifo xelisuflebis, TviTmmarTvelobis da mmarTvelobis
organoebi arCevnebamde ara ugvianes 55 dRisa uzrunvelyofen daqvem-
debarebul teritoriaze registrirebul moqalaqeTa aRricxvas da
amomrCevelTa siebis Sesadgenad saWiro monacemebs gadascemen
saarCevno komisiebs. maT Soris, aRricxvas eqvemdebarebian is pire-
bic, romlebsac jer ar SesrulebiaT, magram arCevnebis dRisTvis
usruldebaT 18 weli.
sayovelTaobis princi pidan gamomdinare da misi erT-erTi ga-
rantiis saxiT, kanonis Tanaxmad, amomrCevelTa siaSi SeaqvT saqarTve-
los yvela moqalaqe, romelic sargeblobs saarCevno uflebiT da
siis Sedgenis momentisaTvis registrirebulia mocemuli saarCevno
ubnis teritoriaze. rac Seexeba saqarTvelos samxedro Zalebisa
da SenaerTebis vadiani samxedro mosamsaxureebis saarCevno siebSi
Setanas, isini siaSi SeaqvT dislokaciis adgilis mixedviT.
saarCevno kanoni, qveyanaSi Seqmnili realobidan gamomdinare,
calke gamoyofs devnili mosaxleobis saarCevno siebSi Setanisa
da maTi arCevnebSi monawileobis sakiTxs. amasTan dakavSirebiT,
"saqarTvelos parlamentis arCevnebis Sesaxeb~ kanonis 32-e muxlis
Tanaxmad, saqarTvelos ltolvilTa da gansaxlebis saministros ev-
aleba arCevnebamde ara ugvianes 55 dRiT adre Sesabamis saarCevno
komisias gadasces devnilTa sia. Tu devnilis statusis mqone piri
aRmoCndeba registrirebuli romelime saarCevno ubnis teritoriaze,
igi amoRebuli iqneba devnilTa saarCevno siidan. devnili amomrCev-
lebi ar monawileoben erTmandatian olqSi maJoritarul arCevnebSi.
saarCevno kanonSi Setanili cvlilebiT gaizarda sayovelTao
gacnobisaTvis saarCevno siebis gamoqveynebis vada. nacvlad adre
gaTvaliswinebuli 10 dRisa, saarCevno siebi qveyndeba arCevnebamde
ara ugvianes 30 dRisa. saarCevno siasTan dakavSirebuli preten-
ziebi SeiZleba Setanil iqnas saubno saarCevno komisiaSi arCevnebamde
ara ugvianes 20 dRisa. pretenziis dakmayofilebis SemTxvevaSi
amomrCeveli SehyavT siaSi, rac qveyndeba arCevnebamde 10 dRiT
adre. pretenziis daukmayofileblobis SemTxvevaSi amomrCevels
SeuZlia 3 dRis vadaSi Seitanos sarCeli raionul sasamarTloSi,
romelic sarCels amave vadaSi ganixilavs. sasamarTlos gadaw-
yvetileba sabolooa da gasaCivrebas ar eqvemdebareba.
saarCevno siebis safuZvelze gacemuli amomrCevlis baraTi uzrun-
velyofs amomrCevlisaTvis maqsimalurad mosaxerxebeli pirobebis
Seqmnas. amomrCevlis baraTSi miTiTebulia amomrCevlis saxeli da
gvari, rigiTi saarCevno nomeri, im saarCevno ubnis nomeri da misa-
marTi, romelSic xmas aZlevs amomrCeveli.
246
parlamentis wevrobis kandidatTa wardgenis wesi da
registracia; saarCevno biuleteni
arCevnebSi monawile deputatobis kandidatTa wardgena da maTi
registracia saarCevno procesis umniSvnelovanesi stadiaa, rac
imiTaa ganpirobebuli, rom am stadiaze xdeba pirTa im wris gan-
sazRvra, romlebic arCevnebSi miiReben monawileobas da gamarjveb-
is SemTxvevaSi daikaveben adgilebs momaval sakanonmdeblo organoSi.
saqarTvelos parlamentis arCevnebSi kandidatis wardgenis uflebis
mqone subieqtebis mixedviT, wardgenis procedura ori saxisaa:
1. politikuri partiebis mier partiuli siebis wardgena;
2. saarGevno olqSi kandidatTa wardgena.
partiuli siebis wardgenis uflebiT sargebloben arCevnebSi
damoukideblad monawile partiebi da saarCevno blokebi. maT ufleba
aqvT waradginon mxolod TiTo partiuli sia.
kanonis moTxovnaTa Sesabamisad, partiul siaSi dauSvebelia im
pirTa Seyvana, romlebic imavdroulad arCevnebSi monawile sxva
partiis wevrebi arian. aq ar igulisxmeba erT saarCevno blokSi
gaerTianebuli partiebi, erTi da igive pirovneba SeiZleba iricxe-
bodes mxolod erT partiul siaSi.
partiuli siebi centralur saarCevno komisias waredgineba
arCevnebamde ara ugvianes 36 dRisa. wardgenis wesi ganisazRvreba
saarCevno kanoniT (muxli 37).
saarCevno olqSi kandidatTa wardgenis ufleba aqvT:
1. arGevnebSi damoukideblad monawile partias;
2. saarGevno bloks;
3. arGevnebSi damoukideblad monawile yovel partias, saarGevno
bloksa da sainiciativo jgufs, romlis iniciativa dadasturebu-
lia 1000 xelmoweriT mainc, garda im SemTxvevisa, Tu dasaxelebu-
li kandidati bolo arGevnebSi arGeuli iyo parlamentis wevrad.
sainiciativo jgufma, amomrCevelTa mier kandidatis wardgenis
mizniT, arCevnebamde ara ugvianes me-40 dRisa gancxadebiT unda
mimarTos Sesabamis komisias.
saarCevno kanoni iTvaliswinebs parlamentis wevrobis kandi-
datad wardgenis Sesaxeb gadawyvetilebis gauqmebis SemTxvevebsa
da parlamentis wevrobis kandidatis uflebas moxsnas Tavisi kan-
didatura. arCevnebSi monawile politikur partias an saarCevno
bloks ufleba aqvs nebismier dros arCevnebamde ara ugvianes 3
dRisa anda arCeuli parlamentis wevris uflebamosilebis cnobis
Semdeg gaauqmos Tavisi gadawyvetileba parlamentis wevrobis Sesaxeb,
garda im SemTxvevisa, rodesac Sewydeba am siiT arCeuli parlamen-
247
tis wevris uflebamosileba, uflebamosilebis Sewyvetis momen-
tidan misi adgilmonacvlis uflebamosilebis cnobamde. parlamen-
tis wevrobis kandidats imave vadaSi SeuZlia moxsnas Tavisi kan-
didatura, ris Sesaxebac saTanado gancxadebiT unda mimarTos sa-
olqo saarCevno komisias.
saarCevno kanoni iTvaliswinebs parlamentis wevrobis kandida-
tis statusis SeuTavseblobas Tanamdebobriv mdgomareobasTan. es
princi pi exeba Semdeg Tanamdebobis pirebs: saqarTvelos preziden-
ti, mTavrobis wevrebi, saxelmwifo uwyebaTa xelmZRvanelebi da
maTi moadgileebi, prezidentisa da parlamentis aparatis ufrosebi,
raionis, qalaqis raionis adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da
mmarTvelobis organoTa xelmZRvanelebi da maTi moadgileebi, Sina-
gan saqmeTa saministros, Tavdacvis saministrosa da saxelmwifo
uSiSroebis samsaxuris oficrebi, mosamarTleebi, prokurorebi, maTi
moadgileebi, TanaSemweebi da gamomZieblebi. Tu aRniSnuli pirebi
registraciamde ar iqnebian gaTavisuflebuli dakavebuli Tanamdebo-
bidan, ar moxdeba maTi parlamentis wevrobis kandidatad wardgena.
arCevnebSi partiis monawileobisa da parlamentis wevrobis
kandidatis mxardamWerTa siebis Semowmeba da maTi registraciis
pirobebi ganisazRvreba "parlamentis arCevnebis Sesaxeb~ kanonis
39-e da me-40 muxlebiT.
partiuli sia registraciaSi tardeba centralur saarCevno
komisiaSi, romelic dauyovnebliv gadascems saolqo saarCevno ko-
misias partiebis mier Sesabamis saarCevno olqSi wardgenili parla-
mentis wevrobis kandidatTa sias. damoukidebel kandidats regis-
traciaSi atarebs Sesabamisi saolqo saarCevno komisia, romelic
aseve dauyovnebliv gadascems registraciis oqmebs centralur
saarCevno komisias.
partiuli siebisa da parlamentis wevrobis kandidatebis reg-
istracia mTavrdeba arCevnebamde ara ugvianes 25-e dRisa. zemoaRniS-
nuli pirobebis daukmayofilebloba registraciaze uaris Tqmis
safuZvelia. registraciis vadis gasvlis Semdeg olqSi wardgeni-
li kandidatebisa da partiuli siebis rigiTobis dasadgenad wil-
isyris Catarebis wess adgens centraluri saarCevno komisia.
saarCevno biuletenis nimuSs adgens centraluri saarCevno
komisia, ris Sesaxebac gamoscems dadgenilebas. vinaidan umaRlesi
warmomadgenlobiTi organos formireba xdeba Sereuli saarCevno
sistemis gamoyenebiT, kenWisyrisaTvis mzaddeba 2 feris biuleteni.
⊇ erTSi SeaqvT partiis an saarCevno blokis saxelwodeba;
248
⊇ meore biuletenSi aRniSnulia Semdegi monacemebi: saarCevno
olqis nomeri da dasaxeleba, parlamentis wevrobis kandidatTa
gvari, saxeli, dabadebis weli, profesia da saqmianoba, partiu-
loba, kandidatis warmdgeneli partiis, saarCevno blokis sax-
elwodeba, Tu kandidati wardgenilia amomrCevelTa jgufis
mier, daiwereba "wardgenilia amomrCevelTa mier~.
saarCevno biuletenebis dabeWdvas uzrunvelyofs centraluri
saarCevno komisia qarTul enasa da afxazeTisaTvis afxazur enaze,
xolo saWiroebis SemTxvevaSi, saarCevno olqis mosaxleobisaTvis
gasageb sxva enazec. saarCevno biuletenebi zustad aRiricxeba. yov-
el saolqo da saubno saarCevno komisias gadaecema Sesabamis saarCevno
olqSi da ubanSi amomrCevelTa raodenobis Sesabamisi biuleteni.
249
komisiis Tanxmobis gareSe ar SeiZleba maTi dakaveba, dapatimreba an
gaCxreka, agreTve sisxlis samarTlis pasuxisgebaSi micema. aseTi
Tanxmobis miucemlobis SemTxvevaSi dakavebuli an dapatimrebuli
deputatobis kandidati dauyovnebliv unda gaTavisufldes.
arCevnebSi damoukideblad monawile partiebs, blokebsa da dep-
utatobis kandidatebs ufleba aqvT monawileoba miiRon winasaarCevno
kampaniaSi, eweodnen agitacias, raSic isini Tanaswori uflebebiT
sargebloben. registraciis dRidan isini uflebamosili arian daamza-
don winasaarCevno mowodebebi, gancxadebebi, plakatebi da a.S., isarge-
blon televiziis saeTero droiT, romelic maT Soris Tanabrad
nawildeba. saarCevno kanoni iTvaliswinebs winasaarCevno SezRudvebs,
romlebic uzrunvelyofen Tanasworobis princips winasaarCevno agit-
aciis dros. kanonis 47-e muxli gansazRvravs xelisuflebisa da
mmarTvelobis Sesabamisi organoebis, moqalaqeTa sazogadoebrivi orga-
nizaciebis movaleobas saarCevno komisiebTan erTad xeli Seuwyon wina-
saarCevno kampaniaSi partiebis, saarCevno blokebisa da parlamentis
wevrobis kandidatebis saqmianobas.
partiebisa da kandidatebis winasaarCevno saqmianobis mniSvnelo-
vani garantiaa sajarooba arCevnebis momzadebasa da CatarebaSi. am
princi pis Tanaxmad, arCevnebSi damoukideblad monawile partiasa
da saarCevno bloks ufleba aqvT rogorc respublikur, ise adgi-
lobriv presaSi gamoaqveynon winasaarCevno programa da platfor-
ma. parlamentis wevrobis kandidats SeuZlia adgilobriv presaSi
gamoaqveynos saarCevno kampaniasTan dakavSirebuli werilebi. pre-
saSi gamoqveynebuli dokumentebisa da masalebis gamoqveynebisas
daculia rigiToba.
250
mixedviT, ar SeiZleba biuletenis Sevsebis adgilas imyofebodes
sxva piri. kanoni uSvebs gamonakliss im amomrCevlisaTvis, romelsac
ar SeuZlia damoukideblad Seavsos biuleteni. aseT SemTxvevaSi, amom-
rCevels SeuZlia xmis micemis kabinaSi an oTaxSi moiwvios nebismieri
piri, garda saarCevno komisiis wevrisa, ndobiT aRWurvili pirisa,
partiis an saarCevno blokis rwmunebulisa da meTvalyurisa.
saarCevno biuleteni eZleva pirs, romelic Setanilia saarCevno
siaSi. amomrCeveli biuletens avsebs specialurad mowyobil xmis
micemis kabinaSi an oTaxSi da Sevsebul biuletens uSvebs saarCevno
yuTSi. komisiis wevrebsa da saarCevno ubanSi daswrebis uflebis
mqone pirebs ufleba aqvT amomrCevels mosTxovon uCvenos, rom mas
xelT mxolod kanonmdeblobiT dadgenili raodenobis biuleteni
aqvs. isini valdebuli arian daakmayofilon es moTxovna.
kenWisyris Senoba iketeba kanonSi miTiTebul dros (20 saaTi).
am droisaTvis SenobaSi myof amomrCevlebs ufleba aqvT miscen xma.
kenWisyris damTavrebis Semdeg xdeba xmebis daTvla, rac saarCevno
procesis gadamwyveti fazaa, Sesabamisad, igi detaluradaa regu-
lirebuli saarCevno kanoniT. kanonis Tanaxmad, xmebis daTvla mim-
dinareobs Semdegi TanmimdevrobiT: saarCevno komisia iTvlis da
paketebad kravs gamouyenebel biuletenebs; amomrCevelTa ZiriTadi
da damatebiTi siebis mixedviT dgindeba amomrCevelTa saerTo raode-
noba da arCevnebSi monawileTa, anu im amomrCevelTa raodenoba,
romelTac miiRes biuletenebi; Semdeg mowmdeba saarCevno yuTis
luqi, ixsneba igi da mowmdeba masSi sakontrolo furclis arsebo-
ba; komisia cal-calke iTvlis yuTebSi arsebuli sxvadasxva feris
dadgenili nimuSisa da baTilad cnobil biuletenebs; komisia ax-
arisxebs da cal-calke iTvlis yoveli kandidatisaTvis micemuli
xmebis raodenobas; komisia iTvlis da axarisxebs yoveli partiisa
da saarCevno blokisaTvis micemuli xmebis raodenobas; saarCevno
komisia Tavis sxdomaze ganixilavs xmebis daTvlis Sedegebs, aformebs
or oqms, romelTagan erTSi aRniSnulia olqSi wardgenili kandi-
datis mier miRebuli xmebis raodenoba, meoreSi yoveli partiis,
saarCevno blokis mier miRebuli xmebis raodenoba. komisiis oqme-
bis miRebis uflebis mqone subieqtebis mixedviT, miRebuli oqmebis
raodenoba samiT unda aRematebodes saarCevno biuletenSi Setani-
li kandidatebis, partiebis, saarCevno blokebis raodenobas.
saubno saarCevno komisia, kanoniT dadgenili wesis mixedviT,
oqmebsa da saarCevno biuletenebs gadaugzavnis saolqo saarCevno
komisias, sadac iwyeba arCevnebis Sedegebis gansazRvra, romlis
uflebamosilebac saubno saarCevno komisiis mier warmodgenili
251
oqmebis safuZvelze aqvs saolqo saarCevno komisias. igi saubno
saarCevno komisiidan miRebuli oqmebis safuZvelze, erTmandatiani
saarCevno olqis mixedviT, adgens gamouyenebeli da baTili biuleteneb-
is odenobas, amomrCevelTa saerTo ricxvs, namdvilad da baTilad cno-
bili da daudgeneli biuletenebis, agreTve TiToeuli kandidatisaTvis
micemuli xmebis raodenobas, Sesabamisad, arCevnebis Sedegebs.
kanonis Tanaxmad, erTmandatian saarCevno olqSi arCevnebi Catare-
bulad CaiTvleba, Tu masSi monawileobda olqSi amomrCevelTa
saerTo raodenobis erTi mesamedi mainc. xolo arCeulad CaiTvle-
ba is kandidati, romelic xmaTa met raodenobas miiRebs, magram ara
nakleb arCevnebSi monawileTa erTi mesamedisa.
saqarTvelos parlamentis arCevnebis Sesaxeb kanonis 53-e mux-
lis Sesabamisad, maJoritaruli sistemiT saarCevno olqSi arCeu-
lad iTvleba is kandidati, romelic miiRebs xmaTa met raodenobas,
magram ara nakleb kenWisyris monawileTa erTi mesamedisa.
proporciuli sistemis mixedviT mandatebi nawildeba arCevnebSi
damoukideblad monawile partiebsa da saarCevno blokebs Soris,
maT mier mopovebuli xmebis proporciulad. parlamentis wevrTa
mandatebi miekuTvneba mxolod im partiul sias, romelmac miiRo
arCevnebSi monawileTa xmebis 7% mainc.
aRniSnuli 7%-iani barieris daweseba, romelsac mravali qvey-
nis kanonmdebloba aRiarebs, ganpirobebulia mravali wvrili partiis
arsebobiT, romelTa monawileobam arCevnebSi SeiZleba uaryofiTi
gavlena moaxdinos warmomadgenlobiTobaze. am barieris daweseba
xels uwyobs realur, farTo socialuri bazis mqone partiis
arCevas parlamentSi. Tumca, aqve isic unda aRvniSnoT, rom procen-
tuli barieris daweseba, marTalia, amcirebs warmomadgenlobiTobis
xarisxs, magram yovelTvis efeqturi ar aris fragmentulobis Sem-
cirebis TvalsazrisiT.
arCevnebis saboloo Sedegebis dadgenas axdens da mis saboloo
Sedegebs aqveynebs centraluri saarCevno komisia kanoniT dadgeni-
li wesis mixedviT.
252
cxrili # 13
arxewnebis danivwna;
monaCile partiebis da
saarxewno blokebis
registracia
saarxewno ubnebisa da
olqebis veqmna
saarxewno organoebis
(komisiebis) veqmna
saarCevno
amomrxewelTa siebis
procesi da vedgena
misi stadiebi
parlamentis Cewrobis
kandidatTa Cardgena da
registracia
arxewnebvi monaCile
partiebis, saarxewno
blokebis da kandidatebis
saqmianobis garantiebi
kenXisKra.
arxewnebis vedegebis
dadgena
253
codnis Semowmeba
ÔÄÓÔÉ
1. saqarTvelos saarCevno kanonmdeblobis mixedviT
umaRlesi sakanonmdeblo organos, parlamentis
arCevnebisaTvis gamoiyeneba:
a _ maJoritaruli saarCevno sistema;
b _ proporciuli saarCevno sistema;
g _ saqarTvelos
proporciulikonstitucia;
da maJoritaruli saarCevno (Sereuli) sistema;
1948 wlis adamianisa
d _ maJoritaruli sistemadakvalificiuri
moqalaqis uflebaTa sayovelTao
umravlesobiT.
deklaracia;
saqarTvelos
2. 1999 wlis 25 organuli
oqtombers kanoni “saqarTvelos
aradeTis parlamentis
raionis mcxovre-
arCevnebis Sesaxeb”.
bi k. kvaWantiraZe SemoqmedebiTi mivlinebiT gaemgza-
vra mezobel raionSi. mivlinebis xangrZlivoba Sead-
genda erT Tves. kvaWantiraZem, romelic arCevnebis
dRisTvis ar iqneboda registraciis (xmis micemis)
adgilas, Sesabamis saubno saarCevno komisias kon-
254
vertiT gaugzavna misi gadawyvetileba, Tu vis aZlev-
da xmas 31 oqtombris arCevnebSi. saubno saarCevno
komisiam ar gaiTvaliswina amomrCevlis neba, riTac:
a _ daarRvia kvaWantiraZis saarCevno ufleba;
b _ saubno komisia moiqca sworad, radgan amomrCeveli arCevnebSi
xmas aZlevs piradad;
g _ arCevnebis dRes xmis micemis adgilze aryofnisas, amomrCevels
SeeZlo aRniSnuli formiT gamoexata sakuTari neba.
255
a _ aqtiuri saarCevno ufleba;
b _ pasiuri saarCevno ufleba.
saqarTvelos konstitucia;
1948 wlis adamianisa da moqalaqis uflebaTa say-
ovelTao deklaracia;
saqarTvelos organuli kanoni “saqarTvelos parlamen-
tis arCevnebis Sesaxeb”.
256
“warmomadgenelTa didi upiratesoba imaSi
8
mdgomareobs, rom maT SeswevT unari saqmeebze
msjelobisa. xalxi amisaTvis ar gamodgeba; esaa
demokratiis erT-erT udidesi uxerxuloba.”
ÈÄÌÀ
ÌÏÍÔÄÓÊÉÄ
ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÐÀÒËÀÌÄÍÔÉ
257
sfdb $#
parlamentarizmis arsi da socialuri
buneba
258
wlis 21 Tebervlis konstituciiT saqarTveloSi sayovelTao, Ta-
naswori, pirdapiri, faruli da proporciuli wesiT airCeoda saer-
To erovnuli warmomadgenlobiTi organo _ parlamenti. misi arCe-
va xdeboda sami wlis vadiT. arCevnebSi monawileobis ufleba
hqonda pirs, romelsac arCevnebis daniSvnamde Seusruldeboda 20
weli. konstituciis Sesabamisad, parlamenti niSnavda an irCevda
Tanamdebobis pirebs, SeeZlo daewesebina kontroli aRmasrulebel
xelisuflebaze, gamoecxadebina omi, aeRo saSinao da sagareo sesxi,
gamoeca amnistiis aqti. parlamentis sxdomebi sajaro iyo, romelzec
yovel sakiTxs ubralo umravlesobiT wyvetdnen. gansakuTrebul
SemTxvevebSi parlamentis sxdomis mowvevis ufleba hqonda mTavrobas
an prezidiums, romelsac yovelwliurad irCevda parlamenti.
sabWoTa parlamentarizmi
sabWoTa mmarTvelobis periodSi saqarTveloSi iseve, rogorc
sxva socialistur saxelmwifoebSi, saerTod ugulebelyofili iyo
xelisuflebis ganawileba. sabWoTa sinamdvile gaurboda terminis
- "parlamentis" gamoyenebas. socialisturi koncefciis Sesabamisi
warmomadgenlobiTi organo orrgoliani sistemis saxiT gamoiyure-
boda. es iyo saqarTvelos saxalxo deputatTa yriloba da misgan
Camoyalibebuli umaRlesi sabWo.
xelisuflebis organizaciis socialisturi koncefciis Sesa-
bamisad, sabWoTa konstituciebi axdendnen uflebamosilebaTa ga-
nawilebas sakanonmdeblo, aRmasrulebel da sasamarTlo xelisu-
flebaTa Soris. amasTan, igi formalurad aRiarebda am sistemaSi
warmomadgenlobiTi organoebis upiratesobas sakanonmdeblo xe-
lisuflebis ganxorcielebaSi, mmarTvelobis funqciebis Tavmoyras
aRmasrulebeli xelisuflebis xelSi maSin, roca saxelmwifo meqaniz-
mis nebismieri organos ukan idga komunisturi partia, romelic
faqtiurad xelmZRvanelobda da warmarTavda nebismieri rgolis
saxelmwifo organos saqmianobas.
259
dinare, xelisuflebis ganawilebis meqanizmSi upiratesi adgili
ukavia da miniWebuli aqvs aRmasrulebel xelisuflebaze kontro-
lis ufleba, amasTanave, kontrols uwevs mTavrobis saqmianobas.
saqarTvelos
konstitucia
ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÐÀÒËÀÌÄÍÔÉ ÀÒÉÓ ØÅÄÚÍÉÓ ÖÌÀÙËÄÓÉ ßÀÒÌÏ-
ÌÀÃÂÄÍËÏÁÉÈÉ ÏÒÂÀÍÏ, ÒÏÌÄËÉÝ ÀáÏÒÝÉÄËÄÁÓ ÓÀÊÀÍÏÍ-
ÌÃÄÁËÏ áÄËÉÓÖ×ËÄÁÀÓ, ÂÀÍÓÀÆÙÅÒÀÅÓ ØÅÄÚÍÉÓ ÓÀÛÉÍÀÏ
muxli
260
upirveles yovlisa, saxalxo warmomadgenloba aRiarebulia
konstituciiT, "xalxi Tavis Zalauflebas axorcielebs... Tavisi
warmomadgenlebis meSveobiT~ (muxli 5.2). "saqarTveloSi saxelm-
wifo xelisuflebis wyaroa xalxi~, es debuleba miuTiTebs kon-
stituciaSi warmomadgenlobis im princi pis aRiarebaze, romlis
mixedviTac mivdivarT saxalxo suverenitetis ideamde, "rom suve-
reniteti arsebobs xalxSi~ da igi ganusxvisebelia. xalxi warmo-
madgenlobas gadascems, ara rogorc zogjer miuTiTeben, suvereni-
tets, aramed xelisuflebas, romlis ZaliTac warmomadgenloba xalxis
saxeliT ganaxorcielebs sakanonmdeblo xelisuflebas.
warmomadgenlobisaTvis xelisuflebis gansaxorcieleblad
uflebamosilebaTa gadacemisaTvis xalxi parlamentSi irCevs Tavis
warmomadgenlebs _ deputatebs, senatorebs da a.S. "parlamenti
Sedgeba sayovelTao, Tanaswori da pirdapiri saarCevno uflebis
safuZvelze faruli kenWisyriT, oTxi wlis vadiT, proporciuli
sistemiT arCeuli 150 da maJoritaruli sistemiT arCeuli 85
parlamentis wevrisagan~, aRniSnulia konstituciis 49-e muxlSi.
261
aramed konkretdeboda mimdinare kanonmdeblobiTac. kerZod, arse-
bobda kanoni deputatis gawvevis wesis Sesaxeb, es wesi mainc
formaluri xasiaTisa iyo da igi praqtikaSi iSviaTad gamoiyenebo-
da. praqtikulad partiuli organoebisa da xelmZRvanelebis gada-
wyvetilebaze iyo damokidebuli warmomadgenlobidan deputatis
gawvevis sakiTxi.
aRniSnuli problemidan gamomdinare, amerikul konstituciur
samarTalSi kongresmenebis mimarT xSirad svamen kiTxvas, Tu vin
arian isini: "meurveebi Tu delegatebi?~. vinc maT meurveebad Tv-
lis, fiqrobs, rom warmomadgenlebi Tavisufali unda iyvnen gadaw-
yvetilebebis miRebisas amomrCevelTa nebisagan da xmas unda aZlevdnen
sakuTari Sexedulebebis Sesabamisad. erT-erT amerikul saxelmZR-
vaneloSi avtorebs am ideis sasargeblod mohyavT XVIII saukunis
ingliseli filosofosis edmond berkis sityvebi, romliTac man
Tavis amomrCevlebs bristolSi mimarTa: "marTalia, parlamentis
wevrs Tqven irCevT, magram arCevis Semdeg is parlamentis wevria da
ara bristolisa~. vinc maT delegatebad ganixilavs, Tvlis, rom
deputatebi valdebulni arian warmoadgendnen "amomrCevelTa um-
ravlesobis Tvalsazriss~.
parlamentis, rogorc warmomadgenlobiTi organos saqmianobis
efeqtianoba da masSi amomrCevelTa interesebis maqsimaluri gaTval-
iswineba mniSvnelovnad aris damokidebuli sazogadoebis samarT-
lebriv-politikur kulturasa da partiuli sistemis ganviTare-
baze. gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba am dros saarCevno kanon-
mdeblobas, romlis safuZvelzec xdeba warmomadgenlobis formireba.
saarCevno debulebebma gza unda gadauRobon warmomadgenlobaSi
viwro interesebis warmodgenas da uzrunvelyon, rom parlamentSi
Warbobdes jansaRi, farTo socialuri bazis mqone azri. saqarTve-
los kanonmdebloba iTvaliswinebs kidec Sesabamis meqanizmebs. ma-
galiTad, Svid procentiani zRvaris daweseba, romlis arsi imaSi
mdgomareobs, rom maqsimalurad Seamciros amomrCevelTa dakargu-
li xmebis raodenoba da uzrunvelyos sazogadoebis farTo feneb-
is interesebis gamomxatveli politikuri Zalebis warmodgena poli-
tikur asparezze. aRniSnulis yvelaze ufro mniSvnelovani garantia
mainc kargad ganviTarebuli mravalpartiuli sistemaa. saqarTvelos
parlamentSi Seqmnili mdgomareoba jer kidev bevri ramis daxvewasa
da gaTvaliswinebas saWiroebs, miT umetes, roca msoflio praqtika
aCvenebs, "rom parlamenti mxolod maSin warmoadgens eris (xalxis)
namdvil warmomadgenels, roca mis SemadgenlobaSi arsebobs deputat-
Ta msxvili politikuri gaerTianebebi, romlebic gamoxataven sazoga-
doebis mniSvnelovani fenebis interesebs~.
262
sfdb $$
parlamentis arCevis wesi
parlamentis Seqmnis saerTaSoriso praqtika
saqarTvelos konstitucia gansazRvravs parlamentis formirebis
zogad wess da iZleva ZiriTad sawyisebs saarCevno kanonisadmi.
vidre uSualod saqarTvelos parlamentis formirebis wess Sevex-
ebodeT, saintereso iqneba, mokled gadagvexeda parlamentis formirebis
msoflio praqtikisaTvis. parlamentis formirebis sakiTxi pirda-
piraa dakavSirebuli mis struqturasTan. rogorc wesi, monoka-
meruli da bikameruli parlamentebis qveda palatebis formireba
xdeba pirdapiri arCevnebis Sedegad. rac Seexeba zeda palatas, misi
formirebis sruliad gansxvavebuli wesebi arsebobs:
1. misi formireba xdeba arapirdapiri arGevnebis gziT. magaliTad,
safrangeTis parlamentSi senatis, romelic 322 wevrisagan Sedgeba,
formireba xdeba ara pirdapiri kenWisyriT, aramed sam-safexuriani
arGevnebiT. senatorebi airGevian departamentis kolegiebSi. saerTo,d
saarGevno kolegia Sedgeba 108.000 wevrisagan, romelTagan 600 dep-
utatia, 3.000-ze meti generaluri da regionaluri mrCeveli da
daaxloebiT 104.000 municipalitetebis warmomadgenlebi.
2. zeda palatis formireba xdeba arapirdapiri arGevnebis gziT.
Tumca, arsebobs garkveuli gansxvaveba igive wesiT qveda palatis
arCevis wess Soris (magaliTad, aSS).
3. zeda palatis formireba xdeba daniSvnis gziT. germaniis ZiriTa-
di kanonis 51-e muxlis me-2 punqtiT, ~bundesrati Sedgeba lan-
debis mTavrobebis wevrebisagan, romlebsac isini niSnaven da gai-
wveven. es pirebi SeiZleba Seicvalon TavianTi mTavrobebis sxva
wevrebiT~.
4. didi britaneTis parlamentis zeda palatis formirebisas gamoiy-
eneba tradiciuli feodaluri xerxi. lordTa palatis wevrebis
ufleba dakavSirebulia garkveuli wodebis flobasTan. dRei-
saTvis lordTa palatis wevria 1.195 hercogi, markizi, grafi da
vikonti. isini Seadgenen inglisis parlamentis perebs. palatis
danarGeni 11 wevri lordi iuristia. es is pirebia, romlebic
iniSnebian zeda palataSi, Tu maT ukaviaT an adre ekavaT sasa-
marTlo xelisuflebaSi maRali Tanamdeboba, isini palatas ex-
marebian sasamarTlo saqmeTa gadawyvetaSi.
5. zogierT saxelmwifoSi, magaliTad, belgiasa da irlandiaSi, ar-
sebobs zeda palatis formirebis Sereuli wesi, romelic arGevi-
Tobis, daniSvnisa da memkvidreobiTobis elementebs moicavs.
263
saqarTvelos parlamentis formirebis wesi
saqarTvelos parlamentis formireba, konstituciis Sesabamis-
ad, xdeba sayovelTao, Tanaswori da pirdapiri saarCevno uflebis
safuZvelze. vidre ar ganxorcieldeba konstituciis me-4 muxlis me-3
punqtSi aRniSnuli debuleba senatis formirebasTan dakavSirebiT.
ÐÀÒËÀÌÄÍÔÉÓ ßÄÅÒÉÓÀÂÀÍ.
49
264
Tac saqarTvelos konstituciam aRiara umaRlesi sakanonmdeblo
organos formirebis Sereuli wesi.
konstituciis 50-e muxlis mixedviT, proporciuli sistemiT
arCevnebSi monawileobis ufleba aqvT kanoniT dadgenili wesiT
registrirebul moqalaqeTa politikur gaerTianebas, romlis ini-
ciativac dadasturebuli unda iyos ara nakleb 50.000 amomrCev-
lis xelmoweriT an romelsac warmomadgeneli hyavs parlamentSi
arCevnebis daniSvnis droisaTvis. maJoritaruli sistemiT arCevnebSi
monawileobis ufleba gaaCniaT wardgenis uflebis mqone partiis,
saarCevno blokis mier warmodgenil kandidats, agreTve pirs, rom-
lis iniciativac dadasturebulia 1.000 xelmoweriT mainc an, romel-
ic bolo arCevnebiT iyo parlamentis wevri.
parlamentis arCevnebSi monawile kandidatebis, partiebisa da
saarCevno blokebis registraciis, kenWisyrisa da arCevnebis Sede-
gebis dadgenis wess detalurad gansazRvravs "saqarTvelos par-
lamentis arCevnebis Sesaxeb~ saqarTvelos organuli kanoni.
kanonis 54-e muxlis Sesabamisad, parlamentis arCevnebi, parti-
uli siebis mixedviT, Catarebulad CaiTvleba, Tu masSi monawileob-
da amomrCevelTa saerTo raodenobis 1/3 mainc. kanonis mixedviT, Tu
ar moxda parlamentis wevris arCeva pirvel turSi, maSin Catardeba
meore turi, romelSic monawileobas miiRebs saukeTeso Sedegis
mqone ori kandidati, xolo, Tu saukeTeso Sedegi Tanabari aRmoaCn-
da ramdenime kandidats, an saukeTeso Sedegis mqone kandidatis
momdevno ramdenime kandidats, meore turSi gadis yvela aRniSnuli
kandidati. arCeulad CaiTvleba is kandidati, romelic xmaTa met
raodenobas miiRebs, xolo, Tu yvela kandidatma erTnairi Sedegi
miiRo, arCeulad CaiTvleba is kandidati, romelmac pirvel turSi
miiRo xmaTa meti raodenoba.
"saqarTvelos parlamentis arCevnebis Sesaxeb~ organuli kano-
nis gardamavali debulebebis mixedviT, afxazeTSi saqarTvelos
iurisdiqciis aRdgenisa da afxazeTSi saqarTvelos parlamentis
wevrTa arCevnebisaTvis normaluri pirobebis Seqmnamde, 1992 wlis
arCevnebis Sedegad afxazeTidan arCeul parlamentis wevrebs, rom-
lebic kanonis amoqmedebis dRidan arian parlamentis wevrebi,
ugrZeldebaT parlamentis wevris uflebamosileba. afxazeTSi erT-
mandatian saarCevno olqebSi saqarTvelos parlamentis wevrTa
arCevnebis Catarebisa da maTi uflebamosilebis cnobisTanave ufle-
bamosileba gagrZelebuli parlamentis wevris uflebamosileba
Sewydeba.~
265
sfdb $%
arCevnebis daniSvna da
uflebamosilebis cnoba
arCevnebis daniSvna
saqarTvelos parlamentis arCevnebis TariRs niSnavs saqarTve-
los prezidenti arCevnebamde araugvianes 60 dRisa. konstituciis
50-e muxlisa da "saqarTvelos parlamentis arCevnebis Sesaxeb~
organuli kanonis Sesabamisad, parlamentis morigi arCevnebi tar-
deba misi uflebamosilebis gasvlamde ara uadres 40 dRisa da ara
ugvianes 15 dRisa. konstitucia iTvaliswinebs iseT SemTxvevas,
roca arCevnebis vada SesaZloa daemTxves sagangebo an saomar mdgo-
mareobas. am SemTxvevaSi arCevnebi tardeba ara ugvianes 60 dRisa
am mdgomareobaTa gauqmebidan, arCevnebs imave vadaSi niSnavs, e.i.
arCevnebamde ara ugvianes 60 dRisa, saqarTvelos prezidenti.
arCevnebis Sedegebis Sejameba da misi Catarebulad gamocxade-
ba jer kidev ar niSnavs imas, rom parlamenti uflebamosilia
Seikribos da daiwyos Tavis uflebamosilebaTa ganxorcieleba.
saqmianobis dawyebisaTvis aucilebelia parlamentis uflebamosilebis
cnoba, romlisTvisac dadgenilia organizebuli wesi.
266
adgens arCevnebis Catarebis kanonierebas, ris Sesaxebac moaxsenebs
parlaments. aRniSnulis Semdeg ki, parlamenti Rebulobs dadge-
nilebas parlamentis wevrebis uflebamosilebis cnobis Sesaxeb.
sfdb $^
saqarTvelos parlamentis kompetencia
zogadi daxasiaTeba
"saqarTvelos parlamenti aris qveynis umaRlesi warmomadgen-
lobiTi organo, romelic axorcielebs sakanonmdeblo xelisufle-
bas, gansazRvravs qveynis saSinao da sagareo politikis ZiriTad
mimarTulebebs, konstituciiT gansazRvrul farglebSi kontrols
uwevs mTavrobis saqmianobas da axorcielebs sxva uflebamosile-
bebs.~ saqarTvelos konstituciis es debuleba gansazRvravs saqarTve-
los parlamentis kompetencias, mis samarTlebriv statuss, rolsa
da adgils Cveni qveynis politikur cxovrebasa da saxelmwifo
organoTa erTian sistemaSi, mis damokidebulebas saxelmwifo xe-
lisuflebis calkeuli subieqtebisadmi.
saxelmwifo meqanizmSi parlamentis rolsa da adgils srulad
gansazRvravs konstituciis me-3 Tavi, romelic parlaments exeba.
am TavSi gansazRvruli kompetenciis, organizaciisa da struqtur-
is safuZvelze, saqarTvelos parlamenti mowodebulia Seasrulos
Tavisi socialuri funqcia.
zogadad, kompetenciis mixedviT, ganasxvaveben parlamentebis 3 jgufs:
1. zustad gansazRvruli kompetenciis mqone par-
lamentebi. aseTi parlamentebis kompetencia zustad da amom-
wuravad aris gansazRvruli konstituciiT. im sakiTxebis CamonaTvali,
risi gakeTebac SeuZlia aSS-s kongress, Camoyalibebulia konsti-
tuciis pirveli muxlis me-8 nawilSi, romelic amowuravs kongre-
sis gansaxilvel sakiTxTa wres.
2. meore jgufs miekuTvneba parlamentebi absolutur-
ad ganusazRvr
ganusazRvrelieli kompetenciiT, am ti pis parlamentis
yvelaze naTeli ilustraciaa didi britaneTis parlamenti. amave
jgufs miekuTvneba italiis, irlandiisa da iaponiis parlamentebi.
am ti pis parlamentebis kompetenciis ganusazRvreloba niSnavs, rom
parlamenti konstituciurad ar aris SezRuduli Tavisi Sexed-
ulebisamebr, sakanonmdeblo wesiT gadawyvitos nebismieri sakiTxi,
am dros parlaments SeuZlia Cveulebrivi wesiT miiRos kanoni
267
nebismier sakiTxze. amgvari moqmedebis arakonstituciuroba am dros
ubralod gamoricxulia.
3. mesame jgufis parlamentebs ki nawilobriv gansazRvru-
li kompetenciis mqone parlamentebs uwodeben. maTi maxa-
siaTebelia isic, rom kompetenciis sazRvari cvalebadia, anu sak-
iTxTa is wre, romelic gansazRvrulia konstituciiT, ar aris
amomwuravi da CamoTvlili sakiTxebis garda, maT sakanonmdeblo
wesiT sxva sakiTxebis gadawyvetac SeuZliaT.
saqarTvelos konstituciis analizi gviCvenebs, rom saqarTve-
los parlamenti miekuTvneba swored SedarebiT gansazRvruli
kompetenciis mqone parlamentTa jgufs. amaze miuTiTebs zemomoy-
vanil 48-e muxlSi aRniSnuli debulebac "axorcielebs sxva ufle-
bamosilebebs.~ amasTan, amave muxlSi CamoTvlili kompetenciis ganm-
sazRvreli zogadi debulebebis garda, konstitucia ar iTval-
iswinebs parlamentis gansaxilvel sakiTxTa calke CamonaTvals.
sakanonmdeblo kompetencia
konstituciis Sesabamisad, saqarTvelos parlamenti, rogorc
sakanonmdeblo xelisuflebis ganmaxorcielebeli organo, ZiriTadad
swored am funqciaTa saSualebiT axdens saxalxo suverenite-
tis pr inci pis realizacias. parlamenti, rogorc warmomadgen-
princi
lobiTi organo, axdens Tavisi xalxis politikuri nebis formire-
bas, rac Camoyalibebulia specifikur iuridiul formebSi _ kanon-
ebSi. swored amas gulisxmobs Jan-Jak rusosa Tu monteskies mier
kanonebis uzenaesobis idea. amave logikidan gamodiodnen isini,
roca xelisuflebis ganawilebis meqanizmSi aRiarebdnen parlamen-
tis “warmomadgenlobis~ upiratesobas. kanonebis miRebis gz-
iTa da saSualebiT parlamenti aregulirebs qveynis cxovrebas,
xels uwyobs saerTo keTildReobis Seqmnas. XX saukunis dasawyis-
Si kanonis erTian gagebaSi gamoiyo ori aspeqti: kanonis for-
maluri da materialuri gageba. amis Taobaze leon diugi 1901
wels werda: "formaluri gagebiT kanoni aris nebismieri gansazRvreba,
gamomdinare im organodan, romelic mocemul qveyanaSi ganixileba,
rogorc koleqtivis suverenuli nebis uSualo gamomxatveli da
qmnis saxelmwifos safuZvels. materialuri TvalsazrisiT kanoni
aris nebismieri aqti, romelic Tavisi arsiT warmoadgens kanons,
miuxedavad imisa, Tu romeli saxelmwifo organo aris misi Semqm-
neli.~
roca saqarTvelos parlamentis sakanonmdeblo kompetenciaze
vsaubrobT, unda vigulisxmoT swored kanonis miRebis formaluri
268
gageba da ara kanonebis Seqmna, ramdenadac am ukanasknelis procesSi
monawileobs arasakanonmdeblo organoebic. ufro metic, kanon-
SemoqmedebiT procesSi monawileobs aRmasrulebeli xelisufle-
bac da Tu gaviTvaliswinebT prezidentis gansakuTrebul privile-
girebul sakanonmdeblo iniciativis uflebas da imasac gavixsenebT,
rom konstituciis 73-e muxlis "T" punqtis Sesabamisad, sagangebo
mdgomareobis dros prezidenti gamoscems kanonis Zalis mqone
dekretebs, maSin cxadi gaxdeba, rom misgan aRniSnul procesSi
monawileoba arc Tu ise urigod gamoiyureba.
sakanonmdeblo iniciativa
parlamentis mier sakanonmdeblo kompetenciis realizeba gam-
oixateba ramdenime saxis uflebamosilebis ganxorcielebaSi: par-
laments gaaCnia sakanonmdeblo iniciativis ufleba. saqarTvelos
parlamentis sakanonmdeblo iniciativis uflebis realizacias, kon-
stituciis 67-e muxlis Tanaxmad, ganaxorcieleben: parlamentis
wevri, saparlamento fraqcia, parlamentis komiteti.
kanonis miReba
a) am uflebis realizaciisaTvis parlamentis saqmianoba
gulisxmobs kanonproeqtis ganxilvas, romelic mimdinareobs
saparlamento komitetebsa da parlamentis plenarul sxdomebze.
b) parlamentis sakanonmdeblo saqmianoba gamoixateba
biujetis miRebasa da sxva safinanso uflebamosilebis ganxor-
cielebaSi. saxelmwifos Semosavlebsa da gasavlebs parlamenti
gansazRvravs yovelwliurad biujetis Sesaxeb kanonis miRebiT.
parlamentis kompetenciaSi Sedis aseve biujetis Sesrulebis Sede-
gebis damtkiceba. sakanonmdeblo sferoSi sxva safinanso ufleba-
mosilebaTa Sesaxeb arapirdapir miuTiTebs konstituciis 94-e
muxli, romlis mixedviT, gadasaxadebisa da mosakreblebis struq-
turis SemoRebis wess adgens mxolod kanoni. gadasaxadebisagan
gaTavisufleba, agreTve saxelmwifo xazinidan xarjebis gaReba, dasaS-
vebia mxolod kanoniT. kanonis miRebis prerogativa ki parlaments
ekuTvnis.
269
g) sakanonmdeblo sferoSi sxva safinanso uflebamosilebaTa
mniSvnelovani saxea fulad-sakredito da savaluto poli-
tikis ZiriTadi mimarTulebebis gansazRvra, romlis
Sesabamisad, saqarTvelos erovnuli banki SeimuSavebs da ganaxor-
cielebs Sesabamis politikas. erovnuli bankis ufleba-movale-
obebs, saqmianobis wessa da damoukideblobis garantiebs gansazRvravs
organuli kanoni.
270
rulebis saqarTvelosaTvis savaldebulod aRiareba dasaSvebia mx-
olod mas Semdeg, rac konstituciaSi dadgenili wesiT Setanili
iqneba Sesabamisi cvlilebebi (muxli 21).
konstituciiT saerTaSoriso xelSekrulebebisa da SeTanxme-
bebis ratificireba, denonsireba, aseve gauqmeba mxolod saqarTve-
los parlamentis kompetencias ganekuTvneba. gadawyvetilebas aRniS-
nulis Taobaze iRebs parlamenti sruli Semadgenlobis umravle-
sobiT. konstituciis 65-e muxlis me-2 punqtis Sesabamisad, im
saerTaSoriso xelSekrulebaTa da SeTanxmebaTa garda, romlebic
iTvaliswineben ratificirebas, savaldebuloa agreTve iseTi saerTa-
Soriso xelSekrulebebisa da SeTanxmebebis ratificireba, romlebic:
a) iTvaliswineben saerTaSoriso organizaciasa an saxelmwifo-
TaSoris kavSirSi saqarTvelos gaerTianebas;
b) samxedro xasiaTisaa;
g) exeba saxelmwifos teritoriul mTlianobas an saxelmwifo
sazRvrebis Secvlas;
d) dakavSirebulia saxelmwifos mier sesxis aRebasa da gacemas-
Tan;
e) moiTxoven Sidasaxelmwifoebrivi kanonmdeblobis Secvlas,
nakisr saerTaSoriso valdebulebaTa Sesabamisad - aucile-
beli kanonebisa da kanonis Zalis mqone aqtebis miRebas.
garda amisa, muxlis bolo me-3 punqtiT, parlaments unda ecnobos
sxva saerTaSoriso xelSekrulebaTa da SeTanxmebaTa dadebis Sesaxeb.
saqarTvelos konstituciiT aRniSnuli princi pis aRiarebas
gadamwyveti mniSvneloba aqvs Tanamedrove demokratiul msoflio-
Si normaluri da aucilebeli integrirebisaTvis.
271
saqarTvelos konstitucia pirdapir miuTiTebs parlamentis am
uflebamosilebaze. saqarTvelos parlamenti "konstituciiT dad-
genil farglebSi kontrols uwevs mTavrobis saqmianobas~. yvela
qveynis konstituciaSi es ufleba pirdapir ar aris formulirebu-
li da igi SeiZleba amovikiTxoT arapirdapiri gziT konstituciis
an reglamentis Tu sxva normatiuli aqtebis debulebebSi.
274
tis gadawyvetileba saxelmwifos Tavdacvis mizniT gansakuTrebul da
kanoniT gaTvaliswinebul SemTxvevebSi qveyanaSi sxva saxelmwifos
samxedro Zalis Semoyvanis, gamoyenebis an gadaadgilebis Sesaxeb.
275
im SemTxvevaSi, Tu saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom
an uzenaesma sasamarTlom TavianTi daskvniT ar daadastura kon-
stituciis darRveva an piris qmedebaSi danaSaulis niSnebis arse-
boba, maSin am Tanamdebobis pirTa mimarT wydeba impiCmentis proce-
dura, xolo, Tu piriqiT, aseTs daadasturebs sakonstitucio an
saerTo iurisdiqciis sasamarTlo, maSin parlamenti daskvnis miRe-
bidan 10 dRis vadaSi iwyebs daskvnis ganxilvas.
prezidentis qmedebaze daskvnis ganxilvis dawyebidan 30 dRis
ganmavlobaSi parlamentma SeiZleba miiRos ori saxis gadawyvetileba:
erTi _ impiCmentis wesiT prezidentis Tanamdebobidan gadayenebis
sakiTxis kenWisyraze dasmis Sesaxeb, romelsac mxari unda dau-
Wiros parlamentis sruli Semadgenlobis umravlesobam. am gadaw-
yvetilebis miRebis SemTxvevaSi parlamentma SeiZleba miiRos me-
ore gadawyvetileba _ prezidentis impiCmentis wesiT Tanamdebo-
bidan gadayenebis Sesaxeb. es gadawyvetileba miRebulad, e.i. prezi-
denti impiCmentis wesiT Tanamdebobidan gadayenebulad CaiTvleba,
Tu am gadawyvetilebas mxars dauWers parlamentis sruli Semad-
genlobis ara nakleb 2/3. impiCmentis danarCeni subieqtebisaTvis
impiCmentis wesiT Tanamdebobidan gadayenebis Sesaxeb gadawyvetileba
miRebulad CaiTvleba, Tu mas mxari dauWira parlamentis sruli
Semadgenlobis umravlesobam.
impiCmentis parlamentis sasamarTlo uflebamosilebebisadmi
mikuTvnebas ganapirobebs am procesis msgavseba samarTalwarmoebis
procesTan. sinamdvileSi ki Tavisi arsiT impiCmenti politikuri
procesia, romelic miznad isaxavs kanoniT gaTvaliswinebuli qmede-
bisaTvis Sesabamisi Tanamdebobis pirebis Tanamdebobidan gadayenebas.
impiCmentis wesiT piris Tanamdebobidan gaTavisufleba ar aTavisu-
flebs mas sasamarTlo pasuxismgeblobisagan. "saqarTvelos parla-
mentis mier impiCmentis wesiT Tanamdebobidan gadayenebuli piris
pasuxisgebaSi micemis sakiTxi wydeba saqarTvelos kanonmdeblobis
Sesabamisad~, miTiTebulia ‘impiCmentis Sesaxeb~ kanonis 22-e muxlSi.
276
Tanamdebobis pirebis, iuridiul da fizikur pirTa mier saqarTve-
los kanonmdeblobis darRvevis faqtebis dasadgenad da Sesabamisi
reagirebis mizniT.
komisia uflebamosilia gansaxilvel sakiTxTan dakavSirebiT,
ama Tu im garemoebaTa gamo, moiwvios nebismieri piri da CamoarTvas
mas werilobiTi axsna-ganmarteba. mowveul pirs axsna-ganmarteba
unda CamoerTvas komisiis sxdomaze. gamonaklisis saxiT, amis ga-
keTeba SeiZleba daevalos komisiis sam wevrs. es procedura Zalian
hgavs specializirebul sagamoZiebo organoebSi Sesabamis procesu-
alur moqmedebaTa Catarebis wess. magaliTad, zemoaRniSnuli kano-
nis 26-e muxlis mixedviT, “axsna-ganmartebis CamorTmevis win, mowveul
pirs afrTxileben axsna-ganmartebis micemaze uaris Tqmis an Tavis
aridebisaTvis da Segnebulad cru axsna-ganmartebis micemisaTvis
pasuxismgeblobis Sesaxeb, rac aRiniSneba axsna-ganmartebis teqst-
Si da dasturdeba mowveuli piris xelmoweriT~. arasrulwlo-
vanisaTvis axsna-ganmartebis CamorTmevas unda eswrebodes misi kanon-
ieri warmomadgeneli. Tu mowveulma pirma ar icis saxelmwifo ena,
mowveul unda iqnas Tarjimani.
droebiTi sagamoZiebo komisia, informaciis mosmenis, kontrolisa
da Semowmebis Sedegad gamovlenili kanonmdeblobis darRvevis faqtis
gamo, SeimuSavebs da gzavnis wardginebas im saxelmwifo organoebSi
an Tanamdebobis pirTan, romelic uflebamosilia aRkveTos kanoniere-
bis darRveva.
komisia uflebamosilia aseve parlamentis winaSe dasvas wi-
nadadeba impiCmentis wesiT saqarTvelos konstituciiT gaTval-
iswinebul Tanamdebobis pirTa gadayenebis sakiTxis aRZvrisaTvis
parlamentis wevrTa xelmowerebis Segrovebis Taobaze.
aqve isic unda aRvniSnoT, rom mocemul sakiTxs (sagamoZiebo
komisiebi) yvela avtori parlamentis sasamarTlo funqcias ar
miakuTvneben. magaliTad, ‘sazRvargareTis qveynebis konstituciur
samarTalSi~, romelic prof. a. miSinis redaqciiTaa gamocemuli,
igi parlamentis kvazi-sasamarTlo saqmianobas miekuTvneba, prof. i.
mesxias, doc. g. SixaSvilisa da sxvaTa mier momzadebul ‘sazRvarg-
areTis qveynebis saparlamento praqtikis mimoxilva~-Si gamoZiebis
komitetebi da komisiebi ar ganixileba parlamentis sasamarTlo
funqciebis daxasiaTebisas da igi calkea ganxiluli. prof. ko-
zlovis redaqciiT gamocemul saxelmZRvaneloSi es sakiTxi calke
ar gamoiyofa. SeiZleba amas ar hqondes princi puli mniSvneloba,
magram sagamoZiebo komisiebis Seqmnis miznidan, maTi saqmianobis
wesisa da Sedegebidan gamomdinare, albaT SesaZlebelia igi davukav-
SiroT swored parlamentis kvazisasamarTlo uflebamosilebebs.
277
sfdb $*
saqarTvelos parlamentis struqtura
parlamentebis Tanamedrove strategia
dRevandeli parlamentebi, struqturis mixedviT, ZiriTadad erTi
an orpalatiani struqturiT arian warmodgenili. bikameraluri
anu orpalatiani parlamentis warmoSoba istoriulad dakavSire-
bulia sakanonmdeblo organoebSi sazogadoebis sxvadasxva fenebis
interesebis warmodgenis ideasTan. aqedan gamomdinare, parlamentis
zeda palata Seiqmna, aristokratiis interesebis warmosaCenad, xolo
qveda palata warmoadgenda sazogadoebis farTo fenebis intere-
sebs. Tanamedrove pirobebSi orpalatiani parlamentis istoriul-
ma arsma saxe icvala. dRes bikameraluri parlamentebi damaxasi-
aTebelia federaluri saxelmwifoebisaTvis, sadac zeda palataSi
warmodgenilia federaciis subieqtebi. Tumca, rogorc saxelmwi-
foTa praqtika gviCvenebs, orpalatiani parlamentebi arseboben
unitarul saxelmwifoebSic. am dros parlamentis struqturis
gansazRvra, masSi zeda palatis formireba ganpirobebulia poli-
tikur-administraciuli interesebis warmodgeniT saerTo erovnul
warmomadgenlobiT organoSi.
XVIII saukunis bolos, revoluciuri moRvaweobis fonze, gaCn-
da erTpalatiani parlamentis idea, romlis mixedviT, erTiani stru-
qturis mqone parlamenti ufro xelsayreli iyo revoluciuri
kanon-SemoqmedebisaTvis. amave periodSi, aseTi "SemoqmedebiTi"
mmarTvelobis despoturobis gamo, kiTxvis niSnis qveS dadga erT-
palatiani parlamentis aRniSnuli SemoqmedebiTi upiratesoba. 1787
wels aSS-s erTpalatiani kongresi da 1795 wels safrangeTis
parlamenti kvlav orpalatiani struqturis mqoned gadaiqca. am
droidan moyolebuli parlamentebi icvlian struqturas bikamer-
aluri an monokameraluris saxiT. upiratesad es cvalebadoba
bikameralizmis sasargeblod ixreba.
orpalatiani parlamentis upiratesobaze jer kidev xelisu-
flebis organizaciis klasikosebi miuTiTebdnen.
leon diugi
dRemde arsebuli saukeTeso saSualeba, romliTac SeiZleba Tavi
avaridoT saparlamento tiranias, mdgomareobs orpalatian siste-
maSi, romelTa muSaoba aucilebelia kanonebisa da biujetis
kvotirebisaTvis, romliTac isini zRudaven erTmaneTs.
278
bikameraluri parlamentis prioriteti
Tanamedrove bikameraluri parlamentis upiratesobad miiCneven
Semdeg faqtorebs: mis saqmianobaSi ufro metad aris SesaZlebeli,
rom sazogadoebis sxvadasxva fenebi Rebulobdnen monawileobas;
orpalatiani sistema aris parlamentSi regionaluri interesebis
warmodgenis efeqturi saSualeba; orpalatiani struqturis pirobeb-
Si qveda palata iZulebulia imuSaos ufro efeqturad, sazrianad
da moqnilad, vinaidan mis saqmianobaze kontrols axorcielebs
meore palata.
dRes moqmedi saqarTvelos konstitucia warmoadgens erTpa-
latian parlaments, magram igive konstitucia momavalSi orpala-
tian struqturazea orientirebuli.
sayovelTao
deklaracia saqarTvelos mTel teritoriaze Sesabamisi pirobe-
bis Seqmnisa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis or-
muxli
cxrili # 14
saqarTvelos
parlamenti
vedgeba afhazeTvi,
aXarasa da saqarTwe-
fraqciebi
vedgeba los shwa teritoriul
proporciuli erTeulebvi arxeuli
CesiT arxeuli Cewrebisa da prezide-
Cewrebisagan ntis mier danivnuli 5
droebiTi Cewrisagan
komisiebi
279
sfdb $(
saqarTvelos parlamentis Sinagani
struqtura
parlamentis xelmZRvaneloba
parlamentis uflebamosilebis cnobis Semdeg, igi Tavisi Semad-
genlobidan irCevs Tavmjdomaresa da Tavmjdomaris oTx moadg-
iles. maT Soris or moadgiles afxazeTidan da aWaridan arCeuli
parlamentis wevrTagan, maTive wardginebiT.
parlamentis Tavmjdomaris arCeva xdeba parlamentis uflebam-
osilebis vadiT, faruli kenWisyriT. kandidaturis dasaxelebis
uflebiT sargebloben: parlamentis wevri, romelic uflebamosilia
am Tanamdebobaze asarCevad kandidatad waradginos sakuTari Tavi
da saparlamento fraqciebi. arCevnebi Catarebulad CaiTvleba, Tu
masSi monawileobas miiRebs parlamentis siiTi Semadgenlobis 2/3,
xolo arCeulad CaiTvleba is kandidati, romelsac mxars dauWers
parlamentis siiTi Semadgenlobis naxevarze meti. arCevasTan dakav-
SirebiT parlamenti Rebulobs dadgenilebas.
saWiroebis SemTxvevaSi parlamentis reglamenti iTvaliswinebs
ganmeorebiTi kenWisyris an ganmeorebiTi arCevnebis Catarebis wess.
konstituciis Sesabamisad, parlamentis Tavmjdomare umniSvnelo-
vanesi saxelmwifo da politikuri figuraa. amaze metyvelebs misi
sakmaod farTo konstituciuri uflebamosilebebic.
parlamentis Tavmjdomare
konstituciis 55-e muxlis Sesabamisad, parlamentis Tavmjdomare:
⊇ uZRveba parlamentis muSaobas;
⊇ uzrunvelyofs azris Tavisufal gamoxatvas;
⊇ xels awers parlamentis mier miRebul aqtebs;
⊇ koordinacias uwevs parlamentis komitetebis muSaobas;
⊇ uzrunvelyofs parlamentis urTierTobasa da TanamSromlobas
xelisuflebis sxva ganStoebebTan;
⊇ axorcielebs reglamentiT gaTvaliswinebul sxva uflebamosilebebs.
reglamentis Tanaxmad, igi axorcielebs srul administraciul fun-
qciebs parlamentis SenobaSi.
prezidentis mier misi uflebamosilebis Sesrulebis SeuZle-
blobis SemTxvevaSi an, Tu misi uflebamosileba vadamde iqna Sew-
280
yvetili, maSin prezidentis movaleobas asrulebs parlamentis Tavmj-
domare. am SemTxvevaSi, konstituciiT gansazRvruli wesiT ver
isargeblebs prezidentis ramdenime uflebamosilebiT. kerZod, mas
ufleba ara aqvs Tanamdebobidan gaaTavisuflos ministrebi, SeaC-
eros TviTmmarTvelobis an teritoriuli erTeulis sxva warmo-
madgenlobiTi organoebis saqmianoba an daiTxovos isini, Caataros
referendumi.
konstituciiT dadgenili wesis Sesabamisad, im SemTxvevaSi, Tu
prezidenti kanoniT dadgenil vadaSi xels ar moawers kanons, mas
xels awers da aqveynebs parlamentis Tavmjdomare. parlamentis
saerTo xelmZRvanelobas axorcielebs parlamentis Tavmjdomare,
rac ganpirobebulia konstituciurad dakanonebuli, dRevandeli
erTpalatiani parlamentis arsebobiT. magram, ramdenadac momavalSi
igive konstitucia orpalatiani parlamentis perspeqtivas gvisax-
avs, amdenad, isic unda aRvniSnoT, rom garkveuli koreqtivi iqneba
Sesatani parlamentis xelmZRvanelobis sakiTxSic. rogorc msof-
lio konstituciebis analizi aCvenebs, bikameralur parlamentebSi
es sakiTxi araerTgvarovnadaa gadawyvetili. zogierTi qveynis par-
lamentis orpalatian struqturaSi erT-erTi palatis Tavmjdomare
imavdroulad iTvleba mTeli parlamentis Tavmjdomared.
anglosaqsuri samarTlebrivi sistemiT mosargeble qveynebSi
parlamentis spikeris funqciebs, rogorc wesi, asrulebs qveda
palatis Tavmjdomare. ufro metic, zogierTi qveynis umaRles sa-
kanonmdeblo organos saerTod ar hyavs Tavmjdomare, mis funqciebs,
magaliTad, CineTis sakanonmdeblo organoSi, asrulebs prezidiumi.
mas Semdeg, rac saqarTvelos parlamenti warmodgenili iqneba
ori palatis _ respublikis sabWosa da senatis saxiT, es sakiTxic
Sesabamis mowesrigebas moiTxovs.
parlamentis Tavmjdomaris moadgileebi Tavmjdomaris ufleba-
mosilebebis ganxorcielebis SeuZleblobisas an Tanamdebobidan
misi gadayenebisas, misive davalebiT asruleben Tavmjdomaris mova-
leobebs. konstituciis Sesabamisi debuleba, kerZod, "Tanamdebo-
bidan misi gadayenebisas~ da ‘misive davalebiT~ urTierTmonacvle-
obis sakiTxSi tovebs gaugebrobas, razedac samarTlian SeniSvnas
akeTebs prof. o. melqaZe Tavis naSromSi "saubrebi qarTul kon-
stituciaze~.
Tavmjdomaris moadgileebis funqciebi da saqmianobis sferoebi
gansazRvrulia parlamentis reglamentiT.
281
parlamentis biuro
konstituciis 57-e muxlis mixedviT, parlamentis muSaobis
organizaciisaTvis iqmneba parlamentis biuro. biuros Semadgen-
lobaSi Sedian parlamentis Tavmjdomare, Tavmjdomaris moadgileebi, par-
lamentis komitetebisa da saparlamento fraqciebis Tavmjdomareebi.
parlamentis biuros adgilsa da mis uflebamosilebaze kon-
stituciaSi pirdapir mxolod erTi muxli miuTiTebs, romlis
mixedviT, konstituciiT gansazRvrul Tanamdebobis pirTa daniSv-
nasTan dakavSirebul sakiTxebs, Sesabamisi komitetebis daskvnis
safuZvelze, biuro ganixilavs reglamentiT gaTvaliswinebuli wesiT.
parlamentis biuro SeimuSavebs morig sesiaze parlamentis saerTo
muSaobis proeqts, ugzavnis komitetebs kanonproeqtebs winaswari
ganxilvisaTvis, parlaments dasamtkiceblad warudgens parlamen-
tis biujets da Sesasruleblad gadascems mas finansTa saminis-
tros, kontrols uwevs parlamentis dadgenilebaTa Sesrulebas,
amtkicebs funqciaTa ganawilebas parlamentis Tavmjdomaris moadg-
ileebs Soris, saWiroebis SemTxvevaSi kolegiis sxdomaze iwvevs
aRmasrulebeli xelisuflebis Tanamdebobis pirebs Sesabamisi in-
formaciis warsadgenad, kolegiis wevrebs, komitetebsa da fraqcie-
bs Soris davis SemTxvevaSi qmnis SemaTanxmebel jgufs, registra-
ciaSi atarebs saparlamento fraqciebs da amis Sesaxeb acnobebs
parlaments. reglamentis safuZvelze Rebulobs sxva gadawyvetile-
bebs.
parlamentis komitetebi;
komitetis Seqmnis wesi
saparlamento saqmianobis erT-erTi umniSvnelovanesi insti-
tutia saparlamento komiteti, romelic mxolod parlamentis wevre-
bisagan Sedgeba da Tavisi saqmianobiT uzrunvelyofs parlamentis
uflebamosilebaTa ganxorcielebas. amitom saqarTvelos konsti-
tuciis 56-e muxlis Sesabamisad: "sakanonmdeblo sakiTxebis winaswari
momzadebisa da gadawyvetilebaTa SesrulebisaTvis xelis Sewyobis,
parlamentis mier mis winaSe angariSvaldebuli organoebis da
mTavrobis saqmianobis kontrolis mizniT, parlamentSi misi ufle-
bamosilebis vadiT iqmneba komitetebi~. konstituciuri debulebe-
bi saparlamento komitetebis Sesaxeb ufro detalurad aris regla-
mentirebuli kanonSi "saqarTvelos parlamentis komitetebis Sesaxeb~,
romelSic mocemulia komitetis Seqmnisa da muSaobis wesi, misi
uflebamosilebebi da saqmianobis organizaciul-teqnikuri uzrun-
velyofis sakiTxebi.
282
komitetis SemadgenlobaSi ar SeiZleba iyos xuT wevrze nak-
lebi. parlamentis TiToeuli wevri valdebulia iyos romelime
komitetis SemadgenlobaSi, magram ar SeuZlia iricxebodes orze
meti komitetis SemadgenlobaSi. komitetis SemadgenlobaSi ar
SeiZleba Sediodes parlamentis Tavmjdomare, Tavmjdomaris moadg-
ileebi, saparlamento fraqciis Tavmjdomareebi. komitetis wevrs
nebismier dros SeuZlia gavides misi Semadgenlobidan. komiteteb-
is personaluri Semadgenlobis damtkiceba da komitetebis
Tavmjdomareebis arCeva xdeba parlamentis pirvel sesiaze, parla-
mentis mTeli uflebamosilebis vadiT, faruli kenWisyriT.
komitetis Tavmjdomaris arCevis wesi ganisazRvreba kanoniT.
komitetis Tavmjdomaris kandidatis dasaxelebis ufleba aqvT: par-
lamentis Tavmjdomares, saparlamento fraqcias, parlamentis wevr-
Ta ara nakleb xuTkacian jgufs. gadawyvetilebas komitetis Tavmj-
domaris arCevis Sesaxeb, mxari unda dauWiros parlamentis siiTi
Semadgenlobis umravlesobam.
dReisaTvis saqarTvelos parlamentSi Seqmnilia da funqcion-
irebs ToTxmeti mudmivi komiteti. maT mudmiv xasiaTs ganapirobebs
konstituciuri debuleba, romlis mixedviTac komitetebi iqmneba
parlamentis "uflebamosilebis vadiT~. esenia:
1. safinanso-sabiujeto komiteti;
2. ekonomikuri reformebisa da politikis komiteti;
3. dargobrivi ekonomikis komiteti;
4. Tavdacvisa da uSiSroebis komiteti;
5. sakonstitucio, iuridiul sakiTxTa da kanonierebis komiteti;
6. sagareo urTierTobaTa komiteti;
7. agrarul sakiTxTa komiteti;
8. janmrTelobis dacvisa da socialur sakiTxTa komiteti;
9. ganaTlebis, mecnierebisa da kulturis komiteti;
10. adamianis uflebaTa da erovnul umciresobaTa sakiTxTa komiteti;
11. TviTmmarTvelobisa da regionaluri politikis komiteti;
12. garemos dacvisa da bunebrivi resursebis komiteti;
13. migraciisa da ucxoeTSi mcxovreb TanamemamuleTa saqmeebis komiteti;
14. saproceduro sakiTxTa komiteti.
parlamentis komitetebis Semadgenloba ganisazRvreba masSi
fraqciaTa zRvruli warmomadgenlobis mixedviT. aRniSnulis Sesa-
bamisad, parlamentSi arsebobs 5 ocdaerTwevriani komiteti (ga-
naTlebis, mecnierebisa da kulturis; dargobrivi ekonomikis; sa-
gareo urTierTobaTa; sakonstitucio; iuridiul sakiTxTa da
kanonierebis; safinanso-sabiujeto komiteti); 7 Cvidmetwevriani
komiteti (agrarul sakiTxTa; ekonomikuri reformebis da poli-
tikis; migraciisa da ucxoeTSi mcxovreb TanamemamuleTa saqmeebis;
283
saproceduro sakiTxTa da wesebis; janmrTelobis dacvisa da so-
cialur sakiTxTa); 2 TxuTmetwevriani komiteti (adamianis ufle-
baTa da erovnul umciresobaTa sakiTxebis; garemos dacvisa da
bunebrivi resursebis komiteti).
rogorc ukve aRvniSneT, parlamentis Tavmjdomare, Tavmjdomar-
is moadgileebi da fraqciebis Tavmjdomareebi ar SeiZleba gaerTi-
andnen saparlamento komitetebSi, fraqciebis raodenobisa da ko-
mitetebSi maTi xvedriTi wilis gaTvaliswinebiT.
komitetebis uflebamosileba
saparlamento komitetebi kanoniT gansazRvrul uflebamosile-
baTa farglebSi: warmarTaven sakanonmdeblo saqmianobas, risTvisac
gamoiyeneben konstituciiT miniWebul sakanonmdeblo iniciativis
uflebas an igives axorcieleben parlamentis davalebiT. ganix-
ilaven parlamentis mier asarCev, dasaniSn an dasamtkicebel kandi-
daturebs da Sesabamis daskvnebs warudgenen parlamentis biuros,
akontroleben kanonebis, parlamentis dadgenilebebisa da sxva gada-
wyvetilebebis Sesrulebas; ganaxorcieleben kontrols parlamen-
tis winaSe angariSvaldebuli saxelmwifo organoebisa da mTavro-
bis saqmianobaze da parlaments warudgenen Sesabamis daskvnebs.
saqarTvelos parlamentis komitetis muSaobis ZiriTadi for-
maa komitetis sxdoma. kanonis Sesabamisad, SeiZleba ganvasxvavoT
xuTi saxis sxdoma: referentuli, saTaTbiro, sakanonproeqto, sare-
daqcio da sainformacio.
referentuli sxdoma imarTeba im sakiTxebis gansaxilvelad,
romlebic parlaments unda waredginos ganxilvisaTvis; saTaT-
biro sxdoma imarTeba azrTa gaziarebisaTvis; sakanonproeq-
to _ kanonproeqtebis gansaxilvelad; saredaqcio - kanon-
proeqtis an misi nawilis ganmeorebiT saTanadod ganxilvisaTvis;
xolo sainformacio _ komitetis ganmgeblobaSi Semavali samin-
istroebisa da sxva saxelmwifo organoebis xelmZRvanelebis in-
formaciebis misaRebad. referentul, sakanonproeqto da sainforma-
cio sxdomebze ganxiluli sakiTxebis parlamentis biurosaTvis
wardgenis win ewyoba sakomiteto mosmena, romelzec gansaxilveli
sakiTxi SeiZleba CaiTvalos plenarul sxdomaze ganxilvisaTvis
momzadebulad, moumzadeblad an miuReblad.
komitetis sxdomebi sajaroa, garda kanoniT gaTvaliswineb-
uli SemTxvevebisa, roca saWiroa daxurul sxdomaze iqnas ganxi-
luli garkveuli saxelmwifo an samxedro saidumloebis Semcveli
sakiTxebi.
284
komitetis aparati
komitetebis saqmianobis uzrunvelsayofad iqmneba komitetis
aparati, romelic uzrunvelyofs komitetis samarTlebriv, orga-
nizaciul-teqnikur da sainformacio momsaxureobas. aparatis Se-
madgenlobaSi Sedian: komitetis aparatis ufrosi, specialistebi
da teqnikuri personali. komitetis aparatis struqturasa da
saStato odenobas gansazRvravs parlamentis Tavmjdomare komite-
tis Tavmjdomaris wardginebis safuZvelze.
saWiroebis SemTxvevaSi komitetebTan an qvekomitetebTan Sei-
Zleba Seiqmnas samecniero-sakonsultacio sabWoebi, romlebic Sedgeba
Sesabamisi dargis kompetenturi eqspert-konsultantebisagan.
285
droebiTi komisiis muSaobis formaa komisiis sxdoma, romelic,
rogorc wesi, Riad tardeba. masSi monawileobis miRebis ufleba
aqvT parlamentis sxva wevrebsac, mxolod saTaTbiro xmis uflebiT.
komisiis muSaobaSi monawileoben is pirebi, romlebsac saWirod
CaTvlis TviT komisia, sxdomaze aseve monawileoben akreditebuli
masobrivi informaciis saSualebaTa warmomadgenlebi.
droebiTi komisia gansaxilveli sakiTxis Taobaze SeimuSavebs
daskvnas, iRebs gadawyvetilebas, rekomendaciasa da wardginebas,
romelsac warudgens parlamentis biuros an parlamentis sxdomas.
komisiis organizaciul-teqnikur uzrunvelyofas axorcielebs
parlamentis aparati.
286
ginebiT mimarTos Sesabamis organos an Tanamdebobis pirs sisxlis
samarTlis saqmis, administraciuli an disci plinuri warmoebis aRZ-
vris Sesaxeb. wardginebis ganxilvis Sedegebisa da miRebul RonisZie-
baTa Sesaxeb komisias ecnobeba mis mierve dadgenil vadaSi, xolo, Tu
komisias aseTi ram ar daudgenia, maSin - ara ugvianes erTi Tvisa.
sagamoZiebo komisiis daskvna ganixileba parlamentis Ria sx-
domaze, xolo kanoniT gaTvaliswinebul SemTxvevebSi SeiZleba moewyos
daxuruli sxdomac.
komisia uflebamosilia parlamentis winaSe daayenos sakiTxi
impiCmentis wesiT saqarTvelos konstituciiT gaTvaliswinebul
Tanamdebobis pirTa gadayenebis saqmis aRZvrisaTvis parlamentis
wevrTa xelmowerebis Segrovebis Taobaze.
droebiTi sagamoZiebo komisia sakiTxis Seswavlis dros ufle-
bamosilia gaiRos garkveuli xarjebi, romlis odenobasa da gace-
mis wess yovel konkretul SemTxvevaSi gansazRvravs parlamentis
biuro parlamentisaTvis gamoyofili biujetidan. komisia sarge-
blobs parlamentis damxmare organoebis momsaxurebiT.
saparlamento komitetebsa da komisiebSi, saWiroebis SemTxveva-
Si, SeiZleba Seiqmnas qvekomitetebi da samuSao jgufebi.
saparlamento komitetebi da komisiebi parlamentis Sinagani
struqturis umniSvnelovanesi organoebia, romelTa saSualebiTac
parlamenti asrulebs Tavis farTo uflebamosilebebs. komitetebis
am mniSvnelobas ganapirobebs is garemoeba, rom maTi muSaobis period-
uloba, parlamentis sesiisagan gansxvavebiT, konstituciiT winaswar
ar aris gansazRvruli. maT SeuZliaT imuSaon sesiebs Soris peri-
odSic, rac uzrunvelyofs sakiTxis bolomde da maqsimaluri obieq-
turobiT ganxilva-damuSavebas, aseve parlamentis sxdomaze bolom-
de Seswavlili sakiTxebis gamotanas, romlebic ukavSirdeba sa-
zogadoebrivi da saxelmwifoebrivi cxovrebis romelime sferos.
saparlamento fraqcia;
arsi da uflebamosilebaTa wre
saparlamento fraqciebi gadamwyvet rols asruleben parla-
mentSi ZalTa gaTanabrebasa da gawonasworebaSi, mravalpartiuli
sistemis ganviTarebasa da balansirebaSi. gansakuTrebiT mniSvnelovani
da moculobiTia misi uflebebi parlamentis saproceduro sakiTx-
ebTan dakavSirebiT.
saparlamento fraqcia Tanamedrove saparlamento praqtikaSi
politikuri brZolis yvelaze mniSvnelovani elementia, romelic
realur gavlenas axdens saxelmwifo xelisuflebis ganxorciele-
287
baze. saparlamento fraqciis aseTi roli xelisuflebis ganxor-
cielebaSi ganpirobebulia misi konstitualizebuli da institu-
cionaluri institutis arsebobiT.
maTi rolis praqtikuli realizebisaTvis, saparlamento fraqciebi
floben iseT uflebamosilebebs, rogoricaa sakanonmdeblo inicia-
tivis ufleba. Tavisi warmomadgenlebiT fraqcia monawileobs par-
lamentis komitetebis, sagamoZiebo da sxva droebiTi komisiebis,
parlamentis biuros muSaobaSi. fraqcia uflebamosilia SekiTxviT
mimarTos parlamentis winaSe angariSvaldebul, pasuxismgebel or-
ganosa da mTavrobis TiToeul wevrs, romlebic valdebuli arian
pasuxi gascen dasmul SekiTxvas.
fraqciebi garkveul gavlenas axdenen mTavrobis formirebaze,
sxva Tanamdebobis pirTa arCevaze, komitetis xelmZRvanelobis da-
kompleqtebaze, parlamentSi kamaTsa da kenWisyraze. aRniSnulis
uzrunvelsayofad fraqcia iyenebs parlamentisa da komitetis sx-
domebSi monawileobis uflebas. Sesabamisad, igi uflebamosilia par-
lamentisa da komitetis sxdomebze parlamentis rekomendaciiTa da
dadgenili wesiT gamoTqvas Tavisi mosazreba parlamentis mier asarCev,
dasaniSn an dasamtkicebel kandidatebTan mimarTebaSi, monawileoba
miiRos kamaTSi, moiTxovos politikuri debatebis gamarTva.
fraqciaTa saqmianoba uaRresad mniSvnelovania saboloo gada-
wyvetilebis miRebis TvalsazrisiT. dRis wesrigis sakiTxebi Cveu-
lebriv fraqciis sxdomaze ganixileba. ramdenadac ufro detalurad
aris sakiTxi ganxiluli fraqciaSi, imdenad metia SesaZlebloba kon-
struqciuli da kompromisuli gadawyvetilebis miRebisa da unay-
ofo, arakonstruqciuli gamosvlebisa da kamaTis daZlevisaTvis.
parlamentis sxdomaTa darbazSi partiebisa da fraqciebisaTvis
adgilis gamoyofa gansazRvravs fraqciebis politikur wonasa da
gavlenas. sxvadasxva parlamentSi adgilebis miCenis sxvadasxva wesi
arsebobs. magaliTad, inglisis TemTa palatis darbazi gayofilia or
nawilad, samTavrobo umravlesobisa da opoziciisaTvis. aSS-s warmomad-
genelTa palataSi adgilebis aseTi oficialuri mimagreba ar xdeba,
magram arsebobs tradicia, romlis mixedviT, demokratebi sxedan
yovelTvis spikeris marjvniv, xolo respublikelebi _ marcxniv.
saparlamento umravlesoba
"saparlamento fraqciebis Sesaxeb~ kanoni iTvaliswinebs sapar-
lamento umravlesobisa da fraqciaTa koaliciis Seqmnas. kanonis 22-e
muxlis Tanaxmad, saparlamento umravlesoba SeiZleba Seiqmnas, Tu:
289
a) masSi gaerTiandebian mxolod parlamentis wevrebi, romelTa raode-
noba aRemateba parlamentis wevrTa siiTi Semadgenlobis naxevars;
b) arGevnebSi monawile erT-erTi partia an gaerTianeba moipovebs
parlamentis wevrTa mandatebis saerTo raodenobis naxevarze mets;
g) parlamentis wevrebi da saparlamento fraqciebi erTiani plaT-
formis safuZvelze gaerTiandebian parlamentis wevrTa siiTi
Semadgenlobis naxevarze meti raodenobiT.
fraqciaTa koalicia SeiZleba Seiqmnas ori an meti sapa-
rlamento fraqciisagan.
aRniSnul gaerTianebaTa saqmianobas uzrunvelyofs Sesabamisi
aparati, xolo Sidaorganizaciuli sakiTxebi regulirdeba debulebiT.
kanonis Tanaxmad, uzrunvelyofilia saparlamento fraqciis
samuSao da materialuri pirobebi. parlamentis sxdomaTa darbazSi
fraqcias gamoeyofa Sesabamisi adgili, xolo parlamentis SenobaSi
samuSao farTi.
sfdb $)
parlamentis muSaobis formebi
saparlamento procedurebi
saparlamento procedurebis qveS moiazreba parlamentis muSao-
bisa da organizaciuli saqmianobis wesi, romlis samarTlebriv
safuZvels qmnis konstitucia. am TvalsazrisiT, saparlamento pro-
cedurasa da misi muSaobis formebs miekuTvneba parlamentis sesie-
bi, plenaruli sxdomebi, komitetebisa da komisiebis sxdomebi.
sesia
saqarTvelos parlamentis organizaciuli muSaobis mTavar
formas warmoadgens sesia. sesia ewodeba drois im monakveTs, rom-
lis ganmavlobaSic parlamenti uflebamosilia Caataros plenaru-
li sxdomebi da misi kompetenciis Sesabamisad miiRos gadawyvetile-
bebi. parlamentis muSaobis sasesio formas xangrZlivi istoria
aqvs. igi dakavSirebulia im periodTan, roca axalSeqmnili parla-
mentebi jer kidev ibrZodnen absolutizmis gadmonaSTebis winaaRm-
deg, xolo, Tavis mxriv, aRmasrulebeli xelisufleba, saparlamento
kontrolisagan Tavis aridebis mizniT, cdilobda SeezRuda parla-
mentis samuSao dro da gadaeqcia aramudmiv muSa organod. parla-
mentis samuSao droTa Sua periodSi aRmasrulebeli xelisufleba
uflebamosili iyo mieRo sakanonmdeblo aqtebi, romlebic unda
daemtkicebina parlaments. parlamentis aRmasrulebel xelisuflebaze
kontrolis aseTi uflebamosileba did winaaRmdegobebs xvdeboda,
290
radganac aRmasrulebeli xelisuflebis aqtis safuZvelze parla-
mentis muSaobis dawyebamde SeiZleboda aRmocenebuliyo sazoga-
doebrivi urTierTobebi da damdgariyo Sesabamisi iuridiuli Sedegebi.
maT xelaRebiT gauqmebas SeiZleboda uaryofiTi gavlena moexdina
mTel sazogadoebriv-politikur cxovrebaze. swored am perio-
didan momdinareobs parlamentis sasesio muSaobis tradicia.
aRniSnulidan gamomdinare, parlamentis saqmianobasa da mis
mier gadawyvetilebis miRebas perioduli xasiaTi aqvs. Tumca, aqve
isic unda aRvniSnoT, rom msoflio saparlamento praqtika icnobs
SemTxvevebs, roca ama Tu im qveynis parlamenti muSaobs uwyvetad
(slovakeTi), orpalatian parlamentSi erTi palata muSaobs peri-
odulad, meore _ uwyvetad (avstria) da a.S.
konstituciis Sesabamisad, saqarTvelos parlamenti morig sas-
esio Sekrebaze ikribeba weliwadSi orjer. saSemodgomo sesia ix-
sneba seqtembris pirvel samSabaTs da ixureba dekembris mesame
paraskevs, xolo sagazafxulo sesia ixsneba Tebervlis pirvel sam-
SabaTs da ixureba ivnisis bolo paraskevs. amasTan, saWiroebis
SemTxvevaSi, wevrTa erTi mexuTedis winadadebiT, parlaments Seu-
Zlia miiRos dadgenileba sesiis gagrZelebis an Sewyvetis Sesaxeb.
dadgenileba miRebulad CaiTvleba, Tu mas mxars dauWers parlamen-
tis wevrTa siiTi Semadgenlobis naxevarze meti.
riggareSe sesia
konstituciaTa umravlesoba, da maT Soris saqarTvelos kon-
stituciac, iTvaliswinebs riggareSe sesiebisa da sxdomebis mowve-
vis SesaZleblobas, romlis prerogativac prezidents ekuTvnis.
amasTan, mowvevis iniciativa, prezidentTan erTad, SeiZleba ekuTvn-
odes parlamentis Tavmjdomaresa da parlamentis wevrebs. konsti-
tuciis 61-e muxlis me-2 punqtSi aRniSnulia, rom "saqarTvelos
prezidenti parlamentis Tavmjdomaris, deputatTa ara nakleb meoTxe-
dis an sakuTari iniciativiT sesiebs Soris periodSi iwvevs par-
lamentis riggareSe sesias, xolo morigi sesiis mimdinareobisas _
riggareSe sxdomas.~
im SemTxvevaSi, Tu iniciatorTa werilobiTi moTxovnis ward-
genidan 48 saaTis ganmavlobaSi prezidenti ar gamoscems rig-
gareSe sesiis an riggareSe sxdomis mowvevis Sesaxeb aqts, maSin
momdevno 48 saaTis ganmavlobaSi parlamenti valdebulia Seudges
muSaobas. parlamentis riggareSe sesia unda damTavrdes ara ugvi-
anes erTi dRisa morigi sxdomis dawyebamde. rac Seexeba riggareSe
sxdomas, misi Tavisebureba imaSi mdgomareobs, rom igi tardeba mxo-
lod gansazRvruli dRis wesrigiT da ixureba misi amowurvisTanave.
291
parlamentis pirveli sxdoma
konstitucia aseve gansazRvravs dros, romlis ganmavlobaSic
mowveul unda iqnas parlamentis pirveli sxdoma. morigi arCevneb-
is Catarebis Semdeg gansazRvravs aseve deputatTa im raodenobas,
romlis uflebamosilebis dadasturebis SemTxvevaSi SeuZlia parla-
ments Seudges muSaobas. "saqarTvelos axlad arCeuli parlamentis
pirveli sxdoma unda gaimarTos arCevnebidan 20 dRis ganmavlobaSi.
pirveli sxdomis dRes niSnavs saqarTvelos prezidenti. parlamenti
muSaobas Seudgeba, Tu dadasturebulia deputatTa ara nakleb 2/3-
is uflebamosileba~, aRniSnulia konstituciis 51-e muxlSi.
konstitucia iTvaliswinebs parlamentis muSaobis reJims im
SemTxvevisaTvis, Tu arasasesio dros qveyanaSi gamocxadda sagange-
bo an saomari mdgomareoba. konstituciuri debulebis mixedviT,
parlamenti avtomaturad ikribeba. “prezidentis mier sagangebo an
saomari mdgomareobis gamocxadebidan 48 saaTis ganmavlobaSi par-
lamenti ikribeba. parlamentis muSaoba grZeldeba am mdgomareobis
damTavrebamde~ (muxli 61.4).
plenaruli sxdoma
saqarTvelos parlamentis reglamentis Sesabamisad, sesiis erT-
erTi Semadgeneli nawilia plenaruli sxdoma.
plenaruli sxdomebi Cveulebriv Riaa. masze SeiZleba daeswron
dadgenili wesiT akreditebuli Jurnalistebi. sxdomaze parlamentis
Tavmjdomares ufleba aqvs moiwvios sazogadoebis warmomadgenlebi
da ucxoeli stumrebi. sxdomebi gadaicema radioTi da televiziiT.
parlamentis gadawyvetilebiT, saWiroebis SemTxvevaSi, calkeu-
li sakiTxebis ganxilvisas, sxdoma an sxdomis nawili SeiZleba
gamocxaddes daxurulad.
parlamentis samuSao ena aris qarTuli ena. im par-
lamentis wevrs, romelsac parlamentis samuSao enaze gamosvla ar
SeuZlia, ufleba aqvs isaubros sxva enaze, ris Sesaxebac winaswar
unda gaafrTxilos sxdomis Tavmjdomare.
pirobiTad, plenarul sxdomebs yofen saorganizacio da Cveu-
lebriv sxdomebad. saorganizacio sxdomis magaliTad SeiZleba moviy-
vanoT parlamentis pirveli sxdoma, romelzec xdeba parlamentis ufle-
bamosilebis cnoba, Tavmjdomaris arCeva, komitetebis Seqmna da sxva.
Cveulebrivi sxdomebi saparlamento proceduris is nawilia,
romelzec ganixileba parlamentis kompetencias mikuTvnebuli sa-
kiTxebi. aseTi sxdomis upirvelesi daniSnulebaa parlamentis, misi
TiToeuli wevris saqmianobis efeqturobis uzrunvelyofa.
292
parlamentis sxdomebze, dRis wesrigis Sesabamisad, mimdinare-
obs sakiTxebis ganxilva. ganxilvis wesi detalurad regulirebu-
lia reglamentiT.
saqarTvelos parlamentis biuro SeimuSavebs kanonSemo-
qmedebiTi saqmianobis programas parlamentis mTeli uflebamosilebis
vadiT, romlis safuZvelzec muSavdeba morig sesiaze parlamentis
saerTo muSaobis proeqti. aRniSnuli proeqtis safuZvelze biuro
qmnis momaval sesiaze gansaxilvel sakiTxTa kalendars, amasTanave
mimdinare cvlilebebis gaTvaliswinebiT, adgens plenarul sxdomaze
gansaxilvel sakiTxTa nusxas _ dRis wesrigs.
parlamentis sxdomaze gaTvaliswinebuli sakiTxebis ganxilva
mimdinareobs dRis wesrigis Sesabamisad.
293
ar gamouTqvams kanonproeqtis mimarT SeniSvnebi da winadadebebi
dadgenili wesiT, igi uflebamosilia Tavisi pozicia daafiq-
siros parlamentis sxdomaze.
kanonproeqtis ganxilvis dros momxsenebeli, parlamentis sx-
domas sxva sakiTxebTan erTad moaxsenebs, Tu ra SeniSvna an wi-
nadadeba iqna gaTvaliswinebuli, romeli ara da ratom.
294
debobidan gadayenebis sakiTxis aRZvris ufleba aqvs parlamentis
sruli Semadgenlobis ara nakleb erT mesameds (muxli 64.1).
saparlamento procedurebs miekuTvneba komitetebisa da ko-
misiebis sxdomebi, romelTa Catarebis wesi ganisazRvreba Sesabami-
si normatiuli aqtebiT.
sfdb %_
saqarTvelos parlamentis aqtebi
normatiuli aqtis cneba
saqarTvelos parlamenti gamoscems rogorc normatiul, ise
aranormatiuli xasiaTis aqtebs.
saqarTvelos parlamentis aqtebia: kanoni, dadgenileba, mimarTva,
gancxadeba. parlamentis aqtebs Soris yvelaze mniSvnelovania kanoni.
“normatiuli aqtebis Sesaxeb~ kanonis me-9 muxlis mixedviT,
saqarTvelos parlamenti uflebamosilia miiRos Semdegi normati-
uli aqtebi: saqarTvelos konstituciuri kanoni, saqarTve-
los organuli kanoni, saqarTvelos kanoni, parlamentis
dadgenileba.
konstituciaze saubrisas, am saxelmZRvanelos me-2 TavSi ukve
aRvniSneT, rom konstitucia umaRlesi iuridiuli Zalis mqone aqtia.
yvela sxva samarTlebrivi aqti unda Seesabamebodes an gamomdinare-
obdes konstituciidan, winaaRmdeg SemTxvevaSi aseTi aqti baTilia.
konstituciuri kanoni
konstituciuri kanonis miRebis SemTxvevebi TviT kon-
stituciaSia gansazRvruli. saqarTvelos konstituciiT aRiare-
bulia ori aseTi SemTxveva, roca parlamentma aucileblad unda
miiRos konstituciuri kanoni, pirveli exeba saqarTvelos teri-
toriul-saxelmwifoebrivi mowyobis gansazRvras da meore _ kon-
stituciis gadasinjvas.
konstituciis gadasinjvis wesis mixedviT, ganasxvaveben ori
ti pis konstituciebs. konstituciiT gansazRvruli wesis Sesabam-
isad, saqarTvelos konstitucia e.w. mkacr konstituciaTa rigs
miekuTvneba. konstituciis 102-e muxlis mixedviT, parlamentSi
konstituciis zogadi an nawilobrivi gadasinjvis Sesaxeb kanon-
proeqtis Setanis ufleba aqvT:
1) saqarTvelos prezidents;
2) parlamentis wevrTa sruli Semadgenlobis naxevarze mets;
3) ara nakleb 200.000 amomrGevels;
295
saqarTvelos kanoni
“normatiuli aqtebis Sesaxeb"
normatiuli aqti aris uflebamosili saxelmwifo an
adgilobrivi TviTmmarTvelobis (mmarTvelobis) organos
(Tanamdebobis piris) mier kanonmdeblobiT dadgenili wesiT
miRebuli (gamocemuli) samarTlebrivi aqti, romelic
Seicavs misi mudmivi an droebiTi da mravaljeradi gamoy-
enebis qcevis zogad wess. (saqarTvelos kanoni “normati-
uli aqtebis Sesaxeb” muxli 2.3)
296
Setanili proeqti parlamentma unda gamoaqveynos sayovelTao,
saxalxo ganxilvisaTvis. parlamenti kanonproeqtis ganxilvas dai-
wyebs gamoqveynebidan erTi Tvis Semdeg. proeqti miRebulad Cai-
Tvleba, Tu mas mxars dauWers parlamentis sruli Semadgenlobis
ori mesamedi mainc. konstituciis gadasinjva dauSvebelia sagangebo
an saomari mdgomareobis periodSi.
organuli kanoni
organuli kanoni SeiZleba miRebul iqnas mxolod iseT sakiTx-
ebze, romelTa mowesrigebac, konstituciiT, mxolod organuli kano-
niTaa gansazRvruli. organuli kanoni miRebulad CaiTvleba, Tu mas
mxars dauWers parlamentis siiTi Semadgenlobis naxevarze meti.
Cveulebrivi kanoni
saqarTvelos (Cveulebrivi) kanoni SeiZleba miRebul iqnas saqarTve-
los ganmgeblobaSi arsebul nebismier sakiTxze, Tu konstituciiT
sxva ram ar aris dadgenili. saqarTvelos kanoni miRebulad CaiTvle-
ba, Tu mas mxars dauWers damswreTa umravlesoba, magram ara nakleb
parlamentis sruli Semadgenlobis 1/3-isa, Tu konstituciiT kanon-
proeqtis miRebis sxva wesi ar aris gansazRvruli. mxolod saqarTve-
los parlamentia uflebamosili moaxdinos saerTaSoriso xelSek-
rulebaTa da SeTanxmebaTa ratifikacia, denonsacia da gauqmeba.
kodeqsi
saqarTvelos parlamenti Rebulobs iseT aqts, romelSic kod-
ificirebulia erTgvarovani sazogadoebrivi urTierTobebis mareg-
ulirebeli normebi, aseT aqts kodeqsi ewodeba.
dadgenileba
rac Seexeba parlamentis dadgenilebas, igi normatiuli xasia-
Tisaa mxolod im SemTxvevaSi, Tu exeba reglamentis miRebas, gauqme-
bas, masSi cvlilebebisa da damatebebis Setanas. D
parlamentis reglamenti
Sidasaparlamento urTierTobebis regulirebisaTvis parlamenti
Rebulobs kanonis formis aqts _ reglaments. reglamentis momzadeba
xdeba kanonis momzadebisaTvis dadgenili wesiT da miRebulad CaiTvleba,
Tu mas mxars dauWers damswreTa umravlesoba, magram es raodenoba ar
unda iyos parlamentis sruli Semadgenlobis 1/3-ze naklebi, Tu konsti-
tuciiT dadgenilebis miRebis sxva wesi ar aris gansazRvruli.
297
saqarTvelos parlamentis mier gamocemuli normatiuli aqte-
bi Semdegi ierarqiiT unda dalagdes:
a) saqarTvelos konstitucia, saqarTvelos konstituciuri kanoni;
b) saqarTvelos saerTaSoriso xelSekruleba da SeTanxmeba;
g) saqarTvelos organuli kanoni;
d) saqarTvelos kanoni;
e) saqarTvelos parlamentis dadgenileba.
sfdb %!
saqarTvelos parlamentis wevri
parlamentis wevri
warmomadgenlobiTi organo Sedgeba parlamentis wevrebisagan,
romelTa saxelwodeba sxvadasxva qveynis parlamentSi gansxvavebu-
lia. parlamentis wevris muSaobas eyrdnoba umaRlesi warmomad-
genlobiTi organo saxelmwifo xelisuflebis ganxorcielebis
procesSi. swored mas aqvs rwmuneba da ndoba xelisuflebis orga-
noSi warmoadginos xalxis interesebi da maTi saxelmwifoebrivi
neba. parlamentis wevrs gaaCnia gadamwyveti xmis ufleba yvela im
sakiTxze, romelic warmomadgenlobiTi organos kompetenciaSi Se-
dis.
wina paragrafSi ukve aRvniSneT, rom parlamenti saerTo saxelm-
wifoebrivi organoa, riTac xazi gavusviT warmomadgenlobis im prin-
cips, romlis Tanaxmad, parlamentis wevri ar aris damokidebuli mis
amomrCevelze, ar SeiZleba gawveul iqnas warmomadgenlobidan.
swored aRniSnuli Sexedulebebidan gamomdinareobs Tavisufali
mandatis cneba, romelic imperatiuli mandatis sapirispiroa.
sayovelTao
deklaracia saqarTvelos parlamentis wevri aris sruliad
saqarTvelos warmomadgeneli, sargeblobs Tavisufa-
muxli
52
298
sabamisad, saqarTvelos konstituciis 53-e muxlSi aRniSnulia, rom
parlamentis wevrs ufleba ara aqvs ekavos raime Tanamdeboba sax-
elmwifo samsaxurSi an eweodes samewarmeo saqmianobas. am konsti-
tuciuri moTxovnebis Seusrulebloba parlamentis wevris ufle-
bamosilebis Sewyvetis safuZvelia. aRniSnul sakiTxs ufro deta-
lurad exeba "saqarTvelos parlamentis arCevnebis Sesaxeb~ kano-
nis me-9 muxli, romelic imeorebs konstituciis aRniSnul de-
bulebas. amasTan, parlamentis wevrisaTvis SeTavsebad saqmianobad
miiCnevs partiul, samecniero, pedagogiur da saxelovnebo saqmianobas,
Tu aseTi saqmianoba ar iTvaliswinebs administraciul funqciebs. am
moTxovnaTa darRvevisas mas Seuwydeba uflebamosileba. kanoni, SeuTavse-
blobasTan erTad, iTvaliswinebs aseve aurCevlobasac, rac regu-
lirdeba kanonis 36-e muxliT. 1999 wlis 25 ivnisis cvlilebebiT,
romelic am muxlsac Seexo gafarTovda im pirTa wre, romlebic ar
SeiZleba arCeul iqnen saqarTvelos parlamentSi, aseTia: saqarTve-
los prezidenti, samTavrobo da saxelmwifo saqveuwyebo dawese-
bulebaTa xelmZRvanelebi da maTi moadgileebi, saqarTvelos uSiS-
roebis sabWos wevrebi, erovnuli bankis sabWos wevrebi, kontro-
lis palatis Tavmjdomare da misi moadgileebi, saqarTvelos par-
lamentis aparatis ufrosi, saqarTvelos prezidentis rwmunebule-
bi da maTi moadgileebi, raionis, qalaqis, qalaqis raionis, raionis
qalaqis adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis organ-
oTa xelmZRvanelebi da maTi moadgileebi (mdivnebi), saqarTvelos
Sinagan saqmeTa, Tavdacvisa da saxelmwifo uSiSroebis saministro-
ebis dazvervisa da saxelmwifo sazRvris dacvis specialuri sam-
saxurebis oficrebi, mosamarTleebi da maTi TanaSemweebi, saqarTve-
los saxalxo damcveli da misi moadgileebi, saqarTvelos prezi-
dentis saTaTbiro organos wevrebi, (romlebic ar arian parlamen-
tis wevrebi), saqarTvelos prezidentis TanaSemweebi, auditoruli
saqmianobis sabWos, saqarTvelos fasiani qaRaldebis erovnuli
komisiis, saqarTvelos buRaltruli aRricxvis standartebis ko-
misiis, saqarTvelos eleqtroenergetikis maregulirebeli erovnu-
li komisiis wevrebi, Tanamdebobis pirTa qonebrivi da safinanso
mdgomareobis sainformacio biuros Tavmjdomare da misi moadgi-
leebi, prokurorebi, maTi moadgileebi, TanaSemweebi da gamomZieble-
bi. CamoTvlili Tanamdebobis pirebi ar SeiZleba wardgenil iqnen
parlamentis wevrobis kandidatad, Tu registraciamde ar datove-
ben dakavebul Tanamdebobas. M
parlamentis wevris uflebamosilebis vada iwyeba arCevis dRi-
dan da wydeba axlad arCeuli parlamentis muSaobis dawyebis
momentidan, garda gamonaklisi SemTxvevebisa, roca parlamentis wevris
uflebamosileba wydeba vadamde, kanoniT winaswar gaTvaliswinebul
299
SemTxvevebSi. aRniSnuls adgili eqneba, Tu:
a) piris piradi gancxadebiT uflebamosileba moexsna;
b) mis mimarT kanonier ZalaSi Sevida sasamarTlos gamamtyunebeli
ganaGeni;
g) sasamarTlom scno qmeduunarod, ugzoukvlod dakargulad an
gardacvlilad;
d) daikava parlamentis wevris statusTan SeuTavsebeli Tanamdeboba
an eweva SeuTavsebel saqmianobas;
e) dakarga saqarTvelos moqalaqeoba;
v) arasapatio mizeziT oTxi Tvis ganmavlobaSi ar monawileobda
parlamentis muSaobaSi;
z) gardaicvala.
parlamentis wevris uflebamosilebis cnobisa da vadamde Sew-
yvetis sakiTxs wyvets parlamenti. aRniSnuli gadawyvetileba Sei-
Zleba gasaCivrdes saqarTvelos sakonstitucio sasamarTloSi.
300
saqarTvelos parlamentis wevrs garkveuli movaleobebi ekisreba.
upirveles yovlisa, es valdebuleba gulisxmobs monawileobis miRebas
parlamentis sxdomebSi da muSaobas komitetebSi, romlis wevricaa igi.
parlamentis reglamentis Sesabamisad, parlamentis wevrs komi-
tetis sxdomis gacdena SeuZlia mxolod sapatio mizeziT. Tu mas
ar SeuZlia daeswros sxdomas, amis Sesaxeb unda acnobos komite-
tis Tavmjdomares an moadgiles. ufro metic, arasapatio mizeziT
sxdomis gacdenisaTvis mis mimarT dgeba disci plinuri pasuxismge-
blobis sakiTxi. kerZod, Tu igi erTi Tvis ganmavlobaSi arasapatio
mizeziT gaacdens komitetis or sxdomas, parlamentis Tavmjdomare,
komitetis Tavmjdomaris wardginebis safuZvelze, ucxadebs gafrTx-
ilebas. Tu gafrTxilebidan erTi Tvis ganmavlobaSi kvlav gaacdens
or sxdomas, am SemTxvevaSi wevrs parlamentis Tavmjdomaris brZa-
nebiT moexsneba sadeputato uflebamosilebis ganxorcielebisaTvis
dadgenili kuTvnili erTi Tvis Tanxa.
komitetis Tavmjdomare parlamentis Tavmjdomares TveSi erTxel
awvdis informacias komitetis sxdomaze parlamentis wevrebis
daswrebis Sesaxeb.
parlamentis wevri valdebulia daicvas sadeputato eTika,
anu moralur-zneobrivi normebis erToblioba, romlebiTac gan-
isazRvreba parlamentis wevrebis Sidasaparlamento urTierTobebi.
am movaleobis iuridiul xasiaTze, sazogadoebrivTan erTad, metyvelebs
maTi uzrunvelyofis samarTlebrivi RonisZiebebis arseboba. ker-
Zod, maTi darRvevisaTvis SeiZleba dawesdes disci plinuri pasux-
ismgebloba. parlamentis sxdomaze deputatis eTikis darRvevi-
saTvis sxdomis Tavmjdomare afrTxilebs parlamentis wevrs, gafrTx-
ileba SeiZleba sxdomis oqmSi SetaniT, ganmeorebis SemTxvevaSi, mas
SesaZlebelia daatovebinon sxdomaTa darbazi.
parlamentis rolisa da mniSvnelobis, misi gadasawyveti sak-
iTxebis, xolo Sesabamisad deputatis sapasuxismgeblo saqmianobis
uzrunvelyofisaTvis dawesebulia garkveuli garantiebi.
deputatis imuniteti
aseTi garantiis umniSvnelovanesi saxea deputatis imuniteti.
misi arsi mdgomareobs imaSi, rom deputatis winaaRmdeg ar SeiZleba
aRiZras sasamarTlo saqme maSinac ki, roca man Caidina dasjadi qmedeba,
araTanamdebobrivi movaleobebis Sesrulebis dros. sxvadasxva qveyanaSi
deputatis xelSeuxeblobis konstituciuri moculoba gansxvavebulia.
saqarTvelos konstituciis Sesabamisad, parlamentis wevris
sisxlis samarTlis pasuxisgebaSi micema, dakaveba an dapatimreba,
misi binis, manqanis, samuSao adgilis da piradi gaCxreka SeiZleba
301
mxolod parlamentis TanxmobiT. konstituciuri norma deputats
imunitetis miRma tovebs im SemTxvevaSi, roca mas waaswreben dan-
aSaulis Cadenis faqtze. am SemTxvevaSi, aRniSnulis Sesaxeb dauy-
ovnebliv unda ecnobos parlaments. Tu parlamenti ar miscems
Tanxmobas, parlamentis dakavebuli an dapatimrebuli wevri dauy-
ovnebliv unda gaTavisufldes (muxli 52).
indemniteti
parlamentis wevris statusis realizaciis mniSvnelovani garan-
tiaa egreT wodebuli indemniteti, romlis SinaarsSi gulisxmoben:
1. parlamentis wevris pasuxismgeblobisagan gaTavisuflebas im
azrebisa da SexedulebisaTvis, romelsac igi gamoTqvams sadeputa-
to uflebamosilebis ganxorcielebis dros. saqarTvelos konsti-
tuciis 52-e muxlis me-3 da me-4 punqtebis Sesabamisad, parlamen-
tis wevrs ufleba aqvs Gveneba ar misces im faqtis gamo, romelic
mas gaandes, rogorc parlamentis wevrs. parlamentis wevri pasux-
isgebaSi ar miecema Tavisi movaleobis Sesrulebisas parlamentSi,
Tu mis gareT gamoTqmuli azrebisa da SexedulebebisaTvis. ra Tqma
unda, indemniteti ar moqmedebs sajaro Seuracxyofis, ciliswameb-
isa da saqarTvelos kanonmdeblobiT dasjadad gamocxadebuli sxva
qmedebebis Gadenis SemTxvevaSi.
2. indemnitetis Sinaarsi gulisxmobs deputatis gasamrjelos.
parlamentis wevri Rebulobs kanoniT dadgenil yovelTviur gasam-
rjelosac, romelic gulisxmobs xelfassa da kanoniT dadgenil
danamatebs. deputats aunazRaurdeba aseve xarjebi, romelsac igi
gaiRebs sadeputato saqmianobis ganxorcielebisas.
302
sfdb %@
sakanonmdeblo procesi da misi stadiebi
normatiuli aqtis miReba
parlamentis kanonSemoqmedebiTi funqcia materializdeba normatiuli
aqtebis miRebiT. am aqtebidan, rogorc ukve mivuTiTeT, ZiriTadia kanoni.
saqarTvelos parlamentis mier normatiuli aqtebis _ kanonebis
miReba xdeba winaswar dadgenili wesebiT, romelTa erToblioba qmnis
sakanonmdeblo process. sakanonmdeblo procesi ramdenime etapisagan
Sedgeba. es etapebia: sakanonmdeblo iniciativa, kanonproeqtis ganxilva,
kanonis miReba da kanonis gamoqveyneba - promulgacia.
sakanonmdeblo iniciativa
sakanonmdeblo iniciativa sakanonmdeblo procesis sawyisi
stadiaa. igi gulisxmobs kanoniT gansazRvruli subieqtebis mier
parlamentSi gansaxilvelad kanonproeqtis Setanis uflebas. sa-
kanonmdeblo iniciativis uflebis mqone subieqtebis wre gan-
sazRvrulia konstituciis 67-e muxliT. esenia: saqarTvelos prez-
identi, parlamentis wevri, saparlamento fraqcia, parlamentis ko-
mitetis, afxazeTisa da aWaris umaRlesi warmomadgenlobiTi orga-
noebi, ara nakleb 30.000 amomrCeveli.
am sakiTxTan dakavSirebiT, literaturaSi zogierTi avtori
aRniSnuli uflebis realizebas ukavSirebs sakanonmdeblo inicia-
tivis uflebis mqone subieqtis uflebas, sakanonmdeblo organoSi
gansaxilvelad Seitanos winadadeba kanonis miRebis, Secvlis an
gauqmebis Sesaxeb (m. salxinaSvili); zogierTi masSi kanonproeqtis
Setanis uflebas gulisxmobs (p. cnobilaZe), rac marTebulia moq-
medi kanonmdeblobis poziciidan, radganac igi orive cnebas sa-
kanonmdeblo iniciativis ganxorcielebis formad miiCnevs. e.i. kanon-
proeqtsa da sakanonmdeblo winadadebas yvelgan erT konteqstSi
moixseniebs. gansxvaveba imaSi gamoixateba, rom kanonproeqts ukve
momavali kanonis saxe aqvs, SeiZleba hqondes Sesavali, Seicavs
Tavebs, muxlebs da a.S. xolo sakanonmdeblo winadadeba gulisx-
mobs Sesabamis ideas, koncefcias (b. miSini), Tumca, praqtikaSi Sei-
Zleba Segvxvdes iseTi SemTxvevebic, roca maT Soris gansxvaveba
gamomdinareobs sakanonmdeblo iniciativis uflebis mqone subieqtidan.
magaliTad, safrangeTis kanonmdeblobiT mTavrobas parlamentSi
gansaxilvelad yovelTvis Seaqvs kanonproeqti, xolo parlamen-
tis wevrs yovelTvis sakanonmdeblo winadadeba, miuxedavad
303
imisa, Tu ra formiTaa igi warmodgenili. vfiqrobT, sasurveli iqneboda
Cvens kanonmdeblobasac es sakiTxi ufro daekonkretebina.
sakanonmdeblo iniciativis uflebis ganxorcieleba garkveuli
pirobebis Sesrulebas moiTxovs. upirveles yovlisa, aucilebelia
sakanonmdeblo organoSi kanonproeqtis teqstis wardgena. mas unda
axldes dasabuTeba, Tu ramdenad aucilebelia misi miReba, axsna-
ganmarteba misi miznebisa da ZiriTadi debulebebis Sesaxeb, monace-
mebi samarTlebrivi regulirebis mocemul sferoSi kanonmdeblo-
bis mdgomareobis Sesaxeb, im kanonebisa da sxva normatiuli aqte-
bis nusxa, romelTa cvlilebas, damatebas an gauqmebas gamoiwvevs
mocemuli kanonproeqtis miReba. Tu kanonproeqtiT gaTvaliswineb-
ulia axali struqturebis Seqmna an arsebulis gafarToeba da es
gamoiwvevs saxelmwifo xarjebis zrdas, am SemTxvevaSi kanonproeqts
unda daerTos Sesabamisi safinanso-ekonomikuri daxasiaTeba.
"saqarTvelos kanonmdeblobis evropis kavSiris kanonmdeblo-
basTan harmonizaciis Sesaxeb~ parlamentis dadgenilebis Sesabam-
isad, 1998 wlis 1 seqtembridan parlamentis sxdomaze wardgenili
kanonproeqtis ganmartebiT baraTSi, SedarebiTi analizis safuZ-
velze, asaxuli unda iyos saerTaSoriso normebis moTxovnebi da am
moTxovnebTan kanonproeqtis Sesabamisoba, rac unda moemsaxuros
evropis saerTaSoriso struqturebTan saqarTvelos integraciis
procesebis ganviTarebas, samarTlebrivi sistemebis daaxloebasa da
harmonizacias.
sakanonmdeblo procesis Semdegi stadiaa kanonproeqtis winaswari
mosmena. parlamentSi gansaxilvelad Semosuli kanonproeqti
winaswari ganxilvisaTvis gadaecema Sesabamis komisias.
komisia uflebamosilia Seitanos Sesworebebi da damatebebi
kanonproeqtSi. Tavis mxriv, kanonproeqtis iniciators ufleba aqvs
komisiasTan uTanxmoebis SemTxvevaSi, kanonproeqti alternativis
saxiT daayenos parlamentis plenarul sxdomaze.
kanonproeqtis ganxilva
sakanonmdeblo procesis Semdegi, mesame stadiaa kanonproeq-
tis ganxilva, risTvisac iniSneba saparlamento mosmenebi.
kanonproeqtis ganxilva moicavs sam stadias anu sam mosmenas.
pirveli mosmenis dros parlamenti ganixilavs kanonproeqtis
ZiriTad debulebebs, sakiTxs misi miRebis aucileblobis Sesaxeb, axdens
kanonproeqtis koncefciis zogad Sefasebas. pirveli mosmenis Sedegad
parlamentma SeiZleba miiRos ori SesaZlo gadawyvetileba:
1. kanonproeqtis pirveli mosmeniT miRebisa da meore mosmenis TariRis
304
daniSvnis Sesaxeb;
2. kanonproeqtis uaryofis an gamoTqmul mosazrebaTa gaTval-
iswinebiT axali kanonproeqtis SemuSavebis Sesaxeb.
meore mosmena iwyeba pasuxismgebeli komitetis warmomadgen-
lis moxsenebiT. igi acnobs parlaments komitetSi kanonproeqtis
ganxilvis Sedegebs. meore mosmenis dros kanonproeqti ganixileba
Tavebis, muxlebis an muxlis nawilebis mixedviT da TiToeul maT-
gans cal-calke eyreba kenWi.
meore mosmenis Sedegad parlamentma SeiZleba miiRos gadaw-
yvetileba kanonproeqtis meore mosmeniT miRebis an misi uaryofis
Sesaxeb. kanonproeqtis meore mosmeniT miRebis SemTxvevaSi iniSneba
mesame mosmenis TariRi.
Semdegi stadia esaa kanonis miReba, rac xorcieldeba mesame
mosmeniT. mesame mosmenisaTvis parlamentis wevrebs urigdebaT kanon-
proeqtis redaqtirebuli varianti, romelSic mxolod redaqciu-
li Sesworebebis Setana SeiZleba.
kanonproeqtis miReba sruldeba kenWisyriT. kanoni miRebulad
CaiTvleba, Tu mas mxars dauWers kanonis ama Tu im saxisaTvis
dadgenili umravlesoba.
305
cxrili # 15
sakanonmdeblo procesi
sakanonmdeblo procesis
stadiebi
meore stadia
hdeba vesabamis komitetvi da
kanonproeqtis
parlamentis sxdomaze
ganhilwa
codnis Semowmeba
306
4. rogor xdeba saqarTvelos parlamentis arCevnebis
daniSvna da arCeva?
5. aZlevs Tu ara parlaments uflebas arCevnebis
Catareba, Seikribos avtomaturad da Seudges ufle-
bamosilebaTa Sesrulebas? rogori wesia amisTvis
dadgenili?
6. zogadi kompetenciis mixedviT, rogori saxis parla-
mentebs ganasxvaveben?
7. daasaxeleT da daaxasiaTeT saqarTvelos parlamen-
tis funqciebi.
8. sakontrolo uflebamosilebaTa ra saxeebi arsebobs
saqarTvelos parlamentSi?
9. rogoria saqarTvelos parlamentis Sinagani stru-
qtura?
10. ras warmoadgens parlamentis komiteti da sapar-
lamento fraqcia? ra aris TiToeulis daniSnuleba?
11. ra safuZvelze iqmneba saqarTvelos parlamentis
droebiTi sagamoZiebo komisia da rogori SeiZleba
iyos saparlamento gamoZiebis Sedegi?
12. ra aris parlamentis sesia da sxdoma?
13. ra saxis normatiul aqtebs Rebulobs saqarTvelos
parlamenti da rogoria maTi ierarqia?
14. ra igulisxmeba Tavisufali da imperatiuli manda-
tis cnebaSi? romelia ufro demokratiuli? daas-
abuTeT Tqveni pozicia.
15. ra uflebamosilebebiT sargeblobs saqarTvelos
parlamentis wevri da ra movaleobebi ekisreba mas?
16. ra aris deputatis imuniteti da indemniteti?
17. ra etapebisagan Sedgeba sakanonmdeblo procesi
saqarTvelos parlamentSi?
307
ÔÄÓÔÉ
1. 1999 wlis 18 oqtombris 24:00 saaTze samxareo
policiis operatiulma samorigeo jgufma daakava
saqarTvelos parlamentis wevri T. RonieraZe. par-
lamentis wevris dakaveba moxda im momentSi, roca igi
gulmkerdis areSi fexiT cemda asfaltze waqceul
moqalaqe v. qurdaZes. parlamentis dakavebuli wevris
gancxadebiT misi qmedeba gamowveuli iyo imiT, rom
samarSruto taqsidan Camosvlis momentSi v. qurdaZem
mas xelidan gamostaca CanTa, romelSic mniSvnelo-
van dokumentebs inaxavda. operatiuli jgufis moTx-
ovnaze, wahyoloda policiis ganyofilebaSi, T.
RonieraZem uari ganacxada, warudgina maT deputa-
tis mandati da auxsna, rom igi sargeblobs xelSeux-
eblobis konstituciuri uflebiT. operatiulma
jgufma bodiSi mouxada xelisuflebis warmomad-
genels da wavida SemTxvevis adgilidan. operatiu-
li jgufis moqmedeba unda CaiTvalos:
a _ sworad;
b _ arasworad.
308
bamosileba. amis Semdeg parlamenti Seudga Tavis
uflebamosilebaTa Sesrulebas.
a _ saarCevno komisia moiqca sworad;
b _ parlaments SeeZlo Sekrebiliyo avtomaturad;
g _ Seqmnili mdgomareobis gamo parlaments SeeZlo gaegrZelebina
saqmianoba;
d _ saarCevno komisias Seqmnili mdgomareobis gaTvaliswinebiT
SeeZlo daeniSna parlamentis pirveli sxdoma.
310
biurom sakiTxi gadawyvita
gadawyvita:
a_sworad;
b_arasworad.
saqarTvelos konstitucia;
1215 wlis vidroniis didi qartia;
saqarTvelos organuli kanoni “saqarTvelos arCevnebis Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “saqarTvelos saerTaSoriso xelSek-
rulebebis Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “impiCmentis Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “saqarTvelos parlamentis ko-
mitetebis Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “saqarTvelos parlamentis droebiTi
sagamoZiebo komisiis Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “saparlamento fraqciis Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “normatiuli aqtebis Sesaxeb”;
saqarTvelos parlamentis dadgenileba “saqarTvelos
kanonmdeblobis evropis kavSiris kanonmdeblobasTan har-
monizaciis Sesaxeb”.
311
9
ÈÄÌÀ
“SeiZleba iTqvas, rom mTavroba molaparake
kanonia, xolo kanoni munji mTavroba.”
ÝÉÝÄÒÏÍÉ
ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÐÒÄÆÉÃÄÍÔÉ
ÀÙÌÀÓÒÖËÄÁÄËÉ
áÄËÉÓÖ×ËÄÁÉÓ ÓÔÒÖØÔÖÒÀ
ÃÀ ÓÀØÌÉÀÍÏÁÀ
312
sfdb %#
prezidentis institutis iuridiuli buneba
saxelmwifos meTauri
saxelmwifos meTauri zogadi cnebaa, romelic sxvadasxva sax-
elmwifoSi, sxvadasxva dros warmodgenili iyo gansxvavebuli for-
miT, erTi piris an kolegiuri organos saxiT.
saxelmwifos meTauris adreuli iuridiuli formaa monarqi,
mmarTvelobis respublikuri formis damkvidrebis Semdeg, igi prezi-
dentis iuridiul formas Rebulobs. TandaTanobiT, xelisuflebis
ganawilebis Teoriis damkvidrebisa da ganviTarebis kvaldakval, xe-
lisuflebis ganawilebis meqanizmSi saxelmwifos meTauri ZiriTadad
aRmasrulebel xelisuflebas warmoadgenda. Sesabamisad, rasakvirvelia,
am sferoSi inarCunebda Tavis ZiriTad uflebamosilebebs.
rogorc aRvniSneT, saxelmwifos meTauri iuridiuli formebis mixedviT
gansxvavebulia. dReisaTvis saqarTveloSi saxelmwifos meTauri warmod-
genilia sayovelTao, pirdapiri da Tanaswori saarCevno principis safuZ-
velze, gansazRvruli vadiT arCeuli prezidentis saxiT.
sakmaod sainteresod gamoiyureboda saqarTvelos saxelmwi-
fos meTauris samarTlebrivi statusi 1992 wlis 6 noembris
kanoniT "saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~. es kanoni saxelmwi-
fos meTaurSi gulisxmobda ara zogadi xasiaTis cnebas, romelSic,
rogorc wesi, monarqi an prezidenti igulisxmeba (zogjer kolegiuri
organoc), aramed umaRlesi saxelmwifo Tanamdebobis aRmniSvneli
terminis saxiT amkvidrebda mas.
kanoni "saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~ saxelmwifo me-
Tauris Tanamdebobaze piris arCevisas gamoricxavda alternativis
SesaZleblobas. rac mTavaria, saxelmwifos meTauris, rogorc aR-
masrulebeli xelisuflebis meTauris da sakanonmdeblo organos
meTauris funqciebs Tavs uyrida erTi pirovnebis xelSi. kanonis
me-17 muxlis Sesabamisad, saqarTvelos respublikis saxelmwifo
meTaurad parlamenti siiTi Semadgenlobis 2/3-is umravlesobiT
irCevda parlamentis Tavmjdomares, romlis uflebamosilebis vada
ganisazRvreboda parlamentis uflebamosilebis vadiT. marTlac,
1992 wlis 6 noembers parlamentis sxdomaze Semotanil iqna wi-
nadadeba saqarTvelos parlamentis Tavmjdomare aerCiaT saxelmwi-
fos meTaurad. ase Camoyalibda xelisuflebis organizaciis qarTuli
modeli _ “parlamentis Tavmjdomare _ saxelmwifos meTauri~.
xelisuflebis organizaciis aRniSnuli "qarTuli modeli" mniS-
vnelovnad xelyofda xelisuflebis ganawilebis princips, rac gam-
313
oixateboda am ganawilebis sisusteSi. am garemoebaze miuTiTebda
umaRlesi sakanonmdeblo organos - parlamentisa da aRmasrulebeli
xelisuflebis urTierToba, saxelmwifos meTauris mmarTvelobasTan
dakavSirebuli monocefaluri da bicefaluri mmarTvelobis
Serwyma. parlamentis Tavmjdomare, romelic mniSvnelovani uflebam-
osilebebiT sargeblobda, rogorc umaRlesi sakanonmdeblo organos
xelmZRvaneli, amave dros iyo saxelmwifos meTauri. am ampluaSi is,
rogorc saqarTvelos respublikis saxelmwifo organoTa sistemis
meTauri, saWiroebis SemTxvevaSi uflebamosili iyo moewvia da gaZRoloda
saqarTvelos respublikis ministrTa kabinetis sxdomebs. amdenad, sa-
kiTxi scildeboda mxolod mmarTvelobis problemas da ganxilul
unda iqnas, rogorc xelisuflebis ganawilebis principis darRveva.
sfdb %$
saqarTvelos prezidentis samarTlebrivi
statusis safuZvlebi
saqarTvelos prezidenti
saqarTvelos prezidentis kompetenciiT ganisazRvreba misi ad-
gili da roli saxelmwifo meqanizmSi, misi funqciuri daniSnule-
ba. am funqciidan da mniSvnelobidan gamomdinare, saqarTvelos prez-
identis samarTlebrivi statusi metad maRalia, rasac ganapirobebs
mis xelSi saxelmwifos meTaurisa da aRmasrulebeli xelisu-
flebis meTauris uflebamosilebaTa Tavmoyra. igi uzrunvelyofs
qveynis erTianobas da mTlianobas, saxelmwifo organoTa saqmi-
anobas konstituciis Sesabamisad. saqarTvelos prezidenti saqarTve-
los umaRlesi warmomadgenelia sagareo urTierTobebSi.
konstituciis me-4 TavSi, romelic prezidentis instituts
eTmoba dakonkretebulia is uflebamosilebani, rac prezidentis
aRniSnuli statusidan gamomdinareobs. konstituciuri statusidan
gamomdinare, prezidenti, saqarTvelos saxelmwifos warmoadgens
saqarTvelos 1. ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÐÒÄÆÉÃÄÍÔÉ ÀÒÉÓ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ
konstitucia ÓÀáÄËÌßÉ×ÏÓÀ ÃÀ ÀÙÌÀÓÒÖËÄÁÄËÉ áÄËÉÓÖ×ËÄÁÉÓ ÌÄÈÀÖÒÉ.
2. ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÐÒÄÆÉÃÄÍÔÉ ßÀÒÌÀÒÈÀÅÓ ÃÀ ÀáÏÒ-
muxli
314
rogorc qveynis SigniT, ise saerTaSoriso urTierTobebSi, iTvleba
saxelmwifo xelisuflebis umaRles warmomadgenlad, umaRles Tan-
amdebobis pirad. konstituciuri logikiT, prezidents umniSvnelo-
vanesi da gansakuTrebuli adgili aqvs mikuTvnebuli saxelmwifo or-
ganoTa sistemaSi. es garemoeba mas uflebas aniWebs uzrunvelyos
saxelmwifo organoTa moqmedeba TavianTi uflebamosilebis farglebSi.
am debulebiT, prezidenti erTgvarad arbitris rolSi gamodis.
315
dReisaTvis maTi ZiriTadi mizani qveynis usafrTxoebisa da
ekonomikuri interesebis dacvaa, romlis misaRwevad isini scilde-
bian TavianTi saxelmwifosa da qveynis saxeliTa da interese-
biT^aqtiurad moRvaweoben saerTaSoriso arenaze. am avtoritetis
mniSvnelobas SesaniSnavad gamoxatavs erTi Jurnalistis naTqvami
prezident buSis mimarT erayisa da quveiTis krizisis mogvarebisas:
“es saocari sanaxaoba iyo: buSs sul oTxi dRe dasWirda mTeli
msoflios sadam huseinis winaaRmdeg dasarazmavad~ [19. 325]. aqedan,
vfiqrobT, kargad Cans, Tu raoden mniSvnelovania es avtoriteti
iseTi patara saxelmwifosaTvis, rogoric saqarTveloa. miT umetes,
Tu aRniSnul viTarebasac gaviTvaliswinebT.
saqarTvelos prezidenti misi samarTlebrivi statusis Sesa-
bamisi uflebebisa da movaleobebis realizaciisaTvis aRWurvilia
konkretuli uflebamosilebebiT. am uflebamosilebaTa ganxorcieleb-
isas igi moqmedebs mxolod saqarTvelos konstituciisa da kano-
nis farglebSi.
sfdb %%
prezidenti - saxelmwifos meTauri
prezidentis institutis gansazRvreba
prezidentis instituti saqarTveloSi SemoRebulia msoflioSi
mowinave demokratiuli qveynebis saprezidento mmarTvelobis mdidari
gamocdilebis gaziarebiT. mis umTavres niSans warmoadgens preziden-
tis, rogorc saxelmwifos meTauris, konstituciuri daxasiaTeba.
prezidents, rogorc saxelmwifos meTaurs, anu saxelmwifos
umaRles warmomadgenels qveynis SigniT, aqvs gansazRvruli ufle-
bamosilebebi xelisuflebis danarCen ganStoebebTan mimarTebiT.
prezidents, rogorc saxelmwifos meTaurs, ufleba aqvs moi-
wvios parlamentis sesia an sasesio periodSi riggareSe sxdoma.
saqarTvelos konstituciis Sesabamisad, parlamentis sxdomis pirv-
el dRes niSnavs prezidenti. konstituciiT gaTvaliswinebulia
aseve riggareSe sesiisa da sxdomebis mowvevis organizaciul-
teqnikuri sakiTxebi, rac prezidentis prerogativas ganekuTvneba.
saqarTvelos prezidenti sakuTari iniciativiT, parlamentis Tavmj-
domaris an deputatTa ara nakleb meoTxedis moTxovniT, sesiebs
Soris periodSi iwvevs parlamentis riggareSe sesias, xolo
morigi sesiis mimdinareobisas, - riggareSe sxdomas. prezidentma
riggareSe sesiis an sxdomis mowvevis Sesaxeb iniciatorTa weri-
lobiTi moTxovnis wardgenidan 48 saaTis ganmavlobaSi unda ga-
316
mosces mowvevis aqti, winaaRmdeg SemTxvevaSi momdevno 48 saaTis
ganmavlobaSi parlamenti valdebulia Seudges muSaobas.
roca xelisuflebis ganawilebis meqanizmze mivuTiTebdiT, aRvniS-
neT, rom am pirobebSi calkeul ganStoebaTa organoebis damoukide-
bloba ar gamoricxavs urTierTTanamSromlobasa da zemoqmedebas. aqedan
gamomdinare, organoTa SeTanxmebulobisa da urTierTzemoqmedebisaTvis
Tavs iCens koordinaciis aucilebloba. konstituciis 69-e muxlSi
Cawerilia debuleba, romlis mixedviT es amocana prezidents ekisreba:
"saqarTvelos prezidenti warmarTavs... saxelmwifo organoTa saqmi-
anobas konstituciis Sesabamisad~. Sesabamisad, prezidenti, rogorc
saxelmwifos meTauri, erTgvari arbitris rolSi gamodis.
317
zomebs qveynis suverenitetis, misi damoukideblobisa da erTiano-
bis uzrunvelsayofad. prezidenti warmoadgens saqarTvelos kon-
stituciis, adamianisa da moqalaqis uflebebisa da Tavisuflebebis
dacvis garants. prezidentis uflebamosilebaTa es sfero konsti-
tuciurad mTlianad Seesabameba prezidentis, rogorc saxelmwifos
meTauris saqmianobas. am saqmianobis farglebSi prezidenti mo-
wodebuli da pasuxismgebelia konstituciisa da adamianis ufle-
bebis dacvis meqanizmis Seuferxeblad da srulad moqmedebisaTvis.
aRniSnuli uflebamosilebebis farglebSi, mas SeuZlia moTxovos
nebismier saxelmwifo organosa da Tanamdebobis pirs konstituci-
isa da adamianis uflebebis ganuxreli dacva.
Tu prezidenti miiCnevs, rom sakanonmdeblo aqti ar Seesabameba
konstitucias, arRvevs adamianis uflebebs, igi uflebamosilia mi-
marTos sakonstitucio sasamarTlos. prezidentis garkveuli ufle-
bebi pirdapir Tu arapirdapir mimarTulia adamianis uflebaTa
dacvisaken. prezidentis uflebaa warmoadginos parlamentSi biu-
jetis proeqti, rac saSualebas aZlevs mas izrunos mosaxleobis
socialur uzrunvelyofaze, aseTi arapirdapiri gziTac uzrunvelyos
adamianis uflebebisa da Tavisuflebebis realizacia da dacva.
saqarTvelos prezidenti wyvets moqalaqeobisa da TavSesafris
micemis sakiTxebs, axorcielebs Sewyalebas, konstituciiTa da kanoniT
gansazRvrul sxva uflebamosilebebs. saqarTveloSi prezidenti, rogorc
saxelmwifos meTauri, misTvis damaxasiaTebel TaviseburebebTan erTad,
Seesabameba dReisaTvis arsebul msoflio praqtikas.
sfdb %^
prezidenti - aRmasrulebeli
xelisuflebis meTauri
Tu wina paragrafSi ganxiluli saxelmwifo meTauris Tanamdeboba,
arsebiTad, prezidentis politikuri prestiJisa da rolis formalur-
iuridiuli gaformebaa, prezidenti, rogorc aRmasrulebeli xelisu-
flebis meTauri, realuri Zalauflebaa, romelic sinamdviled aqcevs
mis, rogorc saxelmwifos meTauris, Zalauflebasac.
aRmasrulebeli xelisuflebis meTauris ampluaSi preziden-
tis warmosadgenad unda gaviazroT mTavrobis formirebis, misi
uflebamosilebebisa da samarTlebrivi statusis Taviseburebebi.
konstituciiT, aRmasrulebeli xelisuflebis struqturasa da saqmi-
anobis wess gansazRvravs saqarTvelos prezidenti. prezidents, rogorc
aRmasrulebeli xelisuflebis meTaurs, irCevs xalxi sayovelTao, pirdapiri,
318
Tanaswori arCevnebis gziT, faruli kenWisyriT. amdenad, prezidentis
legitimurobis xarisxi sakmaod maRalia. konstituciis 69-e muxlis
mixedviT, prezidenti aris “aRmasrulebeli xelisuflebis meTauri~. aR-
masrulebeli xelisuflebis gansaxorcieleblad prezidenti iRebs Zveli
mTavrobis Semadgenlobis mier uflebamosilebis moxsnas da qmnis axal
mTavrobas, romelsac dasamtkiceblad warudgens parlaments.
aRmasrulebel xelisuflebas saqarTvelos prezidenti axorcielebs
uSualod an aRmasrulebeli xelisuflebis dawesebulebaTa meSveo-
biT. mTavroba ar warmoadgens mmarTvelobis ganmaxorcielebel erTian
organos, ar aqvs ufleba gamosces raime aqti. mTavrobis sxdomebze
ganxilul sakiTxebze gadawyvetilebas iRebs prezidenti. Sesabamisad,
mTavrobis samarTlebrivi statusi, kanonis Tanaxmad, ganisazRvreba
rogorc prezidentis saTaTbiro organo. yovelive aqedan gamomdinare
ki, SesaZlebelia vilaparakoT prezidentze, rogorc erTpirovnul
aRmasrulebelze da misi mmarTvelobis individualur xasiaTze.
prezidentis, rogorc aRmasrulebeli xelisuflebis meTauris,
uflebamosilebebi ganisazRvreba konstituciiT, “aRmasrulebeli
xelisuflebis struqturisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~ kanoni-
Ta da sxva aqtebiT. es uflebamosilebebi ganxilulia amave Temis
momdevno paragrafebSi.
sfdb %*
erovnuli uSiSroebis sabWo -
prezidentis saTaTbiro organo
aRmasrulebeli xelisuflebis ganxorcielebaSi, xelis Sewyo-
bis mizniT, saqarTvelos prezidenti uflebamosilia Seqmnas saTaT-
biro organoebi. prezidentis erT-erT aseT saTaTbiro organos
warmoadgens erovnuli uSiSroebis sabWo, romelic iqmneba
samxedro aRmSeneblobisa da Tavdacvis organizaciis, qveynis uSiS-
roebasTan dakavSirebuli saSinao da sagareo politikisa da sta-
bilurobisa da marTlwesrigis uzrunvelyofis strategiul sak-
iTxebze gadawyvetilebebis misaRebad. erovnuli uSiSroebis sab-
Wos samarTlebrivi mdgomareoba, misi uflebamosilebebi, Seqmnisa da
funqcionirebis wesi ganisazRvreba 1996 wlis 24 ianvris kanoniT
"erovnuli uSiSroebis sabWos Sesaxeb~.
erovnuli uSiSroebis sabWos SemadgenlobaSi Sedian: saqarTve-
los prezidenti, saqarTvelos saxelmwifo ministri, saqarTvelos
sagareo saqmeTa ministri, Tavdacvis ministri, saxelmwifo uSiS-
roebis ministri, Sinagan saqmeTa ministri, erovnuli uSiSroebis
319
sabWos mdivani. amasTan, uSiSroebis sabWos SemadgenlobaSi uSua-
lod monawileoben saqarTvelos parlamentis Tavmjdomare, afxaze-
Tisa da aWaris uzenaesi sabWos Tavmjdomareebi. erovnuli uSiS-
roebis sabWos wevrebs niSnavs prezidenti. igi iwvevs da Tavmj-
domareobs sabWos sxdomebs. erovnuli uSiSroebis sabWo Tavis
sxdomebze SeimuSavebs rekomendaciebs mocemul sferoSi preziden-
tis mier gadasawyvet sakiTxebze. erovnuli uSiSroebis sakiTxebze,
sabWos mier miRebuli rekomendaciebis safuZvelze, prezidenti
gamoscems Sesabamis aqtebs.
erovnuli uSiSroebis sabWos uflebamosilebebi gansazRvrulia
aRniSnuli kanonis me-3 muxlSi, romlis mixedviT, igi "prezidentis
davalebiT~: uzrunvelyofs erovnuli uSiSroebis koncefciis Se-
muSavebas; ganixilavs saSinao da sagareo politikis umniSvnelov-
anes sakiTxebs, romlebic uSualod ukavSirdeba saxelmwifo Tav-
dacvisa da uSiSroebis uzrunvelyofas; ganixilavs kanoniT gaTval-
iswinebul sxva sakiTxebs.
erovnuli uSiSroebis sabWos muSaobis organizacias uzrunve-
lyofs sabWos mdivani, igi Tanamdebobrivad prezidentis TanaSemwea
erovnuli uSiSroebis sakiTxebSi. uSiSroebis sabWos mdivani xe-
lmZRvanelobs uSiSroebis sabWos aparats, romelic uzrunvelyofs
uSiSroebis sabWos organizaciul-teqnikur da informaciul saqmi-
anobas da axorcielebs kanoniT miniWebul sxva uflebamosilebebs.
rogorc aRniSnulidan Cans erovnuli uSiSroebis sabWos saqmiano-
bis safuZvelia prezidentis davalebebi.
sfdb %(
prezidenti - saqarTvelos samxedro
Zalebis umaRlesi mTavarsardali
saqarTvelos konstituciis 98-e muxlSi aRniSnulia, rom "qveynis
damoukideblobis, suverenitetisa da teritoriuli mTlianobis
dasacavad, agreTve saerTaSoriso valdebulebaTa Sesasruleblad
saqarTvelos hyavs samxedro Zalebi~. xolo saqarTvelos prezi-
denti saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis mTavarsardalia.
saqarTvelos samxedro Zalebis struqturas amtkicebs prezi-
denti. agreTve, Tanamdebobaze niSnavs da aTavisuflebs SeiaraRebu-
li Zalebis umaRles sardlobas. aniWebs umaRles samxedro da
specialur wodebebs. prezidenti kanoniT gansazRvrul SemTxveveb-
Si acxadebs saomar mdgomareobas. rogorc wina paragrafSi aRvniS-
neT, samxedro aRmSeneblobisa da qveynis Tavdacvis organizebi-
320
saTvis qmnis uSiSroebis sabWos da mas xelmZRvanelobs. saomari
mdgomareobis gamocxadebis Sesaxeb sakiTxs dauyovnebliv warud-
gens parlaments gansaxilvelad.
qveynis usafrTxoebas saSiSroeba SeiZleba Seeqmnas ara mxolod
sxva saxelmwifos mxridan agresiis SemTxvevaSi, aramed qveynis Sig-
niT Seqmnili garkveuli mizezebiT: ekologiuri katastrofebiT,
stiqiuri ubedurebebiT, masobrivi areulobebiT da sxva. aseT SemTx-
vevebSi prezidenti acxadebs sagangebo mdgomareobas mTlianad qvey-
anaSi an mis romelime nawilSi da sakiTxi Seaqvs parlamentSi
dasamtkiceblad. kanoniT gansazRvrul SemTxvevebSi, Tu saTanado
saxelmwifo organoebi TavianTi funqciebis ganxorcielebas ver
uzrunvelyofen, maSin prezidenti uflebamosilia SemoiRos droebi-
Ti mmarTveloba. sagangebo an saomari mdgomareobis dros, parlamen-
tis TanxmobiT gamoiyenos samxedro Zalebi, gamosces kanonis Zalis
mqone dekretebi. prezidentis dekretiT SeiZleba SeizRudos adami-
anis zogierTi konstituciuri ufleba. prezidentis es aqti auci-
leblad saWiroebs parlamentis mier damtkicebas.
prezidenti aseve gamoscems Tavdacvisa da usafrTxoebis sak-
iTxebTan dakavSirebul brZanebulebebsa da gankargulebebs, xolo
mTel rig SemTxvevebSi, samxedro xasiaTis brZanebebsac ki.
sfdb %)
saqarTvelos prezidentis
arCevis wesi da pirobebi
saqarTvelos prezidentis arCevis wesi ganpirobebulia mmarTvelo-
bis formiT. e.i. prezidentis arCevis wesi gamomdinareobs im zogadi
wesidan, romlis Sesabamisad, saprezidento da Sereuli saxis respub-
likaSi prezidentis arCeva xdeba pirdapiri arCevnebis gziT. Tumca,
zogjer gamoiyeneba arCevis arapirdapiri gzac, roca amomrCevlebi
irCeven amomrCevelTa kolegias, xolo es ukanaskneli irCevs prezi-
dents. amis magaliTia aSS-s prezidentis arCevis wesi.
saparlamento respublikaSi prezidents parlamenti irCevs
uSualod an parlamenti monawileobs ufro farTo saarCevno kole-
giaSi. magaliTad, germaniis ZiriTadi kanonis 54-e muxlis mixedviT,
germaniis "(1) federaluri prezidenti kamaTis gareSe airCeva fed-
eraluri krebis mier, prezidentad SeiZleba airCion nebismieri
germaneli...~ xolo federaluri kreba, amave muxlis me-3 punqtis
mixedviT, ‘Sedgeba bundestagis wevrebisa da Tanabari raodenobis im
wevrebisagan, romlebic airCevian landebis saxalxo warmomadgenlobis
321
mier proporciuli saarCevno principebis safuZvelze~.
saqarTvelos konstituciis 70-e muxlis safuZvelze da 1995
wlis 1 seqtembris "saqarTvelos prezidentis arCevnebis Sesaxeb~
kanonis mixedviT, prezidentis arCeva xdeba sayovelTao, Tanaswori,
pirdapiri saarCevno gziT, faruli kenWisyriT.
asakobrivi cenzi
konstitucia gansazRvravs moTxovnebs, romlebsac unda akmay-
ofilebdes prezidentobis kandidati. am moTxovnaTagan, upirveles
yovlisa, unda mivuTiToT asakobriv cenzze. saqarTvelos prezidentad
SeiZleba arCeul iqnas saqarTvelos moqalaqe 35 wlis asakidan. rogorc
msoflio praqtikis analizi gviCvenebs 35 weli yvelaze dabali
zRvaria, romelzec miuTiTeben konstituciebSi. Tumca, zogierTi kon-
stitucia saerTod ar miuTiTebs aseT asakobriv cenzze. e.i. logikurad,
amis uflebas eniWeba yvela im pirs, romelic sargeblobs pasiuri
saarCevno uflebiT sakanonmdeblo organoSi asarCevad. konstitucia-
Si iSviaTad aris miTiTebuli zeda asakobrivi zRvari, Tumca, Cveni
adre moqmedi konstituciiT dawesebuli iyo prezidentis umaRlesi
asakobrivi zRvari 65 weli. 1995 wlis 24 agvistos konstituciam es
debuleba savsebiT samarTlianad ar gaiziara.
Tanamdebobis SeuTavsebloba
moTxovnaTa Soris konstitucias akrZalviTi normis saxiT
Semoaqvs debuleba, romelic prezidents ukrZalavs ekavos sxva
322
Tanamdeboba, eweodes samewarmeo saqmianobas, iRebdes xelfass an
sxvagvar mudmiv anazRaurebas.
garda aRniSnulisa, saqarTvelos konstitucia prezidentisaTvis
sxva raime pirobebs ar awesebs. rogorc vxedavT, konstituciur
moTxovnaTa wre sakmaod viwroa, razedac samarTlian SeniSvnas akeTebs
saqarTvelos
muxli 70
konstitucia
323
p. cnobilaZe, rom konstitucia unda exebodes iseT pirobebs, rogoricaa
saxelmwifo enis codna, romelime erovnebisadmi kuTvnileba.
324
turSi ar airCa prezidenti, centraluri saarCevno komisia arCevnebis
Sejamebis Sesaxeb gadawyvetilebis miRebisTanave niSnavs xelaxali arCevneb-
is TariRs. xelaxali arCevnebi unda Catardes ori Tvis ganmavlobaSi.
saqarTvelos prezidenti airCeva 5 wlis vadiT. amave muxlis me-
9 punqti, romelic exeba prezidentis arCevnebis Catarebis periodu-
lobas, ufro Sors midis da akanonebs arCevnebis statikur dRes.
“prezidentis morigi arCevnebis pirveli turi ewyoba wina arCevnebis
Catarebidan mexuTe wlis aprilis meore kvira dRes,~ naTqvamia masSi.
amave muxlSi konstitucia miuTiTebs imis Taobaze, rom prezidentis
arCevnebi ar tardeba sagangebo an saomari mdgomareobis dros.
politikur ZalTa socialuri manevrirebis xelis Sewyobi-
saTvis, saxelmwifoSi demokratiuli mmarTvelobisaTvis, “zeprezi-
dentobisa~ da masTan dakavSirebuli problemebis Tavidan acileb-
is mizniT, konstitucia iTvaliswinebs SezRudviTi xasiaTis nor-
mas, romlis mixedviT, erTi da igive piri prezidentis Tanamdeboba-
ze ar SeiZleba arCeul iqnas zedized or vadaze metjer.
325
saxelmwifos meTaurisa da aRmasrulebeli xelisuflebis meTauris,
samarTlebrivi statusi, saqarTvelos konstituciac sakmaod garTule-
bul meqanizms awesebs prezidentis Tanamdebobidan gadayenebisaTvis.
riggareSe arCevnebi
impiCmentis meqanizmis Sesaxeb ukve visaubreT parlamentze saubri-
sas. aq mxolod im sakiTxebze mivuTiTebT, romlebic impiCmentis
meqanizmis gamoyenebis Semdeg SeiZleba dadges. kerZod, mxedveloba-
Si gvaqvs vadamdeli, riggareSe saprezidento arCevnebis Catarebisa
da prezidentis monacvleobis sakiTxi.
konstituciis Tanaxmad, vadamdeli arCevnebi unda Catardes
prezidentis uflebamosilebis Sewyvetidan 45 dRis ganmavlobaSi. vad-
amdeli arCevnebis Catarebas uzrunvelyofs saqarTvelos parlamenti.
saqarTvelos prezidentis uflebamosilebis Sewyvetis, agreTve
mis mier uflebamosilebaTa Sesrulebis SeuZleblobis SemTxvevaSi,
konstitucia Semdegnairad wyvets monacvleobis sakiTxs: preziden-
tis uflebamosilebebs axorcielebs parlamentis Tavmjdomare. Tavis
mxriv, parlamentis Tavmjdomares enacvleba parlamentis Tavmj-
domaris erT-erTi moadgile. am dros SeiZleba warmoiSvas erTi
uxerxuloba, romelzec ukve miuTiTeben Cvens iuridiul liter-
aturaSi. sakiTxi exeba parlamentis wevrisa da prezidentisaTvis
dawesebul asakobriv cenzebs Soris arsebul gansxvavebas. saqme
imaSia, rom prezidentis uflebamosilebis Sewyvetis an am ufleba-
mosilebaTa Sesrulebis SeuZleblobisas, igi SeiZleba Secvalos
35 wels miuRwevelma pirma. konstituciiT, gansxvavebulia prezi-
dentisa da misi uflebamonacvleobis uflebamosilebaTa wre, romelic
kidev ufro viwroa am ukanasknelisaTvis.
sfdb ^_
saqarTvelos prezidentis kompetencia
wina paragrafSi aRvniSneT, rom prezidents, misi statusidan
gamomdinare, gaaCnia farTo uflebamosilebebi, romelTa meSveobiT
axorcielebs saxelmwifos meTaurisa da aRmasrulebeli xelisu-
flebis meTauris funqciebs.
saqarTvelos prezidentis uflebamosilebebi ar aris amom-
wuravad da mkacrad gansazRvruli, razedac migvaniSnebs konsti-
tuciis 73-e muxlis debuleba, romlis mixedviT, am muxlSi regla-
mentirebul uflebamosilebaTa garda, prezidenti axorcielebs
konstituciiTa da kanoniT gansazRvrul sxva uflebamosilebebs.
326
uflebamosilebebi saxelmwifo organoebis
formirebis procesSi
saqarTvelos prezidentis uflebamosilebebi am sferoSi gulisx-
mobs: prezidentis mier kanoniT gansazRvruli organoebis formirebas,
am organoTa struqturisa da Semadgenlobis gansazRvras, Tanamde-
bobis pirebis daniSvnasa da maT gaTavisuflebas. am sferoSi gan-
sakuTrebiT unda aRiniSnos aRmasrulebeli xelisuflebis Camoy-
alibebasTan dakavSirebuli sakiTxebi. aRmasrulebeli xelisuflebis
ganxorcielebis mizniT, saqarTvelos prezidenti ayalibebs mTavrobas.
prezidenti ficis miRebis Semdeg iRebs mTavrobis Zveli Semad-
genlobis mier uflebamosilebis moxsnas. mTavrobis axali Semad-
genlobis formirebamde prezidents SeuZlia imave Semadgenlobas
daakisros movaleobaTa Sesruleba. mTavrobis axali Semadgenloba
ki prezidentma unda Camoayalibos ori kviris vadaSi da warudgi-
nos parlaments dasamtkiceblad.
Tu mTavrobis romelime wevri parlamentma ar daamtkica an
acileba misca, am kandidatis sakiTxs wyvets isev prezidenti. mas
ufleba aqvs igive kandidatura xelaxla warudginos parlaments.
erTi da igive kandidaturis wardgena daiSveba mxolod orjer.
aRmasrulebeli xelisuflebis struqturasa da saqmianobis
wess gansazRvravs saqarTvelos prezidenti. saqarTvelos konsti-
tuciis 73-e muxlis mixedviT, prezidenti uflebamosilia Tanamde-
bobidan gadaayenos ministrebi.
parlamentis TanxmobiT, prezidenti uflebamosilia daniSnos
da Tanamdebobidan gaaTavisuflos saqarTvelos elCebi da sxva
di plomatiuri warmomadgenlebi.
prezidenti, sxva xelisuflebebTan erTad, paritetul safuZ-
velze, uSualod monawileobs sakonstitucio sasamarTlos formire-
baSi; niSnavs sakonstitucio sasamarTlos sam wevrs _ sakonsti-
tucio sasamarTlos mosamarTles, saqarTvelos parlamentSi warad-
gens saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomarisa da uzenae-
si sasamarTlos mosamarTleebis, saqarTvelos generaluri prokuror-
is kandidaturebs; Tanamdebobaze niSnavs da aTavisuflebs saqarTve-
los erovnuli bankis prezidents.
saqarTvelos prezidentis uflebamosilebaSi Sedis samxedro
Zalebis struqturis gansazRvra; niSnavs erovnuli uSiSroebis
sabWos wevrebs; damoukideblad niSnavs da aTavisuflebs samxedro
Zalebis umaRles sardlobas. niSnavs da aTavisuflebs konsti-
tuciiTa da kanoniT gaTvaliswinebul sxva Tanamdebobis pirebs.
327
mniSvnelovania prezidentis uflebamosilebebi, romelic dakav-
Sirebulia parlamentis organizaciasa da saqmianobasTan. konsti-
tuciis mixedviT, parlamentis arCevnebis TariRs niSnavs saqarTve-
los prezidenti arCevnebamde ara ugvianes 60 dRisa.
rogorc wina paragrafebSi mivuTiTeT, arCevnebis Catareba par-
laments avtomaturad ar aniWebs uflebas Seudges muSaobas, amis-
aTvis saWiroa misi uflebamosilebis cnoba, rac xdeba mis pirvel
saorganizacio sxdomaze. konstituciis 51-e muxlis mixedviT ki,
axlad arCeuli parlamentis pirveli sxdomis dRes arCevnebidan
20 dRis ganmavlobaSi niSnavs prezidenti.
prezidenti uflebamosilia rogorc sakuTari iniciativiT, ise
parlamentis Tavmjdomaris an parlamentis wevrTa ara nakleb meoTxe-
dis moTxovniT moiwvios parlamentis riggareSe sesia. aseTi moTx-
ovnidan 48 saaTis ganmavlobaSi prezidenti gamoscems mowvevis
aqts. Tu prezidenti aseT aqts dadgenil droSi ar gamoscems, maSin
momdevno 48 saaTis ganmavlobaSi parlamenti unda Seudges muSaobas.
konstituciis 67-e muxlSi CamoTvlil subieqtebTan erTad,
prezidenti sargeblobs sakanonmdeblo iniciativis uflebiT, rom-
lis safuZvelze parlamentSi Seaqvs kanonproeqtebi gansaxilve-
lad, maT Soris SeuZlia Seitanos winadadeba konstituciis zoga-
di an nawilobrivi gadasinjvis Sesaxeb.
sakanonmdeblo organosTan prezidentis urTierTobis mniSvnelo-
vani elementia parlamentis mier miRebul kanonebze xelis mow-
era da promulgacia, rac Cvens mier ukve ganxiluli sakanon-
mdeblo procesis erT-erTi mniSvnelovani stadiaa.
im SemTxvevaSi, Tu prezidenti ar eTanxmeba miRebul kanons, mas
SeuZlia xeli ar moaweros kanons da gadaugzavnos parlaments
Tavisi SeniSvnebiTa da winadadebiT anu gamoiyenos vetos ufle-
ba. saqarTvelos prezidenti sargeblobs suspenziuri
vetos uflebiT.
prezidents miniWebuli aqvs referendumis daniSvnis ufleba.
am SemTxvevaSi iniciativa SeiZleba modiodes TviT prezidentidan,
an daniSnos igi saqarTvelos parlamentis ara nakleb 200.000
amomrCevlis moTxovniT.
sagareo politikisa da saerTaSoriso urTierTobaTa sferoSi
prezidenti warmarTavs da axorcielebs qveynis sagareo politikas,
ramdenadac aRniSnuli uflebamosilebebi dakavSirebulia prezi-
dentTan, rogorc saxelmwifo meTaurTan. amdenad igi yovelgvari
rwmunebis gareSe warmoadgens saqarTvelos saxelmwifos farglebs
gareT, awarmoebs molaparakebas ucxo saxelmwifoebTan, debs saerTa-
328
Soriso xelSekrulebebsa da SeTanxmebebs konstituciis Sesabamisad.
saqarTveloze SeiaraRebuli Tavdasxmis SemTxvevaSi preziden-
ti uflebamosilia gamoacxados saomari mdgomareoba, dados zavi
da ara ugvianes 48 saaTisa Seitanos es winadadeba parlamentSi
dasamtkiceblad. Sesabamisi viTarebis arsebobisas, prezidenti ufle-
bamosilia gamoacxados sagangebo mdgomareoba qveynis mTel teri-
toriaze an mis romelime nawilSi.
329
saqarTvelos prezidenti Tavisi uflebamosilebis farglebSi
gamoscems brZanebulebebsa da gankargulebebs. prezi-
dentis brZanebuleba normatiuli aqtia. sagangebo mdgo-
mareobis dros prezidenti gamoscems sakanonmdeblo aqts _ de-
krets, romelic moqmedebs sagangebo mdgomareobis gauqmebamde.
saqarTvelos prezidentis aqtebi ar SeiZleba ewinaaRmdege-
bodes konstituciasa da kanonebs. saqarTvelos prezidentis nor-
matiul aqts aqvs upiratesi iuridiuli Zala afxazeTisa da aWaris
avtonomiuri respublikebis aRmasrulebel xelisuflebis organoTa
normatiuli aqtebis mimarT.
saqarTvelos prezidentis dekretis, brZanebulebisa da brZa-
nebis momzadebis, gamocemis, gamoqveynebisa da moqmedebis wesi gan-
isazRvreba konstituciiT, kanoniT ‘normatiuli aqtebis Sesaxeb~
da saqarTvelos prezidentis brZanebiT "aRmasrulebeli xelisu-
flebis normatiuli aqtebis momzadebis, gamocemis, gamoqveynebisa
da moqmedebis Sesaxeb~. mxolod saqarTvelos prezidentia ufleba-
mosili parlamentSi saratifikaciod waradginos saerTaSoriso
xelSekruleba da SeTanxmeba.
mxolod prezidentis uflebamosilebaSi Sedis parlamentSi sax-
elmwifo biujetis proeqtis wardgena. biujetis proeqtSi cvlile-
bebis Setana dauSvebelia prezidentis Tanxmobis gareSe. saqarTve-
los prezidenti uflebamosilia gaauqmos misdami angariSvaldebu-
li aRmasrulebeli xelisuflebis organoTa normatiuli aqtebi.
Cvens mier CamoTvlili uflebamosilebebi, rasakvirvelia, ar
amowuravs prezidentis kompetencias. miT ufro, rom saqarTvelos
konstitucia ar iZleva prezidentis uflebamosilebaTa amomwurav
CamonaTvals. prezidenti axorcielebs konstituciiTa da kanoniT
gansazRvrul sxva uflebamosilebebsac.
sfdb ^!
saqarTvelos mTavroba - prezidentis
saTaTbiro organo (statusi)
mTavrobis cneba
mTavroba zogadad aRmasrulebeli xelisuflebis kolegiur
organos gulisxmobs, romlis SemadgenlobaSi Sedian ministrebi da
mmarTvelobis centraluri organoebis xelmZRvanelebi.
mTavrobis am zogadi statusis Sesabamisad, igi SeiZleba sxvadasx-
va saxelwodebiT Segvxvdes, magaliTad, germaniaSi _ federaluri mTavroba,
330
SveicariaSi _ federaluri sabWo, CvenTan igi uaxloes warsulSi
ministrTa kabinetis saxeliT moixsenieboda.
saqarTvelos mTavrobis mimarT aRniSnul zogad gansazRvrebas
ver gamoviyenebT, radganac mTavrobis konstituciuri statusi da
misi roli yvela saxelmwifoSi erTnairi ar aris da damokidebu-
lia saxelmwifo mmarTvelobis formaze. konkretulad saqarTveloSi
mTavrobis formirebis wesi da misi samarTlebrivi statusi gan-
pirobebulia saprezidento respublikis arsebobiT.
saqarTvelos mTavrobis samarTlebrivi mdgomareoba gan-
sazRvrulia saqarTvelos konstituciiTa da kanoniT "aRmasrule-
beli xelisuflebis struqturisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~.
aRniSnuli kanonis me-12 muxlSi gansazRvrulia saqarTvelos mTavro-
bis samarTlebrivi statusi, romlis Sesabamisad, dRevandeli mTavroba
warmoadgens prezidentis saTaTbiro organos. mis SemadgenlobaSi
Sedian saxelmwifo ministri da ministrebi.
ministri
saerTod ministri laTinuri warmoSobis sityvaa "Minister” da
qarTulad mosamsaxures niSnavs. dRes igi asaxavs mmarTvelobis
umaRlesi dargobrivi organos - saministros xelmZRvanels. ise,
rogorc mTavrobis saxeli SeiZleba sxvadasxva konkretuli sax-
elwodebiT Segvxvdes calkeul qveynebSi, aseve ministric SeiZleba
sxvadasxvanairad iwodebodes. magaliTad, aSS-Si sagareo saqmeTa
ministrs hqvia saxelmwifo mdivani, zogierT qveyanaSi aseTad Sei-
Zleba iwodebodes yvela ministri an ministrebis garkveuli naw-
ili. zogierT qveyanaSi ministrebis ramdenime kategoria arsebobs
aseT praqtikas adgili aqvs magaliTad did britaneTSi. britaneli
ministrebi Semdeg kategoriebad iyofian:
1. ministri, romelic xelmZRvanelobs calkeul saministros;
2. uportfelo ministri, romelsac mmarTvelobis calkeuli dargi
ar abaria, saministros ar xelmZRvanelobs, aramed erT, romelime
konkretul sakiTxs ganagebs, premier ministris calkeul davale-
bebs asrulebs;
3. saxelmwifo ministri, romelic faqtobrivad ministris moadgilea da
4. umcrosi ministri, romelic saparlamento mdivnis movaleobas
asrulebs.
331
saqarTveloSi ar arsebobs premier-ministris Tanamdeboba, aR-
masrulebeli xelisuflebis meTauria prezidenti, romelic xe-
lmZRvanelobs mTavrobas. prezidenti iwvevs da uZRveba mTavrobis
sxdomebs, amtkicebs sxdomis dRis wesrigs.
saqarTvelos mTavrobis wevrebi _ ministrebi pasuxismgebe-
li arian da uflebamosilebas ixsnian uSualod prezidentis winaSe.
igi Tanamdebobidan SeiZleba gaTavisufldes prezidentis aqtis
cxrili # 16
veiZleba gahdes
dabadebiT saqarT-
welos moqalaqe 35
aris sahelmCifos
Clis asakidan,
da aGmasrulebe-
romelsac saqarT- saqarTvelos li helisuflebis
welovi uchowria
prezidenti meTauri
15 Celi mainc da
arxewnebis danivwn-
is dGes chowrobs
saqarTwelovi
332
safuZvelze. ministri gadadgomis Sesaxeb gancxadebiT mimarTavs
prezidents, romelic gadawyvetilebas iRebs gadadgomis an gada-
dgomaze motivirebuli uaris Sesaxeb.
mTavroba, rogorc prezidentis saTaTbiro organo, ama Tu im
sakiTxze konsultaciebs aZlevs prezidents.
mTavrobis sxdomaze gansaxilvel sakiTxebze gadawyvetilebas Reb-
ulobs ara mTavroba kolegiurad, aramed saqarTvelos prezidenti.
mTavrobis sxdoma sabolood formdeba oqmiT, romelsac xels
awers sxdomis Tavmjdomare da saxelmwifo kancelariis ufrosi.
e.i. mTavroba damoukideblad ar Rebulobs dadgenilebas an sxva
msgavs samTavrobo aqts.
ministrTa kabineti
aucileblad unda aRvniSnoT, rom dRes rogorc oficialur,
ise araoficialur doneze saubroben mTavrobis statusis Secv-
laze. konkretulad, xelisuflebisa da sazogadoebis garkveuli
nawili mizanSewonilad Tvlis ministrTa kabinetis SemoRebas. Tu
Sesabamisi konstituciuri cvlileba ganxorcieldeba, maSin Cveni
aRmasrulebeli xelisufleba arsebiTad Secvlili saxiT Camoyal-
ibdeba. uaxloes warsulSi ministrTa kabineti mTavrobis mniS-
vnelobiT ukve arsebobda, Sesabamisad, saqarTvelos respublikis
ministrTa kabineti saxelmwifo xelisuflebis umaRles aRmas-
rulebel-ganmkargulebel organos warmoadgenda. aq mxedvelobaSi
gvaqvs mmarTvelobis umaRlesi organo, romlis samarTlebrivi
statusi ganisazRvreboda saqarTvelos respublikis 1992 wlis
22 dekembris kanoniT "saqarTvelos respublikis ministrTa kabine-
tis Sesaxeb.~ am kanonis Sesabamisad, ministrTa kabinetis Semadgen-
lobaSi Sediodnen premier-ministri, misi moadgileebi, saqarTvelos
respublikis ministrebi, saxelmwifo komitetis Tavmjdomareebi,
sainformacio sadazvervo samsaxuris ufrosi, afxazeTisa da aWaris
avtonomiuri respublikebis mTavrobaTa meTaurebi Tanamdebobri-
vad. xsenebuli kanonis mixedviT, saqarTveloSi aRmasrulebel-gan-
mkargulebel organoTa sistema Semdegi saxiT gamoiyureboda: pirveli
rgoli iyo mmarTvelobis meTauri organo _ saxelmwifos meTau-
ris saxiT, Semdegi rgoli, es iyo mmarTvelobis umaRlesi aRmas-
rulebel-ganmkargulebeli organo _ ministrTa kabinetis saxiT,
mmarTvelobis centralur organoebs warmoadgendnen saministroe-
bi da sxva respublikuri organoebi, mmarTvelobis adgilobriv
aRmasrulebel-ganmkargulebel organoTa jgufs qmnidnen sakrebu-
loebis gamgeobebi an gamgeblebi.
333
1992 wlis 22 dekembris kanoni ‘saqarTvelos respublikis
ministrTa kabinetis Sesaxeb~ (ix. gazeTi "saqarTvelos respubli-
ka~, 1992 w. 30 dekemberi) detalurad gansazRvravs ministrTa
kabinetis kompetencias. saqarTvelos respublikis ministrTa kabi-
neti _ mTavroba, misdami daqvemdebarebuli organoebis saqmianobas
warmarTavda uSualod an specialurad saamisod Seqmnili komisie-
bis meSveobiT. aRmasrulebel-ganmkargulebeli saqmianobis ganxor-
cielebisas mTavrobis saqmianobis ZiriTad formas warmoadgenda
mTavrobis sxdoma, romelsac Tavmjdomareobda premier-ministri.
saministroebis, mTavrobisadmi daqvemdebarebuli sxva organoebis
muSaobis koordinacias, maT saqmianobaze kontrolis ganxorciele-
bas, maT mier ministrTa kabinetis dadgenilebebisa da gankargule-
bebis Sesrulebas uzrunvelyofdnen premier-ministris moadgilee-
bi, maT Soris ganawilebuli movaleobebis Sesabamisad.
saqarTvelos respublikis ministrTa sabWoSi miiReboda Sem-
degi xasiaTis aqtebi: dadgenileba, rogorc normatiuli xasiaTis
aqti, igi miiReboda ministrTa kabinetis sxdomaze xmaTa ubralo
umravlesobiT; gankarguleba, romelsac operatiul an sxva mim-
dinare sakiTxebTan dakavSirebiT premier-ministri gamoscemda, orive
am aqts xels awerda premier-ministri. erTpirovnuli aqtis sax-
iT, premier-ministris moadgileebi TavianTi ganmgeblobis sakiTx-
ebze gamoscemdnen miTiTebebs. rogorc aRvniSneT, dRes, saqarTve-
los mTavroba sakuTar aqts ar Rebulobs. mTavrobis sxdoma
formdeba oqmiT, romelsac xels awers sxdomis Tavmjdomare da
saxelmwifo kancelariis ufrosi. dRis wesrigis mixedviT, ganxi-
lul sakiTxebze prezidenti gamoscems Sesabamis brZanebulebas an
gankargulebas.
Tu xsenebuli konstituciuri cvlileba ganxorcieldeba, igi,
rasakvirvelia, arsebiTad Secvlis mTavrobis, rogorc prezidentis
saTaTbiro organos, dRevandel samarTlebriv statuss. kanoni sa-
marTlebrivi statusis gansazRvrisas albaT gaiTvaliswinebs, mTavro-
bis, rogorc mmarTvelobis umaRlesi kolegiuri organos, saerTo
kompetenciis zogadi farglebis, romelic, rogorc wesi, sakmaod
farToa. mTavrobis uflebamosilebaTa wre moicavs saxelmwifo
mmarTvelobis aparatis formirebis, kanonebis aRsrulebis, nor-
maSemoqmedebiT saqmianobas, sakanonmdeblo saqmianobaSi monawile-
obas, biujetis Sedgenasa da Sesrulebas, saSinao politikis ganx-
orcielebas da a.S. Tumca, Sesabamisi kanonis miRebamde, imis gan-
sazRvra, Tu rogori iqneba ministrTa kabinetis uflebamosilebaTa
wre, ra Tqma unda, SeuZlebelia.
334
sfdb ^@
aRmasrulebeli xelisuflebis (mTavrobis)
formirebis wesi da Semadgenloba
335
anoba ki saxelmwifo mmarTvelobis aucilebeli niSania. amdenad,
mmarTvelobis yvela organo aRmasrulebel-ganmkargulebeli bunebisaa.
dRes moqmedi konstituciis miRebamde saqarTvelos kanonmde-
bloba axdenda diferenciacias mmarTvelobis organoebsa da aRmas-
rulebel-ganmkargulebel organoebs Soris. kerZod, kanonis Sesa-
bamisad, saqarTvelos saxelmwifos meTauri xelmZRvanelobda sax-
elmwifo mmarTvelobis sistemas. rac Seexeba ministrTa kabinets,
igi warmoadgenda respublikis umaRles aRmasrulebel-ganmkar-
gulebel organos. 1992 wlis 22 dekembris “ministrTa kabinetis
Sesaxeb” kanonis 21-e muxli aRmasrulebeli xelisuflebis cen-
tralur organod miiCnevda saministroebs, saxelmwifo komitetebs,
departamentebsa da sxva iseT organoebs, romelTac specialurad
qmnida ministrTa kabineti. adgilobrivi mmarTvelobis organoebs
_ sakrebuloebis gamgeobebsa da gamgeblebs. miuxedavad imisa, rom
yvela CamoTvlili organos cneba ukavSirdeboda mmarTvelobis
cnebas da, Sesabamisad, isini aRmasrulebel xelisuflebas mmarTvelobis
saxiT ganaxorcielebdnen, mainc SesaZlebelia maT sistemaSi garkveuli
diferenciaciis warmodgena. am diferenciaciis safuZvelze, Sesa-
Zlebelia gamoyofiliyo mmarTvelobis organoTa ramdenime jgufi:
⊇ mmarTvelobis meTauri (uzenaesi) organo saxelmwifo meTauris
saxiT;
⊇ mmarTvelobis umaRlesi aRmasrulebel-ganmkargulebeli organo
(ministrTa kabineti);
⊇ mmarTvelobis centraluri organoebi;
⊇ mmarTvelobis adgilobrivi organoebi.
dReisaTvis saqarTveloSi mmarTvelobis organoTa sistema Secv-
lili saxiTaa warmodgenili.
337
rulebel xelisuflebas axorcielebs saqarTvelos prezidenti
uSualod da samTavrobo dawesebulebis meSveobiT. kanoni gamoy-
ofs aRmasrulebeli xelisuflebis dawesebulebaTa or saxes:
1. samTavrobo dawesebulebebi da
2. saxelmwifo saqveuwyebo dawesebulebebi.
samTavroboa dawesebuleba, romelic finansdeba saxelmwifo
biujetidan da romelic aRmasrulebel xelisuflebas axorcielebs,
rogorc kanoniT an kanonis safuZvelze dakisrebul ZiriTad amocanas.
prezidentisa da samTavrobo dawesebulebebis ganmgeblobaSi Sei-
Zleba Seiqmnas aseve saxelmwifo biujetidan dafinansebuli saxelm-
wifo saqveuwyebo dawesebulebebi, romelTa ZiriTad amocanas ar Sead-
gens aRmasrulebeli xelisuflebis ganxorcieleba. isini kanonis safuZ-
velze axorcieleben saxelmwifoebriv amocanebs socialur, kultu-
rul an sxva sferoSi, ewevian samsaxurs samTavrobo dawesebulebebi-
saTvis. garda saministrosi, samTavrobo dawesebulebebia:
⊇ saxelmwifo kancelaria;
⊇ saxelmwifo departamenti;
⊇ saxelmwifo inspeqciebi.
aRniSnuli kanonis Tanaxmad, aRmasrulebeli xelisuflebis me-
Taurad iTvleba prezidenti, romelic saqarTvelos mTavrobasTan
da avtonomiuri respublikebis ministrTa sabWoebTan erTad, qmnis
mmarTvelobis umaRles organoTa sistemas.
prezidenti aRmasrulebeli xelisuflebis organoebis koor-
dinacias, aseve urTierTobas xelisuflebis sxva ganStoebebTan
axorcielebs saxelmwifo kancelariis meSveobiT.
saxelmwifo kancelaria
saxelmwifo kancelaria aris samTavrobo dawesebuleba,
romelsac ar gaaCnia teritoriuli erTeulebi. saxelmwifo
kancelariis struqturas amtkicebs prezidenti. saxelmwifo
kancelarias xelmZRvanelobs saxelmwifo ministri, romelic
prezidentis rwmunebiT asrulebs mis davalebebs.
338
ic ama Tu im dargs xelmZRvanelobs saxalxo meurneobisa da
kulturis sferoSi. kanonis Tanaxmad, igi aris kanoniT gansazRvruli,
aRmasrulebel xelisuflebaSi damoukideblad moqmedi samTavrobo
dawesebuleba, romelic axorcielebs mmarTvelobis funqciebs, sax-
elmwifo zedamxedvelobas kanoniT gansazRvrul SemTxvevaSi da,
Sesabamisad, iyenebs saxelmwifoebriv iZulebas.
saxelmwifo departaments xelmZRvanelobs departamentis Tavmj-
domare, romelsac Tanamdebobaze niSnavs da aTavisuflebs prezi-
denti, xolo Tavmjdomaris moadgiles - TviTon departamentis
Tavmjdomare.
saxelmwifo inspeqcia aris kanoniT gansazRvruli aRmasrulebel
xelisuflebaSi damoukideblad moqmedi samTavrobo dawesebuleba,
romlis ZiriTadi amocanaa saxelmwifo zedamxedvelobis ganxor-
cieleba da saxelmwifoebrivi iZulebis gamoyeneba kanonis safuZ-
velze da mis Sesabamisad. saxelmwifo inspeqcias xelmZRvanelobs
inspeqciis ufrosi, romelsac Tanamdebobaze niSnavs da aTavisu-
flebs prezidenti.
sfdb ^#
mTavrobis wevrTa uflebamosilebis
moxsnis (gadadgomis) wesi da pirobebi
339
ufleba aqvs saqarTvelos parlamentis sruli Semadgenlobis ara
nakleb 1/3-s. sakiTxis aRZvris safuZvelia mTavrobis wevris mier:
1. konstituciis darRveva;
2. saxelmwifos Ralati an sisxlis samarTlis sxva danaSauli;
mTavrobis wevris impiCmentis wesiT Tanamdebobidan gaTavisu-
flebis gadawyvetilebis miReba gansxvavdeba prezidentis mimarT,
Cvens mier ukve ganxiluli pirobebisagan. mTavrobis wevris qmede-
baze parlamentSi Sesabamisi daskvnis ganxilvis dawyebidan 30
dRis ganmavlobaSi kenWisyraze daismeba misi impiCmentis wesiT
gadayenebis sakiTxi. mTavrobis wevri Tanamdebobidan gadayenebulad
CaiTvleba, Tu gadawyvetilebas mxari dauWira saqarTvelos parla-
mentis sruli Semadgenlobis umravlesobam.
mTavrobis wevri _ ministri uflebamosilia Tanamdebobidan
gadadges sakuTari iniciativiT, risTvisac gancxadebiT mimarTavs
prezidents. kanonis Sesabamisad, ministrs SeuZlia Tanamdebobidan
gadadges, Tu arsebobs saqarTvelos prezidentis an parlamentis
gadawyvetilebisadmi princi puli uTanxmoeba, sajaro samsaxurSi
yofnis mizanSeuwonloba mrwamsis gamo, kanonsawinaaRmdego gadaw-
yvetilebis Sesrulebis iZuleba, ramac SeiZleba mniSvnelovani ma-
terialuri Tu moraluri ziani gamoiwvios, agreTve janmrTelobis
iseTi mdgomareobisas, romelic xels uSlis Tanamdebobriv ufle-
bamosilebaTa aRsrulebas.
gadadgomaze an gadadgomaze motivirebuli uaris Sesaxeb gada-
wyvetilebas erTi Tvis vadaSi Rebulobs prezidenti. uaris SemTx-
vevaSi ministri valdebulia gaagrZelos samsaxurebrivi movaleo-
bis Sesruleba. amasTan, igi inarCunebs uflebas gaTavisufldes
samsaxuridan piradi gancxadebis safuZvelze, kanonmdeblobiT dad-
genili wesiT.
codnis Semowmeba
340
4. rogoria saqarTvelos prezidentis arCevis wesi da
pirobebi? ra meqanizmi arsebobs misi Tanamdebo-
bidan gadayenebisaTvis?
5. ra saxis organoebs qmnis saqarTvelos prezidenti
aRmasrulebeli xelisuflebis ganxorcielebaSi xe-
lis Sewyobis mizniT?
6. gansazRvreT saqarTvelos prezidentis kompetencia.
7. rogoria saqarTvelos prezidentis urTierTobis
safuZvlebi sakanonmdeblo da sasamarTlo xelisu-
flebasTan?
8. ra aris mTavroba? rogoria saqarTvelos mTavro-
bis samarTlebrivi statusi?
9. rogor xdeba aRmasrulebeli xelisuflebis (mTavro-
bis) formireba saqarTveloSi da vis ekuTvnis amis
prerogativa?
10. rogoria saqarTveloSi aRmasrulebeli xelisu-
flebis (mTavrobis) Semadgenloba?
11. ra gansxvavebaa saqarTvelos ministrsa da sax-
elmwifo ministrs Soris?
12. ra wesiT xdeba saqarTvelos mTavrobis wevris
uflebamosilebis moxsna?
ÔÄÓÔÉ
1. saqarTvelos prezidentis arCeva xdeba:
a _ iribi arCevnebis gziT;
b _ prezidents irCevs 35.000 amomrCevlisagan Semdgari saarCevno
korpusi;
g _ prezidenti airCeva parlamentis mier;
d _ prezidentis arCevnebi pirdapiria.
341
3. saqarTvelos; prezidentma ucxo saxelmwifosTan
molaparakebis Sedegad xeli moawera xelSekrule-
bas urTierTTanamSromlobisa da daxmarebis Sesax-
eb. saqarTvelos parlamentma ar moaxdina aRniSnu-
li xelSekrulebis ratificireba im motiviT, rom
prezidents molaparakebisa da xelSekrulebaze xe-
lmowerisaTvis parlamentisagan ar miuRia special-
uri rwmuneba.
a _ prezidents sWirdeboda specialuri rwmuneba;
b _ prezidentisaTvis rwmuneba unda mieca parlaments;
g _ rwmuneba unda mieca mTavrobas;
d _ prezidents am SemTxvevaSi ar Wirdeba specialuri rwmuneba;
e _ parlamentis gadawyvetileba sworia;
v _ parlamentis gadawyvetileba ar aris swori.
342
g _ parlaments SeeZlo prezidenti gadaeyenebina Tanamdebobidan; d
_ parlamentma meore SemTxvevaSi dauSva an ar dauSva proce-
duruli Secdoma.
343
mentis prerogativaa;
b _ parlaments biujetis Sesaxeb kanonproeqtSi ar SeeZlo Ses-
worebis Setana prezidentTan SeTanxmebis gareSe.
saqarTvelos konstitucia;
saqarTvelos respublikis kanoni “saxelmwifo xelisu-
flebis Sesaxeb”;
saqarTvelos organuli kanoni “erovnuli uSiSroebis
sabWos Sesaxeb”;
germaniis federaciuli respublikis ZiriTadi kanoni;
saqarTvelos organuli kanoni “saqarTvelos preziden-
tis arCevnebis Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “aRmasrulebeli xelisuflebis
struqturisa da saqmianobis wesis Sesaxeb”;
saqarTvelos respublikis kanoni “saqarTvelos respub-
likis ministrTa kabinetis Sesaxeb”.
344
“vinca sabWod sjdebodeT da marTalsa saCivarsa mar-
Tlad moixsenebdeT TquenTa gulTa Sigan RrmTis SiSi
unda daiWiroT da aravis sTnioT ara mamasa da dedasa,
ara patronsa, ara ZmaTa da meyvisTa, aras qrTamis qadebi-
saTvis, ara! aramed marTali samarTali unda gaaCinoT!”
10 ÈÄÌÀ
ÁÀÂÒÀÔ ÊÖÒÀÐÀËÀÔÉÓ ÓÀÌÀÒÈÀËÉ
ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏ áÄËÉÓÖ×ËÄÁÉÓ
ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ ÓÀ×ÖÞÅËÄÁÉ
345
sfdb ^$
sasamarTlo xelisuflebis
arsi da sistema
sasamarTlo xelisufleba, sakanonmdeblo da aRmasrulebel
xelisuflebasTan erTad, warmoadgens damoukidebel da srulu-
flebian ganStoebas xelisuflebis ganawilebis klasikuri princi-
pis safuZvelze organizebuli xelisuflebis sistemaSi.
sasamarTlo xelisuflebis daniSnuleba xelisuflebis siste-
maSi gansakuTrebulia, rac gamoixateba funqciaSi - daicvas adami-
ani, sazogadoebis TiToeuli wevri, saxelmwifosa da sxva pirebis
TviTnebobisa da Zaladobisagan. sasamarTlo xelisufleba
saqarTveloSi, am daniSnulebis uzrunvelsayofad, kanoniT dadgeni-
li formiT, axorcielebs sakonstitucio kontrolisa da marTlm-
sajulebis funqcias, uzrunvelyofs kanonierebisa da marTlwes-
rigis ganmtkicebas, prevenciul zegavlenas axdens rogorc samar-
TaldamrRvevze, ise sxva pirebze.
bunebrivia, sasamarTlo xelisufleba gavlenas ganicdis xe-
lisuflebis danarCeni Stoebisagan. magaliTad, sakanonmdeblo xe-
lisufleba kanonebis miRebis gziT gansazRvravs sasamarTlo xe-
lisuflebis sistemas, mis kompetencias, mosamarTleTa saqmianobis
sakanonmdeblo garantiebs, e.i. qmnis sasamarTlo xelisuflebis
funqcionirebis samarTlebriv bazas. aRmasrulebeli xelisufleba
uzrunvelyofs sasamarTlo xelisuflebis kvalificiuri kadrebis
momzadebas, mis materialur-teqnikur uzrunvelyofas. rogorc sa-
kanonmdeblo, ise aRmasrulebeli xelisufleba kanoniT gansazRvruli
wesiT monawileobs sasamarTlo xelisuflebis formirebaSi. mi-
uxedavad amisa, sasamarTlo xelisufleba sruliad damoukidebeli
ganStoebaa, romelic uzrunvelyofs marTlmsajulebisa da sakon-
stitucio kontrolis ganxorcielebaSi sakanonmdeblo da aRmas-
rulebel xelisuflebaTa Caurevlobas. aseTi damoukideblobis
arseboba aucilebelia im daniSnulebisa da funqciebis realuri
ganxorcielebisaTvis, romlebic zemoT movixsenieT. xolo damoukide-
beli, miumxrobeli sasamarTlo xelisufleba demokratiuli, sa-
marTlebrivi saxelmwifos aucilebeli pirobaa.
swored aRniSnulis gamo saqarTvelos konstituciaSi sasa-
marTlo xelisuflebas daTmobili aqvs calke, V Tavi, romelic
sakmao simyariT axdens sasamarTlo xelisuflebis damoukideblo-
346
bis deklarirebas. "sasamarTlo xelisufleba damoukidebelia da
mas axorcieleben mxolod sasamarTloebi. sasamarTlos gadawyvetile-
ba gamoaqvs saqarTvelos saxeliT~, _ aRniSnulia konstituciis
82-e muxlSi.
347
raionuli (saqalaqo) sasamarTlo
raionuli sasamarTlo iqmneba im raionebSi, qalaqSi, romlebic
ar Sedian arc erT raionSi da ar gaaCnia raionuli dayofa, agreTve
qalaqis raionSi. misi Seqmna da samoqmedo teritoriis gansazRvra
xdeba saqarTvelos prezidentis brZanebulebiT. afxazeTisa da aWaris
avtonomiuri respublikebis teritoriebze moqmedi raionuli
(saqalaqo) sasamarTloebis samoqmedo teritoriis gansazRvra xdeba
saqarTvelos prezidentis mier Sesabamisad am avtonomiuri respub-
likebis iusticiis sabWoebis wardginebiT.
raionuli (saqalaqo) sasamarTlo warmoadgens pirveli in-
stanciis sasamarTlos, sadac mosamarTle saqmes ganixilavs erT-
pirovnulad, garda saqarTvelos saproceso kanonmdeblobiT dadge-
nili SemTxvevebisa, roca saqme ganixileba kolegiurad erTi mosa-
marTlisa da ori msajulis monawileobiT. raionuli (saqalaqo)
sasamarTlo Sedgeba ara nakleb ori mosamarTlisagan, romelTagan
erTi ganixilavs sisxlis samarTlis saqmeebs, xolo meore _ samo-
qalaqo da sxva saxis saqmeebs. raionul (saqalaqo) sasamarTloSi,
sadac ori an meti mosamarTlea, saqarTvelos prezidenti am sasa-
marTlos Semadgenlobidan xuTi wlis vadiT niSnavs sasamarTlos
Tavmjdomares. dauSvebelia erTi da imave piris zedized meore
vadiT daniSvna. kanoni aqve uSvebs gamonakliss im SemTxvevis saxiT,
roca amave sasamarTlos yvela sxva mosamarTle uars ganacxadebs
sasamarTlos Tavmjdomareobaze. raionuli (saqalaqo) sasamarT-
los Tavmjdomaris aryofnis SemTxvevaSi mis movaleobas misive
davalebiT asrulebs amave sasamarTlos erT-erTi mosamarTle, xolo
aseTi davalebis ararsebobisas - is mosamarTle, romelsac mosamar-
Tled muSaobis meti gamocdileba aqvs.
saolqo sasamarTlo
saqarTvelos saolqo sasamarTloebia Tbilisisa da quTaisis
saolqo sasamarTloebi, romelTa samoqmedo teritoria ganisazRvreba
saqarTvelos prezidentis brZanebulebiT, saqarTvelos iusticiis
sabWos wardginebis safuZvelze. igi ganixilavs saqmeebs rogorc
saapelacio, ise pirveli instanciis wesiT. saapelacio wesiT ganix-
ilavs saCivrebs raionuli (saqalaqo) sasamarTloebis gadawyvetile-
bebze. saolqo sasamarTloSi saapelacio wesiT saqme ganixileba
palatebis, xolo pirveli instanciis wesiT - kolegiebis mier.
kolegiebsa da palatebSi saqmis ganxilva xdeba kolegiurad sami
mosamarTlis SemadgenlobiT, xolo sagamoZiebo - kolegiaSi, sisx-
lis samarTlis saproceso kanonmdeblobiT gaTvaliswinebul SemTx-
348
vevebSi ki _ erTpirovnuladac.
saolqo sasamarTloSi iqmneba:
⊇ samoqalaqo da samewarmeo saqmeTa kolegia;
⊇ sisxlis samarTlis saqmeTa kolegia;
⊇ administraciuli samarTlisa da sagadasaxado saqmeTa kolegia;
⊇ samoqalaqo, samewarmeo da gakotrebis saqmeTa saapelacio pal-
ata;
⊇ sisxlis samarTlis saqmeTa saapelacio palata;
⊇ administraciuli samarTlisa da sagadasaxado saqmeTa saapel
acio palata;
⊇ sisxlis samarTlis saproceso kanonmdeblobiT gaTvaliswineb-
uli sakiTxebis gadasawyvetad _ sagamoZiebo kolegia.
TiToeul kolegiasa da palatas hyavs Tavmjdomare, romelsac
Sesabamisi kolegiisa da palatis Semadgenlobidan 5 wlis vadiT
Tanamdebobaze niSnavs da aTavisuflebs saqarTvelos prezidenti.
erTi da igive piris zedized meore vadiT daniSvnas saolqo sasa-
marTlos, misi palatis an kolegiis Tavmjdomared kanoni dauSve-
blad miiCnevs. saolqo sasamarTlos Tavmjdomare Tavmjdomareobs
erT-erT sasamarTlo kolegias an palatas. misi uflebamosilebisa
da monacvleobis sakiTxebi mocemulia "saerTo sasamarTloebis
Sesaxeb~ organuli kanonis 22-23 muxlebSi.
349
bobs aRniSnuli sasamarTloebis prezidiumebi, romlis uflebam-
osilebebi organuli kanoniT ganisazRvreba "saerTo sasamarTloe-
bis Sesaxeb~.
am sasamarTloebis palatebi da sagamoZiebo kolegia saqmeebs ganix-
ilavs saapelacio wesiT, xolo kolegiebi _ pirveli instanciiT.
avtonomiuri respublikebis umaRlesi sasamarTloebis Tavmj-
domareebs kolegiebis TavmjdomareTagan 5 wlis vadiT irCeven
afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis umaRlesi war-
momadgenlobiTi organoebi, Sesabamisad, avtonomiuri respublikis
iusticiis sabWos wardginebiT, saqarTvelos prezidentis winaswari
werilobiTi TanxmobiT.
aWaris avtonomiuri respublikis sasamarTlo xelisuflebis
organizaciis, saqmianobis wesi da samarTlebrivi mdgomareoba gan-
isazRvreba aWaris avtonomiuri respublikis konstituciiTa da
saqarTvelos Sesabamisi kanoniT.
rac Seexeba afxazeTis avtonomiuri respublikis sasamarT-
loebis samarTlebriv mdgomareobas, afxazeTis avtonomiur respub-
likaSi saqarTvelos iurisdiqciis srulad aRdgenamde, faqtobri-
vad, ganisazRvreba separatistuli xelisuflebis mier miRebuli
1994 wlis 26 noembris konstituciiT. am konstituciis Sesabamis-
ad, "afxazeTis respublikaSi~ marTlmsajulebas ganaxorcielebs
mxolod sasamarTlo, xolo sameurneo davebs ganixilavs saarbi-
traJo sasamarTlo.
konstituciis 73-e muxliT, sasamarTlo xelisuflebis umaRles
organod gamocxadebulia "afxazeTis respublikis~ umaRlesi
sasamarTlo, romlis Tavmjdomare da wevrebi, aseve qvemdgomi sasa-
marTloebis mosamarTleebi, saarbitraJo sasamarTlos Tavmjdomare
da mosamarTleebi afxazeTis respublikis prezidentis wardginebiT
airCeva afxazeTis parlamentis mier.
dReisaTvis afxazeTis avtonomiur respublikaSi, sasamarTloebs
aRniSnuli konstituciis 74-e muxlis Sesabamisad, gadawyvetilebe-
bi gamoaqvT afxazeTis respublikis saxeliT.
350
saqarTvelos prezidentis impiCmentis wesiT Tanamdebobidan gaday-
enebis Sesaxeb, sakiTxis ganxilvis Semdeg, Tavisi daskvniT adas-
turebs prezidentis qmedobaSi danaSaulis niSnebis arsebobas an
ararsebobas, axorcielebs aseve saqarTvelos konstituciis 63-e,
64-e, 88-e muxlebiT, "saerTo sasamarTloebis Sesaxeb~ saqarTvelos
organuli kanoniT, "saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos Sesaxeb~ or-
ganuli kanoniTa da sxva kanonebiT miniWebul uflebamosilebebs.
uzenaesi sasamarTlos palatebi, garda sazedamxedvelo pala-
tisa, arian sakasacio instanciis sasamarTloebi, romlebic ixilaven
sakasacio saCivrebs raionuli (saqalaqo), saolqo, afxazeTisa da
aWaris umaRlesi sasamarTloebis gadawyvetilebebze, aseve saqarTve-
los uzenaesi sasamarTlos gadawyvetilebebze. palataSi saqmis
ganxilva xdeba sami mosamarTlis SemadgenlobiT, garda sazedamxed-
velo palatisa. sazedamxedvelo palata iqmneba uzenaesi sasamarT-
los Svidi mosamarTlis SemadgenlobiT, romlebsac irCevs uzenae-
si sasamarTlos plenumi. or weliwadSi erTxel xdeba palatis
wevrTa erTi mesamedis rotacia. igi ganixilavs mxareTa saCivrebs
kolegiurad axlad aRmoCenil da axlad gamovlenil garemoebebTan
dakavSirebiT saqarTvelos saerTo sasamarTloebis mier gamotanil
da kanonier ZalaSi Sesul ganaCenebze da sxva Semajamebel gadaw-
yvetilebebze. igi erTjeradad kolegiurad ganixilavs mxareTa
saCivrebs uzenaesi sasamarTlos sisxlis samarTlis saqmeTa kolegiis
mier gamotanil ganaCenebze da Sesabamisi SuamdgomlobiT mimarTavs
uzenaesi sasamarTlos plenums.
Sesabamisad, saqarTvelos uzenaes sasamarTloSi iqmneba:
1. sisxlis samarTlis saqmeTa sasamarTlo kolegia,
romelic saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos gansjad sisxlis
samarTlis saqmeebs ganixilavs pirveli instanciiT. kolegia
saqmeebs ganixilavs erTi mosamarTlisa da ori msajulis monaw-
ileobiT;
2. samoqalaqo, samewarmeo da gakotrebis saqmeTa pal-
ata;
3. administraciuli da sxva kategoriis saqmeTa pal-
ata
ata;;
4. sisxlis samarTlis saqmeTa palata
palata;;
5. sazedamxedvelo palata
palata;;
uzenaesi sasamarTlos plenumi Sedgeba uzenaesi sasamarT-
los Tavmjdomaris, Tavmjdomaris pirveli moadgilisa da moadgileebis,
uzenaesi sasamarTlos wevrebis, afxazeTisa da aWaris avtonomiuri
respublikebis umaRlesi sasamarTloebis Tavmjdomareebis, Tbilisisa
da quTaisis saolqo sasamarTloebis Tavmjdomareebisagan.
351
plenumi moiwveva saWiroebisamebr, magram ara nakleb sam TveSi
erTxel. uzenaesi sasamarTlos plenumi, sasamarTlo xelisufleb-
is konstituciuri funqciebidan gamomdinare, axorcielebs "uzenae-
si sasamarTlos Sesaxeb~ saqarTvelos kanoniTa da sxva kanonebiT
gaTvaliswinebul uflebamosilebebs.
saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos adgilsamyofelia marTlm-
sajulebis sasaxle qalaq TbilisSi, uzenaesi sasamarTlos Senoba-
ze aRimarTeba saqarTvelos saxelmwifo droSa. sasamarTlo sxdo-
mis darbazSi TvalsaCino adgilze Tavsdeba saqarTvelos saxelm-
wifo gerbi. uzenaesi sasamarTlos mosamarTle saqmis ganxilvaSi
monawileobisas specialuri tansacmliT imoseba.
sfdb ^%
saqarTvelos iusticiis sabWo
"aRmasrulebeli xelisuflebis struqturisa da saqmianobis
wesis Sesaxeb~ 1997 wlis 19 seqtembris kanonSi aRniSnulia:
"saqarTvelos prezidenti uflebamosilia Seqmnas saTaTbiro orga-
noebi, romlebic xels uwyoben mas aRmasrulebeli xelisuflebis
ganxorcielebaSi~ (muxli 2,3).
352
si sasamarTlos Tavmjdomare, afxazeTisa da aWaris avtonomiuri
respublikebis umaRlesi sasamarTloebis Tavmjdomareebi. iusticiis
sabWoSi danarCeni wevrebis SeyvanaSi monawileobs xelisuflebis
samive Sto, Semdegi TanafardobiT: saqarTvelos prezidenti da
parlamenti iusticiis sabWoSi wevrebis Seyvanisas monawileoben
paritetul sawyisebze, prezidenti niSnavs oTx wevrs, aseve oTx
wevrs irCevs saqarTvelos parlamenti da erT wevrs saqarTvelos
uzenaesi sasamarTlo. saqarTvelos parlamentis mier iusticiis
sabWos wevris arCevisas, aRniSnulis garda, arsebobs SezRudvis
ramdenime piroba, romlis mixedviT, parlaments ar SeuZlia ius-
ticiis sabWos wevrad airCios samze meti parlamentis wevri, romelT-
aganac ar SeiZleba iyos saparlamento umravlesobis orze meti
warmomadgeneli.
im pirebis garda, romlebic Tanamdebobrivad Sedian iusticiis
sabWos SemadgenlobaSi, iusticiis sabWos wevrad ganmwesebisas saWiroa
wevrobis kandidatis winaswari werilobiTi Tanxmoba.
iusticiis sabWos is wevri, romelic ar aris saqarTvelos
parlamentis wevri an saqarTvelos iusticiis ministri, SeiZleba
iyos saqarTvelos moqalaqe 25 wlis asakidan, Tu mas aqvs umaRle-
si iuridiuli ganaTleba.
iusticiis sabWos im wevris mimarT, romelic ar aris saqarTve-
los iusticiis ministri an saqarTvelos parlamentis wevri, kano-
ni aRiarebs SeuTavseblobis princi ps, romlis Tanaxmadac, iustici-
is sabWos am wevrebs ar SeiZleba ekavoT raime sxva Tanamdeboba
saxelmwifo samsaxurSi an TviTmmarTvelobis organoSi an eweodes
sxva anazRaurebad saqmianobas, garda samecniero, pedagogiuri da
SemoqmedebiTi saqmianobisa. iusticiis sabWos wevris xelfasi ar
SeiZleba iyos parlamentis wevris xelfasze naklebi.
iusticiis sabWos muSaobis ZiriTadi formaa sxdoma, romelic
moiwveva saWiroebisamebr, magram ara nakleb sam TveSi erTxel
saqarTvelos prezidentis an misi davalebiT _ iusticiis sabWos
romelime wevris mier. iusticiis sabWos sxdomebs Tavmjdomare-
obs saqarTvelos prezidenti an misi davalebiT saqarTvelos
uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomare, saqarTvelos prezidentisa
da saqarTvelos parlamentis sagangebod uflebamosili iustici-
is sabWos wevrebi, xolo maTi aryofnis SemTxvevaSi - iusticiis
sabWos sxva wevri.
saqarTvelos prezidenti saerTo sasamarTloebis Sesaxeb kano-
nis me-60 muxlis me-7 punqtSi CamoTvlil pirTagan niSnavs ius-
ticiis sabWos mdivans, romelic
353
⊇ axorcielebs iusticiis sabWos organizaciul-teqnikur uzrun-
velyofas;
⊇ xelmZRvanelobs iusticiis sabWos aparats;
⊇ saqarTvelos iusticiis sabWos TanxmobiT Tanamdebobaze niS-
navs da aTavisuflebs iusticiis sabWos aparatis moxeleebs;
⊇ Tanamdebobaze niSnavs da aTavisuflebs aparatis sxva mosamsax-
ureebs;
⊇ amzadebs iusticiis sabWos sxdomebs;
⊇ Tavisi kompetenciis farglebSi xels awers samsaxureobriv
dokumentebs;
⊇ asrulebs kanonmdeblobiT gansazRvrul sxva uflebamosilebebs.
saqarTvelos iusticiis sabWos uflebamosilebaTa farglebi
gansazRvrulia saerTo sasamarTloebis Sesaxeb kanonis 63-e mux-
liT.
xolo afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis ius-
ticiis sabWoebis uflebamosilebebs gansazRvravs imave kanonis
64-e muxli. iusticiis sabWo ganxiluli sakiTxebis Taobaze Reb-
ulobs gadawyvetilebas.
iusticiis sabWo uflebamosilia ganixilos sakiTxebi da mi-
iRos gadawyvetileba, Tu mis sxdomas eswreba wevrTa naxevarze
meti. gadawyvetileba miRebulad CaiTvleba, Tu mas mxars dauWers
damswre wevrTa umravlesoba.
saqarTvelos iusticiis sabWo Tavisi reglamentiT dadgenili
wesiT sakvalifikacio sagamocdo komisiasa da mis Semadgenlobas
dasamtkiceblad warudgens saqarTvelos prezidents. afxazeTisa
da aWaris avtonomiur respublikebSi sakvalifikacio sagamocdo
komisiis Semadgenlobas gansazRvravs saqarTvelos iusticiis sab-
Wo Sesabamisi avtonomiuri respublikebis iusticiis sabWos Tanx-
mobiT.
mosamarTleobis sakvalifikacio gamocdis Cabarebis ufleba
aqvs 23 wlis asaks miRweul umaRlesi iuridiuli ganaTlebis
mqone saqarTvelos moqalaqes.
saerTo sasamarTloebis Sesaxeb kanoniT dadgenili wesiT ar-
Ceuli an daniSnuli mosamarTle valdebulia Tanamdebobis dakave-
bamde gaiaros orTviani specialuri saswavlo kursi iusticiis
saministros saswavlo centrSi saqarTvelos iusticiis sabWos
mier damtkicebuli programis Sesabamisad. am kursis gavlis valde-
bulebisagan Tavisufldeba piri, romelsac aqvs mosamarTlis Tanam-
debobaze muSaobis ara nakleb erTi wlis gamocdileba.
354
saqarTvelos organuli kanoni
“saerTo sasamarTloebis Sesaxeb” muxli 63
355
sfdb ^^
marTlmsajulebis ganxorcielebis
konstituciuri principebi
marTlmsajulebis ganxorcieleba saqarTveloSi emyareba Sem-
deg konstituciur princi pebs:
356
saqarTvelos konstitucia
357
saerTo sasamarTloebis Sesaxeb saqarTvelos organuli kanonis
Sesabamisad: "mosamarTlis Tanamdeboba SeuTavsebelia nebismier sxva
TanamdebobasTan da anazRaurebad saqmianobasTan, garda pedagogiuri
saqmianobisa. mosamarTle ar SeiZleba iyos politikuri gaerTianebis
wevri, monawileobdes politikur saqmianobaSi~ (muxli 51).
mosamarTleTa damoukideblobas ganamtkicebs maTi xelSeuxe-
bloba. dauSvebelia mosamarTlis sisxlis samarTlis pasuxisgeba-
Si micema, dakaveba an dapatimreba, misi binis, manqanis, samuSao adgi-
lis an piradi gaCxreka saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos Tavmj-
domaris, xolo uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomarisa da mosamarTleTa
_ saqarTvelos parlamentis Tanxmobis gareSe. gamonakliss war-
moadgens mxolod danaSaulze waswrebis SemTxveva, rac dauyovnebliv
unda ecnobos, Sesabamisad, saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos Tavmj-
domares an saqarTvelos parlaments. aseTi Tanxmobis ararsebobis
SemTxvevaSi, dakavebuli an dapatimrebuli mosamarTle dauyovnebliv
unda gaTavisufldes.
kanonis Sesabamisad, saxelmwifo uzrunvelyofs ara mxolod
piradad mosamarTlis, aramed misi ojaxis usafrTxoebasac.
konstituciis Sesabamisad, aravis aqvs ufleba mosTxovos mosa-
marTles angariSi konkretul saqmeze. yoveli aqti, romelic zRu-
davs mosamarTlis damoukideblobas, baTilia. sasamarTlos gadaw-
yvetilebis gauqmeba, Secvla an SeCereba SeuZlia mxolod sasamarTlos
da kanoniT gansazRvruli wesiT.
358
mxareTa Tanasworoba da SejibrebiToba
saqarTvelos konstituciis mixedviT: "samarTalwarmoeba xor-
cieldeba mxareTa Tanasworobisa da SejibrebiTobis safuZvelze~
(muxli 85.3). am princi pis Sesabamisad, sasamarTloSi saqmis ganx-
ilvaSi monawile subieqtebi: mosarCele Tu mopasuxe, bralmdebeli
Tu braldebuli gamodian mxareebad. mxareebad maTi aRiareba ki
niSnavs, rom TavianTi kanonieri uflebebisa da interesebis dasaca-
vad maT miniWebuli aqvT Tanabari procesualuri garantiebi.
am princi pis erT-erTi mniSvnelovani maxasiaTebelia is, rom
saqmis ganxilvaSi monawile yvela piri Tanasworia kanonis winaSe,
riTac aRiarebulia maTi Tanasworoba warmoSobis, socialuri da
qonebrivi mdgomareobis, rasobrivi Tu erovnuli kuTvnilebis, sqe-
sis, ganaTlebis, enis, religiis, saqmianobis xasiaTis, sacxovrebeli
adgilisa da sxva garemoebaTa miuxedavad.
am principidan gamomdinare, marTlmsajuleba xorcieldeba kanonisa
da sasamarTlos winaSe yvela piris Tanasworobis safuZvelze.
mxareTa Tanasworobasa da maT Soris, SejibrebiTobas uzrunvely-
ofs braldebis, dacvisa da saqmis gadawyvetis funqciaTa erTmaneTisagan
gamoyofa da maTi dakisreba sxvadasxva organosa Tu pirisaTvis.
udanaSaulobis prezumfcia
udanaSaulobis prezumfcia warmoadgens erT-erT fundamentur
princi ps adamianis uflebebis dacvisa da marTlmsajulebis aR-
srulebisaTvis. saqarTvelos konstituciis Sesabamisad, adamiani
359
udanaSaulod iTvleba, vidre misi damnaSaveoba ar damtkicdeba
kanoniT dadgenili wesiT da kanonier ZalaSi Sesuli sasamarTlos
gamamtyunebeli ganaCeniT. aravin aris valdebuli amtkicos Tavisi
udanaSauloba. braldebis mtkicebis movaleoba ekisreba bralm-
debels. dadgenileba braldebulis saxiT pasuxisgebaSi micemis
Sesaxeb, sabraldebo daskvna da gamamtyunebeli ganaCeni unda em-
yarebodes mxolod utyuar mtkicebulebebs. yovelgvari eWvi, romelic
ver dadasturdeba kanoniT dadgenili wesiT, unda gadawydes bralde-
bulis sasargeblod (mux. 40). es princi pi safuZvelia, rogorc
sasamarTlo, ise sagamoZiebo organoebis saqmianobisaTvis.
dacvis ufleba
am princi pis Sesabamisad, pirs romelsac SeezRuda Tavisufle-
ba da braldebulia danaSaulis CadenaSi, ufleba aqvs isargeblos
damcvelis daxmarebiT. "dacvis ufleba garantirebulia~, aRniSnulia
konstituciaSi (muxli 42). konstituciuri debulebebis Sesabamis-
ad, piris ufleba isargeblos maRalkvalificiuri iuridiuli mom-
saxureobiT garantirebulia saproceso kanonmdeblobiTac.
saqarTvelos
konstitucia muxli 42
1. ÚÏÅÄË ÀÃÀÌÉÀÍÓ Ö×ËÄÁÀ ÀØÅÓ ÈÀÅÉÓ Ö×ËÄÁÀÈÀ ÃÀ ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÀÈÀ
ÃÀÓÀÝÀÅÀÃ ÌÉÌÀÒÈÏÓ ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÓ.
2. ÚÏÅÄËÉ ÐÉÒÉ ÖÍÃÀ ÂÀÍÓÀãÏÓ ÌáÏËÏà ÉÌ ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÌ, ÒÏÌËÉÓ
ÉÖÒÉÓÃÉØÝÉÀÓÀÝ ÄØÅÄÌÃÄÁÀÒÄÁÀ ÌÉÓÉ ÓÀØÌÄ.
3. ÃÀÝÅÉÓ Ö×ËÄÁÀ ÂÀÒÀÍÔÉÒÄÁÖËÉÀ.
4. ÀÒÀÅÉÓ ÀÒ ÛÄÉÞËÄÁÀ ÂÀÍÌÄÏÒÄÁÉÈ ÃÀÄÃÏÓ ÌÓãÀÅÒÉ ÄÒÈÉ ÃÀ ÉÌÀÅÄ
ÃÀÍÀÛÀÖËÉÓÀÈÅÉÓ.
5. ÀÒÀÅÉÍ ÀÒ ÀÂÄÁÓ ÐÀÓÖáÓ ÉÌ ØÌÄÃÏÁÉÓÀÈÅÉÓ, ÒÏÌÄËÉÝ ÌÉÓÉ ÜÀÃÄÍÉÓ
ÃÒÏÓ ÓÀÌÀÒÈÀËÃÀÒÙÅÄÅÀÃ ÀÒ ÉÈÅËÄÁÏÃÀ. ÊÀÍÏÍÓ, ÈÖ ÉÓ ÀÒ ÀÌÓÖÁÖØÄÁÓ
ÀÍ ÀÒ ÀÖØÌÄÁÓ ÐÀÓÖáÉÓÌÂÄÁËÏÁÀÓ, ÖÊÖØÌÄÃÄÁÉÈÉ ÞÀËÀ ÀÒÀ ÀØÅÓ.
6. ÁÒÀËÃÄÁÖËÓ Ö×ËÄÁÀ ÀØÅÓ ÌÏÉÈáÏÅÏÓ ÈÀÅÉÓÉ ÌÏßÌÄÄÁÉÓ ÉÓÄÈÓÀÅÄ
ÐÉÒÏÁÄÁÛÉ ÂÀÌÏÞÀáÄÁÀ ÃÀ ÃÀÊÉÈáÅÀ, ÒÏÂÏÒÉÝ ÀØÅÈ ÁÒÀËÃÄÁÉÓ
ÌÏßÌÄÄÁÓ.
7. ÊÀÍÏÍÉÓ ÃÀÒÙÅÄÅÉÈ ÌÏÐÏÅÄÁÖË ÌÔÊÉÝÄÁÖËÄÁÀÓ ÉÖÒÉÃÉÖËÉ ÞÀËÀ ÀÒÀ ÀØÅÓ.
8. ÀÒÀÅÉÍ ÀÒ ÀÒÉÓ ÅÀËÃÄÁÖËÉ ÌÉÓÝÄÓ ÈÀÅÉÓÉ ÀÍ ÉÌ ÀáËÏÁÄËÈÀ
ÓÀßÉÍÀÀÙÌÃÄÂÏ ÜÅÄÍÄÁÀ, ÒÏÌÄËÈÀ ßÒÄÝ ÂÀÍÉÓÀÆÙÅÒÄÁÀ ÊÀÍÏÍÉÈ.
9. ÚÅÄËÀÓÈÅÉÓ ÂÀÒÀÍÔÉÒÄÁÖËÉÀ ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÃÀ ÈÅÉÈÌÌÀÒÈÅÄËÏÁÉÓ
ÏÒÂÀÍÏÈÀ ÃÀ ÌÏÓÀÌÓÀáÖÒÄÈÀÂÀÍ ÖÊÀÍÏÍÏÃ ÌÉÚÄÍÄÁÖËÉ ÆÀÒÀËÉÓ
ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏ ßÄÓÉÈ ÓÒÖËÉ ÀÍÀÆÙÀÖÒÄÁÀ ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÓÀáÓÒÄÁÉÃÀÍ.
360
aravis ar SeiZleba ganmeorebiT daedos msjavri erTi
da imave danaSaulisaTvis
es konstituciuri principi dakonkretebas poulobs sisxlis samarTlis
saproceso kanonmdeblobaSi. sisxlis samarTlis saqme ar SeiZleba aRiZras,
xolo aRZruli saqme unda Sewydes im piris mimarT, romlis winaaRmdeg
ukve iyo gamotanili kanonier ZalaSi Sesuli ganaCeni imave braldebiT.
konstituciaSi aRiarebulia sxva mniSvnelovani princi pebi, rom-
lebic marTlmsajulebis ganxorcielebis procesSi uzrunvelyofen
pirovnebis xelSeuxeblobas, misi pativisa da Rirsebis dacvas.
marTlmsajulebis ganxorcielebis konstituciuri princi pebi
gansazRvraven ara mxolod marTlmsajulebisa da saqmis warmoebis,
aramed mimdinare sasamarTlo reformis mTel paToss.
sfdb ^*
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo xelmZRvanelobs
kanonierebis, kolegialobis, saqveynoobis, mxareTa Tanasworobisa da
SejibrebiTobis, sakonstitucio sasamarTlos wevris damoukide-
blobis, xelSeuxeblobisa da Seucvlelobis sawyisebiT.
1995 wlis 24 agvistos konstituciiT, damkvidrda sakonsti-
tucio kontrolis umniSvnelovanesi demokratiuli instituti.
saqarTveloSi sakonstitucio kontroli xorcieldeba kontro-
lis sasamarTlo organos _ saqarTvelos sakonstitucio sasamarT-
los mier. sakonstitucio sasamarTlos Camoyalibebis, misi funqcion-
irebis, uflebrivi mdgomareobis fuZemdebluri sawyisebi mocemulia
TviT konstituciaSi. am fuZemdeblur sawyisebze dayrdnobiT igive
sakiTxebi SemdgomSi ganamtkica "saqarTvelos sakonstitucio sasa-
marTlos Sesaxeb~ 1996 wlis 31 ianvris organuli kanoniT; "sakonsti-
tucio samarTalwarmoebis Sesaxeb~ 1996 wlis 21 martis saqarTvelos
kanoniTa da saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos reglamentiT.
361
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo sakonstitucio kon-
trols ganaxorcielebs sakonstitucio samarTalwarmoebis
formiT da rogorc sakonstitucio kontrolis uzenaesi
sasamarTlo organo, uzrunvelyofs saqarTvelos konsti-
tuciis uzenaesobas, konstituciur kanonierebasa da adami-
anis konstituciuri uflebebisa da Tavisuflebebis dacvas.
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo Tavis saqmianobas
axorcielebs kanonierebis, kolegialobis, sajaroobis, mxare-
Ta Tanasworobisa da SejibrebiTobis, uflebamosilebaTa
mTeli vadiT sakonstitucio sasamarTlos wevris damoukide-
blobis, xelSeuvalobisa da Seucvlelobis sawyisebze.
362
da uzenaesi sasamarTlo iTvaliswineben kandidatis profesiul
gamocdilebas, romelic unda Seeferebodes sakonstitucio sasa-
marTlos wevris maRal statuss~. kanoni mosamarTleTa uflebam-
osilebis vadas gansazRvravs 10 wliT. amasTan, konstitucia adgens,
rom sakonstitucio sasamarTlos wevri ar SeiZleba iyos piri,
romelsac adre ekava es Tanamdeboba. konstitucia adgens mosa-
marTleTaTvis SeuTavseblobis princi ps.
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo Sedgeba 9 mosamarTlis-
agan _ sakonstitucio sasamarTlos wevrisagan. sakonstitucio
sasamarTlos SeqmnaSi paritetul sawyisebze monawileobs xelisu-
flebis samive Sto. Sesabamisad, sakonstitucio sasamarTlos sam
wevrs niSnavs saqarTvelos prezidenti, sam wevrs siiTi Semadgen-
lobis ara nakleb 3/5-iT irCevs saqarTvelos parlamenti, sam wevrs
niSnavs saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos plenumi.
sakonstitucio sasamarTlo Tavisi Semadgenlobidan 5 wlis
vadiT irCevs Tavmjdomares prezidentis, parlamentisa da uze-
naesi sasamarTlos Tavmjdomaris SeTanxmebuli winadadebis safuZ-
velze. amave vadiT airCeva sakonstitucio sasamarTlos Tavmj-
domaris ori moadgile da sakonstitucio sasamarTlos mdivani.
kanoni gamoricxavs meored arCevis SesaZleblobas.
sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomaris an Tavmjdomaris
moadgilis uflebamosilebis vadis gasvlamde ara uadres erTi
Tvisa da ara ugvianes erTi kvirisa airCeva axali Tavmjdomare an
Tavmjdomaris moadgile. igive vadaSi xdeba sakonstitucio sasamarT-
los axali wevrebiT Sevseba xelisuflebis Sesabamisi Stoebis mier.
struqturis mixedviT, saqarTvelos sakonstitucio sasamarT-
lo Sedgeba plenumisa da ori kolegiisagan. plenumis Se-
madgenlobaSi Sedis sakonstitucio sasamarTlos cxrave wevri.
plenumis sxdomebs Tavmjdomareobs sakonstitucio sasamarTlos
Tavmjdomare. kolegiis SemadgenlobaSi Sedis sakonstitucio sasa-
marTlos oTxi wevri. kolegiis sxdomebs uZRveba sakonstitucio
sasamarTlos Tavmjdomaris moadgile. sakonstitucio sasamarT-
los Tavmjdomaris wardginebiT kolegiis Semadgenlobas amtki-
cebs plenumi. amasTan, aucilebelia xelisuflebis samive Stos
mier warmodgenili sakonstitucio sasamarTlos wevrebi kolegie-
bSi rac SeiZleba Tanabrad iyvnen warmodgenili.
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTloSi saqmis ganxilvis safuZ-
velia konstituciuri sarCeli an wardgineba. aqve kanoni
gansazRvravs subieqtTa im wres, romlebic uflebamosili arian mimar-
Ton sakonstitucio sasamarTlos, esenia: saqarTvelos prezidenti, par-
lamentis wevrTa ara nakleb 1/5, saerTo sasamarTlo, afxazeTisa da
363
aWaris umaRlesi warmomadgenlobiTi organoebi, saxalxo damcveli da
moqalaqe. aRniSnuli subieqtebis mier wardgenili konstituciuri
sarCelis an wardginebis safuZvelze, sakonstitucio sasamarTlos Tavisi
uflebamosilebebis farglebSi SeuZlia gadawyvitos:
⊇ saqarTvelos konstituciasTan saqarTvelos kanonebis, saqarTve-
los parlamentis reglamentis, saqarTvelos prezidentis, afx-
azeTisa da aWaris xelisuflebis umaRles organoTa normati-
uli aqtebis Sesabamisobis sakiTxi;
⊇ dava saxelmwifo organoebs Soris kompetenciis Taobaze;
⊇ moqalaqeTa politikur gaerTianebaTa Seqmnisa da saqmianobis
konstituciurobis sakiTxi;
⊇ dava referendumis an arCevnebis konstituciurobis Sesaxeb;
⊇ saqarTvelos konstituciis meore Tavis sakiTxebTan mimarTebiT
miRebuli normatiuli aqtebis konstituciurobis sakiTxi;
⊇ saerTaSoriso xelSekrulebaTa da SeTanxmebaTa konstituci-
urobis sakiTxi;
⊇ saqarTvelos parlamentis wevris uflebamosilebis cnobis an
uflebamosilebis vadamde Sewyvetis sakiTxi;
⊇ saqarTvelos prezidentis, saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos
Tavmjdomaris, saqarTvelos mTavrobis wevris, saqarTvelos gener-
aluri prokuroris, saqarTvelos kontrolis palatis Tavmj-
domarisa da saqarTvelos erovnuli bankis sabWos wevrebis mier
saqarTvelos konstituciis darRvevis sakiTxi. miTiTebul sak-
iTxebs ganixilavs sakonstitucio sasamarTlos plenumi an kolegia,
maTi kompetenciis farglebSi, rac dadgenilia kanoniT “sakonsti-
tucio sasamarTloebis Sesaxeb” da reglamentiT.
364
saqarTvelos konstitucia: "saqarTvelos sakonstitucio sasa-
marTlo sasamarTlo xelisuflebas axorcielebs sakonstitucio
samarTalwarmoebis wesiT~ (muxli 88.1), risTvisac saqarTvelos
parlamentma 1996 wlis 21 marts miiRo calke kanoni "sakonsti-
tucio samarTalwarmoebis Sesaxeb~. aRniSnuli kanonis safuZvelze,
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo xelmZRvanelobs kanoniere-
bis, kolegialobis, saqveynoobis, mxareTa Tanasworobisa da Sejibre-
biTobis, sakonstitucio sasamarTlos wevris damoukideblobis, xe-
lSeuxeblobisa da Seucvlelobis sawyisebiT.
365
kanoni zustad gansazRvravs im moTxovnebs, romlebsac unda akmay-
ofilebdes sakonstitucio sarCeli da sakonstitucio wardgineba.
sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba da daskvna gamo-
aqvs saqarTvelos saxeliT. gadawyvetilebasa da daskvnas safuZv-
lad udevs mxolod is mtkicebulebebi, romlebic sakonstitucio
sasamarTlos sxdomaze iqna ganxiluli.
sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba ZalaSi Sedis misi
sxdomaze sajarod gamocxadebis momentidan. gadawyvetilebisa da daskvnis
aslebi egzavnebaT prezidents, parlaments da uzenaes sasamarTlos.
sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba da daskvna sab-
olooa da gadasinjvas an gasaCivrebas ar eqvemdebareba.
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos iurisdiqcia vrceldeba
saqarTvelos mTel teritoriaze. amasTanave, konstituciuri dacvis
Tanamedrove praqtika arsebul da mosalodnel mravalferovnebas gvkar-
naxobs. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlosTan erTad, aWaris
avtonomiur respublikaSi kanoniT gaTvaliswinebulia aWaris avtono-
miuri respublikis sakonstitucio sasamarTlos funqcionireba.
366
sfdb ^(
mosamarTlis statusi da misi saqmianobis
garantiebi
Cveni qveznis saxelmwifoebrivma aRmSeneblobam dRis wesrigSi
daayena axali, Tvisobrivad gardaqmnili sasamarTlo xelisuflebis
arsebobis aucilebloba, rogorc momavali ganviTarebis erT-erTi
aucilebeli piroba. swored am garemoebam ganapiroba sasamarTlo
reformis dawyeba saqarTveloSi. magram reformis ganxorcielebaze,
sasamarTlo xelisuflebis normalur funqcionirebaze, raoden
gonivrul da samarTlian kanonebs ar unda eyrdnobodes igi, fiqric
ki ar SeiZleba, Tu mosamarTle, am kanonebis gamoyenebisas, sasamarT-
lo xelisuflebis saxelmwifoebriv da sazogadoebriv miznebs ar
emsaxureba. mosamarTlis Tanamdeboba gansakuTrebuli mniSvnelo-
bisaa sazogadoebaSi, romelic uSualod ganaxorcielebs sasamarT-
lo xelisuflebis miznebsa da funqciebs. swored amitom sxva-
dasxva qveynis kanonmdeblobaSi mosamarTles gansxvavebuli, zogadi,
socialuri Tu profesiuli xasiaTis moTxovnebs uyeneben.
saqarTveloSi mosamarTlis samarTlebrivi statusis, Tanamde-
bobaze gamwesebisa da saqmianobis garantiebis safuZvlebs gan-
sazRvravs konstitucia, romlis debulebebi am mimarTebiT da-
konkretebas pouloben Sesabamis normatiul aqtebSi.
"saerTo sasamarTloebis Sesaxeb~ organuli kanonis mixedviT,
mosamarTleTa mier Tanamdebobis dakavebis wesi gulisxmobs rogorc
maT daniSvnas, aseve arCevas.
yvela rgolis mosamarTlis Tanamdebobaze wardgena xdeba konkur-
sis wesiT, romelsac acxadebs saqarTvelos iusticiis sabWo mosa-
marTlis Tanamdebobaze vakansiis warmoSobidan ara ugvianes 7 dRisa
an mosamarTlis uflebamosilebis vadis amowurvamde arauadres 60
da ara ugvianes 30 dRisa. iusticiis sabWo registraciis vadis
gasvlidan kanoniT dadgenil vadaSi atarebs konkurss. mosamarT-
lis Tanamdebobaze SerCeva xdeba sakvalifikacio gamocdis Sedege-
bis, kandidatis saqmiani da moraluri reputaciis, profesiuli
muSaobis gamocdilebisa da fizikuri mdgomareobis Sedarebis safuZ-
velze. konkursis safuZvelze SerCeuli kandidati waredgineba
saqarTvelos prezidents Tanamdebobaze dasaniSnad. arCeuli an
daniSnuli mosamarTle Tavisi uflebamosilebis ganxorcielebas
SeiZleba Seudges mxolod specialuri saswavlo kursebis gavlis
Semdeg. Tanamdebobis dakavebis win, mosamarTleebi, romlebic pirve-
lad airCevian an iniSnebian am Tanamdebobaze deben fics saqarTve-
367
los prezidentis winaSe, xolo afxazeTisa da aWaris avtonomiuri
respublikebis mosamarTleebi - Sesabamisi avtonomiuri respub-
likis umaRlesi warmomadgenlobiTi organos winaSe.
sayo velTao
sayovelTao organuli kanoni
deklaracia
muxli 86 “saerTo sasamarT- muxli 46
leobis Sesaxeb”
da isjeba kanoniT.
84
368
saxelmwifo awesebs garantiebs mosamarTlisa da misi ojaxis
wevrebis usafrTxoebis uzrunvelsayofad, rac aRiarebulia rogorc
konstituciur, ise mimdinare kanonmdeblobaSi.
mosamarTleTa saqmianobis mniSvnelovani garantiaa maTi Seucv-
leloba, rac ganmtkicebulia konstituciiT: "mosamarTlis Camoc-
ileba saqmis ganxilvisagan, Tanamdebobidan misi vadamde gaTavisu-
fleba an sxva Tanamdebobaze gadayvana daiSveba mxolod kanoniT
gansazRvrul SemTxvevebSi~ (muxli 84.2). es princi pi Semdgom
dakonkretebas saWiroebs mimdinare kanonmdeblobaSi. Seucvlelo-
bis princi pis Sinaarsi gulisxmobs, rom ar SeiZleba mosamarTlis
sxva sasamarTlo Tanamdebobaze gamweseba misi Tanxmobis gareSe.
‘sasamarTlo wyobilebis SecvlasTan dakavSirebiT sasamarTlos
likvidaciis, agreTve mosamarTlis Tanamdebobis Semcirebis SemTx-
vevaSi mosamarTles, winaswari werilobiTi TanxmobiTa da kanonmde-
blobiT dadgenili wesiT SeiZleba daekisros Sesabamisi an qvemdgomi
instanciis sasamarTlos mosamarTlis uflebamosilebis ganxor-
cieleba Tavisi samosamarTlo uflebamosilebis vadis farglebSi~.
mosamarTles ufleba aqvs uari Tqvas aRniSnul gadanacvlebaze.
aseT SemTxvevaSi igi kanoniT dadgenil vadaSi Tavisufldeba dakave-
buli Tanamdebobidan da aseve, winaswari werilobiTi TanxmobiT,
kanonmdeblobiT dadgenili wesiT, iricxeba rezervSi. aRsaniSnavia,
rom am wesiT Tanamdebobidan gaTavisuflebuli mosamarTle gan-
sakuTrebuli xasiaTis dacvas eqvemdebareba. magaliTad, samosamarT-
lo uflebamosilebis vadis amowurvamde igi iRebs Tanamdebobriv
sargos kanonmdeblobiT gansazRvruli odenobiT.
369
mosamarTlis Tanamdebobidan gaTavisufleba da
misi pasuxismgebloba
saqarTvelos kanonmdebloba, garantiebTan erTad, iTvaliswinebs
mosamarTlis Tanamdebobidan gaTavisuflebisa da misi pasuxismge-
blobis sakiTxebs. "saerTo sasamarTloebis Sesaxeb~ organuli kanonis
Tanaxmad, raionuli (saqalaqo), saolqo sasamarTloebis mosamarTleebs
Tanamdebobidan aTavisuflebs saqarTvelos prezidenti saqarTve-
los iusticiis sabWos wardginebiT, xolo afxazeTisa da aWaris
avtonomiuri respublikebis teritoriaze moqmedi Sesabamisi sasa-
marTloebis mosamarTleebs afxazeTis an aWaris avtonomiuri res-
publikis iusticiis sabWos wardginebiT.
afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis umaRlesi
sasamarTloebis mosamarTleebs Tanamdebobidan aTavisuflebs Sesa-
bamisi avtonomiuri respublikis umaRlesi warmomadgenlobiTi organo,
afxazeTis an aWaris avtonomiuri respublikis iusticiis sabWos
wardginebiT, saqarTvelos prezidentis winaswari werilobiTi Tanx-
mobiT.
saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos mosamarTles Tanamdebobidan
aTavisuflebs saqarTvelos parlamenti saqarTvelos prezidentis ward-
ginebiT. amasTan, saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomaris mier
konstituciis darRvevis, samSoblos Ralatisa da sisxlis samarTlis
sxva danaSaulis CadenisaTvis SeiZleba aRiZras sakiTxi impiCmentis
wesiT misi Tanamdebobidan gadayenebis Taobaze. uzenaesi sasamarTlos
Tavmjdomaris mier aRniSnul qmedebaze kanoniT gansazRvruli wesiT
daskvnis miRebis Semdeg parlamenti uflebamosilia sruli Semadgen-
lobis umravlesobiT Tanamdebobidan gadaayenos igi.
kanoniT mosamarTlis Tanamdebobidan gaTavisuflebis safuZv-
lad miCneulia:
⊇ piradi survili;
⊇ zedized eqvs Tveze meti xnis ganmavlobaSi Tavisi ufleba-
mosilebis ganuxorcielebloba;
⊇ marTlmsajulebis ganxorcielebisas kanonis ganzraxi an sistema-
turi darRveva;
⊇ sasamarTlos avtoritetisa da mosamarTlis Rirsebis Semlax-
veli moqmedebis Gadena;
⊇ Sromis disci plinis sistematuri darRveva;
⊇ mosamarTlis statusTan SeuTavsebeli Tanamdebobis dakaveba an
SeuTavsebeli saqmianoba;
⊇ sasamarTlos mier qmeduunarod an SezRudul qmedunarianad
aRiareba;
370
⊇ saqarTvelos moqalaqeobis dakargva;
⊇ mis mimarT gamamtyunebeli ganaCenis kanonier ZalaSi Sesvla;
⊇ 65 wlis asakis miRweva (saqarTvelos prezidenti uflebamosil-
ia saqarTvelos iusticiis sabWos wardginebiT saerTo sasamarT-
los mosamarTles gaugrZelos uflebamosileba am kanoniT gan-
sazRvruli samosamarTlo uflebamosilebis vadis gasvlamde;
⊇ sasamarTlo wyobilebis SevlasTan dakavSirebiT sasamarTlos likvi-
dacia, agreTve mosamarTlis Tanamdebobis Semcireba (muxli 54).
saqarTvelos prezidents SeuZlia saqarTvelos iusticiis sabWos
wardginebiT saerTo sasamarTlos mosamarTles, garda uzenaesi sasamarT-
los mosamarTlisa, uflebamosilebis vada ori wliT gaugrZelos.
mosamarTleTa disci plinuri pasuxismgeblobis safuZvlebi, maT
mimarT disci plinuri devnisa da disci plinuri saxdelis dadebis
wess gansazRvravs kanoni.
codnis Semowmeba
371
10. gansazRvreT sakonstitucio sasamarTlos mosamarTlis
roli da mniSvneloba reformirebul sasamarTlo
xelisuflebaSi.
11.. ra wesiT xdeba mosamarTleTa Tanamdebobaze wardgena?
11
12. mosamarTleTa damoukideblobis ra sakanonmdeblo
garantiebi arsebobs?
13. ras miiCnevs kanoni mosamarTlis Tanamdebobidan
gaTavisuflebis safuZvlad?
14. romeli normatiuli aqti iTvaliswinebs mosamarTle-
Ta Tanamdebobidan gaTavisuflebisa da pasuxismge-
blobis sakiTxebs?
ÔÄÓÔÉ
1. saqarTvel os iusticiis sabWos wardginebiT,
saqarTvelos
saqarTvelos pre-zidentma qalaq quTaisis saolqo
sasamarTlos erT-erT mosamarTled daniSna mo-
qalaqe axalaZe. ori wlis Semdeg, prezidentma gadaw-
yvita presaSi gamoqveynebuli informaciis safuZ-
velze axalaZe Tanamdebobidan gaenTavisuflebina.
a _ xalxi;
b _ politikuri partiebi;
g _ samarTaldamcavi organoebi;
d _ aRmasrulebeli xelisufleba;
e _ sakanonmdeblo xelisufleba.
372
g _ specialuri sasamarTloebi;
d _ kerZo arbitraJi.
373
a _ saqarTvelos parlamentSi;
b _ saqarTvelos saxalxo damcvelTan;
g _ mxolod saqarTvelos uzenaes sasamarTloSi;
d _ moqalaqes ara aqvs amis ufleba.
374
ÂÀÌÏÚÄÍÄÁÖËÉ ÓÀÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏ ÌÀÓÀËÀ
saqarTvelos konstitucia;
afxazeTis de faqto konstitucia;
saqarTvelos organuli kanoni “saerTo sasamarTloebis
Sesaxeb”;
saqarTvelos organuli kanoni “saqarTvelos uzenaesi
sasamarTlos Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “aRmasrulebeli xelisuflebis
struqturisa da saqmianobis wesis Sesaxeb”;
saqarTvelos organuli kanoni “saqarTvelos sakonstitu-
cio sasamarTlos Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “sakonstitucio samarTalwarmoebis
Sesaxeb”.
375
“sazogadoebaSi TviTmmarTvelobisaTvis
vargisianoba Tandayolili araa. es Cveulebisa
da xangrZlivi momzadebis Sedegia.”
ÈÏÌÀÓ ãÄ×ÄÒÓÏÍÉ
11
ÈÄÌÀ
ÈÅÉÈÌÌÀÒÈÅÄËÏÁÉÓ
ÂÀÍáÏÒÝÉÄËÄÁÉÓ
ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ
ÓÀ×ÖÞÅËÄÁÉ
376
sfdb ^)
TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis
cneba da arsi
377
saqarTvelos
konstitucia
muxli 3
1. ÌáÏËÏà ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÖÌÀÙËÄÓ ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÏÒÂÀÍÏÈÀ
ÂÀÍÓÀÊÖÈÒÄÁÖË ÂÀÌÂÄÁËÏÁÀÓ ÌÉÄÊÖÈÅÍÄÁÀ:
À) ÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏÁÀ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÌÏØÀËÀØÄÏÁÉÓ, ÀÃÀÌÉÀÍÉÓ Ö×ËÄÁÀÈÀ
ÃÀ ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÀÈÀ, ÄÌÉÂÒÀÝÉÉÓÀ ÃÀ ÉÌÉÂÒÀÝÉÉÓ, ØÅÄÚÀÍÀÛÉ
ÛÄÌÏÓÅËÉÓÀ ÃÀ ÂÀÓÅËÉÓ, ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÛÉ ÓáÅÀ ÓÀáÄËÌßÉ×ÏÄÁÉÓ
ÌÏØÀËÀØÄÈÀ ÃÀ ÌÏØÀËÀØÄÏÁÉÓ ÀÒÌØÏÍÄ ÐÉÒÈÀ ÃÒÏÄÁÉÈ ÀÍ ÌÖÃÌÉÅÀÃ
ÚÏ×ÍÉÓ ÛÄÓÀáÄÁ;
Á) ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÓÀÆÙÅÒÄÁÉÓ ÓÔÀÔÖÓÉ, ÒÄÑÉÌÉ ÃÀ ÃÀÝÅÀ; ÔÄÒÉÔÏÒÉÖËÉ
ßÚËÄÁÉÓ, ÓÀäÀÄÒÏ ÓÉÅÒÝÉÓÀ ÃÀ ÊÏÍÔÉÍÄÍÔÖÒÉ ÛÄË×ÉÓÀ ÃÀ ÂÀÍÓÀ-
ÊÖÈÒÄÁÖËÉ ÄÊÏÍÏÌÉÊÖÒÉ ÆÏÍÉÓ ÓÔÀÔÖÓÉ, ÌÀÈÉ ÃÀÝÅÀ;
Â) ÓÀáÄËÌßÉ×ÏÓ ÈÀÅÃÀÝÅÀ ÃÀ ÖÛÉÛÒÏÄÁÀ, ÓÀÌáÄÃÒÏ ÞÀËÄÁÉ, ÓÀÌáÄÃÒÏ
ÌÒÄßÅÄËÏÁÀ ÃÀ ÉÀÒÀÙÉÈ ÅÀàÒÏÁÀ;
Ã) ÏÌÉÓÀ ÃÀ ÆÀÅÉÓ ÓÀÊÉÈáÄÁÉ; ÓÀÂÀÍÂÄÁÏ ÃÀ ÓÀÏÌÀÒ ÌÃÂÏÌÀÒÄÏÁÀÈÀ
ÓÀÌÀÒÈËÄÁÒÉÅÉ ÒÄÑÉÌÉÓ ÃÀÃÂÄÍÀ ÃÀ ÛÄÌÏÙÄÁÀ;
Ä) ÓÀÂÀÒÄÏ ÐÏËÉÔÉÊÀ ÃÀ ÓÀÄÒÈÀÛÏÒÉÓÏ ÖÒÈÉÄÒÈÏÁÀÍÉ;
Å) ÓÀÂÀÒÄÏ ÅÀàÒÏÁÀ, ÓÀÁÀÑÏ ÃÀ ÓÀÔÀÒÉ×Ï ÒÄÑÉÌÄÁÉ;
Æ) ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ×ÉÍÀÍÓÄÁÉ ÃÀ ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÓÄÓáÉ; ×ÖËÉÓ ÌÏàÒÀ;
ÓÀÁÀÍÊÏ, ÓÀÊÒÄÃÉÔÏ, ÓÀÃÀÆÙÅÄÅÏ ÃÀ ÓÀÂÀÃÀÓÀáÀÃÏ ÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏÁÀ;
È) ÓÔÀÍÃÀÒÔÄÁÉ ÃÀ ÄÔÀËÏÍÄÁÉ; ÂÄÏÃÄÆÉÀ ÃÀ ÊÀÒÔÏÂÒÀ×ÉÀ; ÆÖÓÔÉ
ÃÒÏÉÓ ÃÀÃÂÄÍÀ; ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÓÔÀÔÉÓÔÉÊÀ;
É) ÄÒÈÉÀÍÉ ÄÍÄÒÂÄÔÉÊÖËÉ ÓÉÓÔÄÌÀ ÃÀ ÒÄÑÉÌÉ; ÊÀÅÛÉÒÂÀÁÌÖËÏÁÀ;
ÓÀÅÀàÒÏ ×ËÏÔÉ; ÂÄÌÈÀ ÀËÌÄÁÉ; ÓÀÄÒÈÏ-ÓÀáÄËÌßÉ×ÏÄÁÒÉÅÉ
ÌÍÉÛÅÍÄËÏÁÉÓ ÍÀÅÓÀÃÂÖÒÄÁÉ, ÀÄÒÏÐÏÒÔÄÁÉ ÃÀ ÀÄÒÏÃÒÏÌÄÁÉ;
ÓÀäÀÄÒÏ ÓÉÅÒÝÉÓ, ÔÒÀÍÆÉÔÉÓÀ ÃÀ ÓÀäÀÄÒÏ ÔÒÀÍÓÐÏÒÔÉÓ
ÊÏÍÔÒÏËÉ, ÓÀäÀÄÒÏ ÔÒÀÍÓÐÏÒÔÉÓ ÒÄÂÉÓÔÒÀÝÉÀ;
ÌÄÔÄÏÒÏËÏÂÉÖÒÉ ÓÀÌÓÀáÖÒÉ; ÂÀÒÄÌÏÓ ÌÃÂÏÌÀÒÄÏÁÀÆÄ ÃÀÊÅÉÒÅÄÁÉÓ
ÓÉÓÔÄÌÀ;
Ê) ÓÀáÄËÌßÉ×ÏÄÁÒÉÅÉ ÌÍÉÛÅÍÄËÏÁÉÓ ÒÊÉÍÉÂÆÀ ÃÀ ÓÀÀÅÔÏÌÏÁÉËÏ
ÂÆÄÁÉ;
Ë) ÈÄÅÆàÄÒÀ ÏÊÄÀÍÄÓÀ ÃÀ ÙÉÀ ÆÙÅÀÛÉ; Ì) ÓÀÓÀÆÙÅÒÏ-ÓÀÍÉÔÀÒÉÖËÉ
ÊÏÒÃÏÍÉ;
Í) ÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏÁÀ ×ÀÒÌÀÝÄÅÔÖËÉ ÐÒÄÐÀÒÀÔÄÁÉÓ ÛÄÓÀáÄÁ;
Ï) ÓÀÛÖÀËÏ ÃÀ ÖÌÀÙËÄÓÉ ÓÀÓßÀÅËÄÁËÄÁÉÓ ÀÔÄÓÔÀÝÉÀ ÃÀ
ÀÊÒÄÃÉÔÀÝÉÀ; ÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏÁÀ ÀÊÀÃÄÌÉÖÒÉ, ÓÀÌÄÝÍÉÄÒÏ,
ÐÒÏ×ÄÓÉÖËÉ ßÏÃÄÁÄÁÉÓÀ ÃÀ áÀÒÉÓáÄÁÉÓ ÛÄÓÀáÄÁ;
Ð) ÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏÁÀ ÉÍÔÄËÄØÔÖÀËÖÒÉ ÓÀÊÖÈÒÄÁÉÓ ÛÄÓÀáÄÁ;
Ñ) ÓÀÅÀàÒÏ, ÓÉÓáËÉÓ ÓÀÌÀÒÈËÉÓ, ÓÀÌÏØÀËÀØÏ ÓÀÌÀÒÈËÉÓ, ÛÒÏÌÉÓ
ÓÀÌÀÒÈËÉÓ, ÓÀÓãÄËÉÓ ÀÙÓÒÖËÄÁÉÓÀ ÃÀ ÓÀÐÒÏÝÄÓÏ
ÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏÁÀ;
Ò) ÊÒÉÌÉÍÀËÖÒÉ ÐÏËÉÝÉÀ ÃÀ ÂÀÌÏÞÉÄÁÀ;
Ó) ÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏÁÀ ÌÉßÉÓ, ßÉÀÙÉÓÄÖËÉÓ ÃÀ ÁÖÍÄÁÒÉÅÉ ÒÄÓÖÒÓÄÁÉÓ
ÛÄÓÀáÄÁ.
2. ÄÒÈÏÁËÉÅ ÂÀÌÂÄÁËÏÁÀÓ ÌÉÊÖÈÅÍÄÁÖËÉ ÓÀÊÉÈáÄÁÉ ÝÀËÊÄ
ÂÀÍÉÓÀÆÙÅÒÄÁÀ.
378
evropis adgilobrivi TviTmmarTvelobis qartia, romelic 1985
wels miiRo evrosabWom, adgilobriv TviTmmarTvelobas gansazRvravs
rogorc adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis uflebasa da
SesaZleblobas kanoniT gansazRvrul farglebSi sakuTari pasux-
ismgeblobiTa da mosaxleobis interesebis Sesabamisad marTos da
areguliros sazogadoebriv saqmeTa mniSvnelovani nawili. aRniS-
nul cnebas ganmartavs da akonkretebs adgilobrivi TviTmmarTvelo-
bisa da mmarTvelobis Sesaxeb saqarTvelos kanonis pirveli muxli,
romelSic TviTmmarTveloba ganmartebulia rogorc saqarTvelos
moqalaqeTa konstituciiT aRiarebuli ufleba, SesaZlebloba da
pasuxismgebloba, dadgenili wesiT, TviTmmarTvelobis erTeulSi maT
mier Seqmnili adgilobrivi organoebis meSveobiT, kanonis safuZ-
velze, sakuTari pasuxismgeblobiT da damoukideblad gadawyviton
saqarTvelos konstituciiTa da kanonmdeblobiT gansazRvruli adg-
ilobrivi mniSvnelobis saqmeebi.
saxalxo suvereniteti
adgilobrivi TviTmmarTveloba, misi sakanonmdeblo reglament-
acia da ganxorcielebis garantiebi damokidebulia qveyanaSi
demokratiis, sazogadoebis politikuri da samarTlebrivi kul-
turis doneze. amasTan, Tanamedrove demokratia, ZvelberZnulisagan
gansxvavebiT, uaRresad farTo cnebaa mTeli Tavisi dilemebiT. ami-
tom demokratia TviTmmarTvelobis axsnisaTvis Zalzed zogadia.
demokratia is aucilebeli saSualeba da pirobaa, romelic gamor-
icxavs saxelmwifos mxolod erTi donidan marTvis aucileblobas,
amkvidrebs sazogadoebis marTvaSi xalxis mmarTvelobis SesaZle-
blobas da aRiarebs mis uzenaesobas xalxis suverenitetis ganusx-
viseblobis ideis Sesabamisad. swored aqedan gamomdinare saqarTve-
los konstitucia amkvidrebs saxalxo xelisuflebis princi ps
"saqarTveloSi saxelmwifo xelisuflebis wyaroa xalxi...~.
demokratia xels uwyobs rogorc uSualod, ise warmomadgen-
lobaTa sxvadasxva donidan xalxis aqtiur monawileobas adgilo-
brivi saxelmwifoebrivi da sazogadoebrivi mniSvnelobis sakiTxTa
gadawyvetaSi. demokratia is pirobaa, romelic uzrunvelyofs dRevan-
deli rTuli socialuri marTvis pirobebSi aucilebel decen-
tralizacias, xolo "decentralizebuli mmarTvelobis dros xe-
lisuflebisa da mmarTvelobis organoebi TviTmmarTvelobas ewevi-
an~ [26. 107]. maSasadame, TviTmmarTvelobis, rogorc mniSvnelovani
konstituciur-samarTlebrivi institutis, arsis gansazRvrisaTvis
yvelaze ufro mosaxerxebeli xalxis TviTmmarTvelobis cnebaa.
xalxis TviTmmarTveloba gulisxmobs, erTi mxriv, unarsa da Tvise-
379
bas, xolo, meore mxriv, uflebas TviTon gadawyvitos misTvis mniS-
vnelovani sakiTxebi. am TvalsazrisiT, xalxis TviTmmarTvelobas
ganixilaven rogorc "adgilobrivi TviTmmarTvelobis saqmeebSi sax-
elmwifo xelisuflebis Carevis SezRudvas. am SezRudvis forma da
done, Tavis mxriv, konkretul sazogadoebasa da saxelmwifoSi demokrati-
is ganviTarebis doniT ganisazRvreba~ [27. 15].
roca uflebis SezRudvis doneze vsaubrobT, es SezRudva,
rasakvirvelia, yvela SemTxvevaSi iTvaliswinebs sazogadoebriv da
saxelmwifoebriv interesebs, emsaxureba adamianis usafrTxoebis,
keTildReobisa da Rirseuli arsebobis miRwevasa da dacvas, sax-
elmwifoSi sxvadasxva faseulobaTa Soris balansis arsebobas. swored
am princi pebidan gamomdinareobs konstitucia, roca miuTiTebs, rom
"saqarTvelos moqalaqeebi adgilobrivi mniSvnelobis saqmeebs awes-
rigeben TviTmmarTvelobis meSveobiT saxelmwifos suverenitetis
Seulaxavad......~ (muxli 2.4).
380
socialuri yofis specifikurobas ganapirobebs da socialuri marTvis
sirTuleebTanaa dakavSirebuli. imis aucileblobac unda vaRiaroT,
rom am jgufebsa da maT xelisuflebas, aRniSnuli specifikidan
gamomdinare, ufleba aqvT TviTon Rebulobdnen maTTvis saWiro
gadawyvetilebebs. amasTan, xelisuflebis aseTi done advilad mis-
awvdomi da saurTierToboa Sesabamis teritoriul erTeulSi mcx-
ovrebi nebismieri adamianisaTvis da imasac Tu gaviTvaliswinebT,
rom maRalganviTarebuli demokratiis qveynebSi xalxi swored
xelisuflebis am doneze axdens uSualo da yvelaze Zlier gavle-
nas, maSin logikurad mivalT im azramde, rom TviTmmarTveloba
sxvadasxva doneebs Soris xelisuflebis ganawilebas gulisxmobs,
rac "saSualebas gvaZlevs adgilobrivi TviTmmarTveloba ganvix-
iloT, rogorc xelisuflebis ganxorcielebis meqanizmis kanon-
zomieri, obieqturad arsebuli nawili, uromlisodac iseve, rogorc
centraluri saxelmwifo xelisuflebis gareSe, SeuZlebelia qvey-
nis marTva~ [27. 17].
amave poziciidan SeuZlebelia ar daeTanxmo kei lausonis mier
Tavis wignSi "adamianTa sazogadoebis politikuri mowyoba~
gamoTqmul azrs, rom "dRevandeli saxelmwifoebis umetesoba metad
didia imisaTvis, rom xelisuflebis mxolod erTi donidan imarTe-
bodes. zogi problemis gadawyveta mxolod da mxolod saxelmwi-
foebriv doneze SeiZleba, zog problemas ki adgilobrivi xasiaTi
aqvs da saxelmwifos farTo masStabSi misi Sefaseba da mogvareba
arc saWiroa da arc SesaZlebeli.~
381
CvenSi viTardeba adgilobrivi xelisuflebis organizaciis evropuli
sistemis mixedviT, romlisTvisac damaxasiaTebelia TviTmmarTvelobisa
da mmarTvelobis urTierTSexameba da koordinacia, riTac igi gansxvavde-
ba anglo-amerikuli sistemisagan, romelsac axasiaTebs gamokveTili adg-
ilobrivi TviTmmarTveloba saxelmwifos qvemdgom yvela doneze.
sfdb *_
adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da
saxelmwifo mmarTvelobis organoTa
sistema saqarTveloSi
adgilobrivi TviTmmarTvelobis struqtura moicavs TviTm-
marTvelobis warmomadgenlobiTi da aRmasrulebeli organoebis
sistemas, romlis Seqmnasa da organizaciul-samarTlebriv sakiTx-
ebs gansazRvravs 1997 wlis 16 oqtombris kanoni "adgilobrivi
TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis Sesaxeb.~
aRniSnuli kanonis Tanaxmad, adgilobrivi TviT-
mmarTveloba xorcieldeba sofelSi, TemSi, dabasa da qalaqSi. am
teritoriuli erTeulebis warmomadgenlobiTi organoebia Sesabam-
isi sakrebuloebi, romlebic airCevian mosaxleobis mier pirdapi-
ri, sayovelTao, Tanaswori da faruli kenWisyris safuZvelze.
382
adgilobrivi saxelmwifo mmarTveloba warmodgenilia
mmarTvelobis sistemis saxiT im raionebsa da qalaqebSi, rom-
lebic ar Sedian raionis SemadgenlobaSi. xelisuflebis organos
warmoadgens sakrebulo, xolo adgilobriv aRmasrulebel orga-
nos _ qalaqis meria. kanonis me-10 muxlis me-2 punqtis mixedviT,
meria aris saxelmwifo mmarTvelobis organo, romelic imavdroulad
sakrebulos aRmasrulebeli organos funqciebs asrulebs.
soflis, Temis, dabisa da qalaqis sakrebulos aRmasrulebeli
organoa sakrebulos gamgeoba, romelic iqmneba 3-7 wevris
SemadgenlobiT. adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis
Sesaxeb kanonis me-9 muxlis mixedviT, im soflebsa da TemebSi,
romelTa mosaxleobis raodenoba ar aRemateba 3.000 kacs, sakreb-
ulos aRmasrulebeli organo _ gamgeoba, ar iqmneba da mis fun-
qciebs asrulebs uSualod gamgebeli.
kanoni calke gansazRvravs adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da
mmarTvelobis organoTa kompetencias. cal-calke ganisazRvreba
aseve sakrebulos zogadi da TiToeuli teritoriuli erTeulis
Sesabamisi sakrebuloebis kompetenciebi.
sakrebulos uflebamosileba
sakrebulos zogad kompetencias ganekuTvneba adgilobrivi bi-
ujetis proeqtis ganxilva-damtkiceba, masSi cvlilebebis Setana,
biujetis Sesrulebis Sesaxeb angariSis mosmena da kontroli mis
Sesrulebaze; socialur-ekonomikuri ganviTarebis perspeqtiuli
gegmebisa da programebis damtkiceba da kontroli maT Sesruleba-
ze. sakrebulo uflebamosilia saqarTvelos kanonis Sesabamisad
SemoiRos da gaauqmos adgilobrivi gadasaxadebi da mosakreblebi,
daawesos masze SeRavaTebi; gaakontrolos sakrebulos aRmasrule-
beli organosa da Tanamdebobis pirebis saqmianoba, moisminos, Seaf-
asos maTi yovelwliuri angariSi; airCios da gadairCios sakrebu-
383
los Tavmjdomare da mdivani; Seqmnas sakrebulos komisiebi, air-
Cios da gadairCios komisiaTa Tavmjdomareebi, daamtkicos da cv-
lilebebi Seitanos komisiaTa personalur SemadgenlobaSi; miiRos
gadawyvetileba sakrebulos wevris uflebamosilebis cnobisa da
uflebamosilebis vadamde Sewyvetis Sesaxeb; moisminos sakrebu-
los mier Seqmnili organoebis xelmZRvanelebisa da Tanamdebobis
pirebis angariSebi. kanoni miuTiTebs sakrebulos gansakuTrebul
uflebamosilebaze, rac gulisxmobs Sesabamisi teritoriuli er-
Teulis sakrebulos uflebas, kanoniT gansazRvruli wesiT, undob-
loba gamoucxados gamgebels (mers), gamgeobas (merias), an gamgeobis
(meriis) calkeul wevrs. raionisa da im sakrebulos SemTxvevaSi,
romelic ar Sedis raionis SemadgenlobaSi, saqarTvelos preziden-
tis, xolo avtonomiur respublikaSi - Sesabamisi umaRlesi warmo-
madgenlobiTi organos winaSe dasvas sakiTxi gamgeblis (meris)
Tanamdebobidan gaTavisuflebis Sesaxeb.
kanoni calke gansazRvravs TviTmmarTvelobisa da mmarTvelo-
bis organoebisa da maTi Tanamdebobis pirebis kompetenciasac.
sakrebulos Tanamdebobis pirebia: sakrebulos Tavmjdomare,
romelic airCeva sakrebulos sxdomaze damswre wevrTa umravle-
sobiT, magram ara nakleb sakrebulos wevrTa siiTi Semadgenlobis
1/3-isa. Tavmjdomare xelmZRvanelobs sakrebulos muSaobas, war-
moadgens sakrebulos misTvis gansazRvruli kompetenciis far-
glebSi, koordinacias uwevs sakrebulos organoebis saqmianobas,
xels awers sakrebulos gadawyvetilebebs, asrulebs kanoniTa da
sakrebulos debulebiT gaTvaliswinebul sxva movaleobebs.
kanoni Tavmjdomaris Tanamdebobas SeuTavseblad miiCnevs sxva
TanamdebobasTan an samewarmeo saqmianobasTan, garda adgilobrivi
TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis Sesaxeb kanoniT gaTvaliswineb-
uli SemTxvevebisa.
sakrebulos uflebamosilebis vadiT, Tavmjdomaris wardginebiT
sakrebulo irCevs mdivans, romelic asrulebs Tavmjdomaris mova-
leobas misi davalebiT an Tavmjdomaris mier Tavisi uflebam-
osilebis ganxorcielebis SeuZleblobis SemTxvevaSi an misi Tanam-
debobidan gadayenebisas.
sakrebulos gadawyvetilebiT, misi uflebamosilebis ganxor-
cielebisas, mdivanma SeiZleba Sewyvitos samewarmeo an samsaxureo-
brivi saqmianoba da daeniSnos gasamrjelo.
rac Seexeba sakrebulos sxva Tanamdebobis pirebs, isini Tavi-
anT uflebamosilebebs axorcieleben samewarmeo an samsaxureo-
brivi saqmianobisagan mouwyvetlad da usasyidlod.
384
aRmasrulebeli organoebi
sakrebulos aRmasrulebel organos warmoadgens gamgeoba (me-
ria), romelic Sedgeba gamgeblisa (meris) da gamgeobis (meriis)
wevrebisagan _ gamgeblis (meris) pirveli moadgilis, moadgilis
(moadgileebis), aparatis ufrosisa da adgilobrivi samsaxurebis
ufrosebisagan.
qalaqis meri, romelic ar Sedis raionis SemadgenlobaSi, Tanam-
debobaze iniSneba prezidentis mier uSualod. afxazeTisa da aWaris
avtonomiur respublikebSi im qalaqebis merebi, romlebic ar Sedian
raionebis SemadgenlobaSi, aseve iniSnebian da Tanamdebobidan Tavisu-
fldebian saqarTvelos prezidentis mier, mxolod am avtonomiuri
erTeulebis umaRles warmomadgenlobiT organoebTan SeTanxmebiT.
gamgeblis (meris) zogadi kompetencia gansazRvrulia kanonis
24-e muxlSi, romlis mixedviTac, gamgebeli (meri) uZRveba gamgeo-
bis (meriis) saqmianobas, anawilebs funqciebs gamgeobis (meriis)
wevrebs Soris, iwvevs da Tavmjdomareobs (meriis) sxdomebs, warud-
gens sakrebulos angariSs gaweuli muSaobis Sesaxeb weliwadSi
erTxel mainc; dasamtkiceblad warudgens sakrebulos adgilo-
brivi socialur-ekonomikuri ganviTarebis programebs, uzrunvely-
ofs damtkicebuli programebis Sesrulebas, SeimuSavebs proeqtebs
da uzrunvelyofs sakrebulos mier miRebuli gadawyvetilebebis
Sesrulebas. igi uflebamosilia sakrebulos mier miRebuli gada-
wyvetileba miRebidan erTi kviris vadaSi Sesabamisi SeniSvnebiT
daubrunos sakrebulos.
kanonis Tanaxmad, meri iTvleba qalaqis umaRles Tanamdebobis
pirad, romelic axorcielebs aRmasrulebel-ganmkargulebeli saqmi-
anobis saerTo xelmZRvanelobas. kanoniT gamgebeli da meri an-
gariSvaldebuli da pasuxismgebeli arian prezidentisa da Sesabam-
isi sakrebulos winaSe.
kanonis 25-e da 26-e muxlebi calke akonkreteben soflis,
Temis, dabisa da qalaqis gamgeblis, raionis gamgeblisa da im qala-
qis meris uflebamosilebebs, romlebic ar Sedian raionis Semadgen-
lobaSi. calkea gansazRvruli gamgeblis (meris) pirveli moadgi-
lis (moadgileebis) uflebamosilebebi.
gamgebeli (meri) aRmasrulebel-ganmkargulebel saqmianobis
xelmZRvanelobas axorcielebs adgilobrivi samsaxurebis meSveo-
biT, romlebic iqmneba adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelo-
bis kompetencias mikuTvnebuli socialur-ekonomikuri dargebis
marTvis mizniT. kanonis Tanaxmad, adgilobrivi samsaxuris xelmZR-
vaneli warmarTavs Sesabamisi samsaxuris saqmianobas, iRebs gadaw-
385
yvetilebebs misi kompetenciis farglebSi, gamgeblisa (meris) da
sakrebulos gadawyvetilebaTa safuZvelze da maT Sesasruleblad
gamoscems brZanebebs.
codnis Semowmeba
1. ra aris TviTmmarTveloba da mmarTveloba, raSi
gamoixateba maTi Taviseburebani?
2. gansazRvreT da daaxasiaTeT TviTmmarTveloba,
rogorc konstituciur-samarTlebrivi instituti.
3. gansazRvreT TviTmmarTveloba da jgufuri
mmarTveloba, ra msgavseba da gansxvavebaa maT Soris?
4. rogori sistemiTaa warmodgenili dRes saqarTveloSi
TviTmmarTvelobis instituti?
5. axseniT ra kavSirSia erTmaneTTan Tanamedrove demokra-
tia, socialuri marTva da TviTmmarTveloba.
6. rogoria TviTmmarTvelobisa da saxelmwifo
mmarTvelobis organoTa sistema saqarTveloSi?
386
7. daasaxeleT TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis
organoebi saqarTveloSi.
8. daaxasiaTeT TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis
organoebisa da maTi Tanamdebobis pirebis ZiriTadi
funqciebi da uflebamosilebebi?
9. ra warmoadgens adgilobrivi TviTmmarTvelobis
organoebis amocanas?
ÔÄÓÔÉ
1. qalaqis merma, qalaqis mcxovrebTa socialur-
ekonomikuri uzrunv elyofis arasakmarisobidan
uzrunvelyofis
gamomdinare, gamosca brZaneba pensionerebisaTvis
adgilobrivi gadasaxedebis 20%-iT Semcirebis, xolo
pirveli jgufis invalidebisaTvis SeRavaTiani ga-
dasaxadebis dawesebis Sesaxeb.
a _ qalaqis meri moiqca sworad;
b _ arasworad.
387
a _ prezidentis mier;
b _ sakrebulos mier;
g _ prezidentis rwmunebulis mier.
saqarTvelos konstitucia;
saqarTvelos organuli kanoni “adgilobrivi TviTm-
marTvelobisa da mmarTvelobis Sesaxeb”;
evropis adgilobrivi TviTmmarTvelobis qartia.
388
gamoyenebuli literatura
1. iv. javaxiSili, qarTveli eris istoria, t. 7, Tbilisi, 1992.
2. iv. surgulaZe, saqarTvelos saxelmwifosa da samarTlis
istoria, Tbilisi, 1952.
3. iv. javaxiSvili, qarTuli samarTlis istoria, nawili me-2,
nakveTi me-2.
4. ilia anTelava, XI - XV saukuneebis saqarTvelos socialur-
politikuri istoriis sakiTxebi, Tbilisi, 1980.
5. p.ratiani, qarTuli istoriografiis problemebi marqsistul-
leninuri moZRvrebis Suqze, Tbilisi, 1976.
6. g. gozaliSvili, 1832 wlis SeTqmuleba, Tbilisi, 1962.
7. g. inwkirveli, saxelmwifosa da samarTlis Teoria, Tbilisi,
1993.
8. gr. eremovi, saqarTvelos parlamentSi miRebuli saxelmwifo
samarTlebrivi aqtebi, Jur. “samarTali~, 1993, #11-12.
9. b. savaneli, samarTlis Teoria, Tbilisi, 1993.
10. aSS konstitucia: kompromisis xelovneba anu marTulTa
mmarTveloba, Tbilisi, “jisiai~, 1997.
11. riCard Srederi, narkvevebi amerikis xelisuflebis Sesaxeb,
Tbilisi, 1998.
12. l. Wanturia, Sesavali samoqalaqo samarTlis zogad nawilSi,
Tbilisi, 1998.
13. Ãðàíàò Í. Ë. Êîíñòèòóöèîííîå ïðàâî, Ì., 1992
14. Îñèàòèíñêèé, Ïîñîáèå äëÿ õåëüñèíêñêèõ êîìèòåòîâ, ìåæäóíàðîäíàÿ
Õåëüñèíêñêàÿ ôåäåðàöèÿ ïî ïðàâàì ÷åëîâåêà
15. Ìèöêåâè÷ À. ×. Êîììåíòàðèé çàêîíîäàòåëüñòâà ãîñóäàðñòâ
ó÷àñòíèêîâ ÑÍà î Ãðàæäàíñòâå, “Þð. Ëèò.”, Ìîñêâà, 1996 ã.
16. a. loria, kanoni “saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb~ da misi
Taviseburebani, Jur. “samarTali~, 1991, #7-8.
17. p. cnobilaZe, saqarTvelos konstituciuri samarTali,
Tbilisi, “meridiani~, 1996.
18. ir. surgulaZe, saxelmwifo, Jur. “samarTali~, 1991, #11-12.
19. janda, beri, goldmeni, amerikuli demokratia, “jisiai~, Tbilisi,
1995.
20. ra aris demokratia, aSS sainformacio saagento, Tbilisi, 1991.
21. Ëîêê Äæ. Èçáðàííûå ïðîèçâåäåíèÿ, Ì., 1962 ã.
22. z. jinjolava, saqarTvelos respublikis parlamentis
samarTlebrivi mdgomareoba, Jur. “samarTali~, 1993, #3-4.
23. o. melqaZe, saubrebi qarTul konstituciaze, “ufleba~,
Tbilisi, 1996.
389
24. Ñàõàðîâ Í. À. Èíñòèòóò ïðåçèäåíòñòâà â ñîâðåìåííîì ìèðå, Ì.,
“Þð. Ëèò.”, 1992 ã.
25. Å. È. Òåìíîâ, Òåîðèÿ ïðàâà è ãîñóäàðñòâà, ïîä ðåä. Â. Â. Ëàçàðåâà,
“Þðèñò”, Ì, 1996 ã.
26. v. loria, saqarTvelos administraciuli samarTali, Tsu,
Tbilisi, 1996.
27. b. nakaSiZe, adgilobrivi TviTmmarTvelobis Tanamedrove
koncefciis zogierTi aspeqti, Jur. “adamiani da
konstitucia~, 1997, #3.
28. Êîíñòèòóöèîííîå ïðàâî, ó÷åáíèê, ïîä. ðåä. À. Å. Ëàçàðåâà, ÁÅÊ,
Ì, 1996 ã.
29. Âîëëåñ Ðîäæåðñ, Âîâëå÷åíèå îáùåñòâåííîñòè â äåëà ìåñòíîãî óïðàâ-
ëåíèÿ. Íàöèîíàëüíûé äåìîêðàòè÷åñêèé èíñòèòóò ìåæäóíàðîäíûõ
îòíîøåíèé
30. monteskie, kanonTa goni, Tbilisi, 1994.
31. hegeli, gonis filosofia, “mecniereba~, Tbilisi, 1984.
32. nikolo makiaveli, mTavari, “sabWoTa saqarTvelo~, Tbilisi,
1995.
33. Êîíñòèòóöèè ãîñóäàðñòâ Âîñòî÷íîé Åâðîïû, ó÷åáíîå è ñïðàâî÷íîå
ïîñîáèå, Ì, 1996 ã.
34. a. demetraSvili, msoflio qveynebis konstituciebi,
“iuridiuli literatura~, Tbilisi, 1992.
35. l.AabesaZe, saqarTvelos administraciuli samarTlis kerZo
nawili, Tbilisi, 1997.
36. g. inwkirveli, saiubileo krebuli, “norma~, Tbilisi, 1996.
37. saqarTvelos normatiuli aqtebis krebuli, wigni IV, “norma~,
Tbilisi, 1998.
38. saqarTvelos kanonebi. adamianis uflebaTa Sesaxeb saerTa-
Soriso aqtebi da konvenciebi, “meridiani~, Tbilisi, 1998.
39. v. loria, m. salxinaSvili, saqarTvelos saxelmwifosa da
administraciuli samarTlis sakiTxebi, “meridiani~, Tbilisi,
1997.
40. Kîììåíòàðèé çàêîíîäàòåëüñòâà ãîñóäàðñòâ-ó÷àñòíèêîâ ÑÍà î
ãðàæäàíñòâå, Þð. Ëèò. 1997ã.
41. T.Ê Õàðòëè Ïðàâî Ýâðîïåèñêîãî ñîîáùåñòâà Ì 1998 ã
42. Êîíñòèòóöèè ãîñóäàðñòâ Ýâðîïåèñêîãî ñîþçà, ÈÔÐÀ. Ì-ÍÎÐÌÀ,
Ìîñêâà, 1997.
43. Ã.Í. Òîïîðíèí Ýâðîïåèñêîå ïðàâî, Ìîñêâà, þðèñò, 1998.
44. Îáùàÿ Òåîðèÿ ïðàâ ÷åëåâåêà, ïîä. ðåä. Å.À. Ëóêàøåâà, íîðìà.
Ìîñêâà, 1996.
390