Sie sind auf Seite 1von 416

ÆÀÆÀ ÒÖáÀÞÄ

ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ
ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ
ÓÀÌÀÒÈÀËÉ

ÁÀÈÖÌÉ
1999
winamdebare wigns safuZvlad daedo avtoris mier baTumis
SoTa rusTavelis saxelobis saxelmwifo universitetsa da saqarTve-
los iusticiis saswavlo centris aWaris filialSi wakiTxuli
leqciebis kursi. praqtikos iuristebTan muSaobis specifikidan
gamomdinare, wignSi gadmocemuli Temebi ganxilulia mimdinare
sakanonmdeblo normebTan maqsimaluri daaxloebiT. konstituci-
uri da mimdinare kanonmdeblobis normebis urTierTSejereba da
analizi ki aucilebeli pirobaa konstituciuri samarTlis kur-
sis sruli aTvisebisaTvis.
wigni gankuTvnilia iuridiuli fakultetis studentebisaTvis.
igi daxmarebas gauwevs aseve xelisuflebis warmomadgenlobiTi
da aRmasrulebeli organoebis muSakebs, konstituciuri samarTliT
dainteresebul mkiTxvels.

samecniero redaqtori: recenzentebi:


profesori valeri loria TinaTin xidaSeli
daviT usufaSvili

gamocemaze pasuxis mgebeli: TinaTin xidaSeli


pasuxismgebeli:

ÓÀáÄËÌÞÙÅÀÍÄËÏ ÂÀÌÏÝÄÌÖËÉÀ
ÀÌÄÒÉÊÉÓ ÀÃÅÏÊÀÔÈÀ ÀÓÏÝÉÀÝÉÉÓ
×ÉÍÀÍÓÖÒÉ ÌáÀÒÃÀàÄÒÉÈ

ÀÉßÚÏ ÃÀ ÃÀÊÀÁÀÃÏÍÃÀ
ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÀáÀËÂÀÆÒÃÀ
ÉÖÒÉÓÔÈÀ ÀÓÏÝÉÀÝÉÀÛÉ

ÓÀÀÅÔÏÒÏ Ö×ËÄÁÄÁÉ ÃÀÝÖËÉÀ © 1999


avtorisagan
saqarTvelos, maRali saxelmwifoebrivi da samarT-
lebrivi kulturis mqone qveyanas, msgavsad Tanamedrove-
obis nebismieri civilizebuli saxelmwifosi, gaaCnia Tavisi
ZiriTadi kanoni.
saqarTveloSi konstitucionalizmis Tavfurceli 1921
wlis 21 Tebervlis konstituciaa - es im periodisaTvis
sakmaod srulyofili da gamarTuli umaRlesi iuridiuli
Zalis mqone aqti, romliTac iwyeba sakuTriv qarTuli
konstitucionalizmis istoria. saqarTveloSi konstitu-
cionalizmis istoriis aTvla XX saukunis meore aTeulis
dasawyisidan SeiZleboda Cveni bedukuRmarTi istoriis nay-
ofadac CagveTvala, radganac igive istoriam Segvinaxa
unikaluri konstituciuri mniSvnelobis aqtebi. maTgan sak-
marisi iqneboda mxolod oris dasaxelebac ki. pirveli,
esaa gaerTianebuli feodaluri saqarTvelos konstituci-
uri xasiaTis aqti - ~xelmwifis karis garigeba~ da meore,
XVIII saukunis dasawyisSi vaxtang V-is mier Sedgenili
~dasturlamali~.
saqarTvelos saxelmwifoebrivi, konstituciuri azrov-
nebis, sakuTriv qarTuli fesvebidan amosuli ideebi Tavi-
anTi praqtikuli ganxorcielebis TvalsazrisiT, Cveni agresi-
uli musulmani samyaros wyalobiT, yovelTvis safrTxis
qveS idga. am mxriv, arc Crdiloeli, viTomcda keTilmo-
surne, erTmorwmune ruseTis ~daxmarebas~ Seucvlia rame.
mefis Tu sabWoTa imperiuli ruseTis batonobis pirobebSi
saqarTvelom ver moaxerxa ara Tu misi konstituciuri
ideebis realizeba, aramed saxelmwifoebriobac ki dakarga.
amis mware Sedegi iyo isic, rom Cveni konstitucionaliz-
mis Tavfurcelma - 1921 wlis 21 Tebervlis konstituciam,
mxolod oTxi dRe iarseba. sabWoTa periodis saqarTvelos
konstituciebi ki (1922, 1927, 1937, 1978) mxolod Tavs-
moxveuli, rusuli sabWoTa konstituciebis pirdapir Targ-
mans warmoadgendnen.
konstitucia, rogorc qveynis uzenaesi kanoni, icvleba
da viTardeba im socialuri movlenebis kvaldakval, romelTa
mixedviTac icvleba TviT sazogadoeba da saxelmwifo, misi
sazogadoebrivi weswyobilebisa da politikis safuZvlebi. Se-
sabamisad, Tavisi istoriis manZilze saqarTvelom konstitu-
ciuri mSeneblobis rTuli, magram saintereso etapebi ganvlo.
iii
am mSeneblobis gzaze Tamamad SeiZleba iTqvas, rom
1995 wlis 24 agvistos konstitucia sruliad axali etapia
qar-Tuli politikuri da samarTlebrivi azrovnebis is-
toriaSi.
1995 wlis konstitucia is samarTlebrivi, poli-
tikuri da socialuri dokumentia, romelSic aisaxa kaco-
briobis umaRles RirebulebaTa safuZvelze daSenebuli
demokratiuli institutebi.
saqarTvelos konstitucia mkvidrad Caewera qarTu-
li da ara mxolod qarTuli politikuri da samarT-
lebrivi kulturis qsovilSi. amitom konstituciis gaazrebiTa
da saSualebiT, Cven sabolood unda mivaRwioT samo-
qalaqo sazogadoebis aSenebas, saxelmwifoSi pirovnebis umaRles
faseulobad aRiarebasa da misi Rirseuli arsebobis Seuqce-
vad dacvas.
qarTul konstituciaSi asaxuli ideebisa da insti-
tutebis Zirebi ara mxolod qarTul, aramed msoflios
civilizebuli sazogadoebis kulturis wiaRSia. da es aris
swored garanti imisa, rom usaTuod warmatebiT davagvir-
gvinebT am sazogadoebasTan ZaladobiT Sewyvetil inte-
graciis process. yovelive es ki SesaZlebeli gaxdeba
mxolod im principebisa da ideebis gaazrebis, codnisa da
pativiscemis saSualebiT, romlebic safuZvlad udevs saqarTve-
los 1995 wlis 24 agvistos konstitucias. es amocana ki
gansakuTrebiT rTuli da sapasuxismgebloa maSin, roca
yovelive aRniSnulis mitana axalgazrda mkiTxvelisaTvis
gvsurs. am SemTxvevaSi kalmis aReba da konstituciaze
wera metad sapasuxismgeblo da erTgvari riskia.
avtoris mier Sesrulebuli winamdebare naSromi
Zalzed mokrZalebuli cdaa zogadad gaacnos mkiTxvels
da gansakuTrebiT, axalgazrda Taobas is ZiriTadi doku-
menti, romelic dRes Cvens socialur yofierebas awes-
rigebs. avtors surda axalgazrda mkiTxvelamde mietana
mmarTvelobis im sistemis Sesaxeb, romelic konstituciam
daamkvidra da romlis srulyofisaTvis unda iRvwodes
TiToeuli Cvengani, rameTu Cveni konstitucia gvaZlevs im
aqtivobis SesaZleblobas, romliTac dRevandeli sazoga-
doebrivi cxovrebis dinamiurobis fonze, SegviZlia Cveni
mmarTveloba adamianuri, sazogadoebrivi mizanSewonilo-
bidan gamomdinare Seguebuli gavxadoT yovel axal poli-
tikur, ekonomikur da socialur pirobebs.
iv
dasasruls, avtors surs gulwrfeli madliereba
gamoxatos yvela im adamianis mimarT romelTa profesi-
ulma, organizaciulma, finansurma, sulierma Zalisxmevam
da Tanadgomam praqtikulad xorci Seasxa Tqvens xelT
arsebul gamocemas.
daaxloebis erTi wlis ukan daiwyo wignze muSaoba
iuridiul mecnierebaTa doqtoris, profesoris, baton valeri
lorias rekomendaciebiT, xelmZRvanelobiTa da rCevebiT,
romlebic fasdaudebelia da samudamo madlierebas imsax-
ureben.
fasdaudeblad mimaCnia is sulieri da organizaciu-
li mxardaWera, is kvalificiuri rCevebi, rac misTvis
Cveuli, iSviaTi gulisxmierebiTa da gulwrfelobiT aR-
mogviCina, batonma daviT usufaSvilma.
avtors surs gansakuTrebuli madlierebiT aRniSnos
s.a.i.a.-s Tavmjdomaris, qalbaton TinaTin xidaSelis Rvaw-
li saxelmZRvanelos gamocemaSi. udidesia qalbaton Tina-
Tinis damsaxureba, radgan Tavis mdidar ucxour gamocdile-
basTan erTad, man uzarmazari Sroma gaswia imisaTvis, rom
mkiTxvelamde misuliyo praqtikuli da esTetikuri Rire-
bulebis mqone saxelmZRvanelo. misma rCevebma da gonebam-
axvilurma mignebebma arsebuli SesaZleblobebis fargleb-
Si arsebiTad uzrunvelyo sagamomcemlo kulturis maRali
done. ar SemiZlia ar aRvniSno, rom qalbaton TinaTinis
muSaoba ara mxolod am, aramed ukve mravali metad saWiro
gamocemis momzadebasa da organizebaSi unda Sefasdes da ukve
SeiZleba Sefasdes did da saSur moRvaweobad.
did madlobas vuxdi yvelas - irakli sesiaSvils,
nino suqniZes, giorgi giorganaSvils, genadi komaxiZes,
vinc stilisturi, koreqtoruli da teqnikuri samuSao
Seasrula saxelmZRvanelos gamocemasTan dakavSirebiT.
avtors, rogorc pedagogs, ar SeuZlia mokrZalebiT
madloba ar gamoxatos Tavisi pedagogebisadmi, Tsu-s iuri-
diuli fakultetis profesor-maswavleblebisadmi, romel-
Ta SemweobiTac igi iuridiul mecnierebasa da iuridiuli
azrovnebis wess eziara.

zaza ruxaZe

v
FROM AUTHOR

Georgia as an owner of highly developed state and


legal culture like any civilized state of the present day
has its b asic law - Constitution.
The origin of constitutionalism in Georgia is the adop-
tion of the constitution on February 21st 1921. It was an act
perfect enough for having highest legal force at that time
and actually gave a start to the history of Georgian con-
stitutionalism.
Accounting the development of Georgian constitutional-
ism since second decade of the twentieth century can be
considered as an unfortunate result of our history, because
the same history reserved unique acts of constitutional sig-
nificance even from the earlier period. It’s enough to men-
tion only two of them: Act of united feudal Georgia which
has a constitutional nature “khelmtsi pis karis garigeb a”, that
is thought to belong to the fourteenth century and
“Dasturlamali” compiled by Vakhtang the 6-th at the begin-
ning of the eighteenth century.
The ideas of Georgian state and constitutional thinking,
especially the ones originated from the Georgian roots have
always been subject to danger from aggressive Muslim
world. From that standpoint nothing was changed by “help”
of Northerner, well-wisher, Christian Russia. When Georgia
was under jurisdiction of tsar’s or soviet imperial Russia,
our country could not realize not only its constitutional ideas
but also lost its statehood. One of the other negative conse-
quences of Russia’s presence was also the fact that our
1921 constitution existed only for four days. As to the consti-
tutions of the soviet period Georgia, they were nothing but
translations of respective constitutions of years
1922,1927,1937,1978 of Soviet Russia.
Constitution as a state’s supreme law is being changed
and developed according to social phenomena on the b asis
of which the society and state itself are being changed, as
2 . as the social system and political princi ples. Accord-
well
ingly, during its history Georgia has passed through difficult
but interesting stages of its constitutional construction.

vi
It can be said without emb arrassment that on the way of
the constitutional construction, the constitution of August
24, 1995 has started a new stage in the history of Georgian
political and legal thinking. The constitution of 1995 is a
legal, political and social document reflecting democratic
institutions built on the b asis of highest values of mankind.
The constitution of Georgia has become an indivisible part
of political and legal culture. That’s why having compre-
hended the constitution and by its means we must achieve
composition of civic society, recognition of a person as the
supreme value and irreversible protection of his worthy ex-
istence. The ideas and roots of institutions represented in
Georgian constitution are not only in the entrails of Geor-
gian but in the entrails of culture of the civilized society of
the world as well, and this is the guarantee of the continua-
tion of the process of our integration with this society, ceased
by force. All this might be possible only by comprehension
and good knowledge of the princi ples and ideas which are
the b ases of the present constitution of Georgia.
Achievement of this aim requires strong sense of respon-
sibility and is especially difficult when we want all this to
reach young readers and for this reason it is a crucial and ven-
turesome step - to take a pen and write about the constitution.
The work performed by author is a modest trial to ac-
quaint readers and especially young generation with the prin-
ci pal document generally regulating our social life. The
author’s purpose was to disseminate information about sys-
tem of administration established by the constitution, for the
perfection of which, each of us has to struggle; because our
constitution gives an opportunity of adaptation of our admin-
istration to the new political, economic and social conditions,
according to human and public expediency. This may be done
in conditions of sharp and dynamic level of our social life.
In the end author would like to express sincere
gratitude to everyone whose professional, organizational, fi-
nancial and spiritual efforts and help actually have incar-
nated this publication.
Working on the book began about one year ago with ad-
vice and recommendations and great help of doctor of legal
sciences professor, Mr.Valeri Loria.

vii
Spiritual and organizational support qualified sugges-
tions given with his habitual delicacy and sincerity by Mr.
David Usupashvili is invaluable. The author wishes to say
special thanks to chairman of Georgian Young Lawyers’ As-
sociation Mrs. Tinatin Khidasheli for her merit in editing the
book. It’s an immense desert of Mrs. Tinatin, because using
her rich foreign experience she greatly contributed to im-
provement of practical and aesthetic value of the manual,
her advice and creativity provided as high level of publishing
culture as possible. It’s necessary to mention that hard work
of Mrs. Tinatin in preparation not only of this but other impor-
tant editions - must be estimated and can be already esti-
mated as a great and alluring activity.
Many Thanks to everybody - Irakli Sesiashvili, Nino
Suknidze, George Giorganashvili, Genadi Komakhidze - who
worked hard for stylistic and technical perfection of this
publication.
The author as a pedagogue sincerely expresses his grati-
tude to lecturers, professors of the law faculty of Tbilisi
State University, with whose assistance he cognized legal
science and way of thinking.

ZAZA RUKHADZE

viii
sarCevi
Tema Tavi gverdi

ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ
1 ÓÀÌÀÒÈÀËÉ, ÒÏÂÏÒÝ ÌÄÝÍÉÄÒÄÁÀ
ÃÀ ÓÀÌÀÒÈËÉÓ ÃÀÒÂÉ
1 saqarTvelos konstituciuri samarTlis
mecnierebis arsi da codnis sistema 2
saqarTvelos konstituciuri samarTali
2 4
dargi; regulirebis sagani da meTodi
codnis Semowmeba 7

ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÉÓ ÝÍÄÁÀ
2 ÃÀÌÀáÀÓÉÀÈÄÁÄËÉ ÍÉÛÍÄÁÉ
ÃÀ ÌÍÉÛÅÍÄËÏÁÀ

3 konstituciis cneba, arsi da iuridiuli


buneba 10

4 konstituciaTa klasifikacia
(saxeebi) 14

5 konstitucionalizmis tradiciebi
saqarTveloSi 18

6 saqarTvelos demokratiuli respublikis


1921 wlis 21 Tebervlis konstitucia 22

7 sabWoTa periodis saqarTvelos


konstituciebi 26
saqarTvelos konstituciuri ganviTareba
8 32
1995 wlis 24 agvistomde

9 saqarTvelos 1995 wlis 24 agvistos


konstitucia - qveynis uzenaesi kanoni 36
10 saqarTvelos konstituciis sistema 41

11 saqarTvelos konstituciis miRebisa da


gadasinjvis wesi
44
afxazeTisa da aWaris avtonomiuri
12 respublikebis konstituciebi, maTi
sistema da Taviseburebebi 46
codnis Semowmeba 60
ix
Tema Tavi gverdi

ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÀÆÏÂÀÃÏÄÁÒÉÅÉ
3 ßÄÓßÚÏÁÉËÄÁÉÓ ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒ-
ÓÀÌÀÒÈËÄÁÒÉÅÉ ÓÀ×ÖÞÅËÄÁÉ
13 sazogadoebrivi wyobilebis cneba da
struqtura 70
14 ekonomikur da socialur urTierTobaTa
konstituciuri safuZvlebi 71
15 saqarTvelos politikuri sistema 78
samoqalaqo sazogadoeba da misi
16 81
ganviTarebis perspeqtiva
codnis Semowmeba 86

ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÏÒÂÀÍÏÈÀ ÓÉÓÔÄÌÀ;


4 ÌÀÈÉ ÏÒÂÀÍÉÆÀÝÉÉÓÀ ÃÀ ÓÀØÌÉÀÍÏ-
ÁÉÓ ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ ÂÀÒÀÍÔÉÄÁÉ
17 saqarTvelos saxelmwifo organos cneba 90
18 saxelmwifo organoTa sistema 94
xelisuflebis ganawileba, rogorc
19 saxelmwifos demokratiuli organizaciis
ganxorcielebis principi 98

20 xelisuflebis ganStoebaTa Soris 104


kontrolisa da balansis meqanizmi
codnis Semowmeba 110

ÀÃÀÌÉÀÍÉÓÀ ÃÀ ÌÏØÀËÀØÉÓ
5 ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ Ö×ËÄÁÄÁÉ ÃÀ
ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÄÁÉ
21 saxelmwifosa da pirovnebis urTierToba 113
22 adamianisa da moqalaqis ufleba- 120
TavisuflebaTa ganviTarebis istoria
23 saqarTvelos moqalaqeTa uflebebis, 122
Tavisuflebebisa da movaleobebis arsi

x
Tema Tavi gverdi
24 saqarTvelos moqalaqeobis cneba 125
25 saqarTvelos moqalaqeobis mopovebis
safuZveli da pirobebi 130
26 saqarTvelos moqalaqeobis Sewyvetisa da
aRdgenis wesi da safuZvlebi 134
27 saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb
saqmeTa gadawyvetis wesi 136

28 saqarTvelos moqalaqeTa konstituciuri 139


uflebebisa da Tavisuflebebis sistema
29 saqarTvelos moqalaqeTa konstituciuri
movaleobebi 162
30 ucxoelTa samarTlebrivi mdgomareoba;
TavSesafris ufleba 165
codnis Semowmeba 168

6 ÓÀáÄËÌßÉ×ÏÓ ×ÏÒÌÀ

31 saxelmwifo formis cneba da Sinaarsi 173


32 saxelmwifo mmarTvelobis forma 174
33 saxelmwifos teritoriuli mowyoba 182
34 saxelmwifoTa kavSiris sxva formebi 189
35 saqarTvelos rogorc erTiani saxelmwifos
konstituciur-samarTlebrivi statusi 196
avtonomiuri respublikebis konstituciur
36 samarTlebrivi statusi saqarTvelos 204
SemadgenlobaSi
saqarTvelos administraciul-teritoriuli
37 erTeulebi - qalaqi, raioni, qalaqis 209
raioni, sofeli, daba, Temi
38 politikuri reJimi 212
codnis Semowmeba 218
xi
Tema Tavi gverdi

ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÀÀÒÜÄÅÍÏ ÓÉÓÔÄÌÀ


7 ÓÀÀÒÜÄÅÍÏ ÓÀÌÀÒÈÀËÉ

39 cneba da zogadi daxasiaTeba 224


40 saarCevno sistemis ZiriTadi principebi 228
41 saarCevno sistemebi da misi saxeebi 234
42 saarCevno procesi da misi stadiebi 238
codnis Semowmeba 254

8 ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÐÀÒËÀÌÄÍÔÉ

43 parlamentarizmis arsi da socialuri buneba 258


44 parlamentis arCevis wesi 263
45 arCevnebis daniSvna da uflebamosilebis 266
cnoba
46 saqarTvelos parlamentis kompetencia 267
47 saqarTvelos parlamentis struqtura 278
48 saqarTvelos parlamentis Sinagani 280
struqtura
49 parlamentis muSaobis formebi 290
50 saqarTvelos parlamentis aqtebi 295
51 saqarTvelos parlamentis wevri 298
52 sakanonmdeblo procesi da misi stadiebi 303
codnis Semowmeba 306

ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÐÒÄÆÉÃÄÍÔÉ
9 ÀÙÌÀÓÒÖËÄÁÄËÉ áÄËÉÓÖ×ËÄÁÉÓ
ÓÔÒÖØÔÖÒÀ ÃÀ ÓÀØÌÉÀÍÏÁÀ

53 prezidentis institutis iuridiuli forma 313

xii
Tema Tavi gverdi

54 saqarTvelos prezidentis samarTlebrivi 314


statusis safuZvlebi
55 prezidenti - saxelmwifos meTauri 316
56 prezidenti - aRmasrulebeli 318
xelisuflebis meTauri

57 erovnuli uSiSroebis sabWo - prezidentis 319


saTaTbiro organo

58 prezidenti - saqarTvelos samxedro 320


Zalebis umaRlesi mTavarsardali

59 saqarTvelos prezidentis arCevis wesi da 321


pirobebi
60 saqarTvelos prezidentis kompetencia 326
61 saqarTvelos mTavroba - prezidentis
saTaTbiro organo (statusi) 330

62 aRmasrulebeli xelisuflebis (mTavrobis) 335


formirebis wesi da Semadgenloba
63 mTavrobis wevrTa uflebamosilebis 339
moxsnis (gadadgomis) wesi da pirobebi
codnis Semowmeba 340

ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏ áÄËÉÓÖ×ËÄÁÉÓ
10 ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ ÓÀ×ÖÞÅËÄÁÉ

64 sasamarTlo xelisuflebis arsi da sistema 346


65 saqarTvelos iusticiis sabWo 352
66 marTlmsajulebis ganxorcielebis 356
konstituciuri principebi
67 saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo 341
68 mosamarTlis statusi da misi saqmianobis
garantiebi 366

codnis Semowmeba 371


xiii
Tema Tavi gverdi

ÈÅÉÈÌÌÀÒÈÅÄËÏÁÉÓ
11 ÂÀÍáÏÒÝÉÄËÄÁÉÓ ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ
ÓÀ×ÖÞÅËÄÁÉ

69 TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis 376


cneba da arsi
adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da
70 saxelmwifo mmarTvelobis organoTa 381
sistema saqarTveloSi

codnis Semowmeba 385

gamoyenebuli literatura 388


SeniSvnebisaTvis 390

Sinaarsi
ÈÀÅÉ 1:
ÈÀÅÉ 2:
konstituciuri samarTlis urTierToba
samarTlis sxva dargebTan............................... 4
subieqtebi...................................................... 4
regulirebis sagani......................................... 5
ÈÀÅÉ 3:
konstitucionalizmis istoria......................... 10
konstituciis cneba.......................................... 12
konstitucia, rogorc saxelmwifos
damfuZnebeli dokumenti.................................. 12
konstituciis uzenaesoba.................................. 13
konstituciis stabiluroba ............................. 13
legitimuroba ................................................ 14

xiv
ÈÀÅÉ 4:
dawerili da dauwereli konstituciebi............. 14
mudmivi da droebiTi konstituciebi................. 16
moqnili da myari konstituciebi...................... 16
iuridiuli da faqtobrivi konstituciebi........ 17
ÈÀÅÉ 5:
qarTuli konstituciuri azrovnebis istoria.... 19
"xelmwifis karis garigeba~.............................. 20
yuTlu-arslanis dasi...................................... 20
“dasturlamali”.............................................. 21
1832 wlis SeTqmulTa dakiTxvis oqmebi............ 22
ÈÀÅÉ 6:
1921 wlis konstituciis miRebis peripetiebi..... 22
1921 wlis konstituciis ZiriTadi principebi.... 24
ÈÀÅÉ 7:
saqarTvelos socialisturi respublikis Seqmna.. 26
1922 wlis pirveli sabWoTa konstitucia.......... 26
1927 wlis konstitucia..................................... 27
1937 wlis stalinuri konstitucia.................... 28
1978 wlis konstitucia..................................... 30
ÈÀÅÉ 8:
1978 wlis konstituciis fundamenturi
cvlilebebi....................................................... 32
1991-1992 wlebi................................................ 33
kanoni “saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~...... 34
ÈÀÅÉ 9:
1995 wlis konstituciis iuridiuli buneba....... 36
saqarTvelos konstituciis politikuri buneba 39
ÈÀÅÉ 10:
saqarTvelos konstituciis struqtura.............. 41
preambula........................................................ 41
konstituciis zogadi debulebebi...................... 41
saxelmwifo xelisuflebis organizacia............ 42
saxelmwifo finansebi da Tavdacva................... 42
xv
ÈÀÅÉ 11:
saqarTvelos sakonstitucio komisia................ 44
konstituciis miRebis formebi......................... 44
saqarTvelos konstituciis gadasinjvis wesi..... 45
ÈÀÅÉ 12:
afxazeTis De Facto konstitucia......................... 46
aWaris avtonomiuri respublikis konstitucia.. 50
aWaris avtonomiuri respublikis
xelisuflebis organoebi.................................. 53
aWaris avtonomiuri respublikis ministrTa
sabWo................................................................ 54
aWaris avtonomiuri respublikis sasamarTlo
xelisufleba; sakonstitucio kontroli........... 58
finansebi da biujetis formireba .................... 59
konstituciis Secvlis wesi................................ 61

ÈÀÅÉ 13:
ÈÀÅÉ 14:
ekonomikur urTierTobaTa arsi........................ 71
komunisturi ekonomikuri marTva...................... 72
saqarTvelos ekonomikuri bazisi...................... 73
kerZo sakuTreba............................................... 73
privatizacia.................................................... 75
monopoliis akrZalva........................................ 75
ucxouri investiciebi ....................................... 76
socialuri sistema........................................... 76
ÈÀÅÉ 15:
politikuri sistemis arsi................................ 78
ÈÀÅÉ 16:
ÈÀÅÉ 17:
ÈÀÅÉ 18 :
sakanonmdeblo xelisufleba............................ 95
aRmasrulebeli xelisufleba............................ 96
sasamarTlo xelisufleba................................. 96
saxelmwifos meTauri ....................................... 97
saxelmwifo kontroli finansebze..................... 98
xvi
ÈÀÅÉ 19:
ÈÀÅÉ 20:
ÈÀÅÉ 21:
adamianis roli da funqcia saxelmwifo
aparatSi........................................................... 113
adamianis uflebebisa da Tavisuflebebis
movaleobebis garantiebi.................................. 113
kanonis winaSe moqalaqeTa
Tanasworuflebianoba...................................... 115
moqalaqeTa uflebebisa da Tavisuflebebis
xelSeuxebloba................................................. 115
sazogadoebrivi da piradi interesebis Serwymis
principi........................................................... 116
moqalaqeTa uflebebis, Tavisuflebebisa da
movaleobebis erTianobis principi................... 116
uflebebi da Tavisuflebebi saerTaSoriso
samarTalTan mimarTebaSi................................. 116
moqalaqeTa uflebebisa da movaleobebis
uzrunvelyofis principi................................... 117
uflebebisa da Tavisuflebebis SezRudvis
117
safuZvlebi......................................................
konstituciuri uflebebis garantiebi.............. 118

ÈÀÅÉ 22:
ÈÀÅÉ 23:
adamianis uflebebis arsi................................122
uflebebi da Tavisuflebebi............................ 123
konstituciuri movaleoba................................ 123
negatiuri da pozitiuri uflebebi ................... 124
uflebebi...................

ÈÀÅÉ 24:
moqalaqeobis cneba.......................................... 125
moqalaqeobis ufleba...................................... 126
Tanasworobis principi..................................... 126
moqalaqeobis SenarCunebis pirobebi................ 128
sapatio moqalaqeoba........................................ 129
moqalaqeobis CamorTmeva................................. 130

xvii
ÈÀÅÉ 25:
saqarTvelos moqalaqeobis pirobebi................ 130
moqalaqeobis miReba dabadebiT....................... 131
moqalaqeobis miReba naturalizaciiT.............. 132
moqalaqeobis miReba optaciis wesiT................ 133
moqalaqeobis miReba saerTaSoriso
xelSekrulebiT................................................. 133

ÈÀÅÉ 26:
moqalaqeobis Sewyvetis pirobebi..................... 134
moqalaqeobis aRdgena...................................... 136
ÈÀÅÉ 27:
moqalaqeobis sakiTxis gadawyveta.................... 136
moqalaqeobis damadasturebeli dokumentebi..... 138

ÈÀÅÉ 28 :
moqalaqeTa uflebebis kategorizacia............... 138
piradi uflebebi da Tavisuflebebi.................. 139
sicocxlis ufleba............................................ 140
adamianis Tavisuflebis xelSeuxeblobis
ufleba............................................................. 140
sasamarTlo wesiT dacvis ufleba..................... 144
sityvis, azris, sindisis, aRmsareblobisa da
rwmenis Tavisufleba........................................ 145
piradi cxovrebis xelSeuxebloba...................... 147
Tavisufali gadaadgilebisa da sacxovrebeli
adgilis Tavisufali arCevis ufleba................ 147
udanaSaulobis prezumfcia............................... 148
informaciis Tavisufleba................................ 148
politikuri uflebebi da Tavisuflebebi.......... 149
monawileoba saxelmwifos marTvaSi.................. 150
saarCevno ufleba............................................. 151
gaerTianebebis, kavSirebis ufleba................... 152
Sekrebebisa da manifestaciebis Tavisufleba... 153
socialur-ekonomikuri uflebebi da
Tavisuflebebi ................................................. 155
sakuTrebis ufleba.......................................... 155
Sromis ufleba................................................. 158
ganaTlebis ufleba.......................................... 160
xviii
janmrTelobis dacvis ufleba........................... 161
Semoqmedebis Tavisufleba................................ 162

ÈÀÅÉ 29:
konstituciuri valdebulebebi......................... 164
qveynis dacvis movaleoba.................................. 165
saxelmwifo gadasaxadebis gadaxdis movaleoba . 165

ÈÀÅÉ 30:
aramoqalaqeTa uflebrivi mdgomareoba............ 165
eqsteritoriulobis ufleba............................. 166
statusis SezRudva............................................ 167
TavSesafris ufleba......................................... 167

ÈÀÅÉ 31:
ÈÀÅÉ 32:
monarqiuli mmarTveloba.................................. 175
absoluturi monarqia....................................... 176
SezRuduli monarqia......................................... 177
wodebriv-warmomadgenlobiTi monarqia............. 177
konstituciuri monarqia................................... 177
respublikuri mmarTveloba............................... 178
saparlamento respublika................................. 179
saprezidento respublika.................................. 179
mmarTvelobis Sereuli forma........................... 181
ÈÀÅÉ 33:
unitaruli saxelmwifo..................................... 182
administraciuli dayofa unitarul saxelmwifoSi
saxelmwifoSi.. 183
decentralizebuli unitaruli saxelmwifo........ 184
centralizebuli unitaruli saxelmwifo........... 185
federaciuli mowyoba (federalizmi)................. 185
asimetriuli federalizmi................................. 187

ÈÀÅÉ 34:
konfederacia.................................................... 189
Tanamegobroba.................................................. 191
evrokavSiri....................................................... 191

xix
ÈÀÅÉ 35:
damoukidebloba................................................ 196
qveynis damoukideblobis garantiebi................ 197
saxelmwifos kompetenciebis kategorizacia....... 199
suvereniteti.................................................... 199
ÈÀÅÉ 36:
saqarTvelos avtonomiuri respublikebi........... 204
ÈÀÅÉ 37:
ÈÀÅÉ 38 :
politikuri reJimis cneba................................. 212
sazogadoebrivi organizaciebis roli................ 214
politikuri reJimis kategoriebi...................... 215
demokratia, rogorc politikuri reJimis
saZirkveli........................................................ 216

ÈÀÅÉ 39:
arCevnebis iuridiuli buneba............................ 224
arCevnebis demokratiulobis kriteriumebi........ 225
saarCevno ufleba............................................. 227

ÈÀÅÉ 40:
sayovelTao saarCevno ufleba.......................... 228
binadrobis cenzi.............................................. 228
moqalaqeobis cenzi.......................................... 229
sxva saarCevno cenzebi...................................... 229
arCevnebis sayovelTaoba.................................. 230
teritoriulobis principi................................ 231
Tanasworobis principi..................................... 231
pirdapiri saarCevno ufleba............................. 232
faruli kenWisyra............................................. 232
ÈÀÅÉ 41:
maJoritaruli sistema...................................... 234
maJoritaruli sistema fardobiTi
umravlesobiT................................................... 235
maJoritaruli sistema absoluturi
umravlesobiT.................................................... 235

xx
maJoritaruli sistema kvalificiuri
umravlesobiT................................................... 236
naxevradproporciuli sistema........................... 236
kumulaciuri sistema........................................ 236
proporciuli sistema........................................ 236
Sereuli sistema............................................... 237
erTpartiuli da mravalpartiuli arCevnebi...... 238
ÈÀÅÉ 42:
arCevnebis daniSvna; arCevnebSi monawile
partiebisa da saarCevno blokebis registracia. 238
saarCevno olqebisa da ubnebis Seqmna............... 241
saarCevno organoebis (komisiebis) Seqmna.......... 242
centraluri saarCevno komisia.......................... 244
amomrCevelTa siebis Sedgena............................. 245
parlamentis wevrobis kandidatTa wardgenis
wesi da registracia; saarCevno biuleteni......... 247
saqarTvelos parlamentis arCevnebSi monawile
partiebisa da saarCevno blokebis, parlamentis
wevrobis kandidatTa saqmianobis garantiebi.... 249
kenWisyris wesi; arCevnebis Sedegebis dadgena... 250
ÈÀÅÉ 43:
parlamentarizmis istoriuli ganviTareba........ 258
saqarTvelos 1921 wlis konstitucia................. 258
sabWoTa parlamentarizmi................................. 259
Tanamedrove saparlamento praqtika.................. 259
saqarTvelos parlamentis warmomadgenlobiTi
xasiaTi............................................................. 260
Tavisufali mandatis principi......................... 261
ÈÀÅÉ 44:
parlamentis Seqmnis saerTaSoriso praqtika..... 263
saqarTvelos parlamentis formirebis wesi....... 264

ÈÀÅÉ 45:
arCevnebis daniSvna.......................................... 266
axlad arCeuli parlamentis uflebamosilebis
cnoba................................................................ 266

xxi
ÈÀÅÉ 46:
zogadi daxasiaTeba.......................................... 267
sakanonmdeblo kompetencia............................... 268
sakanonmdeblo iniciativa................................ 269
kanonis miReba.................................................. 269
saerTaSoriso xelSekrulebis ratifikacia da
denonsacia........................................................ 270
mTavrobis saqmianobaze kontroli.................... 271
parlamentis makontrolebeli funqcia.............. 272
saxelmwifo organoTa formirebis,
Tanamdebobis pirTa arCevis an damtkicebis
ufleba............................................................. 273
uflebamosilebebi saxelmwifo Tavdacvisa da
uSiSroebis sferoSi.......................................... 274
impiCmentis sakiTxis ganxilva parlamentis mier. 275
droebiTi sagamoZiebo saqmianoba..................... 276

ÈÀÅÉ 47:
parlamentebis Tanamedrove strategia..............278
bikameraluri parlamentis prioriteti............. 279

ÈÀÅÉ 48 :
parlamentis xelmZRvaneloba............................ 280
parlamentis Tavmjdomare................................. 280
parlamentis biuro........................................... 282
parlamentis komitetebi; komitetis Seqmnis wesi 282
komitetebis uflebamosileba........................... 284
komitetis aparati............................................ 285
parlamentis droebiTi komisiebi...................... 285
droebiTi sagamoZiebo komisia.......................... 286
saparlamento fraqcia; misi arsi da
uflebamosilebaTa wre..................................... 287
saparlamento fraqciis Seqmnis wesi da misi
struqtura........................................................ 289
saparlamento umravlesoba............................... 289

ÈÀÅÉ 49:
saparlamento procedurebi............................... 290

xxii
sesia................................................................. 290
riggareSe sesia 291
................................................. 292
parlamentis pirveli sxdoma.............................
292
plenaruli sxdoma............................................
293
sakiTxis ganxilva plenumis sxdomaze............... 294
kenWisyra plenarul sxdomaze............................

ÈÀÅÉ 50: 295


normatiuli aqtis cneba................................... 295
konstituciuri kanoni...................................... 296
organuli kanoni.............................................. 296
Cveulebrivi kanoni........................................... 296
kodeqsi.............................................................
296
dadgenileba...................................................... 296
parlamentis reglamenti...................................

ÈÀÅÉ 51: 298


parlamentis wevri............................................
parlamentis wevris Tanamdebobrivi 298
SeuTavsebloba..................................................
300
parlamentis wevris uflebamosileba................ 301
deputatis imuniteti........................................ 302
indemniteti...................................................... 302
parlamentis wevris garantiebi.........................

ÈÀÅÉ 52: 303


normatiuli aqtis miReba..................................
303
sakanonmdeblo iniciativa................................
304
kanonproeqtis ganxilva....................................
305
prezidentis mier kanonis xelmowera..................

ÈÀÅÉ 53: 313


saxelmwifos meTauri.......................................

ÈÀÅÉ 54: 314


saqarTvelos prezidenti...................................
315
saqarTvelos prezidentis uflebamosilebebi....
315
prezidentis avtoritetis mniSvneloba..............

xxiii
ÈÀÅÉ 55:
prezidentis institutis gansazRvreba............... 316
prezidentis warmomadgenlobiTi funqcia.......... 317
prezidentis sakanonmdeblo iniciativis
ufleba............................................................. 317

ÈÀÅÉ 56:
ÈÀÅÉ 57:
ÈÀÅÉ 58 :
ÈÀÅÉ 59:
asakobrivi cenzi............................................... 322
moqalaqeobisa da binadrobis cenzi.................. 322
Tanamdebobis SeuTavsebloba............................ 322
prezidentis arCevis wesi................................... 324
prezidentis uflebamosilebis cnoba................ 325
riggareSe arCevnebi.......................................... 326

ÈÀÅÉ 60:
uflebamosilebebi saxelmwifo organoebis
327
formirebis procesSi........................................
saqmianoba.. 329
prezidentis samarTalSemoqmedebiTi saqmianoba

ÈÀÅÉ 61:
mTavrobis cneba...............................................
330
331
ministri..........................................................
aRmasrulebeli xelisufleba saqarTveloSi...... 331
ministrTa kabineti.......................................... 333
ÈÀÅÉ 62:
mmarTvelobis sistema 1995 wlis konstituciis
miRebamde.......................................................... 335
mmarTvelobis axali sistema............................. 336
saxelmwifo kancelaria..................................... 338
mmarTvelobis sxva organoebi........................... 338
ÈÀÅÉ 63:
ÈÀÅÉ 64:
raionuli (saqalaqo) sasamarTlo..................... 348
saolqo sasamarTlo.......................................... 348

xxiv
afxazeTisa da aWaris avtonomiuri
respublikebis umaRlesi sasamarTloebi........... 349
saqarTvelos uzenaesi sasamarTlo.................... 350

ÈÀÅÉ 65:
ÈÀÅÉ 66:
marTlmsajulebis ganxorcieleba mxolod
sasamarTloebis mier........................................ 356
mosamarTleTa damoukidebloba da maTi
damorCileba mxolod saqarTvelos
konstituciisa da kanonebisadmi....................... 356
saqmis Ria sasamarTlo ganxilva....................... 358
mxareTa Tanasworoba da SejibrebiToba............ 359
samarTalwarmoebis saxelmwifo ena.................. 359
udanaSaulobis prezumfcia............................... 359
dacvis ufleba.................................................. 360
aravis ar SeiZleba ganmeorebiT daedos msjavri
erTi da imave danaSaulisaTvis......................... 360
ÈÀÅÉ 67:
sakonstitucio sasamarTlos samarTalwarmoeba. 364

ÈÀÅÉ 68:
sasamarTlo xelisuflebis damoukideblobis
garantiebi........................................................ 369
mosamarTlis Tanamdebobidan gaTavisufleba
da misi pasuxismgebloba.................................. 369

ÈÀÅÉ 69:
saxalxo suvereniteti....................................... 378
TviTmmarTvelobis uflebamosilebaTa
farglebis dadgena........................................... 379
TviTmmarTvelobis istoriuli ganviTareba
saqarTveloSi.................................................... 380
mmarTvelobis Tanamedrove gageba..................... 381
ÈÀÅÉ 70:
adgilobrivi mmarTvelobis organoebi.............. 382
sakrebulos uflebamosileba............................ 382
aRmasrulebeli organoebi................................. 384
sakrebulosa da gamgeobis saqmianobis
organizaciuli uzrunvelyofa........................... 385
xxv
cxrilebis sarCevi

1. konstituciaTa klasifikacia sxvadasxva niSnis 15


mixedviT

2. saqarTvelos konstituciisa da mimdinare 38


kanonmdeblobis Tanafardoba

3. saqarTvelos 1995 wlis 24 agvistos konstituciis 43


struqtura

4. moqalaqeTa konstituciur-samarTlebrivi 119


statusis ZiriTadi principebi

5. saqarTvelos moqalaqeobis konstituciuri 127


principebi

6. saqarTvelos moqalaqeoba 129

7. piradi uflebebi da Tavisuflebebi 149

8. aqtiuri da pasiuri saarCevno ufleba 152


9. politikuri uflebebi da Tavisuflebebi 154

10. socialur-ekonomikuri uflebebi da 162


Tavisuflebebi

11. saqarTvelos saxelmwifo suvereniteti 203

12. saarCevno sistemis ZiriTadi konstituciuri 233


principebi

13. saarCevno procesi da misi stadiebi 253

14. saqarTvelos parlamenti 279


15. sakanonmdeblo procesi 306
16. saqarTvelos prezidenti 332

xxvi
1
“hmarTebs kacman kargi naxos, manca misgan gadmoiRos,

ugbilman da ugunurman vera rame wamoiRos”

ÈÄÉÌÖÒÀÆÉ, “ÅÀÒÃÁÖËÁÖËÉÀÍÉ” ÈÄÌÀ

ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ
ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ ÓÀÌÀÒÈÀËÉ,
ÒÏÂÏÒÝ ÌÄÝÍÉÄÒÄÁÀ ÃÀ
ÓÀÌÀÒÈËÉÓ ÃÀÒÂÉ
1
sfdb !

saqarTvelos konstituciuri samarTlis


mecnierebis arsi da codnis sistema

saqarTvelos konstituciuri samarTali, rogorc mecniereba, dgas


sazogadoebriv mecnierebaTa rigSi da Seiswavlis im sazogadoebriv
urTierTobebs, romlebic safuZvlad udevs Cveni saxelmwifos kon-
stituciur wyobas, adamianisa da moqalaqis samarTlebriv mdgomare-
obas, saxelmwifo xelisuflebis organizacias, TviTmmarTvelobis ganx-
orcielebas, saxelmwifoebriv-teritoriuli mowyobisa da saxelm-
wifo organoTa samarTlebrivi mdgomareobis gansazRvras.
saqarTvelos konstituciuri samarTlis, rogorc mecnierebis roli
ar amoiwureba martooden sazogadoebrivi urTierTobis bunebis
garkveviT. damoukidebeli saxelmwifoebrivi mSeneblobis dRevandel
etapze misi roli gansakuTrebiT mniSvnelovania, raTa dabejiTebiT da
naTlad aCvenos da daamtkicos im sazogadoebriv urTierTobaTa auci-
lebloba, romelic unda Seiqmnas da safuZvlad daedos saqarTvelos
saxelmwifos konstituciuri organizaciis models.
dRes, roca konstituciuri samarTlis mecniereba gaTavisufl-
da partiul-ideologiuri marwuxebisagan, bunebrivad gaizarda misi,
rogorc megzuris, mniSvneloba rogorc konstituciuri, ise sa-
marTlis sxva dargebis praqtikuli moqmedebisaTvis. yovelive amis
fonze, naTlad gamoikveTa konstituciuri samarTlis mecnierebis
roli, romliTac igi gansazRvravs qveyanaSi mimdinare saxelmwi-
foebrivi da samarTlebrivi reformebis mTel paToss.
igi, rogorc mecniereba, sazogadoebrivi cxovrebis urTules
socialur speqtrSi arkvevs da aanalizebs im movlenebs, romlebic
konstituciuri samarTlis regulirebis sferoSi gvxvdeba da moiTx-
ovs socialuri marTvis iseTi formebisa da meTodebis morgebas,
riTac Tavidan agvacilebda socialur konfliqtebs, moemsaxurebo-
da saxelmwifosa da sazogadoebis Senaxvisa da SenarCunebis fun-
qcias, uzrunvelyofda Tavisuflebis, Tanasworobisa da wesrigis
iseT Tanafardobas, romliTac SesaZlebeli iqneboda demokratiu-
li konstituciuri mmarTvelobis SenarCuneba. aseT pirobebSi
saqarTvelos konstituciuri samarTlis mecniereba mowodebulia,
erTi mxriv, axsnas konstituciuri mmarTveloba, xolo, meore mxriv,
uCvenos da daasabuTos is princi pebi, romlebic gamoricxaven xe-
lisuflebis borotad gamoyenebis SesaZleblobas. yovelive ze-
moaRniSnulis ganzogadebis safuZvelze,
2
saqarTvelos konstituciuri samarTlis mecniereba swavlobs saxelm-
wifo saxelisuflebo struqturebs, im samarTlebriv normebsa da nor-
maTa modelebs, romle-bic SemdegSi dainergeba saxelmwifosa da sa-
zogado-ebis konstituciur ganviTarebaSi da aregulirebs Se-sabamis
konstituciur-samarTlebriv urTierTobebs.

aRniSnuli amocanebis Sesrulebas konstituciuri samarTlis


mecniereba axorcielebs sxva politikur da samarTlebriv mec-
nierebebTan mWidro kavSirSi. am mecnierebaTa mier miRweuli cod-
nis sistemis gamoyenebiT, konstituciuri samarTali gansazRvravs,
Tu rogori unda iyos an rogori SeiZleba iyos saqarTvelos saxel-
mwifos sazogadoebrivi weswyobilebisa da politikis safuZvlebi.
saqarTvelos konstituciuri samarTlis mecniereba swavlobs
konstituciur samarTals rogorc dargs, Seiswavlis dargis Se-
madgenel normebs, institutebsa da wyaroebs, maTi warmoSobisa da
ganviTarebis dinamikas. yovelive amisaTvis konstituciuri samarT-
lis mecniereba gamoiyenebs sxvadasxva meTodebs: formalur-iurid-
iul analizs, SedarebiT-samarTlebriv, statistikur, konkretul-
sociologiur, sistemur analizs da a.S.
zemoaRniSnulis safuZvelze, SesaZlebelia ganvsazRvroT cod-
nis sistema da am sistemis Semadgeneli elementebi, romlebsac
moicavs saqarTvelos konstituciuri samarTali. es elementebia,
swavleba:
1. konstituciuri samarTlis, rogorc samarTlis wamyvani dargis
Sesaxeb;
2. saqarTvelos konstituciis arsis Sesaxeb;
3. saqarTvelos sazogadoebis weswyobilebisa da politikis safuZ-
vlebis Sesaxeb;
4. adamianisa da moqalaqis uflebebisa da Tavisuflebebis Sesaxeb;
5. saxelmwifoebriv-teritoriuli da administraciuli mowyobis
Sesaxeb;
6. xelisuflebis organizaciis Sesaxeb;
7. adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis Sesaxeb.

zemoTqmuli SesaZleblobas qmnis ganvsazRvroT saqarTvelos


konstituciuri samarTlis mecniereba, rogorc codnis erTiani
sistema sazogadoebrivi urTierTobebis konstituciur-samarTlebrivi
regulirebis, maTi socialuri daniSnulebis, konstituciur-samarT-
lebrivi normebisa da institutebis saerTo kanonzomierebebisa da
realizaciis praqtikis Sesaxeb.

3
sfdb @
saqarTvelos konstituciuri samarTali:
regulirebis sagani da meTodi
konstituciuri samarTlis urTierToba samarTlis
sxva dargebTan
saqarTvelos konstituciuri samarTali samarTlis damoukide-
beli da wamyvani dargia. misi amgvari wamyvani mniSvneloba, erTi
mxriv, ganpirobebulia im sazogadoebrivi urTierTobebis gansakuTre-
buli SinaarsiT, romelic Sedis dargis regulirebis sferoSi da,
meore mxriv, regulirebis meTodis mixedviT, romlis gamoyenebiTac
xorcieldeba konstituciur-samarTlebrivi zemoqmedeba Sesabamis
sazogadoebriv urTierTobebze.
konstituciur-samarTlebrivi urTierTobebi iziareben zogadad
samarTlebrivi urTierTobebisaTvis damaxasiaTebel niSnebs, amasTan, maT
gaaCniaT sakuTari specifika da xasiaTdebian gacilebiT meti mravalf-
erovnebiT, vidre samarTlis sxva dargebi. konstituciur-samarTlebrivi
urTierTobebis Tavisebureba, Tavis mxriv, ganpirobebulia urTierTobis
subieqtebiTa da konstituciur-samarTlebrivi normebiT. konstituci-
ur-samarTlebrivi normebis xasiaTis Sesabamisad, konstituciur-samarT-
lebrivi urTierToba SeiZleba iyos rogorc zogadi, ise konkretuli
xasiaTis. konstituciuri debulebebi, norma-principebi, norma-deklara-
ciebi fuZemdebluri mniSvnelobis arian ara mxolod konstituciuri
samarTlisaTvis, aramed samarTlis sxva dargebisTvisac. isini qmnian
ZiriTad sawyisebs samarTlis sxva dargebis ganviTarebisaTvis. konsti-
tuciuri debulebebi gansazRvraven aRmasrulebeli xelisuflebis or-
ganizaciis, Sesabamisi organoebis saqmianobis safuZvlebs, riTac qmnian
administraciuli samarTlis sawyis pirobebs. konstituciuri normebi
gansazRvraven safinanso organoebis Seqmnisa da maTi saqmianobis, qveya-
naSi fuladi saxsrebis mobilizaciisa da xarjvis safuZvlebs, riTac
iZlevian sawyisebs safinanso samarTlisaTvis. aseTive mimarTebaa kon-
stituciur samarTalsa da samarTlis sxva danarCen dargebs Soris.

subieqtebi
konstituciur-samarTlebrivi urTierTobebi, masSi monawile sub-
ieqtebis mixedviT, gansxvavdebian kerZo samarTlebrivi urTierTobeb-
isagan. am ukanasknelSi samarTlebrivi urTierTobis monawileTa klas-
ifikacia amoiwureba fizikur da iuridiul pirebad dayofiT, xolo
4
konstituciur samarTalSi, rogorc sajaro samarTlis dargSi, urT-
ierTobis monawile subieqtebis klasifikacia gansxvavebulia. konsti-
tuciur-samarTlebrivi urTierTobis subieqti SeiZleba iyos:
1. fizikuri piri, saqarTvelos moqalaqe, ucxo qveynis moqalaqe,
moqalaqeobis armqone piri;
2. adamianTa garkveuli erToba, magaliTad xalxi, rogorc erTiani,
mTeli federaciis subieqtis mosaxleoba da a.S.
3. saxelmwifo, rogorc erTiani mTeli;
4. saxelmwifoebriv-teritoriuli erTeulebi;
5. saxelmwifo xelisuflebis organoebi;
6. adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebi;
7. warmomadgenlobiTi organos wevri;
8. moqalaqeTa gaerTianeba da sxva.
konstituciur-samarTlebrivi urTierTobis subieqtebs, sxva
samarTlebrivi urTierTobebis subieqtebisagan gansxvavebiT gaaCnia
rigi Taviseburebebi, rac gamoixateba imaSi, rom TiToeul subieqts
gaaCnia sruliad gansxvavebuli ufleba-movaleobebi. magaliTad, kon-
stituciur-samarTlebrivi urTierTobis arc erTi subieqti ar Sei-
Zleba sargeblobdes iseTi uflebiT, rogoriTac saqarTvelos mTeli
mosaxleoba. igi am urTierTobaSi gamodis rogorc erTiani subieq-
ti da referendumis saSualebiT gamoxatavs Tavis saxelmwifoebriv
nebas. amgvarad gamocxadebuli neba savaldebulo xdeba yvela sax-
elmwifo organosa da moqalaqisaTvis. saqarTvelos moqalaqeebma
TavianTi neba SeiZleba gamoxaton xelisuflebis warmomadgenlobi-
Ti organoebis arCevis gziTac. amdenad, referendumisa da arCevnebis
gziT Tavisi saxelmwifoebrivi nebis gamovlineba aRniSnuli saxelm-
wifo samarTlebrivi urTierTobis subieqtis gansakuTrebuli, mx-
olod misTvis damaxasiaTebeli uflebaa. paragrafis dasawyisSi vax-
seneT, rom saqarTvelos konstituciuri samarTali samarTlis er-
Tiani sistemis damoukidebeli dargia. zogadad, rogorc nebismieri
dargis, ise konstituciuri samarTlis damoukidebel adgils am
sistemaSi gansazRvravs ori ZiriTadi kriteriumi: samarTlebrivi
regulirebis meTodi da samarTlebrivi regulirebis sagani.

regulirebis sagani
saqarTvelos konstituciuri samarTlis regulirebis sagans
warmoadgens saxelmwifo-samarTlebrivi urTierTobebi, romlebic
dakavSirebulia saxelmwifo xelisuflebis ganxorcielebasTan da
5
adeqvaturad asaxavs sazogadoebaSi gabatonebul urTierTobebs.
konstituciuri samarTlis regulirebis sagans Seadgens iseTi
sazogadoebrivi urTierTobebi, romlebic qmnian qveynis sazogadoe-
brivi weswyobilebisa da politikis safuZvlebs da, rogorc ukve
aRvniSneT, dakavSirebuli arian saxelmwifo xelisuflebis ganxor-
cielebasTan. aqedanve unda gavakeToT daskvna imis Sesaxeb, rom
yvela saxelmwifoebrivi da samarTlebrivi movlena ar Sedis kon-
stituciuri samarTlis regulirebis sferoSi. am sferos ganekuTvneba
mxolod saxelisuflebo urTierTobebi.
konstituciuri samarTlis sagnis sworad gansazRvrisa da,
Sesabamisad, sxva dargebisagan gamijvnisaTvis aucilebelia urTier-
TobaTa im wris dadgena, romelic konstituciuri samarTlis reg-
ulirebis sferoSi Sedis da konstituciur-samarTlebrivi norme-
biT regulirdeba. es saSualebas mogvcems ufro zustad gan-
vsazRvroT saqarTvelos konstituciuri samarTlis adgili Cveni
erovnuli samarTlis sistemaSi.
samarTlis am dargis mniSvnelobas, upirvelesad, ganapirobebs
misi regulirebis sagani, anu sazogadoebrivi urTierTobebi, romelTa
regulireba, maTi mometebuli mniSvnelobidan gamomdinare, konsti-
tuciur donezea ayvanili.

konstituciuri samarTali gansazRvravs sazogadoe-


brivi weswyobilebisa da politikis safuZvlebs, igi
asaxavs adamianisa da moqalaqis ZiriTad ufleba-
Tavisuflebebs da awesebs maTi dacvis garantiebs;
gansazRvravs qveynis teritoriul-saxelmwifoebrivi
da administraciuli mowyobis sakiTxebs; aseve xe-
lisuflebis organizaciis principebs, aregulirebs
mTlianad samarTalSemoqmedebiT process, awesebs
iseT fuZemdeblur principebs, romlebsac unda See-
sabamebodes samarTlis sxva dargebis normebi.

saqarTvelos konstituciur-samarTlebrivi normebi moicaven


iseT sazogadoebriv urTierTobebs, romlebsac gansakuTrebuli, mo-
metebuli mniSvneloba eniWebaT saxelmwifo da sazogadoebrivi

6
mmarTvelobis ganxorcielebis procesSi. am procesis regulirebi-
saTvis konstituciuri samarTali gamoiyenebs regulirebis sxva-
dasxva meTods, rac damokidebulia TviTon sazogadoebrivi urT-
ierTobis xasiaTze.
zemoTqmuli saSualebas gvaZlevs CamovayaliboT saqarTvelos
konstituciuri samarTlis ganmartebac, romlis mixedviTac, saqarTve-
los konstituciuri samarTali, esaa konstituciur-samarTlebrivi
normebisa da institutebis sistema, romelic ganamtkicebs da areg-
ulirebs saxelmwifos sazogadoebrivi weswyobilebis safuZvlebs,
adamianisa da moqalaqis samarTlebriv mdgomareobas, saxelmwifos
teritoriul mowyobas, saxelmwifo xelisuflebis organizaciisa
da saxelmwifo organoebis saqmianobis safuZvlebs.

codnis Semowmeba

1. ras warmoadgens saqarTvelos konstituciuri sa-


marTali, rogorc dargi da rogorc mecniereba, ra
aris TiToeulis regulirebis sagani?
2. rogoria saqarTvelos konstituciuri samarTlis
sistema?
3. daasaxeleT saqarTvelos konstituciuri samarTlis
ZiriTadi wyaroebi.
4. ratom miiCneven konstituciur samarTals, rogorc
wamyvan dargs samarTlis dargTa sistemaSi, riT
aris es ganpirobebuli? daasabuTeT sxva dargebTan
mimarTebaSi.
5. ra TaviseburebebiT xasiaTdeba saqarTvelos kon-
stituciur-samarTlebrivi normebi da urTierTo-
bebi?
6. daaxasiaTeT saqarTvelos konstituciuri samarT-
lis ganviTarebis Tanamedrove tendenciebi.

7
ÔÄÓÔÉ
1. saqarTvelos konstituciur samarTals uwodeben
samarTlis wamyvan dargs erovnul-samarTlebriv
sistemaSi. es gamomdinareobs iqedan, rom:
a _ igi eyrdnoba qveynis ZiriTad kanons – konstitucias da iZleva
sawyisebs samarTlis sxva dargebisaTvis;
b _ konstituciuri samarTali aregulirebs sazogadoebrivi urT-
ierTobebis ufro farTo da mniSvnelovan wres;
g _ aRniSnuli mosazreba ar aris marTebuli, erTian samarTlebriv
sistemaSi samarTlis yvela dargi Tanasworia.

2. saqarTvelos konstituciuri samarTlis regulire-


bis obieqtia
obieqtia::
a _ urTierToba moqalaqeebs Soris;
b _ urTierToba fizikur da iuridiul pirebs Soris;
g _ urTierToba saxelmwifo xelisuflebisa da mmarTvelobis
organoebs Soris;
d _ urTierTobebi, romlebic warmoiSoba saxelmwifo xelisu-
flebis ganxorcielebis sferoSi;
e _ moqalaqeTa sakuTrebis, sicocxlisa da janmrTelobis dacva;
v _ sazogadoebrivi wesrigis uzrunvelyofa;
z _ qveynis ekonomikuri, politikuri, socialuri sistemis regulireba;
T _ qveynis sulier-kulturuli cxovrebisa da pirovnebis sa-
marTlebrivi safuZvlebis regulireba.

3. konstituciur-samarTlebrivi regulirebisaTvis
gamoiyeneba:
a _ marqsistul-leninuri dialeqtikuri meTodi;
b _ iZulebis meTodi;
g _ koordinaciis meTodi.

4. saqarTvelos konstituciuri samarTlis wyaroebia:


a _ konstitucia;
b _ kodeqsebi;
g _ saxelmwifo xelisuflebisa da mmarTvelobis organoTa norma-
tiuli aqtebi:
d _ adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoTa aqtebi;
e _ kanonikuri samarTlis aqtebi,
v _ konstituciuri Cveulebebi;
z _ sasamarTlo precedentebi.

8
“...konstitucia sicocxlisunariani unda iyos

saukuneebis ganmavlobaSi, da maSasadame, miesadagebodes

adamianTa urTierTobis yovelnair formas.”

ãÏÍ ÌÀÒÛÀËÉ
2
ÈÄÌÀ

ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÉÓ ÝÍÄÁÀ
ÃÀÌÀáÀÓÉÀÈÄÁÄËÉ ÍÉÛÍÄÁÉ
ÃÀ ÌÍÉÛÅÍÄËÏÁÀ
9
sfdb #
konstituciis cneba,
arsi da iuridiuli buneba

konstitucionalizmis istoria
konstitucia umniSvnelovanesi dokumentia, romelic ganapirobebs
sazogadoebaSi iseT faseulobaTa balanss, romlis farglebSic
SesaZlebelia adamianis keTildReobis miRweva. Tavisuflebis, Ta-
nasworobisa da wesrigis konstituciuri Tanafardoba qmnis iseT
mmarTvelobas, sadac uzrunvelyofilia adamianis uflebebi da Tavisu-
flebebi, xelisufleba am uflebebiTa da TavisuflebebiTaa SeboW-
ili da pirovnebasTan urTierTobaSi misi TviTnebobis SesaZle-
bloba limitirebulia. amitomac, konstitucia uzenaesi kanonia,
romelic ZiriTad saxelmZRvanelos warmoadgens, rogorc pirovneb-
is, ise nebismieri demokratiuli xelisuflebisaTvis. konstituci-
isadmi amgvari damokidebuleba aucileblad moiTxovs misi arsis
garkvevasa da ganviTarebis istoriis Seswavlas.
konstitucia “constitutio” laTinuri sityvaa da niSnavs dawese-
bas, dadgenas, wyobas, agebulebas. termins “konstitucia~ Zalzed
didi xnis istoria aqvs, Tumca, Tavidanve konstituciis Tanamed-
rove iuridiuli gagebiT ar gamoiyeneboda. respublikur romSi
igi imperatoris mier gamocemuli aqtebis saxelwodebas warmoad-
genda, Tumca, am aqtebis iuridiuli Sinaarsi moklebuli iyo kon-
stituciis dRevandel mniSvnelobas. jer kidev Zvel saberZneTSi
aristotele ganasxvavebda saxelmwifos ZiriTad da Cveulebriv
kanonebs. saerTod, konstitucia, rogorc gansakuTrebuli iuridiu-
li da politikuri aqti, dRevandeli iuridiuli gagebiT, burJua-
ziul sazogadoebamde ar arsebobda. misi Camoyalibeba emTxveva
burJuaziis politikuri brZolis Sedegad mopovebuli uflebebis
sakanonmdeblo fiqsaciis process. sabolood terminma “konsti-
tucia~ Tanamedrove iuridiuli mniSvneloba XVII saukunis Suax-
anebSi SeiZina, im droidan, roca bunebiTi skolis warmomadgenelma
Tomas hobsma mas “saxelmwifos ZiriTadi kanoni~ uwoda.
konstitucia, rogorc Tanamedrove demokratiis umniSvnelov-
anesi instituti, Tavisi iuridiuli, socialuri da politikuri
daniSnulebiT warmoiSva XVIII saukunis bolos. mis warmoSobas
win uZRoda konstituciuri mniSvnelobis iseTi aqtebi, rogoric
iyo "peticia uflebaTa Sesaxeb~ (1628 w. inglisi), "saxalxo Tanx-
mobis proeqti~ (1647 w.) da sxva. miuxedavad imisa, rom konsti-
10
tuciuri mniSvnelobis pirveli aqtebi miRebul iqna evropaSi, pirveli
dawerili, moqmedi konstitucia, rogorc qveynis ZiriTadi kanoni,
miiRes okeanis gaRma, aSS-Si 1787 wels. imave saukunis bolos,
konstituciebi miiRes safrangeTSi 1791 da 1793 wlebSi; polo-
neTSi - 1793 wels da a.S.
sazogadoebis ganviTarebis kvalobaze TandaTanobiT ivseboda
konstituciis, rogorc iuridiuli dokumentis, saxe da Sinaarsi,
misi roli da mniSvneloba. am evoluciur ganviTarebaSi gamoyofen
konstituciaTa oTx Taobas: pirvel Taobas miekuTvneba is konsti-
tuciebi, romlebic istoriulad didi xnis winaT arian miRebuli.
zogierTi maTgani garkveuli cvlilebebiTa da damatebebiT dResac
aregulirebs sazogadoebriv urTierTobebs, zogierTi ki, ukve gauqme-
bulia. amis klasikuri magaliTia aSS-s konstitucia, romelic
miRebul iqna 1775-85 ww. amerikeli xalxis damoukideblobisaTvis
brZolis Semdeg. es konstitucia 27 SesworebiT moqmedebs dResac.
pirvel jgufs miekuTvneba agreTve XIX s-Si miRebuli konsti-
tuciebi - norvegiis (1814), belgiis (1831), luqsemburgis (1868),
Sveicariis (1874).
konstituciuri Semoqmedebis gansakuTrebuli nayofierebiT
daiwyo XX saukune. am TvalsazrisiT, aRsaniSnavia avstraliis
kavSiris 1900 wlisa da avstriis 1920 wlis konstituciebi. amave
Taobas miekuTvneba damoukidebeli saqarTvelos 1921 wlis 21 Teberv-
lis konstitucia.
konstituciaTa meore jgufs miekuTvneba meore msoflio omis
Semdgom periodSi miRebuli konstituciebi. am konstituciaTa axali
jgufisadmi mikuTvneba ganapiroba omis Semdeg aRmocenebulma so-
cialur-politikurma pirobebma. am Taobis konstituciebis maxasi-
aTebeli niSania mSvidobiani debulebebis Semotana, adamianis ufle-
bebisa da Tavisuflebebis speqtris gafarToeba.
konstituciaTa mesame jgufs miekuTvneba e.w. “socialisturi~
ti pis konstituciebi, romelTa mTavar maxasiaTebels princi pebis
deklaraciuli, fiqtiuri xasiaTi warmoadgens.
dabolos, meoTxe jgufSi Sedis ganviTarebadi saxelmwifoebis
konstituciebi.
rac mTavaria, konstitucionalizmis ganviTarebis istoria naT-
lad uCvenebs mis mniSvnelobas nebismieri saxelmwifos sazogadoe-
brivi weswyobilebis sistemaSi. aqedanve gamomdinareobs gamudmebu-
li mcdeloba imisa, rom SemuSavebuliyo konstituciis met-nakle-
bad sruli ganmarteba. ganmartebaTa mravalferovnebaSi, nawili
konstitucias ganixilavs rogorc im debulebebis, dokumentebis
erTobliobas, romlebic gansazRvraven saxelmwifo organoebis

11
formirebisa da saqmianobis princi pebs (ueidi, fili psi). zogierTi
avtori konstituciis cnebas umatebs saxelmwifo organoebis
urTierTkavSirsa da pirovnebis uflebriv mdgomareobas saxelm-
wifo xelisuflebasTan mimarTebaSi (elineki). sabWoTa avtorebma
konstituciis cnebas klasobrivi Sinaarsi daumates da am pozici-
idan axsnes misi arsi da mniSvneloba.

konstituciis cneba
yvela arsebuli cnebis safuZvelze, SeiZleba CamovayaliboT
konstituciis, rogorc samarTlebrivi aqtis, zogadi ganmarteba.

konstitucia aris samarTlebrivi aqti an samarTlebrivi


aqtebis erT
aqtebis oblio
erToblio
obliobaba
ba,, romelic miRebulia sax elmwif
saxelmwif
elmwifoo xeli-
xeli-
suflebis umaRlesi organos mier an referendumis gziT,
gaaCnia umaRlesi iuridiuli Zal Zalaa da aregulirebs sazo-
aregulirebs
gadoeb isa da sax
gadoebisa elmwi
saxelmwifos org
elmwifos anizac
organizac iis safu
anizaciis Zvlebs, pirovneb-
safuZvlebs,
isa da saxelmwifos urTierTobis ZiriTad principebs.

rogorc konstituciis cneba, ise misi ganviTarebis istoria


naTlad metyvelebs mis gansakuTrebul mniSvnelobaze saxelmwi-
fosa da sazogadoebis Senaxvisa da ganviTarebis saqmeSi.

konstitucia, rogorc saxelmwifos damfuZnebeli


dokumenti
konstituciis, misi normebis adgili samarTlis sistemaSi gan-
isazRvreba ramdenime faqtoriT. maT Soris, pirvel rigSi, unda
gamovyoT konstituciis damfuZnebluri xasiaTi, rac gulisxmobs
im garemoebas, rom konstitucia, rogorc wesi, miiReba xalxis mier
an xalxis saxeliT. am garemoebas uzrunvelyofs Tanamedrove demokra-
tiul konstituciebSi saxalxo da saxelmwifo suverenitetebis
erTmniSvnelovani aRiareba. konstituciis damfuZneblur xasiaTs
ganapirobebs misi Seqmnisa da miRebis uflebis mqone subieqtebis
gansakuTrebuloba da pirveladoba, romlis safuZvelze sxva sa-
marTlebrivi aqtebis debulebebi ar SeiZleba ewinaaRmdegebodes
konstituciur debulebebs. aqedan gamomdinareobs konstituciis,
rogorc mimdinare kanonmdeblobis bazis, cneba. konstitucia, rogorc
mimdinare kanonmdeblobis baza, gulisxmobs imas, rom swored kon-
stituciuri normebi da debulebebi gansazRvraven qveyanaSi kanon-

12
Semoqmedebis mTel process, amitomac yvela kanoni gamoicema kon-
stituciis Sesabamisad. nebismieri samarTlebrivi aqti unda gamom-
dinareobdes an Seesabamebodes konstituciur princi pebsa da de-
bulebebs, winaaRmdeg SemTxvevaSi es aqtebi arakonstituciuria, rac
maTi baTilobis pirobaa. maSasadame, konstituciuri normebi maTi
sabaziso da pirveladi mniSvnelobidan gamomdinare, gansazRvraven
da aregulireben saxelmwifoebrivi da sazogadoebrivi cxovrebis
umniSvnelovanes mxareebs, xolo mimdinare kanonmdeblobis funqcia
aRniSnuli konstituciuri debulebebis detaluri reglamenta-
ciaa.

konstituciis uzenaesoba
konstituciis gansakuTrebuli mniSvneloba samarTlebriv siste-
maSi ganpirobebulia misi uzenaesobiT, rac dasaxelebuli pirvela-
dobis erTgvari gagrZelebaa. konstituciis uzenaesobis qveS ig-
ulisxmeba misi, rogorc ZiriTadi kanonis, umaRlesi iuridiuli
Zala ierarqiulad qvemoT mdgomi yvela normatiuli aqtis mimarT.
es, erTi mxriv, gamoixateba imaSi, rom konstitucia aris samarT-
lebrivi wyaro samoqalaqo, sisxlis, administraciuli Tu sxva
nebismieri mimdinare kanonmdeblobisaTvis. meore mxriv, es uzenae-
soba gamoixateba imis aucileblobaSi, rom kanonebis miRebis ufle-
bamosileba gaaCniaT mxolod konstituciaSi miTiTebul saxelm-
wifo organoebs. konstitucia awesebs movaleobas, romliTac sax-
elmwifo organoebi, Tanamdebobis pirebi, adgilobrivi TviTmmarTvelo-
bis organoebi movaleni arian daicvan konstitucia. zogjer kon-
stituciebi pirdapir miuTiTeben mis uzenaesobaze.
konstituciis uzenaesobis uzrunvelyofisa da misi dacvis
funqcias emsaxureba sakonstitucio kontroli
kontroli.

konstituciis stabiluroba
konstituciuri normebis gansakuTrebul adgils samarTlis
normaTa sistemaSi ganapirobebs konstituciis stabiluro-
ba. igi uzrunvelyofilia misi normebis realuri socialuri
safuZvliT da misi miRebisa da masSi cvlilebebis Setanis gan-
sakuTrebuli wesis arsebobiT.
Tavisi SinaarsiT, konstituciis stabiluroba gulisxmobs kon-
stituciuri princi pebisa da debulebebis iseT simtkices, roca
socialuri manevrirebis Sedegad xelisuflebaSi mosul axal poli-
tikur Zalas ara aqvs SesaZlebloba arsebiTi xasiaTis zegavlena
moaxdinos maTze da Secvalos isini. xelisufleba valdebulia
Seeguos da daemorCilos konstituciiT ganmtkicebul socialur

13
pirobebs. aRniSnuli, rasakvirvelia, ar niSnavs upirobo stabil-
urobas, ramdenadac yoveli samarTlebrivi norma da maT Soris,
konstituciuri normac socialuri normebis saxesxvaobas war-
moadgens. maT safuZvels, bunebrivia, realuri socialuri sayrdeni
unda gaaCndes. amitom sazogadoebrivi cxovrebis pirobebis cvale-
badoba TavisTavad moiTxovs konstituciuri normebis Sesabamiso-
baSi moyvanas, rac aucilebelia maTi realizebisaTvis.

legitimuroba
konstituciis rolisa da mniSvnelobis pirobad iTvleba misi
legitimuri xasiaTi, anu roca konstitucia miRebulia kanonis
moTxovnaTa sruli dacviT. es moTxovnebi, rogorc wesi, aisaxeba
TviT konstituciaSi. konstitucia, romelic miRebulia Zaladobis
raime formiT, kanonier moTxovnaTa sawinaaRmdegod, bunebrivia, ver
CaiTvleba legitimurad.
roca vaxasiaTebT konstitucias, misi normebis mniSvnelobas,
xazi unda gaesvas Tanamedroveobis iseT maxasiaTebels, rogoricaa
konstituciis pirdapiri moqmedeba
moqmedeba.

sfdb $
konstituciaTa klasifikacia (saxeebi)
Tanamedrove saxelmwifoTa konstituciebs Soris praqtiku-
lad ar moi poveba ori iseTi konstitucia, romlebic TavianTi
specialuri niSnebiT absoluturad emTxveva erTmaneTs. amasTan,
konstituciaTa dRes arsebul mravalferovnebas aucileblad axa-
siaTebs saerTo niSnebi, romlebic saSualebas gvaZleven SedarebiTi
meTodis gamoyenebiT erTmaneTs SevupirispiroT sxvadasxva konsti-
tuciebi, ukeT gavacnobieroT maTi specifika, maTi Taviseburebebi,
struqtura, ZiriTadi princi pebi da a.S.
konstituciaTa dRes warmodgenili mravalferovneba gvaZlevs
maTi klasifikaciis saSualebas sruliad gansxvavebuli niSnebis
mixedviT. aqve isic unda aRvniSnoT, rom konstituciaTa klasifika-
cia pirobiT xasiaTs atarebs. amitomac maT klasifikacias sxva-
dasxva avtori gansxvavebuli sistemiT warmoadgens.

dawerili da dauwereli konstituciebi


konstituciebs erTmaneTisagan ganasxvaveben maTi gamoxatvis formis
mixedviT. am niSniT gamoyofen: daweril da dauwerel konstituciebs.
dawerili konstituciis qveS igulisxmeba erTiani, sistem-
atizirebuli normatiuli aqti, romelic miRebulia saxelmwifo

14
cxrili # 1

konstituciaTa
klasifikacia sxvadasxva
niSnis mixedviT
dawerili. Carmoadgens
erTian sistematizirebul
normatiul aqts
gamoxatvis formis
mixedviT dauwereli. arasistema-
tizirebuli sahe aqws. ved-
geba shwadashwa sakanon-
mdeblo aqtebisagan

mkacri. roca daCesebu-


lia cwlilebebisa da da-
matebebis vetanis rTuli
cvlilebebisa da procedura
damatebebis Setanis
wesis mixedviT moqnili. cwlilebebisa
da damatebebis vetana
xdeba ise, rogorc
x w e u l e b r i w
kanonmdeblobavi
fiqtiuri. ar veesabameba
faqtiur sazogadoebriw
sazogadoebriv
urTierTobebs
urTierTobebTan
Sesabamisobis realuri. veesabameba
mixedviT faqtiur sazogadoebriw
urTierTobebs
mudmivi. gaTwalis-
Cinebulia ganusazGwreli
moqmedebis vadis droiT moqmedebisaTwis
mixedviT
droebiTi. daTqmulia
moqmedebis wada an faqti,
mowlena, romlis dadgomis
vemdeg CKwets moqmedebas
15
xelisuflebis umaRlesi organos mier da gamocxadebulia qveynis
ZiriTad kanonad.
rac Seexeba dauwerel konstitucias, am niSnis mixedviT
maTi gamoyofa dakavSirebulia gasuli saukunis im periodTan, roca
saxelmwifoTa umravlesobas jer kidev ar gaaCndaT ZiriTadi kano-
ni da moqmed wesebsa da normebs arasistematizirebuli saxe hqon-
daT. am dros qveyanaSi tradiciulad moqmedebs formaluri kon-
stitucia, romelic Sedgeba sxvadasxva sakanonmdeblo aqtebisagan,
konstituciuri Cveulebebisa da precedentebisagan. amasTan, es er-
Tianoba ar aris aRiarebuli erTian kanonad. dauwereli konsti-
tuciis regulirebis sagani iseTivea, rogoric dawerilisa. am formis
konstituciis klasikuri magaliTia inglisis dauwereli konsti-
tucia. dauwereli konstituciiT sargeblobs agreTve axali ze-
landia da israeli.
saxelmwifoTa absolutur umravlesobas, marTalia, dawerili
konstitucia aqvs, magram, radganac SeimCneva precedentuli samarT-
lis gaZlierebisa da misi geografiis gafarToebis tendencia, amg-
vari klasifikaciis mniSvneloba dResac sakmaod aqtualuria.

mudmivi da droebiTi konstituciebi


konstituciuri aqtis an qveynis ZiriTadi kanonis moqmedebis
vadis mixedviT, ganasxvaveben mudmiv da droebiT konstituciebs.
droebiTia konstitucia, romelic gamiznulia garkveuli
droiT moqmedebisaTvis. konstituciis droebiTobas gansazRvravs
im vadis daTqma, romelSic unda moqmedebdes konstitucia an im
faqtis, movlenis gansazRvra, romlis dadgomis Semdeg konstitu-
ciam unda Sewyvitos moqmedeba.
mudmivia konstitucia, romelic gaTvaliswinebulia ga-
nusazRvreli droiT moqmedebisaTvis. Tumca, es ar niSnavs, rom igi
samudamo moqmedebisaa da ar SeiZleba masSi cvlilebebis an dam-
atebebis Setana. aseTi konstitucia praqtikulad ar arsebobs.

moqnili da myari konstituciebi


cvlilebebisa da damatebebis Setanis mixedviT, ganasxvaveben
moqnil da myar konstituciebs. moqnilia konstitucia, romelSic
cvlilebebisa da damatebebis Setanis iseTive wesia dadgenili,
rogorc Cveulebrivi kanonebisaTvis, magaliTad, germaniaSi. myari
konstitucia ki iTvaliswinebs cvlilebebisa da damatebebis Set-
anis rTul meqanizms. myar konstituciaTa rigSi zogjer calke
gamoyofen gansakuTrebiT myar konstituciebs. amis magaliTad Sei-

16
Zleba moviyvanoT aSS-s konstituciis me-5 muxli, romlis mixedviT,
“Tuki TiToeuli palatis wevrTa ori mesamedi amas saWirod CaTv-
lis, kongresma unda warmoadginos winadadebebi am konstituciaSi
cvlilebebis Sesatanad, an man calkeuli Statebis sakanonmdeblo
dawesebulebebis ori mesamedis moTxovniT unda moiwvios konventi
SesworebaTa gansaxilvelad, romlebsac, orive SemTxvevaSi, arsebi-
Tad Zala eqneba da ganixileba am konstituciis nawilad, rodesac
isini ratificirebuli iqneba calkeuli Statebis sakanonmdeblo
dawesebulebebis sami meoTxedis mier, an konventze SekrebilTa sami
meoTxedis mier...~
rac Seexeba saqarTvelos konstitucias, masSi cvlilebebis
Setanis rTuli wesia dadgenili.

saqarTvelos konstituciis zogadi an nawilobrivi gadasinjvis


konstitucia kanonproeqtis Setanis ufleba aqvT: a)prezidents;
parlamentis sruli Semadgenlobis naxevarze mets;
ara nakleb 200.000 amomrCevels. parlamentSi ward-
muxli

genili kanonproeqti unda gamoqveyndes sayovelTao-


102

saxalxo ganxilvisaTvis. parlamentSi kanonproeqtis


ganxilva iwyeba misi gamoqveynebidan erTi Tvis Sem-
deg. kanonproeqti miRebulad CaiTvleba, Tu mas mx-
ars dauWers saqarTvelos parlamentis sruli Se-
madgenlobis sul cota ori mesamedi.

iuridiuli da faqtobrivi konstituciebi


sazogadoebriv urTierTobebTan Sesabamisobis TvalsazrisiT,
SeiZleba gamoiyos iuridiuli da faqtobrivi konstituciebi.
faqtobrivi konstitucia im realuri sazogadoebrivi urT-
ierTobebis erTobliobaa, romelic mocemul momentSi qmnis qveynis
saxelmwifoebrivi da sazogadoebrivi wyobis safuZvlebs. iu-
ridiuli konstitucia ki sazogadoebis realuri safuZvlis
iuridiuli gaformebaa, e.i. iuridiuli konstitucia, im samarT-
lebriv normaTa sistemaa, romelsac umaRlesi iuridiuli Zala
aqvs. faqtobriv da iuridiul konstituciaTa Soris maqsimaluri
Tanafardoba unda arsebobdes, winaaRmdeg SemTxvevaSi, iuridiuli
konstitucia moklebuli iqneboda socialur safuZvels da praq-
tikulad, ver moaxerxebda sazogadoebriv urTierTobaTa regulirebas.
am dros konstitucia faratina qaRaldi iqneboda da ara qveynis
ZiriTadi kanoni. misi miRebis wesis mixedviT ganasxvaveben xelisu-
flebis umaRlesi warmomadgenlobiTi organoebis mier da referen-
dumis gziT miRebul konstituciebs. amave niSnis mixedviT, gamoy-

17
ofen oqtroirebul anu naboZeb konstituciebs. miuTiTeben
ori saxis oqtroirebaze, saSinao _ roca sakuTari monarqi saku-
Tar xalxs Cuqnis konstitucias da sagareo _ yofili metropo-
lia yofil kolonias utovebs konstitucias.
CamoTvlili klasifikacia pirobiTi xasiaTisaa da Tanac ara
amomwuravi. magaliTad, literaturaSi moixsenieben monarqiul da
respublikur konstituciebs, mmarTvelobis formis mixedviT, demokra-
tiul, avtoritarul da totalitarul konstituciebs, politikuri
reJimis mixedviT, federaciuls da unitaruls _ teritoriul-
saxelmwifoebrivi mowyobis formis mixedviT da a.S.

sfdb %
konstitucionalizmis tradiciebi
saqarTveloSi
saqarTvelos konstitucionalizmis tradiciebze saubrisas
aucileblad unda gaviTvaliswinoT is, rom Cveni qveynis mTeli
istoria arsebiTad damoukideblobis mopovebis an misi SenarCuneb-
isaTvis brZolis istoriaa. roca Tvals vadevnebT am istorias, Cans,
rom qarTveli eris mdidar da mSfoTvare warsulSi gansakuTrebu-
li mniSvneloba eniWeba erovnuli, samarTlebrivi da saxelmwifoe-
brivi mSeneblobis sakiTxebs. amasTan, mxolod daviTisa da Tamaris
dros Tu moicales qarTuli saxelmwifos SemoqmedebiTi aRmSeneblo-
bisaTvis. manamdeli da maTi Semdgomi periodebi arsebiTad qarTu-
li saxelmwifoebriobis, qarTveli eris saxelmwifoebrivi da erovnu-
li gadarCenis saqmes xmardeboda.
XVIII saukunis meore naxevarSi ekonomikur da politikur
gansacdelSi myofma saqarTvelom gaakeTa politikuri arCevani
ruseTTan kavSiris saxiT, rac 1783 wels georgievskis traqtatis
saxeliT cnobili xelSekrulebiT gaformda. am dokumentiT, saSi-
nao avtonomiis SenarCunebis pirobiT uari iyo naTqvami damoukide-
beli sagareo politikis warmoebaze, rac SemdgomSi qarTuli sax-
elmwifoebriobisaTvis sabediswero aRmoCnda. 1801 wlidan qarTl-
kaxeTis samefoTi dawyebuli, XIX saukunis Sua xanebSi danarCeni
politikuri erTeulebis SemoerTebiT ruseTma daasrula qarTuli
saxelmwifoebriobis moSla.
qarTveli xalxis erovnuli da saxelmwifoebrivi Segneba erTi
wuTiTac ar Seguebia am faqts. am periodidan isev daiwyo erovnul-
ganmaTavisuflebeli brZolis axali etapi.

18
swored am bedukuRmarTobaTa gamo, raoden samwuxaroc ar unda
iyos, maRali saxelmwifoebrivi da samarTlebrivi kulturis mqone
saqarTveloSi konstitucionalizmis istoriis aTvla XX sauku-
nis pirvel naxevars ukavSirdeba da aq yovelTvis mxedvelobaSi
gvaqvs 1921 wlis 21 Tebervlis konstitucia.
roca saqarTvelos konstitucionalizmis tradiciebze, mis
istoriaze vsaubrobT, Cveni azriT, aucilebelia ramdenime sauku-
niT ukan davixioT da Tanamedrove gagebiT konstitucionalizmze,
mis istoriaze saubarTan erTad, vilaparakoT konstituciuri azrovne-
bis istoriazec, rac specialuri kvlevis sagans warmoadgens.
konstitucionalizmis msoflio istoriaze saubrisas, mxed-
velobaSi aqvT ara marto konstituciis Tanamedrove gagebis aqte-
bi, aramed romis imperatoris mier gamocemuli aqtebi, Tu aristo-
teles Sexedulebebi saxelmwifos ZiriTadi da araZiriTadi kanon-
ebis Sesaxeb, anda 507 wlis klisTenes konstitucia da a.S.
msgavs WrilSi ganxilul unda iqnas saqarTvelos konsti-
tuciuri tradiciebic, konstitucionalizmis istoria, azrovnebis
is wesi, romelic odiTganve saxelmwifo xelisuflebis (farTo
gagebiT) ganxorcielebaSi, mis sakanonmdeblo reglamentaciasa da
regulirebaSi gamoixateboda.
am TvalsazrisiT, saWirod migvaCnia erTmaneTisagan gavmijnoT
dReisaTvis aRiarebuli saqarTvelos konstitucionalizmis isto-
ria da konstituciuri azrovnebis istoria, uzogadesad warmov-
idginoT is, rac samarTlis istorikosTa kvlevis sagania.

qarTuli konstituciuri azrovnebis istoria


saqarTveloSi konstituciuri azrovnebis Sesaxeb msjeloba,
Cveni azriT, mizanSewonilia saqarTvelos erT saxelmwifod gaer-
Tianebis droidan daviwyoT. es mxolod imitom, rom erT saxelmwi-
fod gaerTianebamde patara saxelmwifoebrivi erTeulebis sazoga-
doebrivi da saxelmwifoebrivi weswyobilebis, maTi marTva-gamgeo-
bis formebis Sesaxeb, marTalia, mdidar masalas iZleva saeklesio
Tu saero xelisuflebisagan gamocemuli sigel-gujrebi, dokumen-
tebi, aqtebi, boZebis sigelebi da sxva, magram konstituciuri mniS-
vnelobis saxelmwifo samarTlebrivi dargis raime normatiuli
masala ar Semonaxula.
saqarTvelos saxelmwifoebrivi gaerTianebis Semdeg ki, cxadia,
Seiqmna saerTo qarTuli, erTiani saxelmwifo wyobileba, Camoyali-
bda Sesabamisi saxelmwifo meqanizmi. yvelaferi es moiTxovda Se-
sabamis sakanonmdeblo reglamentacias, rasac, rogorc Cans, qarTu-

19
li saxelmwifoebrivi da samarTlebrivi azrovneba kargad arTmev-
da Tavs. amis naTeli dasturia Cvens xelT arsebuli werilobiTi
Zeglebi.
umniSvnelovanesi samarTlebrivi wyaroa “xelmwifis karis
garigeba~. masSi gansazRvrulia saxelmwifo moxeleTa ufleba-
movaleobebi, aRwerilia samefo karis darbazobisa da vazirobis
wesi, yovelive amis gamo, mas saxelmwifo samarTlebriv Zeglad
miiCneven [1. 73].

“xelmwifis karis garigeba~


"xelmwifis karis garigebis~ konstituciur mniSvnelobaze miu-
TiTebs misi Sinaarsi, romelSic asaxulia gaerTianebuli feodaluri
saqarTvelos saxelmwifoebrivi wyobileba. misi Txrobis xasiaTi
naTlad gamoxatavs mefis Zlieri xelisuflebis ideologias. gari-
gebaSi mocemulia centraluri xelisuflebis daxasiaTeba, sasax-
lis karis etiketi da a.S. garigebis Cvenamde moRweuli teqsti
XIV saukunes ganekuTvneba. eqvTime TayaiSvilma “xelmwifis karis
garigeba~ giorgi brwyinvalis mefobis (1314-1346) periodiT daa-
TariRa. teqsti, marTalia, erTob dazianebulia, magram mainc Sesa-
Zlebelia erTiani saqarTvelos saxelmwifo wyobilebaze warmod-
genis Seqmna. amasTan, misi analizi gviCvenebs, rom igi ar unda
yofiliyo msgavsi mimarTulebis pirveli da erTaderTi nawarmoebi.
es kargad Cans TviT Zeglis Txrobis stilSi. masSi avtori xSirad
gamoTqvams sakuTar azrs da polemikas marTavs msgavsi naSromebis
avtorebTan. aRniSnulis gamo iv. surgulaZe miuTiTebda: “is faqti,
rom saxelmwifoebrivi wyobilebis sakiTxebze amgvari xasiaTis
naSromebi iwereboda, TavisTavad... maCvenebelia, rom iuridiuli
azrovneba maSindel saqarTveloSi maRal doneze mdgara~ [2. 66].
sakiTxis Seswavlisas, sayuradRebo wyaroa “wesi da gange-
bai mefeTa kurTxevisa~. masSi gansazRvrulia mefis xelisu-
flebis, saxelmwifo aparatis samefo darbazobis funqcionirebis
wesi, e.i. igi axdens Sesabamisi saxelmwifo samarTlebrivi insti-
tutebis saxelmwifo organoebisa da Tanamdebobis pirebis ufleba-
movaleobaTa reglamentacias.

yuTlu-arslanis dasi
ar SeiZleba sagangebod ar SevexoT Tamaris epoqaSi samoR-
vaweo asparezze yuTlu-arslanis dasis gamosvlas. es sakiTxi metad
mniSvnelovania Sua saukuneebis saqarTvelos sazogadoebriv da
politikuri viTarebis SeswavlisaTvis. amasTan, metad sadaoa is-

20
toriul mecnierebaSi. avtorTa erTi jgufis TvalsazrisiT, romelic
iv. javaxiSvilidan momdinareobs, yuTlu-arslanis dasis gamosvla
gaazrebulia rogorc parlamenturi moZraoba da dasis moTxovnebi
aRqmulia xelisuflebis ganawilebis moTxovnad [3. 186]. avtorTa
meore jgufi sawinaaRmdego Sexedulebisaa. magaliTad, mkvlevari
il. anTelava Tvlis, rom: “Sesabamisi wyaroebis teqstebidan pirve-
li jgufis avtorTa mosazrebebi ar dasturdeba” [4. 197]. Zalzed
sayuradRebo da originalur mosazrebas aviTarebs p. ratiani, romel-
mac aRniSnuli moZraobis Sedegi warmoidgina, rogorc wodebriv-
warmomadgenlobiTi monarqiis Camoyalibeba saqarTveloSi da parale-
li gaavlo XIII saukunis inglisis politikur movlenebTan [5.
94].
miuxedavad azrTa sxvadasxvaobisa, Tavad is faqti, rom am peri-
odisaTvis arsebobda yuTlu-arslanis dasis programa, romelic
aRniSnuli sakiTxebis sakanonmdeblo regulirebas moiTxovda, miu-
TiTebs maRal saxelmwifo-samarTlebriv azrovnebasa da kulturaze.

“dasturlamali”
Tu “xelmwifis karis garigeba~ oficialuri organos kanon-
Semoqmedebis Sedegi ar aris, am mxriv oficialur normatiul aqts
warmoadgens XVII saukunis pirvel naxevarSi, vaxtang VI mier Sedge-
nili “dasturlamali~.
dasturlamali~. am aqtis saSualebiT, xdeboda saxelm-
wifo xelisuflebis ganxorcielebis sferoSi aRmocenebuli urT-
ierTobebis regulireba. "dasturlamali~-s teqsti saSualebas iZleva
vifiqroT, rom jer kidev daviTisa da Tamaris dros da ufro
adrec arsebobda calkeuli xasiaTis saxelmwifo samarTlebrivi
aqtebi.
“dasturlamali~ mxolod saxelmwifos marTva-gamgeobasTan
dakavSirebul sakiTxebs aregulirebs. amiT kargad Cans misi Ziri-
Tadi, konstituciuri mniSvneloba, ris dasturadac SeiZleba moviy-
vanoT ivane javaxiSvilis sityvebi: "dasturlamali~-s SeqmniT vax-
tang VI marTlmsajuleba da marTva-gamgeoba kvlav erTmaneTisagan
gansazRvra da saxelmwifo samarTalsac "dasturlamali~-s Seqm-
niT mtkice safuZveli daudo: “amieriTgan saxelmwifo mar-
Tva-gamgeobis garkveuli wesi iyo damyarebuli da misi
ryeva da darRveva ase ioli aRar iqneboda~ [1. 66].
ZeglSi aRwerilia sasaxlis etiketi, sasaxlis moxeleebis fun-
qciebi, audienciebi, sasamarTlo xelisuflebis daxasiaTeba da sxva.
amave periodis konstituciuri azrovnebis SesaniSnavi nimuSia
taxtis memkvidris, daviTis, mier Sedgenili kanonebi, romelTagan
zogierTi saxelmwifos marTva-gamgeobis sakiTxebs Seexeba.

21
samwuxarod, rusuli mmarTvelobis damkvidrebam da aseve qarTuli
saxelmwifoebriobis moSlam gamoricxa am aqtebis praqtikulad
miReba da maTi moqmedebis raime SesaZlebloba.

1832 wlis SeTqmulTa dakiTxvis oqmebidan


konstitucionalizmis ganviTarebaSi krizisis dawyebis dros,
SesaniSnavi furcelia 1832 wlis SeTqmulTa moRvaweoba. samwuxar-
od, SeTqmulTa mier Sedgenili raime oficialuri dokumenti ar
gadarCenila. maTi saxelmwifoebrivi ideebis Sesaxeb informaciis
miReba SesaZlebelia maTi dakiTxvis oqmebidan. rogorc SeTqmulTa
sagamoZiebo masalebidan irkveva, 1832 wels maT mWidro ideuri
kavSiri hqondaT dekabristebTan, xolo am ukanasknelTa mizans, rogorc
cnobilia, ruseTSi batonymobis gauqmeba da konstituciuri
mmarTvelobis damyareba warmoadgenda.
SeTqmulTa dakiTxvis oqmebidan Cans, rom maT erT nawils gan-
zraxuli hqonia konstituciuri monarqiis Seqmna. erT-erTi monaw-
ilis, tarasi aleqsiSvilis, CvenebaSi moyvanilia zaal erisTavis
pasuxis citireba, rom “...sakuTari mefec gvejdeba da parlamentic
gveqneba da yvelani imas daemorCilebiano~ [6. 22]. sxva msgavsi
magaliTebis moxmobac SeiZleba, magram, vfiqrobT, maTi konstituci-
uri Sexedulebebisa da im droisaTvis mowinave saxelmwifo sa-
marTlebrivi kulturis Sesaxeb TqmuliTac naTeli suraTi iqmne-
ba. miT ufro, dasanania, rom am ideebma, raime dokumentis saxiT
Camoyalibebulma, Cvenamde ver moaRwia.
am TvalsazrisiT, sakmaod sainteresoa samocianelTa da maTi
Semdgomi moRvaweebis saqmianoba, rac farTod aris asaxuli rogorc
istoriul, ise iuridiul literaturaSi.

sfdb ^

saqarTvelos demokratiuli respublikis


1921 wlis 21 Tebervlis konstitucia
1921 wlis konstituciis miRebis peripetiebi
iuridiul literaturaSi mravalgzis aris miTiTebuli, rom
1921 wlis 21 Tebervlis konstitucia saqarTvelos konstitucio-
nalizmis Tavfurcelia, rom manamde Cvens qveyanas konstitucia,
rogorc erTiani sakanonmdeblo aqti, konstituciis Tanamedrove
iuridiuli mniSvnelobiT, ar hqonia.

22
1917 wlis Teberval-martis cnobili movlenebis Semdeg, ruse-
Tis imperiaSi Seiqmna erovnuli moZraobis aRmavlobis pirobebi.
saukuneebis manZilze saxelmwifoebriobis aRdgenis dauSreteli
survilis mqone qarTvel xalxs es momenti yuradRebis miRma ar
darCenia. 1918 wlis 26 maiss saqarTvelos erovnulma sabWom mi-
iRo damoukideblobis deklaracia da gamoaqveyna damoukideblobis
aqti. aRsdga saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukidebloba. Secvli-
lma sazogadoebriv-politikurma viTarebam da damoukidebelma sax-
el-mwifoebrivma aRmSeneblobam dRis wesrigSi daayena qveynis Zir-
iTadi kanonis _ konstituciis SemuSavebisa da miRebis aucile-
bloba.
1918 wlis 11 ivliss Seiqmna sakonstitucio komisia p. say-
vareliZis TavmjdomareobiT. cota mogvianebiT, 1918 wlis 12 marts,
arCeul iqna damfuZnebeli kreba, romelmac miiRo gadawyvetileba
gazrdiliyo komisiis Semadgenloba. komisiis SemadgenlobaSi Se-
diodnen: p. sayvareliZe, g. gvazava, k. kiknaZe, iv. kvesaSvili, ig.
gomarTeli, gr. yifSiZe, eqv. TayaiSvili, v. yifiani, iv. kariWaSvili.
sakonstitucio komisiam mokle droSi sakmao moculobiTi samuSao
Caatara da TiTqmis wlisTavze konstituciis proeqti mzad iyo.
1921 wlis 21 ianvars damfuZnebeli kreba Seudga konstituciis
proeqtis ganxilvas. saqarTvelos cxovrebaSi es umniSvnelovanesi
erovnuli, saxelmwifoebrivi da istoriuli faqti metad tragiku-
li movlenebis fonze mimdinareobda. moaxlovebuli wiTeli bolSe-
vikuri safrTxis gamo, damfuZnebelma krebam ver moaswro konsti-
tuciis sruli da safuZvliani ganxilva da iZulebuli gaxda 1921
wlis 21 Tebervals naCqarevad daemtkicebina warmodgenili proeq-
ti. sul male bolSevikuri safrTxe mware realobad iqca. sabWoTa
ruseTis jarebi SeiWrnen saqarTvelos demokratiuli respublikis
teritoriaze, rasac mohyva 1920 wlis 7 maisis xelSekrulebis
moqmedebis Sewyveta. ganviTarebulma movlenebma ganapiroba ruseT-
saqarTvelos omis dawyeba, rac sabolood saqarTvelos demokrati-
uli respublikis damarcxebiTa da sabWoTa sistemis Zaldatanebi-
Ti eqsportiT damTavrda. 1921 wlis 17 marts damfuZnebelma kre-
bam bolo sxdomaze, baTumidan gasvlis win ramdenime saaTiT adre,
miiRo dadgenileba 1921 wlis konstituciis moqmedebis droebiT
SeCerebis Sesaxeb.
1921 wlis konstituciaze yuradRebis gamaxvileba, misi daxas-
iaTeba aucilebelia imdenad, ramdenadac udidesia am aqtis mniS-
vneloba, rogorc mravali aTeuli wlis manZilze saxelmwifoebri-
obis aRdgenisa da damoukideblobisaTvis brZolis samarTlebrivi
safuZvlisa. miT ufro, aucilebelia dRes misi gaazreba, radganac
1995 wlis 24 agvistos konstituciis preambulaSi aRniSnulia,

23
rom “eyrdnobian ra qarTveli eris mravalsaukunovani
saxelmwifoebriobis tradiciebsa da saqarTvelos 1921
wlis konstituciis ZiriTad princi pebs, saqveynod acx-
adeben am konstitucias~.

1921 wlis konstituciis ZiriTadi principebi


1921 wlis 21 Tebervlis konstitucia Sedgeba 149 muxlisa da
17 Tavisagan.
konstituciam saqarTvelos saxelmwifos politikuri wyobilebis
formad aRiara demokratiuli respublika da igi mudmiv, ucvlel
formad gamoacxada. saqarTvelo gamocxadda Tavisufal, damoukidebel
da ganuyofel saxelmwifod.
1921 wlis konstituciis, rogorc demokratiuli aqtis, erT-
erT saukeTeso maxasiaTebels warmoadgens misi me-3 Tavi, romelmac
moaxdina saqarTvelos moqalaqeobis, adamianisa da moqalaqis ufle-
baTa reglamentacia. konstituciam dauSveblad miiCnia ormoqalaqeoba.
moqalaqeTa samarTlebrivi statusi efuZneboda Tanasworobis prin-
ci ps. aikrZala yovelgvari wodebrivi gansxvavebisa da xarisxis
miniWeba, garda akademiurisa.
urTulesi saSinao Tu sagareo mdgomareobis miuxedavad, konsti-
tuciam gaauqma sikvdiliT dasja da aRiara pirovnebis xelSeuxebloba.
konstituciaSi warmodgenili iyo politikuri uflebebisa da
Tavisuflebebis farTo speqtri. calke Tavad gamoiyo adamianis socia-
lur-ekonomikuri uflebebi da Tavisuflebebi. magaliTad, dawyebiTi
ganaTleba sayovelTaod, usasyidlod da savaldebulod gamocxadda.
saxelmwifo kisrulobda valdebulebas uRaribesi ojaxebis
SvilebisaTvis aRmoeCina daxmareba sazrdos, tansacmlisa da sas-
wavlo nivTebis ufaso gadacemiT.
konstituciaSi pirdapir ar yofila aRiarebuli xelisufleb-
is ganawilebis princi pi, magram konstituciiT gansazRvruli xe-
lisuflebis organizacia mowmobs, rom igi aRiarebs da eyrdnoba
swored xelisuflebis danawilebis Teorias.
qveynis umaRles warmomadgenlobiT organod aRiarebuli iyo
parlamenti, romelic airCeoda proporciuli saarCevno sistemiT
sayovelTao, Tanaswori, pirdapiri saarCevno uflebis safuZvelze,
faruli kenWisyriT, sami wlis vadiT.
aRmasrulebeli xelisuflebis umaRles organos warmoadgenda
mTavroba. mTavrobis Tavmjdomares irCevda parlamenti. mTavrobis
Tavmjdomaris uflebamosilebis vada ganisazRvreboda erTi wliT.
erTi da igive piris arCeva mTavrobis Tavmjdomaris Tanamdebobaze
SesaZlebeli iyo mxolod orjer.

24
sasamarTlo xelisuflebis umaRles organos warmoadgenda senati,
romelsac irCevda parlamenti. konstitucia adgenda marTlmsaju-
lebis ganxorcielebis demokratiul princi pebs.
Sesabamisad, gamocxadda:
⊇ sasamarTlos damoukidebloba da mosamarTleTa mxolod kanon-
isadmi morCileba;
⊇ mosamarTleTa arCeviToba;
⊇ sasamarTloSi saqmis ganxilvis sajarooba;
⊇ ganxilvaSi nafic msajulTa monawileoba da sxva.
konstituciam gansazRvra qveynis teritoriul-saxelmwifoebrivi
mowyoba, romlis farglebSi daawesa Semdegi avtonomiuri erTeulebis
arseboba: soxumis olqi, samuslimano saqarTvelo anu baTumis mxare,
zaqaTalas olqi. am avtonomiur erTeulebs adgilobrivi mniSvnelobis
saqmeebSi miniWebuli hqondaT farTo TviTmmarTvelobis ufleba.
1921 wlis konstituciaSi calke Tavebi eTmoboda saxelmwifo
finansebs, saxelmwifo kontrols, saxelmwifo Tavdacvas, adgilo-
briv TviTmmarTvelobas, erovnul umciresobaTa uflebebs, saxelm-
wifo moxeleebs, saxelmwifosa da eklesias da sxva.
konstituciis bolo TavSi gansazRvruli iyo misi gadasinjvis,
konstituciaSi cvlilebebisa da damatebebis Setanis wesi. am we-
sis mixedviT, igi SeiZleba mivakuTvnoT rTul konstituciaTa rigs.
konstituciis gadasinjvis uflebis mqone subieqtebs warmoadgen-
da parlamenti, mis wevrTa ara nakleb naxevris saxiT da 50.000
amomrCeveli. konstituciis zogadi an nawilobrivi gadasinjvis
Sesaxeb winadadeba parlamentis dRis wesrigSi ar SeiZleba dasmuliyo
misi Setanidan ara uadres 6 Tvisa.
mTliani an nawilobrivi gadasinjvis proeqti miRebulad iTv-
leboda, Tu mas mxars dauWerda parlamentis saerTo raodenobis
ori mesamedi.
miuxedavad imisa, rom damoukidebeli saqarTvelos pirveli, 1921
wlis 21 Tebervlis konstitucia rogorc formiT, ise SinaarsiT
srulad pasuxobda drois Sesabamis demokratiul moTxovnebs, para-
grafis dasawyisSi aRniSnul garemoebaTa gamo misi moqmedeba uki-
duresad xanmokle aRmoCnda. 1921 wlis konstituciis moqmedeba
aRsdga 1992 wlis 21 Tebervlis saqarTvelos respublikis samxedro
sabWos deklaraciis safuZvelze, magram am periodisaTvis 1921
wlis konstituciis mTeli rigi normebi da institutebi Tanamed-
roveobisaTvis Seuferebeli aRmoCnda da man praqtikulad ver
moaxerxa qveynis sazogadoebrivi weswyobilebisa da politikis
safuZvlebis regulireba.

25
sfdb *
sabWoTa periodis saqarTvelos
konstituciebi
saqarTvelos socialisturi respublikis Seqmna
1921 wels, gare Zalis uxeSi Carevis Sedegad, Sewyda saqarTve-
los damoukidebeli saxelmwifoebrivi aRmSenebloba. bolSevikuri
ruseTis mier 1921 wlis 25 Tebervals saqarTvelos winaaRmdeg
ganxorcielebulma samxedro okupaciam da sabWoTa xelisuflebis
Zaladobrivma eqsportma saTave daudo saqarTvelos socialis-
turi respublikis Seqmnas.
Secvlilma sazogadoebrivma weswyobilebam, axali politikuri
Zalis _ saqarTvelos revoluciuri komitetis mier Zalauflebis
xelSi aRebam, dRis wesrigSi daayena sazogadoebis Secvlili pirobebis
sakanonmdeblo reglamentacia. daisva sakiTxi konstituciis Se-
muSavebisa da miRebis Sesaxeb.

1922 wlis pirveli sabWoTa konstitucia


saqarTvelos sabWoebis pirvelma yrilobam, 1922 wlis 2 marts,
saqarTveloSi sabWoTa xelisuflebis damyarebis erTi kviris Tavze,
miiRo saqarTvelos rigiT pirveli sabWoTa konstitucia, romelic
Sedgeboda 23 Tavisa da 134 muxlisagan.
1922 wlis konstituciam ganamtkica proletariatis diqtat-
uris damyareba da mTeli Zalauflebis gadasvla sabWoebis xelSi.
1922 wlis konstituciis Sesabamisad, gauqmda revoluciuri ko-
mitetebi da xelisuflebis organizaciis konstituciuri safuZv-
lebis mixedviT Camoyalibda saxelmwifo organoTa axali sistema.
saqarTvelos sabWoTa socialisturi respublikis xelisuflebis
umaRles organos warmoadgenda sruliad saqarTvelos sabWoebis yri-
loba. yrilobaTa Soris periodSi xelisuflebas ganaxorcielebda
yrilobis mier arCeuli centraluri aRmasrulebeli komiteti (cak).
cak-is sesiaTa Soris xelisuflebas ganagebda cak-is prezidiumi, romelic
airCeoda centraluri aRmasrulebeli komitetis sesiis mier.
mmarTvelobis umaRles organos _ mTavrobas warmoadgenda
saqarTvelos sabWoTa socialisturi respublikis saxalxo komis-
arTa sabWo (saxkomsabWo), romelsac centraluri komiteti qmnida.
rac Seexeba adgilebze xelisuflebis organizacias, adgilobriv
organoebs warmoadgenda muSaTa, glexTa da wiTelarmielTa depu-
tatebis sabWoebi da Sesabamisi aRmasrulebeli komitetebi.
26
konstituciam gaauqma kerZo sakuTreba rogorc miwaze, ise
kerZo saxis yvela msxvil warmoebasa da sawarmoo saSualebebze.
konstituciis Tanaxmad, xelisuflebis organizacia emyareboda
demokratiuli centralizmis princi ps. amasTanave, konstituciam
aRiara erTiani saxalxo sasamarTlo, erTi mudmivi mosamarTlisa
da ori an eqvsi saxalxo msajulis SemadgenlobiT.
1922 wlis konstituciis 102-e muxliT, SeizRuda sayovelTao
saarCevno ufleba. konstituciam rogorc aqtiuri, ise pasiuri
saarCevno ufleba waarTva moqalaqeTa Semdeg kategoriebs:
1. pirebs, romlebic iyenebdnen daqiravebul Sromas mogebis miRebis
mizniT;
2. pirebs, romlebic cxovrobdnen arasakuTari Sromis SemosavliT;
3. kerZo vaWrebs, Suamavlebsa da komerciul Suamavlebs;
4. ber-monazvnebsa da religiuri kultis sasuliero pirebs;
5. yofili policiisa da menSevikuri mTavrobis Sinagan saqmeTa saminis
trosTan arsebul sagangebo razmis mosamsaxureebsa da agentebs;
6. pirebs, romlebic dadgenili wesiT cnobili iyvnen suliT avadmyofebad
da gonebadaqveiTebulebad, agreTve mzrunvelobis qveS myofT;
7. pirebs, romlebic msjavrdebuli iyvnen kanonier ZalaSi Sesuli
sisxlis samarTlis ganaGeniT, angarebisa da sxva damamcirebe-
li danaSaulobebisaTvis.
konstitucia formalurad aRiarebda adamianis uflebebsa da
Tavisuflebebs.

1927 wlis konstitucia


sabWoTa saqarTvelos Semdgomi konstituciuri cxovreba dakav-
Sirebulia axali saxelmwifoebrivi formebis CamoyalibebasTan. ker-
Zod, 1922 wlis 13 dekembers Seiqmna amierkavkasiis sabWoTa fed-
eraciuli socialisturi respublika (sfsr), romelmac SeimuSava da
miiRo amierkavkasiis federaciis konstitucia. 1922 wlis 30 de-
kembers Seiqmna ssr kavSiri, romlis SemadgenlobaSi Sediodnen rs-
fsr, ukrainis ssr, belorusiis ssr, amierkavkasiis sfsr.
axali sakavSiro saxelmwifos Seqmnam dRis wesrigSi daayena
konstituciis miRebis sakiTxi. 1924 wlis 31 ianvars, sabWoebis
sakavSiro meore yrilobam daamtkica ssr kavSiris konstitucia.
saqarTvelo sabWoTa kavSirSi Sedioda amierkavkasiis sabWoTa
federaciuli socialisturi respublikis meSveobiT, romlis Se-
madgenlobaSic imyofeboda 1922 wlis dekembridan.
sabWoTa kavSiris 1924 wlis konstituciis me-5 muxlisa da
amierkavkasiis sabWoTa federaciuli socialisturi respublikis

27
meore sabWoTa konstituciis me-4 muxlis moTxovnaTa Sesabamisad,
saqarTvelo valdebuli iyo Tavisi konstitucia SesabamisobaSi
moeyvana a/k sfsr da ssrk konstituciebTan. am moTxovnis Sesabam-
isad, 1927 wlis 4 aprils, saqarTvelos sabWoebis IV yrilobam
daamtkica saqarTvelos axali konstitucia. 1927 wlis konstitu-
cia Sedgeboda 8 Tavisa da 114 muxlisagan.
1927 wlis konstituciiT dafiqsirda realuri mdgomareoba,
romliTac SeizRuda saqarTvelos suvereniteti sakavSiro saxelm-
wifos sasargeblod. kerZod, es garemoeba gamoixata imaSi, rom
Seicvala saxelmwifo organoTa uflebrivi mdgomareoba. konsti-
tuciiT, saqarTvelos saxelmwifo organoTa gamgeblobas aRar
miekuTvneboda sagareo, sazRvao, Tavdacvisa da sagareo vaWrobis
sakiTxebi. amasTan, konstituciam ucvlelad datova xelisuflebisa
da mmarTvelobis umaRlesi da adgilobrivi organoebis struqtura.
konstituciur siaxleTa Soris gansakuTrebiT mniSvnelovani iyo
axali IV da V Tavebis damateba, romlebic avtonomiur erTeulebs
Seexeboda. kerZod, aRniSnul TavSi regulirebuli iyo aWaris samarT-
lebrivi statusi, rogorc avtonomiuri respublikisa; mexuTe Tavi
eTmoboda afxazeTs, romelic gansakuTrebuli xelSekrulebis ZaliT
Sedioda saqarTvelos respublikis SemadgenlobaSi, rogorc mokavSire
sabWoTa socialisturi respublika; konstituciiT ganisazRvra samxreT
oseTis avtonomiuri olqis samarTlebrivi statusi.
1927 wlis konstituciiT SemoRebul iqna “saprokuroro zeda-
mxedveloba~, romelic erTian saxalxo sasamarTlosTan arsebobda.
konstitucia aregulirebda pirovnebis uflebriv mdgomare-
obas, saarCevno sistemas, erovnul politikas, konstituciis cv-
lilebebis sakiTxebs, axleburad gansazRvravda qveynis socialur
struqturas da a.S.

1937 wlis stalinuri konstitucia


1927 wlis konstitucia Secvala saqarTvelos rigiT mesame,
1937 wlis sabWoTa konstituciam, romelic daamtkica 1937 wlis
13 Tebervals saqarTvelos ssr sabWoebis sagangebo VIII yrilobam.
1937 wlis konstitucia, romelic 14 Tavisa da 162 muxlisagan
Sedgeboda, warmoadgenda saqarTveloSi socialisturi sazogadoe-
bis mSeneblobis iuridiul bazas. am daniSnulebiT 1937 wlis
konstitucia oTxi aTeuli wlis manZilze moqmedebda.
1937 wlis konstituciam, romelic ssrk 1936 wlis e.w. stali-
nuri konstituciis bazaze iyo Seqmnili, arsebiTad Secvala sax-
elmwifo organoTa sistema.

28
konstituciiT, umaRles xelisuflebas da qveyanaSi erTaderT
sakanonmdeblo organos warmoadgenda saqarTvelos ssr umaRlesi
sabWo. igi airCeoda 4 wlis vadiT, romelic ikribeboda sesiebze.
sesias weliwadSi orjer iwvevda saqarTvelos ssr umaRlesi sab-
Wos prezidiumi. sesiebs Soris periodSi saxelmwifo xelisufle-
bas ganaxorcielebda umaRlesi sabWos prezidiumi, romelic air-
Ceoda umaRlesi sabWos mier Semdegi SemadgenlobiT: saqarTvelos
umaRlesi sabWos prezidiumis Tavmjdomare, Tavmjdomaris moadg-
ile, prezidiumis mdivani da prezidiumis 13 wevri. umaRlesi sab-
Wos prezidiumi angariSvaldebuli iyo umaRlesi sabWos winaSe.
saqarTvelos ssr umaRles aRmasrulebel-ganmkargulebel or-
ganos warmoadgenda saqarTvelos ssr saxalxo komisarTa sabWo,
romelsac qmnida saqarTvelos umaRlesi sabWo Semdegi Semadgen-
lobiT: saqarTvelos ssr saxalxo komisarTa sabWos Tavmjdomare;
Tavmjdomaris moadgileebi; saqarTvelos ssr saxelmwifo sagegmo
komitetis Tavmjdomare; saqarTvelos ssr saxalxo komisrebi.
saqarTvelos ssr saxalxo komisarTa sabWo angariSvaldebuli
iyo saqarTvelos umaRlesi sabWos winaSe, xolo sesiaTa Soris
periodSi _ umaRlesi sabWos prezidiumis winaSe.
1937 wlis konstituciiT gauqmda politikuri SezRudvebi. kerZod,
konstituciurad dadginda arCevnebis sayovelTaod aRiarebuli princi-
pebi: sayovelTao, Tanaswori, pirdapiri arCevnebi faruli kenWisyriT.
konstituciam qveynis politikur safuZvlad aRiara mSromel-
Ta deputatebis sabWoebi, xolo ekonomikuri sistemis safuZvlad
gamoacxada meurneobis socialisturi sistema da sawarmoo iar-
aRebisa da saSualebebis socialisturi sakuTreba.
1937 wlis konstituciam mniSvnelovnad gaafarTova moqalaqe-
Ta uflebebisa da Tavisuflebebis moculoba. konstituciaSi aisaxa
iseTi mniSvnelovani ufleba-Tavisuflebebi, rogoricaa sityvis, be-
Wdvis, krebebisa da manifestaciebis Tavisufleba, msvlelobebisa da
mitingebis Tavisufleba da a.S.
aRniSnuli konstituciiT pirvelad ganxorcielda qveynis ad-
ministraciul-teritoriuli dayofa _ daraioneba.
ufro daxvewili da srulyofili gaxda sasamarTlo da proku-
raturis organoTa sistema. marTlmsajuleba xorcieldeboda
saqarTvelos ssr umaRlesi sasamarTlos, afxazeTisa da aWaris a.r.
umaRlesi sasamarTloebisa da saxalxo sasamarTloebis mier.
saqarTvelos ssr umaRles sasamarTlos irCevda saqarTvelos ssr
umaRlesi sabWo 5 wlis vadiT. amave vadiT airCeoda avtonomiuri res-
publikebis umaRlesi sasamarTloebi Sesabamisi sabWoebis mier.

29
kanonebze uzenaesi zedamxedveloba evaleboda prokuraturis
organoebs. saqarTvelos respublikis prokurors, avtonomiuri re-
spublikisa da avtonomiuri olqis prokurorebs niSnavda ssr
kavSiris generaluri prokurori, raionis prokurors niSnavda re-
spublikis prokurori da amtkicebda ssr kavSiris generaluri
prokurori.
konstituciam gansazRvra saxelmwifo simbolika da dedaqalaqi.
konstitucia iTvaliswinebda misi Secvlis meqanizms, romlis
mixedviTac, es ukanaskneli SesaZlebeli iyo mxolod saqarTvelos
umaRlesi sabWos gadawyvetilebiT, risTvisac saWiro iyo umaRle-
si sabWos deputatTa xmebis ori mesamedis umravlesoba.

1978 wlis konstitucia


sabWoTa kavSiris ideologiurma manqanam 60-iani wlebisaTvis
gamoacxada, rom “ssr kavSirSi socializmma sruliad da sabolood
gaimarjva~ da TiTqos aman gamoiwvia proletariatis diqtaturis
gadazrda saerTo-saxalxo saxelmwifoSi. bunebrivia, Secvlilma
sazogadoebriv-politikurma pirobebma dRis wesrigSi daayena axa-
li konstituciis SemuSaveba da miReba. 1977 wlis 1 ivlisis
sxdomaze umaRlesi sabWos VI sesiam miiRo dadgenileba „saqarTve-
los ssr konstituciis proeqtis mosamzadeblad komisiis Seqmnis
Sesaxeb~. komisias Tavmjdomareobda eduard SevardnaZe, komisiis
SemadgenlobaSi Sedioda 39 wevri.
komisiam warmoadgina konstituciis proeqti, romlis dedans,
rasakvirvelia, ssr kavSiris 1977 wlis konstitucia warmoadgen-
da. proeqti komisiis gadawyvetilebiT waredgina umaRlesi sabWos
prezidiums, romelmac moiwona proeqti da gamoaqveyna presaSi.
1978 wlis 15 aprils, saqarTvelos ssr IX mowvevis umaRlesi
sabWos riggareSe VIII sesiam daamtkica konstituciis ZiriTadi
teqsti. 1978 wlis konstitucia (ZiriTadi kanoni) Sedgeboda
preambulis, TerTmeti karis, ocdaori Tavisa da 185 muxlisagan.
1978 wlis konstituciiT, saqarTvelo saxelmwifo wyobilebis
formis mixedviT kvlav socialistur saerTo-saxalxo saxelmwi-
fos warmoadgenda, sadac mTeli Zalaufleba xalxs ekuTvnoda.
saqarTvelos saxelmwifo gamoxatavda muSebis, glexebisa da in-
teligenciis, yvela erisa da erovnebis nebasa da interesebs.
konstituciam kerZo sakuTrebis gverdis avliT gamoacxada
sakuTrebis formaTa mravalferovneba. respublikaSi aRiarebuli
iyo sakuTrebis Semdegi formebi: saxelmwifo, kooperaciuli, sa-
zogadoebrivi organizaciebis, individualuri da Sereuli sakuTreba.

30
konstituciis me-3 Tavis Tanaxmad, saxelmwifo xelisuflebis
organizaciisa da misi saqmianobis safuZvlad kvlav demokratiuli
centralizmis princi pi iqna aRiarebuli. garTulda saxelmwifo
organoTa sistema, romelsac konstituciaSi oTxi kari hqonda
daTmobili. konstituciiT, saxalxo deputatTa sabWoebi, umaRlesi
sabWodan sasoflo sabWos CaTvliT, qmnidnen saxelmwifo xelisu-
flebis organoTa erTian sistemas, qveynis politikur safuZvels.
saqarTvelos ssr umaRlesi sabWo airCeoda 5 wlis vadiT, xolo
adgilobrivi sabWoebi - orweliwadnaxevriT. deputatTa arCevnebi
ewyoboda erTmandatian saarCevno olqebSi sayovelTao, Tanaswori
da pirdapiri saarCevno uflebis safuZvelze faruli kenWisyriT.
saqarTvelos ssr uzenaesi sabWos arCevnebSi aqtiuri saarCevno
uflebiT sargeblobda yvela moqalaqe 18 wlis asakidan, romelic
akmayofilebda saarCevno kanonis moTxovnebs, xolo pasiur saarCevno
uflebas piri iZenda 21 wlis asakidan. saqarTvelos ssr uzenaes
sabWoSi Sedioda 300 deputati. saqarTvelos uzenaesi sabWos
sesiebs Soris periodSi saxelmwifo xelisuflebis organos war-
moadgenda uzenaesi sabWos prezidiumi.
saqarTvelos socialisturi respublikis umaRles aRmas-
rulebel-ganmkargulebel organos warmoadgenda saqarTvelos ssr
ministrTa sabWo, anu mTavroba. mis SemadgenlobaSi Sedioda: saqarTve-
los ssr ministrTa sabWos Tavmjdomare, Tavmjdomaris pirveli
moadgile da moadgileebi, saqarTvelos ssr ministrebi, saqarTve-
los ssr saxelmwifo komitetis Tavmjdomareebi. ministrTa sab-
Wos SemadgenlobaSi Tanamdebobrivad Sediodnen aseve afxazeTis
assr da aWaris assr ministrTa sabWos Tavmjdomareebi.
saqarTvelos ssr mTavroba angariSvaldebuli iyo saqarTve-
los ssr uzenaesi sabWos winaSe.
saqarTvelos ssr 1978 wlis konstituciaSi, wina konstitucie-
bTan SedarebiT, kidev ufro gafarTovda moqalaqeTa uflebebi da
Tavisuflebebi.
konstituciis 21-e da 22-e Tavebi, Sesabamisad, eTmoboda sasa-
marTlosa da prokuraturas, sadac gansazRvruli iyo maTi samarT-
lebrivi statusis konstituciuri safuZvlebi.
miuxedavad imisa, rom 1978 wlis konstitucia, mis winamorbed
konstituciebTan SedarebiT, rogorc formiT, ise Sinaarsis mixed-
viT ufro srulyofil doneze iyo Sesrulebuli, igi mainc sabWoTa
konstituciebisaTvis maxasiaTebel Tvisebebs atarebda. am Tviseba-
Ta Sesabamisad, saqarTvelos konstituciuri ganviTarebis yvela
etapze Tan axlda “sazogadoebriv-politikuri cxovrebis sxva-
dasxva sferoSi mTeli rigi demokratiuli princi pebis formaluri

31
aRiareba, faqtobrivad despotizmis, sisxliani mmarTvelobisa da
adamianis uuflebobis viTarebaSi~ [7. 94].
Tumca, 1978 wlis konstituciis sicocxlisunarianoba aRniS-
nuliT ar dasrulebula. masSi cvlilebebi iqna Setanili saqarTve-
los ssr 1984 wlis 7 ianvris, 1986 wlis 5 ivlisis, 1989 wlis 18
noembris, 1990 wlis 20 martisa da 18 agvistos, aseve saqarTvelos
respublikis 1990 wlis 14, 15, 22 noembris, 11 da 28 dekembris, 1991
wlis 29 ianvris, 27, 28 Tebervlis, 20 martis, 14, 23, 27 aprilis, 23
maisis, 14 ianvris, 25 ivlisis, 2, 10, 26 agvistos, 11 da 30 oqtombris
kanonebiT. aRniSnulma, gansakuTrebiT ki 1990 wlis 28 oqtombris
Semdeg periodSi, konstituciaSi Setanilma cvlilebebma Tvisobri-
vad ucvales saxe mas, igi ufro demokratiuli da srulyofili,
saqarTvelos gardamavali periodisaTvis Sesatyvisi konstitucia
gaxda.

sfdb (

saqarTvelos konstituciuri ganviTareba


1995 wlis 24 agvistomde
1978 wlis konstituciis fundamenturi cvlilebebi
cvlilebebma, romlebic 1990 wlis 28 oqtombris pirveli
mravalpartiuli arCevnebis Sedegad arCeulma erovnulma xelisu-
flebam 1978 wlis konstituciaSi Seitana, arsebiTad ucvales saxe
konstitucias.
aRniSnul cvlilebaTa Sesabamisad, Seicvala saxelmwifo wyobi-
lebis forma, axleburad ganisazRvra saxelmwifo xelisuflebisa
da mmarTvelobis umaRlesi da adgilobrivi organoebis struqtura.
xelisuflebis umaRlesi organo iyo saqarTvelos respublikis
uzenaesi sabWo, romelic 250 deputatisagan Sedgeboda da airCeo-
da 5 wlis vadiT. xelisuflebis adgilobriv organoebs warmoad-
gendnen sakrebuloebi. adgilebze mmarTvelobis ganxorcieleba
xdeboda prefeqturis institutis saSualebiT. ufro mogvianebiT
ki SemoRebul iqna prezidentis instituti.
saqarTvelos prezidentad SeiZleboda arCeuli yofiliyo da-
badebiT saqarTvelos respublikis moqalaqe. gansazRvruli iyo
prezidentis rogorc minimaluri, ise maqsimaluri asakobrivi zR-
vari - 35-dan 65 wlamde.

32
saqarTvelos prezidents irCevdnen saqarTvelos respublikis
moqalaqeebi sayovelTao, Tanaswori da pirdapiri saarCevno ufleb-
is safuZvelze faruli kenWisyriT.
prezidentis arCevnebis wess detalurad gansazRvravda saqarTve-
los respublikis kanoni “prezidentis arCevnebis Sesaxeb~.
erovnuli xelisuflebis mier ganxorcielebuli cvlilebebis
Sesabamisad, Seicvala saxelmwifos simbolika _ emblema, droSa,
himni. Seicvala konstituciis preambula, romelSic realuri is-
toriuli Sefaseba mieca saqarTvelos samarTlebriv mdgomareobas
ssr kavSiris SemadgenlobaSi. dafiqsirda erovnulganmaTavisufle-
beli moZraobis mier ganvlili gza 1921 wlidan 1990 wlamde.
konstituciidan amoRebul iqna sityvebi “sabWoTa socialis-
turi~, aseve me-6 muxli, romelic aRiarebda komunisturi partiis
warmmarTvel Zalas da faqtiurad uzrunvelyofda misi, rogorc
erTaderTi partiis, uzenaesobasa da xelisuflebis uzurpacias.
yvelaferma aman saqarTvelo daayena ganviTarebis Tvisobrivad axal
gzaze. saqarTveloSi daiwyo gardamavali periodi. qveyana rTul
pirobebSi iyo, magram mainc daiwyo damoukidebeli saxelmwifoe-
brivi aRmSeneblobis procesi.

1991-1992 wlebi
1991 wlis bolosaTvis politikuri mdgomareoba ukiduresad
gamwvavda, ramac Seaferxa gardamavali periodis konstituciis ganx-
orcieleba. male politikuri procesebis garTulebam kulminacias
miaRwia, rac dagvirgvinda xelisuflebis SecvliT samxedro Care-
vis gziT. Zalaufleba xelSi aiRo samxedro sabWom da droebiTma
mTavrobam.
rogorc mivuTiTeT, aRniSnul garemoebaTa gamo, faqtiurad Sew-
yda gardamavali periodis konstituciis moqmedeba. 1992 wlis 21
Tebervals samxedro sabWom miiRo deklaracia 1921 wlis 21 Teberv-
lis konstituciis aRdgenis Sesaxeb. Tumca, misi "samoqmedod SemoReba
ararealuri aRmoCnda da Tanamedrove pirobebSi moqmed aqtad verc
gamodgeboda~ [7. 75]. yovelive amis fonze gaurkveveli rCeboda
saxelmwifo organoTa samarTlebrivi mdgomareoba, qveynis marTva
dekretebis safuZvelze SeuZlebeli iyo, amitom dRis wesrigSi
dadga axali konstituciis miRebis sakiTxi. magram konstituciis
SemuSaveba da miReba garkveul drosa da pirobebTan iyo dakavSire-
buli. arc konstituciuri vakuumis pirobebSi SeiZleboda qveynis
datoveba. 1992 wlis 6 noembers, saqarTvelos respublikis parla-
mentma miiRo kanoni “saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~.

33
kanoni “saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~
marTalia, kanoni “saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~ konsti-
tucias ar warmoadgenda, magram axali konstituciis miRebamde
swored mas unda Seesrulebina konstituciis funqcia. kanonis am
maRal daniSnulebaze TviT kanonis SesavalSi arsebuli debuleba
miuTiTebda, rom `es kanoni gansazRvravs qveynis sagangebo saSinao
da sagareo mdgomareobiT ganpirobebuli saqarTvelos saxelmwi-
fos umaRlesi organoebis uflebamosilebis, maTi mowyobisa da
saqmianobis wess axali konstituciis miRebamde, rac ganxorcield-
eba 1921 wlis saqarTvelos konstituciis memkvidreobis safuZ-
velze~.
kanoni Sedgeba Sesavali nawilis, 8 Tavisa da 33 muxlisagan.
kanoni aRiarebs saparlamento respublikis formas, gansazRvravs
mis uflebamosilebas, iZleva im pirTa CamonaTvals, romelTac irCevs
an niSnavs parlamenti. gansazRvravs parlamentis saqmianobisa da
organizaciis wess, romelic garkveul Taviseburebebs warmoSobda
saqarTvelos saparlamento respublikis formis SigniT, rac imaSi
gamoixateboda, rom parlamentis Tavmjdomares irCevdnen ara depu-
tatebi parlamentis Semadgenlobidan, aramed mas irCevda uSualod
xalxi. e.i. parlamentis Tavmjdomare gamoyofil iqna parlamentis
Semadgenlobidan, amitom igi 1992 wlis 11 oqtombers, parlament-
Tan erTad, uSualod mosaxleobis mier iqna arCeuli. saarCevno
debulebis Sesabamisad, parlamentis Tavmjdomared arCevis Semdeg,
kanonis me-8 muxliT "parlamenti irCevs saqarTvelos saxelmwi-
fos meTaurs~. ufro konkretulad, kanonis me-17 muxlSi aRniSnu-
li iyo, rom "saqarTvelos respublikis meTaurad parlamentis mier,
misi siiTi Semadgenlobis ori mesamedis umravlesobiT airCeva
parlamentis Tavmjdomare, romlis uflebamosilebis vada ganisazRvre-
ba parlamentis uflebamosilebis vadiT~. es wesi qmnida ormagi
arCevnebis saWiroebas, rac rTul procedurasTan iyo dakavSirebu-
li da normaTa teqnikur kolizias qmnida.
kanoni "saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~ did uflebamosile-
bebs aniWebda saxelmwifo meTaurs. kanonis Tanaxmad, igi saTaveSi
udgas mmarTvelobis organoTa sistemas saqarTveloSi, qmnis mTavrobas,
warudgens parlaments respublikuri masStabis yvela Tanamdebo-
bis piris kandidaturas, umaRlesi mTavarsardalia da niSnavs da
aTavisuflebs umaRlesi samxedro Tanamdebobis pirebs, SearCevs
elCebs, warmomadgenlebsa da sxva.
saxelmwifos meTauri warmoadgenda saqarTvelos saxelmwifos
qveynis SigniT da saerTaSoriso urTierTobebSi. valdebuli iyo
uzrunveleyo saxelmwifos damoukidebloba da teritoriuli
34
mTlianoba, adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa dacva, saxelm-
wifo organoebis urTierTSeTanxmebuli saqmianoba.
kanonma "saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~, rogorc vxedavT,
daamkvidra Taviseburad axali qarTuli modeli _ "parlamentis
Tavmjdomare _ saxelmwifos meTauri~, rac im dros "marTebulad~
iqna aRiarebuli [8. 13]. Tumca, Tu kanonis arss detalurad CavuR-
rmavdebiT, igi arsebiTad xelyofda xelisuflebis ganawilebis
princi ps. parlamentis Tavmjdomare, romelic parlamentis gverdis
avliT airCeva, saTaveSi edga qveynis umaRles warmomadgenlobiT
organos, amasTan, yovelgvari alternativis gareSe arCeuli unda
yofiliyo saxelmwifos meTaurad. saxelmwifos meTauri, amave dros,
xelmZRvanelobda aRmasrulebeli xelisuflebis mTel sistemas.
miuxedavad imisa, rom saxelmwifos meTauri arsebiTad mainc
mmarTvelobis organos warmoadgenda, aRniSnuli modelis fargleb-
Si igi, mmarTvelobiTi uflebamosilebebis garda, xelisuflebis
ganxorcielebis farTo uflebamosilebiTac iyo aRWurvili. sax-
elmwifos meTauri, kanoniT gaTvaliswinebul SemTxvevebSi, ufleba-
mosili iyo gamoeca kanonis Zalis mqone aqtebi da es uflebam-
osileba ar iyo dadasturebuli konstituciuri debulebebiT.
yovelive es ki arsebiTad xelyofda xelisuflebis ganawilebis
demokratiul princi ps da miuRebels xdida xelisuflebis orga-
nizaciis maSindel models.
kanonis Tanaxmad, umaRles aRmasrulebel-ganmkargulebel organos
warmoadgenda ministrTa kabineti _ mTavroba, romelic angariSvaldebu-
li iyo parlamentisa da parlamentis Tavmjdomaris _ saxelmwifos
meTauris winaSe. ministrTa kabinetis SemadgenlobaSi Sedioda premier-
ministri, ministrebi da kabinetis sxva wevrebi. saxelmwifos meTau-
ri brZanebulebebis safuZvelze da maT Sesasruleblad gamoscemda
dadgenilebebs, xolo premier-ministri – gankargulebebs.
kanonma “saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~ aRiara sasamarT-
lo xelisufleba da gamoacxada sasamarTloebis damoukideblobis,
maTi mxolod kanonisadmi damorCilebis princi pi.
kanoni iTvaliswinebda specialur Tavs “erovnuli uSiSroebi-
sa da Tavdacvis sabWo~. am organos amocanad ganisazRvra qveynis
Tavdacvis, uSiSroebisa da wesrigis uzrunvelyofa qveyanaSi. mas
xelmZRvanelobda saxelmwifos meTauri, rogorc SeiaraRebuli Zaleb-
is umaRlesi mTavarsardali.
“saqarTvelos respublikis saxelmwifo xelisuflebis Sesax-
eb~ kanonis mniSvneloba gamoixateba imaSi, rom man praqtikulad
Seavso qveyanaSi Seqmnili konstituciuri vakuumi da miRebidan

35
sami wlis ganmavlobaSi asrulebda ZiriTadi kanonis rols, ar-
egulirebda saxelmwifosa da sazogadoebrivi cxovrebis safuZ-
vlebs.

sfdb )
saqarTvelos 1995 wlis 24 agvistos
konstitucia _ qveynis uzenaesi kanoni
1995 wlis konstituciis iuridiuli buneba
saqarTvelos 1995 wlis konstitucia iseve, rogorc yvela
qveynis konstitucia, xasiaTdeba rigi TaviseburebebiT, romlebic
dakavSirebulia da gamomdinareobs Tavad konstituciuri normebidan.
konstituciis maxasiaTebelTa Soris gansakuTrebiT mniSvnelo-
vania konstituciis uzenaesoba. swored es Tviseba gansazRvravs
saqarTvelos konstituciis adgils samarTlebriv sistemaSi.
saqarTvelos 1995 wlis 24 agvistos konstituciis uzenaeso-
ba gulisxmobs, rom igi umaRlesi iuridiuli Zalis mqone aqtia
yvela sxva normatiuli aqtis mimarT. saqarTvelos konstituciaze,
rogorc uzenaes kanonze, xazgasmulia Tavad konstituciaSi. igi
aRiarebs, rom konstitucia uzenaesi kanonia da yvela sxva samar-Tlebrivi
aqti SesabamisobaSi unda iyos konstituciasTan, saerTaSoriso sa-
marTlis sayovelTaod aRiarebul princi pebsa da normebTan. amis
Sesaxeb pirdapir miuTiTebs saqarTvelos konstitucia:
ÓÀáÄËÌßÉ×Ï áÄËÉÓ- ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÊÏÍ- ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÉÓ ÞÀËÀ-
Ö×ËÄÁÀ áÏÒÝÉÄË- ÓÔÉÔÖÝÉÀ ÓÀáÄË- ÛÉ ÛÄÓÅËÉÓ ÛÄÌÃÄÂ
muxli 106.1
muxli 6.1
muxli 5.1

ÃÄÁÀ ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÉÈ ÌßÉ×ÏÓ ÖÆÄÍÀÄÓÉ ÊÀ- ÌÏØÌÄÃÄÁÓ ÌáÏËÏà ÉÓ


ÃÀÃÂÄÍÉË ×ÀÒÂ- ÍÏÍÉÀ. ÚÅÄËÀ ÓáÅÀ ÓÀ- ÓÀÌÀÒÈËÄÁÒÉÅÉ ÀØÔÉ
ËÄÁÛÉ. ÌÀÒÈËÄÁÒÉÅÉ ÀØÔÉ ÀÍ ÀØÔÉÓ ÍÀßÉËÉ, ÒÏÌÄ-
ÖÍÃÀ ÛÄÄÓÀÁÀÌÄÁÏ- ËÉÝ ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÀÓ
ÃÄÓ ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÀÓ. ÀÒ ÄßÉÍÀÀÙÌÃÄÂÄÁÀ.

arapirdapiri gziT konstituciis uzenaesobis aRiarebiT saqarTvelo-


Si saxelmwifo xelisufleba SesaZlebelia ganxorcieldes kon-
stituciiT dadgenil farglebSi. am farglebis saxiT konstitucia
iZleva umaRles saxelmwifo organoTa gansakuTrebul gamgeblobas
mikuTvnebuli sakiTxebis CamonaTvals.
saqarTvelos 1995 wlis konstitucia samarTlis ZiriTadi
wyaroa sxva dargebisaTvis: samoqalaqo, sisxlis, administraciuli,
Sromis, safinanso da a.S. igi wyaros rols asrulebs mTlianad

36
samarTlebrivi sistemisaTvis, romlis Semadgeneli normebi, insti-
tutebi da dargebi unda pasuxobdnen konstituciur princi pebsa
da ideebs. moqmedi konstitucia, misi uzenaesobis princi pidan ga-
momdinare, TviTon gansazRvravs da miuTiTebs im organoze, romel-
sac gaaCnia kanonis miRebis uflebamosileba, kerZod, konstituciis
48-e muxlSi naTqvamia, rom “saqarTvelos parlamenti aris qveynis
umaRlesi warmomadgenlobiTi organo, romelic axorcielebs sa-
kanonmdeblo xelisuflebas~.
“normatiuli aqtebis Sesaxeb” saqarTvelos kanonis me-19 mux-
li, saqarTveloSi moqmedi normatiuli aqtebisaTvis iuridiuli
Zalis mixedviT dadgenil ierarqiaSi, pirvel adgilze swored kon-
stituciasa da konstituciur kanons moixseniebs. xolo amave kanonis
momdevno me-20 muxli imeorebs konstituciis uzenaesobis Sesaxeb
zemoT motanil konstituciur debulebas da pirvel punqtSi acx-
adebs, rom `saqarTvelos konstitucia saqarTvelos uze-
naesi kanonia. mas aqvs upiratesi iuridiuli Zala sxva
samarTlebrivi aqtebis mimarT. yvela samarTlebrivi
aqti unda Seesabamebodes konstitucias~.
saqarTvelos 1995 wlis konstitucia uzenaesobis uzrunvel-
sayofad awesebs garkveul valdebulebebs yvela fizikuri Tu iu-
ridiuli pirisaTvis. am moTxovnas konstitucia avrcelebs rogorc
saqarTvelos, ise ucxoel moqalaqeebze da moqalaqeobis armqone
pirebze, “saqarTveloSi mcxovrebi yoveli piri valde-
bulia asrulebdes saqarTvelos konstituciisa da
kanonmdeblobis moTxovnebs~ _ aRniSnulia konstituciis 54-
e muxlis I punqtSi. konstituciis, rogorc qveynis uzenaesi kano-
nis dacvis valdebuleba ekisreba saxelmwifo da TviTmmarTvelo-
bis organoebsa da Tanamdebobis pirebs. konstituciis darRveva sa-
qarTvelos prezidentis, mTavrobis wevrebis, uzenaesi sasamarTlos
Tavmjdomaris, generaluri prokuroris, kontrolis palatis Tavmj-
domarisa da erovnuli bankis sabWos wevrebis impiCmentis wesiT
pasuxismgeblobis Sesaxeb sakiTxis dasmis erT-erTi safuZvelia.
rogorc mocemuli Temis pirvel paragrafSi mivuTiTeT, kon-
stituciis uzenaesobis dacvis umniSvnelovanesi meqanizmia kon-
stituciuri kontroli. saqarTvelos konstituciis uzenaesobis
dacvas uzrunvelyofs saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo.
amis Taobaze “saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb~
saqarTvelos kanonis I muxlis pirvel punqtSi naTqvamia, rom
“saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo aris sakonstitucio
kontrolis sasamarTlo organo, romelic uzrunvelyofs saqarTve-
los konstituciis uzenaesobas, konstituciur kanonierebasa da
adamianis konstituciuri uflebebisa da Tavisuflebebis dacvas~.
37
cxrili # 2

saqarTvelos konstituciisa da
mimdinare kanonmdeblobis
Tanafardoba

ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÀ

warmoadgens mimdinare kanonmdeblobis


iuridiul bazas, qweKnis
ZiriTad kanons

gaaCnia umaGlesi iuridiuli Zala


mimdinare sakanonmdeblo
aqtebTan mimarTebavi

xasiaTdeba stabilurobiTa da lako-


nurobiT mimdinare sakanon-
mdeblo aqtebTan vedarebiT

konkretdeba mimdinare sakanonmdeblo/


normatiul aqtebvi

38
konstituciis, rogorc uzenaesi kanonis, mniSvneloba udidesia
im TvalsazrisiT, rom igi gansazRvravs mTeli samarTlebrivi sistemis
paToss, uzrunvelyofs mTeli sistemis SeTanxmebulobas.
saqarTvelos 1995 wlis konstitucia, garda imisa, rom war-
moadgens umaRlesi iuridiuli Zalis mqone qveynis ZiriTad kanons,
umniSvnelovanesi politikuri dokumentia.
saqarTvelos konstituciis, rogorc politikuri dokumentis mniS-
vneloba, gamoixateba imaSi, rom igi asaxavs da aregulirebs politikur
ZalTa im Tanafardobas, romelic dRes Cvens sazogadoebaSi arsebobs.

saqarTvelos konstituciis politikuri buneba


konstituciis, rogorc politikuri dokumentis, arsi vlindeba
mis politikur funqciaSi. am funqciis Sesabamisad, 1995 wlis kon-
stitucia aRiarebs politikur pluralizms, politikuri saqmianobis
Tavisuflebas, magram aqve awesebs am moRvaweobis CarCoebs, romelic
SesaZlebelia ganxorcieldes mxolod kanonis farglebSi. “saqarTve-
los moqalaqeebs ufleba aqvT organuli kanonis Sesabamisad Seqmnan
politikuri partia, sxva politikuri gaerTianeba da monawileoba
miiRon mis saqmianobaSi~ (muxli 26.2). konstitucia awesebs poli-
tikuri saqmianobis akrZalvis farglebs, romlis Sesabamisad, kanoniT
gaTvaliswinebul SemTxvevebSi, uflebamosil organos SeuZlia akrZa-
los politikuri gaerTianebis saqmianoba an gaauqmos igi.
saqarTvelos 1995 wlis konstitucia, winamorbedi sabWoTa
konstituciebisagan gansxvavebiT, Tavisi araklasobrivi Sinaarsidan
gamomdinare, aregulirebs da ganamtkicebs sxvadasxva socialur-
politikuri Zalebisagan Semdgari Tanamedrove sazogadoebis uaR-
resad rTul struqturas.
konstitucia gansazRvravs sazogadoebis sistemis, xelisuflebis
ganxorcielebis meqanizmis elementebs, politikuri procesis monaw-
ile subieqtebsa da maTi saqmianobis wess.
konstitucia sxvadasxva politikur Zalas Tanabar SesaZle-
blobas aniWebs politikuri xelisuflebis mopovebisaTvis brZo-
laSi amasTan, konstitucia krZalavs iseTi politikuri gaerTianebis
Seqmnasa da saqmianobas, romlis mizania saqarTvelos konstituci-
uri wyobilebis damxoba an ZaladobiT Secvla, qveynis damoukide-
blobis xelyofa, teritoriuli mTlianobis darRveva an romelic
eweva omis an Zaladobis propagandas, aRvivebs erovnul, kuTxur,
religiur an socialur SuRls.
saqarTvelos konstitucia awesebs moqalaqeTa uflebas monaw-
ileoba miiRon sazogadoebrivi gaerTianebebis saqmianobaSi, moqalaqeTa
TviTmmarTvelobis ganxorcielebaSi Carevas, amasTanave, acxadebs, rom

39
TviTmmarTveloba unda ganxorcieldes saxelmwifos suverenite-
tis Seulaxavad. meore mxriv, konstitucia zRudavs saxelmwifo
organoebSi politikuri gaerTianebebis Seqmnas am TvalsazrisiT,
igi politikur gaerTianebaSi gawevrianebis uflebas arTmevs pirs,
romelic Cairicxeba samxedro Zalebis, saxelmwifo uSiSroebis an
Sinagan saqmeTa organoebis pirad SemadgenlobaSi, gamwesdeba mosa-
marTled an prokurorad (muxli 26.5).
konstitucia dauSveblad acxadebs sazogadoebriv da poli-
tikur gaerTianebaTa mier SeiaraRebuli formirebebis Seqmnas.
saqarTvelos konstitucia, rogorc politikuri dokumenti,
pasuxs scems kiTxvaze, Tu vis ekuTvnis saqarTveloSi saxelmwifo
xelisufleba. am mimarTebiT igi aRiarebs saxalxo xelisuflebas,
roca saqarTveloSi saxelmwifo xelisuflebis wyarod aRiarebs
xalxs. konstitucia adgens politikuri xelisuflebis ganxor-
cielebaSi xalxis monawileobis formebs.
sabolood, saqarTvelos 1995 wlis konstituciaze, rogorc
politikur dokumentze, SeiZleba iTqvas, rom igi gansazRvravs
saqarTveloSi politikuri procesis monawile subieqtebis saqmi-
anobis wess, adgens politikuri institutebis urTierTzemoqmede-
bis farglebs, riTac gansazRvravs qveynis politikuri sistemis
funqcionirebis safuZvlebs. konstituciis politikuri funqciis
umTavresi daniSnulebaa uzrunvelyos sazogadoebis sxvadasxva
socialur-politikur ZalTa Soris Tanxmoba da maTi mSvidobiani
Tanaarseboba, amis safuZvelze ki, miaRwios sazogadoebis mSvidobian,
harmoniul ganviTarebas saerTo keTildReobis Sesaqmnelad. es
uklebliv yvela demokratiuli konstituciis mizania. zogierTi
pirdapir acxadebs amis Taobaze, magaliTad, aSS-s konstituciis
preambulaSi miTiTebulia, rom "Cven, SeerTebuli Statebis xalxi,
im mizniT, rom SevqmnaT ufro srulyofili kavSiri, davamkvidroT
marTlmsajuleba, davamyaroT saSinao mSvidoba...~
saqarTvelos konstituciis, rogorc samarTlebrivi dokumen-
tis funqcia, gamoixateba imaSi, rom igi samarTlebrivi sistemis
bazisi da ganmsazRvrelia. konstitucia awesebs im ZiriTad sawyisebs,
romelTa safuZvelze da farglebSi viTardeba sxvadasxva dargebi.
konstitucia, rogorc umaRlesi iuridiuli Zalis dokumenti, sa-
marTlis mTeli sistemisaTvis qmnis samarTlebrivi regulirebis
safuZvlebs, uzrunvelyofs am sistemis erTianobas, mis SeTanxmebul
xasiaTs. samarTlebrivi sistemis realizacia xdeba iseTi um-niS-
vnelovanesi princi pebis safuZvelze, rogoricaa saxelmwifo su-
vereniteti, xelisuflebis ganawileba, adamianisa da moqalaqis uf-
lebebi da Tavisuflebebi, saxalxo xelisuflebis princi pi da sxva.

40
sfdb !_
saqarTvelos konstituciis sistema
saqarTvelos konstituciis struqtura
saqarTvelos 1995 wlis konstitucia, misi organizaciuli wyo-
bis, Semadgeneli nawilebis SeTanxmebulobis, maTi Tanmimdevrobisa da
ganlagebis TvalsazrisiT, srulad pasuxobs Tanamedrove demokratiu-
li konstituciebis struqturisaTvis damaxasiaTebel moTxovnebs.
saqarTvelos konstitucia Sedgeba preambulis, ZiriTadi debule-
bebisa da gardamavali debulebebisagan, sul 9 Tavisa da 109 muxlisagan.

preambula
konstitucias xsnis misi Sesavali nawili _ preambula,
masSi gamocxadebulia miznebi, romelTa miRwevisaTvis konstitu-
cia iqna miRebuli. es miznebia - damkvidrdes:
1. demokratiuli sazogadoebrivi weswyobileba;
2. ekonomikuri Tavisufleba;
3. socialuri da samarTlebrivi saxelmwifo;
4. adamianis sayovelTaod aRiarebuli uflebebi da Tavisuflebebi;
5. saxelmwifoebrivi damoukidebloba;
6. sxva xalxebTan mSvidobiani urTierToba.
preambulaSi mocemuli es miznebi, romlebSic saxelmwifos Zir-
iTadi amocanebi, konkretdeba da ganmtkicdeba konstituciis Sesa-
bamis Tavebsa da debulebebSi.
saqarTvelos ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÌÏØÀËÀØÄÍÉ, ÒÏÌÄËÈÀ ÖÒÚÄÅÉ ÍÄÁÀÀ ÃÀÀÌÊÅÉÃÒÏÍ
konstitu cia
konstitucia ÃÄÌÏÊÒÀÔÉÖËÉ ÓÀÆÏÂÀÃÏÄÁÒÉÅÉ ßÄÓßÚÏÁÉËÄÁÀ, ÄÊÏÍÏÌÉÊÖÒÉ
ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÀ, ÓÏÝÉÀËÖÒÉ ÃÀ ÓÀÌÀÒÈËÄÁÒÉÅÉ ÓÀáÄËÌßÉ×Ï,
preambula

ÖÆÒÖÍÅÄËÚÏÍ ÀÃÀÌÉÀÍÉÓ ÓÀÚÏÅÄËÈÀÏà ÀÙÉÀÒÄÁÖËÉ Ö×ËÄÁÀÍÉ


ÃÀ ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÀÍÉ, ÂÀÍÀÌÔÊÉÝÏÍ ÓÀáÄËÌßÉ×ÏÄÁÒÉÅÉ
ÃÀÌÏÖÊÉÃÄÁËÏÁÀ ÃÀ ÓáÅÀ áÀËáÄÁÈÀÍ ÌÛÅÉÃÏÁÉÀÍÉ ÖÒÈÉÄÒÈÏ-
ÁÀ, ÄÚÒÃÍÏÁÉÀÍ ÒÀ ØÀÒÈÅÄËÉ ÄÒÉÓ ÌÒÀÅÀËÓÀÖÊÖÍÏÅÀÍÉ ÓÀáÄËÌßÉ-
×ÏÄÁÒÉÏÁÉÓ ÔÒÀÃÉÝÉÄÁÓÀ ÃÀ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ 1921 ßËÉÓ
ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÉÓ ÞÉÒÉÈÀà ÐÒÉÍÝÉÐÄÁÓ, ÓÀØÅÄÚÍÏà ÀÝáÀÃÄÁÄÍ ÀÌ
ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÀÓ.

konstituciis zogadi debulebebi


konstituciis pirveli Tavi warmodgenilia saxelwodebiT
“zogadi debulebebi~. zogadi debulebebi konstituciis im
nawils Seadgens, romelic ZiriTad kanonSi erTgvari saerTo nor-
matiuli bazis rols asrulebs. am TavSi mocemulia saqarTvelos

41
konstituciur-samarTlebrivi daxasiaTeba. saqarTvelos politikuri
wyobilebis formad aRiarebulia demokratiuli respublika.
konstituciurma kanonmdebelma, warsulis mware istoriuli
gamocdilebisa da dRevandeli safrTxis gaTvaliswinebiT, "zogad
debulebebSi~ Cado normebi, romlebic uzrunvelyofen saqarTve-
los teritoriuli mTlianobis, misi ganuyoflobis dacvas. "saqarTve-
los saxelmwifos teritoriis gasxviseba akrZalulia. saxelm-
wifo sazRvrebis Secvla SeiZleba mxolod mezobel saxelmwifos-
Tan dadebuli ormxrivi SeTanxmebiT~ (muxli 2.2).

saxelmwifo xelisuflebis organizacia


gansazRvrulia xelisuflebis organizacia, romelic xorcieldeba
xelisuflebis ganawilebis princi pze dayrdnobiT. am princi pis
Sesabamisad, xelisufleba ganawilebulia sam Stod: sakanonmdeblo,
aRmasrulebel da sasamarTlo xelisuflebaTa Soris, romelTac
konstituciaSi Sesabamisi me-3, me-4 da me-5 Tavebi eTmoba. am Taveb-
Si mocemulia xelisuflebis TiToeuli ganStoebis organizaciis
samarTlebrivi statusi, maTi uflebamosilebebis konstituciuri
safuZvlebi. xelisuflebis wyarod aRiarebulia xalxi, romelic
saxelmwifo xelisuflebas axorcielebs, rogorc warmomadgenlo-
biTi, ise uSualo demokratiis formebis gamoyenebiT.

saxelmwifo finansebi da Tavdacva


konstituciis me-6 Tavi eTmoba saxelmwifo finansebsa da kon-
trols. aRniSnul TavSi Camoyalibebulia, erTi mxriv, qveynis safi-
nanso-sabiujeto sistemis formirebisa da kontrolis uflebis
mqone subieqtebi, maTi samarTlebrivi mdgomareoba da meore mxriv,
mocemulia saxelmwifo saxsrebis saxelmwifo kontrolisa da
zedamxedvelobis specialuri meqanizmi, romelsac axorcielebs
saqarTvelos kontrolis palatapalata.
me-7 Tavi daTmobili aqvs saxelmwifo Tavdacvas, romelSic
Camoyalibebulia qveynis Tavdacvis princi pebi, aRiarebulia sax-
elmwifos mSvidobis moyvare kursi. TavdacviTi omi gamocxadebu-
lia saqarTvelos suverenul uflebad, romlis uzrunvelsayofad
saqarTvelos hyavs SeiaraRebuli Zalebi. samxedro aRmSeneblobisa
da Tavdacvis mizniT, iqmneba erovnuli uSiSroebis sabWo sabWo,
romelsac xelmZRvanelobs saqarTvelos prezidenti. amave TavSi
dafiqsirebulia saqarTvelos yvela moqalaqis konstituciuri
movaleoba qveynis dacvisa da samxedro valdebulebis moxdis Sesaxeb.
konstituciis bolo - me-8 da me-9 Tavebi eTmoba konstituci-
is gadasinjvis sakiTxebsa da gardamaval debulebebs.
42
cxrili # 3

saqarTvelos 1995 wlis 24


agvistos konstituciis
struqtura

preambula

Tavi pirveli
zogadi debulebebi mux. 1-11

Tavi meore
saqarTvelos moqalaqeoba. adamianis
ZiriTadi uflebani da Tavisuflebani mux. 12-47

Tavi mesame
saqarTvelos parlamenti mux. 48-68

Tavi meoTxe
saqarTvelos prezidenti mux. 69-81

Tavi mexuTe
sasamarTlo xelisufleba mux. 82-91

Tavi meeqvse
saxelmwifo finansebi da kontroli mux. 92-97

Tavi meSvide
saxelmwifos Tavdacva mux. 98-101

Tavi merve
konstituciis gadasinjva mux. 102-103

Tavi mecxre
gardamavali debulebebi mux. 104-109

43
sfdb !!
saqarTvelos konstituciis miRebisa da
gadasinjvis wesi
saqarTvelos sakonstitucio komisia
saqarTvelos 1995 wlis konstituciis Seqmnidan mis amoqmede-
bamde, rac sabolood jer kidev ar dasrulebula, sakmaod grZeli
da Sromatevadi gza iqna ganvlili.
saqarTvelos respublikis parlamentma 1993 wlis 25 marts
miiRo dadgenileba saqarTvelos respublikis konstituciis proeqtis
mosamzadebeli komisiis Seqmnisa da komisiis debulebis damtkice-
bis Sesaxeb. debulebis mixedviT, komisiis Tavmjdomared arCeul
iqna saqarTvelos saxelmwifos meTauri _ parlamentis Tavmj-
domare e. SevardnaZe, moadgileebad iuridiul mecnierebaTa doq-
tori, profesori givi inwkirveli da vaxtang xmalaZe. komisiis
mdivani iyo amJamad saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Tavmj-
domare, iuridiul mecnierebaTa kandidati, docenti avTandil deme-
traSvili. komisiis SemadgenlobaSi Sedioda 118 wevri. komisiam
SeimuSava proeqti, romelic orientirebuli iyo naxevrad saprez-
idento respublikis modelze. 1994 wlis oqtomberSi, sorosis
fondis daxmarebiT, qarTvel iuristTa da politikosTa jgufi
mivlinebul iqna Cikagos samarTlis skolaSi, sadac konstituciis
erT-erTma proeqtma gaiara eqspertiza da mowonebulic iqna. cxare
debatebis Semdeg, 1995 wlis 24 agvistos, saqarTvelos parlament-
ma daamtkica saqarTvelos axali konstitucia.
rogorc vxedavT, saqarTvelos konstituciis SemuSaveba moxda
specialurad Seqmnili sakonstitucio komisiis mier, xolo, miReb-
is wesis mixedviT, igi miRebul iqna saparlamento gziT.

konstituciis miRebis formebi


aqve, urigo ar iqneba, SevexoT zogadad konstituciis miRebis
sxva gzebsac, romlebic cnobilia konstitucionalizmis praqtika-
Si. gamoyofen konstituciis miRebis ramdenime xerxs:
1. oqtroireba, anu konstituciis boZeba. misi arsi mdgomareobs
imaSi, rom aq konstituciis proeqtis SemuSaveba xdeba saxelmwi-
fos meTauris (meTauris aparatis) mier, romelic Cuqnis Tavis
xalxs konstitucias. ganasxvaveben ori saxis oqtroirebas: a)
saSinao oqtroirebas, roca monarqi sakuTar xalxs sTava-

44
zobs, Cuqnis konstitucias da b) sagareo oqtroirebas, roca
yofili metropolia yofil kolonias Cuqnis konstitucias. es
wesi ZiriTadad konstituciis miRebis monarqiuli wesia, magram
konstituciuri praqtika icnobs misi gamoyenebis SemTxvevebs res-
publikuri mmarTvelobis formis drosac.
2. xSirad konstituciis miReba da SemuSaveba xdeba specialurad
mowveuli damfuZnebeli krebis mier. am wesiT aris miRebu-
li, magaliTad, pirveli dawerili aSS-s konstitucia, romelic
miiRo 1787 wels filadelfiaSi mowveulma damfuZnebelma krebam.
3. konstitucia aseve SeiZleba miRebuli iqnas sayovelTao-
saxalxo kenWisyris _ referendumis gziT. rogorc vxe-
davT, konstituciebi arsebiTad erTmaneTisagan gansxvavdebian miRe-
bis wesis mixedviT.

saqarTvelos konstituciis gadasinjvis wesi


rac Seexeba saqarTvelos konstitucias, igi, miRebisa da misi
gadasinjvis TvalsazrisiT, myar konstituciaTa rigs ganekuTvneba.
konstituciis 102-e muxli gansazRvravs im subieqtTa wres,
romlebsac gaaCniaT sakanonmdeblo iniciativis ufleba konsti-
tuciis zogad an nawilobriv gadasinjvasTan dakavSirebiT. es sub-
ieqtebia:
⊇ saqarTvelos prezidenti,
⊇ parlamentis wevrTa sruli Semadgenlobis naxevarze meti,
⊇ ara nakleb 200.000 amomrCeveli.
saqarTvelos konstituciis rTuli konstituciebisadmi
mikuTvnebaze miuTiTebs is meqanizmi, romelic dakavSirebulia ga-
dasinjvis proeqtis ganxilvasa da miRebasTan. miTiTebuli 102-e
muxlis mixedviT, konstituciis gadasinjvis kanonproeqti waredg-
ineba saqarTvelos parlaments, romelic aqveynebs mas sayovelTao
saxalxo ganxilvisaTvis. parlamentSi kanonproeqtis ganxilva iw-
yeba misi gamoqveynebidan erTi Tvis Semdeg. kanonproeqti miRebu-
lad CaiTvleba, Tu mas mxars dauWers saqarTvelos parlamentis
sruli Semadgenlobis sul cota ori mesamedi. konstituciis ga-
dasinjvis kanons xels awers da aqveynebs saqarTvelos prezidenti.
qveyanaSi sagangebo an saomari mdgomareoba iwvevs konstituci-
is gadasinjvis procesis SeCerebas sagangebo an saomari mdgomare-
obis gauqmebamde (muxli 103).

45
sfdb !@

afxazeTisa da aWaris avtonomiuri


respublikebis konstituciebi,
maTi sistema da Taviseburebebi
afxazeTis De Facto konstitucia
vidre ar gadawyvetila saqarTvelos konstituciis me-2 mux-
lSi aRniSnuli teritoriul-saxelmwifoebrivi mowyobis sakiTxi,
vidre saqarTvelos iurisdiqcia ar gavrceldeba mTel mis teri-
toriaze, anu ar mogvardeba afxazeTis problema, manamde realurad,
afxazeTSi separatistuli xelisuflebis mier 1994 wlis 26 noem-
bers miRebuli konstitucia moqmedebs.
aRniSnuli konstitucia Sedgeba preambulis, 7 Tavisa da 84
muxlisagan. I Tavi daTmobili aqvs konstituciuri wyobis safuZ-
vlebs. masSi, yovelgvari iuridiuli safuZvlis gareSe, afxazeTi
gamocxadebulia suverenul saxelmwifod. kerZod, konstituciis I
muxli iZleva afxazeTis “saxelmwifos~ Semdeg konstituciur-
samarTlebriv daxasiaTebas: “afxazeTis respublika (afsni) aris
suverenuli, demokratiuli, samarTlebrivi saxelmwifo...~ konsti-
tucia amkvidrebs afxazeTis saxelmwifos saxels da am Tval-
sazrisiT, TanabarmniSvnelovnad miiCnevs “afxazeTis respublikas~
da “afsnis~. amave Tavis mesame muxli miuTiTebs afxazeTze, rogorc
saerTaSoriso samarTlis subieqtze.
xelisuflebis wyarod konstitucia aRiarebs xalxs, romelic
axorcielebs mas uSualo an warmomadgenlobiTi demokratiis sa-
SualebiT (muxli me-2).
konstituciis me-7 Tavi ambobs, rom saxelmwifo xelisufleba
afxazeTSi xorcieldeba xelisuflebis ganawilebis safuZvelze.
me-4 muxlSi detalurad aris CamoTvlili is teritoriebi,
raionebi da qalaqebi, romelTaganac Sedgeba afxazeTi.
konstituciis me-6 muxliT, saxelmwifo enad aRiarebulia afxa-
zuri ena. amasTan, afxazurTan erTad, saxelmwifo da sxva dawese-
bulebebisaTvis aRiarebulia rusuli ena. amave muxlSi ganmtkicebu-
lia debuleba imis Sesaxeb, rom garantirebulia yvela eTnikuri
jgufis ufleba, mSobliuri enis Tavisuflad gamoyenebaze.
aRniSnuli Tavis bolo, me-10 muxli, exeba saxelmwifo sim-
bolikas, romlis aRwerilobac konstituciuri kanonisTvisaa mind-
obili. afxazeTis respublikis dedaqalaqia qalaqi soxumi.

46
me-2 Tavi eZRvneba adamianisa da moqalaqis uflebebsa da Tavisu-
flebebs. am TavSi adamianis ufleba-TavisuflebaTa sakmaod farTo
speqtria warmodgenili.
konstituciis me-3 Tavi daTmobili aqvs sakanonmdeblo xe-
lisuflebas. konstituciiT sakanonmdeblo uflebamosilebebs ax-
orcielebs saxalxo kreba _ parlamenti, romelic 36 wevrisagan
Sedgeba.
axladarCeuli parlamentis pirvel sxdomas iwvevs prezidenti
arCevnebidan erTi Tvis ganmavlobaSi. parlamenti Tavisi Semadgen-
lobidan irCevs spikers, mis moadgileebsa da sxva Tanamdebobis
pirebs, Tumca, konstitucia ar akonkretebs Tanamdebobis pirebs,
arc reglamentze an sxva sakanonmdeblo aqtze miuTiTebs, romelic
detalurad unda aregulirebdes am sakiTxs. parlamentSi iqmneba
komisiebi da komitetebi.
konstituciis 45-e muxlSi gansazRvrulia sakanonmdeblo pro-
cesi. yoveli kanonproeqti, romelsac miiRebs parlamenti, gadaecema
prezidents. Tu prezidenti xels moawers kanonproeqts, maSin igi
unda gamoqveyndes 15 dRis ganmavlobaSi. im SemTxvevaSi, Tu prezi-
denti ar eTanxmeba parlamentis mier miRebul kanonproeqts da
xels ar awers mas, uflebamosilia kanonproeqti Tavisi mosazrebe-
bis darTviT ukan gaugzavnos parlaments. im SemTxvevaSi, Tu par-
lamentma ar gaiziara prezidentis SeniSvnebi da kvlav miiRo pir-
vandeli varianti parlamentis kvalificiuri umravlesobiT, prez-
identi valdebulia xeli moaweros kanonproeqts. im SemTxvevaSi,
Tu kanonproeqti parlaments ukan ar daubrundeba wardgenidan 10
dRis ganmavlobaSi, aseTi kanonproeqti iZens kanonis Zalas Cveu-
lebrivi wesiT. parlamentis muSaobis ZiriTadi formaa sesia, romelic
moiwveva “ara umetes orisa weliwadSi (sagazafxulo sesia da
saSemodgomo sesia)~ (mux. 43).
konstituciis mixedviT, sakanonmdeblo iniciativis uflebis
mqone subieqtebs warmoadgenen: deputati, prezidenti, afxazeTis
umaRlesi sasamarTlo, generaluri prokurori.
morigi me-4 Tavi eTmoba aRmasrulebel xelisuflebas, romlis
saTaveSi dgas prezidenti. afxazeTis respublikis prezidenti aris
saxelmwifos meTauri. konstitucia gansazRvravs prezidentis arCevis,
misi samarTlebrivi statusisa da uflebamosilebaTa safuZvlebs.
gamocxadebulia, rom afxazeTis respublikis prezidenti airCeva
sayovelTao, Tanaswori da pirdapiri saarCevno uflebis safuZ-
velze faruli kenWisyriT, 5 wlis vadiT. konstituciiT gan-
sazRvrulia prezidentobis rogorc minimaluri, ise maqsimaluri

47
asakobrivi cenzi. naTqvamia, rom afxazeTis prezidenti SeiZleba
gaxdes afxazeTis respublikis moqalaqe, erovnebiT afxazi 35 wl-
idan 65 wlamde. erTi da igive piri prezidentad ar SeiZleba
arCeul iqnas orze meti vadiT.
prezidentis mier Tanamdebobis dakavebis win, igi parlamentSi
umaRlesi sasamarTlos wevrebis TandaswrebiT warmoTqvams fics,
romlis teqsts amtkicebs parlamenti.
konstituciis 53-e muxli sakmaod farTod gansazRvravs prez-
identis uflebamosilebebs sagareo urTierTobaTa sferoSi, rom-
lis mixedviTac, igi aRiarebulia afxazeTis saxelmwifos ofi-
cialur warmomadgenlad, uflebamosilia da xels awers saerTa-
Soriso xelSekrulebebs. saxelmwifo organoTa formirebis sfer-
oSi prezidenti ganixilavs aRmasrulebeli organoebis organizaciisa
da saqmianobis sakiTxebs, niSnavs da aTavisuflebs aRmasrulebeli
xelisuflebis xelmZRvanelebs raionebsa da qalaqebSi. parlaments
warudgens erovnuli bankis, generaluri prokurorisa da sxva Tan-
amdebobis pirebis kandidaturebs; Sedis parlamentSi wardginebiT
maTi ganTavisuflebis Sesaxeb, sakanonmdeblo sferoSi iRebs zomebs
afxazeTis respublikis uSiSroebisa da teritoriuli mTlianobis
uzrunvelsayofad, qmnis da xelmZRvanelobs uSiSroebis sabWos,
amtkicebs afxazeTis respublikis samxedro doqtrinas, warmoad-
gens afxazeTis SeiaraRebuli Zalebis mTavarsardals. moqalaqeTa
usafrTxoebis dacvis mizniT, prezidenti uflebamosilia gamoacx-
ados sagangebo an saomari mdgomareoba. konstitucia aRniSnul
muxlSi CamoTvlil sakmaod farTo uflebamosilebebs, romelic
25-e punqtSia Camoyalibebuli, ar miiCnevs amomwuravad da bolo,
26-e punqtSi ambobs, rom “axorcielebs konstituciiTa da afxaze-
Tis respublikis kanonebiT dakisrebul sxva uflebamosilebebs~.
konstitucia iTvaliswinebs prezidentis Tanamdebobidan gada-
yenebis safuZvels. Tu igi daarRvevs micemul fics, konstituciasa
da kanonebs, SeiZleba gadayenebul iqnas Tanamdebobidan. aseT gada-
wyvetilebas parlamenti Rebulobs saerTo raodenobis ori mesame-
dis TanxmobiT, umaRlesi sasamarTlos daskvnis safuZvelze.
prezidents SeuZlia nebismier dros moixsnas uflebamosileba.
sakiTxs am SemTxvevaSi wyvets parlamenti. prezidentis Tanamdebo-
bidan gadayenebis, gadadgomis an uflebamosilebis Sesrulebis Seu-
Zleblobis nebismier SemTxvevaSi, mis uflebebsa da movaleobebs
asrulebs vice-prezidenti, romelic airCeva prezidentTan erTad
da prezidentis davalebiT asrulebs mis calkeul davalebebs. im
SemTxvevaSi, Tu vice-prezidentic ver asrulebs prezidentis ufle-
bebsa da movaleobebs, mas axorcielebs premier-ministri. Tu verc

48
erTi piri ver axorcielebs aRniSnuls, maSin prezidentis fun-
qciebi gadadis parlamentis spikerze. axali prezidentis arCevnebi
unda gaimarTos sami Tvis vadaSi.
sasamarTlo xelisuflebis safuZvlebi mocemulia konstituciis
me-5 TavSi. konstituciiT, marTlmsajuleba xorcieldeba mxolod
sasamarTloebis mier. sameurneo xasiaTis davebi ganixileba saarbi-
traJo sasamarTlos mier. mosamarTle SeiZleba gaxdes afxazeTis
moqalaqe 27 wlis asakidan, romelsac aqvs umaRlesi iuridiuli
ganaTleba da iuridiuli specialobiT muSaobis ara nakleb 5 wlis
staJi.
afxazeTis respublikis umaRlesi sasamarTlos Tavmjdomaresa
da wevrebs, qvemdgomi sasamarTloebis mosamarTleebs, saarbitraJo
sasamarTlos Tavmjdomaresa da mosamarTleebs irCevs parlamenti
prezidentis wardginebiT.
konstituciis mixedviT, kanonierebaze zedamxedvelobas axor-
cielebs respublikis prokurori da misdami daqvemdebarebuli
prokurorebi. prokuraturis organoebi qmnian erTian sistemas.
respublikis generaluri prokurori Tanamdebobaze iniSneba da
Tanamdebobidan gaTavisufldeba parlamentis mier prezidentis ward-
ginebis safuZvelze. sxva prokurorebi iniSnebian generaluri
prokuroris mier.
adgilobrivi TviTmmarTvelobis Sesaxeb laparakia me-6 TavSi.
adgilobriv TviTmmarTvelobas moqalaqeebi axorcieleben nebis
uSualo gamovlinebiT warmomadgenlobiTi da adgilobrivi TviTm-
marTvelobis sxva organoebis meSveobiT. adgilobrivi TviTmmarTvelo-
bis Semadgenloba, mowyoba da uflebamosileba, konstituciis mixedviT,
ganisazRvreba kanoniT.
bolo, me-7 Tavi, eTmoba konstituciis gadasinjvas. konsti-
tuciis gadasinjvis Sesaxeb winadadebis Setanis uflebiT sarge-
blobs konstituciiT gansazRvruli sakanonmdeblo iniciativis
mqone pirebi, romlebzec zemoT ukve mivuTiTeT. konstituciuri
cvlileba miiReba parlamentis saerTo raodenobis ori mesamedis
umravlesobiT.

49
aWaris avtonomiuri respublikis konstitucia
aWaris avtonomiur respublikaSi amJamad moqmedebs 1978 wlis
26 maiss miRebuli konstitucia, romelSic Setanilia aWaris a.r.
uzenaesi sabWos momdevno sesiebis mier miRebuli cvlilebebi.
konstitucia Sedgeba preambulisa da Semdegi Tavebisagan:
I Tavi _ zogadi debulebebi;
V Tavi _ saxelmwifo da pirovneba, adamianis ZiriTadi
uflebebi da Tavisuflebebi;
VI Tavi _ aWaris avtonomiuri respublika saqarTvelos
SemadgenlobaSi;
VII Tavi _ aWaris avtonomiuri respublikis administraciul-
teritoriuli mowyoba;
IX Tavi _ saarCevno sistema;
X Tavi _ deputati;
XI Tavi _ aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWo;
XII Tavi _ aWaris avtonomiuri respublikis ministrTa sabWo;
XIII Tavi _ mmarTveloba da TviTmmarTveloba;
XV Tavi _ sasamarTlo xelisufleba aWaris avtonomiur
respublikaSi;
XVII Tavi _ saxelmwifo finansebi da kontroli;
XVIII Tavi _ aWaris avtonomiuri respublikis gerbi, droSa da
dedaqalaqi;
XIX Tavi _ aWaris avtonomiuri respublikis konstituciis
moqmedeba da misi Secvlis wesi.
konstituciaSi saboloo cvlilebebis Setana da misi Sesabam-
isobaSi moyvana saqarTvelos konstituciasTan jer kidev ar aris
dasrulebuli. am amocanis gansaxorcieleblad aWaris avtonomi-
uri respublikis uzenaesma sabWom 1996 wlis 14 dekembris dadge-
nilebiT aWaris avtonomiuri respublikis konstituciaSi, Tanamed-
rove qarTuli saxelmwifos aRmSeneblobasTan dakavSirebuli cv-
lilebebisa da damatebebis Setanis mizniT, moiwvia aWaris avtono-
miuri respublikis sakonstitucio komisia, romelsac Tavmjdomar-
eobs aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos Tavmj-
domare _ avtonomiuri respublikis meTauri. 1996 wlis igive 14
dekembris ”aWaris avtonomiuri respublikis sakonstitucio ko-
misiis uflebamosilebisa da misi saqmianobis uzrunvelyofis Sesaxeb~
aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos dadgenilebiT,
sakonstitucio komisias daevala konstituciaSi cvlilebebisa da
damatebebis proeqtebis momzadeba da uzenaesi sabWosaTvis wardge-
na 1999 wlis pirvel ianvramde.

50
zogadi debulebebis pirvel muxlSi dafiqsirebulia aWaris
samarTlebrivi statusi, rogorc avtonomiuri respublika saqarTve-
los SemadgenlobaSi.
aWaris
avtonomiuri “aWaris avtonomiuri respublika aris saqarTvelos
respublikis
konstitucia
demokratiul, samarTlebriv saxelmwifoSi Semavali av-
tonomiuri respublika, romelic gamoxatavs aWaris mo-
muxli

saxleobis erTobliv nebas da uzrunvelyofs misi mo-


qalaqis interesebis dacvas ganurCevlad maTi erovnuli,
1

sarwmunoebrivi kuTvnilebisa da politikuri mrwamsisa~

konstitucia xelisuflebis wyarod aRiarebs xalxs, romelic


Tavis xelisuflebas axorcielebs rogorc warmomadgenlobiTi, ise
uSualo demokratiis formebiT.
aWaris
avtonomiuri
aWaris avtonomiur respublikaSi mTeli Zalaufleba
respublikis
konstitucia
xalxs ekuTvnis.
xalxi saxelmwifo xelisuflebas axorcielebs sax-
muxli

elmwifo xelisuflebis warmomadgenlobiTi orga-


noebis _ sakrebuloebisa da uzenaesi sabWos meSveo-
2

biT, romlebic aWaris avtonomiuri respublikis poli-


tikur safuZvels Seadgenen.

mexuTe TavSi warmodgenilia adamianis uflebaTa da Tavisu-


flebaTa farTo speqtri. konstituciiT gamocxadebuli da garan-
tirebulia pirovnebis uflebebi misi saqmianobis yvela: pirad, poli-
tikur, socialur-ekonomikur da socialur-kulturul sfe-roSi.
konstitucia, am TvalsazrisiT, srulad pasuxobs Tanamedrove demokra-
tiuli konstituciebis princi pebs. konstituciis 28-e muxlSi
miTiTebulia, rom "winamdebare konstitucia ar uaryofs adamianisa
da moqalaqis saqarTvelos konstituciiT da sayovelTaod aRiare-
bul sxva uflebebs, Tavisuflebebsa da garantiebs, romlebic aq ar
aris moxsenebuli~.
pirovnebis ufleba-TavisuflebaTa dacvis garantiebis saxiT,
konstitucia amkvidrebs yvelas uflebas “icodes Tavisi uflebebi
da Tavisuflebebi~. am TvalsazrisiT, konstitucia xazs usvams
Sesabamisi aqtebis yvelasaTvis xelmisawvdomobas.
aWaris a.r.
konstitucia aWaris avtonomiuri respublikis kanonebis da sxva
muxli

normatiuli aqtebis saqveynooba uzrunvelyofilia


27.2

saqarTvelos kanoniT dadgenili wesiT.

51
ufleba-TavisuflebaTa dacvis uzrunvelyofisaTvis konsti-
tuciam daamkvidra aWaris avtonomiuri respublikis saxalxo dam-
cvelis instituti, romelic, saqarTvelos saxalxo damcvelTan
erTad, zedamxedvelobas uwevs avtonomiur respublikaSi adamianis
uflebaTa da TavisuflebaTa dacvas.
aWaris avtonomiuri respublikis saxalxo damcveli Tanamde-
bobaze airCeva uzenaesi sabWos sruli Semadgenlobis umravleso-
bis mier, 5 wlis vadiT, avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos
Tavmjdomaris _ avtonomiuri respublikis meTauris wardginebiT.
aWaris avtonomiuri respublikis saxalxo damcveli avtonomiuri
respublikis mTel teritoriaze uflebamosilia gamoavlinos ad-
amianis uflebaTa da TavisuflebaTa darRvevis faqtebi, Seatyobin-
os amis Sesaxeb Sesabamis organoebsa da pirebs.
saxalxo damcvelis Tanamdebobaze daniSvnis, damtkicebisa da
saqmianobis wesi, misi uflebamosilebebi ganisazRvreba konstituciiT
da aWaris avtonomiuri respublikis kanoniT.
konstitucia awesebs aseve aWaris avtonomiur respublikaSi mcxov-
rebi yvela piris valdebulebas asrulebdes saqarTvelos konsti-
tuciis, aWaris avtonomiuri respublikis konstituciis, saqarTvelosa
da aWaris avtonomiuri respublikis kanonmdeblobis moTxovnebs.
avtonomiur respublikaSi mcxovrebi yvela piri valdebulia
pativs scemdes saqarTvelos saxelmwifosa da aWaris avtonomiuri
respublikis simboloebs.
konstituciis 32-e muxli kvlav imeorebs zogadi debulebebis
pirveli muxlis debulebas imis Sesaxeb, rom “aWaris avtonomiuri
respublika Sedis saqarTvelos SemadgenlobaSi~. konstitucia gan-
sazRvravs mxolod aWaris avtonomiuri respublikis umaRles saxelm-
wifo organoTa gansakuTrebul gamgeblobas mikuTvnebul sakiTxebs
da miuTiTebs, rom “aWaris avtonomiuri respublika damoukideblad
wyvets sakiTxebs, romlebic mis gamgeblobas miekuTvneba~.
konstituciis 35-e muxlSi ganmtkicebulia debulebebi, romelTa
Sesabamisad aWaris avtonomiuri respublika monawileobs saqarTvelos
gamgeblobas mikuTvnebuli sakiTxebis gadawyvetaSi saqarTvelos
saxelmwifo mmarTvelobis umaRlesi organoebis meSveobiT.
konstituciiT, aWaris avtonomiuri respublika, rogorc saqarTve-
los Semadgeneli nawili, Tavis teritoriaze uzrunvelyofs ko-
mpleqsur, ekonomikur da socialur ganviTarebas, xels uwyobs am
teritoriaze saqarTvelos uflebamosilebis aRsrulebas. axor-
cielebs saqarTvelos saxelmwifo xelisuflebis da mmarTvelobis
umaRlesi organoebis gadawyvetilebebs.

52
konstitucia avtonomiuri respublikis saxelmwifo enad aRi-
arebs qarTul enas, amasTan 38-e muxlis me-3 punqtSi miuTiTebs,
rom saxelmwifo da sazogadoebriv organoebSi, kulturis, ganaTlebisa
da sxva dawesebulebebSi "uzrunvelyofilia Tavisufali xmareba
sxva enebisa, romlebiTac mosaxleoba sargeblobs. raime privilegia
an SezRudva ama Tu im enis xmarebaSi ar daiSveba~.
konstitucia aRiarebs avtonomiuri respublikis teritoriis
Secvlis SeuZleblobas misi Tanxmobis gareSe.

aWaris avtonomiuri respublikis xelisuflebis


organoebi
konstitucia gansazRvravs saxelmwifo xelisuflebis orga-
noebis sistemasa da maTi saqmianobis princi pebs. aWaris avtonomi-
uri respublikis saxelmwifo xelisuflebis organoTa sistemas
qmnis aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWo, raionis,
qalaqis, Temis, dabisa da soflis sakrebuloebi.
avtonomiuri respublikis xelisuflebis umaRles organos
warmoadgens aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWo, romel-
sac konstituciaSi daTmobili aqvs calke me-18 Tavi. uzenaesi
sabWo Sedgeba 80 deputatisagan, romlebsac irCeven saarCevno olqebis
mixedviT da moqalaqeTa politikuri gaerTianebis mier wardgeni-
li partiuli siebiT.
uzenaesi sabWos muSaobis ZiriTadi formaa sesia, romelsac
yovelwliurad iwvevs aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi
sabWos prezidiumi morig sagazafxulo da saSemodgomo sesiebze.
sesia Sedgeba misi sxdomebisagan, agreTve aWaris avtonomiuri res-
publikis uzenaesi sabWos mudmivi sxva komisiebis sxdomebisagan,
romlebic uzenaesi sabWos sxdomebs Soris periodSi ewyoba. sesi-
is sxdomebs Soris intervali ar unda aRematebodes 45 dRes.
aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWo uflebamo-
silia gansaxilvelad miiRos da gadawyvitos aWaris avtonomiuri
respublikis gamgeblobas mikuTvnebuli nebismieri sakiTxi.
konstitucia gansazRvravs im subieqtTa wres, romlebic sarge-
bloben aWaris avtonomiuri respublikis uzenaes sabWoSi sakanon-
mdeblo iniciativis uflebiT. es ufleba ekuTvnis: aWaris avtono-
miuri respublikis uzenaesi sabWos wevrs, uzenaesi sabWos prezid-
iums, uzenaesi sabWos Tavmjdomares _ avtonomiuri respublikis
meTaurs, aWaris avtonomiuri respublikis ministrTa sabWos, aWaris
avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos mudmiv komisiebs, sadep-
utato fraqciebs, ara nakleb 30.000 amomrCevels.

53
aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos muSaobis orga-
nizacias uzrunvelyofs da konstituciiT gansazRvrul sxva ufleba-
mosilebebs axorcielebs aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi
sabWos prezidiumi, romlis SemadgenlobaSi Tanamdebobebis mixedviT
Sedian: aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomare
_ avtonomiuri respublikis meTauri, uzenaesi sabWos Tavmjdomaris
ori moadgile, uzenaesi sabWos mudmivi komisiebis Tavmjdomareebi.
aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomaris av-
tonomiuri respublikis meTauris wardginebiT prezidiumis Semadgen-
lobaSi SeiZleba arCeul iqnan uzenaesi sabWos sxva wevrebic, romel-
Ta saerTo ricxvi ar SeiZleba iyos oTxze meti. uzenaesi sabWos
prezidiumi angariSvaldebulia uzenaesi sabWos winaSe.
konstituciis 71-e da 72-e muxlebiT gansazRvrulia aWaris
avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomaris _ av-
tonomiuri respublikis meTauris statusi da misi uflebrivi
mdgomareoba. 70-e muxlis mixedviT, aWaris avtonomiuri respub-
likis uzenaesi sabWos Tavmjdomare _ avtonomiuri respublikis
meTauri, avtonomiuri respublikis umaRlesi Tanamdebobis piria da
warmoadgens aWaris avtonomiur respublikas mis SigniT da res-
publikis sazRvrebs gareT.
kanonproeqtebis winaswari ganxilvis, aWaris avtonomiuri re-
spublikis kanonebisa da uzenaesi sabWos mier miRebuli sxva gada-
wyvetilebebis ganxorcielebisaTvis xelis Sewyobis, uzenaesi sab-
Wos winaSe angariSvaldebuli aRmasrulebeli xelisuflebis, dawese-
bulebebis saqmianobaze kontrolis uzrunvelyofis mizniT uzenae-
si sabWo Tavisi wevrebisagan irCevs mudmiv komisiebs.
konstitucia calke TavSi gansazRvravs deputatis samarTlebriv
statuss, mis uflebriv mdgomareobasa da saqmianobis garantiebs.
konstituciur debulebebze dayrdnobiT, aRmasrulebeli xelisu-
flebis Seqmnis wessa da kompetencias, saqmianobas, mTavrobis urTierTo-
bas sxva organoebTan da sxva sakiTxebs gansazRvravs "aWaris avtonomi-
uri respublikis ministrTa sabWos Sesaxeb~ aWaris avtonomiuri respub-
likis uzenaesi sabWos 1998 wlis 17 martis organuli kanoni.

aWaris avtonomiuri respublikis ministrTa sabWo


aRniSnuli kanonis me-4 muxlis Tanaxmad, aWaris avtonomiuri
respublikis ministrTa sabWos qmnis da xelmZRvanelobs avtonomi-
uri respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomare _ avtonomiuri
respublikis meTauri. ministrTa sabWo Sedgeba: Tavmjdomaris, Tavmj-
domaris erTi pirveli moadgilis, ori moadgilis ministrebisa da
saxelmwifo departamentebis Tavmjdomareebisagan.
54
Tavisi kompetenciis mixedviT, avtonomiuri respublikis minis-
trTa sabWo aerTianebs da warmarTavs aWaris avtonomiuri respub-
likis saministroebisa da Tavisi sxva saqveuwyebo organoebis muSaobas.
amave kompetenciis farglebSi ministrTa sabWo Rebulobs Semdegi
saxis aqtebs: 1. dadgenileba, romelic miiReba ministrTa sabWos
sxdomaze saqarTvelos kanonebisa da parlamentis mier miRebuli
dadgenilebebis, saqarTvelos prezidentis brZanebulebebisa da gan-
kargulebebis, aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos kanon-
ebisa da dadgenilebebis, aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi
sabWos Tavmjdomaris _ avtonomiuri respublikis meTauris brZaneb-
ulebebis, gankargulebebis safuZvelze da maT Sesasruleblad.
ministrTa sabWos Tavmjdomare gamoscems gankargulebas, xolo
avtonomiuri respublikis ministrebi, gansakuTrebul davalebaTa
ministrebi da saxelmwifo departamentis Tavmjdomareebi kanoniTa
da debulebiT gansazRvrul sakiTxebze gamoscemen brZanebebs.
avtonomiuri respublikis ministrTa sabWos struqturas qm-
nis ministrTa sabWos Semadgenloba, saministroebi da saxelmwifo
departamentebi, maTi aparatebi da samsaxurebi. kanonis mixedviT
aWaris avtonomiur respublikaSi moqmedebs Semdegi saministroebi:
1. ganaTlebis saministro;
2. garemosa da bunebrivi resursebis dacvis saministro;
3. ekonomikis saministro;
4. vaWrobisa da sagareo-ekonomikuri urTierTobebis
saministro;
5. iusticiis saministro;
6. kulturis saministro;
7. kavSirgabmulobisa da fostis saministro;
8. ltolvilTa da gansaxlebis saministro;
9. mrewvelobis saministro;
10. soflis meurneobisa da sursaTis saministro;
11. socialuri dacvis, Sromisa da dasaqmebis saministro;
12. saxelmwifo uSiSroebis saministro;
13. saxelmwifo qonebis marTvis saministro;
14. finansTa saministro;
15. Sinagan saqmeTa saministro;
16. janmrTelobis saministro.
kanoniT gaTvaliswinebulia Semdegi saxelmwifo departamentebi:
1. axalgazrdobis saqmeTa;
2. geologiisa da samTo saqmis;
3. veteranTa saqmeebis;
4. miwis marTvis;

55
5. poligrafiisa da sagamomcemlo saqmis;
6. sportis;
7. satyeo meurneobis;
8. saxelmwifo saarqivo departamenti;
9. statistikis;
10. standartizaciis, metrologiisa da serTifikaciis;
11. televiziisa da radiomauwyeblobis;
12. turizmisa da kurortebis;
13. urbanizaciis da mSeneblobis.
kanoni gansazRvravs avtonomiuri respublikis ministrTa sab-
Wos saxelmwifo-politikur TanamdebobaTa saxeebsa da Sesabamisi
Tanamdebobis pirebis rangirebasa da saklaso Cinebs. amgvari Tanam-
debobis pirebad kanoni aRiarebs ministrTa sabWos wevrebs, rom-
lebic Sedian ministrTa sabWos SemadgenlobaSi, esenia: aWaris av-
tonomiuri respublikis ministrTa sabWos Tavmjdomare, Tavmj-
domaris pirveli moadgile, Tavmjdomaris moadgileebi, ministrebi,
gansakuTrebul davalebaTa ministrebi (uportfelo ministrebi),
saxelmwifo departamentebis Tavmjdomareebi.
avtonomiuri respublikis ministrTa sabWos Tavmjdomares, mis
moadgileebs, ministrebsa da saxelmwifo departamentebis Tavmj-
domareebs Tanamdebobaze niSnavs da aTavisuflebs aWaris avtono-
miuri respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomare _ avtonomiuri
respublikis meTauri da misi wardginebiT amtkicebs aWaris av-
tonomiuri respublikis uzenaesi sabWo.
saministroebi, departamentebi, xelmZRvaneloben maTTvis mind-
obil dargebs, maTve akisriaT pasuxismgebloba mindobili dargis mdgo-
mareobasa da ganviTarebaze. saministroebi da departamentebi Tavi-
anTi kompetenciis farglebSi gamoscemen normatiul-samarTlebriv
aqtebs da organizacias uweven maT Sesrulebas. kanoni iTval-
iswinebs saministroebTan da saxelmwifo departamentebTan saTaT-
biro organoebis Seqmnas. maT aqvT aseve TavianTi samuSao aparati.
kanoni iTvaliswinebs ministrTa sabWos mimarT ndobis dasmisa da
gadawyvetis wess, romlis mixedviT, avtonomiuri respublikis min-
is-trTa sabWosa da misi calkeuli wevrebisadmi ndobis gamocxa-
debis sakiTxis dasmis ufleba aqvs aWaris avtonomiuri respub-
likis uze-naes sabWos. ndobis gamocxadebis sakiTxis ganxilvi-
saTvis sakiTxis dasmis ufleba aqvs uzenaesi sabWos deputatTa erT
mesameds an uze-naesi sabWos Tavmjdomares _ avtonomiuri respub-
likis meTaurs.
avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos mier undoblobis
gamocxadebis an ndobis gamocxadebaze uaris Tqmis SemTxvevaSi minis-
trTa sabWo an misi TiToeuli wevri unda gadadges. ministrTa sab-

56
Wos ufleba aqvs gadadges sakuTari iniciativiTac, ris Sesaxebac igi
gancxadebas akeTebs aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos
Tavmjdomaris _ avtonomiuri respublikis meTauris winaSe, ministrTa
sabWos TiToeul wevrsac aseve aqvs ufleba gadadges nebismier dros.
kanonis me-4 Tavi ministrTa sabWos wevrebis mimarT iTval-
iswinebs SeuTavseblobis princi ps, romlis Sesabamisad, maT ufleba
ara aqvT ekavoT sxva Tanamdeboba an asrulebdnen sxva anazRaure-
bad samuSaos SeTavsebiT saxelmwifo da adgilobrivi TviTmmarTvelo-
bis saxazino dawesebulebaSi, iyos warmomadgenlobiTi an sakanonm-
deblo organos wevri, garda SemoqmedebiTi, partiuli, pedagogiuri
da samecniero saqmianobisa. kanoni zRudavs aseve am pirTa same-
warmeo saqmianobas da aRiarebs, rom mTavrobis wevrs ufleba aqvs
flobdes mxolod aqciebsa da wils, xolo mas ufleba ara aqvs
iyos samewarmeo saqmianobis subieqtis mudmivmoqmedi xel-mZRvaneli,
sakontrolo, sameTvalyureo da sarevizio organos wevri. mas ekrZa-
leba aseve piradi motiviT Tavisi Tanamdebobrivi mdgomare-obis
gamoyenebiT misTvis mindobili dawesebulebis qonebis SeZena. ga-rigeba,
romelsac am wesis darRveviT dadebs mTavrobis wevri, baTilia.
aWaris avtonomiuri respublikis ministrTa sabWos muSaobas
organizebas uwevs ministrTa sabWos Tavmjdomare, romelic aWaris
avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomaris _ avtono-
miuri respublikis meTauris davalebiT uZRveba ministrTa sabWos sxdo-
mebs da warmarTavs xelisuflebis da mmarTvelobis organoTa urTier-
Tqmedebas. igi uflebamosilia Tavisi kompetenciis farglebSi miiRos
gadawyvetilebebi saxelmwifo mmarTvelobis calkeul sakiTxebze, ris
Sesaxebac informacia unda warudginos ministrTa sabWos morig sxdomas.
ministrTa sabWos Tavmjdomaris aryofnis SemTxvevaSi, aWaris
avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomaris _ avtono-
miuri respublikis meTauris davalebiT, mis movaleobas asrulebs
ministrTa sabWos Tavmjdomaris pirveli moadgile, xolo misi
aryofnis SemTxvevaSi - erT-erTi moadgile.
aWaris avtonomiuri respublikis ministrTa sabWos Tavmj-
domaris moadgileebi aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi
sabWos Tavmjdomaris _ avtonomiuri respublikis meTauris brZa-
nebulebiT, maTTvis movaleobaTa ganawilebis Sesabamisad, koordina-
cias uweven da akontroleben saministroebis, saxelmwifo depar-
tamentebis, saqveuwyebo organoebis muSaobas, avtonomiuri respub-
likis uzenaesi sabWos Tavmjdomaris _ avtonomiuri respublikis
meTaurisa da ministrTa sabWos Tavmjdomaris gankargulebaTa Ses-
rulebis uzrunvelsayofad, agreTve, maTi saqmianobis sxva sakiTxe-
bze, winaswar ganixilaven ministrTa sabWoSi Setanil winadadebebs,
dadgenilebebisa da gankargulebebis proeqtebs.

57
kanonSi gansazRvrulia aseve aWaris avtonomiuri respublikis
ministrTa sabWos urTierToba saqarTvelos mTavrobasa da saxelm-
wifo mmarTvelobis adgilobriv organoebTan. saqarTvelos mTavro-
basTan urTierTobis sferoSi aWaris avtonomiuri respublikis
ministrTa sabWo, misi Tavmjdomaris an warmomadgenlis uSualo
monawileobiT, eswreba saqarTvelos mTavrobis sxdomebs, Seaqvs
winadadebebi, gamoTqvams Tavis mosazrebebs.
kanonis 29-e muxlis mixedviT, saqarTvelos mTavrobis im sx-
domebze, romlebzec ixileba saqarTvelos umaRlesi aRmasrulebeli
xelisuflebis kompetencias mikuTvnebuli sakiTxebi, aWaris av-
tonomiuri respublikis saqmianobasTan mimarTebaSi, aWaris avtono-
miuri respublikis ministrTa sabWos monawileoba aucilebelia.aWaris
avtonomiuri respublikis ministrTa sabWo winadadebebiTa da kanon-
proeqtebiT Sedis saqarTvelos mTavrobis winaSe im sakiTxebis
gadasawyvetad, romlebic mxolod saqarTvelos umaRlesi xelisu-
flebis prerogativas ganekuTvneba.
ministrTa sabWos analitikuri, informaciuli da sxva masalebis
mosamzadeblad, saTanado winadadebebis SesamuSaveblad, dadgenile-
bebisa da gankargulebebis, gadawyvetilebebis Sesrulebis analiz-
isaTvis iqmneba ministrTa sabWos aparati, romelsac xelmZRvanelobs
aparatis ufrosi. aparatis ufross Tanamdebobaze niSnavs da aTa-
visuflebs ministrTa sabWos Tavmjdomare aWaris avtonomiuri
respublikis uzenaesi sabWos TavmjdomaresTan _ avtonomiuri
respublikis meTaurTan SeTanxmebiT.
ministrTa sabWo Tavis saqmianobas warmarTavs debulebis Sesa-
bamisad, romelsac amtkicebs ministrTa sabWos Tavmjdomare.

aWaris avtonomiuri respublikis sasamarTlo


xelisufleba; sakonstitucio kontroli
konstituciis mixedviT, sasamarTlo xelisufleba aWaris av-
tonomiur respublikaSi xorcieldeba marTlmsajulebisa da sa-
konstitucio samarTalwarmoebis formiT. marTlmsajuleba xor-
cieldeba saerTo sasamarTloebis mier, romelTa sistema da samar-
Talwarmoebis wesi dadgenilia saqarTvelos organuli kanoniT.
konstituciurma cvlilebebma avtonomiur respublikaSi daamkvidra
sakonstitucio kontrolis instituti, sakonstitucio kontrolis
sasamarTlo organos _ sakonstitucio sasamarTlos saxiT.
aWaris avtonomiuri respublikis sakonstitucio sasamarTlo
Sedgeba 5 mosamarTlisagan _ sakonstitucio sasamarTlos wevris-
agan. sakonstitucio sasamarTlos formirebaSi monawileobs av-
tonomiuri respublikis samive Sto Semdegi SemadgenlobiT: sakon-

58
stitucio sasamarTlos or wevrs irCevs aWaris avtonomiuri re-
spublikis uzenaesi sabWo siiTi Semadgenlobis umravlesobiT; erT
wevrs niSnavs uzenaesi sabWos Tavmjdomare _ avtonomiuri respub-
likis meTauri; erT wevrs niSnavs aWaris avtonomiuri respub-
likis ministrTa sabWo; erT wevrs niSnavs aWaris avtonomiuri
respublikis umaRlesi sasamarTlo.
sakonstitucio sasamarTlos wevris uflebamosileba gan-
isazRvreba 10 wlis vadiT. sakonstitucio sasamarTlo Tavisi Se-
madgenlobidan, aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos
Tavmjdomaris _ avtonomiuri respublikis meTauris wardginebiT,
irCevs sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomares 5 wlis vadiT.
aWaris avtonomiuri respublikis sakonstitucio sasamarTlo-
Si saqmis ganxilvis safuZvelia sakonstitucio sarCeli an ward-
gineba, romelTa safuZvelze sasamarTlo:
a) iRebs gadawyvetilebebs aWaris avtonomiuri respublikis
konstituciasTan aWaris a.r. kanonebisa da sxva normatiuli aqte-
bis Sesabamisobis sakiTxebze;
b) ixilavs davas aWaris a.r. saxelmwifo organoebs Soris da aWaris
a.r. saxelmwifo organoebsa da aWaris avtonomiur respublikaSi Seqmni-
li adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs Soris kompetenciis Sesaxeb;
g) ixilavs aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos
arCevnebis konstituciurobis sakiTxTan dakavSirebul davas;
d) moqalaqis sarCelis safuZvelze ixilavs aWaris a.r. norma-
tiuli aqtebis konstituciurobas aWaris a.r. konstituciis mex-
uTe Tavis sakiTxTan mimarTebiT;
e) axorcielebs aWaris a.r. konstituciiTa da aWaris a.r.
kanoniT gansazRvrul sxva uflebamosilebebs.
sadao aqti an misi nawili, romelic aWaris avtonomiuri res-
publikis sakonstitucio sasamarTlos mier cnobil iqna arakon-
stituciurad, kargavs Zalas sakonstitucio sasamarTlos mier
Sesabamisi gadawyvetilebis gamoqveynebis momentidan. aWaris av-
tonomiuri respublikis sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba
sabolooa da gadasinjvas an gasaCivrebas ar eqvemdebareba.

finansebi da biujetis formireba


konstituciaSi calke Tavad aris gamoyofili saxelmwifo fin-
ansebi da kontroli. am TavSi kompleqsurad aris Camoyalibebuli
is sawyisi debulebebi, romelTa safuZvelze avtonomiur respub-
likaSi xdeba biujetis formireba, saxelmwifo saxsrebis mobiliza-
cia da xarjvis regulireba saxelmwifo kontrolis am sferoSi.

59
aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWo yovelwli-
urad, sruli Semadgenlobis umravlesobiT, Rebulobs avtonomiuri
respublikis kanons biujetis Sesaxeb, romelsac uzenaes sabWos
warudgens avtonomiuri respublikis ministrTa sabWo.
im SemTxvevaSi, Tu uzenaesma sabWom ar miiRo ministrTa sabWos
mier warmodgenili kanonproeqti a.r. biujetis Sesaxeb, ori kviris
vadaSi igi xelaxla warudgens uzenaes sabWos kanonproeqts Sesabam-
isi cvlilebebiT. Tu uzenaesma sabWom meoredac ar miiRo kanonproeq-
ti biujetis Sesaxeb, maSin ministrTa sabWo CaiTvleba gadamdgarad.
aWaris avtonomiuri respublika uflebamosilia SemoiRos adgi-
lobrivi gadasaxadebi, romelTa SemoRebis wesi ganisazRvreba kano-
niT.
konstituciis me-100 muxlis mixedviT, avtonomiur respub-
likaSi saxelmwifo saxsrebisa da sxva materialur faseulobaTa
gamoyenebasa da xarjvas zedamxedvelobs aWaris avtonomiuri res-
publikis kontrolis palata, romlis Tavmjdomares, saqarTvelos
kontrolis palatis Tavmjdomaris TanxmobiT, niSnavs da aTavisu-
flebs aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWo.

konstituciis Secvlis wesi


moqmedi konstituciis bolo, me-19, Tavi daTmobili aqvs av-
tonomiuri respublikis konstituciis moqmedebisa da Secvlis
wess. avtonomiuri respublikis konstitucia SeiZleba Seicvalos
aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos gadawyvetilebiT,
romelsac miiRebs uzenaesi sabWos wevrTa saerTo Semadgenlobis
sul cota ori mesamedis umravlesoba.

codnis Semowmeba
1. daaxasiaTeT msoflio konstitucionalizmis istoria. ga-
nasxvaveT konstitucia da konstitucionalizmi.
2. ras warmoadgens konstitucia, rogorc iuridiuli da
socialur-politikuri dokumenti?
3. ra Tanafardoba arsebobs saqarTvelos konstitucional-
izmis istoriasa da konstitucionalizmis tradicias Soris?
4. ras gulisxmobs konstitucia, rogorc mimdinare kanonmde-
blobis baza, rogorc umaRlesi iuridiuli Zalis mqone aqti?
5. daasaxeleT konstituciuri mniSvnelobis qarTuli sa-
marTlis Zeglebi.
6. rodis iqna miRebuli pirveli konstitucia saqarTvelo-
Si? daaxasiaTeT igi.

60
7. romel wlebSi iqna miRebuli saqarTvelos sabWoTa perio-
dis konstituciebi? daaxasiaTeT isini da SeadareT erTmaneTs.
8. romeli ZiriTadi saklasifikacio niSnebis mixedviT xde-
ba konstituciaTa klasifikacia?
9. ra akavSirebT da riTi gansxvavdebian erTmaneTisagan
saqarTvelos 1921 wlis 21 Tebervlisa da 1995 wlis
24 agvistos konstituciebi?
10. rogor xdeba konstituciaSi cvlilebebisa da damatebebis
Setana? romeli xerxia ufro demokratiuli da ratom?
11. daaxasiaTeT avtonomiuri erTeulebis konstituciuri gan-
viTarebis Taviseburebani.
12. raSi gamoixateba principuli gansxvavebebi saqarTvelos
moqmed da afxazeTis separatistuli xelisuflebis 1994
wlis konstitucias Soris?

ÔÄÓÔÉ
1. saqarTvelos moqmedi konstituciis SemuSaveba moxda:
a _ umaRlesi sakanonmdeblo organos mier;
b _ aRmasrulebeli xelisuflebis mier;
g _ specialurad Seqmnili sakonstitucio komisiis mier;
d _ erTpirovnulad prezidentis mier.

2. saqarTvelos 1995 wlis konstitucia miRebulia:


a _ referendumis gziT;
b _ damfuZnebeli krebis mier;
g _ oqtroirebis gziT;
d _ umaRlesi sakanonmdeblo organos – parlamentis mier.

3. saqarTveloSi dRes moqmedi 1995 wlis 24 agvis-


tos konstitucia Sedgeba Semdegi nawilebisagan:
a – muxlebi;
b – paragrafebi;
g – Tavebi;
d – preambula;
e – ganyofilebebi;
v – ZiriTadi debulebebi (teqstis ZiriTadi normatiuli nawili);
z _ gardamavali debulebebi.

4. saqarTvelos 1995 wlis konstitucias, rogorc Zir-


iTad kanons, aqvs umaRlesi iuridiuli Zala, rac
niSnavs:

61
a – konstitucia icavs adamianis, rogorc sazogadoebaSi umaRlesi
faseulobis, uflebebsa da Tavisuflebebs;
b – yvela iuridiuli da fizikuri piris valdebulebas asrulebdes
da emorCilebodes konstituciur debulebebs;
g – igi ierarqiulad yvelaze maRla dgas da yvela normatiuli
aqti unda Seesabamebodes konstitucias;
d – mis miRebas saxelmwifo xelisuflebis umaRlesi organos mier.

5. saqarTvelos konstituciis 109-e muxlis safuZ-


velze, qveynis 200 000 amomrCeveli parlamentSi
waradgens konstituciuri gadasinjvis proeqts.
proeqti exeboda konstituciis zogadi debulebebis
me-9 muxlis cvlilebas da iTvaliswinebda masSi mar-
Tlmadideblobis saxelmwifo religiad gamocxade-
bis Sesaxeb debulebis Setanas. parlamentSi kanon-
proeqti Sevida 1999 wlis 30 oqtombers, sakomiteto
mosmenis Semdeg. erTi Tvis Tavze parlamentis sx-
domaze ganixiles warmodgenili kanonproeqti da
parlamentis sruli Semadgenlobis umravlesobiT
miiRes konstituciuri cvlileba.
a – parlamenti moqmedebda kanonis moTxovnaTa dacviT;
b – parlaments ar SeeZlo daewyo warmodgenili kanonproeqtis
ganxilva, vidre ar gamoaqveynebda mas sayovelTao saxalxo
ganxilvisaTvis;
g – kanonproeqtis wardgenis ufleba hqonda mxolod 30 000
amomrCevels.

ÂÀÌÏÚÄÍÄÁÖËÉ ÓÀÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏ ÌÀÓÀËÀ

saqarTvelos konstitucia;
saqarTvelos respublikis kanoni “saxelmwifo xelisuflebis
Sesaxeb”;
amerikis SeerTebuli Statebis konstitucia;
afxazeTis de facto konstitucia;
aWaris avtonomiuri respublikis konstitucia;
aWaris avtonomiuri respublikis organuli kanoni “aWaris
avtonomiuri respublikis ministrTa sabWos Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “normatiuli aqtebis Sesaxeb”.

62
1. saqarTvelos damoukideblobis aqti
(1918 wlis 26 maisi).

63
2. saqarTvelos mTavrobis
wevrebi:
noe Jordania,
evgeni gegeWkori,
karlo CxeiZe,
konstantine kandelaki,
noe ramiSvili,
noe xomeriki.

3. Tbilisis aRebis
gegma

4. me-11 wiTeli armiis


Semosvla TbilisSi

64
5. sabWoeTisaTvis Cveuli
zarzeimiT xvdeboda
sabWoTa saqarTvelos
dedaqalaqi nikita
xruSCovs,
saqarTveloSi sabWoTa
xelisuflebis
damyarebisa da
saqarTvelos
kompartiis 40
wlisTavis
aRsaniSnavad. (sur. 5, 6).
6.
65
7. ori prezidentis
prezidentis,,
ronald reiganisa
da mixeil
gorbaCovis
Sexvedrebma saTave
daudo krizisSi
myofi komunizmis
Savi aCrdilis
dasasruls.

8.sabWoTa kavSirSi
Seqmnili Rrma
politikuri da
ekonomikuri
krizisis kvalobaze
saqarTveloSi
kvlav gaaqtiurda
erovnuli moZraoba.
suraTze asaxulia
mitingi Tbilisis
saxelmwifo
universitetis
ezoSi.

66
9.saprotesto gamo-
svlebs Sedegad
mohyva 9 aprilis
10. 1989 wlis 9 aprils gaimarTa
sisxliani Rame da saqarTvelos respublikis
komendantis saaTi pirveli mowvevis uzenaesi sabWos
TbilisSi. pirveli sesiis sagangebo sxdoma,
romelmac erTxmad miiRo
saqarTvelos saxelmwifoebrivi
damoukideblobis aRdgenis aqti.

67
11. saqarTvelos saxelmwifoebrivi
damoukideblobis aRdgenis aqti
(1989 wlis 9 aprili).

68
“rogorc ki adamianebi sazogadoebaSim moeqcevian,
isini kargaven TavianTi sisustis grZnobas.”
ÌÏÍÔÄÓÊÉÄ ÈÄÌÀ
3
ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ
ÓÀÆÏÂÀÃÏÄÁÒÉÅÉ ßÄÓ-
ßÚÏÁÉËÄÁÉÓ ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒ-
ÓÀÌÀÒÈËÄÁÒÉÅÉ ÓÀ×ÖÞÅËÄÁÉ
69
sfdb !#
sazogadoebrivi wyobilebis cneba da
struqtura
sazogadoebrivi weswyobileba, esaa konstituciuri normebiT
ganmtkicebuli sazogadoebriv urTierTobaTa konkretuli isto-
riuli sistema, romelic warmodgenilia sazogadoebisa da saxelm-
wifos sxvadasxva struqturebsa da institutebSi.
sazogadoebrivi weswyobilebis sistemaSi Semavali urTierTo-
bebi gansazRvraven mocemuli sazogadoebis organizacias. am orga-
nizaciis xasiaTi ganpirobebulia sazogadoebrivi cxovrebis konkre-
tuli TaviseburebebiT, saqonlis warmoebis, gacvlisa da ganawileb-
is mocemuli doniT, sazogadoebaSi adamianTa urTierTobebis
tradiciebiT da sxva. rac yvelaze mTavaria, mis safuZvlebSi devs
warmoebis gansazRvruli wesi, romlis Semadgeneli warmoebiTi
urTierTobebi gansazRvraven sazogadoebrivi weswyobilebis arss.
saqarTvelos sazogadoebrivi weswyobileba im urTierTobaTa
erTobliobaa, romlebic aRmocendebian sazogadoebrivi cxovrebis
sruliad gansxvavebul sferoebSi. es im xasiaTis urTierTobebia,
romlebsac saxelmwifosa da sazogadoebis yvela socialur-poli-
tikuri instituti efuZneba.
saqarTvelos dRevandeli sazogadoebrivi weswyobileba, romelic
moqmedi 1995 wlis konstituciiTaa ganmtkicebuli, arsebiTad gan-
sxvavdeba sabWouri periodis sazogadoebrivi wyobilebisagan. Tu
manamde sazogadoebrivi wyobis ganmsazRvreli warmoebis saSuale-
bebze sazogadoebrivi sakuTreba iyo, qveynis dRevandeli sazoga-
doebrivi weswyobileba xasiaTdeba ekonomikuri TavisuflebiT, anu
warmoebis Tavisufali wesiT, rac, Tavis mxriv, dafuZnebulia Tavis-ufali
konkurenciisa da sabazro ekonomikis princi pebze. aRniSnul urT-
ierTobaTa safuZvels qmnis saqarTvelos konstituciis 21-e mux-
li, igi aRiarebs sakuTrebisa da memkvidreobis uflebas.
sazogadoebrivi wyobilebis sistemaSi gamoirCeva urTierTobe-
bi, romlebic ganamtkiceben xalxis monawileobas saxelmwifos mar-
TvaSi, saxelmwifo organoTa sistemis demokratiul xasiaTSi da
a.S. magaliTad, konstituciis me-5 muxlis mixedviT, saqarTveloSi
saxelmwifo xelisuflebis wyaroa xalxi. xalxi Tavis Zalaufle-
bas axorcielebs referendumis, uSualo demokratiis sxva formeb-
isa da Tavisi warmomadgenlebis meSveobiT. saqarTvelos konsti-
tuciis 49-e muxlSi mocemulia parlamentis, rogorc umaRlesi
warmomadgenlobiTi organos,formirebis demokratiuli princi pe-

70
bi. miTiTebuli da sxva Sesabamisi muxlebis safuZvelze saqarTve-
los konstitucia ganamtkicebs qveynis politikur sistemas.
saqarTvelos sazogadoebrivi weswyobilebis sistemaSi konsti-
tuciiT aRiarebulia yvelas Tanasworoba kanonis winaSe, sayovelTaod
aRiarebulia pirovnebis uflebebi da Tavisuflebebi, miuxedavad
misi socialuri mdgomareobisa. am urTierTobebs moicavs konsti-
tuciis meore Tavi, riTac konstitucia ganamtkicebs qveynis so-
cialur sistemas.
saqarTvelos konstituciis preambulaSi aRniSnulia, rom
saqarTvelos moqalaqeTa nebas warmoadgens “daamkvidros demokra-
tiuli sazogadoebrivi weswyobileba, ekonomikuri Tavisufleba,
socialuri da samarTlebrivi saxelmwifo~.
zemoaRniSnulis safuZvelze Cans, rom saqarTvelos sazogadoe-
brivi weswyobileba erTiani sistemaa, romelic efuZneba gansazRvruli
formis urTierTobaTa sistemas. am sistemas, anu sazogadoebrivi
weswyobilebis Sinaarss Seadgenen:
1. ekonomikuri urTierTobebis erToblioba, anu ekonomikuri siste-
ma;
2. politikuri urTierTobebis erToblioba, anu politikuri sistema;
3. socialuri urTierTobebis erToblioba, anu socialuri sistema.
aRniSnul sistemebs gaaCniaT regulirebis damoukidebeli sa-
gani. amasTan, isini mWidrod arian dakavSirebuli erTmaneTTan da
imyofebian urTierTzemoqmedebis mdgomareobaSi. swored am urT-
ierTzemoqmedebis princi pebi regulirdeba konstituciuri sa-
marTliT.
saqarTvelos sazogadoebrivi weswyobilebis safuZvlebi gan-
mtkicebulia qveynis konstituciaSi, Tumca, mas calke Tavi an naw-
ili ar eTmoba da igi sxvadasxva konstituciur debulebebSia
ganzogadebuli.

sfdb !$

ekonomikur da socialur urTierTobaTa


konstituciuri safuZvlebi
ekonomikur urTierTobaTa arsi
yoveli saxelmwifo, rogorc zednaSenuri movlena, bazirebulia
sazogadoebaSi arsebuli warmoebis wesze. amitom, roca ama Tu im
saxelmwifos arsis garkvevas vcdilobT, upirvelesad, swored misi

71
ekonomikuri safuZveli, misi ekonomikuri sistemis arsi unda ga-
varkvioT. sazogadoebaSi arsebuli ekonomikuri urTierTobebis er-
Toblioba, anu ekonomikuri sistema qmnis safuZvels mTeli sazoga-
doebis, calkeuli pirovnebis Rirseuli arsebobisa da kvlavwar-
moebisaTvis, xels uwyobs xalxis sruluflebianobis damkvidrebas,
adamianis ufleba-TavisuflebaTa dacvasa da ganxorcielebas.

saqarTvelos ekonomikuri sistema umniSvnelovanesi


konstituciur-samarTlebrivi institutia, romelic
warmoadgens saqarTveloSi materialuri da sulieri
sikeTis, sakuTrebis warmoebis, ganawilebis, gacvlisa
da moxmarebis urTierTobaTa maregulirebeli Ziri-
Tadi principebisa da normebis erTobliobas.

ekonomikuri sistemis ganxorcielebisas, konstituciuri regu-


lirebis sagans Seadgens sameurneo saqmianobis zogadi princi pebi,
sazogadoebis ekonomikuri cxovrebis monawile subieqtebis urT-
ierTobis procesi.
dRemde ekonomikuri sistemis marTvisaTvis ori ZiriTadi mod-
eli arsebobs:
⊇ sabazro meurneobisa;
⊇ gegmiuri regulirebis modeli.

komunisturi ekonomikuri marTva


Cveni qveynis axlo istoriul warsulSi, komunisturi mmarTvelo-
bis dros, ekonomikuri sistemis marTvaSi gadamwyvet rols as-
rulebda saxelmwifo, romelic ekonomikuri urTierTobebis regu-
lirebis mTavar saSualebad iyo aRiarebuli. amasTan, kerZo sakuTreba
ganixileboda burJuaziuli sazogadoebisaTvis damaxasiaTebel an-
tagonistur institutad da igi uaryofili iyo. yovelive es ki
saxelmwifosa da misi saxiT, sabWoTa biurokratias yvela sawar-
moo saSualebaTa mesakuTred aqcevda. es, rasakvirvelia, maqsimalu-
rad zRudavda pirovnebis ekonomikur Tavisuflebas. aRniSnul gare-
moebas mivyavdiT iqamde, rom “saxelmwifo, rogorc sazogadoebis
mmarTveli politikuri organizacia imavdroulad iyo yvelaze
msxvili monopoliuri sameurneo subieqti~.
ekonomikuri sistemis am saxiT marTvas da mis SenarCunebas
sWirdeboda saxelmwifos maqsimaluri Careva ekonomikaSi. Sesabam-

72
isad, ekonomikuri urTierTobebis ganxorcieleba mxolod gegmiur
regulirebaze iyo damyarebuli, amasTan gegma gamocxadebuli iyo
kanonad. 70 wlis ganmavlobaSi saqarTvelo integrirebuli iyo
sabWoTa kavSiris uzarmazar ekonomikur sivrceSi, romlis marTvi-
sas mkacrad gegmiuri meurneoba ver uzrunvelyofda yvela dargis
harmoniul da proporciul ganviTarebas, moqalaqeTa moTxovnilebe-
bis realur dakmayofilebas.

saqarTvelos ekonomikuri bazisi


dReisaTvis, saqarTvelos, rogorc damoukidebel suverenul sax-
elmwifos, gaaCnia damoukidebeli ekonomikuri sistema, romlis mixed-
viT igi damoukideblad axorcielebs misTvis sasurvel ekonomikur
politikas.
saqarTvelos konstituciuri debulebis Sesabamisad, qveynis
ekonomikuri sistemis safuZvels Seadgens sabazro meurneoba, romelic
emyareba Tavisufal Sromas, Tavisufal mewarmeobas, konkurenciasa
da socialuri uflebebis aRiarebas, agreTve sakuTrebis formebis
mravalferovnebisa da maTi Tanasworobis princi pebs. rogorc vxe-
davT, saqarTveloSi damkvidrda civilizebuli samyarosaTvis dam-
axasiaTebeli kanonzomieri ekonomikuri urTierTobebi. dRis wes-
rigSi dadga regulirebis Sesabamisi konstituciur-samarTlebrivi
meqanizmis arsebobac.
am meqanizmis efeqturoba gamoixateba imaSi, rom igi qmnis
sabazro meurneobis Tavisuflebisa da ekonomikis saxelmwifoe-
brivi marTvis mecnierulad dasabuTebul da praqtikulad gaazre-
bul urTierTzemoqmedebis efeqtur saSualebas.
bazris kanonebTan erTad, saxelmwifos ekonomikur urTierTo-
bebSi Carevis, formebisa da farglebis gansazRvras, mis Tanafar-
dobas sabazro meurneobasTan gadamwyveti mniSvneloba aqvs Cveni
qveynis Tanamedrove, ganviTarebadi ekonomikis pirobebSi. konsti-
tuciuri princi pebis Sesabamisad, sabazro urTierTobaTa samarT-
lebrivi regulirebis, misdami xelSewyobisa da, meore mxriv, me-
warmeobis ganviTarebis mizniT, saqarTvelom ukve miiRo rigi mniS-
vnelovani kanonebi.

kerZo sakuTreba
saqarTveloSi ekonomikuri urTierTobebis mTavar elements
warmoadgens kerZo sakuTreba. sakuTreba yovelTvis warmoadgenda
nebismieri sazogadoebis fuZemdeblur ekonomikur da samarTlebriv
kategorias. amitomac uwoda mas safrangeTis 1798 wlis adamianisa

73
da moqalaqis uflebaTa deklaraciam "wmidaTawmida da xelSeuva-
li~ ufleba.
konstituciuri samarTlis regulirebis sagani, esaa sakuTrebis
realizaciis konstituciuri garantiebi. konstituciuri
samarTali sakuTrebis uflebis realizaciisaTvis gansazRvravs im
meqanizms, romelic iTvaliswinebs mesakuTris Tavisufali moqmede-
bis SesaZleblobis farglebs Tavisi nivTis mimarT. sakuTrebis
uflebis konstituciuri garantia pirdapir aris formulirebuli
saqarTvelos konstituciis 21-e muxlSi.

konstitucia ÓÀÊÖÈÒÄÁÀ ÃÀ ÌÄÌÊÅÉÃÒÄÏÁÉÓ Ö×ËÄÁÀ ÀÙÉÀÒÄÁÖËÉ ÃÀ


muxli

ÖÆÒÖÍÅÄËÚÏ×ÉËÉÀ. ÃÀÖÛÅÄÁÄËÉÀ ÓÀÊÖÈÒÄÁÉÓ, ÌÉÓÉ ÛÄ-


21.1

ÞÄÍÉÓ, ÂÀÓáÅÉÓÄÁÉÓ ÀÍ ÌÄÌÊÅÉÃÒÄÏÁÉÈ ÌÉÙÄÁÉÓ


ÓÀÚÏÅÄËÈÀÏ Ö×ËÄÁÉÓ ÂÀÖØÌÄÁÀ.

arsebobs sakuTrebis ori ZiriTadi forma: sajaro da ker-


Zo sakuTreba. am formebidan xdeba sakuTrebis sxva formebis
warmoSoba.
sajaro sakuTreba ganuyofeli sakuTrebaa da sajaro xa-
siaTs atarebs. sajaro sakuTrebis subieqtebi SeiZleba iyvnen:
⊇ saxelmwifo;
⊇ misi calkeuli organoebi;
⊇ federaciis subieqtebi;
⊇ TviTmmarTvelobis calkeuli teritoriuli erTeulebi;
⊇ sazogadoebrivi gaerTianebebi.
xSirad kanonmdebloba sajaro sakuTrebis uflebis matareblad
cnobs ara adamianTa gaerTianebebs, aramed maT organoebs. es gan-
pirobebulia sajaro sakuTrebis obieqtebis operatiuli marTvis
aucileblobiT.
kerZo sakuTrebis obieqti SeiZleba iyos nebismieri
1. fizikuri; da
2. iuridiuli piri.
kerZo sakuTrebis ufleba warmoiSoba kanoniT nebadarTuli
nebismieri saqmianobiT da misi anazRaurebiT, memkvidreobiTa da
kanoniT daSvebuli sxva gzebiT. sakuTrebis ufleba warmoiSoba ne-
bismieri formiT SeZenil qonebaze, Seqmnil an arsebiTad gadamu-
Savebul nivTze, sargeblobaSi an mflobelobaSi arsebuli qonebis gamo-
yenebis Sedegad miRebul produqciaze, nayofze an sxva Semosavalze.

74
privatizacia
saqarTvelos bolodroindeli ekonomikuri ganviTareba mow-
mobs, rom SesaZlebelia sakuTrebis erTi formis meoreTi Secvla.

ekonomikis Tavisuflebis principidan gamomdinare, sa-


jaro sakuTrebis kerZo sakuTrebad gardaqmnisadmi sax-
elmwifos xelSewyobasa da regulirebas privatizacia
ewodeba.

privatizaciasTan dakavSirebuli urTierTobebi detalurad mim-


dinare kanonmdeblobiT regulirdeba.
saqarTvelos saxelmwifo qonebis privatizebis samarTlebriv,
ekonomikur, organizaciul da socialur safuZvlebs, privatizaciis
ganxorcielebis ZiriTad princi pebs gansazRvravs 1997 wlis 30
maisis kanoni "saxelmwifo qonebis privatizebis Sesaxeb~. kanonis
Tanaxmad, saxelmwifo qonebis myidveli SeiZleba iyos saqarTvelos
an ucxo saxelmwifos fizikuri an iuridiuli piri. privatizeba
xdeba konkursis, auqcionis, ijara-gamosyidvisa da pirdapiri miyid-
vis formiT.
sakuTrebis formis Secvlis sxva wess nacionalizacia
warmoadgens.

monopoliis akrZalva
ekonomikuri urTierTobebis regulirebisas, saqarTvelos kon-
stituciam uaryo saxelmwifos monopolia. sabazro urTierTobeb-
is regulirebisas, igi adgens mewarmeebs Soris Tavisufali
konkurenciisa da ekonomikuri cxovrebis mxolod zogad farglebs,
qmnis davebis gadawyvetis wess da wyvets maT. sxva danarCen SemTx-
vevaSi saxelmwifo, erTi mxriv, uars ambobs adamianis ekonomikur
cxovrebaSi Carevaze da, meore mxriv, zrunavs Tavisufali mewarmeo-
bisa da konkurenciis ganviTarebisaTvis. amis safuZvels qmnis
saqarTvelos konstitucia.
konstitucia ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÅÀËÃÄÁÖËÉÀ áÄËÉ ÛÄÖßÚÏÓ ÈÀÅÉÓÖ×ÀËÉ
ÌÄßÀÒÌÄÏÁÉÓÀ ÃÀ ÊÏÍÊÖÒÄÍÝÉÉÓ ÂÀÍÅÉÈÀÒÄÁÀÓ.
muxli

ÀÊÒÞÀËÖËÉÀ ÌÏÍÏÐÏËÉÖÒÉ ÓÀØÌÉÀÍÏÁÀ, ÂÀÒÃÀ ÊÀÍÏÍÉÈ


30.2

ÃÀÛÅÄÁÖËÉ ÛÄÌÈáÅÄÅÄÁÉÓÀ. ÌÏÌáÌÀÒÄÁÄËÈÀ Ö×ËÄÁÄÁÉ


ÃÀÝÖËÉÀ ÊÀÍÏÍÉÈ.

75
aRniSnuli konstituciuri debulebis cxovrebaSi gatarebis
mizniT, saqarTvelos parlamentma 1996 wlis 12 noembers miiRo
kanoni "sainvesticio saqmianobis xelSewyobisa da garantiebis Sesaxeb.~
es kanoni mniSvnelovani samarTlebrivi garantiaa samewarmeo saqmi-
anobiT dakavebuli nebismieri fizikuri da iuridiuli pirisaTvis.

ucxouri investiciebi
kanoni qmnis rogorc ucxouri, ise adgilobrivi investiciebis
ganxorcielebisa da maTi dacvis myar samarTlebriv safuZvlebs.
kanoniT investiciad miiCneva yvela saxis qonebrivi da inteleqtu-
aluri faseuloba an ufleba, romlis dabandeba da gamoyeneba Sesa-
Zloa mogebis miRebis mizniT saqarTvelos teritoriaze ganxor-
cielebul samewarmeo saqmianobaSi.
investicia SeiZleba ganxorcieldes sakuTrebis nebismieri formis im
obieqtSi, romelSic investirebac kanoniT ar aris akrZaluli. investo-
ri SeiZleba iyos fizikuri an iuridiuli piri, agreTve saerTaSo-
riso organizacia, romelic axorcielebs investirebas saqarTveloSi.
zemoaRniSnuli naTlad miuTiTebs im garemoebebze, rom ekonomikis
Tavisufleba ar niSnavs ekonomikis marTvisagan saxelmwifos srul
Camocilebas. rogorc davinaxeT, swored saxelmwifo SeimuSavebs
Sesabamis ekonomikur politikas da warmarTavs mas. amasTan, mocemuli
ekonomikuri politikis farglebSi gamoricxavs saxelmwifos pirda-
piri Carevis formas ZiriTad ekonomikur procesebSi.
aseT pirobebSi mniSvnelovani roli eniWeba saxelmwifos mier
ekonomikuri sferos regulirebis arapirdapir formebs. maT
miekuTvneba kontrolis iseTi efeqturi saSualebani, rogoricaa
gadasaxadebisa da SeRavaTebis sistemis gansazRvra, fasebis poli-
tika, mosaxleobis dasaqmeba, profesiuli momzadeba, informaciuli
momzadeba da a.S.
saqarTvelos konstituciuri regulirebis sagans warmoadgens
saxelmwifos biujeti, fulad-sakredito da sagadasaxado sistemis
safuZvlebi, romlebic saqarTvelos ekonomikuri sistemis mniS-
vnelovan nawils warmoadgenen. amave mniSvnelobidan gamomdinare,
maT konstituciaSi daTmobili aqvT calke, meeqvse Tavi.

socialuri sistema
sazogadoebis socialuri sistema, esaa socialur urTierToba-
Ta erToblioba, romelic warmoiSoba da viTardeba mocemul sa-
zogadoebaSi. am urTierTobaTa regulirebiT saxelmwifo axor-

76
cielebs socialur politikas. samarTliT regulirebuli socialuri
urTierTobebis umTavres mimarTulebebad SeiZleba warmovidginoT:
⊇ urTierToba Sromasa da kapitals Soris;
⊇ ojaxi da qorwineba;
⊇ garemomcveli samyaros dacva;
⊇ momxmarebelTa interesebis dacva;
⊇ adamianis sicocxlisa da janmrTelobis dacva.
CamoTvlili da sxva urTierTobebis farglebSi aRmocenebuli
urTierTobebi qmnian garkveul mTlianobas, romelic kacobriobas
individebisa da maTi jgufebis ubralo jamidan sazogadoebad, anu
kacobriobis socialuri arsebobis formad aqcevs. am erTianobis
SigniT, individebis sxvadasxva socialur poziciaze dgomis gamo,
arsebobs garkveuli winaaRmdegobac. konstituciuri samarTlis
funqciac swored imaSi mdgomareobs, rom socialuri sistemis
konstituciur-samarTlebrivi regulirebiT uzrunvelyos wonas-
woroba maT Soris, raTa ar dauSvas socialuri konfliqti.
socialuri sistema sxvadasxva epoqaSi sxvadasxvanairad gam-
oiyureba, rac damokidebulia sazogadoebis wevrebis gansxvavebul
socialur daxarisxebaze. amasTan, igi mudam ganviTarebadi, progre-
sirebadi movlenaa, romelmac gamoiara grZeli gza umartivesi Te-
muri sazogadoebidan sxvadasxva miznebisa da interesebis mqone
sruliad gansxvavebuli jgufebisa da fenebisagan Semdgar Tanamed-
rove urTules sazogadoebamde.
socialuri sistemis umniSvnelovanesi elementi, rogorc ukve
mivuTiTeT, aris urTierToba Sromasa da kapitals Soris, romelic
konstituciur-samarTlebriv regulirebas eqvemdebareba.
konstitucia acxadebs SromiTi uflebebis sakanonmdeblo
dacvas, Sromis samarTliani anazRaurebisa da SromisaTvis usa-
frTxo, jansaRi pirobebis, arasrulwlovanTa da qalis Sromis
pirobebis sakanonmdeblo regulirebas.
socialur urTierTobebs mniSvnelovnad gansazRvraven is so-
cialur-ekonomikuri uflebebi da Tavisuflebebi, romlebic ganmt-
kicebulia konstituciis me-2 TavSi.
moqalaqeTa socialuri mdgomareobis garantiis saxiT konsti-
tucia acxadebs gaficvis uflebas.
saqarTvelos konstitucia icavs ojaxis, rogorc sazogadoeb-
is umniSvnelovanes socialur garemos, romelic Taobidan Taobas
gadascems da inaxavs im kulturul tradiciebsa da Rirebulebebs,
romelTa safuZvelze viTardeba sazogadoeba. "saxelmwifo xels

77
uwyobs ojaxis keTildReobas~, aRniSnulia saqarTvelos konsti-
tuciis 36-e muxlis me-2 punqtSi. amave muxlis pirveli punqtiT,
konstitucia ojaxis simtkicis safuZvlad aRiarebs qorwinebisas
meuRleTa uflebriv Tanasworobasa da nebayoflobiTo-
bas.
konstitucia aRiarebs dedaTa da bavSvTa uflebebis
sakanonmdeblo dacvas. ojaxis socialur dacvas emsaxureba aseve
mimdinare kanonmdeblobis normebi, romlebic qmnian ojaxis, misi
wevrebis socialur-ekonomikuri arsebobisaTvis aucilebel mate-
rialur pirobebs.
saqarTvelos konstituciuri normebi icaven momxmarebelTa inte-
resebs, aRiareben adamianis jansaRi garemoTi sargeblobis
uflebas da aregulireben Sesabamis sazogadoebriv urTierTobebs.
saqarTvelos dRevandeli socialuri sistema Seesabameba da
adeqvaturad asaxavs im problemebs, romlebic arsebobs Tanamed-
rove kacobriobis winaSe. saqarTvelos socialuri sistemis kon-
stituciur-samarTlebrivi regulirebis amocanaa Tanamedrove sa-
bazro meurneobriobidan gamomdinare individualizmis pirobebSi
uzrunvelyos socialuri Tanxmoba da sazogadoebis socialuri
winsvla. am amocanis ganxorcielebas uzrunvelyofs xalxi, rogorc
erTiani socialuri organizmi.

sfdb !%
saqarTvelos politikuri sistema
politikuri sistemis arsi
politikur urTierTobaTa erToblioba, anu politikuri sistema,
esaa sazogadoebaSi politikuri xelisuflebis ganxorcielebis
procesTan dakavSirebul urTierTobaTa sistema, romlis koncen-
trirebul gamoxatulebas saxelmwifo xelisufleba warmoadgens.
politikuri sistemis ganxilvisas, gansakuTrebul yuradRebas
imsaxurebs saxelmwifosa da saxelmwifo xelisuflebis urTier-
Tobis sakiTxi. miuxedavad imisa, rom isini uaRresad mWidro urT-
ierTkavSirSi imyofebian, mainc ar emTxveva erTmaneTs, rac gan-
pirobebulia imiT, rom saxelmwifo xelisufleba warmoadgens im
umTavres, arsebiTi xasiaTis niSans, romelic saxelmwifos ganasx-
vavebs sazogadoebis sxva struqturebisa da arasaxelmwifoebrivi
organizaciebisagan.
saxelmwifo ganasaxierebs xelisuflebis materialur Zalas,
romelic arc erT SemTxvevaSi ar SeiZleba ganxorcieldes Sesabam-

78
isi meqanizmis gareSe. maSasadame, saxelmwifosa da saxelmwifo
xelisuflebas Soris urTierToba zogadfilosofiuri TvalsazrisiT,
esaa urTierToba formasa da Sinaarss Soris.
politikur sistemaze saubrisas, xazi unda gaesvas urTierTo-
bas zogadad xelisuflebasa da konkretulad politikur xelisu-
flebas Soris.

xelisuflebas ganixilaven politikuri xelisufleba,


iseT sazogadoebriv urT- esaa adamianTa garkveuli
ierTobad, romelic xasiaT- jgufis xelisufleba, rome-
deba calkeuli individeb- lic vrceldeba mTels sa-
is an maTi jgufebis unari- zogadoebaze da romelsac,
Ta da SesaZleblobiT miaR- saWiroebis SemTxvevaSi ax-
wion TavianTi nebis ganxor- asiaTebs iZulebiTi saSu-
cielebas sxva individebis alebebis gamoyeneba misi re-
an maTi gaerTianebebis mier. alizaciis procesSi.

pirvels adgili aqvs sazogadoebrivi cxovrebis nebismier sf-


eroSi rogorc saxelmwifoebrivi, ise arasaxelmwifoebrivi xasia-
Tis urTierTobisas, meore, anu politikuri xelisufleba figur-
irebs mxolod politikuri institutebis urTierTobebSi, rom-
lebic qmnian politikur sistemas. am ukanasknelis umniSvnelovane-
si nawili ki regulirdeba saqarTvelos konstituciuri samarTliT.
Tanamedrove sazogadoeba uaRresad rTulia Tavisi struqtu-
riT, rac gamoixateba masSi sxvadasxva socialur-politikuri Zalebis
arsebobiT. TiToeul maTgans, rasakvirvelia, gaaCnia Tavisi struq-
tura, Sesabamisi xelisufleba, romelTa gverdiT Tanaarsebobs sax-
elmwifo xelisuflebac.
xelisuflebis sxvadasxva gamovlinebebs Soris wamyvani adg-
ili ukavia saxelmwifo xelisuflebas, rac am ukanasknelis speci-
fikurobiTaa ganpirobebuli. sazogadoebaSi arsebul xelisufle-
baTagan TiToeuls Sesabamisi normatiuli safuZveli aqvs, romli-
Tac ganisazRvreba misi samarTlebrivi mdgomareoba sazogadoebaSi.
swored es normatiuli safuZveli uzrunvelyofs saxelmwifo
xelisuflebis uzenaesobas, riTac igi emijneba danarCen xelisu-
flebas da dgas maTze maRla. saxelmwifo xelisuflebis umaRle-
soba, misi "uzenaesoba niSnavs kanonTa uzenaesobas sxva socialur-
politikur formirebaTa normatiul aqtebTan SedarebiT~.
dasawyisSi mivuTiTeT, rom nebismieri sazogadoebis politikuri
xelisufleba Tavis koncentrirebul gamoxatulebas swored sax-

79
elmwifo xelisuflebaSi poulobs. amas ganapirobebs TviT poli-
tikuri xelisuflebis arsi, romlis mixedviTac saxelmwifo xe-
lisufleba warmoadgens winaswar reglamentirebuli wesis safuZ-
velze gaerTianebuli adamianebis Zalauflebas mTels sazogadoeba-
ze, romelic am ukanasknelisagan daumorCileblobis SemTxvevaSi
uflebamosilia gamoiyenos iZulebiTi RonisZiebebi. e.i. adamianTa
es gaerTianeba, anu saxelmwifo xelisufleba uzenaesia sazogado-
ebaSi arsebul sxva socialur-politikur struqturebTan SedarebiT.
politikuri xelisuflebis ganxorcieleba xdeba konstituci-
uri samarTliT regulirebuli sxvadasxva politikuri institutebis
meSveobiT, romelTa Soris yvelaze mniSvnelovania saxelmwifo. am
politikuri institutebis mniSvnelobaze metyvelebs is garemoeba,
rom "xelisufleba legitimurad vrceldeba mTels sazogadoebaze
da igi sargeblobs SesaZleblobiT dadgenil pirobebSi, dadgenili
saSualebebiT da dadgenili xarisxiT gamoiyenos fizikuri iZule-
ba daqvemdebarebulTa mimarT~ [9. 108]. saxelmwifo xelisuflebis,
Tu SeiZleba vTqvaT, aseTi kanonieri avtoriteti uzrunvelyofil-
ia misi nebis umaRlesobis winaswari legitimaciiT sxvaTa nebis
mimarT maSin, roca nebis realizaciis amgvar SesaZleblobas mokle-
bulia sxva socialur-politikuri xelisufleba, magaliTad, ojaxSi
am nebis realizeba damokidebulia ojaxis ufrosis pirad av-
toritetze, komerciul firmaSi - piris kapitalis wilze da a.S.
saqarTvelos konstituciuri samarTlis normebi, erTi mxriv,
afiqsireben politikuri sistemis, rogorc sazogadoebaSi poli-
tikuri xelisuflebis ganxorcielebis politikuri meqanizmis
elementebs, saxelmwifos, politikur partiebs, sxva gaerTianebebs.
meore mxriv ki, gansazRvraven am sistemis saqmianobis wessa da misi
elementebis urTierTzemoqmedebis safuZvlebs.
politikuri sistemis elementebis urTierTzemoqmedeba, qmnis
politikur process. am procesSi politikuri sistemis element-
ebi damoukideblad wyveten TavianT konkretul amocanebs. dasaxu-
li amocanebisa da miznebis realizaciisas, maT Soris warmoiSoba
TanamSromlobisa da mWidro urTierTkavSiris, garkveulwilad SeT-
anxmebuli moRvaweobis aucilebloba. aseTi mWidro, organuli kav-
Siri ganpirobebulia sazogadoebaSi iseTi faseulobebis dacviTa
da SenarCunebiT, rogoricaa wesrigi, Tanasworoba da Tavisuf-leba,
xolo yvelafris amis safuZvelze - iseTi umniSvnelovanesi amoca-
nis ganxorcieleba, rac keTildReobis miRwevas gulisxmobs.
Tu davubrundebiT xelisuflebaTa zemoT moyvanil cnebebs, ma-
Sin bunebrivad daismeba kiTxva, Tu vis interesebs gamoxatavs, vis
ekuTvnis da vin ganaxorcielebs saxelmwifo xelisuflebas. zogadad,

80
xelisuflebis kuTvnilebis sakiTxi sxvadasxva istoriul epoqaSi
cvalebadi xasiaTisaa da damokidebulia imaze, Tu konkretul sax-
elmwifoSi mmarTvelobis rogori forma da politikuri reJimis
ra saxea damkvidrebuli. rac Seexeba dasmul kiTxvas saqarTvelos
sinamdvileSi, masze pasuxs iZleva konstituciiT aRiarebuli xe-
lisuflebis saxalxo xasiaTi. konstituciis me-5 muxlis pirveli
punqtis mixedviT, "saqarTveloSi saxelmwifo xelisuflebis wyaroa
xalxi.~ amasTan, konstitucia saxelmwifo xelisuflebasa da sax-
alxo suverenitets erTmniSvnelovan cnebebad miiCnevs da gan-
sazRvravs xalxis mier xelisuflebis ganxorcielebas.

sfdb !^
samoqalaqo sazogadoeba da misi
ganviTarebis perspeqtiva
roca saxelmwifosa da sazogadoebis marTvis demokratiulo-
baze vsaubrobT, bunebrivia Cndeba kiTxva sazogadoebisa da misi
politikuri organizaciis _ saxelmwifos, araidenturobis Sesax-
eb. saxelmwifo sazogadoebis ganviTarebis mxolod garkveul safex-
urze Cndeba. igi sazogadoebis ganviTarebis produqtia. amitomac,
sazogadoeba SeiZleba arsebobdes saxelmwifos gareSe, Tumca, piri-
qiT, saxelmwifos arseboba sazogadoebis gareSe warmoudgenelia.
sazogadoebasa da saxelmwifos Soris arsebobs kanonzomieri,
urTierTganmapirobebeli kavSiri. Tu saxelmwifo ar arsebobs sa-
zogadoebis gareSe, Tanamedrove sazogadoebasac uaRresi sirTulis,
misi mravalferovnebisa da aqedan gamomdinare, dapirispirebulobis
gamo, aucileblad sWirdeba Zala, sazogadoebis sxvadasxva jgufeb-
isa da TviT adamianTa qcevis kontrolis ganxorcielebis mizniT.
aseT Zalas warmoadgens swored saxelmwifo, misi xelisufleba,
romelsac sazogadoebaSi Tavisi makoordinirebeli roliT sikeTec
moaqvs TviT sazogadoebisaTvis.
saxelmwifosa da sazogadoebis urTierTgamijvnis Sesaxeb jer
kidev aristotele msjelobda. am problemis mecnieruli damuSave-
ba ki XVII _ XVIII saukuneebis moazrovneTa naSromebSi daiwyo
(hobsi, loki, ruso, monteskie, humbolti, hegeli). XX saukunidan ki
samoqalaqo sazogadoebis problema mWidrod daukavSirda Tanamed-
rove demokratiul faseulobebs.
saxelmwifo SesaZloa zrunavdes samoqalaqo sazogadoebis gan-
viTarebisaTvis an piriqiT, zRudavdes mas. amitom uaRresad mniS-
vnelovania sazogadoebrivi cxovrebis iseTi politikuri formebis

81
arseboba, romlebic SesaZlebels qmnian demokratia ganxorcieldes
mTeli moculobiT, ganxorcieldes sazogadoebis monawileoba yve-
la donis samTavrobo struqturebis funqcionirebaSi. am Tval-
sazrisiT, samoqalaqo sazogadoebasa da mis politikur sistemas
Soris urTierToba SeiZleba ganxilul iqnas rogorc formasa da
Sinaarss Soris urTierToba, Sesabamisad, “rogoric arian ad-
amianebi, iseTivea maTi moTxovnebi da interesebi. rogor
ikmayofileben isini TavianT moTxovnebs, romel klaseb-
sa da jgufebSi Sedian da ra interesebi devs adamian-
Ta warmoSobis bunebriv-istoriul safuZvelSi _ yve-
laferi es aisaxeba politikur institutebSi~ [25 74],
romelTa Soris xelisuflebis mopovebisa da SenarCunebisaTvis
yvelaze mniSvnelovania politikuri partia.
politikuri organizaciebis, gansakuTrebiT politikuri par-
tiebis, xelisuflebaze zemoqmedeba mJRavndeba imaSi, rom isini yve-
laze ufro aqtiurad da, rac mTavaria, aSkarad ibrZvian poli-
tikuri xelisuflebis mopovebisaTvis. xelisuflebis saSualebiT,
politikuri organizaciebi moi poveben saxelmwifo mmarTvelobis
ganxorcielebis SesaZleblobas. aqedan gamomdinare, politikuri
partiebi aqtiurad monawileoben yvela politikur procesSi, gan-
sakuTrebiT arCevnebSi, mmarTvelobis organoebis formirebaSi. am
procesSi warmatebis Semdeg, roca mas saWiro raodenobis adgili
aqvs parlamentSi an mTavrobaSi, igi aseve aqtiurad monawileobs
saxelmwifoebrivi da sazogadoebrivi gadawyvetilebis miRebasa da
maT realizaciaSi.
sazogadoebis ganviTarebis dRevandeli donis, adamianis moTx-
ovnebisa da maTi dakmayofilebis Tanafardobis pirobebSi, mosaxle-
obis interesebis uzrunvelyofa ar xerxdeba mxolod saxelmwi-
fosa da sxva politikuri organizaciebis meSveobiT. sazRvargare-
Tis bevr qveyanaSi didi xania, xolo CvenSi axla iwyebs ganviTare-
bas arasamTavrobo, arakomerciuli organizaciebi, anu, rogorc maT
xSirad moixsenieben _ mesame seqtoris organizaciebi. nelnela,
magram mainc, yoveldRiurad izrdeba maTi roli da mniSvneloba
Cvens saxelmwifo da sazogadoebriv cxovrebaSi. politikuri or-
ganizaciebisagan gansxvavebiT, maT uSualo mizans ar warmoadgens
saxelmwifo saqmianobaSi politikuri monawileoba. maTi ZiriTadi
amocana maTive wevrebis interesebis dakmayofilebaSi gamoixateba.
am mimarTulebiT saqmianobisas ki isini aqtiurad zemoqmedeben
saxelmwifo politikis ganxorcielebaze. es zemoqmedeba kargad
Cans im rolidan, romelsac isini sazogadoebaSi asruleben. qveyneb-
Si, sadac arsebobs demokratiuli politikuri reJimi, anu, sadac
arsebobs realuri socialur-politikuri da ekonomikuri plu-
82
ralizmi, sazogadoebrivi organizaciebi udides rols asruleben
socialuri politikis SemuSavebaSi da Sesabamis saxelmwifo orga-
noebTan TanamSromlobiT xels uwyoben am politikis realur gan-
xorcielebas. amiT isini, saxelmwifos socialuri institutebis
efeqturi funqcionirebis uzrunvelsayofad qmnian garkveul piro-
bebs. aqve unda aRvniSnoT, rom samoqalaqo sazogadoeba Tavisi arsiT
depolitizirebuli sistemaa, romelic samoqalaqo interesebis far-
glebSi viTardeba da saxelmwifosagan nakleb zegavlenas ganicdis.
samoqalaqo sazogadoebas konstituciur samarTalSi ganixilaven
rogorc konstituciur-samarTlebriv instituts, romelic Sedge-
ba Cvens mier wina paragrafebSi ukve ganxiluli ekonomikuri, poli-
tikuri da socialuri sistemebis erTobliobisagan.
samoqalaqo sazogadoebis formirebisaTvis demokratia unda
moqmedebdes sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferoSi. misi miRw-
evisaTvis Cveni sazogadoebrivi da saxelmwifoebrivi cxovrebis
pirobebSi SeiZleboda gamogveyo ramdenime strategiuli mimarTuleba.
es mimarTulebebia:
1. politikuri pluralizmi;
2. demokratiuli arGevnebis organizacia da ganxorcieleba;
3. sazogadoebrivi politika da informacia;
4. sakanonmdeblo organoebis rolisa da mniSvnelobis ganmtkiceba;
5. kanonis uzenaesoba;
6. SeiaraRebuli Zalebisadmi demokratiuli kontrolis ganxorcieleba.
CamoTvlili mimarTulebebi migvaniSneben imaze, rom samoqalaqo
sazogadoebis ganviTarebisaTvis aseve aucilebelia Zlieri saxelm-
wifo xelisufleba, romelic Tavisi funqcionirebisas daeyrdnoba
samarTlebrivi saxelmwifos princi pebs. saxelmwifo xelisufleb-
isa da politikuri sistemis demokratiuli konstituciuri safuZ-
vlebis Sesaxeb ukve gvqonda saubari da am Temas Sesabamis TavebSi
kidev davubrundebiT. amitom CamoTvlil mimarTulebaTagan, samo-
qalaqo sazogadoebis ganviTarebis TvalsazrisiT, CvenSi gamovyof-
di sazogadoebriv politikas, romelic umniSvnelovanesia samo-
qalaqo sazogadoebis ganviTarebisaTvis. GAN
sazogadoebrivi politikis ganviTareba mniSvnelovnad aris
dakavSirebuli Tavisufali seqtoris ganviTarebasTan. jer-jero-
biT Tavisufali seqtoris organizaciebi, maTi Taviseburebebisa da
gansakuTrebiT saqmianobis arakomerciuli (da ara mxolod arako-
merciuli) xasiaTis gamo, garkveul undoblobas da zogjer, sam-
wuxarod, ironiasac iwveven Cvens sazogadoebaSi. es ki, Cveni azriT,
kargad unda aCvenebdes sazogadoebrivi azris moumzadeblobas sax-
elmwifos demokratiuli mmarTvelobis sistemisadmi. arada, sa-

83
zogadoebrivi azri, misi safuZvlebi sazogadoebrivi azris formirebis
wesi da struqtura udides gavlenas axdens xelisuflebis demokra-
tiulobaze. sazogadoebrivi azris swor mimarTulebasa da mx-
ardaWerazea damokidebuli sazogadoebrivi politikis ganviTareba,
rac samoqalaqo sazogadoebis Camoyalibebis pirobaa. Tavisufali
seqtoris ganviTarebaze da mis siZliereze mniSvnelovnad aris
damokidebuli saxalxo suverenitetis praqtikuli ganxorcieleba,
adamianis uflebebiTa da TavisuflebebiT saxelmwifo xelisuflebis
demokratiuli farglebis dadgena, misi SezRudva da a.S.
sazogadoebrivi politikis CamoyalibebaSi Tavisufali seqtoris
(arasamewarmeo organizaciebis) mniSvneloba ganpirobebulia im
faqtorebiT, rom igi sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferoSi
arsebuli problemebis, interesebisa da miznebis Sesaxeb ukeT aris
informirebuli. maSin, roca Tavisufali seqtoris organizaciebi
moRvaweoben TavianTi wevrebis interesebis Sesabamisad, aRniSnuli
problemebis gadasawyvetad, am problemebTan siaxlovis gamo, maT
SeuZliaT problemebze uswrafesi reagireba moaxdinon.

Tavisufali seqtoris ganviTareba da mzadyofna mo-


qalaqeTa socialuri, ekonomikuri, politikuri da sxva
moTxovnaTa dakmayofilebisaTvis mniSvnelovnad uzrun-
velyofs saxelmwifo politikisa da Sesabamisi insti-
tutebis efeqturobas.
sazogadoebrivi politikis ganviTareba uzrunvelyofs
mTavrobis politikis mimarT sazogadoebrivi azris Tan-
mimdevrul Camoyalibebas.

Cveni azriT, es erT-erTi yvelaze mniSvnelovani pirobaa imisa,


Tu rogori damokidebuleba eqneba saxelmwifo reJims sazogadoe-
brivi azris, saerTod, demokratiis mimarT. rogoria saxelmwifo
xelisuflebis CarCoebi saxelmwifos mmarTvelobis ganxorcieleb-
is procesSi. am CarCoebis demokratiulobis masStabebi, vfiqrobT,
mniSvnelovnad aris damokidebuli im politikur faseulobebze,
romlebic safuZvlad udevs saerTod sazogadoebriv azrs. Sesabam-
isi socialuri institutebis meSveobiT, adamianebs, maT sxvadasxva
socialur jgufebs unda hqondeT SesaZlebloba miiRon informa-
cia sazogadoebis politikuri socializaciis gzebis Sesaxeb. poli-
ti-kur-samarTlebrivi Semecnebis TiToeuli agentis (ojaxis, sko-
lis, sacxovrebeli adgilis, masobrivi informaciis saSualebebis)
rolisa da mniSvnelobis Sesaxeb politikuri socializaciis procesSi.

84
politikuri socializaciis procesSi, TiToeuli adamianis
politikuri Semecneba ar SeiZleba identuri iyos, rac ganapirobebs
sazogadoebaSi sxvadasxva socialuri jgufebisa da Sesabamisi poli-
tikuri faseulobebis arsebobas. Cveni azriT, aucilebelia Seiqmnas
partiul-ideologiuri interesebisagan Tavisufali, erTiani cen-
tri, romelic aseT pirobebSi, Tundac mxolod mecnieruli reko-
mendaciebis micemiT, garkveuli forumis rols Seasrulebs sxva-
dasxva ekonomikur, politikur da sxva sazogadoebriv Zalebs Soris
jansaRi dialogisaTvis. Cndeba kiTxva - ra roli unda Seasrulos
aq konkretulad xelisuflebam? xelisuflebis roli am SemTx-
vevaSi gamoixateba moqalaqeebs, sxvadasxva gaerTianebebsa da sax-
elmwifos Soris partnioruli urTierTobis uzrunvelyofaSi. e.i
xelisuflebam unda uzrunvelyos samarTlis aRniSnuli subieqte-
bis sruliad gansxvavebuli socialuri interesebis akumulacia da
maTi erTi, harmoniuli mimarTulebiT warmarTva, rogorc sayovelTao
mSvidobis, sazogadoebis keTildReobis, saxelmwifos mTlianobis
aucilebeli piroba. amis miRweva ki mxolod Zlier, suverenul
xelisuflebas ZaluZs. amasTan, ramdenad rTulia aseTi harmoniis
Seqmna Tanamedrove sazogadoebaSi, amas Cveni saxelmwifos dRevan-
deli mdgomareobac naTlad aCvenebs. es rac Seexeboda xelisu-
flebis mizans, mis rols konkretul SemTxvevaSi, magram aq ismis
kidev erTi kiTxva - romel demokratiul meqanizmebs unda eyrdno-
bodes am dros xelisufleba? migvaCnia, marTebulia iuridiul
literaturaSi gamoTqmuli azri imis Sesaxeb, rom socialur
moZraobaSi samarTlis subieqtebis sxvadasxva interesebis SeT-
anxmebulobisaTvis didi mniSvneloba eniWeba swored saxelmwifo-
samarTlebrivi princi pebis damkvidrebas. aseT mniSvnelovan princ-
i pebad miCneulia:
⊇ samarTlis subieqtebis Tanasworobis princi pi;
⊇ moqalaqeobis princi pi;
⊇ sasamarTlo xelisuflebis damoukideblobis princi pi;
⊇ samarTlis subieqtebis pasuxismgeblobis princi pi; da
⊇ federaluri konstituciis umaRlesobis principi (federaciul
saxelmwifoebSi).
Cvens saxelmwifoSi sazogadoebrivi weswyobilebis ganxilul
institutebs ar miuRweviaT ganviTarebis im donisaTvis, rom Seas-
rulon samoqalaqo sazogadoebis Camoyalibebisa da konstituciuri
wyobis simtkicis kriteriumTa roli, magram moqmedi, saqarTvelos
1995 wlis konstitucia, masSi asaxuli ekonomikuri, politikuri da
socialuri urTierTobebis maregulirebeli normebiT, qmnis saimedo
garantias, momavalSi samoqalaqo sazogadoebis CamoyalibebisaTvis.

85
codnis Semowmeba
1. ra aris sazogadoebrivi weswyobileba da rogoria
misi konstituciuri regulirebis safuZvlebi
saqarTveloSi?
2. ra gansxvavebaa saqarTvelos 1995 wlis 24 agvistos
konstituciiTa da sabWoTa periodis konstituciebiT gan-
mtkicebul sazogadoebriv weswyobilebas Soris?
3. ra qmnis saqarTvelos sazogadoebrivi weswyobilebis
Sinaarss?
4. ras warmoadgens ekonomikuri sistemis konstituciur-
samarTlebrivi instituti saqarTveloSi?
5. ra aris saqarTvelos ekonomikuri sistemis ZiriTadi
safuZveli?
6. ras gulisxmobs saqarTvelos saxelmwifos ekonomikuri
politika. rogoria saxelmwifos mier ekonomikis sfer-
os regulirebis formebi?
7. daaxasiaTeT saqarTvelos socialuri sistema.
8. saqarTvelos konstituciiT rogor regulirdeba urT-
ierToba Sromasa da kapitals Soris?
9. rogoria saojaxo urTierTobaTa regulirebis konsti-
tuciuri garantiebi saqarTveloSi?
10. ra warmoadgens saqarTvelos socialuri sistemis kon-
stituciuri regulirebis mizans?
11. rogoria saqarTvelos politikuri sistemis konsti-
tuciur-samarTlebrivi safuZvlebi?
12. ra elementebisagan Sedgeba sazogadoebis politikuri
meqanizmi?
13. ras warmoadgens samoqalaqo sazogadoeba, rogorc kon-
stituciur-samarTlebrivi instituti?
14. daaxasiaTeT saqarTveloSi samoqalaqo sazogadoebis Camoy-
alibebis konstituciuri safuZveli da perspeqtiva.

86
ÔÄÓÔÉ
1. qveynis maRalmTian raionSi mdebare sofel
siSoreTSi mewyeruli movlenebis gamo daingra sk-
olis Senoba. skolis axali Senobis mSeneblobi-
saTvis soflis gamgeobam S.p.s. "mSenebels" mihyida
soflis centrSi mdebare miwis nakveTi, romlis naw-
ili iyo kerZo sakuTrebaSi, xolo nawili Siga gza
sajaro sakuTrebis obieqts warmoadgenda.
a _ gamgeobis gadawyvetileba ukanonoa;
b _ gamgeobas SeeZlo gaeyida gzis mxolod saWiro nawili;
g _ gamgeobis gadawyvetileba kanonieria;
d _ gamgeobas aRniSnulidan sakuTrebis arc erTi obieqtis gasx-
viseba ar SeeZlo.

2. saqarTvelos 1995 wlis 24 agvistos konstituciis


mixedviT qveynis ekonomikuri sistemisa da misi
safuZvlis _ sabazro meurneobis principebad aRi-
arebulia:
a _ sazogadoebrivad sasargeblo Sromis savaldebuloba;
b _ sakuTrebis formebis mravalferovneba saxelmwifo sakuTrebis
upiratesobiT;
g _ Tavisufali mewarmeoba;
d _ Tavisufali konkurencia;
e _ socialuri uflebebis garantirebuloba;
v _ sakuTrebis formebis upiratesoba kerZo sakuTrebis upiratesobiT.

3. saqarTvelos konstituciiT ekonomikur urTierTo-


baTa mTavar elementad kerZo sakuTrebis aRiarebam
a _ mTlianad gamoricxa saxelmwifos maregulirebeli funqcia
ekonomikuri urTierTobebis mowesrigebaSi;
b _ saxelmwifos roli ekonomikis regulirebaSi gamoixateba mx-
olod Tavisufali mewarmeobisa da konkurenciis ganviTarebi-
saTvis zrunvasa da xelSewyobaSi;
g _ saxelmwifo kvlav axdens ekonomikuri urTierTobebis regu-
lirebas, rac gamoixateba mis uflebaSi saWiroebis SemTxvevaSi
Caerios adamianis ekonomikur cxovrebaSi;
d _ saxelmwifos mxridan ekonomikuri urTierTobebis regulire-
ba SeiZleba gulisxmobdes sameurneo xasiaTis davebis gadaw-
yvetis wesis dadgenasa da maT gadawyvetaSi; ekonomikuri cxo-
vrebis zogadi wesebis dadgenaSi.

87
4. saqarTveloSi saxelmwifo xelisuflebis wyaroa:
a _ politikuri partiebi;
b _ sazogadoebrivi organizaciebi;
g _ SromiTi koleqtivebi;
d _ profesiuli kavSirebi.

5. arasamTavrobo, arasamewarmeo organizaciam "samo-


qalaqo ganaTleba" ekonomikisa da samarTlis sfer-
oSi saganmanaTleblo saqmianobisa da organizaciis
saofise teqnikis muSaobidan miRebuli mogeba gam-
geobis gadawyvetilebiT gaanawila organizaciis dam-
fuZneblebs Soris.
a _ gamgeobis gadawyvetileba ar Seesabameba kanons;
b _ gamgeobis gadawyvetileba kanonieria;
g _ gamgeobis gadawyvetilebiT dairRva organizaciis konstituci-
ur-samarTlebrivi statusi;
d _ organizaciis mogeba unda moxmareboda Sesabamisi saqmianobis
ganviTarebas.

ÂÀÌÏÚÄÍÄÁÖËÉ ÓÀÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏ ÌÀÓÀËÀ

saqarTvelos konstitucia;
saqarTvelos kanoni “saxelmwifo qonebis privatizebis
Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “sainvesticio saqmianobis xelSewyo-
bisa da garantiebis Sesaxeb”

88
“saxelmwifo, upirvelesad, misi Sinagani
aRnagobaa...”

äÄÂÄËÉ
4 ÈÄÌÀ

ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÏÒÂÀÍÏÈÀ
ÓÉÓÔÄÌÀ
ÌÀÈÉ ÏÒÂÀÍÉÆÀÝÉÉÓÀ ÃÀ
ÓÀØÌÉÀÍÏÁÉÓ ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ
ÂÀÒÀÍÔÉÄÁÉ
89
sfdb !*

saqarTvelos saxelmwifo organos cneba

saxelmwifo, rogorc adamianTa sazogadoebis politikuri


erTobis gansakuTrebuli instituti, Tavis funqciebsa da amocanebs
axorcielebs sxvadasxva organoebis meSveobiT. swored saxelm-
wifo organo da am organoTa erToblioba, anu saxelmwifo organ-

saxelmwifo organoebi, maTi erToblioba aris is


saSualeba, Zala da avtoriteti, romlis meSveobi-
Tac xorcieldeba saxelmwifo xelisufleba.

oTa sistema, aris is forma, romliTac saxelmwifo arsebobs konkre-


tuli materialuri formiT.
saxelmwifo organoTa mier maTi konkretuli amocanebis, ufle-
bebisa da movaleobebis ganxorcieleba qmnis saxelmwifos saqmiano-
bis erTian process.
saxelmwifos saqmianobis sfero uaRresad farTo da mravalf-
erovania, igi exeba adamianTa sazogadoebrivi cxovrebis yvela sf-
eros, saSinao da saerTaSoriso urTierTobebs, sazogadoebriv-poli-
tikur cxovrebas, ekonomikas, religias, kulturas da ase Semdeg.
Sesabamisad, sakmaod mravalferovania saxelmwifo organoebi, rom-
lebic emsaxureba saxelmwifos saqmianobis Sesatyvisi funqciebis
praqtikulad ganxorcielebas. miuxedavad am organoTa simravlisa,
maTi mravalferovnebisa, isini mWidrod arian dakavSirebuli erT-
maneTTan, ramdenadac TiToeuli maTgani saxelmwifo aparatis Se-
madgeneli nawilia da qmnis erT mTlianobas, saxelmwifo organoTa
erTian sistemas.
es sistema, praqtikulad, saxelmwifo aparatis formiT aris
Camoyalibebuli, romlis SemadgenlobaSi, miuxedavad aRniSnuli
mravalferovnebisa, TiToeul maTgans, rogorc saxelmwifo aparatis
nawils, axasiaTebs saerTo niSnebi.
Cvens mier warmodgenili klasifikacia sxvadasxva klasifika-
ciaTa erTgvari sinTezia. saxelmwifoTmcodne mecnierTa Soris
arsebobs azrTa sxvadasxvaoba saxelmwifo organos niSnebis klas-
ifikaciisa da maTi moculobis Sesaxeb.

90
saxelmwifo aRWurvilia saxelisuflo
uflebamosilebebiT
yvelaze ufro mniSvnelovani maxasiaTebeli, romliTac sax-
elmwifo organo gansxvavdeba sxva organizaciebisa da sa-
zogadoebrivi organoebisagan isaa, rom igi aRWurvilia sax-
elisuflo uflebamosilebebiT. swored es garemoeba aZlevs
saSualebas saxelmwifo organos, misTvis miniWebuli kompe-
tenciis farglebSi, gadawyvitos mis gamgeblobas mikuTvneb-
uli sakiTxebi, miiRos normatiuli Sinaarsis aqtebi, romelTa
Sesruleba savaldebuloa yvela fizikuri da iuridiuli
pirisaTvis. amasTan, saWiroebis SemTxvevaSi, am aqtebis Ses-
rulebisaTvis, saerTod saxelisuflebo uflebamosilebaTa
ganxorcielebisaTvis igi sargeblobs saxelmwifoebrivi
iZulebiT. maSasadame, saxelmwifo saxelisuflo uflebam-
osileba unda warmovidginoT rogorc ramdenime elementis
erToblioba:
⊇ saerTo normatiuli Sinaarsis aqtis miReba, romelic
vrceldeba yvela im subieqtebze, romlebzec mimarTu-
lia mocemuli saxelmwifo organos kompetencia;
⊇ miRebuli gadawyvetilebebis praqtikuli realizebis
organizaciul-materialuri uzrunvelyofa;
⊇ miRebuli gadawyvetilebebis dacva sxvadasxva xerxebi-
Ta da meTodebiT. saxelmwifo organos saxelisuflo
uflebamosileba gamoixateba da realizdeba misi kompe
tenciiT, rac damokidebulia mis mier Sesasrulebeli
samuSaos xasiaTsa da saqmianobis sferoze. saxelmwi
foorganos kompetencia ganisazRvreba kanonebiT da sxva
normatiuli xasiaTis aqtebiT (konstituciiT, saqarTve-
los kanonebiT, saqarTvelos prezidentis brZanebul-
ebebiT da sxva).
yoveli saxelmwifo organo iqmneba gan-
sazRvruli wesiT
aRniSnuli wesi gulisxmobs am organoebis arCevas an daniS-
vnas. magaliTad, saqarTvelos konstituciis 49-e muxlis
pirveli nawiliT saqarTvelos "parlamenti Sedgeba say-
ovelTao, Tanaswori da pirdapiri saarCevno uflebis safuZ-
velze faruli kenWisyriT, oTxi wlis vadiT, proporciuli
sistemiT arCeuli 150 da maJoritaruli sistemiT arCeuli
85 parlamentis wevrisagan~.

91
yoveli saxelmwifo organo moqmedebs saxelm-
wifos mier winaswar gansazRvruli wesiT

kerZo pirebisagan gansxvavebiT, masze ar vrceldeba princi-


pi ”daSvebulia yvelaferi, rac ar aris akrZaluli~. mas
SeuZlia akeTos mxolod is, risi uflebac mas gaaCnia kano-
niT an kanonis safuZvelze miRebuli sxva aqtiT. amasTan,
unda ganvasxvavoT saxelmwifo organos kompetencia, rogorc
funqciebisa da uflebamosilebebis erToblioba, TviTorga-
nizebasTan dakavSirebuli uflebamosilebebisagan. magali-
Tad, konstituciis 55-e muxlis mixedviT, "saqarTvelos par-
lamenti Tavisi uflebamosilebis vadiT, reglamentiT dad-
genili wesiT, faruli kenWisyriT irCevs saqarTvelos par-
lamentis Tavmjdomares da Tavmjdomaris moadgileebs.~
saxelmwifo organos kompetencia materializdeba ori formiT:
aqtebis gamocemiTa da Sesabamisi moqmedebiT. konstituciis
Sesabamisad saqarTvelos parlamenti Rebulobs kanonebs, dad-
genilebas, deklaracias da sxva. saxelmwifo organos mo-
qmedebis magaliTad SeiZleba moviyvanoT konstituciis 73-
e muxlis "b" qvepunqti, romlis mixedviT, saqarTvelos prez-
identi "parlamentis TanxmobiT niSnavs mTavrobis wevrebs
_ ministrebs~.

nebismieri saxelmwifo organo warmoadgens


saxelmwifo xelisuflebis organoTa er-
Tiani sistemis nawils
rogorc zemoT ukve aRvniSneT, rom saxelmwifo organoebi
saerTo niSnebisa da maxasiaTeblebis arsebobis Sedegad er-
Tiandebian sistemaSi, romelic uflebamosilia ganaxorcie-
los saxelmwifo xelisufleba. aqedan gamomdinare, unda
gamovyoT saxelmwifo organos kidev erTi maxasiaTebeli,
rom nebismieri organo warmoadgens saxelmwifo xelisu-
flebis organoTa erTiani sistemis nawils.
yovelive zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT, saxelmwifo
organos gansazRvraven, rogorc moqalaqeTa erTobliobas,
romelic aRWurvilia saxelmwifo saxelisuflo uflebam-
osilebiT, misi funqciebisa da amocanebis gadasawyvetad da
romelic moqmedebs saxelmwifos mier dadgenili wesiT.

92
saxelmwifoTa demokratiuli aRmSeneblobis praqtikaSi, sax-
elmwifo organos niSnebis garda, miuTiTeben saxelmwifo organos
formirebis ramdenime konstituciur princi pze. saqarTvelos kon-
stituciis zogadi debulebebis me-5 muxlSi aRniSnulia, rom
“saqarTveloSi xelisuflebis wyaroa xalxi~. xalxi Tavis Zalau-
flebas axorcielebs “Tavisi warmomadgenlebis meSveobiT~. am de-
bulebiT konstitucia aRiarebs warmomadgenlobiTi mmarTvelobis
princi ps, romlis SinaarsSic igulisxmeba, rom sakanonmdeblo or-
ganos _ parlaments, irCevs xalxi da misi saSualebiT gamoxatavs
da ganaxorcielebs mis nebas. amasTan, arCevnebis gziT xdeba ara
mxolod sakanonmdeblo organos formireba, aramed “saqarTvelos
prezidenti airCeva sayovelTao, Tanaswori da pirdapiri saarCevno
uflebis safuZvelze faruli kenWisyriT 5 wlis vadiT~, aRniS-
nulia konstituciis 70-e muxlSi.
saxelmwifo organoTa formireba mniSvnelovnad ganisazRvreba
debulebis mixedviT, romelic reglamentirebulia igive me-5 mux-
lis me-4 punqtSi: “saxelmwifo xelisufleba xorcielde-
ba xelisuflebis danawilebis princi pze dayrdnobiT~.
am principis farglebSi urTierTSekavebisa da gawonasworebis siste-
mis Sesabamisad xdeba sakanonmdeblo, aRmasrulebeli da sasamarT-
lo organoebis formireba da maTi uflebamosilebis realizeba.
saxelmwifo organos formirebisas konstitucia aRiarebs
arapartiulobis pr ps. konstituciis 26-e muxlis me-5
inci ps
princi
punqtSi aRniSnulia, rom “piri, romelic Cairicxeba samxedro Zalebis,
saxelmwifo uSiSroebis an Sinagan saqmeTa organoebis pirad Semad-
genlobaSi, gamwesdeba mosamarTled an prokurorad, wyvets poli-
tikuri gaerTianebis wevrobas~.
saxelmwifo organoTa formirebaSi gamoyofen aseve kanoniere-
bis pr inci ps. am princi pis Sinaarsi gulisxmobs, rom saxelm-
princi
wifo xelisuflebis yvela organo Tu Tanamdebobis piri valdebu-
lia icavdes saqarTvelos konstituciasa da kanonebs, angariS-
valdebuli da daqvemdebarebuli organoebis formirebisa da saqmi-
anobis organizaciis procesSi.
bevri qveynis konstitucia aRiarebs saxelmwifo organoebis
formirebisas federalizmis pr inci ps. marTalia, saqarTve-
princi
los konstitucia ar moixseniebs termins “federacia~, magram rigi
konstituciuri debulebebi saSualebas gvaZlevs visaubroT fed-
eralizmis princi pis Sesaxeb. magaliTad, me-3 muxlSi, gansazRvrulia
sakiTxebi, romlebic mxolod saqarTvelos umaRles saxelmwifo
organoTa gansakuTrebul gamgeblobas miekuTvneba. me-4 muxli

93
uSualod saxelmwifo organos formirebas exeba. swored aRniSnu-
li princi pis Sesabamisad, “saqarTvelos mTel teritoriaze Sesa-
bamisi pirobebis Seqmnisa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis orga-
noebis formirebis Semdeg saqarTvelos parlamentis Semadgenloba-
Si iqmneba ori palata: respublikis sabWo da senati”. xolo
igive muxlis me-3 punqtSi miTiTebulia, rom “senati Sedgeba afx-
azeTSi, aWaraSi da saqarTvelos sxva teritoriul erTeulebSi
arCeuli wevrebisa da saqarTvelos prezidentis mier daniSnuli 5
wevrisagan~. aRniSnuli princi pis arsSi igulisxmeba federaciisa
da misi subieqtebis damoukidebloba saxelmwifo organoebis formire-
bisas. Cveni saxelmwifos aRmSeneblobis dRevandeli viTareba miu-
TiTebs am princi pis praqtikulad moqmedebaze. magaliTad, aWaris
avtonomiuri respublikis uzenaesma sabWom avtonomiuri respub-
likis konstituciaSi Setanili cvlilebebiT SemoiRo sakonsti-
tucio kontrolis instituti _ sakonstitucio sasamarTlo, sax-
alxo damcveli da gansazRvra sakonstitucio sasamarTlos formire-
bis zogadi wesi.

sfdb !(
saxelmwifo organoTa sistema
saqarTvelos saxelmwifo organoTa erToblioba qmnis erT
mTlian sistemas. saxelmwifo organoTa erTianoba ganpirobebulia
maTi socialuri arsiTa da im saerTo niSnebiT, romlebic gan-
sazRvraven saerTo mizans _ qveynis keTildReobisa da ayvavebis
miRwevas. saxelmwifo organoTa sistemis erToba ganpirobebulia
saerTo saxelmwifoebrivi miznebisa da amocanebis miRwevisaTvis
moqmedebisa da urTierTzemoqmedebis erTianobiT. meore mxriv, sistemas
axasiaTebs Sinagani organizaciuli erToba, raSic igulisxmeba sax-
elmwifo organoebis formirebisa da urTierTdamokidebulebis
sakiTxi. magaliTad, saxelmwifo organo airCeva an iqmneba sxva
organos mier, erTi organo xelmZRvanelobs meores, erTi angariS-
valdebulia meores winaSe da a.S.
saxelmwifo organoTa sistema, TiToeuli organos saxe am
struqturaSi, misi uflebrivi mdgomareoba damokidebulia imaze,
Tu saxelmwifo mmarTvelobis rogori formaa saxelmwifoSi da
ramdenad Seesabameba xelisuflebis ganxorcieleba xelisuflebis
ganawilebis sayovelTaod aRiarebul princi ps.

94
konstituciis me-5 muxlSi moyvanili princi pis Sesabamisad,
konstitucia iTvaliswinebs sakanonmdeblo, aRmasrulebe-
li da sasamarTlo organoebis Seqmnas.

sakanonmdeblo xelisufleba
sakanonmdeblo organoebis formireba xdeba uSualod xalxis
mier, sayovelTao, pirdapiri, Tanaswori saarCevno gziT, faruli
kenWisyriT. rogorc saxelwodeba migvaniSnebs, maT aqvT sakanonmde-
blo, e.i. kanonSemoqmedebiTi funqcia saxelmwifoSi. igi Rebulobs
saerTo-normatiuli Sinaarsis aqtebs, kanonebs, romelTa Sesruleba
savaldebuloa Sesabamisi subieqtebisaTvis. parlamentis, rogorc
warmomadgenlobiTi organos, kanonebSi gamoxatulia xalxis sax-
elmwifoebrivi neba, romelic savaldebulo xasiaTs atarebs da
Sesasruleblad savaldebuloa Sesabamisi organoebisa da qvemdgo-
mi saxelmwifo organoebisaTvis, agreTve adgilobrivi TviTmmarTvelo-
bis organoebisa da moqalaqeebisaTvis. saqarTvelos konstituciis
Sesabamisad, xalxi Tavis nebas axorcielebs ara mxolod sakanonm-
deblo organoebis meSveobiT, aramed “xalxi Tavis Zalauflebas
axorcielebs referendumis, uSualo demokratiis sxva formebisa
da Tavisi warmomadgenlebis meSveobiT~ (muxli 5). aqve unda aRvniSnoT,
rom demokratiis iseTi uSualo forma, rogoricaa referendumi,
xasiaTdeba rTuli proceduriT da sakmaod did xarjebTan aris
dakavSirebuli. igi ZiriTadad gamoiyeneba uaRresad mniSvnelovani
saxelmwifoebrivi da sazogadoebrivi sakiTxebis gadasawyvetad. aqedan
gamomdinare, dReisaTvis sakanonmdeblo xelisuflebis warmomad-
genlobiTi forma, demokratiisa da xalxis mier marTvis ganxor-
cielebis TvalsazrisiT, yvelaze saukeTesoa.
umaRlesi sakanonmdeblo saerTo erovnuli xasiaTis organoa
parlamenti. saqarTvelos parlamentis wevrebi warmoadgenen
ara mxolod Tavisi amomrCevlis, aramed mTeli mosaxleobis inter-
esebs, gamoxataven saqarTvelos mTeli mosaxleobis nebas, saqarTve-
los sazogadoebrivi sistemis calkeuli jgufebisa da fenebis in-
teresebs.
parlamentis Semadgenloba da struqtura damokidebulia sax-
elmwifo formirebaze. magaliTad, dReisaTvis saqarTvelos umaR-
lesi sakanonmdeblo organo moqmedebs erTpalatiani parlamentis
saxiT, magram konstituciis me-4 muxlSi aRniSnulia, rom "saqarTve-
los mTel teritoriaze Sesabamisi pirobebis Seqmnisa da adgilo-
brivi TviTmmarTvelobis organoebis formirebis Semdeg saqarTve-
los parlamentis SemadgenlobaSi iqmneba ori palata: respublikis
sabWo da senati~. es debuleba sxva debulebebTan erTad migvaniS-
nebs saqarTvelos federaciul mowyobaze.

95
aRmasrulebeli xelisufleba
es aris organoTa sistema, romelic aRmasrulebel-ganmkar-
gulebeli xasiaTisaa da axorcielebs saxelmwifo xelisuflebas,
kanonebis Sesrulebas organizaciul-operatiuli formiT. aRmas-
rulebel organoTa sistemas qmnis saqarTvelos prezidenti, prez-
identis saTaTbiro organo _ mTavroba, aWarisa da afxazeTis aR-
masrulebeli organoebis umaRlesi organoebi, mmarTvelobis cen-
traluri, regionaluri da adgilobrivi organoebi. aRmasrulebe-
li organoebis formireba ganpirobebulia saxelmwifos formiT.
magaliTad, saqarTveloSi, rogorc saprezidento respublikaSi, kon-
stituciis 73-e muxlis Sesabamisad, mTavrobis wevrebs _ minis-
trebs, niSnavs saqarTvelos prezidenti parlamentis TanxmobiT.
aRmasrulebeli xelisuflebis organoTa sistemaSi TiToeuli
organo SeiZleba sxvadasxva niSnis mixedviT daiyos. teritoriuli
moqmedebis mixedviT ganasxvaveben: saerTo-saxelmwifoebriv
organoebs - saqarTvelos prezidenti, mTavroba, saministroebi
da mmarTvelobis sxva centraluri organoebi; regionalur
organoebs - Sesabamisi sammarTveloebi da adgilobriv or-
ganoebs _ Sesabamisi adgilobrivi organoebi.
uflebamosilebis mixedviT, aRmasrulebeli xelisuflebis or-
ganoebi arian saerTo da specialuri kompetenciis. saerTo kompe-
tenciisaa organo, romelic xelmZRvanelobs aRmasrulebeli xe-
lisuflebis yvela dargs. aseT organoebs miekuTvneba saqarTve-
los prezidenti, mTavroba, aWarisa da afxazeTis mmarTvelobis
umaRlesi organoebi _ ministrTa sabWoebi. specialuri kompe-
tenciis organoebia: saministroebi da mmarTvelobis sxva centraluri
organoebi. es ukanasknelni SeiZleba daiyos dargobriv da fun-
qcionalur organoebad. dargobrivia organo, roca igi ga-
nagebs erT romelime konkretul dargs, magaliTad, ganaTlebis samin-
istros. funqcionaluria organo, Tuki mas erTi konkretuli dar-
gi ara aqvs Cabarebuli da xelmZRvanelobs saxelmwifos erT rome-
lime funqcias. magaliTad, finansTa saministro.

sasamarTlo xelisufleba
sasamarTlo xelisufleba warmoadgens marTlmsajulebis ganx-
orcielebis specialuri organoebis _ sasamarTloebis, sistemas.
sasamarTlo organoebi ganaxorcieleben sasamarTlo xelisufle-
bas, romelic damoukidebeli rgolia xelisuflebis ganawilebis
meqanizmSi.

96
konstitucia
muxli ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÓ ÀØÔÄÁÉ ÓÀÅÀËÃÄÁÖËÏÀ ÚÅÄËÀ ÓÀáÄËÌßÉ×Ï
82.2/3
ÏÒÂÀÍÏÓÀ ÃÀ ÐÉÒÉÓÀÈÅÉÓ ØÅÄÚÍÉÓ ÌÈÄË ÔÄÒÉÔÏÒÉÀÆÄ.
ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏ áÄËÉÓÖ×ËÄÁÀ ÃÀÌÏÖÊÉÃÄÁÄËÉÀ ÃÀ ÌÀÓ
ÀáÏÒÝÉÄËÄÁÄÍ ÌáÏËÏà ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÄÁÉ.

saqarTvelos sasamarTlo xelisuflebis organoTa sistemas


qmnis saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo, uzenaesi sasamarT-
lo, aWarisa da afxazeTis umaRlesi sasamarTloebi da saerTo
iurisdiqciis sxva sasamarTloebi. sasamarTlo organoTa mTavar
funqciur daniSnulebas warmoadgens samarTlis nebismieri subieq-
tis uflebaTa dacva, rasac igi axorcielebs sakonstitucio, samo-
qalaqo, administraciuli da sisxlis samarTalwarmoebis meSveobiT.

saqarTvelos ÌÏÓÀÌÀÒÈËÄ áÄËÛÄÖáÄÁÄËÉÀ. ÃÀÖÛÅÄÁÄËÉÀ ÌÉÓÉ ÓÉÓáËÉÓ


konstitucia ÓÀÌÀÒÈËÉÓ ÐÀÓÖáÉÓÂÄÁÀÛÉ ÌÉÝÄÌÀ, ÃÀÊÀÅÄÁÀ ÀÍ ÃÀÐÀÔÉÌÒÄÁÀ,
ÌÉÓÉ ÁÉÍÉÓ, ÌÀÍØÀÍÉÓ, ÓÀÌÖÛÀÏ ÀÃÂÉËÉÓ ÀÍ ÐÉÒÀÃÉ ÂÀÜáÒÄÊÀ
ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÖÆÄÍÀÄÓÉ ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÓ ÈÀÅÌãÃÏÌÀÒÉÓ ÈÀÍ-
muxli

áÌÏÁÉÓ ÂÀÒÄÛÄ. ÂÀÌÏÍÀÊËÉÓÉÀ ÃÀÍÀÛÀÖËÆÄ ßÀÓßÒÄÁÉÓ


87

ÛÄÌÈáÅÄÅÀ, ÒÀÝ ÃÀÖÚÏÅÍÄÁËÉÅ ÖÍÃÀ ÄÝÍÏÁÏÓ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ


ÖÆÄÍÀÄÓÉ ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÓ ÈÀÅÌãÃÏÌÀÒÄÓ. ÈÖ ÉÂÉ ÀÒ ÌÉÓÝÄÌÓ
ÈÀÍáÌÏÁÀÓ, ÃÀÊÀÅÄÁÖËÉ ÀÍ ÃÀÐÀÔÉÌÒÄÁÖËÉ ÌÏÓÀÌÀÒÈËÄ
ÃÀÖÚÏÅÍÄÁËÉÅ ÖÍÃÀ ÂÀÍÈÀÅÉÓÖ×ËÃÄÓ.
ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÖÆÒÖÍÅÄËÚÏ×Ó ÌÏÓÀÌÀÒÈËÉÓ ÃÀ ÌÉÓÉ ÏãÀáÉÓ
ÖÓÀ×ÒÈáÏÄÁÀÓ.

sasamarTlo xelisuflebis damoukideblobis mniSvnelovani


garantiaa TviT mosamarTleTa saqmianobis garantiebi. aseT garan-
tiebi aRiarebulia qveynis konstituciiT. masSi miTiTebulia, rom
dauSvebelia mosamarTleTa sisxlis samarTlis pasuxisgebaSi mice-
ma, dakaveba an dapatimreba, binis, manqanis da a.S. Cxreka, Tu ar
arsebobs uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomaris Tanxmoba. im SemTx-
vevaSi, Tu mosamarTles waaswreben danaSaulis Cadenis faqtze, Sesa-
Zlebelia misi dakaveba, magram am SemTxvevaSic dauyovnebliv unda
ecnobos uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomares. Tanxmobis miucem-
lobis SemTxvevaSi dakavebuli an dapatimrebuli mosamarTle dauy-
ovnebliv unda iqnas gaTavisuflebuli.

saxelmwifos meTauri
xelisuflebis organoTa sistemaSi calke SeiZleba gamovyoT
saxelmwifos meTauri. es garemoeba gamomdinareobs im mniSvnelo-
bisa da aucileblobidan, rasac igi asrulebs saxelmwifos meqanizmSi.

97
saxelmwifos meTauri saqarTveloSi aris prezidenti.
“saqarTvelos prezidenti saqarTvelos saxelmwifosa
da aRmasrulebeli xelisuflebis meTauria~, aRniSnulia
konstituciis 69-e muxlSi. saqarTvelos prezidenti airCeva mTe-
li mosaxleobis mier da, Sesabamisad, gamoxatavs mTeli sazogadoe-
bis interesebs.
saxelmwifos meTauris rols gansazRvravs misi makoordinire-
beli roli, romelsac igi asrulebs saxelmwifo xelisuflebis
umaRlesi organoebis SeTanxmebuli, koordinirebuli saqmianobi-
saTvis. uaRresad farToa da mniSvnelovani misi uflebamosilebebi
aRmasrulebeli xelisuflebis, sakanonmdeblo, samxedro, saerTaSoriso
da sxva sferoebSi.

saxelmwifo kontroli finansebze


saxelmwifo organoTa sistemaSi calke unda gamovyoT orga-
noebi, romlebic axorcieleben kontrols saxelmwifos finansebze.
konstituciis 97-e muxlis mixedviT saxelmwifo saxsrebisa da
saxelmwifos sxva materialur faseulobaTa gamoyenebasa da xarj-
vas zedamxedvelobs kontrolis palata. kontrolis palatis ufle-
bamosilebaSi Sedis aseve Seamowmos safinanso-sameurneo kontro-
lis sxva saxelmwifo organoebis saqmianobis Semowmeba. aRniSnuli
saqmianobis ganxorcielebaSi kontrolis palata damoukidebelia
da angariSvaldebulia mxolod saqarTvelos parlamentis winaSe.

sfdb !)
xelisuflebis ganawileba,
rogorc saxelmwifos demokratiuli
organizaciis ganxorcielebis principi
saxelmwifos, rogorc rTuli "socialuri sazogadoebrivi
organizaciis~ erT-erTi formis daxasiaTebisas konstituciuri
samarTlis mecnierebaSi marTebulad Cerdebian xelisuflebaze,
rogorc am cnebis erT-erT aucilebel maxasiaTebelze. saxelmwi-
fos iuridiuli arsisa da misi cnebisaTvis xelisuflebis aseTi
upiratesi da sabazo mniSvneloba ganpirobebulia imiT, rom xe-
lisufleba saxelmwifos obieqtur maxasiaTebels warmoadgens da
srulebiT ar aris damokidebuli saxelmwifos an saxelmwifoTa

98
jgufisaTvis damaxasiaTebel konkretul pirobebze; ar aris gan-
sazRvruli da ganpirobebuli drois momentiT. amitomac nebis-
mieri saxelmwifos Senebis gzaze eris umTavres sazrunavs war-
moadgens iseTi xelisuflebis legitimacia, romelic uzrunvely-
ofs saxelmwifos, eris suverenitetis realobas. am amocanis Sesas-
ruleblad, upirveles yovlisa, sakanonmdeblo doneze, konstituci-
urad unda xdebodes saxelmwifos mmarTvelobis formisa da xasi-
aTis gansazRvra.
Tanamedrove sazogadoebis struqturis sirTule aixsneba mas-
Si sxvadasxva socialur-politikuri Zalebis arsebobiT, sadac
TiToeul maTgans gaaCnia Tavisi struqtura da sakuTari Zalau-
fleba, romelTa gverdiT Tanaarsebobs saxelmwifo xelisuflebac.
am xelisuflebaTa samarTlebrivi statusis winaswari sakanonmde-
blo legitimacia uzrunvelyofs saxelmwifo xelisuflebis uze-
naesobas, riTac igi emijneba danarCen xelisuflebas da dgas maTze
maRla. aqedanve gamomdinareobs logika, rom xelisuflebaTa nebis
koliziurobis SemTxvevaSi upiratesobas inarCunebs saxelmwifo
xelisuflebis neba. saerTod, nebismieri sazogadoebis politikuri
xelisufleba Tavis koncentrirebul gamoxatulebas poulobs swored
saxelmwifo xelisuflebaSi. politikuri xelisuflebis ganxor-
cieleba xdeba konstituciuri samarTliT reglamentirebuli sx-
vadasxva politikuri institutebis meSveobiT, romelTa Soris yve-
laze mniSvnelovania saxelmwifo. mis mometebul mniSvnelobaze
metyvelebs is garemoeba, rom "xelisufleba legitimurad vrceldeba
mTel sazogadoebaze da igi sargeblobs SesaZleblobiT dadgenil
pirobebSi, dadgenili saSualebebiT da dadgenili xerxiT gamoiy-
enos fizikuri iZuleba daqvemdebarebulTa mimarT~. saxelmwifo
xelisuflebis, aseTi kanonier Zaladobaze damyarebuli avtorite-
ti uzrunvelyofilia misi nebis umaRlesobis winaswari legiti-
maciiT sxvaTa nebis mimarT.

saxelmwifo xelisuflebas ganixilaven rogorc Zala-


dobis kanonier gamoyenebas, Zalas, avtoritets, romel-
sac Seswevs unari sazogadoebis aRniSnul mravalfer-
ovnebaSi Sesabamisi miznebisa da interesebis, maTi miR-
wevis xerxebisa da saSualebebis mravalferovnebis
pirobebSi erTi harmoniuli mimarTuleba misces sa-
zogadoebis ganviTarebas, uzrunvelyos TviT am sazoga-
doebis Senaxvisa da SenarCunebis funqcia.

99
am procesSi saxelmwifo xelisufleba moiTxovs im adamianeb-
isagan, romelTa marTvac man unda moaxdinos, maTive uflebebis
nawilis daTmobas, rasac adamianebi nebayoflobiT axorcieleben.
adamianTa mier TavianTi uflebebis daTmobis, erTi SexedviT, gasakviri
moqmedeba, sinamdvileSi ganpirobebulia im ukiduresi aucileblo-
biT, rom sazogadoebaSi uzrunvelyofil iqnas iseTi wesrigi, rom-
lis pirobebSic SesaZlebeli iqneboda adamianis bunebiTi uflebe-
bis dacva. amave kuTxiT unda SevxedoT Cveni xelisuflebis arse-
bobis saWiroebasac, rac dakavSirebulia lokiseul filosofiasTan
bunebiTi uflebebisa da socialuri kontraqtis saxiT. maTi arsi
mdgomareobs imaSi, rom adamiani Tavis moqmedebaSi ar SeiZleba iyos
absoluturad Tavisufali, rasac SeuzRudav, ukontrolo adamianTa
bunebriv mdgomareobamde mivyavarT, amitom "yoveli pirovneba Tanaxmaa,
xelisuflebis gamocemuli kanonebiT daemorCilos masze dakisrebul
SezRudvebs. amrigad, TiToeuli adamiani damSvidebulia, rakiRa icis,
rom misi sicocxle, Tavisufleba da sakuTreba daculia~.
Tomas hobsic sazogadoebis cxovrebas xelisuflebis gareSe
ganixilavda rogorc cxovrebas "bunebriv mdgomareobaSi~. misi azriT,
adamiani bunebriv mdgomareobaSi iqneboda "ganmartovebuli, Rataki,
saZageli, sastiki da xanmokle~. isic unda aRiniSnos, rom istori-
ulad, saxelmwifo xelisufleba Tavis sawyis etapze ara Tu icavda,
aramed zRudavda adamianis bunebiT uflebebs. es xdeboda maSin,
roca xelisuflebis ganxorcielebaSi, sazogadoebis marTvaSi ar
iyo SemuSavebuli an damkvidrebuli demokratiis princi pebi. Tan-
amedrove xelisuflebis mier wesrigis, Tanasworobisa da Tavisu-
flebis miznis uzrunvelyofa kacobriobis mier swored demokra-
tiuli princi pebis SemuSavebasa da damkvidrebasTan aris dakav-
Sirebuli. Tumca demokratiis mowinaaRmdegeebi miiCneven, rom demokra-
tia xelisuflebis iZulebis unars arasakmariss xdis da Sesabamis-
ad, ukargavs mas mmarTvelobis ganxorcielebisaTvis saWiro av-
toritets. sinamdvileSi, demokratiuli princi pebiT mmarTvelobis
ganxorcieleba xelisuflebis swored adamianis uflebebiTa da
TavisuflebebiT SeboWvas gulisxmobs, rac TviTnebobis sinonimad
SeiZleba vixmaroT da ara susti mmarTvelobisa.
rogorc zemoT ukve aRvniSneT, Tanamedrove sazogadoeba Sedge-
ba uaRresad mravalferovani da mravalricxovani socialuri fenebisa
da jgufebisagan, romelTac erTmaneTisagan sruliad gansxvavebuli
miznebi da interesebi gaaCniaT. bunebrivia, miznebisa da interesebis
gansxvavebuloba maTi miRwevis xerxebisa da saSualebebis mraval-
ferovnebasac ganapirobebs. aseT viTarebaSi adamianis uflebebis

100
dacvisa da keTildReobis Seqmnis
keTilSobiluri mizani srulebiTac ar

jon loki
aris sakmarisi. es ki imiT aixsneba,
rom saxelmwifo mmarTveloba social-
uri marTvis saxesxvaobaa, romelic gan-
sakuTrebuli sirTuliT gamoirCeva
marTvis sxva saxeebs Soris. am
sirTules ganapirobebs is subieqturi
faqtorebi, romelTa meSveobiTac ad-
amianisa da sazogadoebis marTva TviT
adamianis mier xdeba. maSasadame, xe-

da
lisuflebis arseboba zemoaRniSnuli
miznebiT ar aris sakmarisi piroba
adamianTa keTildReobis miRwevisaTvis.

Sarl lui monteskie


amitomac swored adamianis, misi bunebis
realisturi xedva udevs safuZvlad
im meqanizms, romelic xelisuflebis
ganxorcielebisas emyareba xelisufle-
baTa ganawilebis princi ps da ganxor-
cieldeboda gawonasworebisa da urT-
ierTkontrolis formiT. swored ad-
amianis bunebidan gamomdinare ambobda
medisoni "... ra aris mTavroba, Tu ara
udidesi Crdili adamianis bunebaze.
adamianebi, rom angelozebi iyvnen, arc
gare da arc Siga kontrolis dawese-
ba mTavro-baze ar gaxdeboda saWiro.
mTavrobis CamoyalibebaSi, romelic ad-
amianebis mier sxva adamianebze maRla dgomis princi pia, mTavari
siZnele SemdegSi mdgomareobs: jer mTavrobas unda misceT saSu-
aleba gaakontrolos isini, visac marTavs da mxolod amis Semdeg
daavaloT mas gaakontrolos Tavisi Tavi~.
xelisuflebis arsis gacnobierebis yvelaze adreuli koncef-
cia uZvelesi droidan momdinareobs da igi religiur-miTologiuri
koncefciis saxiTaa cnobili, romelic Semdgom epoqebSi realis-
turma mecnierulma koncefciebma Secvales. pirveli Sexedulebebi
xelisuflebisa da misi ganawilebis Sesaxeb jer kidev antikuri
da Suasaukuneebis moazrovneTa SemoqmedebaSia asaxuli (heraklite,
qsenofonte, aristotele, Toma aqvineli, marsilius paduaneli).

101
xelisuflebis ganawilebis sakiTxi bevri moazrovnis msjelobis
sagani gaxda XVII - XVIII saukuneebSi. masze msjelobdnen jon
loki, Tomas hobsi, Jan bodeni, Sarl lui monteskie da sxvebi.
aRsaniSnavia lokisa da monteskies Semoqmedeba, romelTa mixedviT,
xelisuflebis ganawileba mniSvnelovan politikur da samarT-
lebriv doqtrinad iqca.
saxelmwifo xelisuflebis arsis CamoyalibebaSi axali etapi
iwyeba XIX saukuneSi. am periodisaTvis xelisuflebis arsis, ro-
lis, misi organizaciis sakiTxma, garda Teoriulisa, udidesi praq-
tikuli mniSvneloba SeiZina. es garemoeba dakavSirebuli iyo epo-
qis sami ZiriTadi - feodaluri aristokratiis, burJuaziisa da
muSaTa klasis urTierTdamokidebulebiTa da brZoliT politikuri
Zalauflebis mopovebasTan. am brZolaSi TeoriulTan erTad auci-
lebeli Seiqmna xelisuflebis mopovebis praqtikuli gzebis Ziebac,
ramac kidev ufro mravalmxrivi da mravalferovani gaxada xe-
lisuflebis kvleva.
praqtikulad yvela saxelmwifo, romelsac mciredad mainc aqvs
xelisuflebis organizaciisa da ganxorcielebis demokratiulo-
bis pretenzia, ZiriTad konstituciur princi pad xelisuflebis
ganawilebis princi ps aRiarebs.
konstitucia
ÀÒÀÅÉÓ ÀÒÀ ÀØÅÓ Ö×ËÄÁÀ ÌÉÉÈÅÉÓÏÓ ÀÍ ÖÊÀÍÏÍÏÃ
muxli

ÌÏÉÐÏÅÏÓ áÄËÉÓÖ×ËÄÁÀ.
5.3/4

ÓÀáÄËÌßÉ×Ï áÄËÉÓÖ×ËÄÁÀ áÏÒÝÉÄËÃÄÁÀ áÄËÉÓÖ×-


ËÄÁÉÓ ÃÀÍÀßÉËÄÁÉÓ ÐÒÉÍÝÉÐÆÄ ÃÀÚÒÃÍÏÁÉÈ.

konstituciaSi damkvidrebuli termini “danawileba“ erTg-


varovnad ar aris gagebuli. vfiqrobT, marTebulia zogierTi av-
toris mosazreba, rom aRniSnuli termini, rogorc TviT termi-
nologiuri, ise Sinaarsobrivi TvalsazrisiT, zustad ar asaxavs am
princi pis arss da gvTavazobs "xelisuflebis ganawilebis~ ter-
mins.
sabWoTa periodSi es princi pi sabWoTa mecnierebis mier uary-
ofili iyo da ganixileboda rogorc burJuaziuli saxelmwifo
meqanizmisaTvis damaxasiaTebeli mankieri movlena. saxelmwifo xe-
lisufleba, sabWoTa doqtrinis Sesabamisad, ganixileboda rogorc
erTi mTliani. xelisuflebis ganxorcielebis procesSi igi aRi-
arebda funqciebis ganawilebas mxolod saxelmwifo meqanizmis
sxvadasxva organoebs Soris, magram engelsis TqmiT, es iyo mxolod
“Sromis saqmiani prozauli ganawileba~.

102
Jan bodeni damfuZnebeli b. jonstani
mamebi (aSS)

dauSveblad miiCnev- aSS pirveli konsti- aRiarebul iqna xe-


da xelisuflebis tuciuri aqtebiT lisuflebis xuTi sa-
romelime organo- aRiarebul iqna oTxi xe: pirveli ori xe-
sadmi mikuTvnebas. xelisufleba. lisufleba sakanon-
igi xelisuflebas mdeblo Stos gane-
ganixilavda rogorc kuTvneba; erTi memkvi-
erTiansa da ganuy- dreobiT Seqmnili
ofels. mudmivi palata, meo-
re, warmomadgenlobi-
Ti arCeviTi palata,
mesame - aRmasrulebe-
li xelisufleba; meoT-
xe - sasamarTlo, mexu-
Te - mefis xelisufleba.

Sarl lui monteskie


Tanamedrove konstitucionalizmi aRiarebs xelisuflebis
samwverovani danawilebis pr
samwverovani inci ps, sadac funqciebi ganawile-
princi
bulia sakanonmdeblo, aRmasrulebel da sasamarTlo xe-
lisuflebad.

asevea igi warmodgenili saqarTvelos konstituciis mixedviT. Ti-


Toeul am xelisuflebas konstituciaSi eTmoba calke Tavebi, rom-
lebSic gansazRvrulia TiToeuli maTganis kompetencia, romlis
farglebSi isini TavianTi uflebebis realizebas axdenen. ufleba-
Ta realizebis procesSi moqmedebs erTmaneTis mimarT kontrolisa
da Sekavebis meqanizmi. arc erT maTgans ara aqvs ufleba da Sesa-
Zlebloba miiTvisos meores funqcia. Tumca, isic unda aRiniSnos,
rom isini rogorc erTiani saxelmwifos meqanizmis Semadgeneli
nawilebi, mWidro urTierTkavSirSi arian da urTierTzemoqmedeben
erTmaneTze.

103
sfdb @_

xelisuflebis ganStoebaTa Soris


kontrolisa da balansis meqanizmi
saqarTvelos konstituciis 48-e muxlis mixedviT, "saqarTve-
los parlamenti gansazRvravs qveynis saSinao da sagareo poli-
tikis ZiriTad mimarTulebebs, konstituciiT gansazRvrul far-
glebSi kontrols uwevs mTavrobis saqmianobas da axorcielebs
sxva uflebamosilebebs~. konstituciis 69-e muxlis Sesabamisad:
"saqarTvelos prezidenti warmarTavs da axorcielebs saxelmwi-
fos saSinao da sagareo politikas, igi uzrunvelyofs qveynis
erTianobas da mTlianobas, saxelmwifo organoTa saqmianobas kon-
stituciis Sesabamisad.~ Cveni saxelmwifos demokratiuli ganvi-
Tareba pirvel rigSi damokidebuli iqneba imaze, Tu politikuri
xelisuflebis aRniSnul ganStoebaTa Soris uflebamosilebaTa
ganawileba ramdenad realurad Seesatyviseba konstituciis me-5
muxlSi gamocxadebul "xelisuflebis danawilebis~ princi ps.
saxelmwifo meqanizmis erTianobaSi moqmedi xelisuflebis ga-
nawilebis princi pi, rogorc ukve aRvniSneT, gulisxmobs am meqaniz-
mis organoTa urTierTzemoqmedebasa da urTierTSezRudvas. aqedan
gamomdinare, aRniSnuli princi pis ganxorcieleba gulisxmobs sax-
elmwifo meqanizmSi Sekavebisa da gawonasworebis sistemis arse-
bobas. maSasadame, xelisuflebis ganawileba srulebiTac ar amoi-
wureba saxelmwifo organoTa Soris funqciebis gamijvniT. mis
SinaarsSi ucvlelad devs saxelmwifo organoebis urTierTSekave-
bisa da gawonasworebis sistema. formula am sistemisa jer kidev
1748 wels Camoayaliba didma frangma ganmanaTlebelma monteskiem.
SemdgomSi sruli da Tanmimdevruli sakanonmdeblo ganviTareba am
sistemam pirvelad amerikis SeerTebuli Statebis konstituciaSi
hpova asaxva, romlis Semqmnelebmac aRniSnuli sistema daamkvidres,
raTa ar ganmeorebuliyo xalxis keTildReobis sazianod xelisu-
flebis borotad gamoyenebis istoriuli magaliTebi. misi meSveo-
biT maT ganizraxes moewyoT saxelmwifo xelisufleba ise, rom misi
ganStoebebi damoukidebeli yofiliyvnen erTmaneTisagan da TiToeul
maTgans erTmaneTis gakontrolebis SesaZlebloba hqonoda.
rogorc ukve aRvniSneT, xelisuflebis ganawilebis princi pis
safuZvelze, saqarTvelos konstitucia aRiarebs xelisuflebis sam
Stos: sakanonmdeblo, aRmasrulebel da sasamarTlo xelisuflebas.
amasTan isic unda aRvniSnoT, rom xelisuflebis ganawilebis prin-

104
ci pi da masSi arsebuli kontrolisa da urTierTgawonasworebis
sistema gansazRvravs qveynis mmarTvelobis formasa da mis Sesaba-
mis politikur reJims. Sesabamisad, konstituciis interpretacia
gvaZlevs saSualebas ganvsazRvroT saqarTvelos mmarTvelobis forma,
rogorc saprezidento respublika, romlis farglebSic xelisu-
flebis ganawilebis princi pTan mimarTebiT, sayuradReboa aRvniS-
noT, rom swored prezidentis mniSvnelovan funqcias warmoadgens
xelisuflebis ganStoebebs Soris balansis arsebobis uzrunvely-
ofa. aRniSnuli umTavresad ganpirobebulia parlamentis, preziden-
tisa da sasamarTlo xelisuflebis kompetenciiT, romelTa meSveo-
biT isini axorcieleben maT kuTvnil Zalauflebas da urTierTzemo-
qmedeben erTmaneTze, akontroleben erTmaneTis saqmianobas. am meqanizm-
Si mniSvnelovan rols asrulebs, erTi mxriv, prezidentis suspen-
ziuri vetos ufleba da meore mxriv, parlamentis SesaZle-
bloba daZlios prezidentis veto. konstituciis Sesabamisad,
prezidents SeuZlia veto daados parlamentis mier miRebul kanon-
proeqts, romelic mas parlamentis mier gadaegzavneba xelmosaw-
erad da promulgirebisaTvis. Tavis mxriv, prezidents SeuZlia
xeli ar moaweros da daubrunos igi Tavisi SeniSvnebiT parla-
ments. parlamentma am SemTxvevaSi unda imsjelos prezidentis
mier warmodgenil SeniSvnebsa da winadadebebze. amasTan, mas aqvs
SesaZlebloba daZlios prezidentis veto. Tu parlamenti kenWs
uyris Tavdapirvel variants da miiRebs kvalificiuri umravleso-
biT, xolo, Tu prezidenti xels ar moawers dadgenil vadaSi, maSin
mas xels awers da aqveynebs parlamentis Tavmjdomare, ris Semde-
gac kanoni iZens Cveulebriv zogadsavaldebulo qcevis Zalas.
xelisuflebis ganawilebis meqanizmSi parlamentis saqmianobis
garantiebis mniSvnelovani pirobaa impiCmentis meqanizmi. misi
obieqti SeiZleba iyos prezidentis, aRmasrulebeli Tu sasamarT-
lo xelisuflebis umaRlesi Tanamdebobis pirebis mier konsti-
tuciis darRveva, samSoblos Ralati an sisxlis samarTlis sxva
danaSauli, rac Seexeba konkretulad parlamentisa da prezidentis
urTierTmimarTebas. dadgenilia, rom prezidentis Tanamdebobidan
gadayenebis Sesaxeb sakiTxis dasmis ufleba aqvs parlamentis sru-
li Semadgenlobis erT mesameds, Tu sakonstitucio an uzenaesi
sasamarTlos mier warmodgenili iqneba daskvna imis dadasturebiT,
rom prezidentis qmedebaSi arsebobs sisxlis samarTlis danaSau-
lis niSnebi, an darRveulia konstitucia. am daskvnis ganxilvis
Semdeg, parlamenti sruli Semadgenlobis umravlesobiT iRebs gada-
wyvetilebas impiCmentis wesiT prezidentis Tanamdebobidan gaday-
enebis Sesaxeb sakiTxis kenWisyraze dasayeneblad. aRniSnuli wesis
Sesabamisad, prezidenti Tanamdebobidan gadayenebulad CaiTvleba,

105
Tu mas mxars dauWers parlamentis sruli Semadgenlobis aranak-
leb ori mesamedi.
konstituciiT garantirebulia prezidentis dacvis wesic, rom-
lis mixedviTac, Tu parlamenti ar miiRebs gadawyvetilebas ocdaaTi
dRis ganmavlobaSi, sakiTxi moxsnilad CaiTvleba da mis mimarT braldebis
wardgena imave sakiTxze erTi wlis ganmavlobaSi dauSvebelia.
parlamentis, rogorc umaRlesi sakanonmdeblo organos,
damoukideblobis mniSvnelovani garantiaa:
⊇ sakiTxis Tavisufali saparlamento ganxilva,
⊇ deputatis SekiTxvis ufleba da
⊇ deputatis xelSeuxebloba.
amasTan, kontrolisa da gawonasworebis sistemis Sesabamisad, igi-ve
parlamentis wevrisaTvis moqmedebs SeuTavseblobis principi.
“parlamentis wevrs ufleba ara aqvs ekavos raime Tanamdeboba
saxelmwifo samsaxurSi, an eweodes samewarmeo saqmianobas. SeuTavse-
blobis SemTxvevebs gansazRvravs kanoni~ (muxli 53.1).
konstitucia
...ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÉÈ ÂÀÍÓÀÆÙÅÒÖË ×ÀÒÂËÄÁÛÉ
muxli
45.1

ÊÏÍÔÒÏËÓ ÖßÄÅÓ ÌÈÀÅÒÏÁÉÓ ÓÀØÌÉÀÍÏÁÀÓ ÃÀ


ÀáÏÒÝÉÄËÄÁÓ ÓáÅÀ Ö×ËÄÁÀÌÏÓÉËÄÁÄÁÓ.

aseTi kontrolis yvelaze mniSvnelovani gamoxatulebaa biujetis


Sesaxeb kanonproeqtis ganxilva, damtkiceba da misi Sesrulebis
Sesaxeb angariSis mosmena-damtkiceba. am meqanizmis garantiaa aseve
interpelaciis ufleba, romlis farglebSi parlamentis wevrs
ufleba aqvs SekiTxviT mimarTos mTavrobis wevrs, yvela donis
aRmasrulebeli organos xelmZRvanels da miiRos misgan pasuxi.
gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs kontrolisa da gawonasworebis
meqanizms TviT parlamentis SigniT, rac mis struqturul Semadgen-
lobaSi gamoixateba. es sakiTxi uaRresad mniSvnelovania saxelmwi-
fos meqanizmSi parlamentis qmedunarianobis gansazRvrisaTvis. kidev
ufro mniSvnelovani gaxdeba es sakiTxi konstituciis me-4 muxlSi
aRniSnuli pirobebis Sesrulebis Semdeg, roca "saqarTvelos par-
lamentis SemadgenlobaSi iqmneba ori palata: respublikis sab-
Wo da senati~.
xelisuflebis ganawilebis meqanizmis balansirebaSi mniSvnelo-
vania prezidentis, rogorc saxelmwifos meTauris, uflebamosile-
bebi sagareo politikis sferoSi. arsebuli meqanizmis balansi ase
gamoiyureba: saqarTvelos prezidenti damoukideblad axorcielebs
molaparakebebs ucxo saxelmwifoebTan. swored am molaparakebebis

106
Sedegebis Sesabamisad xdeba Semdeg xelSekrulebaTa proeqtebis
momzadeba. konstituciis Sesabamisad, saqarTvelos prezidenti “debs
saerTaSoriso xelSekrulebebs da SeTanxmebebs~ (muxli 73), romelTa
ratificirebas, denonsirebasa da gauqmebas axdens parlamenti sru-
li Semadgenlobis umravlesobiT.
prezidents, rogorc aRmasrulebeli xelisuflebis meTaurs,
mniSvnelovani administraciuli uflebamosilebebi gaaCnia. am sf-
eroSi gansakuTrebul aRniSvnas imsaxurebs misi ufleba gansazRvros
aRmasrulebeli xelisuflebis struqtura da saqmianobis wesi.
mniSvnelovania prezident-parlamentis urTierTobis Sesaxeb sax-
elmwifo organoTa formirebis sakiTxi. saqarTvelos prezidenti
ficis miRebis Semdeg iRebs Zveli mTavrobis uflebamosilebis
moxsnas. igi ori kviris vadaSi valdebulia Camoayalibos mTavro-
bis axali Semadgenloba da dasamtkiceblad warudginos parla-
ments; parlamentis TanxmobiT niSnavs da aTavisuflebs saqarTve-
los elCebsa da di plomatiur warmomadgenlebs, konstituciis 73-
e muxlis “v~ qvepunqtiT “parlaments warudgens, niSnavs da aTa-
visuflebs Tanamdebobis pirebs konstituciiTa da kanoniT gan-
sazRvrul SemTxvevebSi da dadgenili wesiT~, niSnavs sakonstitu-
cio sasamarTlos sam wevrs.
rac Seexeba parlamentis uflebamosilebas saxelmwifo organ-
oTa uflebamosilebis sakiTxSi, Tqmulidan Cans, rom, TiTqmis yvela
saxelmwifo organos umaRlesi Tanamdebobis pirs garda preziden-
tisa, parlamenti an amtkicebs an Tanxmobas iZleva mis dasaniSnad
an irCevs mas. sakonstitucio sasamarTlosTan mimarTebiT ki sam
wevrs uSualod irCevs mis SemadgenlobaSi.
aRmasrulebeli xelisuflebisa da zogadad, saxelmwifo organoTa
formirebis sakiTxSi prezidentisa da parlamentis urTierToba arc
Cvens mier CamoTvlili da arc saerTod kanoniT reglamentirebuli
sakiTxebiT amoiwureba. es ukanaskneli ufro farTo sakiTxia da moicavs
sakiTxs imis Sesaxeb, Tu ramdenad SeZlebs prezidenti parlamentSi
politikur ZalTa balansis gaTvaliswinebas, rogori iqneba am gaTval-
iswinebis praqtikuli Sedegi da yvelaferi es ra Sedegs gamoiRebs
prezidentisa da parlamentis urTierTobis balansSi.
aqve, gansakuTrebuli yuradReba unda mivaqcioT xelisuflebis
balansirebis meqanizms sagangebo mdgomareobaTa dros. am SemTx-
vevaSi amosavalia konstitucia, rogorc xelisuflebis erTaderTi
wyaro, rogorc Cveulebriv, ise sagangebo mdgomareobaSi igi gvev-
lineba imis garantad, rom aRniSnul situaciebSic srulad iqneba
daculi adamianis ZiriTadi uflebebi da Tavisuflebebi. konsti-
tucia aseT SemTxvevaSi, erTi mxriv, awesebs prezidentis uflebam-
osilebebs uflebaTa SezRudvis Sesaxeb da meore mxriv, iTval-

107
iswinebs parlamentis mxridan amave uflebis mablokirebel normas.
konstituciis 46-e muxlis mixedviT, sagangebo an saomari mdgomar-
eobis dros prezidents ufleba aqvs SezRudos amave muxlSi CamoTv-
lili uflebebi da Tavisuflebebi, ris Sesaxebac ara ugvianes 48
saaTisa es gadawyvetileba unda Seitanos parlamentSi dasamtkice-
blad, xolo 62-e muxlSi miTiTebulia, rom konstituciis 46-e
muxliT gaTvaliswinebul sakiTxebze parlamenti gadawyvetilebas
iRebs wevrTa sruli Semadgenlobis umravlesobiT.
ufleba-TavisuflebaTa dacvis mniSvnelovani garantiaa prezidentis
uflebis SemzRudavi konstituciuri normebis erToblioba. magaliTad,
74-e muxlis me-2 punqti: “ar SeiZleba referendumis mowyo-
ba... iseT sakiTxebze, romlebic zRudaven adamianis Zir-
iTad konstituciur uflebebsa da Tavisuflebebs~.
kontrolisa da gawonasworebis meqanizmi moqmedebs ara mxo-lod
sagangebo an saomari mdgomareobis arsebobisas. TviT am mdgomareobaTa
SemoReba aRmasrulebeli xelisuflebis mxridan ar aris calmxrivi.
prezidentis mier sagangebo an saomari mdgomareobis gamocxadebidan 48
saaTis ganmavlobaSi unda Seikribos parlamenti, romelic iRebs gadaw-
yvetilebas am mdgomareobis gamocxadebis Sesaxeb sruli Semadgenlo-
biT. parlamenti muSaobas agrZelebs am mdgomareobis damTavrebamde.
rogorc Cans, sagangebo an saomari mdgomareoba konstituci-
urad ar aris is situacia, romlis farglebSi SesaZlebeli iqnebo-
da axali ordinaluri uflebebis gamoyeneba xelisuflebis rome-
lime ganStoebis mier. kontrolisa da gawonasworebis sistemis
farglebSi SesaZlebelia mxolod konstituciurad delegirebuli
uflebebis gonivrul-SemoqmedebiTi gamoyeneba.
xelisuflebis ganawilebis meqanizmSi umniSvnelovanes mabal-
ansirebel rols asrulebs sasamarTlo xelisufleba. saqarTve-
los konstitucia aRniSnuli princi pis farglebSi aRiarebs sasa-
marTlo xelisuflebis damoukideblobasa da gansakuTrebulobas
sxva ganStoebaTa Soris. konstituciis 82-e muxli adgens xelisu-
flebis sxva ganStoebaTagan damoukideblad moqmedebis garantiebs;
am muxlSi miTiTebulia: “sasamarTlo xelisufleba damoukidebe-
lia da mas axorcieleben mxolod sasamarTloebi. sasamarTlos ga-
dawyvetileba gamoaqvs saqarTvelos saxeliT.~ sasamarTlo xelisu-
fleba, aRniSnuli muxlis Sesabamisad, xorcieldeba sakonstitu-
cio kontrolis, marTlmsajulebisa da kanoniT dadgenili sxva
formebis meSveobiT. aRniSnuli funqciis ganxorcielebisas sasa-
marTlos mier miRebuli aqtebi savaldebuloa Sesasruleblad yve-
la saxelmwifo organosa da pirisaTvis qveynis mTel teritoriaze.
kontrolisa da gawonasworebis sistemis mixedviT, xelisu-
flebis balansirebaSi gansakuTrebiT unda aRiniSnos sakonstitu-

108
cio kontrolis mniSvneloba, rac gamoixateba sasamarTlo xelisu-
flebis funqciaSi gaakontrolos rogorc sakanonmdeblo, ise aR-
masrulebeli xelisuflebis aqtebis konstituciurobis sakiTxi.
aseTi kontrolis arsi imaSi mdgomareobs, rom ar dauSvas danarCen
xelisuflebaTa TviTneboba iseTi arakonstituciuri aqtebis miRe-
biT, romlebic daarRvevs qveynis ZiriTad kanons, xelyofs adamianis
ZiriTad uflebebsa da Tavisuflebebs. amasTan, sakonstitucio sasa-
marTlos mier miRebuli gadawyvetileba sabolooa da ar eqvemde-
bareba gasaCivrebasa da gadasinjvas. aqve, isic unda aRvniSnoT, rom
sasamarTlo kontroli ar aris usazRvro da igi moqmedebs kon-
stituciiT da kanoniT gansazRvrul uflebamosilebaTa farglebSi.
ar SeiZleba calke ar aRiniSnos im siaxlis Sesaxeb, xelisu-
flebis balansirebis TvalsazrisiT, rac gaTvaliswinebulia 1995
wlis konstituciiT, romelic iTvaliswinebs patimrobas, Cxrekis,
amoRebisa da sxva saproceso moqmedebaTa ganxorcielebis sasa-
marTlos mier sanqcionirebas. aRmasrulebelma da sxva Sesabamisma
organoebma, maTi braldebis funqciidan gamomdinare, SeiZleba xSir-
ad gverdi auaron am moqmedebaTa dasabuTebulobasa da mizanSe-
wonilobas, risi Semakavebeli meqanizmic damoukidebeli sasamarT-
los mier aRniSnul moqmedebaTa dasabuTeba da sanqcionirebaa.

xelisuflebis ganawilebis princi pi


princi

“saxelmwifo xelisufleba xorcieldeba xelisufleb-


is danawilebis pr inci pze dayrdnobiT~ (saqarTvelos
princi
konstitucia mux. 5, p. 4). am pr inci pis Sesabamisad,
princi
saqarTveloSi xelisufleba ganawilebulia:

1. sakanonmdeblo xelisufleba;
2. aRmasrulebeli xelisufleba;
3. sasamarTlo xelisufleba.

TavianTi uflebamosilebebis ganxorcielebisas maT ar


unda hqondeT SesaZlebloba SeiWran sxva xelisufle-
baTa sferoSi. amis uzrunvelsayofad xelisuflebis
ganawilebis meqanizmSi moqmedebs:

urTierTSekavebisa da gawonasworebis sistema

109
codnis Semowmeba

1. ra aris saxelmwifo organo?


2. rogoria saxelmwifo organoTa formirebis wesi
saqarTveloSi?
3. daaxasiaTeT saqarTvelos saxelmwifo organoTa
sistema saqarTveloSi?
4. ras gulisxmobs xelisuflebis ganawilebis klasikuri
Teoria?
5. saidan iRebs saTaves xelisuflebis ganawilebis
Teoria da romel moazrovneTa filosofiuri Sexed-
ulebebi daedo safuZvlad mas?
6. riT aixsneba Tanamedrove sazogadoebis struq-
turis sirTule?
7. ras niSnavs saxelmwifo, rogorc kanonieri Zaladoba?
8. xelisuflebis ganawilebis principis safuZvelze,
xelisuflebis ramden Stos aRiarebs saqarTvelos
konstitucia?
9. saqarTvelos konstituciis mixedviT, rogor gam-
oiyureba xelisuflebis ganStoebaTa Soris kon-
trolisa da balansis meqanizmi?
10. ras gulisxmobs urTierTSekavebisa da gawonas-
worebis~ sistema?

ÔÄÓÔÉ
1. saqarTvelos konstituciis mixedviT, xelisufle-
ba ganawilebulia Semdeg Stoebs Soris:
a _ federalur da teritoriul erTeulebs Soris;
b _ centralur sajaro xelisuflebasa da teritoriul sajaro
xelisuflebas Soris;
g _ sakanonmdeblo, aRmasrulebel da sasamarTlo xelisuflebas
Soris;
d _ centralur da munici palur xelisuflebaTa Soris.

110
2. saqarTveloSi saxelmwifo organoebis formire-
ba xdeba:
a _ mxolod partiuli niSniT;
b _ arapartiulobis niSniT;
g _ rogorc partiuli, ise arapartiuli niSniT.

3. yoveli saxelmwifo organo Tavisi funqciebisa


da amocanebis ganxorcielebisaTvis:
a _ TviTon gansazRvravs Tavis samarTlebriv statuss;
b _ saxelmwifo organosTvis, saxelmwifo funqciebisa da amocaneb-
is ganxorcielebisas vrceldeba principi "dasaSvebia yvelaferi,
rac ar aris akrZaluli~;
g _ saxelmwifo organo SeiZleba moqmedebdes mxolod kanoniT
winaswar gansazRvruli wesiT.

4. saqarTveloSi dRes umaRlesi warmomadgenlobi-


Ti organo parlamenti warmoadgens:
a _ sazogadoebis calkeuli jgufebis interesebs;
b _ mTeli mosaxleobis interesebs;
g _ calkeul uwyebaTa interesebs;
d _ teritoriuli erTeulebis interesebs;
e _ igi saerTo erovnuli organoa.

5. saqarTvelos konstituciis mixedviT, aRmas-


rulebel organoTa wyaros warmoadgens:
a _ xalxi;
b _ warmomadgenlobiTi organoebi;
g _ sazogadoebrivi da komerciuli organizaciebi;
d _ politikuri partiebi.

ÂÀÌÏÚÄÍÄÁÖËÉ ÓÀÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏ ÌÀÓÀËÀ

saqarTvelos konstitucia;

111
“Tavisufleba binadrobs qalTa da kacTa gulebSi, roca

5
ÈÄÌÀ
igi iq kvdeba, araviTar konstitucias, araviTar kanons,
araviTar sasamarTlos ar SeuZlia gadaarCinos igi.”
ËÉÌÄà äÄÍÃÉ
ÀÌÄÒÉÊÄËÉ ÌÏÓÀÌÀÒÈËÄ

ÀÃÀÌÉÀÍÉÓÀ ÃÀ ÌÏØÀËÀØÉÓ
ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ Ö×ËÄÁÄÁÉ ÃÀ
ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÄÁÉ
112
sfdb @!
saxelmwifosa da pirovnebis urTierToba
adamianis roli da funqcia saxelmwifo aparatSi
adamiani sazogadoebis udidesi simdidrea. misi samarTlebrivi
mdgomareobis safuZvlebi da maTi ganxorcielebis garantiebi ganmt-
kicebulia qveynis ZiriTad kanonSi _ konstituciaSi. konstituci-
aSi adamianisa da moqalaqis samarTlebrivi statusis gansazRvra,
anu uflebebisa da movaleobebis gamocxadeba adamianis, rogorc
biosocialuri arsebis, saerTo sazogadoebrivi statusis nawilia.
amasTan, sazogadoebaSi adamianis mdgomareoba ganisazRvreba ara
mxolod samarTlebrivi, aramed sxva mravali socialuri normis
meSveobiT. adamiani, garda imisa, rom fsiqofiziologiuri da bioso-
cialuri arsebaa saerTo sazogadoebrivi statusiT, amave dros
pirovneba da moqalaqea, ris safuZvelzec igi monawileobs konkretul
sazogadoebriv urTierTobebSi, sazogadoebis politikur cxovre-
baSi da gaaCnia Sesabamisi uflebebi, Tavisuflebebi da movaleobebi.

adamianis ufleba-movaleobebis konstituciuri


garantiebi
adamianisa da moqalaqis samarTlebrivi statusis konstituci-
uri gansazRvreba sazogadoebasa da saxelmwifoSi pirovnebis rolisa
da mdgomareobis aRiarebas moicavs. sazogadoebaSi pirovnebis sam-
arTlebrivi mdgomareobis konstitucionalizacia misi saxelmwi-
fosTan urTierTkavSiris xasiaTisa da bunebis ganmsazRvrelia. am
urTierTkavSirSi TiToeulis rolis ganmsazRvreli kriteriumi
ki mocemul saxelmwifoSi demokratiis donea. maRali demokratiis
mqone qveynebSi aRiareben adamianisa da moqalaqis uflebaTa prio-
ritets da aweseben iseT konstituciur normebs, romlebic sax-
elmwifosa da pirovnebis urTierTkavSirSi sruliad gamoricxaven
saxelmwifos TviTnebobas. aseTi urTierTkavSiris demokratiul
magaliTs iZleva germaniis ZiriTadi kanoni, romelic adamians umaRles
Rirebulebad aRiarebs da swored misi uflebebiT saxelmwifo
xelisuflebis SeboWvas akanonebs. germaniis konstituciis pirveli
Tavis pirveli muxli Semdegnairadaa dasaTaurebuli: ”adamianis
Rirseba saxelmwifo xelisuflebis SeboWva ZiriTadi uflebebiT~.
ÂÄÒÌÀÍÉÉÓ ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÀ
adamianis ZiriTadi uflebebi, rogorc uSualod moqmedi samarTali, bo-
Wavs kanonmdeblobas, aRmasrulebel xelisuflebasa da marTlmsajulebas.

113
saxelmwifosa da pirovnebis urTierTobis istoriuli ganvi-
Tareba gviCvenebs, rom igi dinamiuri procesia. es dinamika konsti-
tuciebSi kacobriobis mier mopovebuli Rirebulebis ganmtkicebis
kvalobaze, demokratiis srulyofasTan erTad, uzrunvelyofs kon-
stituciuri uflebebisa da Tavisuflebebis garantiebis gamtkice-
bas, pirovnebis samarTlebrivi dacvis meqanizmebis srulyofas. yo-
velive es ufro srulyofils xdis pirovnebis konstituciur-
samarTlebriv statuss.
adamianis da moqalaqis konstituciur-samarTlebrivi statu-
sis qveS igulisxmeba konstituciuri uflebebis, Tavisuflebebisa
da movaleobebis erToblioba.
rogorc dasawyisSive aRvniSneT, konstituciur-samarTlebrivi
statusi sazRvravs mis samarTlebriv mdgomareobas. es ukanaskneli
ki miuTiTebs im garemoebaze, rom aRniSnuli statusi ar amoiwure-
ba mxolod uflebebiT da TavisuflebebiT. igi Tavis TavSi aseve
moicavs:
moqalaqeobas, adamianis da moqalaqis mdgomareobis konsti-
tuciur princi pebs, ufleba-TavisuflebaTa safuZvlebs, maT garan-
tiebs, konstituciur movaleobebs. amasTan, Tu, erTi mxriv, Tvals
gadavavlebT samarTlis erTian sistemas, davinaxavT, rom adamianis
bevri ufleba da Tavisufleba ganmtkicebulia samarTlis sxva-
dasxva dargebis saSualebiT, romelTa normebi, rasakvirvelia, bazi-
rebulia konstituciur debulebebze da maT ganviTarebasa da kon-
kretizacias axdenen. meore mxriv, Tu uSualod konstitucias miv-
marTavT, aRmoCndeba, rom igi ar miiCnevs masSi fiqsirebul uflebeb-
sa da Tavisuflebebs amomwuravad.
saqarTvelos saqarTvelos konstitucia ar uaryofs adamianisa da
konstitucia moqalaqis sxva sayovelTaod aRiarebul uflebebs,
Tavisuflebebs da garantiebs, romlebic aq ar aris
muxli

moxseniebuli, magram TavisTavad gamomdinareoben kon-


39

stituciis princi pebidan.

maSasadame, adamianis da moqalaqis konstituciur-samarTlebri-


vi mdgomareobis daxasiaTebisas amosavlad unda miviCnioT ara mx-
olod fiqsirebuli uflebebi da Tavisuflebebi, aramed maTi kon-
stituciuri princi pebi.
moqalaqeTa konstituciur-samarTlebrivi statusis (mdgoma-
reobis) ZiriTadi princi pebi warmoadgenen iuridiuli formiT
gamoxatul fuZemdebel politikur-samarTlebriv ideebs, romlebic
gansazRvraven saxelmwifosa da pirovnebis urTierTobis xasiaTs

114
da warmoadgenen yvela moqalaqis uflebebisa da movaleobebis
ganxorcielebis ZiriTad sawyisebs.
moqalaqeTa konstituciur-samarTlebrivi statusis Semdeg Zi-
riTad princi pebs gamoyofen:
1. kanonis winaSe moqalaqeTa Tanasworuflebianobis principi;
2. moqalaqeTa uflebebisa da Tavisuflebebis xelSeuxebloba;
3. moqalaqeTa uflebebis, Tavisuflebebisa da movaleobebis erTianoba;
4. sazogadoebrivi da piradi interesebis Serwyma;
5. uflebebis, Tavisuflebebisa da movaleobebis uzrunvelyofa:

kanonis winaSe moqalaqeTa Tanasworuflebianoba


kanonis winaSe moqalaqeTa Tanasworuflebianobis princi pi
gulisxmobs moqalaqeTa Tanasworobas kanonisa da sasamarTlos
winaSe, miuxedavad maTi rasisa, kanis ferisa, enisa, sqesisa, religiisa,
erovnuli, eTnikuri, socialuri kuTvnilebisa, politikuri da sxva
Sexedulebebisa, warmoSobisa, qonebrivi da wodebrivi mdgomareobi-
sa da sacxovrebeli adgilisa. mocemuli princi pi ganmtkicebulia
konstituciis me-14 muxliT. amasTan, isic unda aRiniSnos, rom
igive konstitucia ufleba-movaleobaTa sferoSi iTvaliswinebs
rig gansxvavebebs sqesis, asakisa da a.S. mixedviT.

moqalaqeTa uflebebisa da Tavisuflebebis


xelSeuxebloba
moqalaqeTa uflebebisa da Tavisuflebebis xelSeuxeblobis
princi pi ukavSirdeba bunebiTi uflebebis Teorias da gulisxmobs,
rom adamians uflebebi ekuTvnis misi dabadebis gamo, Sesabamisad, es
uflebebic bunebriv xasiaTs atareben. am princi pis Sesabamisad,
saxelmwifo ar aris uflebamosili da arc axdens ZiriTad ufle-
baTa delegirebas, misi funqcia mdgomareobs imaSi, rom areguliros
maTi ganxorcieleba da daadginos maTi SesrulebisaTvis saWiro
garantiebi. saxelmwifo ar SeiZleba gamoscemdes kanonebs, romle-
bic xelyofen pirovnebis uflebebsa da Tavisuflebebs.
konstitucia iTvaliswinebs SemTxvevebs, roca saxelmwifom
sazogadoebrivi interesebidan gamomdinare, SeiZleba SezRudos adam-
ianisa da moqalaqis uflebebi konstituciiT dadgenil farglebSi.
amasTan, es SezRudva aucileblad unda xdebodes kanoniT gansazR-
vrul SemTxvevaSi.
saqarTvelos konstitucia miuTiTebs uflebebze, romelTa
SezRudva SesaZlebelia sagangebo an saomari mdgomareobis dros.
amasTan, yvela ufleba ar SeiZleba SeizRudos. Tumca, saomari an

115
sagangebo mdgomareobis drosac ki, SezRudvas ar eqvemdebareba
sicocxlis ufleba, sindisis, rwmenis, aRmsareblobis Tavisufleba.
aseT SezRudvebs droebiTi xasiaTi aqvs, SezRuduli uflebebi da
Tavisuflebebi sruli moculobiT aRdgeba Sesabamisi mdgomareo-
bis gauqmebis Semdeg.

sazogadoebrivi da piradi interesebis Serwymis


principi
sazogadoebrivi da piradi interesebis Serwymis princi pi Ti-
Toeuli adamianis SesaZlebloba ganaxorcielos Tavisi ufleba,
bunebrivad aris dakavSirebuli sxvaTa uflebebsa da movaleobeb-
Tan. am TvalsazrisiT, ufleba garkveul SezRudvasac gulisxmobs,
romlis mixedviTac piris uflebis realizaciisas ar SeiZleba
Seilaxos sxvaTa uflebebi da kanonieri interesebi. mocemuli
konstituciuri princi pi uzrunvelyofs saerTo da TiToeulis
interesebis urTierTgamomdinareobas.
saqarTvelos
konstitucia adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa ganxorcie-
lebam ar unda daarRvios sxvaTa uflebebi da Ta-
muxli
44

visuflebebi.

moqalaqeTa uflebebis, Tavisuflebebisa da


movaleobebis erTianobis principi
moqalaqeTa uflebebis, Tavisuflebebisa da movaleobebis erTi-
anobis princi pi uSualo kavSirSia sazogadoebrivi da piradi in-
teresebis Serwymis princi pTan. uflebebi da movaleobebi urTierTs-
anacvlo xasiaTs atareben. ufleba da movaleoba erTmaneTis gareSe
ar arsebobs da erTmaneTs ganapirobeben. am erTianobidan gamomdi-
nare, konstitucia Tavis normebSi erTdroulad iZleva uflebebs
da ayalibebs movaleobebs. magaliTad, ganaTlebis miRebis ufleba
da dawyebiTi ganaTlebis aucilebloba (muxli 35), konstitucia
aRiarebs kulturuli faseulobebiT sargeblobis uflebas, amasTan
yoveli moqalaqis valdebulebad acxadebs kulturuli memkvidre-
obis dacva-SenarCunebas (muxli 34).

uflebebi da Tavisuflebebi saerTaSoriso


samarTalTan mimarTebaSi
saqarTvelo, rogorc msoflio Tanamegobrobis erT-erTi suve-
renuli nawili, aRiarebs im uflebebsa da Tavisuflebebs, romlebic
Sesabamis saerTaSoriso aqtebSia mocemuli.

116
konstitucia
muxli saqarTvelos kanonmdebloba Seesabameba saerTaSo-
6 riso samarTlis sayovelTaod aRiarebul princi-
pebsa da normebs.

amasTan, konstitucia aRiarebs saqarTvelos saerTaSoriso xe-


lSekrulebisa da SeTanxmebebis upirates iuridiul Zalas Sidas-
axelmwifoebrivi normatiuli aqtebis mimarT.

moqalaqeTa uflebebisa da movaleobebis


uzrunvelyofis principi
moqalaqeTa uflebebisa da movaleobebis uzrunvelyofis prin-
ci pi gulisxmobs im garantiebis dawesebas, romlebic qmnian piro-
bebs kanoniT miniWebuli uflebebis ganxorcielebisa da dakisre-
buli movaleobebis faqtobrivad Sesrulebis pirobebs. saqarTvel-
os konstitucia am princi pis Sesabamisad Seicavs procedurul
uflebaTa anu procesualur konstituciur normaTa mTel kom-
pleqss, romlebic adgenen adamianisa da moqalaqis uflebaTa rea-
lizaciis faqtiur konstituciur garantiebs. saqarTvelos kon-
stituciaSi SeiZleba gamovyoT ramdenime saxis garantia:
⊇ uflebaTa realizaciis procesualuri garantiebi (piris
uflebaTa sasamarTlo wesiT dacvis ufleba, saqmis ganxilva
qvemdebareobis mixedviT, ufleba dacvaze da sxva);
⊇ institucionaluri konstituciuri garantiebi. maT ricxvs
ganekuTvneba sasamarTlo.
sasamarTlo xelisuflebis organoTa sistemaSi, am Tvalsazri-
siT, gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba CvenTvis iseT axal, demo-
kratiul instituts, rogoricaa sakonstitucio sasamarTlo. Ti-
Toeul moqalaqes SeuZlia uSualod mimarTos sakonstitucio sa-
samarTlos misi uflebebis dasacavad, Sesabamisad, sakonstitucio
kontrolis am organos erT-erT umniSvnelovanes sferos warmoad-
gens moqalaqis sarCelis safuZvelze normatiuli aqtebis konsti-
tuciurobis ganxilva adamianis uflebebsa da TavisuflebebTan
dakavSirebiT.
siaxles da aseve, mniSvnelovan konstituciur garantias, war-
moadgens saxalxo damcvelis instituti.

uflebebisa da Tavisuflebebis SezRudvis safuZvlebi


garantiebis mniSvnelovan saxed CaiTvleba wesebi, romlebic
gansazRvraven uflebebisa da Tavisuflebebis SesaZlebeli SezRud-

117
vebis safuZvlebsa da farglebs. saqarTvelos konstituciis mix-
edviT: ”aravin ar agebs pasuxs im moqmedebisaTvis, romelic misi
Cadenis dros samarTaldarRvevad ar iTvleboda. kanons, Tu is ar
amsubuqebs an ar auqmebs pasuxismgeblobas, ukuZala ara aqvs~ (mux-
li 42.5).

konstituciuri uflebebis garantiebi


konstituciuri garantiebis saxiT unda ganvixiloT calkeu-
li moqmedebebis dasjis wesebi, romlebic zians ayeneben pirovnebis
uflebebsa da kanonier interesebs.
mniSvnelovan garantias warmoadgens qveynis sazogadoebrivi
weswyobilebisa da politikis safuZvlebi, romlis simtkice Sesa-
bamisi konstituciuri debulebebis realobasTan SesabamisobiT
mniSvnelovnad ganapirobebs pirovnebis uflebebisa da Tavisufle-
bebis uzrunvelyofas.
dasaxelebuli princi pebis arsisa da daniSnulebis mixedviT,
SeiZleba iTqvas, rom isini pirovnebis uflebebisa da Tavisuflebe-
bis xasiaTisa da Sinaarsis umniSvnelovanesi konstituciuri sawy-
isebia, riTac qmnian samarTlebrivi, demokratiuli saxelmwifos
mSeneblobis pirobebs sazogadoebaSi.
imisaTvis, rom srulad ganisazRvros pirovnebis uflebrivi
mdgomareoba, upirveles yovlisa, mas unda gaaCndes ama Tu im sax-
elmwifos moqalaqeoba, rac niSnavs piris politikur samarTlebriv
kavSirs saxelmwifosTan.

saqarTvelos
1. ÓÀØÀÒÈÅÄËÏ Ì×ÀÒÅÄËÏÁÓ ÈÀÅÉÓ ÌÏØÀËÀØÄÓ ÂÀÍÖÒ-
konstitucia
ÜÄÅËÀà ÌÉÓÉ ÀÃÂÉËÓÀÌÚÏ×ÄËÉÓÀ.
2. ÌÏØÀËÀØÄÏÁÉÓ ÜÀÌÏÒÈÌÄÅÀ ÃÀÖÛÅÄÁÄËÉÀ.
3. ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÃÀÍ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÌÏØÀËÀØÉÓ ÂÀÞÄÅÄÁÀ
muxli

ÃÀÖÛÅÄÁÄËÉÀ.
13

4. ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÌÏØÀËÀØÉÓ ÖÝáÏ ÓÀáÄËÌßÉ×ÏÓÀÈÅÉÓ


ÂÀÃÀÝÄÌÀ ÃÀÖÛÅÄÁÄËÉÀ, ÂÀÒÃÀ ÓÀÄÒÈÀÛÏÒÉÓÏ áÄËÛÄ-
ÊÒÖËÄÁÉÈ ÂÀÈÅÀËÉÓßÉÍÄÁÖËÉ ÛÄÌÈáÅÄÅÄÁÉÓÀ. ÂÀÃÀßÚÅÄ-
ÔÉËÄÁÀ ÌÏØÀËÀØÉÓ ÂÀÃÀÝÄÌÉÓ ÛÄÓÀáÄÁ ÛÄÉÞËÄÁÀ
ÂÀÓÀÜÉÅÒ-ÃÄÓ ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÛÉ.

rogorc aRvniSneT, pirovnebasa da saxelmwifos Soris arse-


bobs mtkice kavSiri. am kavSirisaTvis damaxasiaTebelia urTierTs-
anacvlo pasuxismgebloba. urTierTpasuxismgeblobis Sinaarsi gu-
lisxmobs pirovnebis mxriv Tavisi uflebebis, Tavisuflebebisa da

118
movaleobebis ganxorcielebas, xolo saxelmwifos mxriv - iseTi
RonisZiebebis gatarebas, romlebic uzrunvelyofen moqalaqeTa
uflebebisa da Tavisuflebebis ganxorcielebis namdvilobas. aseTi
urTierTpasuxismgeblobis Sinaarsi ganisazRvreba konstituciiT.
saxelmwifosa da pirovnebas Soris urTierToba unda xasiaTdebo-
des urTierTzrunviT. es niSnavs, rom saxelmwifo unda zrunavdes
pirovnebis yovelmxrivi keTildReobisaTvis, xolo pirovneba, Tavis
mxriv, valdebulia izrunos saxelmwifos ganmtkicebis, uSiSroebisa
da Rirsebis dasacavad.

cxrili # 4

moqalaqeTa
konstituciur-samarTlebrivi
st atusis Zir
statusis iTadi pr
ZiriTadi inci pebi
princi

kanonis Cinave moqalaqeTa TanasCoroba

moqalaqeTa uflebebisa da
Tawisuflebebis helveuhebloba

moqalaqeTa uflebebis, Tawisuflebebis


da mowaleobebis erToblioba

sazogadoebriwi da piradi interesebis


verCKma

uflebebis, Tawisuflebebisa da
mowaleobebis uzrunwelKofa

119
sfdb @@
adamianisa da moqalaqis ufleba-
TavisuflebaTa ganviTarebis istoria

adamianisa da moqalaqis ufleba da Tavisufleba is centralu-


ri sakiTxia, romelic safuZvlad udevs sazogadoebisa da saxelm-
wifos mmarTvelobas da arsebiTad gansazRvravs mis demokratiu-
lobas. demokratia da ufleba, marTalia, sinonimebs ar warmoadge-
nen, magram isini yvelaze ufro xSirad gamoiyenebian, rogorc ur-
TierTdamakavSirebeli cnebebi. swored demokratia aris saSualeba
kanonis safuZvelze iseTi uflebrivi statusis Camoyalibebisa,
rodesac garantirebulia ufleba da kanonis winaSe Tanasworoba.
am TvalsazrisiT, demokratia, erTi mxriv, is princi pia, romelic
ayalibebs konstituciuri mmarTvelobis safuZvlebs, xolo, meore
mxriv, sazogadoebis demokratiulobis ganmsazRvrelia. demokrati-
ulobis raime pretenziis mqone nebismieri mmarTvelobis mizans
pirovnebis uflebebis dacva da saerTo keTildReobis miRweva
Seadgens, amitom yoveli mmarTvelobisa da misi Sesabamisi sam-
arTlis centralur figuras Sesabamisi uflebrivi statusis mqo-
ne adamianis ti pi warmoadgens. am TvalsazrisiT, ”sabWoTa sam-
arTlis ideali iyo ”komunizmis mSenebeli adamiani~. kapitalizmis
gamarjvebis Semdeg samarTalSi gabatonebuli adamiani Tavisufali
adamiania~ [12. 52].
adamianis ufleba da Tavisufleba is fenomenia, demokratiis
ideis is gamoxatulebaa, romelmac herakles droindeli aTenidan
moyolebuli dRevandlamde mZlavrad dai pyro adamianis goneba da
inteleqti. istoriulad, ufleba-Tavisuflebis ganviTarebam metad
rTuli, magram saintereso gza ganvlo.
iurisprudenciis sawyisma _ romaulma samarTalma, romelmac
samoqalaqo uflebaTa sistema mogvca, ver moaxerxa uflebasa da
movaleobas Soris, ukanasknelis dominirebuli mdgomareobis gamo
balansis damyareba.
uflebis Teoriuli kvlevis Sesaxeb pasuxis fundamenturi
Zieba XVII _ XVIII saukuneebSi bunebiTi samarTlis skolis Camoy-
alibebas ukavSirdeba. am periodidan moyolebuli pirovnebis Ta-
visuflebis koncefcia, saxalxo suverenitetis, bunebiTi uflebebis,
socialuri Tanxmobis ideebma, romlebic lokis, monteskies, rusos
filosofiidan gamomdinareobdnen, gansazRvres mravali qveynis

120
mmarTvelobis xasiaTi. roca inglisSi miiRes iseTi mniSvnelovani
aqtebi, rogoric iyo ”habeas korpus aqti~ 1678 wels, ”uflebaTa
bili~ 1689 wels, maTi garantiebi formalurad gavrcelebul iqna
amerikis koloniebzec. aman ganapiroba respublikuri mmarTvelobis
zogierTi fuZemdebluri ideis damkvidreba amerikaSi inglisuri
koloniebis damkvidrebisTanave. damoukideblobis mopovebis Semdeg,
j. lokisa da monteskies ideebis zegavleniT, kolonistebma srulyves
respublikanizmis idea da konstituciuri safuZveli Seuqmnes
respublikur mmarTvelobas amerikaSi.
XX s-is meore naxevarSi, romelsac uflebaTa ganviTarebis
mesame talRad miiCneven, gaCnda bunebiTi uflebebisa da "socialu-
ri~ doqtrinis erTianobis idea. misi arsi imaSi mdgomareobs, rom
konstituciebi aRiareben iseT uflebebs, romlebic adamians ekuTv-
nis dabadebiT, aseve uflebebs, romlebic gamomdinareoben mocemuli
sazogadoebis xasiaTidan, e.i. xdeba bunebiTi uflebebis mniSvnelo-
vani Sevseba socialur-ekonomikuri da kulturuli uflebebiT.
aRniSnulis sailustraciod SeiZleba moviyvanoT safrangeTis 1789
wlis adamianisa da moqalaqis uflebaTa deklaracia [13. 69].
rogorc 1789 wlis deklaracia, ise 1948 wels gaeros gene-
raluri asambleis mier miRebuli gaeros adamianis uflebaTa say-
ovelTao deklaracia, adamianis bunebiT uflebebsa da maT ganusxvi-
seblobas aqsiomad acxadebs. Tumca, amiT ar dasrulebula adamianis
ufleba-TavisuflebaTa da maTi praqtikuli realizaciis Sesaxeb
gzebis Zieba, kamaTi Tu ganxilvebi. swored amas mohyva ori umniSv-
nelovanesi saerTaSoriso dokumentis miReba. esenia ekonomikuri,
socialuri da kulturuli uflebebis da samoqalaqo da politi-
kur uflebaTa Sesaxeb saerTaSoriso paqtebi. orive es paqti miRe-
bul iqna 1966 wels da maT gansazRvres wevri saxelmwifoebis
movaleobebi am mimarTebiT. orive paqtis mniSvneloba gamoixateba
imaSi, rom maT dinamiuri gaxades dokumentebis miReba mraval ada-
mianur RirebulebaTa Sesaxeb. Zalzed mniSvnelovani iyo saxelmwi-
fos ganviTarebis uflebis aRiareba, romelmac Semdgom unda izru-
nos sxva subieqtebis ganviTarebis uflebaze da mis realizebaze;
maT Soris prioritetulia pirovnebis ganviTarebis ufleba, radga-
nac adamianTa erToba qmnis nebismier sociums, romelSic umTavresi
Rirebuleba isev adamiania. amitom, Tanamedrove konstituciebis
Sesabamisad, SeiZleboda gvelaparaka adamianisa da moqalaqis sam-
arTlebrivi statusis sisruleze. miuxedavad amisa, Tanamedrove
pirobebSi, uflebaTa dacvis TvalsazrisiT, jer kidev mravali pro-
blema arsebobs. amasTan, ar SeiZleba ar aRvniSnoT, rom sabWoTa
kavSiris daSlam da centraluri da aRmosavleTi evropis komu-

121
nizmis marwuxebidan gaTavisuflebam gamoiwvia am regionze demo-
kratiis axali talRis gadavla. amasTanave, demokratiis dRevandeli
aRzeveba ar SeiZleba miviCnioT misi saboloo da sru-li gamarjvebis
pirobad. ar SeiZleba gafrTxilebad ar miiRo da ar daeTanxmo
banderbildis universitetis profesors Cester i. finni umcross
imis Taobaze, rom ar SeiZleba imis mtkiceba, TiTqos ”demokratiu-
li politikuri sistemebi Seiqmnebian da SenarCundebian xangrZli-
vi drois manZilze. piriqiT, demokratiis idea maradiulia, magram
demokratiis praqtikas safrTxe emuqreba~ [20.18].

sfdb @#
saqarTvelos moqalaqeTa uflebebis,
Tavisuflebebisa da movaleobebis arsi
adamianis uflebebis arsi
adamianis uflebebi Tavisi arsiT moralur kategoriaTa rigs
miekuTvneba, romlebic universaluri xasiaTisaa da saxelmwifos-
Tan urTierTobaSi ganuyofelia adamianisagan. amasTan, adamianis Zi-
riTadi uflebebi arsebiTad gansxvavdeba sxva moraluri uflebe-
bisagan. esa Tu is moraluri ufleba adamianma SeiZleba moi povos
sazogadoebaSi misi rolisa da adgilis mixedviT, xolo ZiriTadi
uflebebi mas ekuTvnis im ubralo mizezis gamo, rom igi daibada
rogorc adamiani. zogadad miuTiTeben adamianis uflebaTa koncef-
ciis sam faqtorze:
1. TiToeul xelisuflebas aqvs SezRudvis Tavisi GarGoebi;
2. TiToeul adamians aqvs Tavisi avtonomiuri sfero, romelSic
aranair Zalas ar SeuZlia SeiWras;
3. TiToeul adamians SeuZlia seriozuli gancxadeba gaakeTos sax-
elmwifos winaaRmdeg misi uflebebis dasacavad.
konstituciebi swored zogadad samarTlis sistemis Sesabamisad
ageben moqalaqeTa uflebebis, Tavisuflebebisa da movaleobebis
konstituciur-samarTlebriv instituts, rogorc pirovnebis ufle-
bebisa da movaleobebis erTobliobas.
saqarTvelos moqalaqis konstituciuri ufleba _ es aris
konstituciaSi iuridiulad ganmtkicebuli da garantirebuli
SesaZlebloba pirovnebis materialuri, socialuri da sxva moTx-
ovnebisa da interesebis dakmayofilebisaTvis. e.i. ZiriTadi kon-
stituciuri uflebebi gansazRvraven TiToeuli moqalaqis moq-

122
medebis sazRvrebs, moqmedebis saxeebsa da zomebs, maT SesaZleblo-
bas isargeblon materialuri Tu sulieri sikeTeebiT TavianTi
moTxovnebisa da interesebis misaRwevad.

ufleba esaa konstituciurad garantirebuli SesaZ-


lebloba Tavisi Sexedulebisamebr da interesebis mix-
edviT Seasrulon gansazRvruli moqmedebebi, daicvan
sakuTari interesebi, daayenon kanonieri moTxovnebi
rogorc saxelmwifos, ise sxva pirebis mimarT.

uflebebi da Tavisuflebebi
calkeuli xasiaTis ufleba, romelic dakavSirebulia gansakuT-
rebuli xasiaTis nebisa da misi gamovlinebis iniciativasTan, kon-
stituciaSi moxseniebulia rogorc Tavisufleba. uflebasa da
TavisuflebaTa Soris gansxvaveba mxolod pirobiTi xasiaTisaa, e.i.
princi puli gansxvaveba ar arsebobs. ise, rogorc ufleba, Tavisu-
flebac niSnavs kanoniT gansazRvruli SesaZlo moqmedebis zomas.
saqarTvelos konstituciaSi xSiria debulebebi, romlebic miuTi-
Teben pirovnebis uflebaze Tavisuflad ganaxorcielos raime moq-
medeba, ”yovel adamians ufleba aqvs Tavisuflad miiRos da gaavr-
celos informacia, gamoTqvas da gaavrcelos Tavisi azri zepirad,
werilobiT an sxvagvari saSualebiT~ (muxli 24.1).

konstituciuri movaleoba
konstituciuri movaleoba esaa aucilebeli moqmedebis zoma.
saqarTvelos konstituciaSi fiqsirebuli movaleobebi gansazR-
vraven moqalaqeTa sazogadoebrivad aucilebeli moqmedebis saxesa
da zomas. movaleobebis dawesebiT, konstitucia wauyenebs saqarT-
velos teritoriaze mcxovreb nebismier pirs garkveuli aucilebe-
li moqmedebis Sesrulebis moTxovnas. konstituciuri movaleobe-
bis daweseba nakarnaxevia imiT, rom adamiani aucileblad unda
daemorCilos garkveul wesebs, raTa misi uflebebisa da Tavisu-
flebebis realizaciis dros ar Seilaxos sxva pirebis, sazogado-
ebisa da saxelmwifos interesebi.
gansakuTrebiT sainteresoa uflebebisa da movaleobebis ur-
TierTkavSiris sakiTxi, rac azrTa garkveul sxvadasxvaobas iwvevs.
es gansxvaveba ori ZiriTadi SexedulebiT gamoixateba. pirveli,

123
roca iTvleba, rom yoveli ufleba mWidrod aris dakavSirebuli
saxelmwifosa da sazogadoebis winaSe dakisrebul movaleobebTan.
am Sexedulebidan unda gamomdinareobdes logika, rom pirovnebas,
romelic ar asrulebs masze dakisrebul valdebulebebs, unda Camo-
erTvas garkveuli uflebebic. aseTi koncefcia, demokratiulad ar
gamoiyureba. vfiqrobT, ufro marTebulia, uflebebisa da movaleo-
bebis urTierTobis is konstruqcia, romelic miiCnevs, rom konkre-
tuli uflebis floba ar aris damokidebuli romelime konkretu-
li movaleobis Sesrulebaze an Seusruleblobaze. Tu, magaliTad,
saqarTvelos moqalaqes ara aqvs moxdili samxedro savaldebulo
samsaxuri, es arc erT SemTxvevaSi ar SeiZleba gaxdes piroba,
vTqvaT, ganaTlebis an arCevnebSi monawileobis uflebis CamorTme-
visaTvis.
miuTiTeben aseve konstituciuri movaleobis ormag xasiaTze,
rac movaleobaTa matarebel subieqtTa gansxvavebiT aixsneba, e.i.
arsebobs adamianis movaleobebi da moqalaqis movaleobebi.
konstitucia
saqarTveloSi mcxov- konstitucia
saqarTvelos dacva
rebi yoveli piri saqarTvelos yoveli
valdebulia asru- moqalaqis movaleo-
muxli
muxli

101.1

baa. qveynis dacva da


44.1

lebdes saqarTvelos
konstituciisa da samxedro valdebule-
kanonmdeblobis mo- bis moxda yvela moqa-
Txovnebs. laqis valia.

negatiuri da pozitiuri uflebebi


iuridiul literaturaSi miuTiTeben uflebaTa konstituciuri
formulirebis or ZiriTad xerxze: negatiursa da pozitiurze.
ufleba-TavisuflebaTa pozitiur formaSi gamoxatvis
dros konstitucia pirdapir adgens, rom pirs aqvs esa Tu is
ufleba. "saqarTvelos yovel moqalaqes Tvrameti wlis asakidan
aqvs referendumSi, saxelmwifo da TviTmmarTvelobis organoebis
arCevnebSi monawileobis ufleba” (muxli 28).
ufleba-Tavisuflebis aRiarebis negatiuri xerxi gulisx-
mobs gamoxatvis iseT formas, roca konstitucia krZalavs an SezRud-
avs. "aravis ar SeiZleba ganmeorebiT daedos msjavri erTi da imave
danaSaulisaTvis~ (muxli 42.4).
iuridiuli bunebis TvalsazrisiT, konstituciuri uflebebi,
Tavisuflebebi da movaleobebi umaRlesi iuridiuli Zalis mqonea
im uflebaTa mimarT, romlebic fiqsirebulia mimdinare kanonmde-

124
blobiT, rac ganpirobebulia imiT, rom ukanaskneli konstitucii-
dan gamomdinareobs an mas Seesabameba. es garemoeba ki, Tavis mxriv,
ganapirobebs konstituciuri uflebebis, Tavisuflebebisa da mova-
leobebis prioritets maTi realizaciis procesSi.

sfdb @$
saqarTvelos moqalaqeobis cneba
moqalaqeobis cneba
saxelmwifosa da pirovnebis urTierTkavSiris ganxilvisas Cans,
rom moqalaqeoba pirovnebis samarTlebrivi mdgomareobis erT-erTi
umniSvnelovanesi elementia da misi statusis winapirobaa.
moqalaqeobis, rogorc saqarTvelos konstituciuri samarTlis
erT-erTi umniSvnelovanesi institutis, masSi aRmocenebuli ur-
TierTobebis regulireba xdeba konstituciis me-2 TaviT da saqarT-
velos 1993 wlis 25 martis organuli kanoniT “saqarTvelos
moqalaqeobis Sesaxeb”.
dRes, konstituciuri samarTlis mixedviT, moqalaqeobis qveS
igulisxmeba piris mkvidri samarTlebriv-politikuri kavSiri sax-
elmwifosTan, romlis drosac maT Soris myardeba urTierTsanacv-
lo uflebebi da movaleobebi, Tavis moqalaqeze vrceldeba mocemu-
li saxelmwifos suverenuli xelisufleba rogorc qveynis SigniT,
ise mis sazRvrebs gareT. sxvaTa Soris, moqalaqeobis institutis
amgvar gagebas maqsimaluri sizustiT gadmoscems 1993 wlis 25
martis organuli kanoni “saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb”, rom-
lis preambulaSic, gansxvavebiT yofili mokavSire respublikebis
kanonebisagan (ruseTis gamoklebiT), Semotanilia moqalaqeobis
iuridiuli ganmarteba.

`moqalaqeoba niSnavs piris politikur-samarTlebriv


kavSirs saqarTvelos saxelmwifosTan, rac gamoixateba
urTierTsanacvlo ufleba-movaleobaTa erTianobiT, emy-
areba adamianis Rirsebis pativiscemas, misi uflebebisa
da Tavisuflebebis aRiarebas~.

saqarTvelos moqalaqeobis institutsa da mis demokratiulo-


bas mniSvnelovnad gansazRvravs misi sakanonmdeblo regulirebis
ZiriTadi princi pebi. saqarTveloSi moqalaqeobis institutis dax-

125
asiaTebisas, pirvelyovlisa, unda aRiniSnos, rom moqalaqeobis mare-
gulirebeli normatiuli aqtebi aRiareben da ganamtkiceben saer-
TaSoriso samarTlis sayovelTaod aRiarebul princi pebs.
kanoni “saqarTvelos
es kanoni saerTaSoriso samarTlisa da saqarT-
moqalaqeobis Sesaxeb”

velos kanonmdeblobis Sesabamisad uzrunvelyofs


preambula saqarTvelos moqalaqis uflebaTa dacvas, rogorc
qveyanaSi, ise mis farglebs gareT.

moqalaqeobis ufleba
mniSvnelovania princi pis aRiareba, romlis mixedviTac moqa-
laqeobis Sesaxeb kanoni aRiarebs moqalaqeobas, rogorc saqarT-
velos iurisdiqciis farglebSi myofi yvela adamianis uflebas.
"saqarTveloSi am kanoniT dadgenili wesiT yovel adamians aqvs
saqarTvelos moqalaqeobis ufleba~. SeiZleba aRiniSnos, rom ”yve-
la adamianisaTvis moqalaqeobis uflebis cnoba, mniSvnelovania ara
mxolod ama Tu im konkretuli saxelmwifos moqalaqeobis miRe-
basTan dakavSirebiT~ [14. 17], aramed am uflebis, aRniSnuli saxiT
gauziarebloba gamoiwvevda adamianis uflebaTa Sesaxeb saerTaSo-
riso samarTlis sayovelTaod aRiarebul princi pebTan Seusabamo-
bas. es ki winaaRmdegobas Seqmnida rogorc saqarTvelos konsti-
tuciis, ise moqalaqeobis Sesaxeb kanonis preambulasTan. amave kon-
teqstidan gamodioda kanonmdebeli, roca me-2 muxlis me-2 abzacSi
Cawera, rom ”aravis ar SeiZleba CamoerTvas saqarTvelos moqa-
laqeobis ufleba~, rasakvirvelia, moyvanili debuleba ar gulisx-
mobs imas, rom nebismieri piri, romelic imyofeba saqarTvelos
saxelmwifoSi, yovelgvari pirobis gareSe miiRebs moqalaqeobas, es
SesaZlebelia mxolod ”kanoniT dadgenili wesiT~.
maSasadame, SeiZleba Tavisuflad gaviziaroT profesor a. mick-
eviCis azri, rom princi pi - ”yvela adamians aqvs moqalaqeobis
ufleba~, niSnavs, erTi mxriv, rom aravis ar SeiZleba TviTneburad
CamoerTvas moqalaqeoba an ufleba Secvalos Tavisi moqalaqeoba,
xolo, meore mxriv, es niSnavs, rom TiToeuli saxelmwifo unda
Rebulobdes zomebs moqalaqeobis arqonis SemTxvevebis Semcirebi-
saTvis [14. 17].

Tanasworobis principi
moqalaqeobis Sesaxeb saqarTvelos kanonmdebloba aRiarebs iseT
umniSvnelovanes princi ps, rogoricaa saqarTvelos moqalaqeTa
Tanasworoba.

126
cxrili # 5

saqarTvelos moqalaqeobis
konsti tuciur
konstituciur
tuciurii pr inci pebi
princi

erTiani moqalaqeoba

saqarTwelos moqalaqeobis venarxuneba


pirebisaTwis romlebic chowroben saGwargareT

sahelmCifos waldebuleba daicwas


sazGwargareT mchowrebi Tawisi moqalaqeebi

saqarTwelos moqalaqeobis xamorTmewis


veuZlebloba

saqarTwelos moqalaqis ufleba gawides


saqarTwelos moqalaqeobidan

ormoqalaqeobis ararseboba

sasamarTlo CesiT dacwis ufleba

127
kanoni
“saqarTvelos saqarTvelos moqalaqeni Tanaswori arian kano-
moqalaqeobis
Sesaxeb”
nis winaSe ganurCevlad rasisa, kanis ferisa, enisa,
muxli sqesisa, religiisa, politikuri da sxva Sexedu-
4 lebebisa, erovnuli, eTnikuri da socialuri kuTv-
nilebisa, warmoSobisa, qonebrivi da wode-brivi
mdgomareobisa, sacxovrebeli adgilisa.

garda amisa, kanonis saerTo analizidan SeiZleba davaskvnaT, rom


Tanasworobis princi pi gulisxmobs saqarTvelos moqalaqeTa Ta-
nasworobas, misi miRebis droisa da safuZvlis miuxedavad.
kanoniT aRiarebulia saerTaSoriso samarTlis norme-
bis primati moqalaqeobis Sesaxeb Sidasaxelmwifoebriv normeb-
Tan mimarTebaSi. 1993 wlis "saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb
kanonis~ daskvniTi debulebebis 46-e muxlis Sesabamisad, saqarT-
velos moqalaqeobis sakiTxTa gadawyvetisas, ”saqarTvelos moqa-
laqeobis Sesaxeb kanonTan~ erTad, gamoiyeneba saqarTvelos mier
xelmowerili saerTaSoriso xelSekrulebebi. Tu saerTaSoriso
xelSekrulebiT, romlis monawilec aris saqarTvelo, dadgenilia
moqalaqeobis Sesaxeb saqarTvelos kanonisagan gansxvavebuli wese-
bi, gamoiyeneba saerTaSoriso xelSekrulebis normebi, Tu isini ar
ewinaaRmdegebian saqarTvelos konstitucias.
moqalaqeobis Sesaxeb ganmartebaSi Cadebuli saxelmwifosa da
moqalaqeobas Soris kavSiri gulisxmobs urTierTsanacvlo ufle-
ba-movaleobaTa SenarCunebas, droisa da sivrcis miuxedavad. e.i.
piris moqalaqeoba, misi kavSiri saxelmwifosTan vrceldeba mis
gardacvalebamde, rasakvirvelia, im SemTxvevebis gamoklebiT, rodesac
kanoniT gaTvaliswinebul SemTxvevaSi SeiZleba Sewydes moqalaqeo-
ba.

moqalaqeobis SenarCunebis pirobebi


saqarTvelos saxelmwifosa da mis moqalaqes Soris kavSiri
SenarCunebulia maSinac, roca piri imyofeba saqarTvelos farglebs
gareT. am dros kavSiris SenarCuneba gulisxmobs, rom saqarTvelos
di plomatiuri da sakonsulo warmomadgenlobebi movaleni arian
izrunon Sesabamis saxelmwifoSi saqarTvelos moqalaqis sayovel-
Taod aRiarebuli uflebebisa da Tavisuflebebis dacvisaTvis, xolo
maTi xelyofis SemTxvevaSi uzrunvelyon darRveuli uflebebis
aRdgena. ”saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb kanonis~ me-7 muxlis
Sesabamisad, saqarTvelos farglebs gareT saqarTvelos moqalaqis
cxovreba ar iwvevs saqarTvelos moqalaqeobis dakargvas. maSasada-
me, saqarTvelos saxelmwifo icavs da mfarvelobs Tavis moqalaqes,
miuxedavad misi adgilsamyofelisa.
128
sapatio moqalaqeoba
kanoniT aRiarebulia saqarTvelos sapatio moqalaqis
wodeba, romelic misive TanxmobiT SeiZleba mieniWos ucxo sax-
elmwifos moqalaqes an apatrids (moqalaqeobis armqone pirs),
romelsac saqarTvelosa da kacobriobis winaSe aqvs gansakuTrebu-
li damsaxureba Tavisi samecniero, sazogadoebrivi saqmianobiT, an
aqvs profesia da kvalifikacia, romliTac dainteresebulia saqarT-
velo da misTvis saqarTvelos moqalaqeobis miniWeba gamomdinare-
obs saxelmwifos interesebidan. saqarTvelos sapatio moqalaqeo-
bas aniWebs saqarTvelos prezidenti.

cxrili # 6

saqarTvelos moqalaqeoba

dabadebiT

saqarTwelos moqalaqeobis miGebiT


veZenis (naturalizaciiT)
pirobebi

saqarTwelos saerTavoriso
helvekrulebebiT gaTwalisCinebuli
safuZwlebi

saqarTvelos Emoqalaqeobis vesahebE


organuli kanoniT gaTwalisCinebuli
safuZwlebi

saqarTwelos moqalaqeobis
aGdgeniT

129
moqalaqeobis CamorTmeva
konstituciiT damkvidrebulia moqalaqeobis CamorTmevis SeuZ-
leblobis princi pi. ”aravis ar SeiZleba CamoerTvas saqarTvelos
moqalaqeoba~, _ naTqvamia moqalaqeobis Sesaxeb kanonis me-2 muxl-
Si. saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb saqarTvelos kanonmdebloba
dauSveblad aRiarebs saqarTvelos moqalaqis gadacemas ucxo sax-
elmwifosaTvis, garda im gamonaklisisa, roca es gaTvaliswinebulia
saerTaSoriso xelSekrulebiT da moqalaqis gadacema saxelmwifos
valdebulebas warmoadgens. gadacemis Sesaxeb gadawyvetileba SeiZ-
leba gasaCivrdes sasamarTloSi.
saqarTveloSi ar daiSveba ormoqalaqeoba (bi patr ido-
patrido-
ba). moqalaqeobis Sesaxeb kanonis pirvelsave muxlSi aRniSnulia,
rom saqarTvelos moqalaqe imavdroulad ar SeiZleba iyos sxva
saxelmwifos moqalaqe.

sfdb @%
saqarTvelos moqalaqeobis mopovebis
safuZveli da pirobebi
saqarTvelos moqalaqeobis pirobebi
”saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb~ kanonis me-3 muxlSi mo-
cemulia debulebebi, romlebic zogad formaSi miuTiTeben saqarT-
velos moqalaqeobisadmi mikuTvnebas.
“saqarTvelos moqalaqeobis

1. piri, romelic mudmivad cxovrobda saqarTveloSi


aranakleb xuTi wlisa da cxovrobda moqalaqeobis
Sesaxeb kanonis samoqmedod SemoRebis dRisaTvis, Tu
eqvsi Tvis ganmavlobaSi ar ganacxadebs uars saqarT-
velos moqalaqeobaze; 2. saqarTveloSi dabadebuli
piri, romelmac 1991 wlis 21 dekembris Semdeg da-
Sesaxeb”
kanoni

tova saqarTvelos teritoria da amdenad ver akmay-


ofilebs aRniSnuli muxlis "a" punqtSi CamoTvlil
moTxovnebs, Tu mas ara aqvs sxva qveynis moqalaqeo-
ba; 3. piri, romelmac saqarTvelos moqalaqeoba Sei-
Zina moqalaqeobis Sesaxeb kanonmdeblobis an saer-
TaSoriso xelSekrulebebis safuZvelze. maSasadame,
motanili muxliT kanoni gansazRvravs im pirTa wres,
romlebic CaiTvlebian an cnobili iqnebian saqarT-
velos moqalaqeebad.

130
”saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb~ kanoni calke gansazR-
vravs saqarTvelos moqalaqeobis mopovebis safuZvlebs. aqedan ga-
momdinare, miuxedavad arsebiTi msgavsebisa, mainc unda ganvasxvavoT
erTmaneTisagan moqalaqeobisadmi mikuTvneba da moqalaqeobis mopo-
veba. moqalaqeobas moi poveben is pirebi, romlebic kanonSi aRniS-
nul ama Tu im movlenamde ar iyvnen moqalaqeebi. saqarTvelos
moqalaqeobis mopoveba xdeba:
a) dabadebiT;
b) saqarTvelos moqalaqeobis miRebiT (naturalizaciiT);
g) saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebebiT da moqalaqeobis
Sesaxeb kanoniT gaTvaliswinebuli sxva safuZvlebiT.

moqalaqeobis miReba dabadebiT


dabadebiT saqarTvelos moqalaqeobis mopovebisas piri saqarT-
velos moqalaqe xdeba dabadebis momentidan. zogadad, dabadebiT
moqalaqeobis mopoveba cnobilia filiaciis saxeliT.
dabadebiT moqalaqeobis miRebisas saqarTvelos moqalaqeobis
Sesaxeb kanoni aRiarebs rogorc ”sisxlis~, ise ”teritoriis~
princi ps.
”sisxlis~ princi piT moqalaqeobis mopoveba gulisxmobs, rom
ama Tu im saxelmwifos moqalaqed iTvleba piri, miuxedavad misi
dabadebis adgilisa. magaliTad, saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb
kanonis me-11 muxli aRiarebs, rom bavSvi, romlis orive mSobeli
misi dabadebis momentisaTvis saqarTvelos moqalaqea, saqarTvelos
moqalaqed iTvleba, dabadebis adgilis miuxedavad.
kanoni aregulirebs bavSvis moqalaqeobis iseT SemTxvevebs, roca
misi mSoblebi sxvadasxva saxelmwifos moqalaqeebi arian. Tu bavS-
vis dabadebis momentisaTvis erT-erTi mSobeli saqarTvelos moqa-
laqea, bavSvi iTvleba saqarTvelos moqalaqed im SemTxvevebSi, Tu:
a) daibada saqarTvelos teritoriaze;
b) daibada saqarTvelos farglebs gareT, magram mis erT-erT mSobels
mudmivi sacxovrebeli adgili aqvs saqarTvelos teritoriaze;
g) erT-erTi mSobeli misi dabadebis momentisaTvis, dabadebis adgi-
lis miuxedavad, saqarTvelos moqalaqea, xolo meore _ moqalaqeobis
armqone piria an ucnobia.
im bavSvis moqalaqeobis dadgenis SemTxvevaSi, romlis deda
moqalaqeobis armqone piria, xolo mamad miCneulia saqarTvelos
moqalaqe, bavSvi xdeba saqarTvelos moqalaqe dabadebis adgilis
miuxedavad (muxli 12).

131
“ter
teri ito
tor riuli~ anu niadagis princi pis mixedviT moqa-
laqeobis mopoveba ar aris dakavSirebuli bavSvis mSoblebis moqa-
laqeobasTan. misi arsi mdgomareobs imaSi, rom piri, am princi pis
Sesabamisad, moqalaqeobas moi povebs ama Tu im saxelmwifos teri-
toriaze dabadebis faqtiT da ara mSoblebis moqalaqeobasTan da-
kavSirebiT. amis magaliTad, saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb ka-
nonis me-13 da me-15 muxlebi adgenen Semdegs, rom saqarTvelos
teritoriaze mudmivad mcxovreb moqalaqeobis armqone pirTa bavSvebi
saqarTvelos moqalaqeebi arian, Tu isini daibadnen saqarTvelos
teritoriaze.
saqarTvelos teritoriaze napovni bavSvi, romlis mSoblebi
ucnobia, iTvleba saqarTvelos moqalaqed, sanam sxva ram ar dadgindeba.

moqalaqeobis miReba naturalizaciiT


dabadebasTan erTad saqarTvelos kanoni cnobs moqalaqeobis
mopovebis _ naturalizaciis wess. am wesSi igulisxmeba ise-
Ti SemTxvevebi, roca ucxo saxelmwifos moqalaqe an moqalaqeobis
armqone piri moi povebs ama Tu im saxelmwifos moqalaqeobas, rac
Sesabamisi kompetenciis mqone saxelmwifo organos mier xorcieldeba.
naturalizaciis gziT saqarTvelos moqalaqeoba SeiZleba miiRos
srulwlovanma ucxoelma moqalaqem an moqalaqeobis armqone pirma,
Tu igi daakmayofilebs kanoniT gansazRvrul Semdeg moTxovnebs:
a) mudmivad cxovrobs saqarTvelos teritoriaze ukanaskneli 10
wlis ganmavlobaSi;
b) dadgenil farglebSi icis saxelmwifo ena;
g) dadgenil farglebSi icis saqarTvelos istoria da kanonmdebloba;
d) saqarTveloSi aqvs mudmivi samuSao adgili an raime uZravi qoneba.
kanoni iTvaliswinebs saqarTvelos moqalaqeobis miRebis gansakuT-
rebul pirobebs, rac naturalizaciis gaadvilebul proceduraSi
gamoixateba. kanonis 27-e muxlis mixedviT, saqarTvelos prezi-
dents, calkeul SemTxvevebSi, ufleba aqvs zemoaRniSnuli pirobe-
bis daucvelad saqarTvelos moqalaqed miiRos piri, Tu:
a) saqarTvelos da kacobriobis winaSe aqvs gansakuTrebuli damsaxu-
reba Tavisi samecniero, sazogadoebrivi saqmianobiT, an aqvs profesia
da kvalifikacia, romliTac dainteresebulia saqarTvelo;
b) misi miReba gamomdinareobs saxelmwifo interesebidan.
kanonis 28-e muxli iTvaliswinebs naturalizaciis gaadvile-
bul proceduras saqarTvelos moqalaqeze daqorwinebul piris
mimarT. aseTi piri Tu cxovrobs meuRlesTan erTad saqarTvelos
teritoriaze ukanaskneli 3 wlis ganmavlobaSi, SeiZleba miRebul

132
iqnas saqarTvelos moqalaqed, Tu man dadgenil farglebSi icis
istoria da kanonmdebloba da Tu ar arsebobs kanonis 26-e mux-
liT gaTvaliswinebuli saqarTvelos moqalaqed miRebaze uaris
Tqmis safuZvlebi, e.i. ara aqvs Cadenili saerTaSoriso danaSauli
mSvidobisa da adamianobis winaaRmdeg; ar monawileobda saqarTvel-
os kanonmdeblobiT gaTvaliswinebul saxelmwifo danaSaulSi.

moqalaqeobis miReba optaciis wesiT


kanoni saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb iTvaliswinebs moqa-
laqeobis mopovebis wess, romelic saerTaSoriso samarTalSi cno-
bilia optaciis saxeliT. kerZod, kanonis me-19 muxli iTvaliswi-
nebs srulwlovani piris SesaZleblobas airCios erT-erTi mSo-
blis moqalaqeoba, roca maT sxvadasxva moqalaqeoba aqvT.

moqalaqeobis miReba saerTaSoriso xelSekrulebiT


rogorc ukve aRvniSneT, moqalaqeobis Sesaxeb kanonmdebloba
iTvaliswinebs saqarTvelos moqalaqeobis mopovebas saqarTvelos
saerTaSoriso xelSekrulebiT. amasTan erTad, kanonis me-10 mux-
lis Sesabamisad, moqalaqeobis mopoveba SeiZleba ”am kanoniT gaTva-
liswinebul sxva safuZvlebiT~. am debulebis mixedviT, saqarTvel-
os moqalaqeobis mopovebis safuZvlebi dakavSirebulia bavSvis
moqalaqeobis mopovebisa da moqalaqeobis Secvlis wesTan. pirvel-
ze Cven ukve gvqonda saubari, rac Seexeba bavSvis moqalaqeobis
Secvlas, kanonis mixedviT igi iTvaliswinebs Semdeg SemTxvevebs.
orive mSoblis moqalaqeobis Secvla iwvevs 14 wlamde asakis
bavSvis moqalaqeobis Secvlas, xolo 14-dan 18 wlamde asakis bavS-
vis moqalaqeobis Secvla SeiZleba mxolod misi TanxmobiT.
erT-erTi mSoblis mier saqarTvelos moqalaqeobis Secvlis
SemTxvevaSi bavSvi inarCunebs saqarTvelos moqalaqeobas, Tu igi
sacxovreblad saqarTvelos teritoriaze rCeba.
im SemTxvevaSi, Tu bavSvis erT-erTi mSobeli gadis saqarTvel-
os moqalaqeobidan da 14 wlamde asakis bavSvTan erTad mudmiv
sacxovreblad miemgzavreba saqarTvelos farglebs gareT, bavSvs
Seuwydeba saqarTvelos moqalaqeoba.
erT-erTi mSoblis saqarTvelos moqalaqeobidan gasvla an moqa-
laqeobis dakargva ar iwvevs bavSvis moqalaqeobis Sewyvetas.
roca bavSvis erT-erTi mSobeli moi povebs saqarTvelos moqa-
laqeobas, xolo meore rCeba sxva saxelmwifos moqalaqed, mSobel-
Ta erToblivi SuamdgomlobiT bavSvi SeiZleba gaxdes saqarTvel-
os moqalaqe. Tu erT-erTi mSobeli moi povebs saqarTvelos moqa-

133
laqeobas, xolo meore rCeba moqalaqeobis armqone pirad, bavSvi
xdeba saqarTvelos moqalaqe.
bavSvi, romelic sxva saxelmwifos moqalaqea an moqalaqeobis
armqone piria da mas Svilad aiyvans saqarTvelos moqalaqe an
moqalaqeebi, am SemTxvevaSi mSvileblis an mSvilebelTa Suamdgom-
lobiT bavSvi moi povebs saqarTvelos moqalaqeobas. bavSvi, rome-
lic sxva saxelmwifos moqalaqea an moqalaqeobis armqone piria da
mas Svilad aiyvanen meuRleebi, romelTagan erT-erTi saqarTvelos
moqalaqea, mSvilebelTa erToblivi SuamdgomlobiT moipovebs saqarT-
velos moqalaqeobas.
Tu bavSvi saqarTvelos moqalaqea, ucxoeli moqalaqeebis an
ucxoeli moqalaqe meuRleebis mier Svilad iqna ayvanili, am SemTx-
vevaSi igi inarCunebs saqarTvelos moqalaqeobas. SesaZlebelia aseT
bavSvs mieces neba saqarTvelos moqalaqeobidan gasvlisa mSvile-
blebis Suamdgomlobis safuZvelze.
bavSvi, romelsac dawesebuli aqvs meurveoba an mzrunveloba,
Tu mSoblebi an erT-erTi maTgani tovebs saqarTvelos moqalaqeo-
bas, meurvis an mzrunvelis SuamdgomlobiT inarCunebs saqarTvel-
os moqalaqeobas.
aqve unda aRvniSnoT qmeduunaro piris moqalaqeobis Secvlis
Sesaxeb, misi interesebidan gamomdinare, moqalaqeoba SeiZleba Sei-
cvalos meurvis SuamdgomlobiT, moqalaqeobis Sesaxeb kanonis Se-
sabamisad.

sfdb @^
saqarTvelos moqalaqeobis Sewyvetisa da
aRdgenis wesi da safuZvlebi
moqalaqeobis Sewyvetis pirobebi
saqarTvelos moqalaqeoba, kanonis mixedviT, SesaZlebelia Sewy-
des Semdegi safuZvlebis arsebobisas:
1. saqarTvelos moqalaqeobidan gasvla;
2. saqarTvelos moqalaqeobis dakargva;
3. saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebebiTa da moqalaqeobis
Sesaxeb kanoniT gaTvaliswinebul sxva SemTxvevebSi.
moqalaqeobis Sewyvetis safuZveli SeiZleba gaxdes piris Se-
saZlebloba gavides moqalaqeobidan.

134
”saqarTvelos moqalaqes aqvs saqarTvelos moqalaqeobidan gas-
vlis ufleba. moqalaqeobidan gasvlis sakiTxi wydeba am kanonis
Sesabamisad” (kanoni ”saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb” muxli 31).
saqarTvelos moqalaqes SeiZleba uari eTqvas moqalaqeobidan gas-
vlaze saxelmwifos winaSe Seusrulebeli movaleobis, samxedro
valdebulebis mouxdelobis an qonebriv valdebulebaTa arsebobisas,
romlebic dakavSirebulia moqalaqeTa, saxelmwifo da sazogadoebrivi
organizaciebis arsebiT interesebTan. ar SeiZleba saqarTvelos
moqalaqeobidan gasvla, Tu piri micemulia sisxlis samarTlis
pasuxisgebaSi an mis mimarT arsebobs kanonier ZalaSi Sesuli
sasamarTlo ganaCeni, romelic aRsrulebas eqvemdebareba. piris am
uflebas kanoni ar aRiarebs upirobo uflebad. igive muxli gan-
sazRvravs pirobebs, romelTa arsebobisas pirs SeiZleba SeezRudos
es ufleba da uari eTqvas saqarTvelos moqalaqeobidan gasvlaze.
aseT pirobebad aRiarebulia saqarTvelos winaSe Seusrulebeli
movaleoba, samxedro valdebulebis mouxdeloba an qonebriv valde-
bulebaTa arseboba, romlebic dakavSirebulia moqalaqeTa, saxelm-
wifo da sazogadoebrivi organizaciebis arsebiT interesebTan.
kanonis mixedviT, ar SeiZleba moqalaqeobidan gasvla, Tu piri
micemulia sisxlis samarTlis pasuxisgebaSi an mis mimarT arse-
bobs kanonier ZalaSi Sesuli sasamarTlo ganaCeni, romelic aRs-
rulebas eqvemdebareba.
rac Seexeba saqarTvelos moqalaqeobis dakargvas, igi ukavSir-
deba moqalaqisagan garkveuli moqmedebis Sesrulebas an garkveuli
moqmedebis Sesrulebisagan TavSekavebis movaleobas, romlis Seus-
ruleblobas SeiZleba mohyves saqarTvelos moqalaqeobis dakargva,
rac ar aris damokidebuli piris nebaze. moqalaqeobis kanonis 32-
e muxlis Sesabamisad:
1. Tu piri saqarTvelos kompetenturi organoebis unebarTvod Seva
ucxo saxelmwifos samxedro samsaxurSi, policiaSi, iusticiis
organoebSi da mmarTvelobis sxva organoebSi an saxelmwifo
xelisuflebis organoebSi;
2. mudmivad cxovrobs sxva saxelmwifoSi da arasapatio mizeziT ar
dadga sakonsulo aRricxvaze 2 wlis ganmavlobaSi;
3. saqarTvelos moqalaqeobas SeiZens yalbi dokumentebis wardgenis
gziT;
4. miiRebs sxva saxelmwifos moqalaqeobas.
saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebis safuZvelze, moqa-
laqeobis Sewyveta konkretul xelSekrulebebSi daTqmul pirobe-
bzea damokidebuli da isini, rasakvirvelia, moqalaqeobis Sesaxeb
kanonSi aris gaTvaliswinebuli.

135
rac Seexeba kanoniT gaTvaliswinebul sxva SemTxvevebs, isini da-
kavSirebulia bavSvis moqalaqeobidan gasvlisa da moqalaqeobis dakar-
gvis SemTxvevebTan, romelTa Sesaxeb ukve aRvniSneT wina paragrafSi.
zogierTi qveynis kanonmdebloba moqalaqeobis dakargvis sa-
fuZvlad aRiarebs moqalaqeobis CamorTmevas, rasac pirdapiri for-
mulirebiT uaryofs saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb kanonis
erTi demokratiuli debuleba, romlis Tanaxmad, ”aravis ar SeiZle-
ba CamoerTvas saqarTvelos moqalaqeoba~ (muxli 2).

moqalaqeobis aRdgena
moqalaqeobis Sesaxeb kanoni iTvaliswinebs saqarTvelos moqa-
laqeobis aRdgenis safuZvlebs, romlebic CamoTvlilia kanonis 29-
e muxlSi. aseT safuZvlad CaiTvleba da pirs moqalaqeoba aRudge-
ba, Tu mas igi Seuwyda:
a) moqalaqeobis aramarTlzomieri Sewyvetis Sedegad;
b) moqalaqeobidan gasvlis Sedegad;
g) mSoblebis arGevanis Sedegad.
Tu pirs moqalaqeoba Sewyvetili aqvs moqalaqeobidan gasvlis
Sedegad, misTvis moqalaqeobis aRsadgenad dadgenilia Semdegi pro-
cedura, man moqalaqeobis aRdgenisaTvis gancxadebiT unda mimarTos
Sesabamisi kompetenciis mqone organoebs, amasTan gancxadebis Set-
anis momentisaTvis igi mudmivad unda cxovrobdes saqarTveloSi,
dadgenil farglebSi icis saxelmwifo ena, saqarTvelos istoria
da kanonmdebloba; ar aqvs Cadenili saerTaSoriso danaSauli mSvi-
dobisa da adamianobis winaaRmdeg da ar monawileobda saqarTvelos
kanonmdeblobiT gaTvaliswinebul saxelmwifo danaSaulSi.

sfdb @*
saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb
saqmeTa gadawyvetis wesi
moqalaqeobis sakiTxis gadawyveta
saqarTvelos konstituciiTa da moqalaqeobis Sesaxeb kanonis
mixedviT gadawyvetilebis momzadebasa da miRebaSi monawileobs
ramdenime saxelmwifo organo.
ucxoel moqalaqeTa da moqalaqeobis armqone pirTa saqarTvel-
os moqalaqed miRebis; saqarTvelos moqalaqeobis aRdgenis; saqarT-
velos moqalaqeobidan gasvlis; saqarTvelos moqalaqeobis dakarg-

136
vis Taobaze, gadawyvetilebas Rebulobs saqarTvelos prezidenti.
CamoTvlil sakiTxebTan dakavSirebiT (garda bolo _ moqalaqeobis
dakargvisa), dainteresebul pirs gancxadeba Seaqvs saqarTvelos
iusticiis saministroSi, xolo, Tu aseTi piri sazRvargareT cxov-
robs, igi gancxadebas saqarTvelos di plomatiur warmomadgenlo-
bas, sakonsulo dawesebulebebs an pirdapir saqarTvelos prezi-
dents ugzavnis.
moqalaqeobis sakiTxTan dakavSirebul gancxadebebs da ward-
ginebebs winaswar ganixilavs da masalebs amzadebs iusticiis sam-
inistro, romelic Rebulobs Sesabamis daskvnas. daskvna mtkicdeba
iusticiis saministros kolegiis mier.
moqalaqeobis dakargvasTan dakavSirebuli sakiTxebis Sesaxeb
wardgineba iusticiis saministroSi Seaqvs sasamarTlos, proku-
raturas, Sinagan saqmeTa saministros da sagareo saqmeTa saministros,
sxva saxelmwifoSi mcxovreb saqarTvelos moqalaqeTa mimarT ward-
ginebas Seitans di plomatiuri warmomadgenloba an sakonsulo.
saqarTvelos moqalaqeobis SeZenis, Sewyvetis an aRdgenis Sesaxeb,
gadawyvetilebas Rebulobs saqarTvelos prezidenti. aRniSnul
sakiTxebze prezidentis gadawyvetileba miiReba brZanebulebis an
gankargulebis saxiT. moqalaqeobis SeZenis, Sewyvetis an aRdgenis
Sesaxeb gancxadebis an wardginebis dakmayofilebis Sesaxeb prezi-
denti gamoscems brZanebulebas, xolo uaryofiTi gadawyvetilebis
SemTxvevaSi - gankargulebas.
kanoni iTvaliswinebs moqalaqeobis sakiTxebze miRebuli ga-
dawyvetilebebis gasaCivrebis wess. aRniSnul sakiTxebze preziden-
tis gadawyvetileba SeiZleba gasaCivrdes saqarTvelos uzenaes
sasamarTloSi. saqarTvelos konstituciis 89-e muxlis "v" punqti
moqalaqes uflebas aZlevs uSualod mimarTos konstituciuri
sarCeliT saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos. saqarTvelos
konstituciis me-2 TavTan dakavSirebiT, saqarTvelos prezidentis
mier miRebuli normatiuli aqtebis konstituciurobis Sesaxeb.
moqalaqeobis sakiTxebTan dakavSirebiT, gancxadebebis ganxil-
vaze dausabuTebeli uaris, SuamdgomlobaTa ganxilvis vadebis darR-
vevisa da sxva aramarTlzomieri moqmedebisaTvis kanoni awesebs
Sesabamisi Tanamdebobis pirebis pasuxismgeblobis sakiTxs.
moqalaqeobis sakiTxebis gadawyvetisaTvis kanoni, 38-e muxlis
Sesabamisad, adgens, rom moqalaqeobis sakiTxebze gancxadebisa da
wardginebis ganxilva-gadawyvetis vada ar unda aRematebodes erT
wels, xolo sakiTxis ganmeorebiT ganxilva SesaZlebelia wina
gadawyvetilebis miRebidan erTi wlis Semdeg.

137
saqarTvelos moqalaqeobis sakiTxTa gadawyvetisas, moqalaqeo-
bis Sesaxeb kanonTan erTad, gamoiyeneba saqarTvelos saerTaSoriso
xelSekruleba. saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb kanonis 46-e
muxlis mixedviT, Tu saerTaSoriso xelSekrulebiT, romlis mona-
wilec aris saqarTvelo, dadgenilia am kanonisagan gansxvavebuli
wesebi, gamoiyeneba saerTaSoriso xelSekrulebis normebi, Tu isini
ar ewinaaRmdegebian saqarTvelos konstitucias.
rogorc zemoT aRiniSna moqalaqeobis sakiTxis momzadebaSi
erT-erTi umniSvnelovanesi roli eniWeba iusticiis saministros.
kerZod, iusticiis saministro ganixilavs moqalaqeobis Sesaxeb
gancxadebebs, Suamdgomlobebs, wardginebebs, amzadebs masalebs am
sakiTxTan dakavSirebiT. Tu sakiTxi dadebiTad gadawyda, iwyeba
piris urTierToba Sinagan saqmeTa saministros Sesabamis samsaxu-
rebTan, sadac man xelaxla unda waradginos mTeli rigi sabuTebisa,
maT Soris garkveuli saxis cnobebi iseve iusticiis saministrodan.
es ki mizanSeuwonlad arTulebs pirovnebis mdgomareobas. amitom
marTebulad SeiZleba miviCnioT a. lorias azri imasTan dakavSire-
biT, rom moqalaqeobis damadasturebeli dokumentebis gacema ius-
ticiis saministros organoebis sasargeblod gaamartivebda ro-
gorc moqalaqeobis sakiTxTa ganxilvasa da sabolood gadawyvetas,
ise dasaxelebuli dokumentebis gacemis procedurasac [15. 12].

moqalaqeobis damadasturebeli dokumentebi

16 wlis asakidan pirze gaicema saqarTvelos moqalaqeobis


damadasturebeli dokumenti. pirad dokumentad iTvleba saqarT-
velos moqalaqis piradi mowmoba da saqarTvelos moqalaqis
pasporti. rac Seexeba 16 wlamde asakis bavSvebs, maTi moqalaqeo-
ba dasturdeba dabadebis mowmobiT an mSoblis pasportiT. Tu
aseTi bavSvis mSoblebi ucnobni arian, bavSvis moqalaqeoba das-
turdeba dabadebis mowmobiT.
saqarTvelos moqalaqeobis damadasturebel dokumentebs ga-
scemen Sinagan saqmeTa saministros Sesabamisi samsaxurebi.
saqarTvelos im moqalaqeebze, romlebic mudmivad an droe-
biT sxva saxelmwifoSi cxovroben, saqarTvelos moqalaqis pira-
dobis mowmobas, registraciis mowmobasa da pasports gascems
saqarTvelos sagareo saqmeTa saministro, di plomatiuri warmo-
madgenloba an sakonsulo dawesebuleba. saqarTvelos moqalaqis
pasports kanonmdeblobiT dadgenil SemTxvevebSi gascems agreTve
sagareo saqmeTa saministro.

138
sfdb @(
saqarTvelos moqalaqeTa konstituciuri
uflebebisa da Tavisuflebebis sistema
moqalaqeTa uflebebis kategorizacia
adamianis saqmianoba sazogadoebaSi metad mravalmxrivi da mravalfe-
rovania. misi qceva mimarTulia da xorcieldeba sazogadoebrivi
yofierebis mraval urTierTdakavSirebul sferoSi. socialuri
moTxovnilebebis dakmayofilebisas pirovneba Tavis qmedebaSi sargeb-
lobs Sesabamisi uflebebiTa da TavisuflebebiT, romlebic uzrunvel-
yofen sazogadoebaSi pirovnebis Rirseuli arsebobis dacvas. es
dacva sruliad gansxvavebuli formebiT xdeba, romelTa Sesabamisad,
adamianis uflebebs yofen "sub-kategoriebad", am kategoriaTa mTlia-
noba, maTi erTianoba qmnis ufleba-TavisuflebaTa erTian sistemas. am
sistemis farglebSi gamoyofen ufleba-TavisuflebaTa sam ZiriTad jgufs:
1. piradi Tavisuflebani, romlebic icaven pirovnebis avtonomiurobas;
2. politikuri uflebebi, romlebic saSualebas aZleven adamianebs
moiTxovon da miiRon informacia im sazogadoebis saqmianobis
Sesaxeb, romlis wevrebic isini arian;
3. socialur-ekonomikuri uflebebi, romlebic adamianebs uqmnian
maluli ekonomikuri usafrTxoebis garantias.
adamianisa da moqalaqis ufleba-TavisuflebaTa klasifikacia yovelTvis
pirobiTia da mas sruliad sxvadasxva niSnis safuZvelze axorcieleben:
a. ganasxvaveben adamianis ufleba-movaleobebsa da moqalaqis ufleba-
movaleobebs.
b. subieqtebis saxeebis mixedviT, ganasxvaveben individualur da
koleqtiur ufleba-Tavisuflebebs.
g. maTi warmoSobis mixedviT _ bunebiT da misgan warmoebul ufleba-
Tavisuflebebs.
d. maTi warmoqmnis xasiaTis mixedviT _ ZiriTad anu konstituciur
da damatebiT ufleba-Tavisuflebebs.
ufleba-Tavisuflebis sistemis daxasiaTebisas, yvelaze xSi-
rad mainc zemoCamoTvlil, anu jgufebs mimarTaven. Cvenc am saxiT
mivyveT aRniSnuli sistemis ganxilvas.

piradi uflebebi da Tavisuflebebi


ufleba-TavisuflebaTa es bloki saerTod mTeli sistemis sa-
fuZvels Seadgens. SeiZleba iTqvas, rom igi fundamentia danarCeni

139
uflebebisa da Tavisuflebebis flobisa da realizaciisaTvis. pi-
rad uflebaTa erToblioba, SeiZleba ganvixiloT im fuZemdeblur
kompleqsad, romelTa ararsebobis SemTxvevaSi azrs dakargavda
danarCen uflebaTa floba. Tu, magaliTad, ar aris daculi da
garantirebuli sicocxlis ufleba, Tavis mniSvnelobas dakargavda
janmrTelobis dacvisa Tu ganaTlebis uflebac da a.S.

sicocxlis ufleba
sicocxlis ufleba, romelic aRiarebuli da daculia saqarT-
velos konstituciis me-15 muxliT. sicocxlis ufleba erT-erTi
umniSvnelovanesi, sabaziso uflebaa, romelic aRiarebuli da dacu-
lia aseve saerTaSoriso samarTlis normebiT. saqarTvelos kon-
stituciiT da saerTaSoriso samarTlis normebiT dawesebuli ga-
rantiebi ar gulisxmoben sicocxlis uflebis upirobo uzrunve-
lyofas. saqarTvelos konstituciaSi miTiTebuli debuleba ar
niSnavs imas, rom saxelmwifo valdebulia yoveli adamianis ukan
policieli daayenos da dauniSnos dacva yvela pirs, romelsac
Zaladoba emuqreba. sicocxlis uflebis aRiareba da dacva upirve-
lesad mimarTulia iqiTken, rom TiToeuli pirovnebis sicocxlis
ufleba dacul iqnas saxelmwifos TviTneburi xelyofisagan.
saqarTvelo SeuerTda im saxelmwifoTa rigs, romelTac uari
Tqves sikvdiliT dasjis, rogorc aRkveTis RonisZiebis gamoyeneba-
ze. es ki niSnavs, rom saqarTveloSi verc erT adamians, rogori
qmedebac ar unda Caidinos man, veravin, maT Soris verc saxelmwifo,
ver waarTmevs sicocxles.
saqarTvelos 1. ÓÉÝÏÝáËÄ ÀÃÀÌÉÀÍÉÓ áÄËÛÄÖÅÀËÉ Ö×ËÄÁÀÀ ÃÀ ÌÀÓ
konstitucia ÉÝÀÅÓ ÊÀÍÏÍÉ.
2. ÓÀÓãÄËÉÓ ÂÀÍÓÀÊÖÈÒÄÁÖËÉ ÙÏÍÉÓÞÉÄÁÀ - ÓÉÊÅÃÉËÉÈ
ÃÀÓãÀ, ÌÉÓ ÓÒÖË ÂÀÖØÌÄÁÀÌÃÄ, ÛÄÉÞËÄÁÀ
muxli

ÂÀÈÅÀËÉÓßÉÍÄÁÖË ÉØÍÄÓ ÏÒÂÀÍÖËÉ ÊÀÍÏÍÉÈ ÓÉÝÏÝáËÉÓ


115

ßÉÍÀÀÙÌÃÄ ÌÉÌÀÒ-ÈÖËÉ ÂÀÍÓÀÊÖÈÒÄÁÉÈ ÌÞÉÌÄ


ÃÀÍÀÛÀÖËÉÓÀÈÅÉÓ. ÀÌ ÓÀÓãÄËÉÓ ÛÄ×ÀÒÃÄÁÉÓ Ö×ËÄÁÀ ÀØÅÓ
ÌáÏËÏà ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÖÆÄÍÀÄÓ ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÓ.

adamianis Tavisuflebis xelSeuxeblobis


ufleba

adamianis muxli 3.:


uflebaTa yovel adamians aqvs sicocxlis, Tavisuflebisa da
sayovelTao
deklaracia piradi xelSeuxeblobis ufleba.

140
aRniSnuli ufleba gulisxmobs saxelmwifos TavSekavebas ar
dauSvas iseTi qmedoba, romelic xelyofs pirovnebis Tavisufle-
bas. amave muxlSi aRniSnulia, rom es ufleba ar aris absoluturi
da misi SezRudva dasaSvebia mxolod kanonsawinaaRmdego dasjadi
qmedobisaTvis kanoniT gansazRvruli wesiT. aqve unda aRvniSnoT,
rom es muxli gansakuTrebiT sainteresoa iseTi normebis siuxviT,
romlebic qmnian konstituciur garantiebs am uflebis dacvisaT-
vis. meore mxriv, muxlSi mocemulia fuZemdebluri debulebebi,
romelTa safuZvelze viTardeba sisxlis samarTlis saproceso
kanonmdeblobis Sesabamisi princi pebi. es ukanaskneli ki detalu-
rad aregulirebs adamianis Tavisuflebis garantiebs. Sesabamisad,
saqarTvelos konstituciis me-18 muxli Tavisuflebis aRkveTis an
piradi Tavisuflebis sxvagvari SezRudvis uflebis mqone subieq-
tad miiCnevs mxolod sasamarTlos da dauSveblad aRiarebs misi
gadawyvetilebis gareSe msgavsi moqmedebis Cadenas. rac Seexeba
adamianis dakavebas, esec dasaSvebia mxolod kanoniT gansazRvrul
SemTxvevaSi da mxolod kanonis safuZvelze, saamisod sagangebod
uflebamosili piris mier. sasamarTlo gadawyvetilebamde konst-
itucia awesebs mTel rig procedurul garantiebs am uflebis
uzrunvelsayofad. kerZod, Tavisufleba aRkveTili an sxvagvarad
Tavisufleba SezRuduli piri unda waredginos sasamarTlos gansja-
dobis mixedviT araugvianes 48 saaTisa. xolo momdevno 24 saaTis
ganmavlobaSi, Tu sasamarTlo ar miiRebs gadawyvetilebas dapatim-
rebis an Tavisuflebis sxvagvari SezRudvis Sesaxeb, piri dauyov-
nebliv unda gaTavisufldes.
konstitucia dauSveblad miiCnevs Tavisufleba SezRuduli
piris mimarT fizikuri an fsiqikuri iZulebis gamoyenebas.
saqarTvelos konstituciiT aRiarebuli es ufleba uzrunve-
lyofs pirovnebis fizikur Tavisuflebas, maT Soris Tavisuflebas
ukanono dapatimrebis an dakavebisagan. amasTan, saqarTvelos kon-
stituciis me-18 muxliT, evropis adamianis uflebaTa konvenciis
me-5 da #4 oqmis pirveli muxlebiT gaTvaliswinebuli debulebe-
bis darRvevis faqti an misi moculoba unda dadgindes yoveli
konkretuli SemTxvevisaTvis, radganac aseTi SezRudvis arseboba
da misi gamovlineba yovelTvis individualuria. Sesabamisad, Zal-
zed mniSvnelovania da saintereso am TvalsazrisiT evropis sasam-
arTlos praqtika. magaliTad, sasamarTlom 1976 wels saqmeze enge-
li da sxvebi niderlandebis winaaRmdeg daadgina, rom jariskace-
bis davaldebuleba cxovrobdnen yazarmebSi ar ewinaaRmdegeba kon-
venciiT gaTvaliswinebul aRniSnul uflebas, radganac sasamarTlos
TqmiT igi ar cdeba Cveulebrivi samxedro samsaxuris gavlis moTx-
ovnaTa farglebs.
141
saqarTvelos 1. ÀÃÀÌÉÀÍÉÓ ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÀ áÄËÛÄÖÅÀËÉÀ.
konstitucia 2. ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÉÓ ÀÙÊÅÄÈÀ ÀÍ ÐÉÒÀÃÉ ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÉÓ ÓáÅÀÂÅÀÒÉ
ÛÄÆ-ÙÖÃÅÀ ÃÀÖÛÅÄÁÄËÉÀ ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÓ ÂÀÃÀßÚÅÄÔÉËÄÁÉÓ
ÂÀÒÄÛÄ.
3. ÀÃÀÌÉÀÍÉÓ ÃÀÊÀÅÄÁÀ ÃÀÓÀÛÅÄÁÉÀ ÊÀÍÏÍÉÈ ÂÀÍÓÀÆÙÅÒÖË
ÛÄÌÈáÅÄÅÄÁÛÉ ÓÀÂÀÍÂÄÁÏà Ö×ËÄÁÀÌÏÓÉËÉ ÐÉÒÉÓ ÌÉÄÒ.
ÃÀÊÀÅÄÁÖËÉ ÈÖ ÓáÅÀÂÅÀÒÀà ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÀÛÄÆÙÖÃÖËÉ ÐÉÒÉ
ÖÍÃÀ ßÀÒÄÃÂÉÍÏÓ ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÓ ÂÀÍÓãÀÃÏÁÉÓ ÌÉáÄÃÅÉÈ ÀÒÀ
ÖÂÅÉÀÍÄÓ 48 ÓÀÀÈÉÓÀ. ÈÖ ÌÏÌÃÄÅÍÏ 24 ÓÀÀÈÉÓ ÂÀÍÌÀÅËÏÁÀÛÉ
ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏ ÀÒ ÌÉÉÙÄÁÓ ÂÀÃÀßÚÅÄÔÉËÄÁÀÓ ÃÀÐÀÔÉÌÒÄÁÉÓ ÀÍ
ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÉÓ ÓáÅÀÂÅÀÒÉ ÛÄÆÙÖÃÅÉÓ ÛÄÓÀáÄÁ, ÐÉÒÉ ÃÀÖ-
muxli

ÚÏÅÍÄÁËÉÅ ÖÍÃÀ ÂÀÍÈÀÅÉÓÖ×ËÃÄÓ.


4. ÃÀÖÛÅÄÁÄËÉÀ ÃÀÊÀÅÄÁÖËÉ ÈÖ ÓáÅÀÂÅÀÒÀà ÈÀÅÉÓÖ×-
18

ËÄÁÀÛÄÆÙÖÃÖËÉ ÐÉÒÉÓ ×ÉÆÉÊÖÒÉ ÀÍ ×ÓÉØÉÊÖÒÉ ÉÞÖËÄÁÀ.


5. ÃÀÊÀÅÄÁÖË ÀÍ ÃÀÐÀÔÉÌÒÄÁÖË ÐÉÒÓ ÃÀÊÀÅÄÁÉÓ ÀÍ ÃÀÐÀÔÉÌ-
ÒÄÁÉÓÈÀÍÀÅÄ ÖÍÃÀ ÂÀÍÄÌÀÒÔÏÓ ÌÉÓÉ Ö×ËÄÁÄÁÉ ÃÀ ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÉÓ
ÛÄÆÙÖÃÅÉÓ ÓÀ×ÖÞÅÄËÉ. ÌÀÓ ÃÀÊÀÅÄÁÉÓ ÀÍ ÃÀÐÀÔÉÌÒÄÁÉÓÈÀÍÀÅÄ
ÛÄ-ÖÞËÉÀ ÌÏÉÈáÏÅÏÓ ÃÀÌÝÅÄËÉÓ ÃÀáÌÀÒÄÁÀ, ÒÀÝ ÖÍÃÀ
ÃÀÊÌÀÚÏ×ÉËÃÄÓ.
6. ÃÀÍÀÛÀÖËÉÓ ÜÀÃÄÍÀÛÉ ÄàÅÌÉÔÀÍÉËÉÓ ÃÀÊÀÅÄÁÉÓ ÅÀÃÀ ÀÒ
ÖÍÃÀ ÀÙÄÌÀÔÄÁÏÃÄÓ 72 ÓÀÀÈÓ, áÏËÏ ÁÒÀËÃÄÁÖËÉÓ ßÉÍÀÓßÀÒÉ
ÐÀÔÉÌÒÏÁÀ - 9 ÈÅÄÓ.
7. ÀÌ ÌÖáËÉÓ ÌÏÈáÏÅÍÀÈÀ ÃÀÒÙÅÄÅÀ ÉÓãÄÁÀ ÊÀÍÏÍÉÈ. ÖÊÀÍÏÍÏÃ
ÃÀ-ÊÀÅÄÁÖË ÀÍ ÃÀÐÀÔÉÌÒÄÁÖË ÐÉÒÓ ÀØÅÓ ÊÏÌÐÄÍÓÀÝÉÉÓ ÌÉÙÄÁÉÓ
Ö×ËÄÁÀ.
adamianis
uflebaTa da
1. yvelas aqvs ufleba pirovnebis Tavisuflebasa da
TavisuflebaTa usafrTxoebaze...
evropis
konvencia 2. yvela dapatimrebuls dauyovnebliv acnobeben, mis-
Tvis gasageb enaze, misi dapatimrebis mizezebsa da mis
winaaRmdeg aRZrul braldebebs.
3. nebismieri dapatimrebuli an dakavebuli piri ...
dauyovnebliv waredgineba mosamarTles an sxva mosam-
saxures, uflebamosils ganaxorcielos sasamarTlo
xelisufleba da mas ufleba miecema Catardes sasa-
muxli

marTlo gansazRvrul vadebSi an gaTavisufldes sasa-


marTlomde.
5

4. visac CamoerTmeva Tavisufleba dapatimrebiT an


dakavebiT, ufleba miecema ganaxorcielos qmedebani,
romliTac misi dakavebis kanoniereba swrafad gadaw-
ydeba sasamarTlos mier da gaTavisufldeba, Tuki misi
dakaveba ar aris kanonieri.
5. yvelas, vinc iyo dapatimrebis an dakavebis msxver-
pli, am muxlis debulebaTa sawinaaRmdegod, eqnebaT
ufleba kompensaciaze.

142
adamianis 1. yovel adamians, romelsac bralad edeba danaSaulis
uflebaTa
sayovelTao Cadena, aqvs ufleba udanaSaulod iTvlebodes manam,
deklaracia sanam misi damnaSaveoba dadgenili ar iqneba kanonieri
wesisamebr sajaro sasamarTlo ganaCeniT, romlis dros
misTvis uzrunvelyofilia dacvis yvela SesaZlebloba.
muxli

2. aravis ar SeiZleba msjavri daedos danaSauli-


saTvis raime iseTi moqmedebis Cadenis safuZveze, anda
11

iseTi umoqmedobisaTvis, romlis Cadenis dros ar Sead-


genda danaSauls erovnuli an saerTaSoriso samarT-
lis mixedviT. ar SeiZleba agreTve imaze ufro mZime
sasjelis dadeba, romelic SeiZleboda gamoyenebuli
yofiliyo im dros, roca Cadenil iqna danaSauli.

maSin, roca amgvari moTxovna samoqalaqo pirebis mimarT miuRebeli


iqneboda da daarRvevda konvenciiT gaTvaliswinebul mocemul uflebas.
1988 wels, sasamarTlom saqmeze nilseni daniis winaaRmdeg
gadawyvita, rom mcirewlovnis fsiqiatriul saavadmyofoSi mibareba
dedis mier, romelic sasamarTlo gadawyvetilebiT meurveobda bavSvs,
ar CaTvala konvenciis me-5 muxlis darRvevad. Sesabamisad, miuReblad
miiCnia konvenciis me-5 muxlis gamoyeneba da daadgina, rom
“ganmcxadeblis saavadmyofoSi moTavseba ar Seadgens me-5 muxlis
mixedviT Tavisuflebis aRkveTas, aramed igi warmoadgens mSoblis
uflebis ganxorcielebas, romelsac gacnobierebuli aqvs Tavisi
dedobrivi pasuxismgebloba.”
1971 wels sasamarTlom oomsi da versei pi belgiis winaaRmdeg
aRniSna “uflebas Tavisuflebaze demokratiul sazogadoebaSi
konvenciis mixedviT imdenad didi mniSvneloba eniWeba, rom pirs ar
SeuZlia uari ganacxados konvenciiT dacvaze mxolod im safuZvliT,
rom igi nebayoflobiT Tanxmdeba Tavisuflebis aRkveTaze.”
Tqmulidan gamomdinare, marTebulad aRniSnavs norvegiis adamianis
uflebaTa institutis mecnier-TanamSromeli, dona gomeni, rom TviTon
pirs ar SeuZlia uari ganacxados me-5 muxliT miniWebul uflebaze.
sxva sityvebiT, maSinac ki, roca pirovneba nebdeba xelisuflebas da
aZlevs Tanxmobas imaze, rom gagrZeldes misi Semdgomi dakaveba,
aseT Tavisuflebis aRkveTas SeiZleba hqondes kanonsawinaaRmdego
xasiaTi da ewinaaRmdegeba me-5 muxls.
saqarTvelos konstituciis me-18 muxlSive realizebulia ki-
dev erTi fundamenturi ufleba _ damcvelis - advokatis yolis
ufleba. kerZod, muxlis me-5 punqtSi miTiTebulia, rom pirs "daka-
vebis an dapatimrebisTanave SeuZlia moiTxovos damcvelis daxma-
reba, rac unda dakmayofildes~.

143
aqve aris piris eWvmitanilis saxiT dakavebisa da braldebulis winaswa-
ri patimrobis vadebi, pirvel SemTxvevaSi - 72 saaTi, xolo meoreSi - 9 Tve.
am muxlis bolo, me-7 punqti, iZleva ori saxis garantias, pirveli, am
muxlis moTxovnaTa darRveva gamocxadebulia dasjadad da meore, roca pirs
saxelmwifo organos an Tanamdebobis piris ukanono moqmedebis Sedegad
miyenebuli zaralisaTvis miniWebuli aqvs kompensaciis miRebis uflebas.

sasamarTlo wesiT dacvis ufleba


umniSvnelovanes konstituciur uflebas warmoadgens sasam-
arTlo wesiT dacvis ufleba. igi gulisxmobs moqalaqis SesaZleb-
lobas gaasaCivros sasamarTloSi saxelmwifo xelisuflebis or-
ganoebis, adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis, sazogadoe-
brivi organizaciebis, Tanamdebobis pirebis qmedebani. sasamarTlo
valdebulia ganixilos mxolod kanoniT misi qvemdebare saqmeebi.
sasamarTlo wesiT dacvis ufleba saqarTvelos konstituciiT
aRiarebuli erT-erTi umniSvnelovanesi uflebaa, romlis Sesaxebac
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom ukve Seqmna praqtika.
kerZod, saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom 1998 wlis
5 dekembris #2/3-13 aleqsandre cxovreba-Svili saqarTvelos
parlamentis winaaRmdeg saqmeze gamotanili gadawyvetilebiT daak-
mayofila moqalaqis konstituciuri sarCeli. mosarCele iTxovda
saqarTvelos respublikis Sromis kanonTa kodeqsis 213-e muxlis
arakonstituciurad cnobas, romlis Sesabamisad dava im xelmZRv-
aneli muSakisa, romelsac irCeven, amtkiceben an niSnaven Tanamde-
bobaze saxelmwifo xelisuflebisa da mmarTvelobis umaRlesi
organoebi, mosamarTleebis, prokurorebi, maTi moadgileebisa da
TanaSemweebi, agreTve prokuraturis gamomZieblebis daTxovnis, daTx-
ovnis mizezebis formirebisa da TariRis Secvlis, sxva samuSaoze
gadayvanis, iZulebiT gacdenili an dabalxelfasiani samuSaos Ses-
rulebis droisaTvis anazRaurebisa da disci plinuri saxdelis
dadebis sakiTxebze ganixileboda zemdgomi organoebis mier. mosa-
rCelem, gaaTavisufles ra saqarTvelos mTavari samxedro prokura-
turis gansakuTrebiT mniSvnelovan saqmeTa gamomZieblis Tanamde-
bobidan, sarCeliT mimarTa raionul sasamarTlos. Sromis kanonTa
kodeqsis xsenebuli muxlis 213-e muxlis Sesabamisad, sasamarTlom
ganCinebiT ar miiRo cxovrebaSvilis sarCeli warmoebaSi. zemdgom-
ma sasamarTlo instanciam ZalaSi datova qvemdgomi sasamarTlos
ganmwesrigebeli sxdomis ganCineba, xolo cxovrebaSvilis kerZo
saCivari ar daakmayofila.
saqmis arsebiTi ganxilvis Semdeg, sakonstitucio sasamarTlom
daadgina: saqarTvelos konstituciis 42-e muxlis pirveli punq-

144
tis mixedviT yovel adamians aqvs Tavis uflebaTa da Tavisufle-
baTa dasacavad mimarTos sasamarTlos. saqarTvelos Sromis kanon-
Ta kodeqsis 213-e muxli ki, zogierTi kategoriis muSakebs... faq-
tiurad arTmevs saqarTvelos konstituciiT miniWebul uflebas
Tavis uflebaTa da TavisuflebaTa dasacavad mimarTos sasamarT-
los, saqarTvelos Sromis kanonTa kodeqsis 213-e muxliT dadgeni-
li wesi, romlis Tanaxmad, zemoT aRniSnuli kategoriis muSakebs,
ar SeuZliaT TavianTi uflebebis dasacavad mimarTon sasamarTlos,
aSkarad arRvevs saqarTvelos konstituciis 42-e muxlis pirveli
punqtiT dacul adamianis uflebebsa da Tavisuflebebs.

sityvis, azris, sindisis, aRmsareblobisa da rwmenis


Tavisufleba
es uflebebi garkveulad agrZeleben da avseben ganxilul pi-
rad uflebebs im moraluri TaviseburebebiT, rac zemoqmedebas
axdens adamianis sulier ganviTarebaze. azris Tavisufleba, upirve-
les yovlisa, niSnavs, adamianis Tavisuflebas yovelgvari ideolo-
giuri kontrolisagan. es is Tavisuflebaa, romlis farglebSi
adamiani TviTon gansazRvravs, Tu ra ifiqros da rogor ifiqros,
ra daijeros da ra ar daijeros, romeli sulieri Rirebulebani
aRiaros da romeli ara da a.S. magaliTad, espaneTis konstituciis
me-16 muxli uzrunvelyofs yvela individisa da maTi gaerTianebe-
bis ideologiur, religiur da kulturul Tavisuflebas, maTi
gamovlinebis formebis SeuzRudvelobas, garda im gamonaklisisa,
roca aseTi SezRudva SeiZleba dawesdes kanoniT uzrunvelyofili
sazogadoebrivi wyobis dasacavad. dawesebulia, rom aravin aris
valdebuli gamoacxados, Tu romel religias, rwmenas, aRmsareblo-
bas emxroba. amasve aRiarebs saqarTvelos konstitucia.
konstitucia dauSveblad miiCnevs am uflebis SezRudvas, gar-
da im SemTxvevisa, roca maTi gamovlineba laxavs sxvaTa uflebebs.
am uflebasTan dakavSirebiT, gansakuTrebiT mniSvnelovania presis
Tavisufleba. am dros ori momenti figurirebs, romelTa Tana-
fardobas gadamwyveti mniSvneloba eniWeba. pirveli es aris TviTon
presis interesi asaxos is informacia da ideebi, romlebis aqtu-
aluri da sainteresoa sazogadoebisaTvis. da meores mxriv sax-
elmwifos interesi SezRudos es informacia. rogorc Cans presis
es ufleba ar warmoadgens absoluturi xasiaTis uflebas da
SesaZlebelia misi SezRudva. aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT
SeiZleboda mogveyvana ori Zalzed princi puli da mniSvnelovani
saqme, erT 1979 welis ganxiluli sandi taimsi didi britaneTis
winaaRmdeg da 1986 wels ganxiluli lingeisi avstriis winaaRm-
deg. aRniSnulidan ukanasknel saqmeze miRebul gadawyvetilebaSi

145
sasamarTlom miuTiTa, rom presis Tavisufleba publikisaTvis war-
moadgens erT-erT yvelaze saukeTeso saSualebas gaecnos da Seaf-
asos politikuri xelmZRvanelebis ideebi da moqmedebebi. ufro
farTo azriT, politikuri ganxilvebis Tavisufali gaSuqeba war-
moadgens demokratiuli sazogadoebis ZiriTad koncefcias, romel-
ic umTavres adgils ikavebs mTels konvenciaSi. Sesabamisad, sasa-
marTlom mocemuli uflebis darRvevad miiCnia JurnalistisaTvis poli-
tikuri moRvawis kritikis safuZvelze sanqciis gamoyeneba da aRniSna,
rom es iqneboda cenzuris TanabarmniSvnelovani saxe, romelic, upirveles
yovlisa, avtors uspobs kritikis survils. msgavsi gadawyvetileba war-
moadgens presis Semaferxebels mis mier informaciis gavrcelebisa
da sazogadoebrivi kontrolis ganxorcielebis amocanis Sesrule-
baSi.
saqarTvelos 1. ÚÏÅÄË ÀÃÀÌÉÀÍÓ ÀØÅÓ ÓÉÔÚÅÉÓ, ÀÆÒÉÓ, ÓÉÍÃÉÓÉÓ,
konstitucia
ÀÙÌÓÀÒÄÁËÏÁÉÓÀ ÃÀ ÒßÌÄÍÉÓ ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÀ.
2. ÃÀÖÛÅÄÁÄËÉÀ ÀÃÀÌÉÀÍÉÓ ÃÄÅÍÀ ÓÉÔÚÅÉÓ, ÀÆÒÉÓ,
muxli

ÀÙÌÓÀÒÄÁËÏÁÉÓ ÀÍ ÒßÌÄÍÉÓ ÂÀÌÏ, ÀÂÒÄÈÅÄ ÌÉÓÉ ÉÞÖËÄÁÀ


ÂÀÌÏÈØÅÀÓ ÈÀÅÉÓÉ ÛÄáÄÃÖËÄÁÀ ÌÀÈ ÛÄÓÀáÄÁ.
19

3. ÃÀÖÛÅÄÁÄËÉÀ ÀÌ ÌÖáËÛÉ ÜÀÌÏÈÅËÉË ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÀÈÀ


ÛÄÆÙÖÃÅÀ, ÈÖ ÌÀÈÉ ÂÀÌÏÅËÉÍÄÁÀ ÀÒ ËÀáÀÅÓ ÓáÅÀÈÀ Ö×ËÄÁÄÁÓ.

sayovelTao yovel adamians aqvs mrwamsis Tavisyflebisa da misi Tavisu-


deklarac ia
deklaracia
flad gamoTqmis ufleba; es ufleba moicavs Tavisuflebas,
muxli

daubrkoleblad misdevdes Tavis mrwams da eZios, miiRos da


gaavrcelos informacia da Sexedulebebi nebismieri saSu-
19

alebiT da saxelmwifo sazRvrebis miuxedavad.

evropis 1. yvelas aqvs ufleba gamoxatvis Tavisuflebaze. es


adamianis ufleba moicavs adamianis Tavisuflebas hqondes mo-
uflebaTa
konvencia sazrebani da miiRos da gaavrcelos informacia da
ideebi sajaro xelisuflebis Carevis gareSe da sazRvre-
bis miuxedavad. ...
2. am TavisuflebaTa ganxorcieleba, imis gamo, rom igi
moicavs valdebulebebsa da pasuxismgeblobas, SeiZleba
muxli

daeqvemdebaros iseT formalobebs, SezRudvebs an sasjels,


romlebic gaTvaliswinebulni arian kanoniT da auci-
10

leblobas warmoadgenen demokratiul sazogadoebaSi


erovnuli usafrTxoebis, teritoriuli mTlianobis an
sazogadoebrivi wesrigis interesebidan gamomdinare, uwes-
rigobisa da danaSaulis aRkveTisaTvis, sxvaTa reput-
aciis an uflebebis dacvisaTvis, konfidencialurad miRe-
buli informaciis gamJRavnebis Tavidan acilebisa an sasa-
marTlo xelisuflebis uflebamosilebisa.

146
piradi cxovrebis xelSeuxebloba
konstituciis 20-e muxliT uzrunvelyofilia adamianis pira-
di cxovrebis xelSeuxebloba, rac uflebaTa da TavisuflebaTa
mTel kompleqss qmnis. amasTanave igulisxmeba piradi saqmianobis
adgili da yvelaferi, rac dakavSirebulia pirad cxovrebasa da
saqmianobasTan, iqneba es piradi Canaweri, mimowera, saubari telefo-
niT Tu sxva teqnikuri saSualebebiT.

Tavisufali gadaadgilebisa da sacxovrebeli


adgilis Tavisufali arCevis ufleba
am uflebis konstituciur damagrebas gansakuTrebuli mniSv-
neloba aqvs Tanamedrove pirobebSi. dReisaTvis socialuri da
ekonomikuri moTxovnebis dakmayofilebis sirTule aiZulebs ada-
mianebs gadaadgildnen maTTvis xelsayreli garemos mosaZebnad
rogorc saqarTvelos, ise dedamiwis nebismier adgilas.
am uflebis Sesabamisad, pirs aqvs sruli SesaZlebloba SearCi-
os da icxovros saqarTveloSi misTvis sasurvel nebismier adgi-
las. aqve isic unda aRiniSnos, rom am uflebis mTeli moculobiT
sargebloben mxolod saqarTvelos moqalaqeebi. ucxoel moqalaqeebs
SeuZliaT Tavisi Sexedulebisamebr datovon saqarTvelo, xolo
saqarTvelos moqalaqeebs SeiZleba SeezRudoT aRniSnuli ufleba,
demokratiuli sazogadoebisaTvis aucilebeli saxelmwifo uSiS-
roebis an sazogadoebrivi usafrTxoebis uzrunvelyofis, janmr-
Telobis dacvis, danaSaulis Tavidan acilebis an marTlmsajule-
bis ganxorcielebis mizniT.
1996 wlamde saqarTveloSi moqmedebda Caweris arademokrati-
uli instituti, rac SeuZlebels xdida Tavisufali mimosvlisa da
sacxovrebeli adgilis Tavisufali arCevis uflebas. 1996 wlis
27 ivniss saqarTvelos parlamentma miiRo kanoni "saqarTvelos
moqalaqeTa da saqarTveloSi mcxovreb ucxoelTa registraciisa
da piradobis dadasturebis wesis Sesaxeb~, romliTac gauqmebul
iqna Cawera da mis nacvlad dawesda registracia. registraciisas
SesaZlebelia Tavisuflad gadaadgileba da sacxovrebelis Tavisu-
fali arCeva. Tu Cawera warmoSobda sacxovrebel farTze sakuTre-
bis uflebas, registracia cxovrebis uflebas niSnavs. igi ar aris
dakavSirebuli sakuTrebis gasxvisebis uflebis SezRudvasTan.
aRniSnuli kanonis Sesabamisad, saqarTvelos moqalaqe an ucxo-
eli, romelic cxovrobs saqarTveloSi, valdebulia gaiaros re-
gistracia misi sacxovrebeli adgilis mixedviT. amasTan, pirs SeiZ-
leba hqondes ramdenime sacxovrebeli adgili. aseT SemTxvevaSi man
registracia unda gaiaros erT-erTi sacxovrebeli adgilis mixed-
viT. Tu piri 3 Tveze meti vadiT Seicvlis sacxovrebel adgils, igi

147
valdebulia 10 dRis ganmavlobaSi Sinagan saqmeTa saministros Sesaba-
mis ganyofilebas acnobos axali sacxovrebeli adgilis Sesaxeb.

udanaSaulobis prezumfcia
saqarTvelos konstitucia aRiarebs udanaSaulobis prezumfci-
as, anu piris uflebas udanaSaulod iTvlebodes manam, vidre misi
damnaSaveoba ar gadawydeba kanonier ZalaSi Sesuli sasamarTlos
gamamtyunebeli ganaCeniT. konstitucia iZleva am uflebis uzrun-
velyofis mniSvnelovan garantiebs. amasTanave, es debulebebi deta-
lurad aris regulirebuli mimdinare saproceso kanonmdeblobaSi.

saqarTvelos 1. ÀÃÀÌÉÀÍÉ ÖÃÀÍÀÛÀÖËÏÃ ÉÈÅËÄÁÀ, ÅÉÃÒÄ ÌÉÓÉ ÃÀÌÍÀÛÀ-


konstitucia ÅÄÏÁÀ ÀÒ ÃÀÌÔÊÉÝÃÄÁÀ ÊÀÍÏÍÉÈ ÃÀÃÂÄÍÉËÉ ßÄÓÉÈ ÃÀ ÊÀÍÏ-
ÍÉÄÒ ÞÀËÀÛÉ ÛÄÓÖËÉ ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÓ ÂÀÌÀÌÔÚÖÍÄÁÄËÉ ÂÀÍÀÜÄÍÉÈ.
2. ÀÒÀÅÉÍ ÀÒ ÀÒÉÓ ÅÀËÃÄÁÖËÉ ÀÌÔÊÉÝÏÓ ÈÀÅÉÓÉ
ÖÃÀÍÀÛÀÖËÏÁÀ. ÁÒÀËÃÄÁÉÓ ÌÔÊÉÝÄÁÉÓ ÌÏÅÀËÄÏÁÀ ÄÊÉÓÒÄÁÀ
muxli

ÁÒÀËÌÃÄÁÄËÓ.
40

3. ÃÀÃÂÄÍÉËÄÁÀ ÁÒÀËÃÄÁÖËÉÓ ÓÀáÉÈ ÐÉÒÉÓ ÐÀÓÖáÉÓÂÄÁÀÛÉ


ÌÉÝÄÌÉÓ ÛÄÓÀáÄÁ, ÓÀÁÒÀËÃÄÁÏ ÃÀÓÊÅÍÀ ÃÀ ÂÀÌÀÌÔÚÖÍÄÁÄËÉ
ÂÀÍÀÜÄÍÉ ÖÍÃÀ ÄÌÚÀÒÄÁÏÃÄÓ ÌáÏËÏà ÖÔÚÖÀÒ ÌÔÊÉÝÄÁÖËÄ-
ÁÄÁÓ. ÚÏÅÄËÂÅÀÒÉ ÄàÅÉ, ÒÏÌÄËÉÝ ÅÄÒ ÃÀÃÀÓÔÖÒÃÄÁÀ
ÊÀÍÏÍÉÈ ÃÀÃÂÄÍÉËÉ ßÄÓÉÈ, ÖÍÃÀ ÂÀÃÀßÚÃÄÓ ÁÒÀËÃÄÁÖËÉÓ
ÓÀÓÀÒÂÄÁËÏÃ.

informaciis Tavisufleba
konstitucia aRiarebs saqarTvelos moqalaqis uflebas gaec-
nos saxelmwifo dawesebulebaSi masze arsebul informacias. am
uflebis konstituciuri aRiareba da dacva gansakuTrebul mniSv-
nelobas iZens dRevandeli mecnierul-teqnikuri progresis piro-
bebSi. Tanamedrove teqnikuri miRwevebis gamoyenebiT saxelmwifos
ufro advilad SeuZlia Caerios da gaakontrolos moqalaqis pira-
di cxovreba. amitom moqalaqes, pirovnebas Tavisi piradi cxovrebis
dacvis mizniT ufleba aqvs moiTxovos da srulad miiRos is
informacia, romelic mis Sesaxeb inaxeba Sesabamis dawesebulebebSi.
amasTan, es informacia ar unda iyos xelmisawvdomi im pirebisaTvis,
visac ar aqvT maTi miRebis ufleba, Tu am informaciis gacema
laxavs pirovnebis Rirsebas. aRniSnuli uflebis SezRudva SesaZ-
lebelia mxolod kanoniT dadgenil SemTxvevebSi, rodesac aucile-
beli xdeba saxelmwifo uSiSroebis an sazogadoebrivi usafrTxo-
ebis uzrunvelyofa da sxva.

148
cxrili # 7

piradi uflebebi da
Tavisuflebebi

sicochlis ufleba

piradi chowrebis helveuhebloba

Tawisufali gadaadgilebisa da sachowrebeli adgilis


Tawisufali arxewis ufleba

sindisis Tawisufleba

udanavaulobis prezumfcia

sahelmCifo daCesebulebavi pirownebaze arsebuli


informaciis gacnobis ufleba

sasamarTlo CesiT dacwis ufleba

politikuri uflebebi da Tavisuflebebi


politikuri uflebebi da Tavisuflebebi qmnian uflebaTa da
TavisuflebaTa bloks, romelic dakavSirebulia moqalaqeobis qo-
nasTan. am uflebebis realizaciiT moqalaqeebs eZlevaT SesaZle-
bloba monawileoba miiRon saxelmwifosa da sazogadoebis marTva-
Si, flobdnen informacias im sazogadoebis saqmianobis Sesaxeb, romlis
wevrebic isini arian.

149
politikuri uflebebisa da movaleobebis ganxorcieleba da-
kavSirebulia saqarTvelos moqalaqeTa politikuri ufleba-unari-
anobisa da politikuri qmedunarianobis flobasTan, romelTa saSu-
alebiT: moqalaqe monawileobs saxelmwifos politikuri xelisu-
flebis ganxorcielebaSi uSualod an warmomadgenlobiTi organo-
ebis meSveobiT an zemoqmedebas axdens xelisuflebis ganxorciele-
baze.

monawileoba saxelmwifos marTvaSi


politikuri uflebebisa da Tavisuflebebis jgufs miekuTvne-
ba: saxelmwifos marTvaSi monawileobis miReba.. es ufleba sakmaod
farTo Sinaarsis mqonea da kompleqsur xasiaTs atarebs.
politikur uflebaTa aRiarebas konstitucia zogad debule-
bebSive axdens, rodesac miuTiTebs xalxze, rogorc xelisuflebis
wyaroze, warmomadgenlobiT da uSualo demokratiaze, rogorc xalxis
Zalauflebis ganxorcielebis saSualebaze; moqalaqeebis mier ad-
gilobrivi mniSvnelobis saqmeebis gadawyvetaze (muxli 2.4, 5, 29).
umniSvnelovanesia is faqti, rom saxelmwifos marTvaSi monawi-
leobis misaRebad konstitucia saqarTvelos moqalaqeebs Tanabar
mdgomareobaSi ayenebs, Tu igi akmayofilebs kanonmdeblobiT dadge-
nil moTxovnebs. saxelmwifo samsaxurSi moqalaqeTa monawileobis
Tanasworobis princi pebi da pirobebi dakonkretebulia kanonSi
sajaro samsaxuris Sesaxeb, romelic, warsulSi saxelmwifo sam-
saxuris miRebisa da samsaxuris gavlis partiul-nomenklaturuli
midgomis nacvlad, amkvidrebs sajaro samsaxuris gavlis demokra-
tiul princi pebs. sajaro samsaxuris Sesaxeb kanonSi Camoyalibe-
buli princi pebi ganamtkiceben moqalaqeTa saxelmwifo marTvaSi
monawileobis uflebas, aniWeben maT Tanabar SesaZleblobebs sax-
elmwifo samsaxurSi miRebisaTvis, "saTanado codnisa da gamocdi-
lebis~ Sesabamisad. am dros kanoni gamoricxavs diskriminaciis
raime SesaZleblobas, daniSvnasTan erTad Tanamdebobis dakavebis
sakonkurso wesis SemoRebis gziT.
kanonSi amomwuravadaa gansazRvruli im pirTa wre, romlebic
ar miiRebian sajaro samsaxurSi:
a) nasamarTlevia ganzrax Gadenili danaSaulisaTvis da moxsnili
ara aqvs nasamarTloba;
b) imyofeba winaswari gamoZiebis qveS an patimrobaSi;
g) sasamarTlos gadawyvetilebiT cnobilia qmeduunarod an SezRudu-
li qmedunarianobis mqoned;
d) sasamarTlos mier GamorTmeuli aqvs Sesabamisi Tanamdebobis
dakavebis ufleba;

150
e) samedicino daskvnis Tanaxmad, misi janmrTeloba ar akmayofilebs
mocemuli Tanamdebobis dasakaveblad aucilebel pirobebs;
v) Tanamdebobis dakavebis uSualo samsaxureobrivi zedamxedvelo-
biT ukavSirdeba mSobels, meuRles, das, Zmas, Svilis an meuRlis das,
Zmas, mSobels;
z) aris ucxo qveynis moqalaqeobis pretendenti, kanoniT an saerTa-
Soriso xelSekrulebiT gaTvaliswinebuli gamonaklisis garda (muxli 17)..
rogorc vxedavT, aRniSnuli uflebebi saSualebas aZleven moqa-
laqeebs monawileobdnen xelisuflebis sajaro funqciebis ganx-
orcielebaSi, ekavoT Sesabamisi Tanamdeboba, riTac isini monawile-
oben saxelmwifos da sazogadoebis marTvaSi.

saarCevno ufleba
saxelmwifos marTvaSi monawileobis mniSvnelovani uflebaa
moqalaqeTa saarCevno ufleba, anu ufleba airCios da iqnes arCeu-
li saxelmwifo xelisuflebis warmomadgenlobiT organoebSi. am
uflebis Sinaarsi mis or saxes gulisxmobs: aqtiur da pasiur
saarCevno uflebas.
aqtiuri saarCevno uflebas uwodeben xmis uflebas,
zogjer ki saerTo saarCevno uflebasac. igi gulisxmobs moqa-
laqis uflebas xma misces misTvis sasurvel kandidats warmomad-
genlobiT organoSi. aqtiuri saarCevno uflebiT sargeblobs saqarT-
velos yoveli moqalaqe 18 wlis asakidan, romelic akmayofilebs
saarCevno kanonis moTxovnebs.
pasiuri saarCevno ufleba gulisxmobs piris uflebas
arCeul iqnes saxelmwifo an TviTmmarTvelobis organoebSi. pasiu-
ri saarCevno uflebis flobisaTvis dawesebulia ufro maRali
asakobrivi cenzi, vidre aqtiuri saarCevno uflebisaTvis. kerZod,
saqarTvelos parlamentis wevri piri SeiZleba gaxdes 25 wlis
asakidan, saqarTvelos prezidenti ki - 35 wlis asakidan da sxva.
arCevnebis uflebiT, anu warmomadgenlobis saSualebiT, saxelmwifo
saqmeTa marTvaSi monawileobis miReba damokidebulia imaze, Tu ra
princi pebiT tardeba TviTon arCevnebi. saqarTvelos konstitucia
aRiarebs arCevnebis sayovelTaobas, Tanasworobas, pirdapirobas da
farulobas, rac TviTon procesis demokratiulobis garantiaa.
saxelmwifos mmarTvelobis ganxorcielebisas, xalxisa da xe-
lisuflebis mWidro kavSiris, mTavrobis mier xalxis nebis mudmi-
vad da ganuxrelad gamoxatvis mizniT, dadgenilia arCevnebis peri-
oduloba.
saqarTvelos konstitucia da saarCevno kanonmdebloba awesebs
arCevnebis procesis meqanizms, rac uzrunvelyofs arCevnebis namd-
vilobas.

151
cxrili # 8

aqtiuri da pasiuri saarCevno


ufleba
18 Clidan, kanoniT
aqtiuri gaTwalisCinebuli
Kwela moqalaqisaTwis
saarxewno 25 Clidan, saqarTwelos
ufleba parlamentis Cewris
kandidatisaTwis
pasiuri
35 Clidan, saqarTwelos
prezidentobis
kandidatisaTwis

warmomadgenlobis garda, saxelmwifo saqmeebSi monawileobis


misaRebad konstitucia aRiarebs moqalaqeTa iseT mniSvnelovan
politikur uflebas, rogoricaa sayovelTao-saxalxo kenWisyraSi
da referendumSi monawileobis miRebis ufleba. xolo referendu-
mis Catarebis safuZvlebi gaTvaliswinebulia 74-e muxliT. am mux-
lis Tanaxmad, moqalaqeebs referendumSi monawileobis garda, ufleba
aqvT moiTxovon misi Catareba. kerZod, amis ufleba aqvs saqarTvel-
os parlamentis aranakleb 200.000 amomrCevels.
referendumis organizebis, Catarebis wessa da Sedegebis dadge-
nas detalurad aregulirebs saqarTvelos 1997 wlis kanoni re-
ferendumis Sesaxeb.

gaerTianebebis, kavSirebis ufleba


roca konstituciam pirvelsave muxlSi mogvca saqarTvelos
saxelmwifos konstituciur-samarTlebrivi daxasiaTeba, rogorc
demokratiuli saxelmwifo, amiT ganapiroba moqalaqeTa gaerTiane-
bebis Tavisuflad Seqmnis safuZveli. Tumca, unda mivuTiToT, rom
arsebobs kanoniT daSvebuli garkveuli SezRudvebic.
aRniSnuli konstituciuri ufleba gulisxmobs nebismieri sa-
zogadoebrivi gaerTianebis, profesiuli kavSirebis, politikuri
partiebisa da sxva politikuri gaerTianebebis Seqmnis uflebas.
amasTan, konstitucia uSvebs garkveuli tipis gaerTianebebis akrZal-
vis SesaZleblobas, Tu maTi saqmianoba mimarTulia saqarTvelos
konstituciuri wyobilebis damxobis an ZaladobiT Secvlis, qvey-
nis damoukideblobis xelyofis, teritoriuli mTlianobis darR-

152
vevis an omisa da Zaladobis propagandisaken an aRvivebs erovnul,
kuTxur, religiur an socialur SuRls. Tumca, konstituciis Se-
sabamisad, aseTi ti pis sazogadoebrivi da politikuri gaerTianebe-
bis saqmianobis SeCereba an maTi akrZalva SeiZleba mxolod sasam-
arTlos gadawyvetilebiT, organuli kanoniT gansazRvrul SemTxve-
vebSi da dadgenili wesiT. konstituciiT yvelas aqvs sazogadoe-
brivi gaerTianebis Seqmnisa da maTSi gaerTianebis ufleba. Tumca,
konstitucia gamoyofs pirTa im wres, romelTac SezRuduli aqvT
es ufleba, maT miekuTvneba.

saqarTvelos 1. ÚÅÄËÀÓ ÀØÅÓ ÓÀÆÏÂÀÃÏÄÁÒÉÅÉ ÂÀÄÒÈÉÀÍÄÁÄÁÉÓ, ÌÀÈ ÛÏÒÉÓ ÐÒÏ-


konstitucia
×ÄÓÉÖËÉ ÊÀÅÛÉÒÄÁÉÓ ÛÄØÌÍÉÓÀ ÃÀ ÌÀÈÛÉ ÂÀÄÒÈÉÀÍÄÁÉÓ Ö×ËÄÁÀ.
2. ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÌÏØÀËÀØÄÄÁÓ Ö×ËÄÁÀ ÀØÅÈ ÏÒÂÀÍÖËÉ ÊÀÍÏÍÉÓ
ÛÄÓÀÁÀÌÉÓÀà ÛÄØÌÍÀÍ ÐÏËÉÔÉÊÖÒÉ ÐÀÒÔÉÀ, ÓáÅÀ ÐÏËÉÔÉÊÖÒÉ
ÂÀÄÒÈÉÀÍÄÁÀ ÃÀ ÌÏÍÀßÉËÄÏÁÀ ÌÉÉÙÏÍ ÌÉÓ ÓÀØÌÉÀÍÏÁÀÛÉ.
3. ÃÀÖÛÅÄÁÄËÉÀ ÉÓÄÈÉ ÓÀÆÏÂÀÃÏÄÁÒÉÅÉ ÃÀ ÐÏËÉÔÉÊÖÒÉ ÂÀÄÒ-
ÈÉÀÍÄÁÉÓ ÛÄØÌÍÀ ÃÀ ÓÀØÌÉÀÍÏÁÀ, ÒÏÌËÉÓ ÌÉÆÀÍÉÀ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ
ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ ßÚÏÁÉËÄÁÉÓ ÃÀÌáÏÁÀ ÀÍ ÞÀËÀÃÏÁÉÈ ÛÄÝÅËÀ,
ØÅÄÚÍÉÓ ÃÀÌÏÖÊÉÃÄÁËÏÁÉÓ áÄËÚÏ×À, ÔÄÒÉÔÏÒÉÖËÉ ÌÈËÉÀÍÏÁÉÓ
ÃÀÒÙÅÄÅÀ, ÀÍ ÒÏÌÄËÉÝ ÄßÄÅÀ ÏÌÉÓ ÀÍ ÞÀËÀÃÏÁÉÓ ÐÒÏÐÀÂÀÍÃÀÓ,
muxli

ÀÙÅÉÅÄÁÓ ÄÒÏÅÍÖË, ÊÖÈáÖÒ, ÒÄËÉÂÉÖÒ ÀÍ ÓÏÝÉÀËÖÒ ÛÖÙËÉÓ.


26

4. ÃÀÖÛÅÄÁÄËÉÀ ÓÀÆÏÂÀÃÏÄÁÒÉÅ ÃÀ ÐÏËÉÔÉÊÖÒ ÂÀÄÒÈÉÀÍÄÁÀÈÀ


ÌÉÄÒ ÛÄÉÀÒÀÙÄÁÖËÉ ×ÏÒÌÉÒÄÁÄÁÉÓ ÛÄØÌÍÀ.
5. ÐÉÒÉ, ÒÏÌÄËÉÝ ÜÀÉÒÉÝáÄÁÀ ÓÀÌáÄÃÒÏ ÞÀËÄÁÉÓ, ÓÀáÄËÌßÉ×Ï
ÖÛÉÛÒÏÄÁÉÓ ÀÍ ÛÉÍÀÂÀÍ ÓÀØÌÄÈÀ ÏÒÂÀÍÏÄÁÉÓ ÐÉÒÀÃ ÛÄÌÀÃÂÄÍ-
ËÏÁÀÛÉ, ÂÀÌßÄÓÃÄÁÀ ÌÏÓÀÌÀÒÈËÄà ÀÍ ÐÒÏÊÖÒÏÒÀÃ, ßÚÅÄÔÓ
ÐÏËÉÔÉÊÖÒÉ ÂÀÄÒÈÉÀÍÄÁÉÓ ßÄÅÒÏÁÀÓ.
6. ÓÀÆÏÂÀÃÏÄÁÒÉÅ ÃÀ ÐÏËÉÔÉÊÖÒ ÂÀÄÒÈÉÀÍÄÁÀÈÀ ÓÀØÌÉÀÍÏÁÉÓ
ÛÄÜÄÒÄÁÀ ÀÍ ÌÀÈÉ ÀÊÒÞÀËÅÀ ÛÄÉÞËÄÁÀ ÌáÏËÏà ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÓ
ÂÀÃÀßÚÅÄÔÉËÄÁÉÈ, ÏÒÂÀÍÖËÉ ÊÀÍÏÍÉÈ ÂÀÍÓÀÆÙÅÒÖË ÛÄÌÈáÅÄ-
ÅÄÁÛÉ ÃÀ ÃÀÃÂÄÍÉËÉ ßÄÓÉÈ.

saqarTveloSi politikuri gaerTianebebis _ partiebis Seqmnis,


maTi saqmianobis organizaciis sakiTxebs aregulirebs saqarTvel-
os 1997 wlis 31 oqtombris kanoni "moqalaqeTa politikuri
gaerTianebebis Sesaxeb.~

Sekrebebisa da manifestaciebis Tavisufleba


Sekrebis Tavisufleba gulisxmobs moqalaqeTa SeuzRudav Se-
saZleblobas Seikribon SenobaSi, WerqveS, romelSic Sesvla SeiZ-
leba SeizRudos Sekrebis organizatorTa mier.
manifestaciis Tavisufleba ufro farTo cnebaa da igi gu-
lisxmobs Ria cisqveS mitingis, demonstraciis, msvlelobebis, pike-
tis an sxva gamosvlis Catarebis SesaZleblobas.

153
mitingi esaa moqalaqeTa Sekreba Ria cisqveS, romelic misi
organizatorebisa da masSi monawile pirebis sajaro gamosvlebis
Semdeg mTavrdeba rezoluciiT. rezolucia Seicavs moTxovnebs
xelisuflebisadmi an mimarTvas mosaxleobisadmi.
demonstracia esaa quCebsa da gzebze adamianTa garkveuli jgufis
moZraoba, romlebic TavianT azrs sazogadoebrivi sakiTxebisadmi an
moTxovnebs xelisuflebisadmi gamoxataven Sesabamisi transparan-
tebiTa da plakatebiT. demonstracia SeiZleba sxvadasxva formiT
mimdinareobdes. piketis qveS gulisxmoben moqalaqeTa mcirericxo-
vani jgufebis gamosvlas, romelime obieqtTan an mis garSemo sxva-
dasxva formiT.
Sekrebebisa da manifestaciebis mowyobisaTvis im SemTxvevaSi,
roca igi imarTeba xalxisa da transportis samoZrao adgilas,
kanoniT SesaZlebelia dawesdes xelisuflebis winaswari ga-
frTxilebis aucilebloba. SesaZlebelia Sekrebisa da manifesta-
ciis Sewyveta im SemTxvevaSi, Tu igi kanonsawinaaRmdego xasiaTs
miiRebs.

cxrili # 9

politikuri uflebebi da
Tavisuflebebi

sahelmCifos marTwavi monaCileobis ufleba

saarxewno ufleba

gaerTianebebis da kawvirebis veqmnis ufleba

vekrebebisa da manifestaciebis Tawisufleba

154
socialur-ekonomikuri uflebebi da Tavisuflebebi
ufleba-TavisuflebaTa es bloki uzrunvelyofs pirovnebis
SesaZleblobas Rirseulad ganaxorcielos misi danarCeni uflebe-
bi da Tavisuflebebi. isini uflebas aniWeben adamianebs mosTxovon
saxelmwifos aucilebeli materialuri sikeTiTa da momsaxureo-
biT uzrunvelyofa da sargebloba.

sakuTrebis ufleba
erT-erTi umniSvnelovanesi socialur-ekonomikuri xasiaTis
uflebaa, romelic Tavidanve, pirveli konstituciuri aqtebiTac,
aseTad iTvleboda. mis mniSvnelobaze metyvelebs safrangeTis adam-
ianisa da moqalaqis uflebaTa deklaracia, romelmac sakuTrebis
ufleba aRiara, rogorc xelSeuxebeli da wmindaTawmida.

saqarTvelos 1. ÓÀÊÖÈÒÄÁÀ ÃÀ ÌÄÌÊÅÉÃÒÄÏÁÉÓ Ö×ËÄÁÀ ÀÙÉÀÒÄÁÖËÉ ÃÀ


konstitucia
ÖÆÒÖÍÅÄËÚÏ×ÉËÉÀ. ÃÀÖÛÅÄÁÄËÉÀ ÓÀÊÖÈÒÄÁÉÓ, ÌÉÓÉ ÛÄÞÄÍÉÓ,
ÂÀÓáÅÉÓÄÁÉÓ ÀÍ ÌÄÌÊÅÉÃÒÄÏÁÉÈ ÌÉÙÄÁÉÓ ÓÀÚÏÅÄËÈÀÏ
Ö×ËÄÁÉÓ ÂÀÖØÌÄÁÀ.
2. ÀÖÝÉËÄÁÄËÉ ÓÀÆÏÂÀÃÏÄÁÒÉÅÉ ÓÀàÉÒÏÄÁÉÓÀÈÅÉÓ
muxli

ÃÀÓÀÛÅÄÁÉÀ 1 ÐÖÍØÔÛÉ ÀÙÍÉÛÍÖË Ö×ËÄÁÀÈÀ ÛÄÆÙÖÃÅÀ


ÊÀÍÏÍÉÈ ÂÀÍÓÀÆÙÅÒÖË ÛÄÌÈáÅÄÅÄÁÛÉ ÃÀ ÃÀÃÂÄÍÉËÉ ßÄÓÉÈ.
21

3. ÀÖÝÉËÄÁÄËÉ ÓÀÆÏÂÀÃÏÄÁÒÉÅÉ ÓÀàÉÒÏÄÁÉÓÀÈÅÉÓ


ÓÀÊÖÈÒÄÁÉÓ ÜÀÌÏÒÈÌÄÅÀ ÃÀÓÀÛÅÄÁÉÀ ÊÀÍÏÍÉÈ ÐÉÒÃÀÐÉÒ
ÃÀÃÂÄÍÉË ÛÄÌÈáÅÄÅÄÁÛÉ, ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÓ ÂÀÃÀßÚÅÄÔÉËÄÁÉÈ
ÀÍ ÏÒÂÀÍÖËÉ ÊÀÍÏÍÉÈ ÃÀÃÂÄÍÉËÉ ÂÀÃÀÖÃÄÁÄËÉ ÀÖÝÉËÄÁ-
ËÏÁÉÓÀÓ ÃÀ ÌáÏËÏà ÓÀÈÀÍÀÃÏ ÀÍÀÆÙÀÖÒÄÁÉÈ.

sayovelTao
deklaracia 1. yovel adamians aqvs ufleba flobdes qonebas rogorc
muxli

erTpirovnulad, ise sxvebTan erTad.


17

2. aravis ar unda CamoerTvas misi qoneba TviTneburad.

konstituciis 21-e muxliT, am uflebis aRiarebiT Seiqmna mniS-


vnelovani garantia pirovnebis Rirseuli arsebobisaTvis. saqarTvelos
moqalaqeebs SeeqmnaT SesaZlebloba saimedod daicvan TavianTi
sakuTreba rogorc sazogadoebaSi maTi rolisa da adgilis gan-
sazRvris, Rirseuli arsebobis erT-erTi fundamenturi saSualeba.
sakuTrebis uflebasTan, misi dacvis garantiebTan dakavSirebiT sayura-
dRebo ganmartebebi gaakeTa saqarTvelos sakonstitucio sasamarT-
lom.

155
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom Tavis 1997 wlis
21 Tebervlis # 1/51 gadawyvetilebaSi arakonstituciurad cno
qonebis konfiskaciis dakanoneba da miiCnia igi sakuTrebis ufleb-
is daucvelobis gamovlinebad. konkretulad, saqmeze davis sagans
warmoadgenda saqarTvelos sisxlis samarTlis kodeqsis 23-e da
96-e muxlebSi damatebiT sasjelad qonebis konfiskaciis arsebo-
bis konstituciuroba saqarTvelos konstituciis 21-e muxlTan
mimarTebiT. sakonstitucio sasamarTlos konstituciuri ward-
ginebiT mimarTa q. Tbilisis CuRureTis raionis sasamarTlom. ward-
ginebaSi sasamarTlo aRniSnavda, rom “saqarTvelos konstituciis
21-e muxlis Tanaxmad, dauSvebelia sakuTrebis sayovelTao ufleb-
is gauqmeba. sakuTrebis SezRudva ki dasaSvebia aucilebeli sa-
zogadoebrivi saWiroebis SemTxvevaSi mxolod saTanado anazRau-
rebiT. qonebis konfiskacia ki gulisxmobs msjavrdebulisa da misi
ojaxis wevrebis sakuTrebis gauqmebas an SezRudvas, rac ar aris
gamowveuli sazogadoebrivi saWiroebisaTvis da ar xdeba misi anazRau-
reba~ da sakonstitucio sasamarTlos sTxova aRniSnuli muxlebis
konstituciurobis dadgena. sakonstitucio sasamarTlos gadaw-
yvetilebaSi miuTiTa: “qonebis konfiskaciis instituti
saqarTvelos moqmed kanonmdeblobaSi sabWoTa wyobilebidan mom-
dinareobs. igi bolomde iqna SenarCunebuli sabWoTa saxelmwifoSi
da iqedan Tanamedrove saqarTvelos sisxlis samarTalSi gadmovi-
da. saqarTvelos konstituciisa da saerTaSoriso samarTlis say-
ovelTaod aRiarebuli princi pebidan da normebidan gamomdinare,
sakuTrebis ufleba waruvali da uzenaesi adamianuri Rirebulebaa,
sayovelTaod aRiarebuli ZiriTadi ufleba, demokratiuli sazoga-
doebis, socialuri da samarTlebrivi saxelmwifos qvakuTxedia.
sakuTreba adamianis yofierebis arsebiTi safuZvelia. saqarTveloSi
Tavisufali mewarmeobis ganviTarebis pirobebSi SesaZlebeli gaxda
sakuTrebis uflebis dacvis konstituciurad ganmtkiceba. qonebis
konfiskaciis arseboba damatebiTi sasjelis saxiT ewinaaRmdegeba
saqarTvelos konstituciis 21-e muxlis pirvel punqts.~
sakuTrebis uflebam mis SinaarsSi socialuri funqciis gaCenisa
da gafarToebis Sedegad dakarga wmidaTawmidas is mniSvneloba,
rogoradac is gamocxadebuli iyo safrangeTis 1789 wlis adami-
anis uflebaTa deklaraciaSi. Sesabamisad, Tanamedrove konstituciebi
sakuTrebis uflebas ar aRiareben, rogorc absolutur uflebas. am
sakiTxTan dakavSirebiT, saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom
zemoaRniSnul gadawyvetilebaSi miuTiTa: "saqarTvelos konstitu-
cia sakuTrebas garkveul socialur funqciebs aniWebs. sakuTrebis
uflebis ganxorcielebam ar unda daarRvios sxvaTa uflebebi da
Tavisuflebebi, xolo sakuTrebiT sargebloba imavdroulad unda

156
emsaxurebodes saerTo keTildReobas. Tu es moTxovnebi ar srul-
deba an ar arsebobs kanonmdeblobiT gaTvaliswinebuli sxva sa-
Tanado garemoebani, maSin saqarTvelos konstitucia ar gamoricx-
avs sakuTrebis uflebis SezRudvas - Tanaxmad 21-e muxlis me-2
punqtisa da sakuTrebis CamorTmevas - Sesabamisad, 21-e muxlis me-
3 punqtisa...~
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom 1998 wlis 29 ian-
vris #2/36-7 saqmeze "iuri kirakosiani, spiridon karaniani, mar-
tiros Cardexciani, sergo varTanovi, qeTevan totoRaSvili, askan
manekiani, roza poRosiani, svetlana peregulko, nodar gigaSvili da
SoTa meqvabiSvili saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg~ miRebul
gadawyvetilebaSi, romliTac ar daakmayofila mosarCelis sakonsti-
tucio sarCeli, miuTiTa: "saqarTvelos konstituciis 21-e muxlis
pirveli punqtis mixedviT, mesakuTres miniWebuli aqvs Tavisi qonebis
Tavisufali gankargvis ufleba. rodesac mesakuTre iuridiuli
piris dasafuZneblad sakuTar qonebas Tavisi nebiT gadascems iu-
ridiul pirs, is TviTon gankargavs am dros Tavis sakuTrebas.
amrigad, saxezea sakuTrebis uflebis saxelSekrulebo boWva da
sakuTrebis konstituciuri ufleba ar SeiZleba am dros darRveu-
lad iqnes miCneuli...~
sakuTrebis konstituciuri uflebis fundamentur mniSvnelobaze
21-e muxlTan dakavSirebuli sarCelebis sixSiris TvalsazrisiT, saqar-
Tvelos sakonstitucio sasamarTlos dRevandeli praqtikac miuTiTebs.

sakuTrebis ufleba gulisxmobs pirovnebis SesaZle-


blobas sakuTrebaSi gaaCndes garkveuli qoneba, misi
mflobelobis, sargeblobis da gankargvis uflebiT.
am uflebis aRiarebiT, pirs SesaZlebloba aqvs Ta-
visuflad gamoiyenos Tavisi qoneba samewarmeo an sxva
sameurneo saqmianobisaTvis, rac ar aris akrZaluli
kanoniT, am saqmianobis anazRaurebiT, memkvidreobiT
da kanoniT nebadarTuli sxva gziT.

saqarTvelos kanonmdeblobiT aRiarebulia sakuTrebis yvela


formis Tanasworoba. pirs sakuTrebaSi SeiZleba hqondes: miwa, miwis
wiaRi, flora da fauna, sawarmoebis sawarmoo, satransporto da sain-
formacio saSualebebi, sacxovrebeli saxlebi, agarakebi, material-
uri da sulieri kulturis sagnebi, fuli, fasiani qaRaldebi, Zvirfasi
liTonebi da qvebi, sxva moZravi da uZravi qoneba.

157
sakuTrebis uflebis Sewyvetis safuZvelia mesakuTris mier
qonebis gasxviseba, agreTve qonebis mospoba.
sakuTrebasTan dakavSirebuli urTierTobebis warmoSobis, ganx-
orcielebis, dacvisa da Sewyvetis safuZvlebs adgens saqarTvelos
kanoni "sakuTrebis uflebis Sesaxeb".

Sromis ufleba
konstituciis 30-e muxliT gamocxadebulia Sromis Tavisu-
fleba. es gulisxmobs, rom komunisturi mmarTvelobisagan gansxva-
vebiT, umuSevroba ar gamoiwvevs sisxlis, administraciul da sxva
saxis pasuxismgeblobas, e.i. igi gamoricxavs iZulebiT Sromas.
aRniSnuli uflebis farglebSi pirovnebas aqvs SesaZlebloba
Tavisuflad, misi Sexedulebisamebr, gankargos Tavisi SromiTi Se-
saZleblobebi, airCios profesia da saqmianobis saxe.
saqarTvelos konstituciis 30-e muxlis pirvel punqtSi for-
mulirebuli debuleba "Sroma Tavisufalia~ gamoricxavs sasamarT-
loSi sasarCelo wesiT davis SesaZleblobas, rac, Tavis mxriv,
gamoricxavs piris dasaqmebaSi saxelmwifos valdebulebas. amasTan
dakavSirebiT, saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom 1997 wlis
28 Tebervlis #2/4-24 saqmeze leonardo devdariani saqarTve-
los prezidentis winaaRmdeg misca ganmarteba. saqmis arsi mdgo-
mareobda imaSi, rom saqarTvelos prezidentis 1996 wlis 16 ivni-
sis #468 brZanebulebis me-2 punqtiT gauqmebul iqna 1997 wlis
1 ianvramde saqarTvelos respublikis ministrTa kabinetis dadge-
nilebiT Seqmnili saqarTvelos savaWro-ekonomikuri warmomadgen-
lobebi sazRvargareTis qveynebSi. warmomadgenlobebis gauqmebiT
Zala dakarga saqarTvelos ministrTa kabinetis 1993 wlis 15
noembris #386 dadgenilebam mosarCelis saqarTvelos savaWro-
ekonomikur warmomadgenlad ruseTis federaciaSi damtkicebis Sesax-
eb. mosarCelem CaTvala, rom prezidentis aRniSnuli aqtis gamoce-
miT dairRva saqarTvelos konstituciiT daculi rogorc misi,
aseve saqarTvelos savaWro-ekonomikuri warmomadgenlobis yvela
muSakis Sromis ufleba. aRniSnulTan dakavSirebiT, sakonstitucio
sasamarTlom ganacxada, rom sadao aqtiT ar darRveula arc mosa-
rCelis da savaWro-ekonomikuri warmomadgenlobis muSakTa Sromis
ufleba, radganac sadao aqtebiT konkretulad aravin ganTavisu-
flebula samuSaodan. garda amisa, jer erTi, saqarTvelos konsti-
tuciis 30-e muxli aRiarebs ara Sromis uflebas, aramed - Sromis
Tavisuflebas Tavisufali Sromis ufleba). saqarTvelos konsti-
tuciis 30-e muxlis pirveli punqtiT Sroma Tavisufalia, rac imas
niSnavs, rom adamians miniWebuli aqvs ufleba, rom Tavad gankargos

158
sakuTari SesaZleblobebi SromiT saqmianobaSi, Tavad airCios SromiTi
saqmianobis esa Tu is sfero. meore, saqarTvelos konstituciis
30-e muxlidan gamomdinare, saxelmwifo ukve aRar aRiarebs mo-
qalaqeTa SromiT dasaqmebaSi valdebulebas.

profesiuli kavSirebi, esaa saqmianobis mixedviT saer-


To sawarmo, profesiuli interesebiT dakavSirebul
pirTa sazogadoebrivi gaerTianeba. misi mizania wev-
rebis SromiTi, socialur-ekonomikuri da sam-
arTlebrivi uflebebisa da interesebis dacva da war-
momadgenloba.

Sroma warmoadgens materialuri dovlaTis dagrovebis, amdenad


pirovnebisa da sazogadoebis kvlavwarmoebisa da arsebobis auci-
lebel pirobas. Sesabamisad, Sromis konstituciuri ufleba gu-
lisxmobs sawarmoebis Seqmnis uflebas, warmoebis saSualebebis
flobasa da gankargvas, miRebuli mogebis Tavisufal flobasa da
gankargvas.
aRniSnuli uflebis aRiareba pirovnebas uqmnis garantias daicvas
Tavi umuSevrobisagan, razedac zrunvas saxelmwifo Tavis valdebu-
lebad acxadebs.
moqalaqeTa SromiTi da socialur-ekonomikuri uflebebis dacvis
erT-erTi mniSvnelovani garantiis saxiT saqarTvelos parlamentma
1997 wlis 2 aprils miiRo kanoni "profesiuli kavSirebis Sesaxeb~.

Sromis uflebasTan pirdapir aris dakavSirebuli dasvenebis


ufleba da anazRaurebis ufleba, romlebic regulirebulia Sro-
mis kanonmdeblobiT.
ise, rogorc konstituciaTa umravlesoba, saqarTvelos konsti-
tuciac pirdapir ar miuTiTebs, magram misi analizi gviCvenebs, rom
saqarTvelos moqalaqeebs garantirebuli aqvT iseTi mniSvnelovani
socialur-ekonomikuri ufleba, rogoricaa socialuri uzrun-
velyofis ufleba. mimdinare kanonmdeblobiT uzrunvelyofi-
lia am uflebis sasamarTlo wesiT dacvis ufleba. aRniSnuli
ufleba iTvaliswinebs daxmarebebis miRebas saxelmwifos mxridan
moxucebulobis, droebiT an mudmivi Sromisuunarobis, marCenalis
dakargvisa da siRaribis dros (SemTxvevaSi). rogorc ukve mivuTi-
TeT, konstitucia am uflebiT uzrunvelyofs umuSevrad darCenil
usaxsro moqalaqeebs.

159
socialuri uzrunvelyofis ufleba konkretdeba mimdinare
kanonmdeblobaSi, romelic iTvaliswinebs uzrunvelyofis or for-
mas: saxelmwifo daxmarebasa da socialur dazRvevas.
Sromisa da masTan dakavSirebuli sxva uflebebis realizaci-
asTan saxelmwifo organoebis, Tanamdebobis pirebis mier maTi mova-
leobaTa Seusruleblobis, maTze SromiTi davebisaTvis Tavis ari-
debis SemTxvevaSi saqarTvelos moqalaqeebs Sesabamisi zemoqmede-
bis moxdenisaTvis gaaCniaT gaficvis ufleba. gaficvas, rogorc
muSebisa da mosamsaxureebis mier samuSaos koleqtiur Sewyvetasa
da saxelmwifos an mewarmeebisadmi ekonomikuri xasiaTis moTxov-
nebis wayenebas sakmaod didi xnis istoria aqvs evropaSi. igi
pirvelad italiaSi florenciaSi gaimarTa 1345 wels. es iyo
daqiravebuli muSebis stiqiuri gaficva, romelsac xelmZRvanelob-
da matylis mCeCavi muSa Cuto brandini.
aRniSnuli ufleba konstituciurad iSviaTadaa aRiarebuli
da detalurad regulirdeba mimdinare kanonmdeblobiT.
gaficvis ufleba ar warmoadgens absolutur uflebas, kanoniT
gansazRvrul SemTxvevebSi SesaZlebelia misi SezRudva. es SezRudva
SeiZleba exebodes subieqtTa garkveul wres. gaficvis ufleba ar
gaaCniaT samxedro mosamsaxureebs, Sinagan saqmeTa organoebisa da
saxelmwifo uSiSroebis TanamSromlebs, saxelmwifo moxeleebs.
im SemTxvevaSi, Tu gaficva mimdinareobs kanoniT gaTvaliswine-
buli wesebis darRveviT, igi sasamarTlo wesiT cnobili iqneba
ukanonod, rac gamoiwvevs Sesabamis iuridiul pasuxismgeblobas.

ganaTlebis ufleba
erT-erTi umniSvnelovanesi uflebaa, romlis realizaciaze mniSv-
nelovnadaa damokidebuli ara mxolod pirovnebis, aramed mTeli
sazogadoebis ganviTareba. pirovnebis mier sruli da Sesaferisi
ganaTlebis miRebazea damokidebuli sazogadoebaSi Rirseuli ad-
gilis mopoveba. rac ufro maRalia mTlianad sazogadoebis ganaT-
lebis done, miT ufro garantirebulia sazogadoebis TiToeuli
wevris keTildReoba.
saqarTvelos konstituciiT aRiarebuli uflebis Sinaarsi
sakmaod farTo da tevadia. upirveles yovlisa, unda aRvniSnoT, rom
ganaTlebis ufleba dakavSirebulia da moicavs akademiur uflebas.
igi gulisxmobs, erTi mxriv, maswavleblis uflebas aswavlos Tavi-
si sagani ise, rogorc es mas miaCnia saWirod, xolo, meore mxriv,
mSoblebs da moswavleebs, msmenelebs _ airCion maTTvis sasurveli
maswavlebeli. akademiuri uflebis aRiarebas udidesi mniSvneloba

160
aqvs im TvalsazrisiT, rom moswavleebi da profesiis dauflebis
sxva msurvelebi eCvevian damoukideblad fiqrs da TavianTi Sexe-
dulebebis damoukideblad formirebas.
konstituciis Sesabamisad, yvelas aqvs ganaTlebis miRebis Tan-
abari ufleba.
ganaTlebis uflebis realizeba gulisxmobs garkveuli saganma-
naTleblo cenzis miRwevas.
ganaTlebis miReba SesaZlebelia rogorc saxelmwifo, aseve
arasaxelmwifo saganmanaTleblo dawesebulebebSi. ganaTlebis mi-
Reba SeiZleba ganxorcieldes eqsternatis formiTac.
saqarTveloSi ganaTlebis sistema, misi miRebis konstituciuri
debulebebi dawvrilebiT regulirdeba 1997 wlis 27 ivnisis saqarT-
velos kanoniT ”ganaTlebis Sesaxeb~. kanonis mixedviT, saqarTvel-
oSi dadgenilia Semdegi saxelmwifo saganmanaTleblo cenzebi:
a. dawyebiTi zogadi ganaTlebis;
b. sabazo zogadi ganaTlebis;
g. saSualo zogadi ganaTlebis;
d. saxelobiTi momzadebis;
e. dawyebiTi profesiuli ganaTlebis;
v. saSualo profesiuli ganaTlebis;
z. umaRlesi ganaTlebis.
dawyebiTi ganaTleba gamocxadebulia savaldebulod, xolo sabazo
ganaTlebis miReba uzrunvelyofilia saxelmwifos xarjze.

janmrTelobis dacvis ufleba


janmrTelobis dacvis ufleba socialur-ekonomikur ufleba-
Ta rigSi erT-erTi upirvelesia da aRiarebulia konstituciiT:
"yvelas aqvs ufleba isargeblos janmrTelobis dazRveviT, ro-
gorc xelmisawvdomi samedicino daxmarebis saSualebiT. kanoniT
dadgenili wesiT gansazRvrul pirobebSi uzrunvelyofilia ufaso
samedicino daxmareba~ (muxli 37.1). am uflebis realizeba uzrun-
velyofilia rogorc fasiani, ise ufaso samedicino momsaxureobiT.
konstitucia, rogorc ukve mivuTiTeT, samedicino momsaxureo-
bis erT-erT formad aRiarebs sadazRvevo medicinas medicinas. igi
gulisxmobs socialuri dazRvevis organoebsa da eqimebs Soris
dazRveuli piris samedicino momsaxureobis Sesaxeb SeTanxmebebis
dadebas. yvela pirovnebas ufleba aqvs airCios eqimi da samedicino
dawesebuleba sadazRvevo xelSekrulebis farglebSi. e.i. samedici-
no dazRveva xorcieldeba xelSekrulebis formiT. piri, romelic
sargeblobs samedicino dazRvevis programiT, Rebulobs dazRvevis
161
damadasturebel dokuments, romelsac samedicino dazRvevis po-
lisi hqvia.
dawesebulia ori saxis samedicino dazRveva:
1. savaldebulo, romlis programa moicavs samedicino momsax-
ureobis im saxeebsa da moculobas, risi miRebac kanoniT garan-
tirebulia rogorc saqarTvelos moqalaqeebis, ise saqarTveloSi
mudmivad mcxovrebi moqalaqeobis armqone pirisaTvis. mas axor-
cielebs saqarTvelos samedicino dazRvevis saxelmwifo kompania.
2. nebayoflobiTi, romlis programa da pirobebi ganisazRvreba
moqalaqesa da damzRvevs Soris dadebuli xelSekrulebiT.
mosaxleobis samedicino dazRvevis samarTlebrivi safuZvlebi
ganisazRvreba saqarTvelos 1997 wlis 18 aprilis kanoniT "sam-
edicino dazRvevis Sesaxeb~.
janmrTelobis dacvis uflebasTan mWidrodaa dakavSirebuli
moqalaqis ufleba cxovrobdes janmrTelobisaTvis uvne-
bel garemoSi. konstituciaSi am uflebis aRiareba dakavSire-
bulia im problemebis arsebobasTan, rasac ekologiuri safrTxis
saSiSroeba uqadis kacobriobas. es ufleba, Tavis mxriv, warmoSobs
yoveli fizikuri da iuridiuli piris Sesabamis valdebulebas
moufrTxildnen da daicvan garemo. am uflebis realizebisa da
aRniSnuli ekologiuri problemebis Tavidan acilebis mizniT, sax-
elmwifos ekisreba valdebuleba uzrunvelyos garemos dacva da
racionaluri bunebaTsargebloba.
janmrTelobis dacvis uflebas, misi realobis uzrunvelsayo-
fad Tan axlavs piris ufleba miiRos obieqturi da drouli
informacia misi samuSao da sacxovrebeli garemos mdgomareobis
Sesaxeb.

Semoqmedebis Tavisufleba
saqarTvelos konstituciiT aRiarebulia Semoqmedebis Tavisu-
fleba. am uflebis aRiarebis mizania ar dauSvas saxelmwifos,
mmarTveli wreebis TviTneburi Careva adamianis sulier samyaroSi,
rac gamoricxavs yovelgvar ideologiur kontrolsa da cenzuras
adamianis SemoqmedebiTi saqmianobis sferoSi. saqarTvelos konsti-
tuciis 23-e muxliT, inteleqtualuri sakuTrebis ufleba xel-
Seuvalia.
saqarTvelos konstitucia krZalavs SemoqmedebiTi nawarmoe-
bis dayadaRebas, dauSveblad miiCnevs misi gavrcelebis akrZalvas,
garda im gamonaklisisa, Tu misi gavrceleba laxavs sxva adamianis
kanonier uflebas.
162
saqarTvelos konstituciis 34-e muxli aRiarebs kulturul
cxovrebaSi Tavisufali monawileobisa da kulturuli faseulo-
bebiT sargeblobis uflebas.

cxrili # 10

socialur-ekonomikuri uflebebi
da Tavisuflebebi

sakuTrebis ufleba

vromis ufleba

ganaTlebis ufleba

JanmrTelobis dacwis ufleba

JanmrTelobisaTwis uwnebel garemovi


chowrebis ufleba

163
sfdb @)
saqarTvelos moqalaqeTa konstituciuri
movaleobebi
konstituciuri valdebulebebi
uflebebis aRiarebasTan erTad, saqarTvelos konstitucia awe-
sebs rig movaleobebs. aqve unda aRvniSnoT, rom igi im konstituci-
aTa rigSi dgas, romlebic minimalur SezRudvebsa da movaleobebs
aweseben. am SezRudvebisa da movaleobebis daweseba ki nakarnaxevia
sazogadoebisa da TviT moqalaqeebis interesebiT.
vidre konstituciaSi uSualod formulirebul movaleobebs
SevexebodeT, unda gavixsenoT im urTierTkavSiris Sesaxeb, romelic
arsebobs uflebebsa da movaleobebs Soris. am kavSiridan, rasakvir-
velia, zogadad, konstitucia iTvaliswinebs yvelas movaleobas saku-
Tari uflebebiTa da TavisuflebebiT sargeblobisas, ar daarRvios
sxvisi uflebebi da kanonieri interesebi. e.i. konstituciuri uflebebi
da movaleobebi urTierTSefardebuli cnebebia.
gansakuTrebiT xazi unda gaesvas im garemoebas, rom konstitu-
cia, garda moqalaqeebisa, aseve iTvaliswinebs TviT saxelmwifosa
da xalxis movaleobebsac, roca saWiroebisamebr maTi uflebebis
SezRudvis dasaSvebobaze miuTiTebs, kerZod me-7 muxlSi aRniSnu-
lia, rom “xalxi da saxelmwifo SezRudulni arian~ sayovelTaod
aRiarebuli uflebebiTa da TavisuflebebiT, rogorc uSualod
moqmedi samarTliT. konstitucia moqalaqeTa uflebebis SesaZlo
SezRudvasa da, aqedan gamomdinare, Sesabamis movaleobebs awesebs
maSinac, Tu am uflebaTa ganxorcieleba ”laxavs sxvaTa uflebebs.~
konstituciur uflebaTa SezRudvisa da Sesabamisi movaleobebis
konkretul SemTxvevebs Cven ukve SevexeT calkeul uflebaTa ganx-
ilvisas.
saqarTvelos konstituciis 41-e muxlis pirveli punqti pir-
dapir miuTiTebs ara mxolod saqarTvelos moqalaqeTa, aramed saqarT-
veloSi mcxovrebi yoveli piris movaleobaze daicvan konstitucia
da kanonmdeblobis moTxovnebi. ramdenadac maRalia sazogadoebis
politikur-samarTlebrivi kultura, imdenad maRalia konstituciisa
da kanonebisadmi pativiscema da damorCileba. es ki ganapirobebs
sazogadoebaSi wesrigsa da sayovelTao keTildReobas.
kulturuli memkvidreobiT sargeblobis uflebis aRiarebas-
Tan erTad konstitucia adgens moqalaqeTa movaleobas izrunon
kulturuli memkvidreobis dacva-SenarCunebisaTvis.

164
qveynis dacvis movaleoba
erT-erTi ZiriTadi movaleobis saxiT konstitucia awesebs
qveynis Tavdacvis movaleobas. ”saqarTvelos dacva saqarT-
velos yoveli moqalaqis movaleobaa~, naTqvamia konsti-
tuciis 101-e muxlSi. am movaleobis dakisreba gulisxmobs samx-
edro savaldebulo samsaxuris moxdas, omisa da omis saSiSroebis
SemTxvevaSi garkveuli mbrZanebluri moqmedebebis Sesrulebas. ”qveynis
Tavdacva da samxedro valdebulebis moxda saamiso unaris mqone
moqalaqis valia~ (muxli 101.2). garda amisa, konstituciis 41-e
muxli moiTxovs saxelmwifo uSiSroebisa da sazogadoebrivi usa-
frTxoebis uzrunvelyofas, sifxizlesa da saxelmwifo saidumlo-
ebaTa dacvas. amasTanave, saxelmwifos dacvisa da qveynis usafrTx-
oebis uzrunvelsayofad, saqarTvelos konstitucia adgens sxva-
dasxva uflebebiT sargeblobisas mTeli rigi SezRudvebis arse-
bobis SesaZleblobas, razec am Tavis dasawyisSi iyo saubari.

saxelmwifo gadasaxadebis gadaxdis movaleoba


konstituciis 94-e muxliT moqalaqeebs ekisrebaT saxelmwi-
fo gadasaxadebisa da mosakreblebis gadaxdis movaleoba. aq mova-
leobis Sesruleba dakavSirebulia saxelmwifo xazinis formire-
basTan, rac winapirobaa sazogadoebis socialur-ekonomikuri sfe-
roebis, saxelmwifos Sesabamisi funqciebis ganxorcielebisaTvis.
amasTanave, dadgenilia, rom saxelmwifo gadasaxadebisa da mosa-
kreblebis dadgena dasaSvebia mxolod kanoniT da kanonmdebelma
aramarTlzomierad gamoacxada nebismieri Cinovnikis TviTneboba axali
gadasaxadebisa da mosakreblebis SemosaRebad.

sfdb #_
ucxoelTa samarTlebrivi mdgomareoba;
TavSesafris ufleba
aramoqalaqeTa uflebrivi mdgomareoba
qveynis demokratiulobis Sefaseba mniSvnelovnad aris damo-
kidebuli imazec, Tu ramdenad aris aRiarebuli da daculi ucxoeli
moqalaqeebisa da moqalaqeobis armqone pirebis uflebebi da Tavisu-
flebebi. am paragrafSi ganxilvis sagania ara mxolod moqalaqis,
aramed adamianis ZiriTadi uflebebisa da Tavisuflebebis sakiTxi.

165
saqarTvelos konstituciiT, ucxoeli moqalaqeebi da moqa-
laqeobis armqone pirebi ZiriTadad gaTanabrebuli arian saqarT-
velos moqalaqeebTan. amis safuZvels qmnis konstitucia (muxlebi
47, 27) da Sesabamisi kanonmdebloba. amasTan, rasakvirvelia, saqarT-
velos moqalaqisa da ucxoeli moqalaqis ufleba-TavisuflebaTa
moculoba ar emTxveva erTmaneTs da igi ukanasknelTaTvis SezRudu-
lia kanoniT gansazRvrul SemTxvevebSi. es SezRudva ZiriTad po-
litikur uflebebsa da Tavisuflebebs moicavs.
konstituciuri debulebebis safuZvelze, ucxoelTa samarTlebri-
vi mdgomareoba detalurad regulirdeba saqarTvelos kanoniT
"ucxoelTa samarTlebrivi mdgomareobis Sesaxeb~. am kanonis Sesa-
bamisad, saqarTveloSi ucxoelebad CaiTvlebian:
a) pirebi, romlebic ar arian saqarTvelos moqalaqeebi da aqvT sxva
saxelmwifos moqalaqeobis damadasturebeli sabuTi (ucxo saxelmwifos
moqalaqeni);
b) moqalaqeobis armqone pirebi, romelTac aqvT ucxo saxelmwifo-
Si mudmivad cxovrebis damadasturebeli Sesabamisi dokumenti (ucxo
saxelmwifoSi mudmivad mcxovrebi moqalaqeobis armqone piri).

eqsteritoriulobis ufleba
unda aRvniSnoT is garemoeba, rom yvela ucxoeli Tanabari
samarTlebrivi statusiT ar sargeblobs saqarTvelos saxelmwi-
foSi. ucxoelTa garkveul wres gaaCnia gansakuTrebuli privile-
giebi, floben e.w. eqsteritoriulobis uflebas, romlis fargleb-
Si isini ar eqvemdebarebian saqarTvelos iurisdiqcias. am uflebiT
sargebloben di plomatiur da sakonsulo warmomadgenlobaTa Ta-
namSromlebi, maTi ojaxis wevrebi da sxva. ucxoelTa umravlesoba
ki, romlebic mudmivad an droebiT imyofebian saqarTvelos teri-
toriaze, mTlianad eqvemdebarebian mis iurisdiqcias.
ucxoeli moqalaqeebis samarTlebrivi mdgomareobis calkeuli
sakiTxebis mowesrigeba xdeba mimdinare kanonmdeblobiT, Sesabamisi
aqtebiTa da saerTaSoriso xelSekrulebiT gaTvaliswinebuli moTx-
ovnebis Sesabamisad. amasTanave, ucxoelebs SenarCunebuli aqvT po-
litikuri uflebebis garkveuli speqtri, magaliTad, gaerTiandnen
profesiul kavSirebSi, aqvT azris Tavisuflad gamoxatvis, sityvisa
da sxva ufleba.
konstituciis 22-e muxlis Sesabamisad, yvela ucxoels, rome-
lic kanonierad imyofeba saqarTveloSi, ufleba aqvs Tavisuflad
gadaadgildes, aseve aqvs ufleba sacxovreblis arCevis da saWiro-
ebis SemTxvevaSi saqarTvelodan Tavisufali gasvlisa. igive mux-
liT, SesaZlebelia aRniSnuli uflebebis SezRudva kanoniT gaTva-
166
liswinebuli gamonaklisebis SemTxvevaSi. es SezRudva, konstituciis
mixedviT, SesaZlebelia "demokratiuli sazogadoebis arsebobisaT-
vis aucilebeli saxelmwifo uSiSroebis an sazogadoebrivi usa-
frTxoebis uzrunvelyofis, janmrTelobis dacvis, danaSaulis Ta-
vidan acilebis da marTlmsajulebis ganxorcielebis mizniT~.
ucxoeli moqalaqeebis saqarTvelos teritoriaze mudmivi cxovre-
bis an droebiT yofnis safuZvelia Sesabamisi kompetenciis mqone
organoebis mier gacemuli nebarTva.
kanoniT dawesebulia saqarTveloSi mcxovreb ucxoelTa re-
gistracia. ‘saqarTvelos moqalaqeTa da saqarTveloSi mcxovreb
ucxoelTa registraciisa da piradobis dadasturebis wesis Sesaxeb~
saqarTvelos kanonis me-2 muxlis me-3 punqtSi miTiTebulia, rom
"registracia an registraciis arqona ar SeiZleba gaxdes saqarT-
velos moqalaqeTa da saqarTveloSi mcxovreb ucxoelTa konsti-
tuciuri uflebebisa da Tavisuflebebis SezRudvis safuZvlebi~.

statusis SezRudva
saqarTveloSi myof ucxoel moqalaqeebs ara aqvT ufleba air-
Cion an iyvnen arCeuli warmomadgenlobiT organoebSi, monawile-
obdnen referendumSi.
ucxoel moqalaqeebs ara aqvT ufleba msaxurobdnen saqarT-
velos SeiaraRebul ZalebSi da ekavoT calkeuli Tanamdebobebi
saxelmwifo samsaxurSi.
saqarTvelos 1. ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÛÉ ÌÝáÏÅÒÄÁ ÖÝáÏÄË ÌÏØÀËÀØÄÄÁÓ ÃÀ
konstitucia ÌÏØÀËÀØÄÏÁÉÓ ÀÒÌØÏÍÄ ÐÉÒÄÁÓ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÌÏØÀËÀØÉÓ
ÈÀÍÀÁÀÒÉ Ö×ËÄÁÀÍÉ ÃÀ ÌÏÅÀËÄÏÁÀÍÉ ÀØÅÈ, ÂÀÒÃÀ ÊÏÍÓÔÉ-
ÔÖÝÉÉÈÀ ÃÀ ÊÀÍÏÍÉÈ ÂÀÈÅÀËÉÓßÉÍÄÁÖËÉ ÂÀÌÏÍÀÊËÉÓÄÁÉÓÀ.
2. ÓÀÚÏÅÄËÈÀÏÃ ÀÙÉÀÒÄÁÖËÉ ÓÀÄÒÈÀÛÏÒÉÓÏ ÓÀÌÀÒÈËÉÓ
muxli

ÍÏÒÌÄÁÉÓ ÛÄÓÀÁÀÌÉÓÀÃ, ÊÀÍÏÍÉÈ ÃÀÃÂÄÍÉËÉ ßÄÓÉÈ,


47

ÓÀØÀÒÈÅÄËÏ ÈÀÅÛÄÓÀ×ÀÒÓ ÀÞËÄÅÓ ÖÝáÏÄË ÌÏØÀËÀØÄÄÁÓÀ


ÃÀ ÌÏØÀËÀØÄÏÁÉÓ ÀÒÌØÏÍÄ ÐÉÒÄÁÓ.
3. ÃÀÖÛÅÄÁÄËÉÀ ÓáÅÀ ÓÀáÄËÌßÉ×ÏÓ ÂÀÃÀÄÝÄÓ ÛÄÌÏáÉÆÍÖËÉ
ÐÉÒÉ, ÒÏÌÄËÓÀÝ ÃÄÅÍÉÀÍ ÐÏËÉÔÉÊÖÒÉ ÌÒßÀÌÓÉÓÀÈÅÉÓ,
ÀÍ ÉÌ ØÌÄÃÏÁÉÓÀÈÅÉÓ, ÒÏÌÄËÉÝ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÊÀÍÏÍÌÃÄÁ-
ËÏÁÉÈ ÃÀÍÀÛÀÖËÀÃ ÀÒ ÉÈÅËÄÁÀ.

TavSesafris ufleba
saqarTvelos konstitucia, saerTaSoriso samarTlis normebis
gaTvaliswinebiT, aRiarebs ucxoeli moqalaqeebisa da moqalaqeobis
armqone pirebisaTvis TavSesafris uflebas (muxli 47.2).

167
Tanamedrove saerTaSoriso samarTalSi TavSesafris uflebas
ganmartaven rogorc Tavisi qveynidan politikuri saqmianobisaTvis
devnili piris uflebas Seafaros Tavi sxva saxelmwifos da ar
iqnas gadacemuli (86, 350). Sesabamisad, saqarTvelos konstitucia
ucxoelTa samarTlebriv mdgomareobas am sferoSi ar Semofarglavs
mxolod TavSesafris uflebiT da uaryofs e.w. eqstradicias, anu,
Tu saqarTveloSi Semoxiznul pirs Tavis qveyanaSi devnian poli-
tikuri mrwamsisaTvis an iseTi qmedebisaTvis, romelic saqarTvel-
os kanonmdeblobiT danaSaulad ar iTvleba, ar SeiZleba es piri
gadaeces sxva saxelmwifos. am uflebas aRiarebs igive 47-e mux-
lis me-3 punqti, romelSic Cawerilia: "dauSvebelia sxva saxelmwi-
fos gadaeces Semoxiznuli piri, romelsac devnian politikuri
mrwamsisaTvis, an im qmedebisaTvis, romelic saqarTvelos kanonmde-
blobiT danaSaulad ar iTvleba~. rogorc aRniSnulidan Cans, TavSesa-
fris uflebiT sargebloben mxolod politikuri emigrantebi.
aRsaniSnavia, rom, Tu SemdgomSi isini ar gaxdebian saqarTvelos
moqalaqeebi, maTi samarTlebrivi mdgomareoba gauTanabrdeba ucxo-
eli moqalaqeebis samarTlebriv mdgomareobas da maTze srulad
gavrceldeba saqarTvelos iurisdiqcia.
saqarTvelos konstituciis Sesabamisad TavSesafris micemis
sakiTxs wyvets saqarTvelos prezidenti.

codnis Semowmeba

1. ra igulisxmeba saxelmwifosa da pirovnebis ur-


TierTobis SinaarsSi?
2. ra ZiriTadi niSnebis mixedviT xdeba konstituciur
uflebaTa da TavisuflebaTa klasifikacia?
3. CamoTvaleT da daaxasiaTeT saqarTvelos konsti-
tuciiT aRiarebuli piradi uflebebi.
4. CamoTvaleT da daaxasiaTeT saqarTvelos konsti-
tuciaSi aRiarebuli politikuri uflebebi da Ta-
visuflebebi.
5. CamoTvaleT da daaxasiaTeT saqarTvelos konsti-
tuciaSi aRiarebuli socialur-ekonomikuri ufle-
bebi da Tavisuflebebi.

168
6. raSi sWirdebaT, ras uzrunvelyofen adamianebis-
aTvis pirad, sicialur-ekonomikur da politikur
ufleba-TavisuflebaTa blokebi?
7. dasaSvebia Tu ara saqarTvelos konstituciiT aRi-
arebuli ufleba-TavisuflebaTa SezRudva da ras
emsaxureba igi?

ÔÄÓÔÉ
1. saqarTvelos konstituciis 33-e muxlSi aRiarebu-
li gaficvis ufleba miekuTvneba:
a – politikur uflebebs;
b – socialur-ekonomikur uflebebs;
g – pirad uflebebs;
d – procedurul uflebebs.

2. sicocxlis ufleba, esaa:


a – saxelmwifos mier delegirebuli ufleba;
b – adamianis bunebiTi ufleba;
g – adamianis piradi ufleba.

3. Tsu-is iuridiuli fakultetis studentTa jguf-


ma gadawyvita iqve, zRvispira parkSi moewyo mitingi,
romlis mizani iyo saqarTvelos xelisuflebi-
saTvis realuri reformebis gatarebis moTxovna ga-
naTlebis, kerZod, sauniversiteto ganaTlebis sfer-
oSi. qalaqis policiam daniSnul dRes momitingeebs
ar misca saSualeba Caetarebina igi im motivebiT, rom:
a – mitingis organizatorebs winaswar unda gaefrTxilebinaT parkis
administracia mitingis Catarebis Sesaxeb;
b – winaswar unda aeRoT nebarTva qalaqis policiisagan;
g – winaswar unda aeRoT Sesabamisi nebarTva qalaqis meriidan;
d – maT unda hqonodaT reqtoris Tanxmoba;
e – mitingis sakiTxebisa da monawileTa raodenobis Sesaxeb winaswar
unda ecnobebinaT reqtoris, meriisa da policiisaTvis;
v – mitingze winaswar unda moewviaT policia mitingSi monawile-
Ta usafrTxoebis mizniT.

169
4. 1999 wlis 29 oqtombers, prezidentma saqarTvelos
konstituciis 73-e muxlis "T" punqtis safuZvelze, qvey-
nis dasavleT regionSi gamoacxada sagangebo mdgo-
mareoba. 1999 wlis 10 noembers, prezidentma gamosca
dekreti "ekologiuri katastrofis Sedegebis likvi-
daciis RonisZiebaTa Sesaxeb
Sesaxeb"". dekretis safuZvelze,
prezidentis rwmunebulma da quTaisis meriam gamos-
ca erToblivi aqti, romliTac moaxdina quTaisis sax-
elmwifo universitetis studentebis S.p.s. "mSenebelis
mSenebelis""
SromiTi koleqtivis, qalaqis prokuraturis muSake-
bisa da saolqo sasamarTloebis mosamarTleebis
mobilizeba da daevalaT maT salikvidacio samuSaoe-
bisaTvis saWiro nagebobebis mSenebloba:
a – gankarguleba kanonieria da ar ewinaaRmdegeba konstitucias;
b – gankarguleba arakonstituciuria;
g – gankarguleba arakanonieria S.p.s. ‘mSenebeli~-is SromiTi koleq-
tivis mimarT;
d – gankarguleba arakanonieria prokuraturis muSakebisa da sa-
olqo sasamarTlos mosamarTleebis mimarT;
e – gankarguleba arakanonieria universitetis studentebis mimarT.

5. ruseTis federaciis moqalaqe dolgorukovi 1999


dekemberSi sacxovreblad Camovida saqarTveloSi ker-
Zod, qalaq baTumSi, sadac man Tavisi babuasagan memkvi-
dreobiT miiRo sacxovrebeli saxli. dolgorukov-
ma gadawyvita gaeyida memkvidreobiT miRebuli qone-
ba. saxelmwifo notariusma yidva-gayidvis xelSek-
rulebis damowmebaze uari ganacxada im motiviT, rom
dolgorukovi ar iyo registrirebuli Sesabamisi
maregistrirebeli organos mier da ar gaaCnda bi-
nadrobis mowmoba
a _ notariusi moqmedeba ewinaaRmdegeba kanons da arRvevs dolgoruk-
ovis konstituciur uflebas;
b _ registraciis arqona ar SeiZleba yofiliyo dolgorukovis
mier sakuTrebis gasxvisebis Semaferxebeli garemoeba;
g _ ruseTis moqalaqes ar hqonda qonebis gasxvisebis ufleba,
radgan man daarRvia saqarTvelos kanoni moTxovnebis regis-
traciis savaldebulobaze.

170
6. moqalaqe mSvidobaZem 1992 wlis dekembrSi Semdeg
datova saqarTvelo da sacxovreblad gadavida gfr-
Si. sadac igi muSaobda iusticiis saministroSi. 1999
wels man gadawyvita monawileoba mieRo saqarTvelos
parlamentis arCevnebSi, risi uflebac mSvidobaZes
ar misces im motiviT, rom igi ver akmayofilebda
saqarTvelos moqalaqeobis moTxovnebs, vinaidan igi
1993 wlis saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb kano-
nis samoqmedod SemoRebis momentisaTvis ar cx-
ovrobda saqarTveloSi, 6 wlis ganmavlobaSi mud-
mivad ar cxovrobda saqarTveloSi da saqarTvelos
Sesabamisi organoebis nebarTvis gareSe muSaobda
ucxo saxelmwifos mmarTvelobiT organoSi.
a _ mSvidobaZis mimarT wayenebuli moTxovnebi ukanonoa, radgan igi
am moTxovnebis miuxedavad iTvleba saqarTvelos moqalaqed;
b _ wayenebuli moTxovnebi marTebulia da mSvidobaZe ar SeiZleba
CaiTvalos saqaraTvelos moqalaqed.

ÂÀÌÏÚÄÍÄÁÖËÉ ÓÀÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏ ÌÀÓÀËÀ

saqarTvelos konstitucia;
saqarTvelos organuli kanoni “saqarTvelos moqalaqeobis
Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “ganaTlebis Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “samedicino dazRvevis Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “saqarTvelos moqalaqeTa da saqarT-
veloSi mcxovreb ucxoelTa registraciisa da piradobis
dadasturebis wesis Sesaxeb”.

171
“... Tuki odesme raime revolucia momxdara da

6
ÈÄÌÀ
saxelmwifos axali forma miuRia, es yovelTvis didi
gaWirvebiTa da dauRalavi SromiT miRweula da iSviaTad -
uqmobiTa da gaxrwnili zneobiT.”
ÌÏÍÔÄÓÊÉÄ

ÓÀáÄËÌßÉ×ÏÓ ×ÏÒÌÀ

172
sfdb #!

saxelmwifo formis cneba da Sinaarsi


saxelmwifos formis sakiTxs erT-erTi ZiriTadi adgili uWiravs
konstituciur-samarTlebriv mecnierebaSi, rogorc Teoriuli, ise
praqtikuli da meTodologiuri mniSvnelobiT. saxelmwifos for-
mis kvlevisa da Semecnebis mcdeloba Soreuli warsulidan iRebs
saTaves. am sakiTxze jer kidev platoni da aristotele msjelobdnen.
saxelmwifos formis sakiTxze kamaTobdnen antikuri periodis
romaeli iuristebic. zogadad, formisa da konkretulad, saxelmwi-
fos formis sakiTxebs swavlobda warsulisa Tu Tanamedroveobis
bevri klasikosi.
saxelmwifos formis sakiTxs umniSvnelovanesi samarTlebrivi
da praqtikul-politikuri datvirTva aqvs Tanamedrove pirobebSi.
saxelmwifos forma, Tavisi SinaarsiT, esaa saxelmwifos im
Sinagani niSnebis erToblioba, romlebic aCvenebs, Tu rogoraa mocemul
saxelmwifoSi organizebuli saxelmwifo xelisufleba, vis ekuTv-
nis igi, rogor, romeli organoebiT da ra meTodebis gamoyenebiT
xorcieldeba xelisufleba. Tqmulidan gamomdinare, vfiqrobT, naT-
lad Cans, Tu raoden mniSvnelovani unda iyos saxelmwifos formis
sakiTxis garkveva im saxelmwifosaTvis, romelic axlaxan Seudga
Tavisi damoukidebeli saxelmwifoebrivi ganviTarebis gzas da gan-
viTarebis gardamaval etapze imyofeba. mxedvelobaSi gvaqvs sax-
elmwifos formis gansazRvris mniSvneloba konkretulad qarTuli
saxelmwifosaTvis, rameTu swored "saxelmwifos formis anu mow-
yobis Seswavlis Semdeg SeiZleba vamtkicoT, Tu ramdenad progre-
suli konstituciuri princi pebi daedo safuZvlad qarTuli sax-
elmwifoebriobis ganviTarebas Tanamedrove etapze~ [16. 70].
vfiqrobT, srulebiTac ar gadavametebT, Tu vityviT, rom for-
mis sakiTxs sasicocxlo mniSvneloba aqvs Cveni saxelmwifosaTvis.
amaze metyvelebs saqarTvelosa da afxazeTis separatistuli xe-
lisuflebis konfliqti da Sesabamisad, saqarTvelos konstitucia-
Si saxelmwifoebrivi mowyobis, anu saxelmwifo wyobilebis formis
sakiTxis Riad datoveba. am problemaTa mogvarebisa da krizisidan
gamosvlis pirobad samarTlianad miiCneven saxelmwifoebrivi mow-
yobis formis sakiTxs, ramac unda ixsnas Cveni qveyana erovnuli,
saxelmwifoebrivi da politikuri katastrofisagan. swored esaa
mizezi, romelic yvelaze mwvaved da intensiurad saqarTvelos
momavali saxelmwifoebriv-teritoriuli mowyobis formaze mian-
iSnebs.

173
komunisturi mmarTvelobis dros saxelmwifos kvlevisas
prioriteti saxelmwifos Sinaarss, anu mis klasobriv xasiaTs
eniWeboda. bunebrivia, es sakiTxisadmi araswori midgoma iyo, rac
Seswavlis miRma tovebda saxelmwifos Sinagani niSnebis mniSvnelovan
nawils.
aRniSnuli arRvevda formasa da Sinaarss Soris arsebul bal-
anss. aseTi kavSiris arsebobas sakmao naTels hfens im sakiTxebis
garkveva, romlebic formisa da Sinaarsis moculobas qmnian. Tu
saxelmwifos Sinaarsis analiziT Cven SegviZlia pasuxi gavceT
kiTxvas, Tu vis ekuTvnis saxelmwifo xelisufleba, vin ganaxor-
cielebs mas, vin arian misi subieqtebi, saxelmwifos forma gvex-
mareba gaverkveT, Tu rogoraa organizebuli saxelmwifo xelisu-
fleba, ra organoebiTaa warmodgenili igi, rogoria am organoTa
arCevis wesi da bolos, ra xerxebiTa da meTodebiT xdeba saxelm-
wifo xelisuflebis ganxorcieleba.
dReisaTvis saxelmwifos formis cneba moicavs sami urTierT-
dakavSirebuli movlenis sinTezs. esenia:
1. saxelmwifo mmarTvelobis forma;
2. erovnul-saxelmwifoebrivi da administraciul-teritoriuli
mmarTvelobis forma;
3. politikuri reJimi.

sfdb #@
saxelmwifo mmarTvelobis forma

saxelmwifoebrivi mmarTvelobis formis qveS gulisxmoben sax-


elmwifos umaRlesi xelisuflebis formirebis wessa da mis stru-
qturas. mmarTvelobis formis cnebis analizi gvaCvenebs, rom isto-
riulad igi damokidebulia da warmoadgens sazogadoebis Sesabam-
isi socialuri da politikuri Zalebis urTierTdamokidebulebisa
da brZolis Sedegs.
mmarTvelobis formis sakiTxs, TeoriulTan erTad, umniSvnelo-
vanesi praqtikul-politikuri mniSvneloba aqvs. mmarTvelobis formis,
anu xelisuflebis umaRlesi organoebis formirebis, maTi urT-
ierTdamokidebulebis sakiTxi iZleva pasuxs imaze, Tu ramdenad
eyrdnoba xelisuflebis organizacia xelisuflebis ganawilebis
princi ps, rogoria xelisuflebis sxvadasxva ganStoebaTa urT-
ierTdamokidebuleba, rogoria xelisuflebisa da mosaxleobis

174
urTierTmimarTeba, mosaxleobis mier xelisuflebis ganxorcieleb-
is ra formebi arsebobs, rogoria xelisuflebis organoebis Seqm-
nis wesi, maTi uflebamosilebis xangrZlivoba.
saxelmwifo mmarTvelobis formis mixedviT ganasxvaveben monar-
qiasa da respublikas
respublikas.

monarqiuli mmarTveloba

monarqias uwodeben mmarTvelobis iseT formas, sadac


umaRlesi saxelmwifo xelisufleba erT pirs monarqs
ekuTvnis, romelic Tavisi nebis Sesabamisad warmarTavs
xelisuflebas. monarqis es neba saxelmwifoSi uzenae-
sia da aravisganaa delegirebuli. unda aRiniSnos, rom
saxelmwifos meqanizmSi monarqis rolisa da misi sax-
elmwifosadmi damokidebulebis amgvari konstruqcie-
bis Camoyalibeba garkveul kavSirSia saxelmwifos
warmoSobis TeoriasTan.

monarqiis arsebobis pirvel etapze monarqi amqveyniur RvTae-


bad, RmerTis warmomadgenlad iTvleboda, Sesabamisad, misi xelisu-
flebis wyarodac mxolod RmerTi iyo miCneuli. aseTi Sexeduleb-
is safuZveli saxelmwifos warmoSobis Sesaxeb Teokratiul
TeoriaSi devs. aseTi monarqiebis klasikur magaliTs ganviTare-
bis pirvel etapze warmoadgendnen Zveli aRmosavleTis qveynebi, xolo
dasavleTSi - romis saxelmwifo princi patis periodSi.
Semdgom epoqebSi, gansakuTrebiT feodalurSi, kvlav farTod
gavrcelda Teokratiuli Teoria. igi gamiznuli iyo mefeTa xe-
lisuflebis amaRlebisa da maTi SeuzRudavi Zalauflebis ganmt-
kicebisaTvis. aman bunebrivad gamoiwvia monarqiis aRniSnuli kon-
struqciis ganmeoreba, romlisTvisac damaxasiaTebelia dualizmi,
rac imaSi gamoixateba, rom monarqi da xalxi or mopirispire da
sruliad gansxvavebul subieqtebs warmoadgenen, sadac, erTi mxriv,
"saxelmwifos mTeli uflebebis matareblad JURE DIVINO TviT monar-
qia xolo, meore mxriv, mosaxleoba moklebulia yovelgvar ufle-
bebs da am mxriv, mefis xelisuflebasTan SedarebiT, uflebebiT ara
aRWurvil subieqts warmoadgens~
monarqis samarTlebrivi statusis Semdegi safuZveli kvlav
Teokratiul saxelmwifoSi unda veZeboT, sadac monarqi mTeli

175
saxelmwifos mesakuTredaa miCneuli. monarqiis es modeli gan-
sakuTrebiT mZlavrobda Sua saukuneebSi absolutizmis ganviTare-
bis periodSi. igi garkveulwilad SeiZleba davukavSiroT amave
periodSi gavrcelebul patrimonul Teorias, romelsac warmomad-
genlebsac saxelmwifo monarqis kerZo sakuTrebad miaCndaT.
monarqiis mesame modeli, wina orisagan gansxvavebiT, saxelmwifosa
da monarqiis erTianobiT xasiaTdeba. am azriT monarqi saxelmwifo
meqanizmis nawilia, anu is organoa, romelic saxelmwifos gansazRvrul
funqciebs asrulebs. monarqiis es modeli saxalxo suverenitetis
ideas ukavSirdeba. “am konstruqciis mixedviT monarqi xalxis nebis
organoa da am mxriv igi saxelmwifos iuridiuli arsebobis erT-erTi
elementis Semadgenel nawils aRniSnavs~ [18. 19].
monarqiis kategoriebi, Tanamedrove monarqiebis modelebi garkveu-
li TaviseburebebiT xasiaTdebian, rac saxelmwifo meqanizmSi monarqis
rols ukavSirdeba. igi arsebiTad gansxvavebulia absolutizmis
epoqis monarqiebisagan. Tanamedrove monarqiebis modelebis Tavise-
bureba ganzogadoebuli saxiT SeiZleba warmovidginoT rogorc
monarqis Tavisufali moqmedebis SezRuduloba, rogorc
sakanonmdeblo, administraciuli, aseve sasamarTlo
xelisuflebaTa ganxorcielebis sferoSi.
monarqiaTa dasaxelebuli modelebis farglebSi sxvadasxva
epoqebSi Camoyalibda misi sxvadasxva saxeebi: absoluturi, anu
SeuzRudavi monarqia; saarCevno da memkvidreobiTi ;
SezRuduli (konstituciuri) monarqia.

absoluturi monarqia
absoluturi monarqiisaTvis damaxasiaTebelia xelisuflebis
srulad Tavmoyra erTi piris _ monarqis xelSi. monarqi TviTon
gamoscems kanonebs, uflebamosilia ganaxorcielos es kanonebi anu
uSualod axorcielebdes administraciul mmarTvelobas, uflebam-
osilia am mizniT daniSnos mTavroba. monarqi aris umaRlesi msa-
juli. aRniSnuli uflebamosilebebiT monarqi sargeblobs yovel-
gvari pirobis gareSe. misi xelisufleba aravisgan da arafriT ar
aris SezRuduli. absolutur monarqiaSi mis xelisuflebas zogjer
aZlierebs is garemoebac, rom igi amave dros warmoadgens umaRles
sasuliero pirsac. aseT monarqias iSviaTad, magram mainc Tanamed-
rove pirobebSic aqvs adgili (magaliTad, saudis arabeTsa da omanSi).

176
SezRuduli monarqia
SezRuduli monarqia mmarTvelobis iseTi formaa, romelSic
monarqis xelisufleba SezRudulia iseTi arCeviTi organoebis mier,
romelTa azrsa da interesebs monarqTa angariSi unda gauwios.
Tumca, am dros monarqi rogorc iuridiulad, ise faqtobrivad sak-
mao gavlenas axdens maTze, xolo, Tavis mxriv, parlamenti sakontro-
lo funqciebis SeZeniT aiZulebs monarqs angariSi gauwios mas.
SezRuduli monarqia, Tavis mxriv, ramdenime saxed iyofa: wode-
briv-warmomadgenlobiTi da konstituciuri.

wodebriv-warmomadgenlobiTi monarqia
wodebriv-warmomadgenlobiTi monarqiis dros monarqis xelisu-
fleba SezRudulia privilegirebuli wodebis an am wodebis war-
momadgenelTa mier. mmarTvelobis amgvar organizacias, Tavisi xas-
iaTidan gamomdinare, zogjer dualistursac uwodeben, rac imaSi
gamoixateba, rom "wodebebi am saxis monarqiaSi sakuTari uflebiT
moqmed korporaciebs, samarTlis damoukidebel subieqtebs war-
moadgenen monarqTan erTad. amgvari wodebrivi monarqiis fargleb-
Si ori, erTmaneTisagan damoukidebeli xelisufleba arsebobs,
romelnic xan erTimeoris gverdiT, xan ki erTi-meorisadmi dapir-
ispirebul formebSi moqmedeben~ [18. 7].

konstituciuri monarqia
konstituciuri monarqiisaTvis damaxasiaTebelia uflebebis
sakanonmdeblo SezRudva, rogorc sakanonmdeblo, ise aRmasrulebel
sferoSi; aseve xelisuflebaTa mkveTri gamijvna. marTalia, monarqi
niSnavs mTavrobas, magram es ukanaskneli pasuxs agebs ara monarqis,
aramed parlamentis winaSe. monarqis aqtebis mimarT gamoiyeneba
kontrasignaciis instituti, e.i. monarqis aqtebi sisruleSi
modis mxolod Sesabamisi ministris mier vizirebis SemTxvevaSi.
rac Seexeba sasamarTlo xelisuflebas, igi mTlianad damoukidebe-
lia. rogorc vxedavT, monarqis uflebrivi mdgomareoba sakmaod
SezRudulia, iqamdec ki, rom monarqis piradi cxovrebis zogierT
sakiTxsac moicavs. magaliTad, qorwineba, sasaxlis samsaxuri da
sxva SeiZleba gadawydes mxolod parlamentis TanxmobiT. swored
amitom arsebobs gamoTqma ‘mefobs, magram ar marTavs~.
aRniSnuli, rasakvirvelia ar niSnavs imas, rom monarqi mxolod
dekoratiuli figuraa saxelmwifoSi. amas naTlad adasturebs ir.
surgulaZis mosazreba, romlis mixedviT, “monarqis Tanxmobis gareSe

177
SeuZlebelia raime cvlileba Sevides saxelmwifos konstituciur
wyobilebaSi. es momenti aucileblad igulisxmeba monarqis cnebaSi,
vinaidan iq, sadac saxelmwifos ZiriTadi kanoni Seicvala monarqis
Tanxmobis gareSe, ar arsebobs monarqia~. monarqi warmoadgens eris
saxelmwifo simbolos.
monarqia SeiZleba iyos memkvidreobiTi da arCeviTi.
memkvidreobiTi monarqiis dros monarqis mowveva xdeba taxtis
memkvidreobis konstituciiT gaTvaliswinebuli wesiT gansazRvruli
ojaxidan an dinastiidan. arCeviT monarqias ki maSin aqvs adgili,
roca taxtis gadacema erTi pirisagan meoreze xdeba arCevnebis,
rogorc gansazRvruli iuridiuli aqtis, safuZvelze.

respublikuri mmarTveloba
respublika mmarTvelobis iseTi formaa, romlis drosac sax-
elmwifo xelisuflebis organoebi airCevian garkveuli vadiT.
respublikis dros saxelmwifo mmarTveloba, monarqiisagan gansx-
vavebiT, kolegiur xasiaTs atarebs. amgvari mmarTvelobis dros
gadawyvetilebis miReba xdeba Cveulebriv winaswar gansazRvruli
proceduris Sesabamisad kenWisyris gziT. igi miRebulad CaiTvleba,
Tu mas mxari dauWira kanoniT dadgenilma umravlesobam.
respublikaSi saxelmwifo xelisuflebis wyaroa xalxi. xalxi
aZlevs mandats xelisuflebas marTos sazogadoeba saxelmwifos
saerTo keTildReobis miRwevisaTvis. e.i. respublikuri mmarTveloba
warmomadgenlobiTi xasiaTisaa, rac demokratiis umniSvnelovanesi
da optimaluri saxea. albaT, swored amitom SeCerdnen amerikeli
"damfuZneblebi~ respublikaze, rogorc warmomadgenlobiT demokra-
tiaze. maT Soris erT-erTi da mniSvnelovani warmomadgeneli je-
ims medisoni respublikas gansazRvravda rogorc "qveyanas, romel-
Sic kanonebs qmnian da aRasruleben xalxis mier arCeuli warmo-
madgenlebi~. respublikaSi mTel uflebamosilebas xalxi gadas-
cems xelisuflebas. warmomadgenlebi, romlebic xelisuflebas ga-
nageben, asruleben TavianT samuSaos daTqmuli drois manZilze an
arakeTilsindisieri saqcielis Cadenamde [18. 19].
respublikuri mmarTveloba efuZneba xelisufleb-
is ganawilebis princi ps da ganasxvavebs sam damoukidebel
Stos: sakanonmdeblo, aRmasrulebel da sasamarTlo xelisuflebas.
amasTan, demokratiuli respublikuri mmarTvelobis dros
xelisuflebis ganawilebis farglebSi moqmedebs ‘urT-
ierTgawonasworebisa da kontrolis~ sistema, romlis
Sesabamisad, TiToeuli xelisufleba damoukidebelia Tavis saqmi-

178
anobaSi, magram maTi funqcionireba damokidebulia urTierTzemo-
qmedebasa da TanamSromlobaze ise, rom arc erT maTgans ufleba da
SesaZlebloba ara aqvs Caerios an miiTvisos meoris ufleba.

saparlamento respublika
saparlamento respublikisaTvis damaxasiaTebelia parlamentis
umaRlesoba xelisuflebis sistemaSi. es umaRlesoba gamoxatvas
poulobs saparlamento respublikis iseT mTavar TaviseburebaSi,
rogoricaa mTavrobis formirebis saparlamento wesi da mis winaSe
mTavrobis politikuri pasuxismgebloba. amasTan, unda aRiniSnos,
mTavrobis solidaruli pasuxismgebloba, rac mTavrobis erTi
wevris, gansakuTrebiT misi Tavmjdomarisadmi, undobloba, mTeli
mTavrobis gadadgomas gamoiwvevs.
mTavrobis formireba xdeba im partiaTa mier, romlebmac arCevnebis
Sedegad mandatebis umravlesoba moi poves parlamentSi. mmarTvelobis
aseTi formis dros arsebobs premier-ministris Tanamdeboba, romelsac
irCevs an niSnavs parlamenti.
miuxedavad imisa, rom prezidenti formalurad farTo ufleba-
mosilebebiTaa aRWurvili, misi roli mTavrobis formirebaSi nom-
inaluria. prezidentis aqtebi iuridiul Zalas, rogorc wesi, iZenen
mxolod mas Semdeg, rac mas daeTanxmeba parlamenti an mTavroba.
prezidentis aRniSnul aqtebze pasuxismgeblobac am ukanasknelT
ekisrebaT.
saparlamento respublikis dros miuTiTeben ori saxis sax-
elmwifo reJimze: saparlamentosa da ministerialurze.

saprezidento respublika
saprezidento respublikis ZiriTadi maxasiaTebeli niSania prez-
identis wamyvani roli saxelmwifo meqanizmSi. am rolis Sesabamisad,
prezidenti erTdroulad warmoadgens saxelmwifos me-
Taursa da aRmasrulebeli xelisuflebis meTaurs.

saprezidento respublikaSi moqmedebs prezidentis ar-


Cevisa da mTavrobis formirebis arasaparlamento wesi,
romlis Sesabamisad, prezidenti airCeva qveynis mos-
axleobis mier sayovelTao saxalxo arCevnebis gziT,
xolo mTavrobas qmnis prezidenti, xSirad parlamen-
tis TanxmobiT.

179
Sesabamisad, saprezidento respublikis mTavar Taviseburebas
warmoadgens aRmasrulebeli xelisuflebis politikuri pasuxismge-
blobis arseboba parlamentis winaSe. am princi pidan gamomdinare,
mTavrobis saqmianobaSi aucileblobas ar warmoadgens parlamentis
mier politikuri ndobis gamocxadeba. parlamenti ar aris ufle-
bamosili Tanamdebobidan gadaayenos mTavrobis wevri, amis SesaZle-
bloba parlaments eZleva mxolod gansakuTrebul SemTxvevaSi, im-
piCmentis proceduris gamoyenebiT. sxva SemTxvevaSi mTavrobis wevrebs,
ministrebs Tanamdebobaze niSnavs da aTavisuflebs prezidenti.
parlaments, Tavis mxriv, SesaZlebloba aqvs daayenos sakiTxi prez-
identis Tanamdebobidan gadayenebis Sesaxeb.
funqciaTa ganawilebis Sesabamisad, parlamenti iRebs kanonebs,
xolo maT safuZvelze da Sesasruleblad prezidenti marTavs
qveyanas. am Tanafardobisas prezidents ufleba aqvs Seayovnos
parlamentis mier miRebuli kanonebi, anu isargeblos vetos uflebiT,
romlis gadasalaxavad gansakuTrebuli proceduraa dadgenili. aseve
unda aRvniSnoT, rom parlamenti, Tavis mxriv, axdens prezidentis
mier dadebuli SeTanxmebebisa da xelSekrulebebis ratifikacias.
yovelive aRniSnulidan naTlad Cans, rom saprezidento res-
publika qmnis xelisuflebis danawilebis princi pisa da mis far-
glebSi urTierTgawonasworebisa da kontrolis sistemis gamoy-
enebis saukeTeso pirobebs. mmarTvelobis es forma saSualebas
iZleva xelisuflebis sxvadasxva ganStoebaTa damoukidebeli da
amasTan, koordinirebuli moqmedebisaTvis.
mmarTvelobis ama Tu im saxis danergva SemTxveviTi movlena ar
aris. misi arCeva ganpirobebulia saxelmwifo xelisuflebis maqsi-
maluri stabilurobis miRwevis mizniT. amasTan, mmarTvelobis formis
arCevas ganapirobebs mTeli rigi faqtorebi: saxelmwifoSi arsebu-
li tradiciebi, konkretuli politikuri viTareba, politikur ZalTa
realuri Tanafardoba sazogadoebaSi da sxva.
aqve, Tu gaviTvaliswinebT Tanamedrove sazogadoebis sirTules
da, Sesabamisad, sazogadoebis, saxelmwifos socialuri marTvis
garTulebas, dadebiT mxareebTan erTad saprezidento da saparla-
mento respublikebis naklovan mxareebsac, maSin logikurad unda
miviCnioT mmarTvelobis gansxvavebuli, axali formebis Zieba da
arseboba. maTi Taviseburebebis daxasiaTebisaTvis iuridiul lit-
eraturaSi farTo ganxilvis sagania Sereuli mmarTvelobis
formis saxelmwifoebi.

180
mmarTvelobis Sereuli forma
mmarTvelobis Sereuli formebis aucilebloba dakavSirebu-
lia saparlamento da saprezidento formebis naklovan mxareebTan,
romlebic zogadad, koncentrirebuli saxiT Semdegnairad SeiZleba
Camoyalibdes:
1. xelisuflebis monopolizacia da avtoritarizmisaken gadaxra saprez-
idento respublikaSi; am tendenciis Sedegad iuridiul literatura-
Si xSirad miuTiTeben superprezidentze, zeprezidentze;
2. mTavrobis arastabilurobis zrda saparlamento respublikaSi.

mmarTvelobis Sereuli formebisaTvis damaxasiaTebe-


lia rogorc saprezidento, ise saparlamento mmar-
Tvelobis niSnebi. prezidenti niSnavs mTavrobas, amas-
Tan, prezidentis mier daniSnuli mTavroba pasuxismge-
belia parlamentis winaSe, prezidents aqvs ufleba va-
daze adre daiTxovos parlamenti.

Sereuli respublikis magaliTad SeiZleba movitanoT safrangeTi.


1958 wlis konstituciis Sesabamisad, safrangeTis prezidenti airCeva
uSualod mosaxleobis mier, igi xelmZRvanelobs mTavrobas, amave
dros mTavroba saWiroebs erovnuli krebis qveda palatis auci-
lebel ndobas.
saparlamento da saprezidento niSnebis SeerTeba miznad isaxavs
saxelmwifos stabilurobis uzrunvelyofas, samTavrobo krizisebis
Semcirebas, umaRlesi da adgilobrivi organoebis koordinirebul
saqmianobas. magram aRniSnuli SeerTeba yovelTvis ar iZleva iseTi
“hibridis~ miRebis SesaZleblobas, romelic moxsnida yvela aRniS-
nul problemas. amitom Serevis formebic sxvadasxvanairia yovel
konkretul saxelmwifoSi. am TvalsazrisiT TviTon mmarTvelobis
Sereuli formis SigniT SeiZleba calke gamovyoT naxevradsaprez-
idento da naxevrad saparlamento respublika.
mmarTvelobis Sereuli formebis arsebobis mTavari miznisaTvis
- Tavi daeRwiaT saprezidento da saparlamento respublikis nak-
lovanebebisaTvis, dReisaTvis mmarTvelobis arc erT aratradici-
ul formas ar miuRwevia.
yovelive zemoaRniSnulidan gamomdinare, mmarTvelobis formis
sakiTxi, miuxedavad misi warmoSobis siZvelisa, Tavisi praqtikuli
politikuri da samarTlebrivi mniSvnelobiT metad aqtualuri
sakiTxia dRevandeli sazogadoebisaTvisac.

181
sfdb ##
saxelmwifos teritoriuli mowyoba
cneba saxelmwifos teritoriuli mowyobis qveS igulisxmeba
saxelmwifo xelisuflebis teritoriul-administraciuli orga-
nizeba, saxelmwifos Semadgenel nawilebs, centralur da adgilo-
briv organoebs Soris urTierToba.
Cveulebriv, saxelmwifos teritoria dayofilia nawilebad,
romlebic qmnian saxelmwifos teritoriuli organizaciis geografi-
ul safuZvels. amasTan, TiToeul teritoriul erTeulSi, erTian
saxelmwifo xelisuflebasTan erTad, Sesabamis teritoriaze mo-
qmedebs Sesabamisi erTeulis xelisufleba. aqedan gamomdinare, qveynis
teritoriul erTeulebs SeiZleba hqondeT xelisuflebisa da
mmarTvelobis umaRlesi organoebi, sakuTari konstitucia, kanonm-
debloba da a.S. aseTi teritoriuli erTeulebi saxelmwifos ms-
gavs warmonaqmnebs warmoadgenen da gaaCniaT TviTmmarTvelobis ma-
Rali done. sxva SemTxvevaSi ki, qveynis mxolod iseT administraci-
ul-teritoriul erTeuls warmoadgenen, romelsac ar gaaCnia sax-
elmwifoebriobis raime niSani, yvela erTeuls gaaCnia Tanabari
iuridiuli statusi da maTi organoebi warmoadgenen mTeli sax-
elmwifo aparatis struqturul nawils.
aRniSnulis Sesabamisad, Tanamedrove konstituciuri samarT-
lis TeoriaSi gamoyofen teritoriul saxelmwifoebrivi orga-
nizaciis or ZiriTad formas: unitarulsa da federaciuls.
ZiriTadi gansxvaveba am or formas Soris gamoixateba imaSi, rom
unitaruli saxelmwifo dayofilia da Sedgeba mxolod adminis-
traciuli an politikur-administraciuli erTeulebisagan, xolo
federaciuli saxelmwifos erTeulebi warmoadgenen saxelmwifos
msgavs warmonaqmnebs suverenitetis gareSe.

unitaruli saxelmwifo
termini “unitaruli” momdinareobs laTinuri sityvidan `unus~,
rac qarTulad `erTs~, erTians niSnavs. Sesabamisad:
⊇ unitaruli saxelmwifo erTiani, ganuyofeli saxelmwifoa, sa-
dac aseve erTiani politikuri xelisufleba xorcieldeba da
romelic erTaderTi umaRlesi xelisuflebaa mTeli qveynis
masStabiT.
⊇ unitarul saxelmwifoSi mis Semadgenel nawilebs, teritori-
ul erTeulebs ar gaaCniaT sakuTari konstitucia, kanonmde-

182
bloba, xelisuflebisa da mmarTvelobis umaRlesi organoebi.
qveyanaSi moqmedebs erTi saerTo konstitucia da kanonmde-
bloba, politikuri xelisuflebis erTiani centralizebuli
sistema; centraluri erTeulebis adgilobrivi organoebis
samarTlebrivi statusi ganisazRvreba saerTo saxelmwifoe-
brivi samarTlis normebiT.
⊇ administraciul-teritoriul erTeulebs ar gaaCniaT raime
politikuri damoukidebloba, TiToeuli erTeuli, rogorc wesi,
erTnairi samarTlebrivi statusiT sargeblobs da gaaCnia cen-
traluri organoebisadmi Tanaswori damokidebuleba, rac, bune-
brivia, ar gamoricxavs maTi farTo xasiaTis uflebamosilebis,
sameurneo, socialur, kulturul da sxva sferoebSi arsebobis
aucileblobas.
⊇ unitarul saxelmwifoSi moqalaqeTa samarTlebrivi statusi
ganisazRvreba saxelmwifos erTiani moqalaqeobiT.
aseT saxelmwifoSi, rogorc ukve mivuTiTeT, moqmedebs rogorc
samarTlis, ise sasamarTlo xelisuflebis erTiani sistema. Sesa-
bamisad, qveynis kanonmdeblobis saerTo bazas warmoadgens qveynis
ZiriTadi kanoni _ konstitucia, xolo marTlmsajulebis ganxor-
cieleba mTeli qveynis masStabiT saerTo materialuri da proce-
sualuri samarTlis normebis gamoyenebiT xdeba.
safinanso-sabiujeto sferoSi unitaruli saxelmwifosaTvis
damaxasiaTebelia gadasaxadebis erTiani sistema. am sistemis Sesa-
bamisad, rogorc wesi, jer xdeba centraluri biujetis formireba,
saidanac Semdeg saxsrebi sxvadasxva erTeulebSi nawildeba.
unitarizmisaTvis damaxasiaTebeli aRniSnuli niSnebis far-
glebSi, centralizacia yovel konkretul SemTxvevaSi SesaZlebe-
lia sruliad sxvadasxva formiTa da saxiT gamovlindes.

administraciuli dayofa unitarul saxelmwifoSi


administraciul-teritoriuli dayofis mixedviT, unitaruli
saxelmwifoebi gansxvavdebian erTmaneTisagan erTeulebis doneebis
mixedviT. administraciuli erTeulebis safexurebis raodenoba
damokidebulia qveynis teritoriis sididesa da mosaxleobis raode-
nobaze, magram es momenti ar aris ganmsazRvreli yoveli konkret-
uli SemTxvevisaTvis da SeiZleba SedarebiT didi teritoriisa da
meti raodenobis mosaxleobis mqone qveyanas ufro naklebi raode-
noba, ufro nakleb safexurovani administraciul-teritoriuli
doneebi gaaCndes. magaliTad, did britaneTs gaaCnia teritoriuli
dayofis mxolod sami done, xolo safrangeTs _ oTxi.

183
msoflios konstituciuri praqtika icnobs iseT SemTxvevebsac,
roca qveyanas saerTod ar gaaCnia administraciul-teritoriuli
dayofa. amis magaliTad SeiZleba davasaxeloT malta.
unitaruli saxelmwifoebis administraciul-teritoriuli
erTeulebis doneTa raodenobaze saubrisas saWiroa aRiniSnos Tan-
amedrove saxelmwifoebSi mimdinare tendencia, romelic konsti-
tuciur samarTalSi regionalizmis cnebiT moixsenieba. igi gulisx-
mobs administraciuli erTeulebis gamsxvilebas. aseTive mosazre-
ba aqvs gamoTqmuli saqarTvelos axalgazrda iuristTa asociaciis
konstitucionalistTa jgufs, rasac Cvens sinamdvileSi raionis
mimarT, vfiqrob, swori pozicia ukavia. aRniSnuli jgufis azriT,
"raionuli donis xelisuflebis arsebobisas sakmaod rTuli iqne-
ba maT Soris uflebamosilebaTa gamijvnis meqanizmis SemuSaveba,
aqedan gamomdinare, SeiZleba garTuldes regionuli da raionuli
donis xelisuflebebs Soris urTierToba. saqarTvelos saxelmwi-
foebriv-teritoriuli mowyobidan raionuli saxelisuflebo do-
nis amogdeba ki (anu ramdenime raionis gamsxvileba erT did ter-
itoriul erTeulad), garda imisa, rom Seamcirebs da samamde daiy-
vans (centraluri, regionuli, adgilobrivi) qveyanaSi xelisuflebis
doneebs, amasTan, rac aseve Zalze mniSvnelovania, mniSvnelovnad Seam-
cirebs biurokratiul aparats da misi SenaxvisaTvis aucilebel
xarjebs.~
unitarizmis zogadi daxasiaTebisas, aRvniSneT, rom adminis-
traciul-teritoriul erTeulebs erTnairi samarTlebrivi sta-
tusi gaaCniaT, magram arc es zogadi wesia bolomde dogmaturi.
SesaZlebelia, rom calkeul teritoriul erTeuls an erTeulebs
sxvebTan SedarebiT gansxvavebuli konstituciur-samarTlebrivi
statusi hqondeT. aseT saxelmwifoSi zogierT erTeuls, Tavisi
specifikidan gamomdinare (erovnuli, eTnikuri, istoriuli da sxva),
ufro farTo TviTmmarTvelobis ufleba SeiZleba mieniWos. aseT
teritoriul erTeulebs konstituciuri samarTali teritori-
uli avtonomiebis saxeliT moixseniebs.
imisda mixedviT, Tu rogor aris organizebuli sajaro xe-
lisufleba, ganasxvaveben decentralizebul da centrali-
zebul unitarul saxelmwifoebs.

decentralizebuli unitaruli saxelmwifo


decentralizebuli unitaruli saxelmwifo federalizmTan
axlos mdgomi formaa. decentralizmis dros uflebamosileba cen-
tralur xelisuflebasa da teritoriul erTeulebs Soris ganaw-

184
ilebulia konstituciiT. amis magaliTad SeiZleba gamoviyenoT
italiis teritoriuli mowyoba. italiis konstituciiT umaRles
teritoriul erTeulebs aqvT sakuTari kanonmdebloba. konsti-
tuciis Sesabamisad, olqebs gaaCniaT statusi, romelic gansazRvravs
olqis Sinagan organizacias. am statuss Rebulobs Tavad olqi da
amtkicebs respublikuri kanoni. konstituciiT olqebi sargebloben
finansuri avtonomiiT. olqSi sakanonmdeblo organos funqcias
asrulebs olqis sabWo, romelic arCeviTi organoa. aRmasrulebel
sferoSi moqmedebs komisari, romelic xelmZRvanelobs olqSi sax-
elmwifos administracias.

centralizebuli unitaruli saxelmwifo


centralizebul unitarul saxelmwifoSi gamoricxulia adgi-
lobrivi teritoriuli erTeulebis avtonomiuroba. am saxis sax-
elmwifoSi ar arsebobs adgilobrivi sakiTxebis gadawyvetis uflebis
mqone arCeviTi organoebi. maTi funqciebi xorcieldeba centridan
daniSnuli piris mier. am saxis saxelmwifoebi iSviaTia.
iuridiul literaturaSi gamoyofen aseve SedarebiT decen-
tralizebul unitarul saxelmwifos. misi damaxasiaTebeli niSani
isaa, rom aseTi saxelmwifos teritoriul erTeulebSi, msgavsad
decentralizebulisa, arsebobs xelisuflebis adgilobrivi arCev-
iTi organoebi. gansxvaveba imaSi gamoixateba, rom SedarebiTi de-
centralizmis dros ar arsebobs adgilobrivi kanonmdebloba. Se-
sabamisad, administraciuli erTeulebis umaRlesi doneebi mTli-
anad an nawilobriv administraciuli xasiaTis arian.
yovelive zemoaRniSnulidan gamomdinare, SeiZleba gamoiyos
unitarizmis rogorc dadebiTi, ise uaryofiTi mxareebi. wyobileb-
is es forma SesaZleblobas qmnis qveynis umaRlesi saxelmwifo
organoebis xelSi koncentrirebul iqnas saxelmwifo xelisuflebis
mniSvnelovani, ZiriTadi resursebi, rac SesaZleblobas uqmnis cen-
tralur xelisuflebas mTeli qveynis masStabiT maqsimaluri op-
eratiulobiT ganaxorcielos Tavisi gadawyvetilebebi. meore mxriv,
xelisuflebis centrSi koncentraciis metismetad maRalma donem
SeiZleba gamoiwvios arademokratiuli reJimisaken gadaxra da sab-
olood, adamianisa da moqalaqis ufleba-TavisuflebaTa xelyofa.

federaciuli mowyoba (federalizmi)


sityva federacia laTinuri sityvidan "fedus" momdinareobs da
qarTulad kavSirs niSnavs. unitarulisagan gansxvavebiT,

185
federaciuli saxelmwifo rTuli, samokavSireo sax-
elmwifoa, romelSic gaerTianebulia rigi saxelmwi-
foebi an saxelmwifos msgavsi warmonaqmnebi federa-
ciis subieqtebi.

federalizmi unitarizmTan SedarebiT ufro progresul da demokra-


tiul formad aris miCneuli. misi demokratiulobis ganmsazRvrelad
miCneulia saxelmwifo xelisuflebis decentralizaciis maRali
done. am TvalsazrisiT, ganasxvaveben xelisuflebis or dones: saer-
To federaluri xelisufleba da federaciis subieqte-
bis xelisufleba. saerTo federalur doneze saxelmwifo
xelisuflebas axorcielebs orpalatiani sakavSiro warmomadgenlobi-
Ti organo, romlis erT-erTi, kerZod, zeda palata, umaRles warmo-
madgenlobaSi swored federaciis subieqtebis interesebs gamoxat-
avs.
federaciis dros saxelmwifos teritoriul erTeulebs gaaCnia
saxelmwifoebriobis ZiriTadi elementebi: sakanonmdeblo, aRmasrule-
beli da sasamarTlo xelisufleba, saxelmwifo aparati, finansuri
damoukidebloba da a.S. e.i. federaciul saxelmwifoSi moqmedeben
xelisuflebisa da mmarTvelobis umaRlesi organoebi, riTac real-
izebulia xelisuflebis decentralizaciis umniSvnelovanesi funq-
cia. aqve unda aRiniSnos, rom federaciuli sistemis, wyobis er-
Tianobis princi pze ageba uzrunvelyofs federacias, rogorc er-
Tiani suverenuli saxelmwifos saxiT arsebobas. amiT realizdeba
federalizmis iseTi mniSvnelovani princi pi, rogoricaa gansxvave-
bul teritoriul erTeulTa integraciis funqcia. am funqciis
mniSvnelobasa da federaluri saxelmwifos erTianobaze miuTiTebs
is garemoebebi, rom am dros arsebobs saerTo saxelmwifoebrivi
kompetencia, federalur organoTa erTiani sistema. marTalia am
dros dawesebulia ormagi moqalaqeoba, magram igi formalur xasi-
aTs atarebs da saxelmwifoSi piris samarTlebrivi mdgomareoba
ganisazRvreba erTiani federaluri saxelmwifos moqalaqeobis mixed-
viT. federalur konstituciebSi reglamentirebulia erTianobis
mniSvnelovani garantiebi. magaliTad, secesiis uflebis arqona
federaciis subieqtebisaTvis, Tu Tvals gadavavlebT saxelmwifoTa
teritoriuli mowyobis istoriuli ganviTarebis gzas, SeiZleba
gamovyoT federaciis Camoyalibebis ori ZiriTadi xerxi:
1. saxelSekrulebo;
2. konstituciuri.

186
saxelSekrulebo gziT federaciis Camoyalibeba gulisxmobs
xelSekrulebis safuZvelze saxelmwifoTa Soris SeTanxmebas gaer-
Tianebis Sesaxeb. amis saukeTeso magaliTia aSS konstituciuri
federacia. misi Seqmna dakavSirebulia konstituciiT an konsti-
tuciuri kanoniT xelisuflebis mier federaciuli mowyobis aRi-
arebasTan, romliTac igi Sesabamis avtonomiur uflebebs aniWebs
calkeul teritoriul erTeulebs. saerTod, federaciaze saubri-
sas sxvadasxva avtori mis warmoSobasa da ganviTarebas gansxvave-
buli sistemiTa da saklasifikacio niSnis mixedviT ganixilavs.
federaciis zogadi niSnebisa da maxasiaTeblebis Sesabamisad:
erovnuli niSnis mixedviT SeiZleba vilaparakoT fed-
eraciis organoebis erovnul da teritoriul safuZvelze. am safuZ-
vlis Sesabamisad, ganasxvaveben erovnul-saxelmwifoebriv da admin-
istraciul-teritoriul federacias.
erovnul-saxelmwifoebriv federacias adgili aqvs
mravalerovan saxelmwifoSi, sadac erebi nebayoflobiT arian gaer-
Tianebuli erT samokavSireo saxelmwifoSi. am erebs sakavSiro
organoebisaTvis nebayoflobiT aqvT gadacemuli TavianTi suver-
enuli ufleba.
administraciul-teritoriul federacias safuZv-
lad udevs ekonomikuri, geografiuli, enobrivi, kulturuli da
sxva msgavsi faqtorebi. federaciis es saxe centralizaciis ufro
maRali xarisxiT xasiaTdeba, vidre erovnul-saxelmwifoebrivi fed-
eracia.
iuridiul literaturaSi ganasxvaveben aseve decentralize-
bul da centralizebul federacias. federacia SeiZleba iyos
simetriuli da asimetriuli. simetriuli federaciis qvey-
nebSi federaciis subieqtebi Tanabari uflebebiT sargebloben cen-
trTan urTierTobaSi. Tumca, aqve isic unda aRiniSnos, rom aseTi
Tanabroba absoluturi ar aris.

asimetriuli federalizmi
asimetriuli federaciis dros saxelmwifos Semadgenel naw-
ilebs gansxvavebuli konstituciur-samarTlebrivi statusi aqvT.
aseT saxelmwifoSi, Tanabari uflebebis mqone subieqtebis garda,
arseboben federaciis sxva teritoriuli erTeulebic. amis magal-
iTs gvaZlevs aSS-s 50 Statisa da kolumbiis federaluri olqis
konstituciur-samarTlebrivi statusis Sedareba. kolumbiis ok-
rugs ar hyavs Tavisi warmomadgeneli senatSi da igi saTaTbiro

187
xmis uflebis mqone deputatiT aris warmodgenili warmomadgenelTa
palataSi.
asimetriuli federaciis dros saxelmwifoSi SeiZleba ar
arsebobdes sxva teritoriuli erTeulebi. amasTan, federaciis
subieqtebi mainc gansxvavdebian erTmaneTisagan TavianTi konsti-
tuciur-samarTlebrivi statusiT. magaliTia ruseTi, sadac fed-
eraciis subieqtTa 6 saxea warmodgenili: respublika, mxare, olqi,
federaluri mniSvnelobis qalaqi, avtonomiuri olqi da avtonomi-
uri okrugi.
saxelmwifoTa federaluri mowyobisas yvelaze mniSvnelovania
centraluri da adgilobrivi subieqtebis xelisuflebaTa Soris
kompetenciaTa gamijvna. am TvalsazrisiT, gamoyofen konstituci-
ur-samarTlebrivi modelis Semdeg ZiriTad saxeebs:
a) konstituciiT gansazRvrulia mxolod federaci-
is gansakuTrebuli kompetencia. konstituciaSi mocemulia
federaciis umaRlesi saxelmwifo organoebis gansakuTrebul gamge-
blobas mikuTvnebuli sakiTxebi, xolo yvela sxva danarCeni kompe-
tencia gadaecema federaciis subieqtebs.
b) roca gansazRvrulia federaciis subieqtebis gan-
sakuTrebuli kompetencia, magaliTad, germaniis ZiriTadi kanonis
30-e muxlSi naTqvamia: "saxelmwifoebrivi uflebamosilebis ganx-
orcieleba da saxelmwifoebrivi davalebebis aRsruleba warmoad-
gens landis funqciebs, ramdenadac es ZiriTadi kanoni ar adgens, ar
uSvebs sxvagvar mowesrigebas~. uflebamosilebaTa gamijvnis am
modelis mixedviT, konstituciebi gansazRvraven kompetenciaTa or
sferos, rogorc wesi, muxlobriv CamonaTvalTa gareSe, romelTa
nawili miekuTvneba federacias, nawili - subieqtebs.
g) federaciisa da misi subieqtebis konkurirebadi kompetenci-
is modelis mixedviT, konstituciebi gansazRvraven kompetencia-
Ta sam sferos: federaciisa da misi subieqtebis ko-
mpetenciasTan erTad gansazRvraven erTobliv ufle-
bamosilebaTa sferoebs. magaliTad, germaniis ZiriTadi kano-
nis zemoT moyvanili muxlis me-2 nawilis mixedviT, "federacias da
landebs Soris kompetenciis gamijvna ganisazRvreba ZiriTadi kanonis
normebiT gansakuTrebuli da konkurenciuli sakanonmdeblo kompe-
tenciis Sesaxeb~. sakanonmdeblo uflebamosilebaTa sferoSi ger-
maniis ZiriTadi kanonis 72-e muxlis pirveli punqti ar gan-
sazRvravs landebis uflebamosilebebs. "konkretuli sakanonmdeb-
lo uflebamosilebis sferoSi landebs maSin aqvT kanonmdeblobis
uflebamosileba, rodesac federacia ar sargeblobs am Tavisufle-

188
bebiT~. am magaliTis mixedviT konkurirebadi kompetenciis Si-
naarsSi igulisxmeba, rom uflebamosilebebis garkveul nawilSi
teritoriuli erTeulebis aqtebi moqmedeben manam, sanam centri
imave kompetenciaze Sesabamis aqtebs gamoscemdes.
d) narCeni kompetenciis mixedviT, konstituciebi gansazRvraven
federaciis zogad kompetencias, federaciis uflebamosile-
bebs, federaciisa da subieqtebis erToblivi moqmedebis sferoebis
mixedviT. amasTan, calke ar aris mocemuli subieqtebis uflebam-
osilebaTa CamonaTvali.
kompetenciaTa CamoTvlili modelebi ara Tu amowuraven fed-
eraciasa da mis subieqtebs Soris kompetenciaTa gamijvnis mraval-
ferovan saxeebs, aramed TviT dasaxelebuli modelebis SigniTac es
sakiTxi sakmao mravalferovnebiT gamoirCeva.
yovelive zemoaRniSnuli, rasakvirvelia, ar amowuravs feder-
aluri wyobis problemebs. amjerad, Cveni yuradRebis miRma rCeba
federalizmis iseTi mniSvnelovani sakiTxi, rogoricaa federaciis
subieqtebisa da sxva avtonomiuri erTeulebis saxelmwifo xe-
lisuflebis organizaciis, federaciasa da mis subieqtebs Soris
konfliqtis mogvarebis saxelSekrulebo Tu konstituciur pro-
ceduraTa sakiTxebi.

sfdb #$
saxelmwifoTa kavSiris sxva formebi
konfederacia
konfederaciis cnebis sakiTxi Tanamedrove iuridiul liter-
aturaSi erTmniSvnelovnad ar aris gagebuli. zogierTi avtori
konfederacias, tradiciulad, saxelmwifos mowyobis formad ganix-
ilavs (lazarevi, cnobilaZe). 90-ni wlebis bolodan gamoCndnen
avtorebi, romlebmac uaryves es pozicia. maTi azriT, konfederacia
ar aris saxelmwifo mowyobis forma, ramdenadac igi suverenul
saxelmwifoTa kavSiria. es kavSiri ar iwvevs axali saxelmwifos
warmoSobas da maT Soris urTierToba regulirdeba saerTaSoriso
samarTlis normebiT. konfederacia, rogorc erTiani mxolod saer-
TaSoriso urTierTobebSi SeiZleba gamodiodes (a. gerasimovi, e.
moiseevi).
konfederaciis arsis, misi Taviseburebebis gacnobiereba yve-
laze ukeT SesaZlebelia federaciebTan misi Sedarebis safuZ-
velze. federacia Tavisi arsiT sakavSiro saxelmwifoa, romelSic

189
centrsa da subieqtebs Soris kavSiri ganmtkicebulia federaluri
konstituciiT. konstituciaSi wevri saxelmwifoebis kavSiri efuZ-
vneba xelSekrulebas. federaciaSi suvereniteti ekuTvnis sakav-
Siro saxelmwifos, federaciis wevrebi ar arian damoukidebeli
saerTaSoriso urTierTobebSi. konfederaciis dros wevri saxelm-
wifoebi srulad inarCuneben saxelmwifo suverenitets. aqedan
gamomdinare, federaciis subieqtebs, konfederaciis wevri saxelmwi-
foebisagan gansxvavebiT, kavSiridan calmxrivi, upirobo gasvlis
ufleba ar gaaCniaT. konfederaciaSi saxelmwifoebi sargebloben
nulifikaciis uflebiT, rac gulisxmobs wevri saxelmwifoebis
SesaZleblobas TavianT teritoriaze ar gaataron konfederaciis
organoebis mier miRebuli arasasurveli gadawyvetilebebi. fed-
eraciaSi aseTi uflebiT subieqtebi ar sargebloben.
teritoriasTan mimarTebiT maT Soris gansxvaveba mdgomareobs
imaSi, rom federaciis dros arsebobs federaciuli saxelmwifos
erTiani teritoria, xolo konfederaciaSi konfederaciuli sax-
elmwifos erTiani teritoria ar arsebobs, yvela wevr saxelmwi-
fos Tavisi teritoria gaaCnia.
federaciis dros arsebobs federaciisa da subieqtebis mo-
qalaqeoba, magram am ukanasknels, rogorc ukve aRvniSneT, mxolod
formaluri mniSvneloba aqvs da TiToeuli moqalaqis samarTlebrivi
mdgomareoba ganisazRvreba federaluri saxelmwifos erTiani mo-
qalaqeobis mixedviT.
federaciis dros arsebobs xelisuflebisa da mmarTvelobis
saerTo federaluri organoebi, xolo konfederaciaSi SeiZleba
Seiqmnas mxolod is organoebi, romlebic aucilebelia im amocaneb-
is gansaxorcieleblad, romelic gaTvaliswinebulia xelSekrule-
baSi. amasTan, konfederaciaSi mudmivad moqmedi organoebi moklebu-
li arian saxelisuflebo uflebamosilebebs.
paragrafis dasawyisSi moyvanili mosazreba, romelic konfed-
eracias ar miiCnevs saxelmwifo wyobilebis formad, miuTiTebs kon-
federaciis saerTaSoriso organizaciasTan msgavsebaze. Tumca, xaz-
gasmiT unda aRvniSnoT, rom isini ar SeiZleba ganvixiloT identur
cnebebad, ramdenadac saxelmwifoTa aseTi kavSiris urTierTobis
regulireba damokidebulia saerTaSoriso normebze. amdenad, aseT
kavSirSi saxelmwifoTa urTierTobis normatiul safuZvlad miiCn-
even saxelmwifoTa mSvidobiani TanamSromlobis princi ps.
aRniSnul poziciaTa ukeT gaazrebisa da konfederaciis cnebasTan
maTi mimarTebis gaanalizebisaTvis iuridiul literaturaSi moix-
senieben evrokavSirisa da Tanamegobrobis statuss.

190
Tanamegobroba
konfederaciisagan gansxvavebiT, Tanamegobroba saxelmwifoTa orga-
nizebuli gaerTianebaa, romelsac erTgvarovani niSnebi axasiaTebs.
saxelmwifoTa TanamSromloba efuZneba ormxriv da mravalmxriv
xelSekrulebas. Sesabamisad, Tanamegobrobis saqmianobis samarTlebriv
safuZvels, romelic saerTaSoriso samarTlis normebs warmoadgens
da mocemulia xelSekrulebebSi da Tanamegobrobis mier miRebul
aqtebSi.
Tanamegobrobis qveynebs Soris TanamSromloba yvelaze mkafio
da moculobiTia ekonomikisa da Tavdacvis sferoSi, romlebSic
moqmedeben Sesabamisi SeTanxmebebi.
damoukidebel saxelmwifoTa Tanamegobroba (d.s.T) Seiqmna 1991
wlis 8 dekembris minskis SeTanxmebis safuZvelze, romelic rati-
ficirebul iqna 1991 wlis 12 dekembers. SeTanxmebas xeli moaw-
eres ruseTma, belorusiam da ukrainam. saqarTvelo Tavdapirvelad
ar Sesula Tanamegobrobis SemadgenlobaSi.
dasaxuli amocanebisa da miRebuli gadawyvetilebebis gansaxor-
cieleblad TanamegobrobaSi Seqmnilia organizaciuli struqtura:
1. saxelmwifos meTaurTa sabWo da mTavrobis meTaurTa sabWo;
2. Tanamegobrobis saxelmwifoTa saparlamentTaSoriso asamblea;
3. Tanamegobrobis aRmasrulebeli samdivno, romelic moqmedebs
qalaq minskSi 1993 wlidan;
4. sagareo saqmeTa ministrTa sabWo, d.s.T-s qveynebis Tavdacvis
ministrebis sabWo;
5. dargobrivi TanamSromlobis organoebi, romelTa ricxvi 80-ze metia.
Tanamegobrobas, rogorc saxelmwifoTa gaerTianebas, SeiZleba
hqondes konfederaciis an federaciisaken gardamavali forma, an
piriqiT, igi saboloo dezintegraciis etaps warmoadgendes, miuxe-
davad imisa, rom 1998 wels ruseTma da belorusiam ormxrivi
xelSekrulebis safuZvelze kavSiri Seqmnes.

evrokavSiri
evropis gaerTianebis safuZvelia TanamSromloba evropis sax-
elmwifoebs Soris mSvidobis uzrunvelyofisa da ekonomikuri da
socialuri progresis xelSewyobisaTvis, rac mWidro kavSiris
farglebSi xorcieldeba. Tavdapirvelad, aqcenti gakeTebuli iyo
ekonomikur TanamSromlobaze, mogvianebiT ki, ganviTarda TanamSrom-
loba politikis sferoSi. ufro konkretulad, am gaerTianebas
safuZveli Cauyara 1951 wlis 18 aprilis parizis xelSekrulebam
qvanaxSirisa da foladis evropis gaerTianebis Sesaxeb. 1957 wels
191
romSi xelmoweril iqna xelSekruleba evropis ekonomikuri gaer-
Tianebisa da atomuri energiis gaerTianebis Sesaxeb, romelic Zala-
Si Sevida 1958 wlis 1 ianvridan. aRniSnuli xelSekrulebis safuZ-
velze sami damoukidebeli gaerTianeba, romlebic iuridiuli Tval-
sazrisiT damoukidebeli sadamfuZneblo dokumentebis safuZvelze
dResac inarCuneben damoukidebel statuss. amasTan, evrokavSirs
dRevandeli organizaciul-samarTlebrivi da politikuri struq-
turis mixedviT, ganixilaven, rogorc erTian organizaciul
mTlianobas. Sesabamisad, evrokavSiri arsebiTad gansxvavdeba sxva
saerTaSoriso organizaciebisagan da Zalian hgavs saxelmwifos. es
gansxvaveba, upirvelesad, ganpirobebulia misi kompetenciiT, romlis
Sesabamisad, evrokavSiri axorcielebs ara calkeul saxelmwifoTa
mier dasaxul calkeul teqnikuri xasiaTis amocanebs, aramed mas
gaaCnia saqmianobis iseTi damoukidebeli sferoebi, romelTa er-
Toblioba saSualebas iZleva mivuTiToT saxelmwifoebriobis niS-
nebze. am TvalsazrisiT, sakmarisi iqneboda gaerTianebis saqmianoba
saerTo bazis SeqmnisaTvis, romlis qveSac gaerTiandebian da iTan-
amSromleben wevri saxelmwifoebi, magram evrokavSiris kompetencia
amiT ar amoiwureba. igi aregulirebs saqonlis Tavisufal moZraobas,
samuSao Zalis, momsaxureobisa da kapitalis moZraobas, soflis
meurneobas, konkurenciasa da socialur politikas da a.S. amasTan,
evrogaerTianebas damoukideblad ar aqvs ufleba gazardos saqmi-
anobis sfero, Tavisi kompetenciis farglebi, rac miuTiTebs imaze,
rom igi aseTi SesaZleblobis gareSe ar SeiZleba ganxilul iqnas
rogorc saxelmwifo. amitom evrogaerTianebas dReisaTvis marTe-
bulad ganixilaven rogorc ‘saxelmwifoTa Soris TanamSromlobis
axal formas, romelsac Sualeduri mdgomareoba uWiravs saxelmwi-
fosa da saerTaSoriso organizacias Soris~.
organizaciul-struqturuli TvalsazrisiT, evrokavSiri Sedgeba
Semdegi ZiriTadi institutebisagan:
1) ministrTa sabWo, romelic gaerTianebis RonisZiebaTa
Catarebis Taobaze saboloo gadawyvetilebaTa mimReb organos war-
moadgens; Sedgeba ramdenime sabWosagan, romlebSic gaerTianebuli
arian wevri saxelmwifoebis calkeuli dargis ministrebi. Semad-
genel sabWoTa Soris gansakuTrebuli statusiT sargeblobs saer-
To sakiTxebis sabWo da evropis sabWo. pirveli Sedgeba sagareo
saqmeTa ministrebisagan da asrulebs sakoordinacio funqciebs;
meore - wevri qveynebis saxelmwifos meTaurebisagan da ganixilavs
yvelaze ufro mniSvnelovan ekonomikur da politikur sakiTxebs.
ministrTa sabWoSi yoveli qveynis xvedriTi wona ganisazRvreba
misi ekonomikuri potencialiT da varirebs oridan aTamde. sabWos

192
adgilsamyofelia briuseli. igi ikribeba luqsemburgSi an im qvey-
nis dedaqalaqSi, romlis warmomadgenelic asrulebs sabWos Tavmj-
domaris funqcias.
2) evropis komisia Sedgeba wevri qveynebis warmomadgen-
lebis _ komisiis wevrebisagan, romlebic iniSnebian xuTi wlis
vadiT. komisia SeimuSavebs gaerTianebebis RonisZiebebs da atarebs
maT cxovrebaSi. misi funqciebis Sesabamisad, komisia kontrols
uwevs qvanaxSirisa da foladis fasebs, ebrZvis monopolizms, iseT
subsidirebas, romelic vnebs konkurencias, Tvalyurs adevnebs birTvul
danadgarebs da a.S.
komisia awarmoebs molaparakebebs wevri saxelmwifoebis sax-
eliT mesame mxaresTan. misi Stab-bina luqsemburgSia.
3) evroparlamentis wevrebs irCeven qveynis mTel teri-
toriaze pirdapiri, sayovelTao saarCevno uflebis safuZvelze.
parlaments xelmZRvanelobs Tavmjdomare moadgileebTan erTad.
evroparlamenti wamyvani politikuri Zalis rols asrulebs gaer-
TianebaSi; asrulebs sakanonmdeblo funqcias, wyvets komisiis wevrebis
daniSvnisa da gaTavisuflebis sakiTxs; axorcielebs kontrols
komisiis mimarT; iwvevs politikur forumebs, mis kompetencias
miekuTvneba aseve gaerTianebis biujetis miReba, dadgenilebebis,
direqtivebisa da gadawyvetilebebis miReba.
4) evropis sasamarTlo anu evropis marTlmsajulebis
sasamarTlo (EUROPEAN COURT OF JUSTICE) Sedgeba TxuTmeti mosa-
marTlisa da cxra generaluri damcvelisagan, romlebic iniSnebian
yvela wevri saxelmwifos TanxmobiT eqvsi wlis vadiT.
evrosasamarTlos funqciebi scildeba Cveulebrivi iurisdiqciis
sasamarTlos funqciebs da moqmedebs rogorc ramdenime saxis sasa-
marTlo. kerZod:
sakonstitucio sasamarTlo arkvevs evropuli insti-
tutebis uflebebisa da movaleobebis urTierTmimarTebis sakiTxs,
arkvevs samarTlebriv urTierTobebs wevr saxelmwifoebsa da evrokav-
Sirs Soris.
sakanonmdeblo daraji meTvalyureobs meoradi kanonmde-
blobis Sesabamisobas evrokavSiris SeTanxmebebsa da saerTo evro-
pul princi pebTan.
administraciuli sasamarTlo ganixilavs evropis ofi-
cialuri pirebis mier warmodgenil saCivrebs, fizikur da iuridiul
pirTa mier evrokavSiris RonisZiebebis winaaRmdeg mimarTul qmede-
bebs.

193
samoqalaqo sasamarTlo awarmoebs arasakontraqto pa-
suxismgeblobisa da saCivrebis ganxilvas, romlebSic ZiriTadad
Seexebian sajaro xelisuflebis monawileobiT zaralis miyenebas.
saarbitraJo sasamarTlo ganixilavs mxareTa Soris
dadebuli xelSekrulebebis sakiTxs.
evrosasamarTlos SeiZleba mimarTon im SemTxvevebSi, Tu
1. evrokavSiris romelime instituti, wevri qveyana an calkeul SemTx-
vevaSi kerZo individi Semodis gancxadebiT gauqmdes Tanamego-
brobis institutebis mier miRebuli aqtebi;
2. evrokomisiis an evrokavSiris wevri qveynebis mxridan adgili aqvs
qmedebas, romelic ar Seesabameba an ewinaaRmdegeba erovnuli in-
stitutebis mier miRebul evrokavSiris xelSekrulebebsa da meo-
rad kanonmdeblobas;
3. evrokavSiris institutis an wevri saxelmwifos qmedeba mimarTu-
lia evrokavSiris sabWos an evrokomisiis winaaRmdeg, romelic,
amave dros, arRvevs Tanamegobrobis kanonmdeblobas;
4. arsebobs sadao sakiTxebi evrokavSirsa da mis aparats Soris.
saqmis mosmenis dros sasamarTlo iyofa or palatad, xolo,
roca sasamarTlo gansakuTrebiT mniSvnelovan sakiTxebs ganix-
ilavs, tardeba erToblivi procesi. gadawyvetilebis miReba xdeba
xmaTa umravlesobiT. evropis sasamarTlos gadawyvetilebebsa da
wevri saxelmwifoebis gadawyvetilebebs Soris koliziis SemTx-
vevaSi upiratesoba eniWeba evropis sasamarTlos aqtebs. maastrix-
tis molaparakebis Tanaxmad, gadawyvetilebebis Seusruleblobis
SemTxvevaSi, sasamarTlo uflebamosilia wevr saxelmwifos daak-
isros jarima. sasamarTlos adgilsamyofelia qalaqi luqsemburgi.
dReisaTvis saqarTvelo iswrafvis Sevides evrokavSirSi. am
TvalsazrisiT, umniSvnelovanesi movlena iyo 1996 wlis 22 aprils
luqsemburgSi xelmowerili SeTanxmeba "partniorobisa da Tanam-
Sromlobis Sesaxeb, erTi mxriv, evropis gaerTianebasa da maT wevr
saxelmwifoebs da, meore mxriv, saqarTvelos Soris~ romliTac
Seiqmna mniSvnelovani iuridiuli baza saqarTvelosa da evrokav-
Sirs Soris politikuri urTierTobisaTvis. 1997 wlis 13 marts
evroparlamentma moaxdina saqarTvelosa da evrokavSirs Soris
dadebuli SeTanxmebis ratifikacia, magram es jer kidev ar niSnavs
am procesis dasrulebas. amisaTvis saWiroa xelSekrulebis rati-
fikacia moaxdinos evrokavSiris yvela wevrma saxelmwifom. aRniS-
nulma xelSekrulebam unda uzrunvelyos evrokavSirSi Cveni qvey-
nis etapobrivi Sesvla. es sakmaod rTuli da xangrZlivi procesia.
evrokavSirSi gawevrianebisaTvis saWiroa Cveni saxelmwifo imyofe-
bodes ganviTarebis maRal safexurze.

194
evropasTan integrirebis TvalsazrisiT, mniSvnelovani movlena
iyo 4 dekembers, monpelieSi evropis regionTa generaluri asambleis
mier evropis regionTa asambleis 1997 wlis 24 oqtombris gadaw-
yvetilebis ratificireba, ris Sedegadac, aWaris avtonomiuri res-
publika era-s wevri gaxda. 12 Tebervals ki briuselSi gamarTul
evropis regionTa asambleis biuros sxdomaze aWaris avtonomiuri
respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomare, avtonomiuri respublikis
meTauri, arCeul iqna evropis regionTa asambleis biuros wevrad.
Semdeg era-s wevri gaxda imereTis regioni.
evropasTan integrirebis, masTan partnioruli TanamSromlobis
gzaze udavod mniSvnelovani iyo strasburgSi, evropis sabWos sa-
parlamento asambleis mier saqarTvelos evrosabWos ormocdameerTe
wevrad miReba. es movlena qveyanas Seuqmnis mniSvnelovani ekonomikuri
da politikuri ganviTarebis garantiebs da, rac yvelaze mTavaria,
axal etapze aiyvans adamianis ufleba-TavisuflebaTa dacvis sak-
iTxs. evrosabWoSi gaerTianeba am TvalsazrisiT ufro mets moiTx-
ovs saqarTvelos saxelmwifosagan, radganac “evropis sabWos
statuti pirdapir avalebs monawile saxelmwifoebs,
Tavis rigebSi miiRon mxolod is qveynebi, sadac WeS-
mariti demokratiis damkvidreba Seuqcevadi tendenciaa
da myari safuZvelia adamianis uflebebis dacvis, kano-
nis uzenaesobis dasamkvidreblad.~ adamianis Rirseuli ar-
sebobis, misi uflebebis dacvis axali garantiebis TvalsazrisiT
sakmaod didi movlenaa evropis adamianis uflebebis sasamarTlosadmi
xelmisawvdomoba, anu saqarTvelos, rogorc wevr saxelmwifos, mo-
qalaqes ufleba mieca mimarTos xsenebul sasamarTlos misi ufle-
bebisa da Tavisuflebebis dasacavad. garda amisa, sasamarTlom ufro
konkretuli winadadebebic misca saqarTvelos, kerZod, erTidan sam
weliwadSi man unda Seasrulos garkveuli pirobebi adamianis ufle-
bebis dacvis, erovnulobis Sesaxeb kanonmdeblobis, avtonomiuri
teritoriebis statusis, ltolvilebisaTvis maTi qonebis dabrunebis
sferosa da sxva msgavs sakiTxebSi.
mocemul etapze urTierToba saqarTvelosa da evrokavSirs
Soris TandaTanobiT ufro aqtiuri xdeba, xSiria evropis struq-
turebis delegaciaTa da eqspertTa samuSao vizitebi saqarTvelo-
Si, amas ki udidesi mniSvneloba aqvs, radganac igi mowmobs, rom
dadebiTad fasdeba is nabijebi, romlebic ukanasknel periodSi ga-
daidga Cvens qveyanaSi demokratiis mSeneblobis gzaze. yovelive es
ki ganamtkicebs im TanamSromlobas, romelic efuZneba evrokavSiris
fundamentur Rirebulebebs.

195
sfdb #%
saqarTvelos rogorc erTiani
saxelmwifos konstituciur-
samarTlebrivi statusi

damoukidebloba
jer kidev 1991 wlis 31 marts Catarebuli referendumiT
saqarTvelos mosaxleobam erTsulovnad dauWira mxari qveynis
damoukideblobis aRdgenas, rac sabolood 1991 wlis 9 aprilis
aqtiT saqarTvelos respublikis uzenaesma sabWom saqveynod gamo-
acxada. am faqtiT saqarTvelom daiwyo Tavisi damoukidebeli sax-
elmwifoebrivi cxovreba.
saqarTvelos, rogorc damoukidebeli da suverenuli saxelm-
wifos, konstituciur-samarTlebrivi statusi ganmtkicebulia 1995
wlis 24 agvistos konstituciiT, romelic Seicavs misi saxelmwi-
foebrivi suverenitetis safuZvlebs. saqarTvelos saxelmwifos
konstituciuri statusi, upirveles yovlisa, emyareba saxelmwifos
suverenitetis konstituciur princi ps.
saqarTvelos suverenobas, mis damoukideblobasa da ganuyof-
lobas aRiarebs saqarTvelos konstituciis pirvelive muxli.

saqarTvelos
saqarTvelo aris damoukidebeli, erTiani da ganuy-
konstitucia
ofeli saxelmwifo, rac dadasturebulia 1991 wlis
31 marts qveynis mTels teritoriaze, maT Soris
muxli

afxazeTis a.s.s.r-Si da yofil samxreT oseTis av-


tonomiur olqSi Catarebuli referendumiT da 1991
1

wlis 9 aprilis saqarTvelos saxelmwifoebrivi


damoukideblobis aRdgenis aqtiT.

saqarTvelos konstituciuri statusidan gamomdinare, misi,


rogorc erTiani saxelmwifos, xelisufleba unda warmovidginoT
ramdenime niSnis erTobliobad:
1. saqarTvelos erTiani saxelmwifo xelisufleb-
umaRlesoba, rac gamoixateba imaSi, rom am xelisuflebis
is umaRlesoba
realizeba xdeba saxelmwifoSi arsebuli sxva Zalebisa da stru-
qturebis Caurevlad (Tu rasakvirvelia, ar CavTvliT afxazeTSi
Seqmnil mdgomareobas). konstituciaSi miTiTebul farglebSi

196
saqarTvelos saxelmwifo xelisufleba gansazRvravs Cveni sazoga-
doebis saxelmwifo-samarTlebriv ganviTarebas, sazogadoebriv urT-
ierTobaTa mTel sistemas, awesrigebs maTi regulirebis sakiTxebs
da erT harmoniul mimarTulebas aZlevs maT mTeli qveynis masSta-
biT.
2. saxelmwifo xelisuflebis damoukidebloba gam-
oixateba imaSi, rom igi mxolod Tavisi interesebisa da Sexedule-
bebis Sesabamisad, sxva saxelmwifoTa Carevis gareSe, gansazRvravs
da axorcielebs Tavis saSinao da sagareo funqciebs.
3. Semdegi umniSvnelovanesi princi pi, romliTac saxelmwifo
xelisuflebis xasiaTi da, Sesabamisad, saqarTvelos, rogorc er-
Tiani saxelmwifos, statusi gamoixateba, xelisuflebis difer-
enciaciis pr inci pia, rac gulisxmobs saqarTvelos saxelmwi-
princi
fosa da mis teritoriul erTeulebs Soris kompetenciaTa gamijv-
nas. am sakiTxs konstitucia daaregulirebs konstituciuri kano-
nis saSualebiT. sakiTxis gadawyveta dakavSirebulia saqarTvelos
teritoriul-saxelmwifoebrivi mowyobis gansazRvrasTan, rom-
lisTvisac konstituciam ukve gansazRvra Sesabamisi princi pi. igi
moicavs xelisuflebaTa Soris uflebamosilebaTa gamijvnas. mTlianad
sakiTxis gadawyveta dakavSirebulia qveynis mTel teritoriaze
saqarTvelos iurisdiqciis srulad aRdgenasTan.

qveynis damoukideblobis garantiebi


iurisdiqciis srulad aRdgenamde, dRevandeli da Cveni axali
istoriis mware gakveTilebis gaTvaliswinebiT, konstituciis av-
torebma gaiTvaliswines saqarTvelos, rogorc suverenuli saxelm-
wifos, erTianobisa da ganuyoflobis rigi garantiebi. erTi mxriv,
aseT garantad kanonmdebeli miiCnevs Tavad konstitucias, meore
mxriv ki - saerTaSoriso sazogadoebas, saerTaSoriso samarTals.
saqarTvelos saqarTvelos saxelmwifos teritoria gansazRvrulia
konstitucia 1991 wlis 21 dekembris mdgomareobiT. saqarTvelos
teritoriuli mTlianoba da saxelmwifo sazRvrebis
xelSeuxebloba dadasturebulia saqarTvelos konsti-
muxli

tuciiTa da kanonebiT, aRiarebulia msoflio Tanamego-


2

brobisa da saerTaSoriso organizaciebis mier saqarTve-


los saxelmwifos teritoriis gasxviseba akrZalulia.
saxelmwifo sazRvrebis Secvla SeiZleba mxolod me-
zobel saxelmwifosTan dadebuli ormxrivi SeTanxme-
biT.

197
saqarTveloSi dawesebulia erTiani moqalaqeoba, romlis Sesa-
bamisadac ganisazRvreba yoveli moqalaqis samarTlebrivi statusi,
saqarTvelos romel teritoriul erTeulSic ar unda cxo-vrob-
des igi. es saqarTvelos saxelmwifoebrivi statusis is sakiTxia,
romelic arsebiTad ucvleli darCeba federaluri mowyobis Sem-
degac. Tu romelime teritoriul erTeulSi dawesebuli iqneba
moqalaqeobis instituti, igi mxolod formalur xasiaTs unda
atarebdes.
saqarTvelos gaaCnia xelisuflebis saerTo saxelmwifoebrivi
organoebi. saxelmwifos meTauri _ saqarTvelos prezi-
denti; saerTo erovnuli umaRlesi sakanonmdeblo organo _ par-
lamenti, uzenaesi sasamarTlo, saqarTvelos sakonsti-
tucio sasamarTlo. afxazeTisa da aWaris umaRlesi sakanon-
mdeblo da aRmasrulebeli xelisufleba emorCileba Sesabamis cen-
tralur saxelmwifo organoebs, xolo sasamarTlo sistema er-
Tiania mTeli qveynis masStabiT.
adgilobrivi mniSvnelobis sakiTxebis mowesrigebas konstitu-
cia adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs akisrebs. amasTan,
konstitucia miuTiTebs, rom moqalaqeebis mier adgilobrivi mniS-
vnelobis sakiTxebis mowesrigeba TviTmmarTvelobis organoebis
meSveobiT unda xdebodes "saxelmwifo suverenitetis Seulaxavad~
(muxli 2.4).
saqarTveloSi moqmedebs fulad-sakredito, kontrolisa
da Tavdacvis erTiani sistema. fulad-sakredito sistemis
funqcionirebas uzrunvelyofs saqarTvelos erovnuli banki. fu-
lis saxelwodeba da erTeuli SeiZleba ganisazRvros mxolod
saqarTvelos kanoniT, xolo fulis emisiis ufleba aqvs mxolod
erovnul banks. saxelmwifos saxsrebisa da sxva materialur fa-
seulobaTa gamoyenebasa da xarjebze zedamxedvelobas axorcielebs
kontrolis palata, romelic damoukidebelia Tavis saqmianobaSi,
igi angariSvaldebulia mxolod parlamentis winaSe.
qveynis damoukideblobis, suverenitetisa da teritoriuli
mTlianobis dasacavad saqarTvelos hyavs samxedro Zalebi, romlis
struqturas amtkicebs saqarTvelos prezidenti, raodenobas ki -
saqarTvelos parlamenti. saqarTvelos samxedro Zalebis saTaveSi
dgas saqarTvelos prezidenti.
rogorc aRvniSneT, saqarTvelos teritoriuli mowyoba, xe-
lisuflebaTa Soris uflebamosilebaTa gamijvnis princi pis safuZ-
velze momavalSi konstituciuri kanoniT ganisazRvreba, magram, vi-
dre am sakiTxis gadawyvetis piroba, anu qveynis mTel teritoriaze

198
saqarTvelos iurisdiqciis srulad aRdgena, ganxorcieldebodes,
manamde konstituciam me-3 muxlis pirvel punqtSi ukve mogvca
saqarTvelos saxelmwifo organoTa gansakuTrebul gamgeblobas
mikuTvnebul sakiTxTa CamonaTvali, e.i. im sakiTxebis CamonaTvali,
romelTa gadawyvetis ufleba mxolod saqarTvelos umaRles sax-
elmwifo organoebs aqvT. me-2 muxlis me-2 punqtSi miTiTebulia,
rom "erTobliv gamgeblobas mikuTvnebuli sakiTxebi calke gan-
isazRvreba~.

saxelmwifos kompetenciebis kategorizacia


aRniSnul muxlSi CamoTvlili uflebamosilebebi gamomdinare-
obs saqarTvelos saxelmwifos konstituciur-samarTlebrivi sta-
tusidan. am uflebamosilebaTa mixedviT, SeiZleba gamovyoT kompe-
tenciis ramdenime jgufi:
a) uflebamosilebebi saxelmwifo mSeneblobisa da samarTal-
Semoqmedebis sferoSi;
b) uflebamosilebebi ekonomikur da socialur-kulturuli gan-
viTarebis sferoSi;
g) uflebamosilebebi Tavdacvis, saxelmwifo uSiSroebisa da
marTlwesrigis dacvis sferoSi;
d) uflebamosilebebi sagareo urTierTobebis sferoSi;
e) uflebamosilebebi adamianisa da moqalaqis uflebebisa da
Tavisuflebebis dacvis sferoSi.
yvela zemoCamoTvlili sfero da misi Sesabamisi konkretuli
uflebamosilebebi Sedis saqarTvelos, rogorc erTiani saxelmwi-
fos, kompetenciaSi.
wina paragrafSi Cven SevexeT saqarTvelos evrokavSirTan in-
tegrirebis mizans. evrosabWoSi gaerTianebis Semdeg es mizani
saqarTvelos evropasTan sruli integraciis dRis wesrigis mori-
gi sakiTxia. mivuTiTeT aseve am miznis miRwevis realur sirTu-
leebzec. mocemul paragrafs, romelSic saqarTvelos, rogorc er-
Tian, suverenul saxelmwifod ganvixilavT, Tan axlavs sqema, romel-
ic saqarTvelos saxelmwifo suverenitetis arsze migviTiTebs. aq,
vfiqrobT, bunebrivad dgeba sakiTxi Cveni sazogadoebisa da saxelm-
wifos xsenebul mizans, am miznis praqtikuli realizebisaTvis ukve
ganxorcielebul, Tu momavalSi gansaxorcielebel RonisZiebaTa Soris
Tanafardobis Sesaxeb.

suvereniteti
namdvilad ar aris sadavo, rom suverenitets, Tavisi klasikuri
gagebiT, dRes saqarTvelosaTvis gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs,
Tu, rasakvirvelia, mas ganvixilavT teritoriasTan mimarTebaSi da

199
saxelmwifos mTlianobis sakiTxs am kuTxidan SevxedavT. saqarTve-
los teritoriuli problema, romelic saxelmwifos erTianobis
xelyofaSia gamoxatuli, bunebrivad xelyofs mis faqtobriv suve-
renitets. amasTan, saxelmwifosa da misi suverenitetis konsti-
tuciur-samarTlebrivi Tanafardoba ar moicavs mxolod terito-
rias, radganac suvereniteti am SemTxvevaSi ufro farTo cnebaa,
vidre teritoriuli mTlianoba da igi moicavs sazogadoebis poli-
tikuri cxovrebis yvela ZiriTad aspeqts, romlis farglebSic,
Cvens konkretul SemTxvevaSi, saqarTvelos xelisuflebas warTmeu-
li aqvs umaRlesoba, rogorc suverenitetis aucilebeli niSani.
saqarTvelos iseve, rogorc nebismier sxva saxelmwifos integraci-
is, globalizaciisa da transformaciis Tanamedrove epoqaSi, ar
SeuZlia sxva saxelmwifoebisa da xalxebisagan damoukideblad gada-
wyvitos yvela problema, romelic saxelmwifosa da Tundac suveren-
itetTanaa dakavSirebuli. Tu am azris marTebulobas davuSvebT, sruliad
naTeli gaxdeba evropasTan, konkretulad ki evrokavSirTan inte-
graciis miznis aucilebloba. evropasTan gaerTianebis procesi sa-
zogadoebrivi da saxelmwifoebrivi interesebis Sesabamisad xorcieldeba
da adeqvatur mxardaWerasac ganicdis, xdeba imis gacnobiereba, rom
momavalSi evrokavSirSi gaerTianebiT Cveni saxelmwifo xelisufleb-
is garkveul uflebamosilebaTa delegireba mogvixdeba kavSiris sasarge-
blod. es ki nakarnaxevi iqneba im garemoebiT, rom evrokavSiris wevri
saxelmwifoebi valdebuli arian TavianTi konstituciebi evrokav-
Siris statusTan SesabamisobaSi moiyvanon. ufro metic, wevr saxelm-
wifoTa konstituciuri debulebebi unda Seicavdnen debulebebs, rom-
lebic qmnian or aucilebel garantias:
1. wevri saxelmwifoebis teritoriaze kavSiris samarTlis gamoyenebisa
2. erovnul samarTalTan mimarTebaSi kavSiris samarTlis priorit-
etulobis Sesaxeb.
saxelmwifom SesaZlebelia gverdi auaros konstituciur cvlilebebs,
amasTan, man unda uzrunvelyos evrokavSiris xelSekrulebaTa pirda-
piri moqmedeba da erovnuli samarTlis debulebebTan koliziis
SemTxvevaSi, upiratesoba mianiWos evrokavSiris samarTlis normebs.
es garemoeba bunebrivad svams kiTxvas saxelmwifo suverenitetisa
da misi SesaZlo SezRudvis Sesaxeb. evrokavSiris farglebSi sax-
elmwifoTa mier TavianTi suverenitetis SezRudvis pirdapiri saxiT
konstituciur reglamentacias bevri saxelmwifos ZiriTad kanon-
Si vxvdebiT. magaliTad, germaniis ZiriTadi kanonis 24-e muxlis
pirvel punqtSi aRniSnulia, rom: "(1) federacias, kanonis Sesabamis-
ad, SeuZlia saxelmwifoTaSoriso organizaciebs gadasces suver-
enuli uflebebi. (1a) ramdenadac landebi kompetenturni arian
ganaxorcielon saxelmwifoebrivi davalebebi, maT SeuZliaT, feder-
200
aluri mTavrobis TanxmobiT gadascen suverenuli uflebebi mezo-
bel mosazRvre organizaciebs.~
saqarTvelos dRevandeli teritoriuli problemebi, anu qveynis
mTlianobis problema daregulirdeba, roca misi teritoriul-sax-
elmwifoebrivi organizaciis sakiTxi gadawydeba. amasTan, kvlav prob-
lemad rCeba suverenitetis SezRudvis sakiTxi. amitom normaluri,
umtkivneulo integrirebisaTvis Tavidanve unda ganvsazRvroT suve-
renitetisadmi damokidebuleba. vfiqrob, amisaTvis saWiroa suvereni-
teti ganvixiloT rogorc mudmiv ganviTarebadi, dinamiuri procesi.
Tu erTmaneTs SevupirispirebT evropuli integraciis saxelmwifoe-
briv mizans, Sesabamis ideologias da suverenitets, maSin davdgebiT
aucileblobis winaSe - Tvali gadavavloT suverenitetis warmoSobisa
da ganviTarebis istorias da vaRiaroT, rom suvereniteti, rogorc
TandaTanobiT ganviTarebadi politikur-samarTlebrivi movlena, sxva-
dasxva istoriul epoqaSi Sesatyvisi SinaarsiT ivseboda, rac gan-
pirobebuli iyo TviT epoqis politikuri cxovrebis SinaarsiT.
saqarTvelos evrokavSirSi gaerTianeba, saxelmwifo suvereni-
tetTan mimarTebiT, mraval kiTxvas warmoSobs: gamoiwvevs Tu ara
integraciuli procesebi suverenitetis axali Sinaarsis Camoyali-
bebas? gulisxmobs Tu ara es axali Sinaarsi saqarTvelos saxelm-
wifo suverenitetis SezRudvas? ramdenad SesaZlebeli da mizanSe-
wonili iqneboda igi Cvens konkretul SemTxvevaSi? ilaxeba Tu ara
amgvari SezRudvisas erovnul-saxelmwifoebrivi interesebi?
yovelive zemoaRniSnuli, dasmul pirvel or SekiTxvaze, vfiqrobT,
dadebiT pasuxs iZleva. rac Seexeba SesaZleblobas, amis sailustra-
ciod SeiZleba mivmarToT suverenitetis klasikur ganmartebas,

`saxelmwifo suvereniteti gulisxmobs xelisufle-


bis umaRlesobas da damoukideblobas, mis SeuzRu-
daobas garda im saxelmwifos mier Tavisi suvereni-
tetis aSkarad gamoxatuli da nebayoflobiTi SezRud-
vis SemTxvevisa.~

romlis konkretuli magaliTic gfr-s ZiriTadi kanonis Sesabamisi


debulebis moxmobiT ukve vnaxeT. suverenitetis SezRudvis Sesa-
Zleblobaze dadebiTi pasuxi, aseve xelisuflebis legitimurobaSi,
saxelmwifo da saxalxo suverenitetebis TanafardobaSi, maT
maqsimalur erTianobaSi unda veZeboT. xolo mizanSewonilobasa da
interesze pozitiuri pasuxi, Cveni azriT, erTi mxriv, evropis gaer-
Tianebis miznebsa da miRwevebSi, xolo meore mxriv, masSi gaerTianebi-

201
sadmi Cveni sazogadoebis damokidebulebasa da misgan miRebul so-
cialur, ekonomikur da politikur garantiebSi unda monaxos.
aRniSnulidan gamomdinare, SeiZleba gavakeToT daskvna, rom Cve-
ni qveynis suverenobis garantiebi mniSvnelovnad iqneba damokide-
buli sxva saxelmwifoebsa da xalxebTan axal Rirebulebebze dam-
yarebul Tanasworuflebian TanamSromlobaze. Sesabamisad, suveren-
iteti ar SeiZleba ganvixiloT Seuval cixesimagred. igi Tanda-
TanobiT ganviTarebadi procesia.
globalizaciisa da transformaciis aRniSnul procesebs Sesa-
bamisi samarTlebrivi Sedegebisaken mivyavarT gardaqmnebisa da cv-
lilebebis gziT. am procesebs, bunebrivia, regulireba sWirdeba.
roca evropul gaerTianebasa da am procesSi samarTlis mniS-
vnelobaze vsaubrobT, aucilebelia gaviTvaliswinoT da gavaanali-
zoT erovnul samarTlebrivi sistemis pozicia, radgan swored aRniS-
nulzea damokidebuli arsebuli specifikuri problemebisa da maTi
mowesrigebis meqanizmebis Seqmna. evrogaerTianebasTan integrireba,
evropuli samarTlisadmi erovnuli samarTlebrivi sistemis Sesa-
bamisobis aRiareba, rogorc evrokavSiris wevri saxelmwifoebis ukve
ganvlili praqtika migvaniSnebs, am qveynebSi evropuli samarTlis
prioritetulobis aRiareba srulebiTac ar gamoricxavs specifikuri,
konkretuli problemebis arsebobas da sxvaTa Soris, konstituciur
doneze. aRniSnul problemaTa gadaWra damokidebulia TviT saxelm-
wifoTa nebaze. es kargad Cans, magaliTad, inglisis lordTa palatis
poziciaSi, romlis mixedviT, "evrogaerTianebis samarTals yovelTvis
upiratesi iuridiuli Zala eqneba manam, sanam parlamenti Tavis
aqtSi pirdapir da naTlad ar miuTiTebs, rom am aqts gaaCnia prior-
iteti evrogaerTianebis samarTlis mimarT.~
ar SeiZleba yuradRebis miRma dagvrCes is momentic, rom inte-
graciisa da harmonizaciis procesi ukanasknel aTwleulSi kidev
ufro dinamiuri gaxda, ramac maqsimalurad Seamcira aRniSnuli
winaaRmdegobebi. am dinamikaSi wevr saxelmwifoTa Soris mWidro
ekonomikurma TanamSromlobam ukve warmoSva maTi nebis, interesisa
da miznis iseTi sinTezi, rom kavSiris miRwevebi ekonomikasa da
socialur sferoSi daukavSirda politikasa da samarTalSi inte-
graciul procesebs.
erTi mxriv, wevri saxelmwifoebis neba - dauSvan evropuli sa-
marTlis normebis upiratesoba Sidasaxelmwifoebriv samarTalTan
mimarTebiT, da meore mxriv, evrokavSiris samarTlis triumfaluri
svla wevri saxelmwifoebis teritoriaze Sedegia am saxelmwifoTa
gulmodgine mcdelobisa Seqmnan saerTo evropuli samarTlebrivi
standarti, rogorc erovnuli samarTlis organuli nawili. aseT

202
viTarebaSi, nebis, interesisa da miznis erTianobis farglebSi wevrma
saxelmwifoebma miaRwies transformaciisa da integraciis im dones,
romliTac daiwyo iseTi organizaciul-samarTlebrivi meqanizmebis
Camoyalibeba, romlebic perspeqtivaSi evrokavSirs saxelmwifod war-
mogviCenen. Sesabamisad, albaT damuSavdeba iseTi saerTo konstituci-
uri formulebi, romlebic axali formisa da Sinaarsis mimarTebebs
gansazRvraven. yovelive aman, vfiqrobT, ar unda xelyos erovnul-
saxelmwifoebrivi problemebi. evropis mdidari saxelmwifoebrivi
istoria da kultura mudam SeinarCunebs erTianobis farglebSi Tavis
eTnikur, lingvistur, kulturul da istoriul Taviseburebebs. meore
mxriv ki, ori msoflio omis iniciatori evropa axal formaSi kidev
ufro met garantiebs Seqmnis mSvidobisa da stabilurobis Senar-
Cunebisa da adamianis keTildReobis uzrunvelsayofad.
cxrili # 11

saqarTvelos saxelmwifo
suvereniteti
sahelmCifo suwerenitetis
Twiseba

sahelmCifo helisuflebis damoukidebloba


umaGlesoba saerTavoriso urTierTobebvi

nivnaws nivnaws

savinao saqmeebis gadaCKwetavi


shwa sahelmCifoebma Taws
saqarTwelos sahelmCifo
ar moahwion TawianTi neba
helisuflebis sisrule

saqarTwelos konstituciis
da kanonebis umaGlesoba sagareo urTierTobebis
mTeli qweKnis masvtabiT damoukideblad CarmarTwa

saqarTwelos moqalaqeebi
TwiTon floben, sahelmCifo Tawdacwis
sargebloben da gankargawen uzrunwelofa garedan
qweKnis erovnul simdidres helKofis vemThwewavi

sahelmCifos teritoriis
erTianoba da
helveuhebloba

203
sfdb #^
avtonomiuri respublikebis
konstituciur samarTlebrivi statusi
saqarTvelos SemadgenlobaSi

saxelmwifoebriv-teritoriuli mowyobis TvalsazrisiT, saqarTve-


lo sakmao sirTuliT gamoirCeva, rasac ganapirobebs mis Semadgen-
lobaSi avtonomiuri respublikebis arseboba.
saqarTvelos SemadgenlobaSi Sedis ori - afxazeTisa da aWaris
avtonomiuri respublika. am avtonomiuri respublikebis samarT-
lebrivi statusi gulisxmobs maT saxelmwifo samarTlebriv sta-
tuss erTiani saxelmwifos SemadgenlobaSi. ufro konkretulad,
avtonomiuri respublikebis samarTlebrivi statusis Sinaarsi, erTi
mxriv, maTi uflebebis, movaleobebisa da pasuxismgeblobis er-
Tobliobas da, meore mxriv, maTi subieqtobis, rogorc avtonomiuri
respublikis, saxes gansazRvravs.

saqarTvelos avtonomiuri respublikebi


mas Semdeg, rac bolSevikurma ruseTma Zaladobis gziT
saqarTveloSi sabWoTa xelisuflebis importi moaxdina, bolSe-
vikuri erovnuli politikis meSveobiT Cvens qveyanaSi safuZveli
eyreba avtonomiebis Seqmnasa da ganviTarebas. kerZod, 1921 wlis 4
marts daarsda afxazeTis avtonomiuri respublika, romlis Seqmna
bolSevikuri ruseTis interesebiTa da misi xelSewyobiT moxda.
afxazeTis avtonomiuri statusi Tavidanve Taviseburi da winaaRm-
degobrivi iyo. misi ganviTarebis Taviseburebebi gulisxmobs Sem-
degs: afxazeTisa da aWaris partiuli organizaciebis warmomad-
genelTa 1921 wlis 28 martis TaTbiris gadawyvetilebiT, 1921
wlis 28 dekembers, TbilisSi xeli moewera saqarTvelosa da afx-
azeTs Soris samokavSireo xelSekrulebas, romlis mixedviT, afx-
azeTi saqarTvelos SemadgenlobaSi Sevida. aqedan gamomdinare,
saqarTvelos 1922 wlis pirvel sabWoTa konstituciaSi dafiqsir-
da, rom afxazeTis respublika dakavSirebulia saqarTvelosTan maT
Soris dadebuli samokavSireo xelSekrulebis safuZvelze, xolo
1927 wlis konstituciaSi aRiniSna, rom afxazeTis sabWoTa so-
cialisturi respublika, “gansakuTrebuli xelSekrulebis” gziT,
Sedis saqarTvelos sabWoTa socialistur respublikaSi da misi
meSveobiT - amierkavkasiis socialistur federaciul sabWoTa re-
spublikaSi.

204
1931 wels afxazeTis samarTlebrivi statusi saxes icvlis
amave wlis TebervalSi afxazeTis sabWoebis me-6 yrilobam daamtkica
afxazeTis ssr centraluri komitetis dadgenileba afxazeTis mokav-
Sire respublikis saqarTvelos ssr SemadgenlobaSi avtonomiuri
respublikis statusiT Sesvlis Sesaxeb. Sesabamisi dadgenileba miRe-
bul iqna sruliad saqarTvelos sabWoebis me-6 yrilobaze. afxaze-
Tis, rogorc avtonomiuri respublikis, samarTlebrivi statusi gamocx-
adebuli da ganmtkicebuli iyo Semdgom konstituciebSic. kerZod,
1936 wlis sabWoTa kavSiris, 1937 wlis saqarTvelos ssr da afxaze-
Tis assr konstituciebSi; 1977 wlis ssrk da 1978 wlis saqarTve-
los ssr da afxazeTis assr konstituciebSi.
rac Seexeba aWaris avtonomias, misi Camoyalibebac garkveul
TaviseburebebTan iyo dakavSirebuli. igi Seiqmna 1921 wlis 16
ivliss. aWara, rogorc dasabamidanve saqarTvelos ganuyofeli
organuli nawili, XVI saukunis 70-ian wlebSi mitacebul iqna
Turq-osmalTa mier da sami aseuli wlis manZilze gaTurqebisa da
gamahmadianebis mZime tanjvas ganicdida.
1918-1921 wlebis saqarTvelos demokratiuli respublikis
damxobis Semdeg, TurqeTis jarebma daikaves qalaqi baTumi. 1921
wlis 16 marts, ruseTsa da TurqeTs Soris daido xelSekruleba,
romliTac TurqeTi uars acxadebda baTumsa da CrdiloeT aWaraze,
xolo ruseTi kisrulobda valdebulebas aWara avtonomiur er-
Teulad gamoecxadebina. amis Semdeg Seiqmna aWaris samxedro-rev-
oluciuri komiteti, romelmac 1921 wlis 18 marts gamoacxada
sabWoTa xelisufleba, xolo 1921 wlis 16 ivlisis dekretiT
gamoacxada aWaris avtonomia.
aWaram, rogorc avtonomiurma respublikam, Tavisi pirveli kon-
stitucia mxolod 1937 wels miiRo. amJamad moqmedebs 1978 wlis
26 maisis konstitucia, romelSic aWaris avtonomiuri respub-
likis uzenaesi sabWos 1996 wlis 14 dekembris dadgenilebiT,
aRniSnuli konstituciis saqarTvelos 1995 wlis 24 agvistos
konstituciasTan SesabamisobaSi moyvanis mizniT, Sevida cvlilebe-
bi da Sesworebebi.
aqve unda movixsenioT yofili samxreT oseTis avtonomiuri
olqic. es erTeulic gareSe Zalis xelSewyobiT, saqarTvelos sax-
elmwifoebrivi da erovnuli dasustebis mizniT iyo Seqmnili. samxreT
oseTis avtonomiuri olqi Seiqmna 1922 wlis 20 aprils, maSin,
roca istoriulad samaCabloSi osebi umciresobas Seadgendnen.
avtonomiuri erTeulis Seqmna gaformda ruseTis kompartiis cen-
traluri komitetis kavkasiis biuros gadawyvetilebis safuZvelze,

205
saqarTvelos ssr centraluri aRmasrulebeli komitetisa da sax-
alxo komisarTa sabWos mier miRebuli dekretiT "samxreT oseTis
avtonomiuri olqis mowyobis Sesaxeb~. SemdgomSi osma separat-
istebma Tavis sasargeblod gamoiyenes es faqtobrivi garemoeba.
1990 wels gamoacxades "samxreT oseTis sabWoTa respublika~.
imave wlis 9 dekembers Caatares samxreT oseTis "saxelmwifos~
umaRlesi sabWos arCevnebi. samxreT oseTis avtonomiuri olqis
separatistuli, TviTmarqvia xelisuflebis amgvar moqmedebaTa sa-
pasuxod saqarTvelos respublikis uzenaesma sabWom sruliad sa-
marTlianad 1990 wlis 11 dekembers miiRo kanoni “samxreT oseTis
avtonomiuri olqis gauqmebis Sesaxeb”.
saxelmwifos teritoriul mowyobamde Znelia zustad gansazRvro
avtonomiuri respublikis statusi, Tumca saqarTvelos konsti-
tuciuri debulebebis analizidan SeiZleba garkveuli daskvnebis
gamotanac. konstitucia me-4 muxlis me-3 punqtSi, rogorc ukve
erTgan mivuTiTeT, aWarasa da afxazeTs ixseniebs sakuTari saxeliT,
xolo danarCen erTeulebs terminiT "sxva teritoriuli erTeulebi~.
SeiZleba vivaraudoT, am CamonaTvalis gaTvaliswinebiT, aWarasa da
afxazeTs gansxvavebuli samarTlebrivi statusi eqnebaT momaval
saxelmwifoebriv mowyobaSi, magram es mxolod varaudia.
rogorc avtonomiur respublikebs, maT gaaCniaT saxelmwifoe-
briobis mTeli rigi niSnebi da srulad anxorcieleben saxelm-
wifo xelisuflebas maT teritoriaze. Tavisi samarTlebrivi sta-
tusis farglebSi isini damfuZneblur xelisuflebas warmoadgenen,
romlis Tanaxmadac Rebuloben da aqvT sakuTari konstitucia,
TavianTi kanonmdebloba, teritoriuli umaRlesoba, romlis mixed-
viTac avtonomiuri respublikis teritoriuli farglebi ar Sei-
Zleba Seicvalos maTi Tanxmobis gareSe. miuxedavad aRniSnulisa,
saqarTvelos avtonomiuri erTeulebi ar arian saxelmwifoebi, radgan
maT ar gaaCniaT saxelmwifos iseTi aucilebeli da umniSvnelov-
anesi Tviseba, rogoricaa suvereniteti. isini ar arian suverenuli
saxelmwifoebi da mxolod saxelmwifos msgavs warmonaqmnebs war-
moadgenen. Sesabamisad, maT ara aqvT ufleba gavidnen saqarTvelos
saxelmwifos Semadgenlobidan, isini ar warmoadgenen saerTaSoriso
sajaro samarTlis subieqtebs. saerTaSoriso urTierTobebisa da
saerTaSoriso ekonomikuri urTierTobebis damyarebisas isini mo-
qmedeben mxolod konstituciiTa da Sesabamisi kanonebiT gansazRvrul
farglebSi.
saqarTvelos saxelmwifoebriobis ganviTarebaSi, Tu SeiZleba iTqvas,
gardatexis etapi mimdinareobs, romlis gaTvaliswinebiT ar SeiZleba
ar SevexoT avtonomiuri respublikebis dRevandel samarTlebriv

206
mdgomareobas. am TvalsazrisiT ki garkveuli problemebis winaSe
aRmovCndebiT. problemebi gamoixateba avtonomiuri respublikebis
konstituciebis saqarTvelos konstituciasTan SeusabamobaSi.
aRniSnul problemas yvelaze naTlad warmoaCens afxazeTis
magaliTi. afxazeTis iuridiuli statusis gaTvaliswinebiT misi
faqtobrivi konstituciuri statusi SeuTavsebelia saqarTvelos
erTian konstituciasTan. es garemoeba nakarnaxevia afxazeTis sep-
aratistebis mier damoukideblobis usamarTlo gamocxadebiT, ri-
Tac ugulebelyofil iqna saqarTvelos mosaxleobis, kerZod af-
xazeTis mosaxleobis, umravlesobis neba, romelic gamovlinda 1991
wlis 31 martis referendumiT da rac aRniSnulia saqarTvelos
konstituciis pirvel muxlSi.
afxazeTis ukanono xelisuflebam, avtonomiuri respublikis
samarTlebrivi statusis sruli ugulebelyofiT yovlad gaumarTle-
blad gverdi auara saqarTvelos konstituciis princi pebs. ugul-
vebelyofa moxda konstituciis, rogorc uzenaesi kanonis, upirate-
si iuridiuli Zalis Sesaxeb sxva Sidasaxelmwifoebrivi normati-
uli aqtebis mimarT; garda amisa, konstituciuri debulebebi sax-
elmwifoebriv-teritoriuli mowyobis, TviTmmarTvelobis, ufleba-
mosilebaTa gamijvnisa da sxvaTa Sesaxeb. yvelaferma aman, rasakvirve-
lia, ganapiroba afxazeTis faqtobrivi mdgomareobis SeuTavsebloba
rogorc saqarTvelos konstituciasTan, ise TviT avtonomiuri
respublikis statusTan. es SeuTavsebloba Semdegi ZiriTadi sak-
iTxebis saxiT SeiZleba CamovayaliboT:
1. avtonomiuri respublikis statusi;
2. moqalaqeobis sakiTxebi;
3. saqarTvelos konstituciisa da kanonebis moqmedebis farglebi;
4. saqarTvelosa da afxazeTis xelisuflebaTa Soris uflebamosile-
baTa gamijvna;
5. avtonomiuri respublikis xelisuflebisa da TviTmmarTvelobis
organoTa sistema;
6. adamianis ZiriTadi uflebebi da Tavisuflebebi.
rac Seexeba aWaris avtonomiur respublikas, misi konstituci-
uri mSeneblobis sakiTxi SesabamisobaSia, an modis SesabamisobaSi
saqarTvelos konstituciasTan, rac xels uwyobs saerTod saqarTve-
los saxelmwifoebrivi aRmSeneblobis process.
1997 wlis 22 noembers, aWaris umaRlesma sakanonmdeblo or-
ganom miiRo konstituciuri kanoni “aWaris avtonomiuri respub-
likis konstituciaSi cvlilebebisa da damatebebis Sesaxeb.~ am
kanonis Tanaxmad, avtonomiuri respublikis konstituciis preambu-
lis axal redaqciaSi naTqvamia: "eyrdnoba ra saqarTvelos 1995
wlis 24 agvistos konstituciasa da qarTul saxelmwifoebriv

207
mravalsaukunovan tradiciebs, saqveynod acxadebs aWaris avtonomi-
uri respublikis konstitucias.~
kanonis mixedviT, saqarTvelos konstituciis 106-e muxlisa da
aWaris a.r. konstituciis 93-e muxlis safuZvelze, aWaris a.r.
konstituciis saqarTvelos konstituciasTan SesabamisobaSi moy-
vanisa da marTlzomierebis dadasturebis mizniT, konstituciaSi
Sevida mTeli rigi cvlilebebi da damatebebi.
Camoyalibda sruliad axali demokratiuli institutebi, Seiqmna
saxalxo damcvelis (ombudsmenis) instituti. saxalxo damcveli
uflebamosilia aWaris mTel teritoriaze gamoavlinos adamianis
uflebaTa da TavisuflebaTa darRvevis faqtebi. aWaris a.r. sax-
alxo damcvels (ombudsmens) 5 wlis vadiT aWaris avtonomiuri
respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomaris - avtonomiuri respub-
likis meTauris wardginebiT Tanamdebobaze irCevs uzenaesi sabWo
sruli Semadgenlobis umravlesobiT.
Seiqmna aWaris avtonomiuri respublikis sakonstitucio sasa-
marTlo. igi Sedgeba 5 mosamarTlisagan - sakonstitucio sasa-
marTlos wevrisagan. or wevrs irCevs aWaris avtonomiuri respub-
likis uzenaesi sabWo siiTi Semadgenlobis umravlesobiT, erT
wevrs niSnavs aWaris a.r. uzenaesi sabWos Tavmjdomare - avtonomi-
uri respublikis meTauri, erT wevrs - avtonomiuri respublikis
ministrTa sabWo, erT wevrs - aWaris a.r. umaRlesi sasamarTlo.
sruli da harmoniuli Sesabamisobis misaRwevad jer kidev
bevria gasakeTebeli rogorc saerTo saxelmwifoebriv, ise region-
alur doneze. aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos
1996 wlis 14 aprilis dadgenilebiT, Seiqmna aWaris avtonomiuri
respublikis konstituciis axali proeqtis SemmuSavebeli komisia,
romelmac aRniSnuli proeqti unda warudginos uzenaes sabWos
1999 wlisaTvis.
yovelive zemoaRniSnulidan gamomdinare, konstituciuri cv-
lilebebis gaTvaliswinebiT, afxazeTisagan gansxvavebiT, aWaris dRevan-
deli rogorc iuridiuli, ise faqtobrivi mdgomareoba ar qmnis
iseT problemebs, rogoricaa: saqarTvelosa da avtonomiuri res-
publikis konstituciaTa Seusabamisoba, avtonomiuri respublikis
statusis gansazRvra saqarTvelos SemadgenlobaSi; ar dgas prob-
lema moqalaqeobis, saxelmwifo enis, teritoriis Taobaze;
saqarTvelosa da aWaris avtonomiuri respublikis konstitucieb-
is iuridiuli Zalis Taobaze; uproblemoa sasamarTlo xelisu-
flebis sfero; konstituciaSi adamianisa da moqalaqis ufleba-
TavisuflebaTa fiqsaciis TvalsazrisiT. yovelive aRniSnulidan
gamomdinare, aWaris avtonomiuri respublikis konstitucia, ufro

208
zustad konstituciuri cvlilebebi, konstituciuri ganviTareba
SeiZleboda warmogvedgina momavali federaluri saqarTvelos
subieqtebis konstituciaTa modelur safuZvlad. Cvens mier ze-
moT CamoTvlili konstituciuri parametrebi sasurveli iqneboda
asaxuliyo afxazeTis avtonomiuri respublikis konstituciaSic.

sfdb #*
saqarTvelos administraciul-
teritoriuli erTeulebi - qalaqi, raioni,
qalaqis raioni, sofeli, daba, Temi

qalaqi, raioni, qalaqis raioni, sofeli, daba da Temi is adminis-


traciul-teritoriuli erTeulebia, romlebic adgilobrivi
mmarTvelobisa da TviTmmarTvelobis princi pebze dayrdnobiT Ta-
vianTi kompetenciis farglebSi uzrunvelyofen adgilobrivi mniS-
vnelobis yvela sakiTxis gadawyvetas.
“adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis Sesaxeb~
1997 wlis 16 oqtombris saqarTvelos organuli kanonis Tanaxmad,
adgilobrivi TviTmmarTveloba ganxorcieldeba soflis, Temis, dabisa
da qalaqis administraciul-teritoriul erTeulebSi.
im soflebSi, romlebic TemSia gaerTianebuli airCeva mxolod
Temis TviTmmarTvelobis organoebi.
adgilobrivi mmarTveloba xorcieldeba raionebsa da im qalaqebSi,
romlebic ar Sedian raionis SemadgenlobaSi. saqarTveloSi 6 aseTi
qalaqia: baTumi, rusTavi, soxumi, foTi, quTaisi da cxinvali.

kanoni adgilobrivi TviTmmarTvelobis qveS gulisxmobs


saqarTvelos moqalaqeTa konstituciiT aRiarebul ufle-
bas, SesaZleblobasa da pasuxismgeblobas dadgenili we-
siT, TviTmmarTvelobis erTeulSi maT mier Seqmnili
adgilobrivi organoebis meSveobiT, kanonis safuZvelze,
sakuTari pasuxismgeblobiT da damoukideblad gadawyvi-
ton saqarTvelos konstituciiTa da kanonmdeblobiT
gansazRvruli adgilobrivi mniSvnelobis sakiTxebi.

209
adgilobrivi mmarTveloba aris kanonmdeblobiT gan-
sazRvruli saxelmwifo aRmasrulebeli da warmomad-
genlobiTi organoebis urTierTkoordinirebuli saq-
mianoba, romelic adgilebze, mosaxleobis moTxovnaTa
gaTvaliswinebiT, uzrunvelyofs saxelmwifo intere-
sebis dacvas.

dasaxelebul teritoriul erTeulebs gaaCniaT xelisuflebi-


sa da mmarTvelobis adgilobrivi organoebi. xelisuflebis adgi-
lobrivi organoa sakrebulo, xolo mmarTvelobis adgilobrivi
organoebia: gamgeoba, meria, gamgebeli.
qalaqi qveynis ekonomikur da socialur ganviTarebaSi mniS-
vnelovani dasayrdeni punqtia. qalaqebisaTvis damaxasiaTebelia
mosaxleobisa da ganaSenianebis kompaqturoba. saqarTvelos sinamd-
vileSi maT unda uzrunvelyon qveynis teritoriul-sameurneo in-
tegracia da ganamtkicon qveynis ekonomikuri mTlianoba.
soflis, Temis, dabisa da qalaqis warmomadgenlobi-
Ti organo _ sakrebulo Sedgeba Sesabamis teritoriaze mcx-
ovreb moqalaqeTa mier pirdapiri, sayovelTao, Tanaswori da faruli
kenWisyriT arCeuli wevrebisagan. am teritoriuli erTeulebis sakre-
buloebis Tanamdebobis pirebia: sakrebulos Tavmjdomare;
sakrebulos mdivani, sakrebulos komisiaTa Tavmjdoma-
reebi.
soflis, Temis, dabisa da qalaqis aRmasrulebeli
organo _ gamgeoba iqmneba 3_7 wevrisagan. kanonis Sesabamisad,
im sofelsa da TemSi, romelSic mosaxleobis raodenoba ar aRemateba
3.000 kacs, gamgeobis arCeva ar xdeba da mis funqcias uSualod
gamgebeli axorcielebs.
soflis, Temis, dabisa da qalaqis sakrebulos aR-
masrulebeli organos SemadgenlobaSi aris Semdegi Tanamde-
bobis pirebi: Sesabamisi teritoriuli erTeulis gamgebeli,
romelic airCeva sakrebulos mier Tavisi Semadgenlobidan. sof-
lis, Temis, dabis da qalaqis gamgebeli imavdroulad aris sakrebu-
los Tavmjdomare.
aRmasrulebel organoSi Sedian aseve gamgeblis moadgile an
moadgileebi, aparatis ufrosi da adgilobrivi samsaxurebis xe-
lmZRvanelebi.

210
im qalaqis warmomadgenlobiTi organo, romelic ar Sedis raionis
SemadgenlobaSi, aseve sakrebuloa, xolo am qalaqis aRmasrulebeli
organoa meria, romlis Semadgenloba ganisazRvreba 7-15 wevriT.
meria aris saxelmwifo mmarTvelobis organo, romel-
ic imavdroulad asrulebs sakrebulos aRmasrulebe-
li organos funqciebs kanonisa da debulebebis Sesa-
bamisad. meriis Tanamdebobis pirebia: meri, romelsac Tanamdeboba-
ze niSnavs da aTavisuflebs prezidenti, xolo avtonomiur respub-
likebSi a.r. umaRlesi warmomadgenlobiTi organoebi saqarTvelos
prezidentTan SeTanxmebiT; meris pirveli moadgile; moadgileebi;
adgilobrivi samsaxurebis xelmZRvanelebi; aparatis ufrosi.
administraciul-teritoriuli erTeulis erT-erTi mniSvnelovani
erTeulia raioni. raionis warmomadgenlobiTi organoa sakrebulo.
raionis gamgeoba, rogorc misi aRmasrulebeli organo,
Sedgeba gamgeobis Tavmjdomarisa, Tavmjdomaris pirveli moadg-
ilisa da moadgileebisagan, adgilobrivi samsaxurebis xelmZRv-
anelebisagan. gamgeobis Semadgenloba ganisazRvreba 5-11 wevriT.
gamgeoba kolegiuri organoa:
⊇ igi SeimuSavebs winadadebebsa da rekomendaciebs teritoriul
erTeulze dakisrebuli amocanebis Sesasruleblad;
⊇ uzrunvelyofs sakrebulosa da gamgeblis an meris mier miRe-
bul gadawyvetilebaTa Sesrulebas;
⊇ SeimuSavebs biujetis proeqts;
⊇ amtkicebs soflis, Temis, dabis, raionuli daqvemdebarebis qala-
qis gamgeblis gadawyvetilebas;
⊇ qvemdgomi teritoriuli erTeulis gamgeblis wardginebiT am-
tkicebs Sesabamis gamgeobaTa Semadgenlobebsa da maTSi cv-
lilebebis Setanas.
gamgeobis Tavmjdomare Tavisi kompetenciis farglebSi
gamoscems brZanebasa da gankargulebas. am gadawyvetilebaTa Se-
Cereba da gauqmeba SeuZlia saqarTvelos parlaments, prezidents,
sasamarTlos kanoniT gaTvaliswinebul SemTxvevebSi.
gamgebeli (meri) aRmasrulebeli organos xelmZRvanelia,
igi uZRveba gamgeobis (meriis) saqmianobas; iwvevs da Tavmjdomar-
eobs gamgeobis (meriis) sxdomebs; weliwadSi erTxel mainc sakre-
bulos warudgens angariSs gaweuli muSaobis Sesaxeb; organiza-
cias uwevs adgilobrivi biujetis proeqtis Sedgenas; uzrunvely-
ofs damtkicebuli biujetis Sesrulebas; asrulebs kanoniT gan-
sazRvrul uflebamosilebebs.

211
TiToeuli administraciul-teritoriuli erTeulis xelisu-
flebisa da mmarTvelobis organoebis formirebis wesi, maTi ufleba-
mosilebebi, muSaobis formebi dawvrilebiT regulirdeba kanoniT
"adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis Sesaxeb~.
rac Seexeba dedaqalaqs, misi xelisuflebis da mmarTvelobis
organoebis samarTlebrivi mdgomareoba regulirdeba kanoniT
"saqarTvelos dedaqalaqis - Tbilisis Sesaxeb~. kanonis Sesabamisad,
TbilisSi Seqmnilia aTi raioni da erTi wyneTis daba. Tbilisis
warmomadgenlobiTi organoebi q. Tbilisisa da raionebis sakrebu-
loebia. mmarTvelobis organoa meria, romelsac xelmZRvanelobs
Tbilisis meri, romelsac 4 wlis vadiT niSnavs saqarTvelos prez-
identi.
meria Sedgeba:
⊇ meris,
⊇ meris pirveli moadgilis,
⊇ moadgileebis,
⊇ meriis departamentebis direqtorebisagan,
⊇ meriis kabinetis,
⊇ saqmeTa mmarTvelobisa,
⊇ meriis samsaxurebisagan.
meriis kabineti aris meris saTaTbiro organo. igi Sei-
muSavebs rekomendaciebsa da winadadebebs meriisaTvis dakisrebuli
amocanebis Sesasruleblad. meriis kabinetis SemadgenlobaSi Sedis:
meri, meris pirveli moadgile, moadgileebi, qalaqis sakrebulos
mdivani, saqmeTa mmarTveli, iuridiuli ganyofilebis xelmZRvaneli,
raionis gamgebeli, meriis samsaxurebis xelmZRvanelebi meris ward-
ginebiT.
rogorc zemoaRniSnulidan Cans, saqarTvelos yvela respub-
likur qalaqSi dawesebulia daaxloebiT msgavsi mmarTveloba.

sfdb #(
politikuri reJimi

politikuri reJimis cneba


politikuri reJimi saxelmwifos formis cnebis erT-erTi Zir-
iTadi elementia. politikuri reJimis qveS igulisxmeba im xerxe-
bisa da meTodebis erToblioba, romelTa meSveobiTac saxelmwifo
organoebi saxelmwifo xelisuflebas ganaxorcieleben. amasTan,

212
politikuri reJimi warmoadgens saxelmwifoebrivi, zogadad sa-
zogadoebrivi miznebis ganxorcielebis organizaciul saSualebas,
anu, sxvagvarad rom vTqvaT,

politikuri reJimi warmoadgens saxelmwifo xelisu-


flebis kursis ganxorcielebis xerxebisa da meTo-
debis erTobliobas. politikuri reJimi farTo ga-
gebiT moicavs mTlianad sazogadoebis politikur
cxovrebas, mTel politikur sistemas misi calkeu-
li elementebiT (politikuri partiebi, sazogadoe-
brivi organizaciebi, profkavSiri, eklesia da a.S.).
politikuri sistemis es elementebi da saxelmwifo
urTierTzemoqmedebis mdgomareobaSi imyofebian.

Tumca, es politikuri reJimis gagebis erTi mxarea _ poli-


tikuri reJimis viwro gageba. am TvalsazrisiT, politikur reJim-
Si xdeba saxelmwifos formis saxeebisa da elementebis gamovlena,
mmarTvelobis formisa da wyobilebis formis, saxelmwifos fun-
qciebis, formebisa da meTodebis dakonkreteba. 60-ian wlebSi, poli-
tikuri reJimis Sesaxeb msjelobisas, mecnierTa erTi nawili mas
miiCnevda mxolod saxelmwifos formis sinonimad. swored am dis-
kusias mohyva Sedegad politikuri reJimis farTo da viwro gage-
bis Camoyalibeba.
politikuri organizaciebis, gansakuTrebiT politikuri par-
tiebis, zemoqmedeba xelisuflebaze mJRavndeba imaSi, rom isini yve-
laze ufro aqtiurad da, rac mTavaria, aSkarad ibrZvian poli-
tikuri xelisuflebis mopovebisaTvis. xelisuflebis saSualebiT
politikuri gaerTianebebi moi poveben saxelmwifo mmarTvelobis
ganxorcielebis SesaZleblobas. aqedan gamomdinare, politikuri
partiebi aqtiurad monawileoben politikur procesSi, sadac aSkarad
cdiloben arsebuli xelisuflebis SenarCunebas an mis Secvlas.
aseTi aqtiuroba gansakuTrebiT mJRavndeba arCevnebsa da saxelm-
wifo organoebis formirebaSi. am procesSi warmatebis Semdeg, roca
mas saWiro raodenobis adgilebi aqvs xelisuflebisa da mmarTvelobis
organoebSi, igi aseve aqtiurad monawileobs saxelmwifoebrivi da
sazogadoebrivi gadawyvetilebebis miRebasa da maT realizaciaSi.

213
sazogadoebrivi organizaciebis roli
sazogadoebis ganviTarebis dRevandeli donis, adamianis moTx-
ovnebisa da maTi dakmayofilebis Tanafardobis pirobebSi, mosaxle-
obis interesebis miRweva ar xerxdeba mxolod saxelmwifosa da
sxva politikuri organizaciebis meSveobiT. sazRvargareTis bevr
qveyanaSi didi xania, xolo CvenTan axla iwyebs ganviTarebas
arasamTavrobo, arakomerciuli organizaciebi
organizaciebi. Nel-nela, magram mainc,
yoveldRiurad izrdeba maTi roli da mniSvneloba Cvens saxelmwi-
fosa da sazogadoebriv cxovrebaSi. politikuri organizaciebisa-
gan gansxvavebiT, maT mizans ar warmoadgens saxelmwifo saqmianoba-
Si politikuri monawileoba. maTi uSualo amocana maTive wevreb-
isa da sazogadoebis interesebis dakmayofilebaSi gamoixateba. am
mimarTulebiT saqmianobisas, isini aqtiurad zemoqmedeben saxelm-
wifo politikis ganxorcielebaze. es zemoqmedeba aSkarad Cans im
rolidan, rasac isini sazogadoebaSi asruleben. saxelmwifoSi maT
ganixilaven rogorc alternatiul struqturebs.
qveyanaSi, sadac arsebobs demokratiuli politikuri reJimi,
anu, sadac arsebobs realuri socialur-politikuri da ekonomikuri
pluralizmi, sazogadoebrivi organizaciebi did rols asruleben
socialuri politikis SemuSavebaSi da Sesabamis saxelmwifo or-
ganoebTan TanamSromlobiT xels uwyoben am politikis realur
ganxorcielebas. amiT isini qmnian pirobebs, romelic uzrunvely-
ofs TviT saxelmwifos socialuri institutebis efeqtur funq-
cionirebas. im qveynebSi, sadac politikuri reJimi ar xasiaTdeba
demokratiulobiT, sazogadoebrivi organizaciebis saqmianoba, maTi
SesaZlebloba - samoqalaqo donidan daayenon problemebi, SezRudulia,
rac saboloo jamSi xelyofs adamianis, moqalaqis, dainteresebuli
jgufebis uflebebsa da Tavisuflebebs. yovelive aRniSnuli,
rasakvirvelia, gavlenas axdens da vrceldeba saxelmwifos for-
maze (rogorc mmarTvelobis, ise wyobilebis formaze) da saxelm-
wifo xelisuflebis funqcionirebis procesSi bunebrivad aisaxeba
saxelmwifo (politikur) reJimSi. swored am poziciidan vix-
ilavT Cven mocemul paragrafSi politikur reJims.
Tqmulidan unda gamomdinareobdes is azric, rom aucilebelia
politikuri reJimisadmi orive midgoma, rogorc farTo, ise viwro
mniSvnelobiT. ramdenadac mxolod am SemTxvevaSia SesaZlebeli
Tanamedrove politikuri procesebis gaazreba or ZiriTad _ sax-
elmwifo da sazogadoebriv-politikur sferoSi. akademikos v.
lazarevis redaqciiT 1996 wels gamocemuli samarTlisa da sax-
elmwifos zogadi Teoriis saxelmZRvaneloSi amis Taobaze
gamoTqmulia azri, rom "saxelmwifos formis daxasiaTebisaTvis

214
didi mniSvneloba aqvs politikur reJims rogorc sityvis viwro
mniSvnelobiT (saxelmwifo xelmZRvanelobis meTodebisa da saSu-
alebebis erToblioba), ise misi farTo gagebiT (garantirebulobis,
pirovnebis demokratiuli uflebebis da politikuri Tavisufle-
bebis, oficialuri konstituciuri da samarTlebrivi formebis
politikur realiebTan Sesabamisobis xarisxi, xelisuflebis stru-
qturaTa xarisxi, saxelmwifo da sazogadoebrivi cxovrebis sa-
marTlebriv safuZvlebTan)~.

politikuri reJimis kategoriebi


ramdenadac politikuri reJimi dakavSirebulia saxelmwifos
formasTan, Sesabamisad, mravalferovania saxelmwifo (politikuri)
reJimis saxeebic. es simravle dakavSirebulia imasTan, rom saxelm-
wifos ganviTarebis TiToeul istoriul etaps Seesabameba Tavisi
politikuri reJimi. erTi da igive istoriuli ti pis saxelmwi-
foebis SigniT politikuri reJimebi arsebiTad gansxvavdebian erT-
maneTisagan.
yvelaze ufro zogadi klasifikaciiT erTmaneTisagan SeiZleba
ganvasxvavoT demokratiuli da antidemokratiuli saxelmwifo (poli-
tikuri) reJimi.
demokratiuli politikuri reJimisaTvis damaxasi-
aTebelia xelisuflebis formirebaSi xalxis realuri monawileoba,
moqalaqeTa farTo socialur-ekonomikuri da politikuri uflebe-
bisa da Tavisuflebebis sakanonmdeblo reglamentacia, maTi ganxor-
cielebis realuri konstituciuri garantiebis arseboba; aseve poli-
tikuri pluralizmi da mosaxleobis farTo fenebis moTxovnebis
garantia. saxelmwifos sazogadoebrivi weswyobilebis demokratiu-
li ganviTareba sxvadasxva istoriul etapze iZleva demokratiuli
politikuri reJimis sruliad gansxvavebul modelebs.
antidemokratiuli politikuri reJimi , rasakvirve-
lia, sapirispirod gamoiyureba. upirveles yovlisa, misTvis
damaxasiaTebelia erTi partiis arseboba. aseTi partiis ideo-
logia warmoadgens erTaderT oficialur da misaReb ideolo-
gias. am dros ar arsebobs politikuri uflebebi da Tavisu-
flebebi an maTi ganxorcielebis realuri sakanonmdeblo garan-
tiebi. kanonierebisa da marTlwesrigis uzrunvelyofaSi gadam-
wyvet rols asrulebs Zaladoba. rogorc demokratiuli, aseve
antidemokratiuli politikuri reJimic xasiaTdeba saxeTa mraval-
ferovnebiT.

215
SeiZleba movaxdinoT politikuri reJimis sxva, aseve zogadi
klasifikacia:
demokratiuli,
liberaluri,
avtoritaruli,
totalitaruli.
saqarTveloSi demokratiuli politikuri reJimis Camoyali-
bebis mniSvnelovan garantias warmoadgens is konstituciur-sa-
marTlebrivi daxasiaTeba, romelsac aZlevs ZiriTadi kanoni Cvens
saxelmwifos.
saqarTvelos
konstitucia
saqarTvelos saxelmwifos politikuri wyobilebis
muxli

forma aris demokratiuli respublika.


1.2

saxelmwifos konstituciuri daxasiaTeba, rogorc demokrati-


ulisa, rasakvirvelia, niSnavs im garantiis arsebobas, rom saxelm-
wifo xelisufleba SesaZleblobas aniWebs yvela moqalaqesa da
mis gaerTianebas maTi kanonieri socialuri interesebis dakmay-
ofilebisaTvis monawileobdnen da zegavlenas axdendnen saxelmwi-
fos mmarTvelobiTi xasiaTis gadawyvetilebebze. saqarTvelos aRniS-
nuli konstituciur-samarTlebrivi daxasiaTeba adeqvatur gamoxat-
ulebas poulobs iseT institutebSi, rogoricaa adamianisa da mo-
qalaqis ZiriTadi ufleba-Tavisuflebebi, xelisuflebis organiza-
cia, TviTmmarTveloba da a.S.

demokratia, rogorc politikuri reJimis saZirkveli


saqarTvelos, rogorc demokratiuli saxelmwifos, konstituci-
ur-samarTlebrivi daxasiaTebis realobis uzrunvelsayofad, saqarTve-
los xelisuflebas saxelmwifo xelisuflebis ganxorcielebis
procesSi damoukideblobis aRdgenis pirveli dRidanve mZime da
sapasuxismgeblo arCevanis gakeTeba mouxda. erTi mxriv, es dakav-
Sirebuli iyo im sakanonmdeblo CarCoebis dadgenasTan, romelSic
moTavsdeboda demokratiuli politikuri reJimi. aq igulisxmeba
miznis miRwevis iseTi xerxebisa da saSualebis legitimacia, rac
Seesabameba msoflios demokratiuli politikuri ganviTarebis
dRevandel tendencias, tendencias _ axali, meti demokratiisaken,
rasac saTave daudo socialisturi sistemis daSlam. meore mxriv,
am CarCoebis gafarToebis paralelurad, xelisuflebis dRevande-

216
li mdgomareobis doneze arakeTilsindisierad sargebloben sxva-
dasxva separatistuli Zalebi, rac warmoSobs seriozul konfliqtebs
rogorc praqtikuli, ise demokratiis TeoriasTan dakavSirebul
mniSvnelovan faseulobebs Soris. maSasadame, siZneleTa miuxedavad,
aucilebeli iyo da dResac igive miznis winaSe vdgevarT, rom
saxelmwifoSi politikuri reJimis Camoyalibebis upirobo safuZ-
vels warmoadgendes demokratia. amasTan, demokratiis princi pis
damkvidreba sazogadoebrivi winaaRmdegobis gamo ver daiyvaneba
demokratiis umartives gagebamde _ demokratia, rogorc
ubralod xalxis mmarTveloba.
demokratiis Teoriis saTaveebi ZvelberZnuli azrovnebidan iwyeba.
sityva demokratiac berZnuli warmoSobisaa da ori sityvisagan
Sedgeba. "demos" xalxs niSnavs, "kratos" Zalauflebas. e.i., sityvis
mniSvnelobidan gamomdinare, masSi xalxis Zalaufleba igulisxmeba.
amasTan, es ganmarteba srulad ar asaxavs demokratiis cnebis dRevan-
del tevadobas mTeli Tavisi dilemebiT.
demokratiis Teoriam ganviTarebis grZeli da metad saintereso
gza ganvlo. mis Sesaxeb jer kidev platoni, aristotele, herodote,
eqsile da sxvebi msjelobdnen. demokratia mniSvnelovan rols
asrulebda saberZneTisa da romis saxelmwifoebriv da sazogadoe-
briv cxovrebaSi. Taviseburad esmodaT da iyenebdnen mas Sua sauku-
neebSi. demokratiis mecnieruli, Teoriuli kvlevis substraqts
mainc j. lokisa da J. J. rusos azrovnebaSi eZeben. sainteresod
viTardeboda da mdidrdeboda demokratiis Sinaarsi maTi inter-
pretatorebisa da maT Semdgom iuridiul da filosofiur azrovneba-
Si. iyo iseTi periodebic, roca demokratias ufrTxodnen mis sam-
SobloSi _ saberZneTSi, rac berZnebma gamoxates terminSi "demago-
gi~. aseve, frTxil damokidebulebas unda iCendnen demokratiis
mimarT mravali saukunis Semdeg Soreul amerikaSi.
dReisaTvis sruliad gansxvavebuli poziciebidan mimdinareobs
demokratiis kvleva. yvelaze ufro ganzogadoebuli saxiT es kvl-
eva mis or models Seexeba: demokratias, rogorc meTods da
rogorc Rirebulebas. ganasxvaveben aseve demokratiis Sems-
wavlel or ZiriTad skolas. pirveli demokratias ganixilavs, rogorc
mmarTvelobis formas, rodesac demokratiis SinaarsSi igulisxmeba
is procedura, rac xalxs saSualebas aZlevs ganaxorcielos sax-
elmwifo mmarTveloba, uzrunvelyos misi sruluflebianoba. meore
skola demokratiis arsSi xedavs saxelmwifos politikas. am SemTx-
vevaSi igi demokratias gansazRvravs rogorc Sedegs xalxis
mmarTvelobis uflebisa da SesaZleblobis realizacias, xalxis
moTxovnebis dakmayofilebas. Sesabamisad, ganasxvaveben demokratiis

217
maJoritarul da pluralistur modelebs. pirveli gulisxmobs
demokratiis klasikur gagebas. maJoritaruli modelis mixed-
viT, demokratiis SinaarsSi igulisxmeba is princi pebi da wesebi,
romlebic saSualebas iZlevian xalxis mmarTvelobisas ganxor-
cieldes sayovelTaoba, xalxis sruluflebianobis ganxorcieleb-
is procesSi uzrunvelyofs Tanasworobas, gadawyvetilebis miReb-
isaTvis moiTxovs umravlesobis nebis gamomJRavnebas da misdami
morCilebas.
pluralisturi demokratia upiratesobas aniWebs ara
amomrCevelTa umravlesobas, aramed aqcenti gadaaqvs calkeul or-
ganizebul jgufebze. demokratiis pluralisturi modeli ganmar-
tavs xalxis mmarTvelobas, rogorc iseT xelisuflebas, romelic
funqcionirebs moqiSpe dainteresebuli jgufebis meSveobiT.
demokratia SeiZleba iyos saxelmwifo reJimis sazomi mxolod
im sazogadoebaSi, romelic warmomadgenlobiTi mmarTvelobis sistemas
eyrdnoba, sadac warmomadgenlobis, anu xelisuflebis wyaros –
xalxs, SesaZlebloba aqvs warmomadgenlobis perioduli ganaxleb-
isa. amasTan, pirovnebisa da sazogadoebis sxvadasxva jgufebis ufle-
bebi garantirebulia kanonis uzenaesobiT. demokratiuli saxelm-
wifo reJimis damkvidrebisaTvis demokratia, rogorc princi pi, unda
moqmedebdes sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferoSi. magram es
SeiZleba miviCnioT saboloo miznad, romlis misaRwevad Cveni sa-
zogadoebrivi da saxelmwifoebrivi cxovrebis pirobebSi SeiZle-
boda gamogveyo ramdenime strategiuli mimarTuleba. esenia: poli-
tikuri pluralizmi; samarTliani arCevnebis organiza-
cia da ganxorcieleba; sazogadoebrivi politika da
informacia; sakanonmdeblo organoebis rolisa da mniS-
vnelobis ganmtkiceba; kanonis uzenaesoba; SeiaraRebu-
li Zalebisadmi demokratiuli kontrolis ganxor-
cieleba.

codnis Semowmeba
1. ra aris saxelmwifos forma da rogoria misi Sinaarsi?
2. raSi gamoixateba saxelmwifos formis praqtikul-poli-
tikuri mni-Svneloba zogadad da konkretulad saqarTve-
los sinamdvileSi?
3. ra kiTxvebze gvaZleven pasuxs saxelmwifos forma da
Sinaarsi, rogoria maTi urTierTmimarTeba?
4. ra aris mmarTvelobis forma?
5. ra gansxvavebaa monarqiasa da respublikas Soris?

218
6. monarqiis ra saxeebs ganasxvaveben?
7. respublikis romel saxeebs icnobT, CamoTvaleT Ti-
Toeulis ganmasxvavebeli niSnebi.
8. ra mizans isaxavs saparlamento da saprezidento re-
spublikebis niSnebis SeerTeba da mmarTvelobis ra
formasTan gvaqvs saqme am dros?
9. ras gulisxmobs saxelmwifos teritoriuli mowyobis
forma? saxelmwifos teritoriuli organizaciis romel
ZiriTad formebs ganasxvaveben?
10. mmarTvelobis romeli forma arsebobs saqarTveloSi?
daasabuTeT konstituciur normebze dayrdnobiT.
11. ra gansxvavebaa federaciasa da konfederacias Soris?
konfederacia saxelmwifos formaa Tu saxelmwifoTa
kavSiris forma? ratom?
12. ra gansxvaveba da msgavseba arsebobs saxelmwifosa da
evrokavSirs Soris?
13. konstituciuri normebis safuZvelze daaxasiaTed saqarTvelo,
rogorc erTiani, suverenuli da ganuyofeli saxelmwifo.
14. konstituciis mixedviT, rogor SeiZleba warmovidginoT
saqarTvelos erTiani saxelmwifo xelisufleba?
15. romeli avtonomiuri erTeulebisagan Sedgeba saqarTvelo?
rogoria maTi samarTlebrivi statusi?
16. ra saxis saxelmwifo reJimebs icnobT? daaxasiaTeT poli-
tikur reJimsa da saxelmwifo mmarTvelobis formis
urTierTdamokidebuleba.
17. mmarTvelobis romeli ideebia asaxuli saqarTvelos
1995 wlis 24 agvistos konstituciaSi?

ÔÄÓÔÉ
1. saqarTvelos konstituciis mixedviT, mTavrobis
mTel Semadgenlobas ayalibebs saqarTvelos prez-
identi parlamentis TanxmobiT. parlamentma qveynis
sameurneo cxovrebaSi Seqmnili mdgomareobis gamo
undobloba gamoucxada da gadaayena mTavrobis mTe-
li Semadgenloba.
a _ parlaments ar hqonda amis ufleba, radgan saqarTvelo saprez-
idento respublikaa;
b _ parlaments hqonda amis ufleba, radgan saqarTvelo saparla-

219
mento respublikaa;
g _ parlaments hqonda amis ufleba, radgan mTavroba Seqmnilia
misi TanxmobiT.

2. saqarTvelos mTavrobis mTel Semadgenlobas ay-


alibebs saqarTvelos prezidenti parlamentis Tanx-
mobiT. parlamentma, imis gamo, rom prezidentis mier
warmodgenili kandidaturebi ZiriTadad iyvnen im
partiis wevrebi, romelsac prezidenti ekuTvnoda da
Seiqmna erTpartiuli mTavrobis Camoyalibebisa da
xelisuflebis ganawilebis principis darRvevis
saSiSroeba, mravalgzis uaryo prezidentis mier
warmodgenili kandidaturebi. Sedegad, prezidentma
ver moaxerxa mTavrobis Seqmna da faqtiurad qveya-
naSi moqmedebda droebiTi aRmasrulebeli xelisu-
fleba. amis safuZvelze, prezidentma gamosca aqti,
romliTac daiTxova qveynis parlamenti.
a _ parlamenti moqmedebda arasworad, roca mravalgzis uaryofda
prezidentis mier warmodgenil kandidaturebs;
b _ prezidenti kanoniT valdebuli iyo kandidaturebi waredgina
opoziciuri partiebisaganac;
g _ prezidents ufleba hqonda kandidaturebi waredgina mxolod
im partiidan, romelsac TviTon miekuTvneba;
d _ mocemul SemTxvevaSi prezidents ufleba hqonda daeTxova
parlamenti;
e _ prezidents ar hqonda parlamentis daTxovnis ufleba.

3. saqarTveloSi mTavrobis meTaurad iTvleba da


Sesabamisad, mTavrobas meTaurobs:
a _ saxelmwifo ministri;
b _ prezidenti;
g _ premier-ministri;
d _ prezidentis davalebiT erT-erTi ministri.

4. saqarTvelo moqmedi konstituciis mixedviT aris:


a _ unitaruli saxelmwifo;
b _ federaciuli saxelmwifo;
g _ konfederacia.
5. saqarTvelos saxelmwifo Sedgeba sxvadasxva re-
gionebisagan, romlebic gansxvavdebian erTmaneTisa-
gan rogorc teritoriuli, ise mosaxleobis sidi-

220
dis mixedviT, amasTan or maTgans, aWarasa da afxazeTs
gaaCniaT gansxvavebuli, ufro maRali samarT-
lebrivi statusi.
a _ saqarTveloSi arsebobs simetriuli federalizmi;
b _ asimetriuli federalizmi;
g _ saqarTvelo ar aris federaciuli saxelmwifo.

6. saqarTvelos erT-erT regionSi, separatiaSi dai-


wyo masobrivi areulobebi, rasac mohyva calkeuli
jgufebis SeiaraRebuli gamosvlebi. mTavrobis
sxdomam ganixila separatiaSi Seqmnili mdgomareo-
ba da urCia prezidents, regionSi saswrafod gamo-
ecxadebina sagangebo mdgomareoba. prezidentma miiRo
gadawyvetileba separatiaSi saomari mdgomareobis
gamocxadebis Sesaxeb.
a _ prezidenti moiqca sworad;
b _ arasworad.

7. saqarTvelos SemadgenlobaSi Semaval avtonomi-


ur respublikas, TviTmyofias, saqarTvelos konsti-
tuciiT, mieniWa ufleba skolebSi, dawesebulebebsa
da masobrivi informaciis saSualebebSi SeuzRuda-
vad gamoeyenebina erovnuli ena. TviTmyofiis sa-
kanonmdeblo organom miiRo debuleba TviTmyofi-
is avtonomiis Sesaxeb, romelSic Cawera debulebebi
mTeli politikuri xelisuflebis TviTmyofiis
xalxisaTvis mikuTvnebisa da saxelmwifo suvereni-
tetis Sesaxeb. TviTmyofia aris:
a _ politikuri avtonomia;
b _ administraciuli avtonomia;
g _ kulturuli avtonomia;
d _ sakanonmdeblo avtonomia;
e _ TviTmyofiis gadawyvetileba konstituciuria;
v _ arakonstituciuria.

8. aWaris avtonomiur respublikas, saqarTvelos Se-


madgenlobaSi aqvs sakuTari konstitucia, xelisu-
flebisa da mmarTvelobis umaRlesi organoebi.

221
a _ mas SeuZlia miiRos sakuTari kanonebi gansazRvrul sakiTxebze;
b _ SeuZlia miiRos sakuTari kanonebi nebismier sakiTxze;
g _ ar SeuZlia miiRos sakuTari kanonebi.

9. saqarTvelo konstituciur-samarTlebrivi daxas-


iaTebis mixedviT, aris:
a _ demokratiuli saxelmwifo;
b _ samarTlebrivi saxelmwifo;
g _ klerikaluri saxelmwifo;
d _ socialuri saxelmwifo;
e _ samoqalaqo saxelmwifo.

10. konstituciis mixedviT, dRes saqarTveloSi mo-


qmedebs:
a _ demokratiuli politikuri reJimi;
b _ totalitaruli politikuri reJimi;
g _ avtoritaruli politikuri reJimi.

ÂÀÌÏÚÄÍÄÁÖËÉ ÓÀÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏ ÌÀÓÀËÀ

saqarTvelos konstitucia;
aWaris avtonomiuri respublikis konstituciuri kanoni
“aWaris avtonomiuri respublikis konstituciaSi cvli-
lebebisa da damatebebis Sesaxeb”;
saqarTvelos organuli kanoni “adgilobrivi TviTm-
marTvelobisa da mmarTvelobis Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “saqarTvelos dedaqalaqis - Tbilisis
Sesaxeb”;
SeTanxmeba saqarTvelosa da evropis kavSirs Soris
“partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb”.

222
“demokratiuli arCevnebi ar atarebs mxolod simbolur
xasiaTs ... esaa konkurentuli, perioduli,
xasiaTs...
warmomadgenlobiTi da saboloo arCevnebi, romlis
procesSi moqalaqeebs aqvT farTo uflebebi gaakritikon
mTavroba, gamoaqveynon TavianTi kritika da warmoadginon
alternativa, airCion pirebi, romlebic Rebuloben ZiriTad
gadawyvetilebebs mTavrobaSi.”
7
ÈÄÌÀ

ãÉÍ ÊÉÒÊÐÀÔÒÉÊÉ

ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ
ÓÀÀÒÜÄÅÍÏ ÓÉÓÔÄÌÀ
ÓÀÀÒÜÄÅÍÏ ÓÀÌÀÒÈÀËÉ
223
sfdb #)
cneba da zogadi daxasiaTeba

arCevnebis iuridiuli buneba


qveyanaSi xelisuflebis demokratiulobaze an arademokratiu-
lobaze SeiZleba vimsjeloT imis mixedviT, Tu ra saxiTa da princ-
i pebiT Catardeba arCevnebi da ramdenad demokratiulia saarCevno
kanonmdebloba.
arCevnebis esoden didi mniSvneloba ganpirobebulia imiT, rom
igi uzrunvelyofs xelisuflebaSi xalxis politikuri monawile-
obis SesaZleblobas warmomadgenlobis meSveobiT. aseTi monawile-
obis formalizacia xdeba xmis micemisa da xmebis daTvlis meSveo-
biT, riTac saarCevno sistemebi saSualebas aZlevs mraval adamians,
romelTac cal-calke mcire politikuri Zala aqvT, isargeblon
realuri politikuri ZalauflebiT. saarCevno sistemebis saSu-
alebiT, wydeba sakiTxi imis Sesaxeb, Tu vin unda marTos da garkveul
SemTxvevaSi, ra unda akeTos mTavrobam (19 _ 165). am TvalsazrisiT,
arCevnebi unda ganvixiloT rogorc uSualo demokratiis forma,
romliTac saxalxo suverenitetis realizeba xdeba. 1948 wlis
adamianisa da moqalaqis uflebaTa sayovelTao deklaraciam. adami-
anis umniSvnelovanes uflebad - gamoxatos Tavisi politikuri
neba, swored arCevnebi aRiara: "xalxis neba unda iyos mTavrobis
xelisuflebis safuZveli: es neba unda gamoixatos periodul da
arafalsificirebul arCevnebSi, faruli kenWisyriT an TanabarmniS-
vnelovani formebiT, romlebic uzrunvelyofen xmis micemis Tavisu-
flebas~.
demokratiuli xelisuflebis safuZvelia demokratiuli arCevne-
bi, rac am xelisuflebis legitimaciis aucilebeli pirobaa.
yvela qveyanaSi xelisuflebis wyaro, rogorc wesi, arCevnebia,
magram arCevnebi yovelTvis ar SeiZleba CaiTvalos demokratiu-
lad. arCevnebi, romlebic periodulad tardeboda komunisturi
mmarTvelobis dros, qmnida xalxis erTsulovnebisa (arCevnebSi
monawileTa raodenoba TiTqosda 99 procentsac ki aRwevda) da
xelisuflebis kanonierebis imitacias, sinamdvileSi erTpartiu-
lobisa da formalobis pirobebSi, igi gamoricxavda alternatiu-
lobisa da konkurenciis SesaZleblobas, xalxis xelisuflebis
formirebaSi monawileobis realurobas.

224
arCevnebis demokratiulobis kriteriumebi
arCevnebis demokratiulobis Sesafaseblad sxvadasxva krite-
riumebs iyeneben. yvelaze srulad da misaRebad amerikeli mkvle-
varis jin kirkpatrikis kriteriumebi migvaCnia, romelTa mixedviTac:
⊇ demokratiuli arGevnebi unda iyos konkurentuli (anu alter-
natiuli). es niSnavs, rom opoziciur partiebs saarGevno pro-
cesSi unda hqondeT SesaZlebloba da garantia, rom xelisu-
flebis misamarTiT maT mier gamoTqmuli kritika miitanon
sazogadoebamde da amomrGevlebs warudginon alternatiuli
kandidaturebi.
⊇ arGevnebis demokratiulobisaTvis aucilebelia misi periodu-
loba. es imas niSnavs, rom garkveuli organoebi da Tanamdebo-
bis pirebi airGevian kanoniT winaswar gansazRvruli vadiT.
⊇ demokratiuli arGevnebi aris warmomadgenlobiTi. am kriteri-
umSi mkvlevari sayovelTaobas gulisxmobs, arGevnebSi monawi-
leobis SesaZleblobas, rasis, eris, sqesis da a.S. miuxedavad.
⊇ demokratiuli arGevnebis Sedegebi sabolooa. xalxis nebis
Sesabamisad Seqmnili xelisufleba legitimuria da uflebamo-
silia gamoxatavdes da ganaxorcielebdes xalxis suvereni-
tets. isini iTvlebian saxelmwifos formalur meTaurebad da
simbolur liderebad.
gamoyofen arCevnebis, rogorc uSualo demokratiis formis,
ramdenime daniSnulebas, funqcias:
⊇ arCevnebis saSualebiT xdeba xelisuflebis legitimacia. saqarTve-
los konstituciis me-5 muxlis mixedviT, "saqarTveloSi sax-
elmwifo xelisuflebis wyaroa xalxi~. xalxi Tavis Zalau-
flebas axorcielebs referendumis, uSualo demokratiis sxva
formebisa da Tavisi warmomadgenlebis meSveobiT. warmomadgen-
lobis, anu parlamentis, formirebis erT-erT gzad ki aRiarebu-
lia swored arCevnebi. arCevnebis saSualebiT gadascems xalxi
warmomadgenlebs Tavisi suverenitetis realizaciis uflebas
(da ara suverenitets).
⊇ arCevnebi xels uwyobs socialur manevrirebasa da politikuri
xelmZRvanelebis seleqcias. arCevnebis saSualebiT xalxi wyvets,
Tu vis mianiWos politikuri xelmZRvanelobis ufleba, vis
gadasces misi uflebebis nawili saerTo keTildReobis miRwe-
visaTvis. im SemTxvevaSi, Tu xelmZRvaneli ar imsaxurebs xalx-
is mowonebas, xalxs aqvs SesaZlebloba meored aRar airCios
aseTi xelmZRvaneli da amis ufleba misces pirs, romelic mas
Rirseulad miaCnia.

225
⊇ arCevnebi warmoadgens politikuri cxovrebis barometrs. igi
asaxavs im urTierTsapirispiro miznebsa da interesebs, romel-
ic sazogadoebaSi mocemuli momentisaTvis arsebobs.
am funqciebis realizacia qmnis TiToeuli adamianis usafrTx-
oebisa da Tanasworobis pirobebs, romelTa misaRwevad adamianebi
Tmoben uflebebis garkveul nawils iseTi avtoritetis sasarge-
blod, romelsac SeuZlia erTi harmoniuli mimarTulebiT warmar-
Tos sazogadoebaSi arsebuli sxvadasxva interesebi. aseTi avtori-
tetis rolSi gamodis warmomadgenloba, romelic xalxis arCevanis
safuZvelzea formirebuli. am TvalsazrisiT ki, arCevnebs rogorc
demokratiis umniSvnelovanes instituciur meqanizms, samarTli-
anad ganixilaven.
arCevnebi, rogorc konstitualizirebuli da institualizire-
buli meqanizmi, Sedgeba sxvadasxva stadiebisagan. es procesi, Tavis
mxriv, Sesabamis sazogadoebriv urTierTobaTa rTul kompleqss
warmoadgens. am urTierTobaTa erToblioba, romelSic mravali da
sruliad gansxvavebuli subieqtebi monawileoben, qmnis saarCevno
sistemas.

sazogadoebriv urTierTobaTa erTobliobas, romelic


dakavSirebulia arCevnebis gziT sajaro xelisuflebis
organoebis formirebasTan, saarCevno sistema ewodeba.

ise, rogorc mraval sazogadoebriv urTierTobebs, saarCevno


procesSi Camoyalibebul urTierTobebsac esaWiroeba samarTlebrivi
regulireba, rac saarCevno samarTlis normebiT xorcieldeba.
saarCevno samarTali, esaa samarTlis normaTa sistema, romelic
aregulirebs sajaro xelisuflebis organoebis formirebis wess.
saarCevno samarTals ganixilaven ori, obieqturi da subieq-
turi, mniSvnelobiT.
saarCevno samarTali, obieqturi gagebiT, ukavSirdeba zemomoy-
vanil bolo ganmartebas. igi unda ganvixiloT rogorc erT-erTi
mniSvnelovani konstituciur-samarTlebrivi instituti, romelic
aregulirebs saxelmwifos warmomadgenlobiTi da adgilobrivi
TviTmmarTvelobis organoebis arCevnebTan dakavSirebul sazoga-
doebriv urTierTobebs.

226
saarCevno ufleba
saarCevno samarTali, subieqturi gagebiT, esaa piris ufleba
airCios an arCeul iqnas saxelmwifos warmomadgenlobiT an TviT-
mmarTvelobis organoebSi. e.i. saarCevno samarTali, subieqturi
gagebiT, esaa piris saarCevno uflebamosilebaTa, arCevnebSi monawi-
leobis, princi pebisa da pirobebis erToblioba. amis mixedviT, gamoy-
ofen:
1) aqtiur saarGevno uflebas;
2) pasiur saarGevno uflebas;
aqtiuri saarCevno ufleba, esaa piris saerTo saarCevno
ufleba, romlis safuZvelze igi xmas aZlevs, irCevs Tavis sasurvel
kandidats saxelmwifo an TviTmmarTvelobis organoebis arCevnebSi.
xmis uflebis mqones amomrCeveli ewodeba, xolo amomrCevelTa
erTobliobas - saarCevno korpusi.
pasiuri saarCevno ufleba aris piris ufleba arCeul
iqnas, an Tanxmoba ganacxados saxelmwifo an adgilobrivi organoe-
bis arCevnebSi deputatobis kandidatad monawileobaze. sxvadasxva
cenzebi SeiZleba dawesdes pasiuri saarCevno uflebis mimarTac.
saqarTvelos parlamentis wevrad SeiZleba arCeul iqnas piri, romel-
sac Seusrulda 25 weli da saqarTveloSi ucxovria ara nakleb 10
wlisa, xolo saqarTvelos parlamentis wevrad ar SeiZleba ar-
Ceul iqnas piri, romelsac ukanaskneli ori wlis manZilze ar
ucxovria saqarTveloSi.
saarCevno kanonmdebloba iTvaliswinebs asakobriv cenzebs, rom-
lebic gansxvavebulia pasiuri da aqtiuri saarCevno uflebis mqone
pirebisaTvis. aqtiuri saarCevno uflebiT sargeblobs piri, romel-
sac Seusrulda 18 weli da akmayofilebs saarCevno kanonis moTx-
ovnebs. saqarTvelos parlamentSi asarCevad piri pasiuri saarCevno
uflebiT sargeblobs 25 wlis asakidan. rogorc vxedavT, am ori
uflebis erTdroulad floba yovelTvis ar gvaqvs saxeze. pirs,
romelsac 18 weli Seusrulda, Tu igi daakmayofilebs kanonis sxva
moTxovnebs, aqvs aqtiuri saarCevno xmis ufleba, magram ar sarge-
blobs pasiuri saarCevno xmis uflebiT. am ori saxis uflebis
urTierTmimarTebaSi gamoricxulia sapirispiro logika, radgan, Tu
piri flobs pasiur saarCevno uflebas, am SemTxvevaSi igi aucile-
blad flobs aqtiur saarCevno uflebasac.

227
sfdb $_
saarCevno sistemis ZiriTadi principebi

saarCevno principebi is pirobebia, romelTa arsebobisa da dacvis


SemTxvevaSi SesaZlebelia vilaparakoT arCevnebis demokratiulo-
baze, arCevnebSi xalxis nebis gamovlenis namdvilobaze.
saqarTvelos konstituciaSi gamocxadebuli saarCevno princi-
pebi aRiarebulia msoflios demokratiuli sazogadoebis mier.
isini aRiarebulia faqtiurad yvela konstituciiT. saqarTvelos
konstituciis Sesabamisad, arCevnebi tardeba sayovelTao, Tanas-
wori da pirdapiri saarCevno uflebis safuZvelze, faruli ken-
WisyriT.
maTi mniSvnelobidan gamomdinare, aRniSnuli princi pebi qmnian
saqarTvelos saarCevno sistemis ZiriTad safuZvlebs.

sayovelTao saarCevno ufleba


sayovelTao saarCevno ufleba niSnavs, rom arCevnebSi monawi-
leobis ufleba aqvs kanoniT dadgenil asaks miRweul yvela pirs,
romelic akmayofilebs kanonis moTxovnebs. saqarTvelos saarCevno
kanonmdeblobis Sesabamisad, arCevnebSi ar monawileoben pirebi,
romlebic sasamarTlos mier cnobili arian qmeduunarod an maT
mimarT gamotanilia gamamtyunebeli ganaCeni da imyofebian sasje-
lis aRsrulebis dawesebulebaSi.
sayovelTao saarCevno princi pis gverdiT arsebobs garkveuli
cenzebi. saarCevno cenzi, rogorc konstituciuri samarTlis mec-
nierebaSi miuTiTeben, es aris mosaxleobis erTgvari klasifikacia,
romelic zRudavs saarCevno uflebis mqone pirTa wres. cenzis
dakmayofileba aucilebelia saarCevno uflebis uzrunvelsayofad.
amasTan, isic unda aRiniSnos, rom demokratiulma saarCevno kanon-
mdeblobam ar unda dauSvas iseTi cenzis daweseba, romelic ar
aris gaTvaliswinebuli konstituciiT an ar iZleva kanoniT misi
dawesebis SesaZleblobas.

binadrobis cenzi
sakmaod mniSvnelovani da gavrcelebulia binadrobis cenzi.
misi dawesebiT, saarCevno kanoni moiTxovs piris garkveuli vadiT
cxovrebas qveyanaSi an romelime teritoriul saarCevno erTeulSi.

228
kanoni
“saqarTvelos
1. saqarTvelos parlamentis arCevnebi sayovelTaoa:
parlamentis arCevnebSi monawileobis ufleba aqvs saqarTvelos
arCevnebis
Sesaxeb”
moqalaqes 18 wlis asakidan, xolo arCeuli SeiZleba
iyos saqarTvelos moqalaqe 25 wlis asakidan, romel-
sac saqarTveloSi mudmivad ucxovria ara nakleb 10
muxli

wlisa...
102

2. parlamentis wevrad arCeuli ar SeiZleba iyos


moqalaqe, romelic ukanaskneli ori wlis ganmavlo-
baSi ar cxovrobda saqarTveloSi da arc erT qvey-
anaSi ar dgas saqarTvelos sakonsulo aRricxvaze.

moqalaqeobis cenzi
rogorc aqtiuri, ise pasiuri saarCevno uflebis mqone sub-
ieqtebze miTiTebisas, saqarTvelos kanoni, yvela SemTxvevaSi, xmar-
obs termins "moqalaqe", e.i. kanoniT dawesebulia moqalaqeobis
cenzi. am cenzis mixedviT, arCevnebSi monawileobisaTvis daiSvebian
mxolod is pirebi, romlebsac saqarTvelos moqalaqeoba gaaCniaT.
es cenzi kanonSi raime dakonkretebas ar moiTxovs. anu kanoni ar
gansazRvravs, magaliTad, piris qveyanaSi moqalaqed yofnis im vadas,
romelic uflebas miscemda mas moepovebina arCevnebSi monawileo-
bis ufleba, rogorc es zogierTi qveynis kanonmdeblobiT xdeba.
magaliTad, aSS-is konstituciis pirveli muxlis me-2 nawilis
mixedviT, "...aravin SeiZleba iyos warmomadgeneli, visac ar miuRwe-
via 25 wlis asakisaTvis, ar yofila Svidi wlis manZilze SeerTe-
buli Statebis moqalaqe...~, xolo amave muxlis me-3 nawili miu-
TiTebs, rom "aravin SeiZleba iyos senatori, visac ar miuRwevia
ocdaaTi wlis asakisTvis, ar yofila cxra wlis manZilze SeerTe-
buli Statebis moqalaqe...~. sxvadasxva qveynis kanonmdebloba nat-
uralizaciis gziT moqalaqeobamiRebul pirs arCevnebis uflebis
mopovebisaTvis sxvadasxva vadas uwesebs. zogierTi qveyana, magali-
Tad tunisi, saerTod gamoricxavs am kategoriis moqalaqeebisaTvis
arCevnebSi monawileobis uflebas. moqalaqeobis cenzi ar aris
dakavSirebuli qveyanaSi cxovrebis xangrZlivobasTan.

sxva saarCevno cenzebi


sayovelTao saarCevno uflebaze da, konkretulad, moqalaqeo-
bis cenzze saubrisas, ar SeiZleba ar aRiniSnos, rom evropuli
integraciisa da harmonizaciis pirobebSi SeimCneva aRniSnuli prin-
ci pis gafarToeba da moqalaqeobis cenzis mniSvnelobis Sesusteba.

229
es kargad Cans evrokavSiris zogierTi wevri saxelmwifos konsti-
tuciaTa analizidan. magaliTad, safrangeTi, rogorc evrokavSiris
wevri saxelmwifo, munici palur arCevnebSi konstituciurad dasaS-
vebad Tvlis safrangeTSi mcxovrebi, evrokavSiris wevri saxelmwi-
foebis moqalaqeebisaTvis rogorc aqtiuri, ise pasiuri saarCevno
uflebis qonas. sxvadasxva qveynis kanonmdeblobaSi SeiZleba Segvx-
vdes sruliad gansxvavebuli cenzebi, magaliTad, qonebrivi, ganaTlebis,
moraluri, saxelmwifo enis codnis aucilebloba, dabadebiT mo-
qalaqeobis qonis aucilebloba, zeda asakobrivi zRvaris daweseba,
afrikis zogierT qveyanaSi jer kidev arsebobs wera-kiTxvis cod-
nis moTxovna da sxva.
garda zemoaRniSnulisa, "saqarTvelos parlamentis arCevnebis
Sesaxeb~ kanoni sxva cenzebs ar awesebs da sayovelTaobis princi-
pis Sesabamisad acxadebs saqarTvelos moqalaqeTa arCevnebSi monaw-
ileobis SesaZleblobas, "...ganurCevlad rasisa, kanis ferisa, enisa,
sqesisa, religiisa, ganaTlebisa, politikuri da sxva Sexedulebebi-
sa, erovnuli, eTnikuri da socialuri kuTvnilebisa, warmoSobisa,
qonebrivi da wodebrivi mdgomareobisa.~E
saarCevno cenzebs Soris metad mniSvnelovania asakobrivi
cenzi. misi arsi gamoixateba imaSi, rom saarCevno uflebis aRiareba
xdeba mxolod gansazRvruli, kanoniT winaswar dadgenili asakis
miRwevis Semdeg, razec ukve iyo saubari.

arCevnebis sayovelTaoba
sayovelTao saarCevno ufleba istoriulad progresirebadi
uflebaa, misi damkvidrebisa da moculobis TandaTan gafarToebi-
saTvis kacobriobis demokratiuli nawili mravali aTeuli wlis
manZilze ibrZoda.
CvenSi, sabWoTa periodis pirvel etapze, saarCevno ufleba Cam-
orTmeuli hqondaT "aramSromel fenebs~, anu proletariatis mow-
inaaRmdege socialur fenebsa da jgufebs. "Cven movuspobT rogorc
aqtiur, ise pasiur saarCevno uflebas yvela aramSromel fenebs~ _
acxadebda s. orjonikiZe.
sakmao xani dasWirda da metad winaaRmdegobrivi gza gaiara
sayovelTaobis princi pis ganviTarebam maRali demokratiis iseT
qveyanaSi, rogoric amerikis SeerTebuli Statebia. aq konstituci-
is me-15 SesworebiT, 1870 wels, Statebs aekrZalaT uari eTqvaT
saarCevno xmis uflebis SezRudvaze rasis, kanis ferisa da war-
sulSi monobaSi yofnis gamo. mxolod 1920 wels ratificirebul

230
iqna aSS-s konstituciis me-19 Sesworeba, romelic krZalavda
saarCevno xmis uflebis SezRudvas sqesis gamo.
dRevandeli demokratiuli, maT Soris saqarTvelos saarCevno
kanonmdebloba, awesebs mTel rig garantiebs sayovelTaobis princi-
pis realobisaTvis.
erT-erTi aseTi garantiis rolSi gamodis amomrCevelTa siebis
Sedgena.

teritoriulobis principi
amomrCevelTa siebSi SeaqvT saarCevno uflebis mqone yvela
moqalaqe. siebis Sedgena xdeba saarCevno ubnebis mixedviT. arCevnebis
sayovelTaobis uzrunvelyofis garantiaa arCevnebis teritoriu-
lobis princi pi. am princi pis Sesabamisad, mTeli qveynis terito-
ria iyofa Sesabamis saarCevno olqebad.
arCevnebis sayovelTaobas uzrunvelyofs kanoniT gaTvaliswineb-
uli damatebiTi siebis Sedgena. am TvalsazrisiT, saarCevno kanon-
mdebloba adgens amomrCevlis SesaZleblobas monawileoba miiRos
kenWisyraSi, miuxedavad misi adgilsamyofelisa. roca amomrCeveli
arCevnebis dRemde icvlis adgilsamyofels ara erTi da igive
dasaxlebuli punqtis farglebSi, igi saarCevno komisiaSi miiRebs
xmis micemis uflebis mowmobas, romlis mixedviT, amomrCeveli SeaqvT
amomrCevelTa damatebiT siaSi da igi monawileobas miiRebs kenWi-
syraSi arCevnebis dRes, misi adgilsamyofelis mixedviT.
im amomrCevlebisaTvis, romlebsac Tavisi fizikuri mdgomareo-
bis gamo ara aqvT SesaZlebloba gamocxadnen saarCevno ubanSi,
arsebobs

Tanasworobis principi
aRniSnuli principi gulisxmobs yvela amomrCevlisaTvis arCevneb-
is Sedegebze zemoqmedebisa da kanonis farglebSi kandidatebis
Tanabar SesaZleblobas, arCeul iqnan warmomadgenlobiT organoSi
an arCeviT Tanamdebobaze. Tanasworoba arCevnebSi saqarTvelos
konstituciiT aRiarebuli moqalaqeTa Tanasworobis princi pis
konkretuli gamoxatulebaa.
amomrCevelTa Tanasworoba uzrunvelyofilia imiT, rom Ti-
Toeuli amomrCeveli flobs imdenive xmas, ramdensac sxva nebis-
mieri amomrCeveli. saarCevno kanonis Sesabamisad, moqalaqe SeaqvT
mxolod erT saarCevno siaSi da Sesabamisad, mas mxolod erTi xmis

231
ufleba aqvs. saarCevno korpusi erTiania da igi ar iyofa uf-
lebrivi mdgomareobiT gansxvavebul jgufebad da fenebad.
arCevnebSi Tanasworoba vrceldeba pasiur saarCevno ufleba-
zec. deputatobis kandidats ufleba aqvs kenWi iyaros mxolod
erT saarCevno olqSi.
am princi pis uzrunvelyofisaTvis TiToeuli amomrCevlis xmas
Tanabari Zala aqvs arCevnebis Sedegis gansazRvrisaTvis, rac, Tavis
mxriv, uzrunvelyofilia warmomadgenlobis erTiani normis dawesebiT.

pirdapiri saarCevno ufleba


aRniSnuli ufleba gulisxmobs amomrCevlis uflebas uSua-
lod airCios an arCeul iqnas warmomadgenlobiT organoSi an
arCeviT Tanamdebobaze. saarCevno kanonis Sesabamisad, TiToeuli
amomrCeveli piradad aZlevs xmas.
pirdapiri arCevnebis sapirispiroa arapirdapiri/iribi
arCevnebi, romlis mixedviT xdeba umaRlesi saxelmwifo organos
Tu Tanamdebobis piris arCeva. magaliTad, amerikis SeerTebuli
Statebis prezidenti arapirdapiri gziT airCeva. aq, amerikis ma-
galiTi mogvyavs, raTa SevTanxmdeT, rom arCevnebis es saxe gamoiy-
eneba maRali demokratiuli standartebis qveynebSic da am ori
saxis Sedarebisas, amosavlad unda miviCnioT ara maTi demokratiu-
lobis, aramed qveyanaSi, konkretuli garemoebebidan gamomdinare,
mizanSewonilobis sakiTxi. ganasxvaveben arapirdapiri arCevnebis
kidev or saxesxvaobas: 1. roca amomrCevlebi irCeven saarCevno
kolegias, xolo es ukanasknelni irCeven warmomadgenlobiTi orga-
nos wevrebs an Sesabamisi Tanamdebobis pirs; 2. mravalsafexuriani
arCevnebi, roca xalxi irCevs qvemdgom warmomadgenlobiT organos,
xolo es ukanaskneli Semdgom irCevs zemdgoms. am saxis arapirda-
piri arCevnebi SeiZleba iyos ori, sami da oTx safexurianic ki.

faruli kenWisyra
arCevnebis erT-erTi ZiriTadi konstituciuri principia faruli
kenWisyra. misi arsi mdgomareobs imaSi, rom uzrunvelyos amomrCev-
lis nebis gamovlinebaze kontrolisa da zemoqmedebis dauSvebloba.
arCevnebis farulobis uzrunvelsayofad saarCevno kanoni iTval-
iswinebs rig garantiebs. amomrCevlis nebis Tavisufali gamovline-
ba uzrunvelyofilia imiT, rom kenWisyra mimdinareobs specialu-
rad mowyobil saarCevno kabinaSi an oTaxSi, sadac xmis micemis

232
momentSi ar SeiZleba imyofebodes sxva piri, garda kanoniT gaTval-
iswinebuli gamonaklisisa, roca amomrCevels ar SeuZlia damoukide-
blad Seavsos biuleteni. am SemTxvevaSi igi uflebamosilia moix-
mos nebismieri piri, garda saarCevno komisiis wevrisa, ndobiT aRWur-
vili pirisa, saarCevno blokis warmomadgenlisa da meTvalyurisa.
marTalia, konstitucia da saarCevno kanonmdebloba pirdapir
ar miuTiTebs, magram mainc aRiarebs Tavisufali arCevnebis prin-
ci ps. misi arsi imaSi mdgomareobs, rom amomrCevlis nebazea damok-
idebuli, miiRebs Tu ara monawileobas saarCevno procesSi. aRniS-
nuli princi pis sapirispirod zogierTi qveynis, magaliTad, itali-
is, kanonmdebloba awesebs savaldebulo votums. igi ganixileba
rogorc arCevnebSi monawileobis iuridiuli valdebuleba.

sfdb $!
cxrili # 12

saarCevno sistemis ZiriTadi


konstituciuri
pr inci pebi
princi

saKowelTao TanasCori pirdapiri faruli


saarxewno saarxewno saarxewno kenxisKra
ufleba ufleba ufleba

arCevnebis sayo- arCevnebi Tanas- arCevnebis dauSvebelia


velTaoba niSnavs: woria niSnavs: yve- pirdapiroba ni- amom-rCevlis
arCevnebSi monaw- la amomrCevli- Snavs: amomrCeve- nebaze kontro-
ileobis ufleba saTvis Tanabari li piradad li.
aqvs kanoniT dad- SesaZleblobis aZlevs xmas mis-
genil asaks miR- qonas arCevnebis Tvis sasurvel
weul yvela pirs, Sedegebze zemo- kandida-turas
romelic akmayo- qmedebisaTvis. yve- da uSualod
filebs kanonis la amomrCevels monawileobs
moTxovnebs. sa- aqvs erTi xma, arCevnebSi
qarTveloSi piri arCevnebSi yvela
aqtiur saarCevno monawileobs
uflebas iZens 18 Tanabar sawyise-
wlis asakidan. bze

233
saarCevno sistemebi da misi saxeebi
wina paragrafSi ukve mivuTiTeT, rom esaa im samarTlebriv
normaTa sistema, romelic sajaro xelisuflebis organoebis formire-
bas gansazRvravs. am TvalsazrisiT, saarCevno sistema unda warmov-
idginoT arCevnebis organizaciis rogorc normatiuli, ise faqto-
brivi saSualeba.
saarCevno sistemaze, rogorc arCevnebis organizaciis praq-
tikul saSualebaze, miTiTeba niSnavs imis aRiarebas, rom swored
saarCevno sistemis gamoyenebis saSualebiT xdeba kandidatebs Soris
mandatebis ganawileba, kenWisyris Sedegebis Sesabamisad.
saarCevno sistema mniSvnelovani konstituciur-samarTlebrivi
institutia, romelic demokratiuli politikuri reJimis garkveul
maxasiaTebelsac ki Seicavs. amiT imisi Tqma gvinda, rom dReisaTvis
arsebobs ramdenime saxis saarCevno sistema, romelTa gamoyenebam
kenWisyris erTi da igive Sedegebis arsebobisas, sruliad sxvadasx-
va saarCevno Sedegebi SeiZleba mogvces, warmomadgenlobis sab-
olood formirebisaTvis. demokratiuli sazogadoeba ki SeuZlebe-
lia iseTi warmomadgenlobis gareSe, romelsac farTo socialuri
baza ar gaaCnia da xalxis umravlesobis interesebs ar warmoad-
gens. ganasxvaveben Semdegi saxis saarCevno sistemebs:

maJoritaruli sistema
sityva “maJoritari” franguli sityvaa (majorite), rac qarTu-
lad umravlesobas niSnavs. am sistemis arsi mdgomareobs imaSi, rom
arCeulad iTvleba is kandidati, romelic moagrovebs kanoniT dad-
genili xmebis umravlesobas. sxva kandidatebi da partiebi ki
warmomadgenlobis gareT rCebian.
maJoritaruli sistema istoriulad yvelaze Zveli sistemaa,
amitom arc aris gasakviri, rom mas, dadebiTTan erTad, Tanamedrove-
obisaTvis mniSvnelovani naklovanebebic axasiaTebs. mis dadebiT
mxared SeiZleba CavTvaloT, rom igi sakmaod martivi da moqnili
sistemaa. am sistemis dros amomrCeveli uSualod deputatobis
kandidats aZlevs xmas, amdenad mas SesaZlebloba aqvs srulad
Seafasos Tavisi momavali warmomadgenlis dadebiTi da uaryofiTi
Tvisebebi da Sesabamisad, maqsimalurad naklebi Secdoma dauSvas
arCevanis gakeTebisas.
dRevandeli sazogadoebis socialuri mravalferovnebisa da
sirTulis pirobebSi, roca politikuri Zalauflebis mosapove-
blad, warmomadgenlobaSi adgilebis dasakaveblad brZolaSi erTve-

234
bian politikuri partiebi, Tavs iCens maJoritaruli sistemis na-
klovanebac. saqme imaSia, rom am sistemis gamoyenebiT SeiZleba
miviRoT arasamarTliani Sedegi, roca xmebis umravlesoba mos-
alodnelia miiRon partiebma, romlebsac amomrCevelTa SedarebiT
naklebi raodenoba uWers mxars. es garemoeba ganapirobebs parla-
mentSi fragmentaciis xarisxs, moqmedebs misi muSaobis stabil-
urobaze, muSaobis unarze da sxva. maJoritarul sistemaSi ganasx-
vaveben ramdenime saxesxvaobas.

maJoritaruli sistema fardobiTi umravlesobiT


aRniSnulis sailustraciod SeiZleba moviyvanoT Semdegi ma-
galiTi: Tu aviRebT or saarCevno olqs, aqedan pirvel olqSi aris
22.000 amomrCeveli, xolo meore olqSi _ 20.000 da olqebi
erTmandatiania, maSin gamodis, rom pirveli olqis amomrCevelTa
xmas ufro meti mniSvneloba da Zala aqvs, vidre meoresas, radgan
masSi meore olqTan SedarebiT 2.000 amomrCevliT metia, amasTan,
orive olqSi Tanabari raodenobis deputatebi irCevian. garda amisa,
Tu davuSvebT, rom pirvel olqSi erTi asarCevi mandatisaTvis
ibrZoda sami kandidati, romelTagan pirvels mxari dauWira 7.500
amomrCevelma, meores 6.250, mesames aseve 6.250, am SemTxvevaSi ar-
Ceulia pirveli kandidati, romelmac miiRo TiToeul mowinaaRmde-
geze meti xma, Tumca, mis winaaRmdeg xma misca (mxari ar dauWira)
12.500 amomrCevelma. garda samarTlianobisa, am magaliTidan Cans
metad arasasurveli momenti, rac gamoixateba imaSi, rom es 12.500
amomrCeveli veraviTar gavlenas axdens arCevnebis Sedegebze da es
xmebi faqtiurad dakargulia. garda amisa, es sistema gzas uxsnis
mcirericxovan partiebs warmomadgenlobaSi da xSirad ar asaxavs
ZalTa realur Tanafardobas.

maJoritaruli sistema absoluturi umravlesobiT


am sistemis arsi imaSi mdgomareobs, rom kandidatis asarCevad
saWiroa xmaTa absoluturi umravlesoba, anu naxevarze meti. ma-
galiTad, Tu davuSvebT, rom parlamentSi adgilebis mosapoveblad
ibrZvis deputatobis 4 kandidati, maT Soris xmebi Semdegnairad
ganawilda: I kandidati 3,400; II _ 1,600; III _ 10,900; IV _ 4,100,
arCeulad iTvleba mesame kandidati, romelmac moagrova 10,900 anu
xmaTa absoluturi umravlesoba.
aqac ori problemaa: ikargeba amomrCevelTa is xmebi, romlebic
parlamentis miRma darCenilma kandidatebma miiRes. garda amisa, igi
maqsimalurad araxelsayrelia mcire partiebisaTvis da bolos, Tu
verc erTi kandidati ver moagrovebs xmaTa umravlesobas arCevneb-

235
is pirvel turSi, arCevnebis Sedegi ganusazRvreli rCeba, saWiro
xdeba Semdegi turebis mowyoba.

maJoritaruli sistema kvalificiuri umravlesobiT


aseTi sistema praqtikaSi iSviaTad gamoiyeneba. igi nakleb Sede-
giania da saWiroebs xmaTa kvalificiur umravlesobas, rac abso-
lutur umravlesobaze metia da dadgenilia kanoniT.
maJoritaruli sistemis sapirispirod, jer kidev 1793 wels,
warmoiSva politikuri partiebis proporciuli warmomadgenlobis
idea, romelic safrangeTis konventSi wamoayena lui senJiustim,
xolo praqtikulad, igi pirvelad 1889 wels iqna gamoyenebuli
belgiaSi.

naxevradproporciuli sistema
ganasxvaveben maJoritaruli sistemis e.w. naxevradproporciu-
li sistemas, romlis drosac, msgavsad proporciuli sistemisa,
iqmneba mravalmandatiani saarCevno olqebi, magram kanoni amomrCev-
els uflebas aZlevs xma misces mxolod erT kandidats saarCevno
biuletenSi Setanili ama Tu im saarCevno siidan.

kumulaciuri sistema
arsebobs maJoritaruli sistema, e.w. kumulaciuri saxis. misi
arsi mdgomareobs imaSi, rom am dros amomrCevels, nacvlad erTisa,
aqvs ramdenime xma, romelTagan mas SeuZlia yvela xma misces erT
kandidats an partias an sulac gadaanawilos es xmebi. naxevrad-
proporciuli sistemisagan gansxvavebiT, kumulaciuri sistemis dros
kanoniT amomrCevels SesaZlebelia hqondes panaSaJis uflebac.

proporciuli sistema
es sistema maJoritarulTan SedarebiT ufro demokratiulad
aris miCneuli. am sistemis mixedviT, mandatebi TiToeuli olqis
mixedviT nawildeba partiebis mier mopovebuli xmebis proporci-
ulad.
am sistemis gamoyenebisas warmomadgenlobas ufro farTo so-
cialuri baza gaaCnia, vinaidan igi saSualebas aZlevs SedarebiT
mcirericxovan partiebsac moi povon mandatebi warmomadgenlobaSi.
amave TvalsazrisiT, proporciul sistemas garkveuli sirTulec
axlavs Tan, rac dakavSirebulia mTavrobis formirebasa da mis
stabilurobasTan.

236
proporciuli sistemis yvelaze mniSvnelovani Rirseba isaa,
rom igi SedarebiT ukeTesad asaxavs sazogadoebaSi ZalTa Tanafar-
dobis realur suraTs.

Sereuli sistema
xSirad maJoritaruli da proporciuli sistema erTdroulad
gamoiyeneba, rac Sereuli sistemis saxeliTaa cnobili.
saqarTvelos konstitucia swored am ukanasknel sistemas aRi-
arebs. "saqarTvelos parlamenti Sedgeba sayovelTao, Tanaswori,
pirdapiri saarCevno uflebis safuZvelze faruli kenWisyriT, oTxi
wlis vadiT, proporciuli sistemiT arCeuli 150 da maJoritaru-
li sistemiT arCeuli 85 parlamentis wevrisagan~, aRniSnulia
konstituciis 49-e muxlSi.
Sereuli sistemis gamoyeneba ganpirobebulia imiT, rom igi
saSualebas iZleva maJoritarizmisa da proporcionalizmis gamoy-
enebiT moxsnas, an ukidures SemTxvevaSi, Seamciros is uaryofiTi
momentebi, romlebic axasiaTebs TiToeul sistemas cal-calke aRebuls.
arCevnebi maTi Sinaarsisa da Zalebis Sesabamisad SeiZleba daiyos
ramdenime saxed.
arCevnebis Sedegad xdeba sajaro xelisuflebis sxvadasxva
organoebis formireba. Sesabamisad, ganasxvaveben saparlamento
da saprezidento arCevnebs.
Sinaarsis mixedviT, arCevnebi SeiZleba iyos pirdapiri da
arapirdapiri. pirdapiri arCevnebis dros warmomadgenlobiTi
organos formirebis sakiTxs wyveten uSualod saarCevno uflebis
mqone moqalaqeebi. arapirdapiri arCevnebis dros - piriqiT, kandi-
datis arCevis sakiTxs wyvets ara uSualod saarCevno uflebis
mqone moqalaqeebi, aramed maT mier arCeuli amomrCevlebi. am gziT
xdeba, magaliTad, aSS-s prezidentis arCeva. arapirdapiri arCevnebi
SeiZleba iyos or da met safexuriani.
arCevnebi SeiZleba iyos sayovelTao da nawilobrivi.
sayovelTaoa arCevnebi, roca masSi monawileobs qveynis saarCevno
uflebis mqone yvela piri. parlamentis arCevnebi nawilobrivia,
roca xdeba warmomadgenlobiTi organos nawilis arCeva.
ganasxvaveben morig, damatebiT da ganmeorebiT arCevnebs.
morigi arCevnebi gulisxmobs arCevnebs, romelic iniSneba wina mowvevis
warmomadgenlobiTi organos uflebamosilebis vadis gasvlasTan
dakavSirebiT.
roca warmomadgenlobiTi organos parlamentis an misi rome-
lime palatis aucilebeli nawilobrivi Sevseba xdeba an unda

237
Seivsos is vakansiebi, romlebic arsebobs parlamentSi, calkeuli
deputatebis vadaze adre gamoklebiT, aseTi arCevnebi iwodeba dam-
atebiT, anu Sualedur arCevnebad.
roca kanoniT gansazRvrul SemTxvevebSi arCevnebi ar gamocxa-
dda Catarebulad an arCevnebi Catarda, magram ar airCa Sesabamisi
organo, kanoniTve gansazRvrul umokles vadaSi tardeba arCevnebi,
romelsac ganmeorebiT arCevnebs uwodeben.

erTpartiuli da mravalpartiuli arCevnebi


arCevnebi SeiZleba iyos erTpartiuli da mravalpartiuli.
erTpartiulia arCevnebi, roca masSi monawileobs mxolod erTi
‘saxelmwifo~ partia, rogorc es xdeboda komunisturi partiis
monawileobiT, sabWoTa arCevnebis dros. mravalpartiulia arCevne-
bi, roca masSi politikuri xelisuflebis mopovebisaTvis erTma-
neTs ebrZvis ramdenime politikuri partia. saqarTveloSi pirveli
mravalpartiuli arCevnebi Catarda 1990 wlis 28 oqtombers, romlis
Sedegad arCeul iqna saqarTvelos mravalpartiuli uzenaesi sabWo.

sfdb $@
saarCevno procesi da misi stadiebi
saarCevno procesi esaa, erTi mxriv, samarTlebriv normaTa er-
Toblioba, romliTac regulirdeba arCevnebSi monawile calkeuli
individebis, organoebis, organizaciebisa da jgufebis saqmianoba,
saxelmwifo da TviTmmarTvelobis organoebis arCevnebis momzade-
basa da CatarebaSi, xolo, meore mxriv, aRniSnuli subieqtebis gan-
sazRvruli saqmianoba. SemdgomSi saarCevno procesze saubrisas
mxedvelobaSi gvaqvs swored misi meore mniSvneloba.
saarCevno procesi, rogorc normatiul safuZvelze regulire-
buli saqmianoba, ramdenime stadiisagan Sedgeba. saqarTvelos saarCevno
kanonmdebloba, arCevnebis momzadebisa da Catarebis wesis mixedviT
ganasxvavebs saarCevno procesis Semdeg stadiebs:

arCevnebis daniSvna; arCevnebSi monawile partiebisa


da saarCevno blokebis registracia
saqarTvelos konstituciis 50-e muxlis Sesabamisad, parlamen-
tis morigi arCevnebi tardeba uflebamosilebis gasvlamde ara
ugvianes 15 dRisa. rogorc Cans, konstitucia gansazRvravs arCevnebis
Catarebis mxolod zeda zRvrul vadas, saarCevno kanonma daakonkreta
238
es debuleba da qveda zRvruli vadac daawesa. “parlamentis mori-
gi arCevnebi tardeba misi uflebamosilebis vadis gasvlamde ara
uadres 40 dRisa da ar ugvianes 15 dRisa.~ arCevnebis TariRs
niSnavs saqarTvelos prezidenti arCevnebamde ara ugvianes 60 dRisa.
rogorc zemoaRniSnuli konstituciuri debulebidan irkveva, arCevneb-
is TariRis daniSvna dakavSirebulia warmomadgenlobiTi organos
uflebamosilebis gasvlasTan. Tumca, ara yovelTvis, arCevnebis daniSvna
SeiZleba gamowveuli iyos warmomadgenlobis vadaze adre daTxov-
nis SemTxvevaSic.
zogierTi qveynis konstitucia TviTon gansazRvravs arCevnebis
zust dros. bevri qveynis, iseve, rogorc saqarTvelos konstituci-
ac, ar gansazRvravs aseT statikur dros, magram, zemomoyvanili
debulebis mixedviT, Zneli ar aris ganisazRvros arCevnebis Catarebis
zusti TariRi.
arCevnebis drois daniSvnis Sesaxeb cnoba unda gamoqveyndes
adgilobriv oficialur organoebSi ara ugvianes ori dRisa.
rogorc aRniSnul debulebebSia miTiTebuli, arCevnebis TariRi
cxaddeba arCevnebamde ara ugvianes 60 dRiT adre. 60 dRiani vada
gaTvaliswinebulia imisaTvis, rom am periodSi gadawydes yvela is
organizaciul-teqnikuri sakiTxi, romelic gaTvaliswinebulia
saarCevno kanoniT. amave vadaSi xdeba Sesabamisi saarCevno komisie-
bis mier politikuri partiebis, saarCevno blokebis da deputato-
bis kandidatebis registracia.
partiebisa da saarCevno blokebis registraciis mizania maT
mier arCevnebSi monawileobisa da saarCevno komisiebSi TavianTi
warmomadgenlebis daniSvnis uflebis mopoveba. registraciis wess da
pirobebs gansazRvravs "saqarTvelos parlamentis arCevnebis Sesaxeb~
kanonis me-13 muxli. registraciisaTvis TiToeulma politikurma par-
tiam, kanoniT dadgenil vadaSi, gancxadebiT unda mimarTos centralur
saarCevno komisias. aRniSnuli muxlis pirveli punqtis mixedviT,
kanoni
saqarTvelos
arCevnebSi monawileobis uflebis misaRebad partiebi
parlamentis registraciaSi unda gatardnen saqarTvelos centralur
arCevis Sesaxeb
saarCevno komisiaSi. partiam, romelsac sWirdeba 50. 000
mxardamWeri amomrCevlis siis wardgena, gancxadebiT unda
muxli

mimarTos centralur saarCevno komisias saparlamento


13.1

arCevnebis wlis ara ugvianes 1 ivlisisa da 30 dRis


vadaSi unda waradginos mxardamWerTa sia. partiam, romel-
sac arCevnebis daniSvnis momentisaTvis hyavs warmomad-
geneli parlamentSi, gancxadebiT unda mimarTos centralur
saarCevno komisias arCevnebamde ara ugvianes 55-e dRisa.

239
centralur saarCevno komisiaSi partiis xelmZRvaneli piris
mier xelmoweril saTanado gancxadebaSi miTiTebuli unda iyos
partiis saxelwodeba, romliTac igi registrirebulia iusticiis
saministroSi, xelmZRvaneli piris (pirebis), rwmunebuli da saarCevno
dokumentebze xelmoweris uflebis mqone piris (pirebi) saxeli,
gvari, misamarTi da telefonis nomeri. gancxadebasTan erTad, par-
tiam centralur saarCevno komisias unda warudginos partiis
registraciis mowmobis asli.
kanonis me-8 muxlis mixedviT, arCevnebSi monawileobis ufle-
ba aqvs kanoniT dadgenili wesiT centralur saarCevno komisiaSi
registrirebul partias, centralur saarCevno komisiaSi registr-
irebul partiaTa saarCevno bloks, xolo amomrCevelTa sainiciati-
vo jgufs _ mxolod maJoritaruli sistemiT arCevnebSi.
aRniSnuli pirobebis dakmayofilebis SemTxvevaSi centraluri
saarCevno komisia 6 dRis ganmavlobaSi wyvets sakiTxs partiis
saarCevno registraciis Sesaxeb da aZlevs saTanado cnobas parti-
is rwmunebuls. partias registraciaze SeiZleba uari eTqvas im
SemTxvevaSi, Tu saqmianoba SeCerebulia kanoniT dadgenili wesiT.
registraciaze uaris Tqmis SemTxvevaSi partia uflebamosilia 3
dRis vadaSi gaasaCivros komisiis gadawyvetileba saqarTvelos
uzenaes sasamarTloSi, romlis Sesabamisi gadawyvetileba sabolooa
da gasaCivrebas ar eqvemdebareba.
amomrCevlis saTanado informaciiT uzrunvelyofis mizniTa da
kanoniT dadgenili wesiT, centraluri saarCevno komisia ori dRis
vadaSi presaSi, radioTi da televiziiT aqveynebs wardgenis rigi-
Tobis mixedviT registrirebul partiaTa sias, komisia aseve aqvey-
nebs araregistrirebul partiaTa sias da im mizezs, romelTa gamoc
maT uari eTqvaT registraciaze.
kanoni calke gansazRvravs saarCevno blokebis registraci-
is wess.
saarCevno blokebad registraciis ufleba aqvT im partiebs,
romlebic saTanado wesiT registrirebulia centralur saarCevno
komisiaSi. romelime saarCevno blokSi gaerTianebis Semdeg partias
ara aqvs ufleba damoukideblad monawileobdes arCevnebSi an gaer-
Tiandes sxva saarCevno blokSi.
centraluri saarCevno komisia saarCevno blokebis registra-
cias amTavrebs arCevnebamde ara ugvianes 36 dRisa.
saarCevno blokis mier centralur saarCevno komisiaSi ward-
genil gancxadebas xels unda awerdes blokSi Semavali yvela

240
partiis xelmZRvaneli piri. gancxadebaSi dasaxelebuli unda iyos
centralur saarCevno komisiaSi blokis rwmunebulis vinaoba, mis-
amarTi da telefonis nomeri. garda amisa, gancxadebas Tan unda
erTvodes yvela partiis xelmZRvaneli piris mier xelmowerili
saarCevno blokis wesdeba, romelSic aRniSnuli unda iyos saarCevno
RonisZiebasTan dakavSirebiT blokis mier gadawyvetilebaTa miReb-
is wesi, maT Soris, parlamentis wevrobis kandidatTa wardgenisa
da wardgenis Sesaxeb gadawyvetilebis gauqmebis, blokidan partiis
gasvlis, blokSi axali wevris miRebisa da blokidan partiis wevris
garicxvis wesebi, aseve miTiTebuli unda iyos piri an pirebi, romelTac
aqvT blokis gancxadebaze xelmoweris ufleba.
centraluri saarCevno komisia, kanonis Sesabamisad, blokis
registraciaSi gatarebidan 2 dRis vadaSi masobrivi informaciis
saSualebebiT mosaxleobas awvdis Sesabamis informacias. regis-
traciaze uaris Tqmis SemTxvevaSi bloks ufleba aqvs uaris miRe-
bidan 2 dRis vadaSi gaasaCivros komisiis dadgenileba saqarTve-
los uzenaes sasamarTloSi, romelsac gadawyvetileba sami dRis
vadaSi gamoaqvs. sasamarTlos gadawyvetileba sabolooa da gasa-
Civrebas ar eqvemdebareba.

saarCevno olqebisa da ubnebis Seqmna


kanonis Sesabamisad, warmomadgenlobiTi organos arCevnebi tardeba
teritoriuli saarCevno princi pis mixedviT. amisaTvis qveyana iy-
ofa teritoriul saarCevno olqebad da ubnebad.
dReisaTvis, saarCevno kanonmdeblobis Tanaxmad, saqarTvelos
administraciul-teritoriuli dayofis gaTvaliswinebiT, iqmneba
85 erTmandatiani saarCevno olqi, xolo qalaq TbilisSi - 10
erTmandatiani saarCevno olqi.
saarCevno olqebis Seqmnis prerogativa ekuTvnis centralur
saarCevno komisias. saarCevno olqebis sia qveyndeba arCevnebis daniS-
vnidan ara ugvianes 7 dRisa.
saarCevno olqebi iyofa saarCevno ubnebad. saarCevno ubani esaa
teritoriuli saarCevno erTeuli, romelic aerTianebs amomrCev-
lebs xmis micemis saerTo adgilis mixedviT, uzrunvelyofs kenWi-
syris Catarebasa da xmebis daTvlas.
saarCevno ubani iqmneba saolqo saarCevno komisiis mier raionis,
qalaqis, qalaqis raionis teritoriaze moqmedi xelisuflebis an mmarTvelo-
bis adgilobrivi organoebis wardginebiTa da maTTan SeTanxmebiT.

241
saarCevno ubnebi iqmneba ara nakleb ocisa da ara umetes 3,000
amomrCevlisaTvis arCevnebamde ara ugvianes 55 dRisa.
saarCevno ubnebi iqmneba aseve Znelad misadgom adgilebSi, saqarTve-
los samxedro Zalebis samxedro nawilebsa da SenaerTebSi. saavad-
myofoebSi, sxva stacionarul dawesebulebaSi da arCevnebis dRes
naosnobaSi myof gemebze. am erTeulebSi saarCevno ubnebi iqmneba
zemoaRniSnul vadaSi, xolo gamonaklis SemTxvevaSi arCevnebamde
ara ugvianes 5 dRisa. saarCevno ubani iqmneba, xolo ukve Seqmnili
ubnis sazRvrebis dazusteba xdeba saolqo saarCevno komisiebis
mier, Sesabamisi administraciuli erTeulis teritoriaze moqmedi
adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis organoebis ward-
ginebis gaTvaliswinebiT. saarCevno ubani SeiZleba Seiqmnas saxelmwi-
fos farglebs gareT arsebul saqarTvelos saxelmwifo dawesebule-
bebSi, saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros wardginebiT.
saolqo saarCevno komisia valdebulia saarCevno ubnebis Seqm-
nidan 5 dRis vadaSi adgilobrivi informaciis saSualebiT misces
informacia amomrCevels im adgilis zusti CvenebiT, sadac mas
arCevnebis dRes Tavisi saarCevno uflebis realizeba SeuZlia.
amisaTvis saolqo saarCevno komisia aqveynebs saarCevno ubnis no-
mers, mis sazRvrebs, saubno saarCevno komisiebisa da xmis misacemi
Senobebis zust misamarTebs.

saarCevno organoebis (komisiebis) Seqmna


saarCevno komisia aris saarCevno organo, romelic axorcielebs
arCevnebis organizaciul xelmZRvanelobas, arCevnebis momzadebisa
da Catarebis mTel process.
"saqarTvelos parlamentis arCevnebis Sesaxeb" organuli kano-
nis mixedviT, saarCevno komisiebis formireba xdeba arCevnebSi monaw-
ileobis uflebis mqone saqarTvelos moqalaqeTa arCevisa da daniSvnis
gziT. kanonis mixedviT, saqarTvelos parlamenti yoveli saparla-
mento arCevnebis wlis sagazafxulo sesiis bolo Tves 4 wlis
vadiT, dadgenilebiT irCevs centraluri saarCevno komisiis 5 wevrs,
romelTagan saparlamento umravlesobis warmomadgeneli ar unda
iyos samze meti. saqarTvelos prezidenti uflebamosilia daniS-
nos saqarTvelos centraluri saarCevno komisiis 4 wevri da
parlamentis TanxmobiT komisiis Tavmjdomare 5 wlis uflebam-
osilebis vadiT. sesiaTa Soris periodSi igi Tavmjdomares niSnavs
parlamentis Tanxmobis gareSe, magram kandidatura unda warudgi-
nos parlaments SekrebisTanave.

242
kanonis Tanaxmad, saarCevno komisiebSi TiTo wevris daniSvnis
ufleba yoveli saparlamento arCevnebis Semdeg aqvT: proporciuli
sistemiT Catarebuli saparlamento arCevnebis Sedegebis mixedviT
5 saukeTeso Sedegis mqone partiasa da saarCevno bloks. partiebi,
romlebic aRniSnul pirobas akmayofileben, centralur da saolqo
saarCevno komisiebSi wevrebs niSnaven 4 wlis vadiT, arCevnebis
Sedegebis oficialurad gamocxadebidan ara ugvianes 30 dRisa,
saubno saarCevno komisiebSi _ arCevnebamde ara ugvianes 45 dRisa.
im saarCevno ubnebSi, romlebic Seqmnilia gamonaklisi SemTxvevebis
wesiT, arCevnebamde ara ugvianes 5 dRisa, partiebi TavianT wevrebs
niSnaven arCevnebamde ara ugvianes 3 dRisa. Tu partia an saarCevno
bloki aRniSnul uflebas ar gamoiyenebs, am SemTxvevaSi komisiis
wevrs niSnavs zemdgomi komisia, xolo centralur saarCevno komi-
siaSi - parlamenti.
kanonis me-18 muxli calke gansazRvravs saarCevno komisiis
wevris uflebamosilebis dawyebis, Tanamdebobrivi SeuTavseblobisa
da uflebamosilebaTa Sewyvetis sakiTxebs. centraluri saarCevno
komisiis wevrad daniSnuli piri mis wevrad CaiTvleba saarCevno
komisiaSi daniSvnis an arCevis momentidan. saolqo da saubno saarCevno
komisiebSi partiebisa da saarCevno blokebis mier daniSnuli ko-
misiis wevrebi saarCevno komisiis wevrebad CaiTvlebian komisiaSi
gamocxadebis momentidan, xolo zemdgomi komisiis mier daniSnuli
wevrebi _ daniSvnis momentidan.
kanoni krZalavs saarCevno komisiaSi im pirTa daniSvnas, rom-
lebic saqarTvelos parlamentisa da adgilobrivi TviTmmarTvelo-
bis organoebis wevrebi, saxelmwifo xelisuflebisa da mmarTvelo-
bis organoTa xelmZRvanelebi da maTi moadgileebi, parlamentisa
da adgilobrivi TviTmmarTvelobis organos _ sakrebulos wevro-
bis kandidatebi, arCevnebSi monawile partiebisa da saarCevno blokebis
rwmunebulebi, parlamentis wevrobis kandidatis ndobiT aRWur-
vili pirebi arian.
saarCevno komisiis Tavjdomaris, moadgilis, mdivnis an wevris
uflebamosileba SeiZleba Sewydes: gadagomis SemTxvevaSi; Tu ko-
misiis wevri daniSnuli iyo blokis mier da morig arCevnebSi es
bloki ar Rebulobs monawileobas; uflebamosilebis CamorTmevi-
sas; kanonier ZalaSi Sesuli gamamtyunebeli ganaCenis arsebobisas;
saqarTvelos moqalaqeobis dakargvisas; gardacvalebisas. komisiis
wevris vadamde uflebamosilebis Sewyvetis SemTxvevaSi uflebamo-
sili subieqti niSnavs (irCevs) Sesabamis wevrs darCenili ufle-
bamosilebis vadiT.

243
yvela safexuris saarCevno komisia erTianobaSi qmnis saarCevno
organoTa erTian sistemas. arCevnebis momzadebisa da CatarebisaTvis,
saarCevno kanonis Sesabamisad, aRniSnul sistemaSi gamoiyofa:
1. saqarTvelos centraluri saarGevno komisia;
2. saolqo saarGevno komisia;
3. saubno saarGevno komisia.
saarCevno komisiebs, sakuTari uflebamosilebidan gamomdinare,
specifikis garda, gaaCniaT saerTo funqciebi da amocanebi, romelTa
Sesabamisad, TavianTi teritoriuli erTeulebis mixedviT, kontrols
axorcieleben saarCevno kanonmdeblobis zustad da ganuxrelad
SesrulebisaTvis da iReben Sesabamis gadawyvetilebebs. amasTan,
TiToeul komisias gaaCnia Tavisi specifika, rac gaTvaliswinebulia
saarCevno kanoniT.

centraluri saarCevno komisia


saqarTvelos centraluri saarCevno komisia uzrunvelyofs
saarCevno procesis saerTo xelmZRvanelobasa da saarCevno kanonis
dacvas saqarTvelos mTel teritoriaze. Tavisi Semadgenlobis
umravlesobiT centraluri saarCevno komisia iRebs instruqciebs
saarCevno kampaniis CatarebisaTvis aucilebel da kanoniT gansazRvru-
li sakiTxebis gadasawyvetad; qmnis saarCevno olqebs; niSnavs sa-
olqo saarCevno komisiis Tavmjdomareebsa da oTx-oTx wevrs, saWiroe-
bis SemTxvevaSi komisiis damatebiT wevrebs; registraciaSi atarebs
partiebsa da saarCevno blokebs; uflebamosilia ganixilos qvemdgomi
saarCevno komisiebis gadawyvetilebaTa kanoniereba, saWiroebis SemTx-
vevaSi auqmebs maT da iRebs saboloo gadawyvetilebas, axorcielebs
kanoniT gansazRvrul sxva uflebamosilebebs.
"saqarTvelos parlamentis arCevnebis Sesaxeb~ organul kanons
daemata axali 111 muxli, romlis Tanaxmadac, centraluri saarCevno
komisia Rebulobs normatiuli xasiaTis aqts dadgenilebis saxiT.
dadgenileba normatiulia, garda im SemTxvevebisa, romelic Seexeba
sakadro da personalur, agreTve arCevnebSi monawile partiebis,
saarCevno blokebis registraciisa da arCevnebis Sedegebis Sejame-
bis sakiTxebs.
kanonis Tanaxmad, centraluri saarCevno komisiis wevri aris
saxelmwifo moxele. masze ar vrceldeba "sajaro samsaxuris Sesaxeb~
saqarTvelos kanoniT dadgenili samsaxureobrivi SeuTavseblobis
moTxovnebi. samsaxureobrivi movaleobebis ganxorcielebis manZilze
maTi Sromis anazRaureba xdeba saxelmwifo biujetidan.

244
centraluri saarCevno komisiis Semadgenloba ganisazRvreba
"parlamentis arCevnebis Sesaxeb~ kanonis 21-e muxliT. centraluri
saarCevno komisia iqmneba Tavmjdomaris, misi moadgilis, mdivnisa da
ara nakleb 14 wevrisagan.
saolqo saarCevno komisiis umTavresi daniSnulebaa deputato-
bis kandidatebis registracia da arCevnebis Sedegebis dadgena
olqis mixedviT.
saolqo saarCevno komisiis Semadgenloba ganisazRvreba Tavmj-
domaris, misi moadgilis, mdivnisa da ara nakleb 7 wevrisagan, romelT-
agan centraluri saarCevno komisia niSnavs Tavmjdomaresa da 4
wevrs saparlamento arCevnebis wlis maisis TveSi 4 wlis vadiT,
xolo 5 wevrs niSnaven kanoniT uflebamosili partiebi.
saolqo saarCevno komisiis uflebamosilebebi ganisazRvreba
"saqarTvelos parlamentis arCevnebis Sesaxeb~ organuli kanonis
24-e muxliT.
saubno saarCevno komisiis funqcia saarCevno procesSi gan-
isazRvreba amomrCevelTa siebis dazustebiT, saarCevno biuleteneb-
is gacemiT, kenWisyris mowyobiT, xmebis daTvliTa da kanoniT mini-
Webuli sxva uflebamosilebebiT.
saubno saarCevno komisia iqmneba arCevnebamde ara ugvianes 45
dRisa, Tavmjdomaris, misi moadgilis, mdivnisa da 7 wevrisagan, romelT-
agan Tavmjdomaresa da komisiis oTx wevrs niSnavs saolqo saarCevno
komisia. Tu saolqo saarCevno komisiaSi xmebi Tanabrad gaiyo, am
SemTxvevaSi saolqo saarCevno komisiis Tavmjdomaris xma gadamw-
yvetia. saubno saarCevno komisiis 5 wevrs niSnaven proporciuli
sistemiT Catarebuli saparlamento arCevnebis Sedegebis mixedviT
5 saukeTeso Sedegis mqone partiebi. saubno saarCevno komisia
Tavisi Semadgenlobidan irCevs Tavmjdomaris moadgilesa da mdivans.
saubno saarCevno komisiis wevrTa uflebamosileba wydeba ubanSi
arCevnebis Sedegebis SejamebisTanave.
1999 wlis saparlamento arCevnebisaTvis centraluri, saolqo
da saubno saarCevno komisiebis dakompleqtebis wessa da vadebs
gansazRvravs "saqarTvelos parlamentis arCevnebis Sesaxeb~ organ-
uli kanonis gardamavali debulebebis me-60 muxli.

amomrCevelTa siebis Sedgena


saarCevno siebis Sedgenis mizania amomrCevelTa registracia,
saarCevno siebis Sedgena da masSi amomrCevelTa registracia auci-
lebeli pirobaa moqalaqis mier Tavisi saarCevno uflebis ganxor-
cielebisaTvis.
saarCevno siebis Sedgena an dazusteba xdeba morigi arCevnebis
win saarCevno kanonis safuZvelze. saarCevno kanonis Sesabamisad,

245
saxelmwifo xelisuflebis, TviTmmarTvelobis da mmarTvelobis
organoebi arCevnebamde ara ugvianes 55 dRisa uzrunvelyofen daqvem-
debarebul teritoriaze registrirebul moqalaqeTa aRricxvas da
amomrCevelTa siebis Sesadgenad saWiro monacemebs gadascemen
saarCevno komisiebs. maT Soris, aRricxvas eqvemdebarebian is pire-
bic, romlebsac jer ar SesrulebiaT, magram arCevnebis dRisTvis
usruldebaT 18 weli.
sayovelTaobis princi pidan gamomdinare da misi erT-erTi ga-
rantiis saxiT, kanonis Tanaxmad, amomrCevelTa siaSi SeaqvT saqarTve-
los yvela moqalaqe, romelic sargeblobs saarCevno uflebiT da
siis Sedgenis momentisaTvis registrirebulia mocemuli saarCevno
ubnis teritoriaze. rac Seexeba saqarTvelos samxedro Zalebisa
da SenaerTebis vadiani samxedro mosamsaxureebis saarCevno siebSi
Setanas, isini siaSi SeaqvT dislokaciis adgilis mixedviT.
saarCevno kanoni, qveyanaSi Seqmnili realobidan gamomdinare,
calke gamoyofs devnili mosaxleobis saarCevno siebSi Setanisa
da maTi arCevnebSi monawileobis sakiTxs. amasTan dakavSirebiT,
"saqarTvelos parlamentis arCevnebis Sesaxeb~ kanonis 32-e muxlis
Tanaxmad, saqarTvelos ltolvilTa da gansaxlebis saministros ev-
aleba arCevnebamde ara ugvianes 55 dRiT adre Sesabamis saarCevno
komisias gadasces devnilTa sia. Tu devnilis statusis mqone piri
aRmoCndeba registrirebuli romelime saarCevno ubnis teritoriaze,
igi amoRebuli iqneba devnilTa saarCevno siidan. devnili amomrCev-
lebi ar monawileoben erTmandatian olqSi maJoritarul arCevnebSi.
saarCevno kanonSi Setanili cvlilebiT gaizarda sayovelTao
gacnobisaTvis saarCevno siebis gamoqveynebis vada. nacvlad adre
gaTvaliswinebuli 10 dRisa, saarCevno siebi qveyndeba arCevnebamde
ara ugvianes 30 dRisa. saarCevno siasTan dakavSirebuli preten-
ziebi SeiZleba Setanil iqnas saubno saarCevno komisiaSi arCevnebamde
ara ugvianes 20 dRisa. pretenziis dakmayofilebis SemTxvevaSi
amomrCeveli SehyavT siaSi, rac qveyndeba arCevnebamde 10 dRiT
adre. pretenziis daukmayofileblobis SemTxvevaSi amomrCevels
SeuZlia 3 dRis vadaSi Seitanos sarCeli raionul sasamarTloSi,
romelic sarCels amave vadaSi ganixilavs. sasamarTlos gadaw-
yvetileba sabolooa da gasaCivrebas ar eqvemdebareba.
saarCevno siebis safuZvelze gacemuli amomrCevlis baraTi uzrun-
velyofs amomrCevlisaTvis maqsimalurad mosaxerxebeli pirobebis
Seqmnas. amomrCevlis baraTSi miTiTebulia amomrCevlis saxeli da
gvari, rigiTi saarCevno nomeri, im saarCevno ubnis nomeri da misa-
marTi, romelSic xmas aZlevs amomrCeveli.

246
parlamentis wevrobis kandidatTa wardgenis wesi da
registracia; saarCevno biuleteni
arCevnebSi monawile deputatobis kandidatTa wardgena da maTi
registracia saarCevno procesis umniSvnelovanesi stadiaa, rac
imiTaa ganpirobebuli, rom am stadiaze xdeba pirTa im wris gan-
sazRvra, romlebic arCevnebSi miiReben monawileobas da gamarjveb-
is SemTxvevaSi daikaveben adgilebs momaval sakanonmdeblo organoSi.
saqarTvelos parlamentis arCevnebSi kandidatis wardgenis uflebis
mqone subieqtebis mixedviT, wardgenis procedura ori saxisaa:
1. politikuri partiebis mier partiuli siebis wardgena;
2. saarGevno olqSi kandidatTa wardgena.
partiuli siebis wardgenis uflebiT sargebloben arCevnebSi
damoukideblad monawile partiebi da saarCevno blokebi. maT ufleba
aqvT waradginon mxolod TiTo partiuli sia.
kanonis moTxovnaTa Sesabamisad, partiul siaSi dauSvebelia im
pirTa Seyvana, romlebic imavdroulad arCevnebSi monawile sxva
partiis wevrebi arian. aq ar igulisxmeba erT saarCevno blokSi
gaerTianebuli partiebi, erTi da igive pirovneba SeiZleba iricxe-
bodes mxolod erT partiul siaSi.
partiuli siebi centralur saarCevno komisias waredgineba
arCevnebamde ara ugvianes 36 dRisa. wardgenis wesi ganisazRvreba
saarCevno kanoniT (muxli 37).
saarCevno olqSi kandidatTa wardgenis ufleba aqvT:
1. arGevnebSi damoukideblad monawile partias;
2. saarGevno bloks;
3. arGevnebSi damoukideblad monawile yovel partias, saarGevno
bloksa da sainiciativo jgufs, romlis iniciativa dadasturebu-
lia 1000 xelmoweriT mainc, garda im SemTxvevisa, Tu dasaxelebu-
li kandidati bolo arGevnebSi arGeuli iyo parlamentis wevrad.
sainiciativo jgufma, amomrCevelTa mier kandidatis wardgenis
mizniT, arCevnebamde ara ugvianes me-40 dRisa gancxadebiT unda
mimarTos Sesabamis komisias.
saarCevno kanoni iTvaliswinebs parlamentis wevrobis kandi-
datad wardgenis Sesaxeb gadawyvetilebis gauqmebis SemTxvevebsa
da parlamentis wevrobis kandidatis uflebas moxsnas Tavisi kan-
didatura. arCevnebSi monawile politikur partias an saarCevno
bloks ufleba aqvs nebismier dros arCevnebamde ara ugvianes 3
dRisa anda arCeuli parlamentis wevris uflebamosilebis cnobis
Semdeg gaauqmos Tavisi gadawyvetileba parlamentis wevrobis Sesaxeb,
garda im SemTxvevisa, rodesac Sewydeba am siiT arCeuli parlamen-

247
tis wevris uflebamosileba, uflebamosilebis Sewyvetis momen-
tidan misi adgilmonacvlis uflebamosilebis cnobamde. parlamen-
tis wevrobis kandidats imave vadaSi SeuZlia moxsnas Tavisi kan-
didatura, ris Sesaxebac saTanado gancxadebiT unda mimarTos sa-
olqo saarCevno komisias.
saarCevno kanoni iTvaliswinebs parlamentis wevrobis kandida-
tis statusis SeuTavseblobas Tanamdebobriv mdgomareobasTan. es
princi pi exeba Semdeg Tanamdebobis pirebs: saqarTvelos preziden-
ti, mTavrobis wevrebi, saxelmwifo uwyebaTa xelmZRvanelebi da
maTi moadgileebi, prezidentisa da parlamentis aparatis ufrosebi,
raionis, qalaqis raionis adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da
mmarTvelobis organoTa xelmZRvanelebi da maTi moadgileebi, Sina-
gan saqmeTa saministros, Tavdacvis saministrosa da saxelmwifo
uSiSroebis samsaxuris oficrebi, mosamarTleebi, prokurorebi, maTi
moadgileebi, TanaSemweebi da gamomZieblebi. Tu aRniSnuli pirebi
registraciamde ar iqnebian gaTavisuflebuli dakavebuli Tanamdebo-
bidan, ar moxdeba maTi parlamentis wevrobis kandidatad wardgena.
arCevnebSi partiis monawileobisa da parlamentis wevrobis
kandidatis mxardamWerTa siebis Semowmeba da maTi registraciis
pirobebi ganisazRvreba "parlamentis arCevnebis Sesaxeb~ kanonis
39-e da me-40 muxlebiT.
partiuli sia registraciaSi tardeba centralur saarCevno
komisiaSi, romelic dauyovnebliv gadascems saolqo saarCevno ko-
misias partiebis mier Sesabamis saarCevno olqSi wardgenili parla-
mentis wevrobis kandidatTa sias. damoukidebel kandidats regis-
traciaSi atarebs Sesabamisi saolqo saarCevno komisia, romelic
aseve dauyovnebliv gadascems registraciis oqmebs centralur
saarCevno komisias.
partiuli siebisa da parlamentis wevrobis kandidatebis reg-
istracia mTavrdeba arCevnebamde ara ugvianes 25-e dRisa. zemoaRniS-
nuli pirobebis daukmayofilebloba registraciaze uaris Tqmis
safuZvelia. registraciis vadis gasvlis Semdeg olqSi wardgeni-
li kandidatebisa da partiuli siebis rigiTobis dasadgenad wil-
isyris Catarebis wess adgens centraluri saarCevno komisia.
saarCevno biuletenis nimuSs adgens centraluri saarCevno
komisia, ris Sesaxebac gamoscems dadgenilebas. vinaidan umaRlesi
warmomadgenlobiTi organos formireba xdeba Sereuli saarCevno
sistemis gamoyenebiT, kenWisyrisaTvis mzaddeba 2 feris biuleteni.
⊇ erTSi SeaqvT partiis an saarCevno blokis saxelwodeba;

248
⊇ meore biuletenSi aRniSnulia Semdegi monacemebi: saarCevno
olqis nomeri da dasaxeleba, parlamentis wevrobis kandidatTa
gvari, saxeli, dabadebis weli, profesia da saqmianoba, partiu-
loba, kandidatis warmdgeneli partiis, saarCevno blokis sax-
elwodeba, Tu kandidati wardgenilia amomrCevelTa jgufis
mier, daiwereba "wardgenilia amomrCevelTa mier~.
saarCevno biuletenebis dabeWdvas uzrunvelyofs centraluri
saarCevno komisia qarTul enasa da afxazeTisaTvis afxazur enaze,
xolo saWiroebis SemTxvevaSi, saarCevno olqis mosaxleobisaTvis
gasageb sxva enazec. saarCevno biuletenebi zustad aRiricxeba. yov-
el saolqo da saubno saarCevno komisias gadaecema Sesabamis saarCevno
olqSi da ubanSi amomrCevelTa raodenobis Sesabamisi biuleteni.

saqarTvelos parlamentis arCevnebSi monawile


partiebisa da saarCevno blokebis, parlamentis
wevrobis kandidatTa saqmianobis garantiebi
arCevnebis procesSi samarTlianobis, konkurenciisa da sxva
demokratiuli princi pebis uzrunvelsayofad, saarCevno kanonmde-
bloba partiebis, saarCevno blokebisa da deputatobis kandidate-
bis saqmianobisaTvis iTvaliswinebs mTel rig garantiebs.
registraciis damTavrebis Semdeg arCevnebSi damoukideblad
monawile partias an saarCevno bloks ufleba aqvs hyavdeT TiTo
rwmunebuli yovel saarCevno olqSi. parlamentis wevrobis kandi-
dats SeuZlia iyolios ara umetes aTi ndobiT aRWurvili pirisa,
romlebic saarCevno urTierTobebSi warmoadgenen kandidats. par-
tias, saarCevno bloksa da parlamentis wevrobis kandidats nebismi-
er dros SeuZlia rwmunebulis an ndobiT aRWurvili piris Secvla.
kanoni iTvaliswinebs pirobebs, romelTa gamoyenebiT parlamen-
tis wevrobis kandidats uadvildeba Tavisi winasaarCevno kompani-
is organizeba. kandidats gancxadebis safuZvelze winasaarCevno ko-
mpaniis vadiT unda mieces uxelfaso Svebuleba, Tumca administraciis
gadawyvetilebiT mas SeiZleba SeunarCundes saSualo xelfasi.
registraciis Semdeg ar daiSveba kandidatis gawveva samxedro
samsaxurSi an samxedro Sekrebebze, xolo, Tu manamde imyofeboda
aseT samsaxurSi, igi Sewydeba arCevnebis dRis momdevno dRemde.
arCevis SemTxvevaSi parlamentis wevri Tavisufldeba samxedro
samsaxuridan Tavisi uflebamosilebis vadiT.
deputatobis kandidatebze vrceldeba xelSeuxeblobis
pr inci pi. arCevnebis Sedegebis Sejamebamde, centraluri saarCevno
princi

249
komisiis Tanxmobis gareSe ar SeiZleba maTi dakaveba, dapatimreba an
gaCxreka, agreTve sisxlis samarTlis pasuxisgebaSi micema. aseTi
Tanxmobis miucemlobis SemTxvevaSi dakavebuli an dapatimrebuli
deputatobis kandidati dauyovnebliv unda gaTavisufldes.
arCevnebSi damoukideblad monawile partiebs, blokebsa da dep-
utatobis kandidatebs ufleba aqvT monawileoba miiRon winasaarCevno
kampaniaSi, eweodnen agitacias, raSic isini Tanaswori uflebebiT
sargebloben. registraciis dRidan isini uflebamosili arian daamza-
don winasaarCevno mowodebebi, gancxadebebi, plakatebi da a.S., isarge-
blon televiziis saeTero droiT, romelic maT Soris Tanabrad
nawildeba. saarCevno kanoni iTvaliswinebs winasaarCevno SezRudvebs,
romlebic uzrunvelyofen Tanasworobis princips winasaarCevno agit-
aciis dros. kanonis 47-e muxli gansazRvravs xelisuflebisa da
mmarTvelobis Sesabamisi organoebis, moqalaqeTa sazogadoebrivi orga-
nizaciebis movaleobas saarCevno komisiebTan erTad xeli Seuwyon wina-
saarCevno kampaniaSi partiebis, saarCevno blokebisa da parlamentis
wevrobis kandidatebis saqmianobas.
partiebisa da kandidatebis winasaarCevno saqmianobis mniSvnelo-
vani garantiaa sajarooba arCevnebis momzadebasa da CatarebaSi. am
princi pis Tanaxmad, arCevnebSi damoukideblad monawile partiasa
da saarCevno bloks ufleba aqvT rogorc respublikur, ise adgi-
lobriv presaSi gamoaqveynon winasaarCevno programa da platfor-
ma. parlamentis wevrobis kandidats SeuZlia adgilobriv presaSi
gamoaqveynos saarCevno kampaniasTan dakavSirebuli werilebi. pre-
saSi gamoqveynebuli dokumentebisa da masalebis gamoqveynebisas
daculia rigiToba.

kenWisyris wesi; arCevnebis Sedegebis dadgena


kenWisyrisa da arCevnebis Sedegebis dadgenis sakanonmdeblo
wesi mniSvnelovnad ganapirobebs mTel saarCevno process. am sta-
diis mniSvneloba ganpirobebulia imiT, rom swored xmis micemis
momentSi xdeba amomrCevlis nebis realizeba, romlis Sedegad kano-
niT dadgenili wesiT gamarjvebuli kandidati warmomadgenlobiT
organoSi moi povebs mandats. amomrCevlis nebis realizaciis maqsi-
maluri uzrunvelyofisaTvis kenWisyra, rogorc wesi, ewyoba das-
venebis dRes. rogorc ukve aRvniSneT, kenWisyris adgilisa da
drois Sesaxeb amomrCeveli winaswaraa informirebuli.
konstituciuri princi pis Sesabamisad, amomrCevlis nebis gam-
ovlenis mniSvnelovan garantias iZleva saarCevno kanonis 51-e
muxli, romlis Tanaxmad amomrCeveli xmas aZlevs piradad. kanonis

250
mixedviT, ar SeiZleba biuletenis Sevsebis adgilas imyofebodes
sxva piri. kanoni uSvebs gamonakliss im amomrCevlisaTvis, romelsac
ar SeuZlia damoukideblad Seavsos biuleteni. aseT SemTxvevaSi, amom-
rCevels SeuZlia xmis micemis kabinaSi an oTaxSi moiwvios nebismieri
piri, garda saarCevno komisiis wevrisa, ndobiT aRWurvili pirisa,
partiis an saarCevno blokis rwmunebulisa da meTvalyurisa.
saarCevno biuleteni eZleva pirs, romelic Setanilia saarCevno
siaSi. amomrCeveli biuletens avsebs specialurad mowyobil xmis
micemis kabinaSi an oTaxSi da Sevsebul biuletens uSvebs saarCevno
yuTSi. komisiis wevrebsa da saarCevno ubanSi daswrebis uflebis
mqone pirebs ufleba aqvT amomrCevels mosTxovon uCvenos, rom mas
xelT mxolod kanonmdeblobiT dadgenili raodenobis biuleteni
aqvs. isini valdebuli arian daakmayofilon es moTxovna.
kenWisyris Senoba iketeba kanonSi miTiTebul dros (20 saaTi).
am droisaTvis SenobaSi myof amomrCevlebs ufleba aqvT miscen xma.
kenWisyris damTavrebis Semdeg xdeba xmebis daTvla, rac saarCevno
procesis gadamwyveti fazaa, Sesabamisad, igi detaluradaa regu-
lirebuli saarCevno kanoniT. kanonis Tanaxmad, xmebis daTvla mim-
dinareobs Semdegi TanmimdevrobiT: saarCevno komisia iTvlis da
paketebad kravs gamouyenebel biuletenebs; amomrCevelTa ZiriTadi
da damatebiTi siebis mixedviT dgindeba amomrCevelTa saerTo raode-
noba da arCevnebSi monawileTa, anu im amomrCevelTa raodenoba,
romelTac miiRes biuletenebi; Semdeg mowmdeba saarCevno yuTis
luqi, ixsneba igi da mowmdeba masSi sakontrolo furclis arsebo-
ba; komisia cal-calke iTvlis yuTebSi arsebuli sxvadasxva feris
dadgenili nimuSisa da baTilad cnobil biuletenebs; komisia ax-
arisxebs da cal-calke iTvlis yoveli kandidatisaTvis micemuli
xmebis raodenobas; komisia iTvlis da axarisxebs yoveli partiisa
da saarCevno blokisaTvis micemuli xmebis raodenobas; saarCevno
komisia Tavis sxdomaze ganixilavs xmebis daTvlis Sedegebs, aformebs
or oqms, romelTagan erTSi aRniSnulia olqSi wardgenili kandi-
datis mier miRebuli xmebis raodenoba, meoreSi yoveli partiis,
saarCevno blokis mier miRebuli xmebis raodenoba. komisiis oqme-
bis miRebis uflebis mqone subieqtebis mixedviT, miRebuli oqmebis
raodenoba samiT unda aRematebodes saarCevno biuletenSi Setani-
li kandidatebis, partiebis, saarCevno blokebis raodenobas.
saubno saarCevno komisia, kanoniT dadgenili wesis mixedviT,
oqmebsa da saarCevno biuletenebs gadaugzavnis saolqo saarCevno
komisias, sadac iwyeba arCevnebis Sedegebis gansazRvra, romlis
uflebamosilebac saubno saarCevno komisiis mier warmodgenili

251
oqmebis safuZvelze aqvs saolqo saarCevno komisias. igi saubno
saarCevno komisiidan miRebuli oqmebis safuZvelze, erTmandatiani
saarCevno olqis mixedviT, adgens gamouyenebeli da baTili biuleteneb-
is odenobas, amomrCevelTa saerTo ricxvs, namdvilad da baTilad cno-
bili da daudgeneli biuletenebis, agreTve TiToeuli kandidatisaTvis
micemuli xmebis raodenobas, Sesabamisad, arCevnebis Sedegebs.
kanonis Tanaxmad, erTmandatian saarCevno olqSi arCevnebi Catare-
bulad CaiTvleba, Tu masSi monawileobda olqSi amomrCevelTa
saerTo raodenobis erTi mesamedi mainc. xolo arCeulad CaiTvle-
ba is kandidati, romelic xmaTa met raodenobas miiRebs, magram ara
nakleb arCevnebSi monawileTa erTi mesamedisa.
saqarTvelos parlamentis arCevnebis Sesaxeb kanonis 53-e mux-
lis Sesabamisad, maJoritaruli sistemiT saarCevno olqSi arCeu-
lad iTvleba is kandidati, romelic miiRebs xmaTa met raodenobas,
magram ara nakleb kenWisyris monawileTa erTi mesamedisa.
proporciuli sistemis mixedviT mandatebi nawildeba arCevnebSi
damoukideblad monawile partiebsa da saarCevno blokebs Soris,
maT mier mopovebuli xmebis proporciulad. parlamentis wevrTa
mandatebi miekuTvneba mxolod im partiul sias, romelmac miiRo
arCevnebSi monawileTa xmebis 7% mainc.
aRniSnuli 7%-iani barieris daweseba, romelsac mravali qvey-
nis kanonmdebloba aRiarebs, ganpirobebulia mravali wvrili partiis
arsebobiT, romelTa monawileobam arCevnebSi SeiZleba uaryofiTi
gavlena moaxdinos warmomadgenlobiTobaze. am barieris daweseba
xels uwyobs realur, farTo socialuri bazis mqone partiis
arCevas parlamentSi. Tumca, aqve isic unda aRvniSnoT, rom procen-
tuli barieris daweseba, marTalia, amcirebs warmomadgenlobiTobis
xarisxs, magram yovelTvis efeqturi ar aris fragmentulobis Sem-
cirebis TvalsazrisiT.
arCevnebis saboloo Sedegebis dadgenas axdens da mis saboloo
Sedegebs aqveynebs centraluri saarCevno komisia kanoniT dadgeni-
li wesis mixedviT.

252
cxrili # 13

arxewnebis danivwna;
monaCile partiebis da
saarxewno blokebis
registracia

saarxewno ubnebisa da
olqebis veqmna

saarxewno organoebis
(komisiebis) veqmna

saarCevno
amomrxewelTa siebis
procesi da vedgena
misi stadiebi

parlamentis Cewrobis
kandidatTa Cardgena da
registracia

arxewnebvi monaCile
partiebis, saarxewno
blokebis da kandidatebis
saqmianobis garantiebi

kenXisKra.
arxewnebis vedegebis
dadgena

253
codnis Semowmeba

1. ra aris saarCevno samarTali da ra aris misi daniSnuleba?


2. risTvis aris saWiro arCevnebi da ratom unda
vmonawileobdeT masSi?
3. daasaxeleT ZiriTadi saarCevno principebi, Camoayali-
beT TiToeulis ganviTarebis dinamika da mniSvneloba?
4. CamoayalibeT maJoritaruli da proporciuli saarCevno
sistemebis dadebiTi da uaryofiTi mxareebi.
5. warmomadgenlobis ideidan gamomdinare ra ufro
demokratiulad migaCniaT Tavisufali Tu imperatiu-
li mandati? daasabuTeT da daicaviT Tqveni pozicia.
6. gaixseneT saqarTvelos kanonmdeblobiT gaTvaliswineb-
uli saarCevno cenzebi. TvliT Tu ara maT saWirod,
ras daumatebdiT an gamoaklebdiT maT? ratom?
7. CamoTvaleT saarCevno procesis stadiebi, gaanal-
izeT maTi mniSvneloba arCevnebis demokratiulad
CatarebisaTvis.

ÔÄÓÔÉ
1. saqarTvelos saarCevno kanonmdeblobis mixedviT
umaRlesi sakanonmdeblo organos, parlamentis
arCevnebisaTvis gamoiyeneba:
a _ maJoritaruli saarCevno sistema;
b _ proporciuli saarCevno sistema;
g _ saqarTvelos
proporciulikonstitucia;
da maJoritaruli saarCevno (Sereuli) sistema;
1948 wlis adamianisa
d _ maJoritaruli sistemadakvalificiuri
moqalaqis uflebaTa sayovelTao
umravlesobiT.
deklaracia;
saqarTvelos
2. 1999 wlis 25 organuli
oqtombers kanoni “saqarTvelos
aradeTis parlamentis
raionis mcxovre-
arCevnebis Sesaxeb”.
bi k. kvaWantiraZe SemoqmedebiTi mivlinebiT gaemgza-
vra mezobel raionSi. mivlinebis xangrZlivoba Sead-
genda erT Tves. kvaWantiraZem, romelic arCevnebis
dRisTvis ar iqneboda registraciis (xmis micemis)
adgilas, Sesabamis saubno saarCevno komisias kon-

254
vertiT gaugzavna misi gadawyvetileba, Tu vis aZlev-
da xmas 31 oqtombris arCevnebSi. saubno saarCevno
komisiam ar gaiTvaliswina amomrCevlis neba, riTac:
a _ daarRvia kvaWantiraZis saarCevno ufleba;
b _ saubno komisia moiqca sworad, radgan amomrCeveli arCevnebSi
xmas aZlevs piradad;
g _ arCevnebis dRes xmis micemis adgilze aryofnisas, amomrCevels
SeeZlo aRniSnuli formiT gamoexata sakuTari neba.

3. saqarTvelos saarCevno kanonmdeblobiT gaTval-


iswinebulia amomrCevelTa savaldebulo registra-
cia, es niSnavs:
a _ amomrCevlis valdebulebas gamocxaddes maregistrirebel or-
ganoSi da gaiaros registracia;
b _ saarCevno komisiebis valdebulebas, moaxdinon saarCevno uflebis
mqone moqalaqeTa registracia;
g _ moqalaqis valdebulebas, moaxdinos misi saarCevno uflebis
realizeba (misces xma);
d _ aRmasrulebeli xelisuflebis, adgilobrivi TviTmmarTvelo-
bisa da mmarTvelobis organoebis valdebulebas, saarCevno ufleb-
is mqone moqalaqeebi Seiyvanon saarCevno siaSi.

4. 1999 wlis 31 oqtombers, saarCevno siebis Sedgeni-


sas, registratorma Sesabamis teritoriaze registr-
irebul moqalaqe pataraias uari uTxra saarCevno
siaSi Setanaze im motiviT, rom igi dabadebuli iyo
1981 31 oqtombers da saarCevno kanoniT igi xmis ufle-
bas moipovebda mxolod arCevnebis dRes da Sesabam-
isad saarCevno siis Sedgenis (registraciis) momenti-
saTvis igi am uflebiT ar sargeb lobda. saarCevno
sargeblobda.
sieb is Sedgena ki unda dasruldes arCevneba
siebis mde araugvi-
arCevnebamde
anes 55 dRisa. registratoris gadawyvetileba
a _ kanonieria;
b _ ar aris kanonieri.

5. saqarTvelos parlamentis wevrobis kandidatma


kaikaciSvilma saarCevno biuletenSi Semoxaza is rig-
iTi nomeri, romlis gaswvriv misi gvari ewera e.i.
xma misca sakuTar Tavs. amiT man ganaxorciela:

255
a _ aqtiuri saarCevno ufleba;
b _ pasiuri saarCevno ufleba.

6. 1999 wlis 31 oqtombris arCevnebTan dakavSirebiT,


gazeTma ‘marTali xma~ moawyo sazogadoebrivi azris
gamokiTxva. gazeTis redaqciam gamokiTxvis Sedegebi
da amis safuZvelze miRebuli arCevnebSi monawile
kandidatebis sareitingo maCveneblebi gamoaqveyna 30
oqtombers, arCevnebis wina dRes. informaciam sazoga-
doebaSi didi interesi da kmayofileba gamoiwvia.
a _ redaqciam daarRvia kanoni;
b _ redaqcia moqmedebda kanonis Sesabamisad.

ÂÀÌÏÚÄÍÄÁÖËÉ ÓÀÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏ ÌÀÓÀËÀ

saqarTvelos konstitucia;
1948 wlis adamianisa da moqalaqis uflebaTa say-
ovelTao deklaracia;
saqarTvelos organuli kanoni “saqarTvelos parlamen-
tis arCevnebis Sesaxeb”.

256
“warmomadgenelTa didi upiratesoba imaSi

8
mdgomareobs, rom maT SeswevT unari saqmeebze
msjelobisa. xalxi amisaTvis ar gamodgeba; esaa
demokratiis erT-erT udidesi uxerxuloba.”
ÈÄÌÀ
ÌÏÍÔÄÓÊÉÄ

ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÐÀÒËÀÌÄÍÔÉ

257
sfdb $#
parlamentarizmis arsi da socialuri
buneba

parlamentarizmis istoriuli ganviTareba


parlamentis instituts mravalsaukunovani istoria aqvs, romel-
sac Tanamedrove saxelmwifo meqanizmSi, xelisuflebis ganawilebis
sistemis umniSvnelovanesi _ sakanonmdeblo xelisuflebis ganx-
orcielebis funqcia akisria. parlamentis pirveli Canasaxebi jer
kidev antikur periodSi SeiniSneba. Tanamedrove parlamentarizmis
samSoblod iTvleba inglisi, sadac XVIII saukuneSi samefo xe-
lisufleba 1215 wlis vidroniis didi qartiis safuZvelze SeizRuda
msxvili feodalebis, umaRlesi samRvdeloebisa da sagrafoebis
(teritoriuli erTeulebis) krebis mier.
saqarTveloSi parlamentarizmis Sesaxeb ramdenime mosazreba
arsebobs. zogierTi avtori saqarTveloSi parlamentarizmis Canasax-
ad Tvlis "darbazs", romelsac miiCneven feodalTa politikur,
"warmomadgenlobiT" organod, Tumca, am sakiTxze erTiani pasuxi ar
gaaCnia Cvens istoriul mecnierebas. zogierTi avtori uaryofs am
mosazrebas da aRniSnavs, rom samwuxarod, ar dgindeba, rom "saxelm-
wifo darbazTan da warmomadgenlobiT organosTan gvaqvs saqme~.
saintereso movlenebs aqvs adgili am mimarTebiT saqarTvelo-
Si XVIII saukunis me-2 naxevarSi, rac marTalia erTjeradad, magram
mainc warmomadgenlobiTi organos mowvevis utyuar faqtSi gam-
oixateboda. aRniSnuli faqti gulisxmobs didebulebTan erTad
"pirveli saxlis Svilni glexnis~ mowvevas SeTqmul paata ba-
toniSvilis gasasamarTleblad. Tqmuli, saqarTvelos saxelmwifoe-
brivi gaerTianebis cdasTan mimarTebiT, naTlad metyvelebs, rom
msgavs precedentebs kvlavac unda hqonoda adgili da TandaTan
ganviTarebuliyo warmomadgenlobiTi mmarTvelobis instituti
saqarTveloSi, magram "qveynis feodaluri daqucmacebisa da poli-
tikuri daSlis Semdeg, araxelsayreli saSinao da sagareo pirobe-
bis gamo, moxda am daSlilobis konservacia, ramac bunebrivad xeli
SeuSala warmomadgenlobiTi organos warmoSobasac~.

saqarTvelos 1921 wlis konstitucia


Tanamedrove parlamentarizmis istoria saqarTveloSi 1918-
1921 wlebis damoukidebeli saqarTvelos parlamentiT iwyeba. 1921

258
wlis 21 Tebervlis konstituciiT saqarTveloSi sayovelTao, Ta-
naswori, pirdapiri, faruli da proporciuli wesiT airCeoda saer-
To erovnuli warmomadgenlobiTi organo _ parlamenti. misi arCe-
va xdeboda sami wlis vadiT. arCevnebSi monawileobis ufleba
hqonda pirs, romelsac arCevnebis daniSvnamde Seusruldeboda 20
weli. konstituciis Sesabamisad, parlamenti niSnavda an irCevda
Tanamdebobis pirebs, SeeZlo daewesebina kontroli aRmasrulebel
xelisuflebaze, gamoecxadebina omi, aeRo saSinao da sagareo sesxi,
gamoeca amnistiis aqti. parlamentis sxdomebi sajaro iyo, romelzec
yovel sakiTxs ubralo umravlesobiT wyvetdnen. gansakuTrebul
SemTxvevebSi parlamentis sxdomis mowvevis ufleba hqonda mTavrobas
an prezidiums, romelsac yovelwliurad irCevda parlamenti.

sabWoTa parlamentarizmi
sabWoTa mmarTvelobis periodSi saqarTveloSi iseve, rogorc
sxva socialistur saxelmwifoebSi, saerTod ugulebelyofili iyo
xelisuflebis ganawileba. sabWoTa sinamdvile gaurboda terminis
- "parlamentis" gamoyenebas. socialisturi koncefciis Sesabamisi
warmomadgenlobiTi organo orrgoliani sistemis saxiT gamoiyure-
boda. es iyo saqarTvelos saxalxo deputatTa yriloba da misgan
Camoyalibebuli umaRlesi sabWo.
xelisuflebis organizaciis socialisturi koncefciis Sesa-
bamisad, sabWoTa konstituciebi axdendnen uflebamosilebaTa ga-
nawilebas sakanonmdeblo, aRmasrulebel da sasamarTlo xelisu-
flebaTa Soris. amasTan, igi formalurad aRiarebda am sistemaSi
warmomadgenlobiTi organoebis upiratesobas sakanonmdeblo xe-
lisuflebis ganxorcielebaSi, mmarTvelobis funqciebis Tavmoyras
aRmasrulebeli xelisuflebis xelSi maSin, roca saxelmwifo meqaniz-
mis nebismieri organos ukan idga komunisturi partia, romelic
faqtiurad xelmZRvanelobda da warmarTavda nebismieri rgolis
saxelmwifo organos saqmianobas.

Tanamedrove saparlamento praqtika


aRniSnuli sabWouri sistema saqarTveloSi dReisaTvis Secv-
lilia xelisuflebis ganawilebis, warmomadgenlobisa da kanonierebis,
parlamentarizmis princi pebze agebuli saerTo saxelmwifoebrivi
organoTi _ parlamentiT.
saqarTvelos konstituciis 48-e muxlis Tanaxmad, parlamenti
saqarTvelos umaRlesi sakanonmdeblo organoa, romelsac, xalxis
suverenitetis ganuyoflobisa da ganusxviseblobis ideidan gamom-

259
dinare, xelisuflebis ganawilebis meqanizmSi upiratesi adgili
ukavia da miniWebuli aqvs aRmasrulebel xelisuflebaze kontro-
lis ufleba, amasTanave, kontrols uwevs mTavrobis saqmianobas.
saqarTvelos
konstitucia
ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÐÀÒËÀÌÄÍÔÉ ÀÒÉÓ ØÅÄÚÍÉÓ ÖÌÀÙËÄÓÉ ßÀÒÌÏ-
ÌÀÃÂÄÍËÏÁÉÈÉ ÏÒÂÀÍÏ, ÒÏÌÄËÉÝ ÀáÏÒÝÉÄËÄÁÓ ÓÀÊÀÍÏÍ-
ÌÃÄÁËÏ áÄËÉÓÖ×ËÄÁÀÓ, ÂÀÍÓÀÆÙÅÒÀÅÓ ØÅÄÚÍÉÓ ÓÀÛÉÍÀÏ
muxli

ÃÀ ÓÀÂÀÒÄÏ ÐÏËÉÔÉÊÉÓ ÞÉÒÉÈÀÃ ÌÉÌÀÒÈÖËÄÁÄÁÓ, ÊÏÍÓÔÉ-


48

ÔÖÝÉÉÈ ÂÀÍÓÀÆÙÅÒÖË ×ÀÒÂËÄÁÛÉ ÊÏÍÔÒÏËÓ ÖßÄÅÓ ÌÈÀÅ-


ÒÏÁÉÓ ÓÀØÌÉÀÍÏÁÀÓ ÃÀ ÀáÏÒÝÉÄËÄÁÓ ÓáÅÀ Ö×ËÄÁÀÌÏÓÉËÄÁÄÁÓ.

saqarTvelos konstituciis mixedviT, parlamenti aris saerTo


saxelmwifoebrivi organo, romlis umTavres funqcias xelisuflebis
ganawilebis meqanizmSi sakanonmdeblo xelisuflebis ganxorcieleba
Seadgens. parlamenti ganagebs aseve saxelmwifo finansebs, rac gam-
oixateba saxelmwifo biujetis Sesaxeb kanonis miRebasa da misi
Sesrulebis Sedegebis damtkicebaSi. mniSvnelovani funqciebi aqvs
agreTve saxelmwifo organoTa formirebis, saxelmwifos Tavdacvi-
sa da uSiSroebis sferoSi. mniSvnelovania saerTaSoriso xelSek-
rulebebisa da SeTanxmebebis ratifikaciisa da denonsaciis ufle-
bamosileba. am da sxva uflebamosilebebze dawvrilebiT SevCerdeb-
iT parlamentis kompetenciis Sesaxeb Sesabamis paragrafebSi.

saqarTvelos parlamentis warmomadgenlobiTi


xasiaTi
mmarTvelobis respublikuri ideis Sesabamisad, "marTvis uflebas
xelisufleba moi povebs sakuTriv mmarTvelobis qveS myofTa Tanx-
mobiT. xelisuflebis uflebamosilebaTa delegirebas xalxi axdens~.
saqarTvelos konstituciis me-5 muxlis mixedviT, "saqarTveloSi
saxelmwifo xelisuflebis wyaroa xalxi~. 48-e muxliT, saqarTve-
los parlamenti aRiarebulia umaRles warmomadgenlobiT organ-
od. am debulebebiT, dRes saqarTveloSi realizebulia mmarTvelo-
bis warmomadgenlobiTi (respublikuri) demokratiis idea, romlis
farglebSi "xalxis politikuri nebis Camoyalibeba ekisreba sax-
alxo warmomadgenlobas, romelic damoukideblad Rebulobs met-
naklebad sapasuxismgeblo gadawyvetilebebs~.
parlamentis, rogorc saerTo saxelmwifoebrivi warmomadgen-
lobiTi organos koncefcia, ramdenime princi pis erTianobas gulisx-
mobs. am princi pebs srulad pasuxobs saqarTvelos umaRlesi war-
momadgenlobiTi organos bunebac.

260
upirveles yovlisa, saxalxo warmomadgenloba aRiarebulia
konstituciiT, "xalxi Tavis Zalauflebas axorcielebs... Tavisi
warmomadgenlebis meSveobiT~ (muxli 5.2). "saqarTveloSi saxelm-
wifo xelisuflebis wyaroa xalxi~, es debuleba miuTiTebs kon-
stituciaSi warmomadgenlobis im princi pis aRiarebaze, romlis
mixedviTac mivdivarT saxalxo suverenitetis ideamde, "rom suve-
reniteti arsebobs xalxSi~ da igi ganusxvisebelia. xalxi warmo-
madgenlobas gadascems, ara rogorc zogjer miuTiTeben, suvereni-
tets, aramed xelisuflebas, romlis ZaliTac warmomadgenloba xalxis
saxeliT ganaxorcielebs sakanonmdeblo xelisuflebas.
warmomadgenlobisaTvis xelisuflebis gansaxorcieleblad
uflebamosilebaTa gadacemisaTvis xalxi parlamentSi irCevs Tavis
warmomadgenlebs _ deputatebs, senatorebs da a.S. "parlamenti
Sedgeba sayovelTao, Tanaswori da pirdapiri saarCevno uflebis
safuZvelze faruli kenWisyriT, oTxi wlis vadiT, proporciuli
sistemiT arCeuli 150 da maJoritaruli sistemiT arCeuli 85
parlamentis wevrisagan~, aRniSnulia konstituciis 49-e muxlSi.

Tavisufali mandatis principi


ramdenjerme vaxseneT, rom parlamenti aris saerTo saxelmwi-
foebrivi, saerTo erovnuli organo. amiT xazs vusvamT warmomad-
genlobis im princi ps, rom saqarTvelos parlamentis wevri aris
mTeli xalxisa da ara misi amomrCevlis warmomadgeneli, amitomac
parlamentis wevri ar aris damokidebuli mis amomrCevelze da ar
SeiZleba gawveul iqnas warmomadgenlobidan.
saqarTvelos
konstitucia saqarTvelos parlamentis wevri aris sruliad sa-
muxli

qarTvelos warmomadgeneli, sargeblobs Tavisufali


52

mandatiT da misi gawveva dauSvebelia.

albaT, interesmoklebuli ar iqneba aRvniSnoT, rom es sakiTxi


yovelTvis erTnairad ar yofila gagebuli. zogierTi avtori zemox-
senebul Tavisufal mandats arademokratiulad miiCnevs, rad-
ganac Tvlis, rom igi gamoricxavs amomrCevlis nebis savaldebulo-
bas Tavisi warmomadgenlebisaTvis (seiesi, prelo). amave koncefcias
iziarebda sabWoTa konstituciuri samarTalic. sabWouri koncefciis
Sesabamisad, deputati, upirveles yovlisa, iyo Tavisi amomrCevlebis
warmomadgeneli, romelic valdebuli iyo emoqmeda Tavisi amomrCev-
lebis mier dadgenili wesebisa da miTiTebebis Sesabamisad. amom-
rCevels nebismier dros SeeZlo gaewvia Tavisi warmomadgeneli. es
sakiTxi ara mxolod konstituciur doneze iyo regulirebuli,

261
aramed konkretdeboda mimdinare kanonmdeblobiTac. kerZod, arse-
bobda kanoni deputatis gawvevis wesis Sesaxeb, es wesi mainc
formaluri xasiaTisa iyo da igi praqtikaSi iSviaTad gamoiyenebo-
da. praqtikulad partiuli organoebisa da xelmZRvanelebis gada-
wyvetilebaze iyo damokidebuli warmomadgenlobidan deputatis
gawvevis sakiTxi.
aRniSnuli problemidan gamomdinare, amerikul konstituciur
samarTalSi kongresmenebis mimarT xSirad svamen kiTxvas, Tu vin
arian isini: "meurveebi Tu delegatebi?~. vinc maT meurveebad Tv-
lis, fiqrobs, rom warmomadgenlebi Tavisufali unda iyvnen gadaw-
yvetilebebis miRebisas amomrCevelTa nebisagan da xmas unda aZlevdnen
sakuTari Sexedulebebis Sesabamisad. erT-erT amerikul saxelmZR-
vaneloSi avtorebs am ideis sasargeblod mohyavT XVIII saukunis
ingliseli filosofosis edmond berkis sityvebi, romliTac man
Tavis amomrCevlebs bristolSi mimarTa: "marTalia, parlamentis
wevrs Tqven irCevT, magram arCevis Semdeg is parlamentis wevria da
ara bristolisa~. vinc maT delegatebad ganixilavs, Tvlis, rom
deputatebi valdebulni arian warmoadgendnen "amomrCevelTa um-
ravlesobis Tvalsazriss~.
parlamentis, rogorc warmomadgenlobiTi organos saqmianobis
efeqtianoba da masSi amomrCevelTa interesebis maqsimaluri gaTval-
iswineba mniSvnelovnad aris damokidebuli sazogadoebis samarT-
lebriv-politikur kulturasa da partiuli sistemis ganviTare-
baze. gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba am dros saarCevno kanon-
mdeblobas, romlis safuZvelzec xdeba warmomadgenlobis formireba.
saarCevno debulebebma gza unda gadauRobon warmomadgenlobaSi
viwro interesebis warmodgenas da uzrunvelyon, rom parlamentSi
Warbobdes jansaRi, farTo socialuri bazis mqone azri. saqarTve-
los kanonmdebloba iTvaliswinebs kidec Sesabamis meqanizmebs. ma-
galiTad, Svid procentiani zRvaris daweseba, romlis arsi imaSi
mdgomareobs, rom maqsimalurad Seamciros amomrCevelTa dakargu-
li xmebis raodenoba da uzrunvelyos sazogadoebis farTo feneb-
is interesebis gamomxatveli politikuri Zalebis warmodgena poli-
tikur asparezze. aRniSnulis yvelaze ufro mniSvnelovani garantia
mainc kargad ganviTarebuli mravalpartiuli sistemaa. saqarTvelos
parlamentSi Seqmnili mdgomareoba jer kidev bevri ramis daxvewasa
da gaTvaliswinebas saWiroebs, miT umetes, roca msoflio praqtika
aCvenebs, "rom parlamenti mxolod maSin warmoadgens eris (xalxis)
namdvil warmomadgenels, roca mis SemadgenlobaSi arsebobs deputat-
Ta msxvili politikuri gaerTianebebi, romlebic gamoxataven sazoga-
doebis mniSvnelovani fenebis interesebs~.

262
sfdb $$
parlamentis arCevis wesi
parlamentis Seqmnis saerTaSoriso praqtika
saqarTvelos konstitucia gansazRvravs parlamentis formirebis
zogad wess da iZleva ZiriTad sawyisebs saarCevno kanonisadmi.
vidre uSualod saqarTvelos parlamentis formirebis wess Sevex-
ebodeT, saintereso iqneba, mokled gadagvexeda parlamentis formirebis
msoflio praqtikisaTvis. parlamentis formirebis sakiTxi pirda-
piraa dakavSirebuli mis struqturasTan. rogorc wesi, monoka-
meruli da bikameruli parlamentebis qveda palatebis formireba
xdeba pirdapiri arCevnebis Sedegad. rac Seexeba zeda palatas, misi
formirebis sruliad gansxvavebuli wesebi arsebobs:
1. misi formireba xdeba arapirdapiri arGevnebis gziT. magaliTad,
safrangeTis parlamentSi senatis, romelic 322 wevrisagan Sedgeba,
formireba xdeba ara pirdapiri kenWisyriT, aramed sam-safexuriani
arGevnebiT. senatorebi airGevian departamentis kolegiebSi. saerTo,d
saarGevno kolegia Sedgeba 108.000 wevrisagan, romelTagan 600 dep-
utatia, 3.000-ze meti generaluri da regionaluri mrCeveli da
daaxloebiT 104.000 municipalitetebis warmomadgenlebi.
2. zeda palatis formireba xdeba arapirdapiri arGevnebis gziT.
Tumca, arsebobs garkveuli gansxvaveba igive wesiT qveda palatis
arCevis wess Soris (magaliTad, aSS).
3. zeda palatis formireba xdeba daniSvnis gziT. germaniis ZiriTa-
di kanonis 51-e muxlis me-2 punqtiT, ~bundesrati Sedgeba lan-
debis mTavrobebis wevrebisagan, romlebsac isini niSnaven da gai-
wveven. es pirebi SeiZleba Seicvalon TavianTi mTavrobebis sxva
wevrebiT~.
4. didi britaneTis parlamentis zeda palatis formirebisas gamoiy-
eneba tradiciuli feodaluri xerxi. lordTa palatis wevrebis
ufleba dakavSirebulia garkveuli wodebis flobasTan. dRei-
saTvis lordTa palatis wevria 1.195 hercogi, markizi, grafi da
vikonti. isini Seadgenen inglisis parlamentis perebs. palatis
danarGeni 11 wevri lordi iuristia. es is pirebia, romlebic
iniSnebian zeda palataSi, Tu maT ukaviaT an adre ekavaT sasa-
marTlo xelisuflebaSi maRali Tanamdeboba, isini palatas ex-
marebian sasamarTlo saqmeTa gadawyvetaSi.
5. zogierT saxelmwifoSi, magaliTad, belgiasa da irlandiaSi, ar-
sebobs zeda palatis formirebis Sereuli wesi, romelic arGevi-
Tobis, daniSvnisa da memkvidreobiTobis elementebs moicavs.

263
saqarTvelos parlamentis formirebis wesi
saqarTvelos parlamentis formireba, konstituciis Sesabamis-
ad, xdeba sayovelTao, Tanaswori da pirdapiri saarCevno uflebis
safuZvelze. vidre ar ganxorcieldeba konstituciis me-4 muxlis me-3
punqtSi aRniSnuli debuleba senatis formirebasTan dakavSirebiT.

saqarTvelos 1. ÐÀÒËÀÌÄÍÔÉ ÛÄÃÂÄÁÀ ÓÀÚÏÅÄËÈÀÏ, ÈÀÍÀÓßÏÒÉ ÃÀ


konstitucia ÐÉÒÃÀÐÉÒÉ ÓÀÀÒÜÄÅÍÏ Ö×ËÄÁÉÓ ÓÀ×ÖÞÅÄËÆÄ ×ÀÒÖËÉ
ÊÄÍàÉÓÚÒÉÈ, ÏÈáÉ ßËÉÓ ÅÀÃÉÈ, ÐÒÏÐÏÒÝÉÖËÉ ÓÉÓÔÄÌÉÈ
ÀÒÜÄÖËÉ 150 ÃÀ ÌÀÑÏÒÉÔÀÒÖËÉ ÓÉÓÔÄÌÉÈ ÀÒÜÄÖËÉ 85
muxli

ÐÀÒËÀÌÄÍÔÉÓ ßÄÅÒÉÓÀÂÀÍ.
49

2. ÐÀÒËÀÌÄÍÔÉÓ ßÄÅÒÀà ÛÄÉÞËÄÁÀ ÀÉÒÜÄÓ ÓÀÀÒÜÄÅÍÏ


Ö×ËÄÁÉÓ ÌØÏÍÄ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÌÏØÀËÀØÄ 25 ßËÉÓ ÀÓÀÊÉÃÀÍ.
3. ÐÀÒËÀÌÄÍÔÉÓ ÛÉÍÀÂÀÍÉ ÓÔÒÖØÔÖÒÀ ÃÀ ÌÖÛÀÏÁÉÓ ßÄÓÉ
ÂÀÍÉÓÀÆÙÅÒÄÁÀ ÐÀÒËÀÌÄÍÔÉÓ ÒÄÂËÀÌÄÍÔÉÈ.

konstituciis Sesabamisad, Tavisi pasiuri saarCevno uflebis


safuZvelze, saqarTvelos parlamentis wevrad SeiZleba arCeul
iqnas saqarTvelos moqalaqe 25 wlis asakidan, romelic akmay-
ofilebs saarCevno moTxovnebs. aqve unda aRiniSnos, rom umaRlesi
sakanonmdeblo organos wevrisaTvis dawesebuli es asakobrivi cenzi
yvelaze dabalia sxva saxelmwifo organoTa Tanamdebobis piri-
saTvis dawesebul asakobriv zRvarTa Soris. saarCevno kanonma dam-
atebiT daawesa binadrobis cenzic, me-2 muxlSi aRniSnulia: "1.
saqarTvelos parlamentis arCevnebi sayovelTaoa: arCevnebSi monaw-
ileobis ufleba aqvs saqarTvelos moqalaqes 18 wlis asakidan,
xolo arCeuli SeiZleba iyos saqarTvelos moqalaqe 25 wlis
asakidan, romelsac saqarTveloSi mudmivad ucxovria ara nakleb 10
wlisa... 2. parlamentis wevrad arCeuli ar SeiZleba iyos moqalaqe,
romelic ukanaskneli ori wlis ganmavlobaSi ar cxovrobs
saqarTveloSi da arc erT qveyanaSi ar dgas saqarTvelos sakonsu-
lo aRricxvaze.~
aqtiuri saarCevno uflebiT sargebloben saqarTvelos moqalaqee-
bi 18 wlis asakidan. am uflebiT sargebloba, saarCevno kanonis
mixedviT, SezRuduli aqvT pirebs, romlebic sasamarTlos mier
aRiarebuli arian qmeduunarod an, romlebic ixdian sasjels Tavisu-
flebis aRkveTis adgilebSi.
parlamenti Sedgeba proporciuli sistemiT arCeuli 150 da
maJoritaruli sistemiT arCeuli 85 parlamentis wevrisagan, ri-

264
Tac saqarTvelos konstituciam aRiara umaRlesi sakanonmdeblo
organos formirebis Sereuli wesi.
konstituciis 50-e muxlis mixedviT, proporciuli sistemiT
arCevnebSi monawileobis ufleba aqvT kanoniT dadgenili wesiT
registrirebul moqalaqeTa politikur gaerTianebas, romlis ini-
ciativac dadasturebuli unda iyos ara nakleb 50.000 amomrCev-
lis xelmoweriT an romelsac warmomadgeneli hyavs parlamentSi
arCevnebis daniSvnis droisaTvis. maJoritaruli sistemiT arCevnebSi
monawileobis ufleba gaaCniaT wardgenis uflebis mqone partiis,
saarCevno blokis mier warmodgenil kandidats, agreTve pirs, rom-
lis iniciativac dadasturebulia 1.000 xelmoweriT mainc an, romel-
ic bolo arCevnebiT iyo parlamentis wevri.
parlamentis arCevnebSi monawile kandidatebis, partiebisa da
saarCevno blokebis registraciis, kenWisyrisa da arCevnebis Sede-
gebis dadgenis wess detalurad gansazRvravs "saqarTvelos par-
lamentis arCevnebis Sesaxeb~ saqarTvelos organuli kanoni.
kanonis 54-e muxlis Sesabamisad, parlamentis arCevnebi, parti-
uli siebis mixedviT, Catarebulad CaiTvleba, Tu masSi monawileob-
da amomrCevelTa saerTo raodenobis 1/3 mainc. kanonis mixedviT, Tu
ar moxda parlamentis wevris arCeva pirvel turSi, maSin Catardeba
meore turi, romelSic monawileobas miiRebs saukeTeso Sedegis
mqone ori kandidati, xolo, Tu saukeTeso Sedegi Tanabari aRmoaCn-
da ramdenime kandidats, an saukeTeso Sedegis mqone kandidatis
momdevno ramdenime kandidats, meore turSi gadis yvela aRniSnuli
kandidati. arCeulad CaiTvleba is kandidati, romelic xmaTa met
raodenobas miiRebs, xolo, Tu yvela kandidatma erTnairi Sedegi
miiRo, arCeulad CaiTvleba is kandidati, romelmac pirvel turSi
miiRo xmaTa meti raodenoba.
"saqarTvelos parlamentis arCevnebis Sesaxeb~ organuli kano-
nis gardamavali debulebebis mixedviT, afxazeTSi saqarTvelos
iurisdiqciis aRdgenisa da afxazeTSi saqarTvelos parlamentis
wevrTa arCevnebisaTvis normaluri pirobebis Seqmnamde, 1992 wlis
arCevnebis Sedegad afxazeTidan arCeul parlamentis wevrebs, rom-
lebic kanonis amoqmedebis dRidan arian parlamentis wevrebi,
ugrZeldebaT parlamentis wevris uflebamosileba. afxazeTSi erT-
mandatian saarCevno olqebSi saqarTvelos parlamentis wevrTa
arCevnebis Catarebisa da maTi uflebamosilebis cnobisTanave ufle-
bamosileba gagrZelebuli parlamentis wevris uflebamosileba
Sewydeba.~

265
sfdb $%
arCevnebis daniSvna da
uflebamosilebis cnoba
arCevnebis daniSvna
saqarTvelos parlamentis arCevnebis TariRs niSnavs saqarTve-
los prezidenti arCevnebamde araugvianes 60 dRisa. konstituciis
50-e muxlisa da "saqarTvelos parlamentis arCevnebis Sesaxeb~
organuli kanonis Sesabamisad, parlamentis morigi arCevnebi tar-
deba misi uflebamosilebis gasvlamde ara uadres 40 dRisa da ara
ugvianes 15 dRisa. konstitucia iTvaliswinebs iseT SemTxvevas,
roca arCevnebis vada SesaZloa daemTxves sagangebo an saomar mdgo-
mareobas. am SemTxvevaSi arCevnebi tardeba ara ugvianes 60 dRisa
am mdgomareobaTa gauqmebidan, arCevnebs imave vadaSi niSnavs, e.i.
arCevnebamde ara ugvianes 60 dRisa, saqarTvelos prezidenti.
arCevnebis Sedegebis Sejameba da misi Catarebulad gamocxade-
ba jer kidev ar niSnavs imas, rom parlamenti uflebamosilia
Seikribos da daiwyos Tavis uflebamosilebaTa ganxorcieleba.
saqmianobis dawyebisaTvis aucilebelia parlamentis uflebamosilebis
cnoba, romlisTvisac dadgenilia organizebuli wesi.

axlad arCeuli parlamentis uflebamosilebis cnoba


axlad arCeuli parlamentis pirveli sxdoma, konstituciis
51-e muxlis Tanaxmad, arCevnebis Catarebidan 20 dRis ganmavlobaSi
iniSneba saqarTvelos prezidentis mier. xsenebuli muxlis Tanax-
mad, parlamenti muSaobas Seudgeba, Tu dadasturebulia deputatTa
ara nakleb 2/3 uflebamosileba. parlamentis uflebamosilebis
cnobis sakiTxi wydeba mis pirvel sxdomaze. Tu gamovlindeba, rom
arCevnebis mimdinareobisas adgili hqonda saarCevno kanonmdeblo-
bis uxeS darRvevas, maSin parlamenti Rebulobs dadgenilebas Sesa-
bamis olqSi an mTlianad qveyanaSi arCevnebis Sedegebis baTilad
cnobis Sesaxeb.
axlad arCeuli parlamentis pirvel sxdomas, parlamentis ufle-
bamosilebis cnobamde da Tavmjdomaris arCevamde, uZRveba centraluri
saarCevno komisiis Tavmjdomare. saarCevno komisiis Tavmjdomare
amave sxdomaze arCeul droebiT samandato komisias gadascems arCevneb-
is CatarebasTan dakavSirebul yvela saWiro masalas. droebiTi
samandato komisia swored am masalebze dayrdnobiT amowmebs da

266
adgens arCevnebis Catarebis kanonierebas, ris Sesaxebac moaxsenebs
parlaments. aRniSnulis Semdeg ki, parlamenti Rebulobs dadge-
nilebas parlamentis wevrebis uflebamosilebis cnobis Sesaxeb.

sfdb $^
saqarTvelos parlamentis kompetencia

zogadi daxasiaTeba
"saqarTvelos parlamenti aris qveynis umaRlesi warmomadgen-
lobiTi organo, romelic axorcielebs sakanonmdeblo xelisufle-
bas, gansazRvravs qveynis saSinao da sagareo politikis ZiriTad
mimarTulebebs, konstituciiT gansazRvrul farglebSi kontrols
uwevs mTavrobis saqmianobas da axorcielebs sxva uflebamosile-
bebs.~ saqarTvelos konstituciis es debuleba gansazRvravs saqarTve-
los parlamentis kompetencias, mis samarTlebriv statuss, rolsa
da adgils Cveni qveynis politikur cxovrebasa da saxelmwifo
organoTa erTian sistemaSi, mis damokidebulebas saxelmwifo xe-
lisuflebis calkeuli subieqtebisadmi.
saxelmwifo meqanizmSi parlamentis rolsa da adgils srulad
gansazRvravs konstituciis me-3 Tavi, romelic parlaments exeba.
am TavSi gansazRvruli kompetenciis, organizaciisa da struqtur-
is safuZvelze, saqarTvelos parlamenti mowodebulia Seasrulos
Tavisi socialuri funqcia.
zogadad, kompetenciis mixedviT, ganasxvaveben parlamentebis 3 jgufs:
1. zustad gansazRvruli kompetenciis mqone par-
lamentebi. aseTi parlamentebis kompetencia zustad da amom-
wuravad aris gansazRvruli konstituciiT. im sakiTxebis CamonaTvali,
risi gakeTebac SeuZlia aSS-s kongress, Camoyalibebulia konsti-
tuciis pirveli muxlis me-8 nawilSi, romelic amowuravs kongre-
sis gansaxilvel sakiTxTa wres.
2. meore jgufs miekuTvneba parlamentebi absolutur-
ad ganusazRvr
ganusazRvrelieli kompetenciiT, am ti pis parlamentis
yvelaze naTeli ilustraciaa didi britaneTis parlamenti. amave
jgufs miekuTvneba italiis, irlandiisa da iaponiis parlamentebi.
am ti pis parlamentebis kompetenciis ganusazRvreloba niSnavs, rom
parlamenti konstituciurad ar aris SezRuduli Tavisi Sexed-
ulebisamebr, sakanonmdeblo wesiT gadawyvitos nebismieri sakiTxi,
am dros parlaments SeuZlia Cveulebrivi wesiT miiRos kanoni

267
nebismier sakiTxze. amgvari moqmedebis arakonstituciuroba am dros
ubralod gamoricxulia.
3. mesame jgufis parlamentebs ki nawilobriv gansazRvru-
li kompetenciis mqone parlamentebs uwodeben. maTi maxa-
siaTebelia isic, rom kompetenciis sazRvari cvalebadia, anu sak-
iTxTa is wre, romelic gansazRvrulia konstituciiT, ar aris
amomwuravi da CamoTvlili sakiTxebis garda, maT sakanonmdeblo
wesiT sxva sakiTxebis gadawyvetac SeuZliaT.
saqarTvelos konstituciis analizi gviCvenebs, rom saqarTve-
los parlamenti miekuTvneba swored SedarebiT gansazRvruli
kompetenciis mqone parlamentTa jgufs. amaze miuTiTebs zemomoy-
vanil 48-e muxlSi aRniSnuli debulebac "axorcielebs sxva ufle-
bamosilebebs.~ amasTan, amave muxlSi CamoTvlili kompetenciis ganm-
sazRvreli zogadi debulebebis garda, konstitucia ar iTval-
iswinebs parlamentis gansaxilvel sakiTxTa calke CamonaTvals.

sakanonmdeblo kompetencia
konstituciis Sesabamisad, saqarTvelos parlamenti, rogorc
sakanonmdeblo xelisuflebis ganmaxorcielebeli organo, ZiriTadad
swored am funqciaTa saSualebiT axdens saxalxo suverenite-
tis pr inci pis realizacias. parlamenti, rogorc warmomadgen-
princi
lobiTi organo, axdens Tavisi xalxis politikuri nebis formire-
bas, rac Camoyalibebulia specifikur iuridiul formebSi _ kanon-
ebSi. swored amas gulisxmobs Jan-Jak rusosa Tu monteskies mier
kanonebis uzenaesobis idea. amave logikidan gamodiodnen isini,
roca xelisuflebis ganawilebis meqanizmSi aRiarebdnen parlamen-
tis “warmomadgenlobis~ upiratesobas. kanonebis miRebis gz-
iTa da saSualebiT parlamenti aregulirebs qveynis cxovrebas,
xels uwyobs saerTo keTildReobis Seqmnas. XX saukunis dasawyis-
Si kanonis erTian gagebaSi gamoiyo ori aspeqti: kanonis for-
maluri da materialuri gageba. amis Taobaze leon diugi 1901
wels werda: "formaluri gagebiT kanoni aris nebismieri gansazRvreba,
gamomdinare im organodan, romelic mocemul qveyanaSi ganixileba,
rogorc koleqtivis suverenuli nebis uSualo gamomxatveli da
qmnis saxelmwifos safuZvels. materialuri TvalsazrisiT kanoni
aris nebismieri aqti, romelic Tavisi arsiT warmoadgens kanons,
miuxedavad imisa, Tu romeli saxelmwifo organo aris misi Semqm-
neli.~
roca saqarTvelos parlamentis sakanonmdeblo kompetenciaze
vsaubrobT, unda vigulisxmoT swored kanonis miRebis formaluri

268
gageba da ara kanonebis Seqmna, ramdenadac am ukanasknelis procesSi
monawileobs arasakanonmdeblo organoebic. ufro metic, kanon-
SemoqmedebiT procesSi monawileobs aRmasrulebeli xelisufle-
bac da Tu gaviTvaliswinebT prezidentis gansakuTrebul privile-
girebul sakanonmdeblo iniciativis uflebas da imasac gavixsenebT,
rom konstituciis 73-e muxlis "T" punqtis Sesabamisad, sagangebo
mdgomareobis dros prezidenti gamoscems kanonis Zalis mqone
dekretebs, maSin cxadi gaxdeba, rom misgan aRniSnul procesSi
monawileoba arc Tu ise urigod gamoiyureba.

sakanonmdeblo iniciativa
parlamentis mier sakanonmdeblo kompetenciis realizeba gam-
oixateba ramdenime saxis uflebamosilebis ganxorcielebaSi: par-
laments gaaCnia sakanonmdeblo iniciativis ufleba. saqarTvelos
parlamentis sakanonmdeblo iniciativis uflebis realizacias, kon-
stituciis 67-e muxlis Tanaxmad, ganaxorcieleben: parlamentis
wevri, saparlamento fraqcia, parlamentis komiteti.

saqarTvelos 1. ÓÀÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏ ÉÍÉÝÉÀÔÉÅÉÓ Ö×ËÄÁÀ ÀØÅÓ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ


konstitucia ÐÒÄÆÉÃÄÍÔÓ, ÐÀÒËÀÌÄÍÔÉÓ ßÄÅÒÓ, ÓÀÐÀÒËÀÌÄÍÔÏ ×ÒÀØÝÉÀÓ,
ÐÀÒËÀÌÄÍÔÉÓ ÊÏÌÉÔÄÔÓ, À×áÀÆÄÈÉÓÀ ÃÀ ÀàÀÒÉÓ ÖÌÀÙËÄÓ
muxli

ßÀÒÌÏÌÀÃÂÄÍËÏÁÉÈ ÏÒÂÀÍÏÄÁÓ, ÀÒÀÍÀÊËÄÁ 30000 ÀÌÏÌÒÜÄÅÄËÓ.


67

2. ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÐÒÄÆÉÃÄÍÔÉÓ ÌÏÈáÏÅÍÉÈ ÌÉÓ ßÀÒÃÂÄÍÉË


ÊÀÍÏÍÐÒÏÄØÔÓ ÐÀÒËÀÌÄÍÔÉ ÂÀÍÉáÉËÀÅÓ ÒÉÂÂÀÒÄÛÄ.

kanonis miReba
a) am uflebis realizaciisaTvis parlamentis saqmianoba
gulisxmobs kanonproeqtis ganxilvas, romelic mimdinareobs
saparlamento komitetebsa da parlamentis plenarul sxdomebze.
b) parlamentis sakanonmdeblo saqmianoba gamoixateba
biujetis miRebasa da sxva safinanso uflebamosilebis ganxor-
cielebaSi. saxelmwifos Semosavlebsa da gasavlebs parlamenti
gansazRvravs yovelwliurad biujetis Sesaxeb kanonis miRebiT.
parlamentis kompetenciaSi Sedis aseve biujetis Sesrulebis Sede-
gebis damtkiceba. sakanonmdeblo sferoSi sxva safinanso ufleba-
mosilebaTa Sesaxeb arapirdapir miuTiTebs konstituciis 94-e
muxli, romlis mixedviT, gadasaxadebisa da mosakreblebis struq-
turis SemoRebis wess adgens mxolod kanoni. gadasaxadebisagan
gaTavisufleba, agreTve saxelmwifo xazinidan xarjebis gaReba, dasaS-
vebia mxolod kanoniT. kanonis miRebis prerogativa ki parlaments
ekuTvnis.

269
g) sakanonmdeblo sferoSi sxva safinanso uflebamosilebaTa
mniSvnelovani saxea fulad-sakredito da savaluto poli-
tikis ZiriTadi mimarTulebebis gansazRvra, romlis
Sesabamisad, saqarTvelos erovnuli banki SeimuSavebs da ganaxor-
cielebs Sesabamis politikas. erovnuli bankis ufleba-movale-
obebs, saqmianobis wessa da damoukideblobis garantiebs gansazRvravs
organuli kanoni.

saerTaSoriso xelSekrulebis ratifikacia da


denonsacia
Tanamedrove demokratiuli konstituciebis arsebiTi maxasi-
aTebelia saerTaSoriso samarTlis normebis primatis princi pi.
ratifikacia, es aris prezidentis mier xelmowerili saerTa-
Soriso xelSekrulebebisa da SeTanxmebebis damtkiceba parlamen-
tis mier, ris Sedegadac xelSekruleba iZens iuridiul Zalas.
denonsacia, esaa dadgenili formiT saxelmwifos nebis gamomJRavneba
xelSekrulebis Sewyvetis Sesaxeb. amasTan, ratifikacia da denonsa-
cia Sidasaxelmwifoebrivi samarTlis institutebia, radgan isini
gansazRvraven, Tu romel saxelmwifo organoebs SeiZleba hqondes
maTi ganxorcielebis ufleba.
saerTaSoriso samarTlis normebisa da princi pebis upirateso-
bas aRiarebs saqarTvelos konstituciac. kerZod, me-6 muxlSi naTqvamia:
"saqarTvelos kanonmdebloba Seesabameba saerTaSoriso samarTlis
sayovelTaod aRiarebul princi pebsa da normebs. saqarTvelos saer-
TaSoriso xelSekrulebas an SeTanxmebas, Tu igi ar ewinaaRmdegeba
saqarTvelos konstitucias, aqvs upiratesi iuridiuli Zala Si-
dasaxelmwifoebrivi normatiuli aqtebis mimarT~.
saqarTvelos saerTaSoriso xelSekruleba aRiarebulia saqarTve-
los kanonmdeblobis ganuyofel nawilad. amasTan, kanoniT ganisazRvre-
ba xelSekrulebaTa konstituciasTan Sesabamisobisa da savaldebu-
lod aRiarebis pirobebi, rasTan mimarTebaSic dgeba konstitucia-
sTan Sesabamisobis sakiTxi. kerZod, "saqarTvelos saerTaSoriso
xelSekrulebebis Sesaxeb~ kanonSi miTiTebulia, rom saqarTvelos
mier saerTaSoriso xelSekrulebis savaldebulod aRiarebamde,
Sesabamisi subieqtis mier konstituciuri sarCelis Setanis SemTx-
vevaSi, Sesabamis gadawyvetilebas iRebs saqarTvelos sakonstitu-
cio sasamarTlo. sarCelis Setanis SemTxvevaSi dauSvebelia am
xelSekrulebis saqarTvelosaTvis savaldebulod aRiareba, vidre
sakonstitucio sasamarTlo ar gamoitans Sesabamis gadawyvetile-
bas. Tu sakonstitucio sasamarTlo daadgens, rom xelSekruleba
ar Seesabameba konstitucias, am SemTxvevaSi mocemuli xelSek-

270
rulebis saqarTvelosaTvis savaldebulod aRiareba dasaSvebia mx-
olod mas Semdeg, rac konstituciaSi dadgenili wesiT Setanili
iqneba Sesabamisi cvlilebebi (muxli 21).
konstituciiT saerTaSoriso xelSekrulebebisa da SeTanxme-
bebis ratificireba, denonsireba, aseve gauqmeba mxolod saqarTve-
los parlamentis kompetencias ganekuTvneba. gadawyvetilebas aRniS-
nulis Taobaze iRebs parlamenti sruli Semadgenlobis umravle-
sobiT. konstituciis 65-e muxlis me-2 punqtis Sesabamisad, im
saerTaSoriso xelSekrulebaTa da SeTanxmebaTa garda, romlebic
iTvaliswineben ratificirebas, savaldebuloa agreTve iseTi saerTa-
Soriso xelSekrulebebisa da SeTanxmebebis ratificireba, romlebic:
a) iTvaliswineben saerTaSoriso organizaciasa an saxelmwifo-
TaSoris kavSirSi saqarTvelos gaerTianebas;
b) samxedro xasiaTisaa;
g) exeba saxelmwifos teritoriul mTlianobas an saxelmwifo
sazRvrebis Secvlas;
d) dakavSirebulia saxelmwifos mier sesxis aRebasa da gacemas-
Tan;
e) moiTxoven Sidasaxelmwifoebrivi kanonmdeblobis Secvlas,
nakisr saerTaSoriso valdebulebaTa Sesabamisad - aucile-
beli kanonebisa da kanonis Zalis mqone aqtebis miRebas.
garda amisa, muxlis bolo me-3 punqtiT, parlaments unda ecnobos
sxva saerTaSoriso xelSekrulebaTa da SeTanxmebaTa dadebis Sesaxeb.
saqarTvelos konstituciiT aRniSnuli princi pis aRiarebas
gadamwyveti mniSvneloba aqvs Tanamedrove demokratiul msoflio-
Si normaluri da aucilebeli integrirebisaTvis.

mTavrobis saqmianobaze kontroli


parlamenti, rogorc warmomadgenlobiTi organo, Rebulobs
uflebamosilebas da ganaxorcielebs saxelmwifo xelisuflebas
xalxis mier sayovelTao arCevnebis safuZvelze. aqedan gamomdinare,
xelisuflebis ganawilebis klasikur modelSi aRiarebulia sa-
kanonmdeblo xelisuflebis uzenaesoba, "sakanonmdeblo xelisu-
fleba aucileblad unda iyos umaRlesi da yvela sxva xelisu-
fleba sazogadoebis nawilisagan misi romelime wevris saxiT unda
gamomdinareobdes~, aRniSnavda xelisuflebis ganawilebis erT-erTi
klasikosi jon loki. am ideis Sesabamisad, aRmasrulebel xelisu-
flebaze kontrolis kompetencias praqtikulad yvela parlamenti
flobs. qveynis parlamentebs Soris am uflebamosilebaTa gansx-
vaveba gamoixateba mxolod moculobaSi, rac damokidebulia sax-
elmwifo mmarTvelobis formaze.

271
saqarTvelos konstitucia pirdapir miuTiTebs parlamentis am
uflebamosilebaze. saqarTvelos parlamenti "konstituciiT dad-
genil farglebSi kontrols uwevs mTavrobis saqmianobas~. yvela
qveynis konstituciaSi es ufleba pirdapir ar aris formulirebu-
li da igi SeiZleba amovikiTxoT arapirdapiri gziT konstituciis
an reglamentis Tu sxva normatiuli aqtebis debulebebSi.

parlamentis makontrolebeli funqcia


konstituciis Sesabamisad, SeiZleba gamovyoT ramdenime sakanon-
mdeblo xerxi, romelTa meSveobiTac parlamenti praqtikulad ga-
naxorcielebs aRniSnul uflebamosilebas.
1. rogorc ukve aRvniSneT, upiratesad es kontroli gamoix-
ateba saxelmwifo biujetis Sesaxeb kanonis miRebaSi, biujetis
Sesrulebis Sesaxeb angariSis damtkicebaSi. parlamenti adgens
gadasaxadebisa da mosakreblebis SemoRebis struqturasa da wess,
SeimuSavebs qveynis fulad-sakredito da savaluto politikis
ZiriTad mimarTulebebs. mxolod parlamentis winaSea angariSvalde-
buli da pasuxismgebeli is organo (erovnuli banki), romelic
aRniSnuli mimarTulebebis Sesabamisad SeimuSavebs da axorcielebs
fulad-sakredito da savaluto politikas. erovnuli bankis, rogorc
bankTa bankis ufleba-movaleobebs, saqmianobis wessa da misi damoukide-
blobis garantiebs gansazRvravs parlamenti organuli kanonis
miRebiT.
saqarTvelos parlamentis winaSe angariSvaldebulia kon-
trolis palata _ organo, romelic axorcielebs kontrols
saxelmwifo saxsrebisa da sxva materialuri faseulobebis gamoy-
enebasa da xarjvaze.
2. konstituciis 56-e muxlSi aRniSnulia, rom “..parlamen-
tis mier mis winaSe angariSvaldebuli organoebis da mTavrobis
saqmianobis kontrolis mizniT, parlamentSi misi uflebamosilebis
vadiT iqmneba komitetebi~. es debuleba miuTiTebs, imaze rom sapa-
rlamento komitetebi, sakanonmdeblo sakiTxebis winaswari
momzadebis garda, sakmaod farTo moculobis samuSaos asruleben
xelisuflebis ganxorcielebis sferoSi, maT Soris kontrols
aRmasrulebel xelisuflebaze.
3. konstituciis 59-e muxlis Sesabamisad, ara mxolod mTavroba-
ze, aramed zogadad aRmasrulebel xelisuflebaze kontrolis erT-
erTi mniSvnelovani formaa SekiTxvis ufleba, romliTac sarge-
bloben parlamentis wevrebi. es ukanaskneli gulisxmobs uflebas
kiTxviT mimarTos parlamentis winaSe angariSvaldebul organos,
mTavrobis TiToeul wevrs, yvela donis teritoriuli erTeulis
aRmasrulebeli organos xelmZRvanels, saxelmwifo dawesebulebas
272
da miiRos misgan pasuxi. aseTi uflebiT sargeblobs parlamentis
wevrTa sul cota aTkaciani jgufi, saparlamento fraqcia. maT
ufleba aqvT SekiTxviT mimarTon parlamentis winaSe angariSvaldebul
organos, mTavrobis TiToeul wevrs, romlebic valdebuli arian
upasuxon dasmul SekiTxvas parlamentis sxdomaze. pasuxi SeiZleba
gaxdes parlamentis ganxilvis sagani.
4. aRmasrulebel xelisuflebaze kontroli parlamentma
SeiZleba ganaxorcielos sagamoZiebo an sxva droebiTi
komisiebis saqmianobiT. am komisiis sxdomaze gamocxadeba
savaldebuloa. savaldebuloa aseve sakiTxis gamokvlevisaTvis auci-
lebeli sabuTebis wardgena.

saxelmwifo organoTa formirebis, Tanamdebobis


pirTa arCevis an damtkicebis ufleba
konstitucia ganasxvavebs im organoTa wres, romlis formirebaSic
monawileobs parlamenti, da am monawileobis formebsa da xerxebs.
aRniSnul sferoSi, saqarTvelos parlamentis kompetenciis Se-
sabamisad, SeiZleba gamovyoT ramdenime aseTi forma:
a) parlamenti amtkicebs saxelmwifo organoTa Tanamdebobis pirebs.
b) parlamenti niSnavs ama Tu im Tanamdebobis pirs. magaliTad, kon-
stituciis 97-e muxlis me-2 punqtiT, - kontrolis palatis
Tavmjdomares da 91-e muxlis me-2 punqtis mixedviT, - gener-
alur prokurors saqarTvelos prezidentis wardginebiT 5 wlis
vadiT, siiTi Semadgenlobis umravlesobiT.
g) parlamenti iZleva Tanxmobas Tanamdebobis piris daniSvnis an ama
Tu im organos formirebisaTvis. saqarTvelos prezidenti mTavro-
bis wevrebs, ministrebs niSnavs parlamentis TanxmobiT (muxli
73).
d) parlamenti irGevs ama Tu im Tanamdebobis pirs. 96-e muxlis
pirveli nawiliT erovnuli bankis sabWos wevrebs saqarTvelos
prezidentis wardgeniT 7 wlis vadiT, siiTi Semadgenlobis um-
ravlesobiT, irCevs parlamenti.
e) saqarTvelos parlamenti ama Tu im organos formirebisas, sxva
organosTan an Tanamdebobis pirTan erTad, nawilobriv gansazRvravs
organos struqturasa da raodenobas. samxedro Zalebis struq-
turas amtkicebs saqarTvelos prezidenti, raodenobas ki erovnuli
uSiSroebis sabWos wardginebiT _ parlamenti siiTi Semadgen-
lobis umravlesobiT (muxli 98).
v) parlamenti irGevs saxelmwifo organos wevrebs. saqarTvelos
sakonstitucio sasamarTlos sam wevrs irCevs parlamenti siiTi
Semadgenlobis ara nakleb sami mexuTediT.
273
konstituciiT gansazRvrul umaRles saxelmwifo Tanamdebo-
bis pirTa daniSvnis sferoSi parlamentis uflebamosilebaze
metyvelebs daniSvnisaTvis sakiTxis momzadebis wesic, romlis mixed-
viTac Sesabamis Tanamdebobis pirTa daniSvnasTan dakavSirebul sa-
kiTxebs ganixilavs parlamentis biuro Sesabamisi komitetebis
daskvnis safuZvelze. biuros daskvna waredgineba prezidentsa da
parlaments (muxli 57.2).

uflebamosilebebi saxelmwifo Tavdacvisa da


uSiSroebis sferoSi
zemoT mivuTiTeT konstituciis me-6 muxlze, romliTac damkvidr-
da saerTaSoriso samarTlis normebis primati Sidasaxelmwifoe-
briv normebTan mimarTebaSi. saerTaSoriso samarTali, ar cnobs
saxelmwifoTa uflebas awarmoon agresiuli omi. Sesabamisad, saqarTve-
los konstituciam gaiziara axali Taobis konstituciaTa mSvi-
dobiani debulebebi, romelTa mixedviT ZiriTad kanonSi xazgasmiT
aris miTiTebuli TavdacviT omze, rogorc qveynis suverenul ufle-
baze.
saqarTvelos Tavdacvisa da saerTaSoriso valdebulebaTa Ses-
rulebisaTvis hyavs samxedro Zalebi, romlis saxeobebi da Semad-
genloba ganisazRvreba kanoniT.
saqarTvelos Tavdacvisa da uSiSroebisaTvis da samxedro aRm-
Seneblobis organizebisaTvis iqmneba erovnuli uSiSroebis sabWo,
romelsac xelmZRvanelobs saqarTvelos prezidenti. ”erovnuli
uSiSroebis sabWos Sesaxeb~ kanonis me-4 muxlis mixedviT, sabWos
saqmianobaSi uSualod monawileobs parlamentis Tavmjdomare.
ukve aRvniSneT, rom parlamentis sakontrolo uflebamosile-
bebi vrceldeba samxedro Zalebis formirebaze. konstituciis
98-e muxlis Sesabamisad, am Zalebis saxeobebsa da Semadgenlobas
gansazRvravs kanoni. samxedro Zalebis struqturas amtkicebs prez-
identi, xolo raodenobas - parlamenti siiTi Semadgenlobis um-
ravlesobiT.
parlamentis uflebamosilebebi Tavdacvisa da uSiSroebis sf-
eroSi vrceldeba am Zalebis gamoyenebis sakiTxSic, rac gamoixate-
ba im konstituciuri debulebiT, romlis Sesabamisad, saqarTvelos
parlamentis Tanxmobis gareSe dauSvebelia samxedro ZalTa gamoy-
eneba sagangebo mdgomareobis dros an saerTaSoriso valdebuleba-
Ta Sesabamisad. parlamentis aucilebel Tanxmobas saWiroebs da
mxolod aseTi Tanxmobis Semdeg SeiZleba Sevides ZalaSi preziden-

274
tis gadawyvetileba saxelmwifos Tavdacvis mizniT gansakuTrebul da
kanoniT gaTvaliswinebul SemTxvevebSi qveyanaSi sxva saxelmwifos
samxedro Zalis Semoyvanis, gamoyenebis an gadaadgilebis Sesaxeb.

impiCmentis sakiTxis ganxilva parlamentis mier


parlamentis sasamarTlo uflebamosilebaTagan yvelaze mniS-
vnelovania impiCmenti, romelic inglisSi iRebs saTaves, Tumca aq
igi aRar gamoiyeneba. impiCmenti aris konstituciis darRvevis,
saxelmwifos Ralatisa da sisxlis samarTlis sxva danaSaulis
CadenisaTvis prezidentis, uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomaris, mTavro-
bis wevris, generaluri prokuroris, kontrolis palatis Tavmj-
domarisa da erovnuli bankis sabWos wevris Tanamdebobidan gada-
yenebis wesi. e.i. igi gamoiyeneba arsebiTad im pirTa mimarT, rom-
lebic sargebloben saerTo sasamarTloebisagan imunitetis
uflebiT. saqarTvelos konstituciisa da "impiCmentis Sesaxeb"
kanonis Tanaxmad, impiCmentis wesiT Tanamdebobis piris gadayenebis
sakiTxis aRZvris ufleba aqvs parlamentis sruli Semadgenlobis
ara nakleb 1/3. impiCmentis wesiT Tanamdebobis piris gadayenebis
sakiTxi aRZrulad CaiTvleba, Tu parlamentis Tavmjdomares waredg-
ineba werilobiTi moTxovna, romelsac xels unda awerdes parla-
mentis sruli Semadgenlobis 1/3. aRniSnuli moTxovna parlamen-
tis Tavmjdomares unda waredginos 30 dRis vadaSi, im dRidan,
rodesac dasrulda am moTxovnaze konstituciiT gaTvaliswinebu-
li raodenobis parlamentis wevrTa xelmowerebis Segroveba.
Tu impiCmentis wesiT Tanamdebobis piris gadayenebis sakiTxis
aRZvris safuZvelia am Tanamdebobis piris mier konstituciis dar-
Rveva, maSin daskvnisaTvis aRniSnul sakiTxs konstituciuri ward-
ginebis safuZvelze ganixilavs saqarTvelos sakonstitucio sasa-
marTlo. Tu igive moTxovnis safuZveli Tanamdebobis piris mier
saxelmwifos Ralati an sisxlis samarTlis sxva danaSaulia, maSin
impiCmentis wesiT Tanamdebobis piris gadayenebis sakiTxs parla-
mentis Tavmjdomare daskvnisaTvis gadascems uzenaes sasamarTlos,
romelic daskvnas iZleva uzenaesi sasamarTlos plenumis dadge-
nilebis saxiT. im SemTxvevaSi, Tu impiCmentis wesiT Tanamdebobis
piris gadayenebis sakiTxis aRZvris moTxovnas safuZvlad udevs am
piris mier iseTi qmedebis Cadena, romelic warmoadgens rogorc
konstituciis darRvevas, ise saxelmwifos Ralats an sisxlis
samarTlis sxva danaSauls, maSin parlamentis Tavmjdomare sakiTxs
daskvnisaTvis erTdroulad gadascems saqarTvelos sakonstitu-
cio sasamarTlosa da uzenaes sasamarTlos.

275
im SemTxvevaSi, Tu saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom
an uzenaesma sasamarTlom TavianTi daskvniT ar daadastura kon-
stituciis darRveva an piris qmedebaSi danaSaulis niSnebis arse-
boba, maSin am Tanamdebobis pirTa mimarT wydeba impiCmentis proce-
dura, xolo, Tu piriqiT, aseTs daadasturebs sakonstitucio an
saerTo iurisdiqciis sasamarTlo, maSin parlamenti daskvnis miRe-
bidan 10 dRis vadaSi iwyebs daskvnis ganxilvas.
prezidentis qmedebaze daskvnis ganxilvis dawyebidan 30 dRis
ganmavlobaSi parlamentma SeiZleba miiRos ori saxis gadawyvetileba:
erTi _ impiCmentis wesiT prezidentis Tanamdebobidan gadayenebis
sakiTxis kenWisyraze dasmis Sesaxeb, romelsac mxari unda dau-
Wiros parlamentis sruli Semadgenlobis umravlesobam. am gadaw-
yvetilebis miRebis SemTxvevaSi parlamentma SeiZleba miiRos me-
ore gadawyvetileba _ prezidentis impiCmentis wesiT Tanamdebo-
bidan gadayenebis Sesaxeb. es gadawyvetileba miRebulad, e.i. prezi-
denti impiCmentis wesiT Tanamdebobidan gadayenebulad CaiTvleba,
Tu am gadawyvetilebas mxars dauWers parlamentis sruli Semad-
genlobis ara nakleb 2/3. impiCmentis danarCeni subieqtebisaTvis
impiCmentis wesiT Tanamdebobidan gadayenebis Sesaxeb gadawyvetileba
miRebulad CaiTvleba, Tu mas mxari dauWira parlamentis sruli
Semadgenlobis umravlesobam.
impiCmentis parlamentis sasamarTlo uflebamosilebebisadmi
mikuTvnebas ganapirobebs am procesis msgavseba samarTalwarmoebis
procesTan. sinamdvileSi ki Tavisi arsiT impiCmenti politikuri
procesia, romelic miznad isaxavs kanoniT gaTvaliswinebuli qmede-
bisaTvis Sesabamisi Tanamdebobis pirebis Tanamdebobidan gadayenebas.
impiCmentis wesiT piris Tanamdebobidan gaTavisufleba ar aTavisu-
flebs mas sasamarTlo pasuxismgeblobisagan. "saqarTvelos parla-
mentis mier impiCmentis wesiT Tanamdebobidan gadayenebuli piris
pasuxisgebaSi micemis sakiTxi wydeba saqarTvelos kanonmdeblobis
Sesabamisad~, miTiTebulia ‘impiCmentis Sesaxeb~ kanonis 22-e muxlSi.

droebiTi sagamoZiebo saqmianoba


parlamentis kvazisasamarTlo uflebamosilebas ukavSireben
droebiTi sagamoZiebo komisiebis saqmianobasac, riTac parlamenti
uzrunvelyofs aRmasrulebeli xelisuflebis nebismier saqmianobaze
kontrolis ganxorcielebis SesaZleblobas. saqarTvelos konsti-
tuciis 56-e muxlis safuZvelze, "saqarTvelos parlamentis droe-
biTi sagamoZiebo komisiebis Sesaxeb~ kanonis Sesabamisad, parlamen-
tis droebiTi sagamoZiebo komisia iqmneba saxelmwifo organoebis,

276
Tanamdebobis pirebis, iuridiul da fizikur pirTa mier saqarTve-
los kanonmdeblobis darRvevis faqtebis dasadgenad da Sesabamisi
reagirebis mizniT.
komisia uflebamosilia gansaxilvel sakiTxTan dakavSirebiT,
ama Tu im garemoebaTa gamo, moiwvios nebismieri piri da CamoarTvas
mas werilobiTi axsna-ganmarteba. mowveul pirs axsna-ganmarteba
unda CamoerTvas komisiis sxdomaze. gamonaklisis saxiT, amis ga-
keTeba SeiZleba daevalos komisiis sam wevrs. es procedura Zalian
hgavs specializirebul sagamoZiebo organoebSi Sesabamis procesu-
alur moqmedebaTa Catarebis wess. magaliTad, zemoaRniSnuli kano-
nis 26-e muxlis mixedviT, “axsna-ganmartebis CamorTmevis win, mowveul
pirs afrTxileben axsna-ganmartebis micemaze uaris Tqmis an Tavis
aridebisaTvis da Segnebulad cru axsna-ganmartebis micemisaTvis
pasuxismgeblobis Sesaxeb, rac aRiniSneba axsna-ganmartebis teqst-
Si da dasturdeba mowveuli piris xelmoweriT~. arasrulwlo-
vanisaTvis axsna-ganmartebis CamorTmevas unda eswrebodes misi kanon-
ieri warmomadgeneli. Tu mowveulma pirma ar icis saxelmwifo ena,
mowveul unda iqnas Tarjimani.
droebiTi sagamoZiebo komisia, informaciis mosmenis, kontrolisa
da Semowmebis Sedegad gamovlenili kanonmdeblobis darRvevis faqtis
gamo, SeimuSavebs da gzavnis wardginebas im saxelmwifo organoebSi
an Tanamdebobis pirTan, romelic uflebamosilia aRkveTos kanoniere-
bis darRveva.
komisia uflebamosilia aseve parlamentis winaSe dasvas wi-
nadadeba impiCmentis wesiT saqarTvelos konstituciiT gaTval-
iswinebul Tanamdebobis pirTa gadayenebis sakiTxis aRZvrisaTvis
parlamentis wevrTa xelmowerebis Segrovebis Taobaze.
aqve isic unda aRvniSnoT, rom mocemul sakiTxs (sagamoZiebo
komisiebi) yvela avtori parlamentis sasamarTlo funqcias ar
miakuTvneben. magaliTad, ‘sazRvargareTis qveynebis konstituciur
samarTalSi~, romelic prof. a. miSinis redaqciiTaa gamocemuli,
igi parlamentis kvazi-sasamarTlo saqmianobas miekuTvneba, prof. i.
mesxias, doc. g. SixaSvilisa da sxvaTa mier momzadebul ‘sazRvarg-
areTis qveynebis saparlamento praqtikis mimoxilva~-Si gamoZiebis
komitetebi da komisiebi ar ganixileba parlamentis sasamarTlo
funqciebis daxasiaTebisas da igi calkea ganxiluli. prof. ko-
zlovis redaqciiT gamocemul saxelmZRvaneloSi es sakiTxi calke
ar gamoiyofa. SeiZleba amas ar hqondes princi puli mniSvneloba,
magram sagamoZiebo komisiebis Seqmnis miznidan, maTi saqmianobis
wesisa da Sedegebidan gamomdinare, albaT SesaZlebelia igi davukav-
SiroT swored parlamentis kvazisasamarTlo uflebamosilebebs.

277
sfdb $*
saqarTvelos parlamentis struqtura
parlamentebis Tanamedrove strategia
dRevandeli parlamentebi, struqturis mixedviT, ZiriTadad erTi
an orpalatiani struqturiT arian warmodgenili. bikameraluri
anu orpalatiani parlamentis warmoSoba istoriulad dakavSire-
bulia sakanonmdeblo organoebSi sazogadoebis sxvadasxva fenebis
interesebis warmodgenis ideasTan. aqedan gamomdinare, parlamentis
zeda palata Seiqmna, aristokratiis interesebis warmosaCenad, xolo
qveda palata warmoadgenda sazogadoebis farTo fenebis intere-
sebs. Tanamedrove pirobebSi orpalatiani parlamentis istoriul-
ma arsma saxe icvala. dRes bikameraluri parlamentebi damaxasi-
aTebelia federaluri saxelmwifoebisaTvis, sadac zeda palataSi
warmodgenilia federaciis subieqtebi. Tumca, rogorc saxelmwi-
foTa praqtika gviCvenebs, orpalatiani parlamentebi arseboben
unitarul saxelmwifoebSic. am dros parlamentis struqturis
gansazRvra, masSi zeda palatis formireba ganpirobebulia poli-
tikur-administraciuli interesebis warmodgeniT saerTo erovnul
warmomadgenlobiT organoSi.
XVIII saukunis bolos, revoluciuri moRvaweobis fonze, gaCn-
da erTpalatiani parlamentis idea, romlis mixedviT, erTiani stru-
qturis mqone parlamenti ufro xelsayreli iyo revoluciuri
kanon-SemoqmedebisaTvis. amave periodSi, aseTi "SemoqmedebiTi"
mmarTvelobis despoturobis gamo, kiTxvis niSnis qveS dadga erT-
palatiani parlamentis aRniSnuli SemoqmedebiTi upiratesoba. 1787
wels aSS-s erTpalatiani kongresi da 1795 wels safrangeTis
parlamenti kvlav orpalatiani struqturis mqoned gadaiqca. am
droidan moyolebuli parlamentebi icvlian struqturas bikamer-
aluri an monokameraluris saxiT. upiratesad es cvalebadoba
bikameralizmis sasargeblod ixreba.
orpalatiani parlamentis upiratesobaze jer kidev xelisu-
flebis organizaciis klasikosebi miuTiTebdnen.

leon diugi
dRemde arsebuli saukeTeso saSualeba, romliTac SeiZleba Tavi
avaridoT saparlamento tiranias, mdgomareobs orpalatian siste-
maSi, romelTa muSaoba aucilebelia kanonebisa da biujetis
kvotirebisaTvis, romliTac isini zRudaven erTmaneTs.

278
bikameraluri parlamentis prioriteti
Tanamedrove bikameraluri parlamentis upiratesobad miiCneven
Semdeg faqtorebs: mis saqmianobaSi ufro metad aris SesaZlebeli,
rom sazogadoebis sxvadasxva fenebi Rebulobdnen monawileobas;
orpalatiani sistema aris parlamentSi regionaluri interesebis
warmodgenis efeqturi saSualeba; orpalatiani struqturis pirobeb-
Si qveda palata iZulebulia imuSaos ufro efeqturad, sazrianad
da moqnilad, vinaidan mis saqmianobaze kontrols axorcielebs
meore palata.
dRes moqmedi saqarTvelos konstitucia warmoadgens erTpa-
latian parlaments, magram igive konstitucia momavalSi orpala-
tian struqturazea orientirebuli.
sayovelTao
deklaracia saqarTvelos mTel teritoriaze Sesabamisi pirobe-
bis Seqmnisa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis or-
muxli

ganoebis formirebis Semdeg saqarTvelos parlamentis


4.1

SemadgenlobaSi iqneba ori palata: respublikis sabWo


da senati.

cxrili # 14
saqarTvelos
parlamenti

respublikis komitetebi senati


sabXo

vedgeba afhazeTvi,
aXarasa da saqarTwe-
fraqciebi
vedgeba los shwa teritoriul
proporciuli erTeulebvi arxeuli
CesiT arxeuli Cewrebisa da prezide-
Cewrebisagan ntis mier danivnuli 5
droebiTi Cewrisagan
komisiebi

279
sfdb $(
saqarTvelos parlamentis Sinagani
struqtura
parlamentis xelmZRvaneloba
parlamentis uflebamosilebis cnobis Semdeg, igi Tavisi Semad-
genlobidan irCevs Tavmjdomaresa da Tavmjdomaris oTx moadg-
iles. maT Soris or moadgiles afxazeTidan da aWaridan arCeuli
parlamentis wevrTagan, maTive wardginebiT.
parlamentis Tavmjdomaris arCeva xdeba parlamentis uflebam-
osilebis vadiT, faruli kenWisyriT. kandidaturis dasaxelebis
uflebiT sargebloben: parlamentis wevri, romelic uflebamosilia
am Tanamdebobaze asarCevad kandidatad waradginos sakuTari Tavi
da saparlamento fraqciebi. arCevnebi Catarebulad CaiTvleba, Tu
masSi monawileobas miiRebs parlamentis siiTi Semadgenlobis 2/3,
xolo arCeulad CaiTvleba is kandidati, romelsac mxars dauWers
parlamentis siiTi Semadgenlobis naxevarze meti. arCevasTan dakav-
SirebiT parlamenti Rebulobs dadgenilebas.
saWiroebis SemTxvevaSi parlamentis reglamenti iTvaliswinebs
ganmeorebiTi kenWisyris an ganmeorebiTi arCevnebis Catarebis wess.
konstituciis Sesabamisad, parlamentis Tavmjdomare umniSvnelo-
vanesi saxelmwifo da politikuri figuraa. amaze metyvelebs misi
sakmaod farTo konstituciuri uflebamosilebebic.

parlamentis Tavmjdomare
konstituciis 55-e muxlis Sesabamisad, parlamentis Tavmjdomare:
⊇ uZRveba parlamentis muSaobas;
⊇ uzrunvelyofs azris Tavisufal gamoxatvas;
⊇ xels awers parlamentis mier miRebul aqtebs;
⊇ koordinacias uwevs parlamentis komitetebis muSaobas;
⊇ uzrunvelyofs parlamentis urTierTobasa da TanamSromlobas
xelisuflebis sxva ganStoebebTan;
⊇ axorcielebs reglamentiT gaTvaliswinebul sxva uflebamosilebebs.
reglamentis Tanaxmad, igi axorcielebs srul administraciul fun-
qciebs parlamentis SenobaSi.
prezidentis mier misi uflebamosilebis Sesrulebis SeuZle-
blobis SemTxvevaSi an, Tu misi uflebamosileba vadamde iqna Sew-

280
yvetili, maSin prezidentis movaleobas asrulebs parlamentis Tavmj-
domare. am SemTxvevaSi, konstituciiT gansazRvruli wesiT ver
isargeblebs prezidentis ramdenime uflebamosilebiT. kerZod, mas
ufleba ara aqvs Tanamdebobidan gaaTavisuflos ministrebi, SeaC-
eros TviTmmarTvelobis an teritoriuli erTeulis sxva warmo-
madgenlobiTi organoebis saqmianoba an daiTxovos isini, Caataros
referendumi.
konstituciiT dadgenili wesis Sesabamisad, im SemTxvevaSi, Tu
prezidenti kanoniT dadgenil vadaSi xels ar moawers kanons, mas
xels awers da aqveynebs parlamentis Tavmjdomare. parlamentis
saerTo xelmZRvanelobas axorcielebs parlamentis Tavmjdomare,
rac ganpirobebulia konstituciurad dakanonebuli, dRevandeli
erTpalatiani parlamentis arsebobiT. magram, ramdenadac momavalSi
igive konstitucia orpalatiani parlamentis perspeqtivas gvisax-
avs, amdenad, isic unda aRvniSnoT, rom garkveuli koreqtivi iqneba
Sesatani parlamentis xelmZRvanelobis sakiTxSic. rogorc msof-
lio konstituciebis analizi aCvenebs, bikameralur parlamentebSi
es sakiTxi araerTgvarovnadaa gadawyvetili. zogierTi qveynis par-
lamentis orpalatian struqturaSi erT-erTi palatis Tavmjdomare
imavdroulad iTvleba mTeli parlamentis Tavmjdomared.
anglosaqsuri samarTlebrivi sistemiT mosargeble qveynebSi
parlamentis spikeris funqciebs, rogorc wesi, asrulebs qveda
palatis Tavmjdomare. ufro metic, zogierTi qveynis umaRles sa-
kanonmdeblo organos saerTod ar hyavs Tavmjdomare, mis funqciebs,
magaliTad, CineTis sakanonmdeblo organoSi, asrulebs prezidiumi.
mas Semdeg, rac saqarTvelos parlamenti warmodgenili iqneba
ori palatis _ respublikis sabWosa da senatis saxiT, es sakiTxic
Sesabamis mowesrigebas moiTxovs.
parlamentis Tavmjdomaris moadgileebi Tavmjdomaris ufleba-
mosilebebis ganxorcielebis SeuZleblobisas an Tanamdebobidan
misi gadayenebisas, misive davalebiT asruleben Tavmjdomaris mova-
leobebs. konstituciis Sesabamisi debuleba, kerZod, "Tanamdebo-
bidan misi gadayenebisas~ da ‘misive davalebiT~ urTierTmonacvle-
obis sakiTxSi tovebs gaugebrobas, razedac samarTlian SeniSvnas
akeTebs prof. o. melqaZe Tavis naSromSi "saubrebi qarTul kon-
stituciaze~.
Tavmjdomaris moadgileebis funqciebi da saqmianobis sferoebi
gansazRvrulia parlamentis reglamentiT.

281
parlamentis biuro
konstituciis 57-e muxlis mixedviT, parlamentis muSaobis
organizaciisaTvis iqmneba parlamentis biuro. biuros Semadgen-
lobaSi Sedian parlamentis Tavmjdomare, Tavmjdomaris moadgileebi, par-
lamentis komitetebisa da saparlamento fraqciebis Tavmjdomareebi.
parlamentis biuros adgilsa da mis uflebamosilebaze kon-
stituciaSi pirdapir mxolod erTi muxli miuTiTebs, romlis
mixedviT, konstituciiT gansazRvrul Tanamdebobis pirTa daniSv-
nasTan dakavSirebul sakiTxebs, Sesabamisi komitetebis daskvnis
safuZvelze, biuro ganixilavs reglamentiT gaTvaliswinebuli wesiT.
parlamentis biuro SeimuSavebs morig sesiaze parlamentis saerTo
muSaobis proeqts, ugzavnis komitetebs kanonproeqtebs winaswari
ganxilvisaTvis, parlaments dasamtkiceblad warudgens parlamen-
tis biujets da Sesasruleblad gadascems mas finansTa saminis-
tros, kontrols uwevs parlamentis dadgenilebaTa Sesrulebas,
amtkicebs funqciaTa ganawilebas parlamentis Tavmjdomaris moadg-
ileebs Soris, saWiroebis SemTxvevaSi kolegiis sxdomaze iwvevs
aRmasrulebeli xelisuflebis Tanamdebobis pirebs Sesabamisi in-
formaciis warsadgenad, kolegiis wevrebs, komitetebsa da fraqcie-
bs Soris davis SemTxvevaSi qmnis SemaTanxmebel jgufs, registra-
ciaSi atarebs saparlamento fraqciebs da amis Sesaxeb acnobebs
parlaments. reglamentis safuZvelze Rebulobs sxva gadawyvetile-
bebs.

parlamentis komitetebi;
komitetis Seqmnis wesi
saparlamento saqmianobis erT-erTi umniSvnelovanesi insti-
tutia saparlamento komiteti, romelic mxolod parlamentis wevre-
bisagan Sedgeba da Tavisi saqmianobiT uzrunvelyofs parlamentis
uflebamosilebaTa ganxorcielebas. amitom saqarTvelos konsti-
tuciis 56-e muxlis Sesabamisad: "sakanonmdeblo sakiTxebis winaswari
momzadebisa da gadawyvetilebaTa SesrulebisaTvis xelis Sewyobis,
parlamentis mier mis winaSe angariSvaldebuli organoebis da
mTavrobis saqmianobis kontrolis mizniT, parlamentSi misi ufle-
bamosilebis vadiT iqmneba komitetebi~. konstituciuri debulebe-
bi saparlamento komitetebis Sesaxeb ufro detalurad aris regla-
mentirebuli kanonSi "saqarTvelos parlamentis komitetebis Sesaxeb~,
romelSic mocemulia komitetis Seqmnisa da muSaobis wesi, misi
uflebamosilebebi da saqmianobis organizaciul-teqnikuri uzrun-
velyofis sakiTxebi.

282
komitetis SemadgenlobaSi ar SeiZleba iyos xuT wevrze nak-
lebi. parlamentis TiToeuli wevri valdebulia iyos romelime
komitetis SemadgenlobaSi, magram ar SeuZlia iricxebodes orze
meti komitetis SemadgenlobaSi. komitetis SemadgenlobaSi ar
SeiZleba Sediodes parlamentis Tavmjdomare, Tavmjdomaris moadg-
ileebi, saparlamento fraqciis Tavmjdomareebi. komitetis wevrs
nebismier dros SeuZlia gavides misi Semadgenlobidan. komiteteb-
is personaluri Semadgenlobis damtkiceba da komitetebis
Tavmjdomareebis arCeva xdeba parlamentis pirvel sesiaze, parla-
mentis mTeli uflebamosilebis vadiT, faruli kenWisyriT.
komitetis Tavmjdomaris arCevis wesi ganisazRvreba kanoniT.
komitetis Tavmjdomaris kandidatis dasaxelebis ufleba aqvT: par-
lamentis Tavmjdomares, saparlamento fraqcias, parlamentis wevr-
Ta ara nakleb xuTkacian jgufs. gadawyvetilebas komitetis Tavmj-
domaris arCevis Sesaxeb, mxari unda dauWiros parlamentis siiTi
Semadgenlobis umravlesobam.
dReisaTvis saqarTvelos parlamentSi Seqmnilia da funqcion-
irebs ToTxmeti mudmivi komiteti. maT mudmiv xasiaTs ganapirobebs
konstituciuri debuleba, romlis mixedviTac komitetebi iqmneba
parlamentis "uflebamosilebis vadiT~. esenia:
1. safinanso-sabiujeto komiteti;
2. ekonomikuri reformebisa da politikis komiteti;
3. dargobrivi ekonomikis komiteti;
4. Tavdacvisa da uSiSroebis komiteti;
5. sakonstitucio, iuridiul sakiTxTa da kanonierebis komiteti;
6. sagareo urTierTobaTa komiteti;
7. agrarul sakiTxTa komiteti;
8. janmrTelobis dacvisa da socialur sakiTxTa komiteti;
9. ganaTlebis, mecnierebisa da kulturis komiteti;
10. adamianis uflebaTa da erovnul umciresobaTa sakiTxTa komiteti;
11. TviTmmarTvelobisa da regionaluri politikis komiteti;
12. garemos dacvisa da bunebrivi resursebis komiteti;
13. migraciisa da ucxoeTSi mcxovreb TanamemamuleTa saqmeebis komiteti;
14. saproceduro sakiTxTa komiteti.
parlamentis komitetebis Semadgenloba ganisazRvreba masSi
fraqciaTa zRvruli warmomadgenlobis mixedviT. aRniSnulis Sesa-
bamisad, parlamentSi arsebobs 5 ocdaerTwevriani komiteti (ga-
naTlebis, mecnierebisa da kulturis; dargobrivi ekonomikis; sa-
gareo urTierTobaTa; sakonstitucio; iuridiul sakiTxTa da
kanonierebis; safinanso-sabiujeto komiteti); 7 Cvidmetwevriani
komiteti (agrarul sakiTxTa; ekonomikuri reformebis da poli-
tikis; migraciisa da ucxoeTSi mcxovreb TanamemamuleTa saqmeebis;

283
saproceduro sakiTxTa da wesebis; janmrTelobis dacvisa da so-
cialur sakiTxTa); 2 TxuTmetwevriani komiteti (adamianis ufle-
baTa da erovnul umciresobaTa sakiTxebis; garemos dacvisa da
bunebrivi resursebis komiteti).
rogorc ukve aRvniSneT, parlamentis Tavmjdomare, Tavmjdomar-
is moadgileebi da fraqciebis Tavmjdomareebi ar SeiZleba gaerTi-
andnen saparlamento komitetebSi, fraqciebis raodenobisa da ko-
mitetebSi maTi xvedriTi wilis gaTvaliswinebiT.

komitetebis uflebamosileba
saparlamento komitetebi kanoniT gansazRvrul uflebamosile-
baTa farglebSi: warmarTaven sakanonmdeblo saqmianobas, risTvisac
gamoiyeneben konstituciiT miniWebul sakanonmdeblo iniciativis
uflebas an igives axorcieleben parlamentis davalebiT. ganix-
ilaven parlamentis mier asarCev, dasaniSn an dasamtkicebel kandi-
daturebs da Sesabamis daskvnebs warudgenen parlamentis biuros,
akontroleben kanonebis, parlamentis dadgenilebebisa da sxva gada-
wyvetilebebis Sesrulebas; ganaxorcieleben kontrols parlamen-
tis winaSe angariSvaldebuli saxelmwifo organoebisa da mTavro-
bis saqmianobaze da parlaments warudgenen Sesabamis daskvnebs.
saqarTvelos parlamentis komitetis muSaobis ZiriTadi for-
maa komitetis sxdoma. kanonis Sesabamisad, SeiZleba ganvasxvavoT
xuTi saxis sxdoma: referentuli, saTaTbiro, sakanonproeqto, sare-
daqcio da sainformacio.
referentuli sxdoma imarTeba im sakiTxebis gansaxilvelad,
romlebic parlaments unda waredginos ganxilvisaTvis; saTaT-
biro sxdoma imarTeba azrTa gaziarebisaTvis; sakanonproeq-
to _ kanonproeqtebis gansaxilvelad; saredaqcio - kanon-
proeqtis an misi nawilis ganmeorebiT saTanadod ganxilvisaTvis;
xolo sainformacio _ komitetis ganmgeblobaSi Semavali samin-
istroebisa da sxva saxelmwifo organoebis xelmZRvanelebis in-
formaciebis misaRebad. referentul, sakanonproeqto da sainforma-
cio sxdomebze ganxiluli sakiTxebis parlamentis biurosaTvis
wardgenis win ewyoba sakomiteto mosmena, romelzec gansaxilveli
sakiTxi SeiZleba CaiTvalos plenarul sxdomaze ganxilvisaTvis
momzadebulad, moumzadeblad an miuReblad.
komitetis sxdomebi sajaroa, garda kanoniT gaTvaliswineb-
uli SemTxvevebisa, roca saWiroa daxurul sxdomaze iqnas ganxi-
luli garkveuli saxelmwifo an samxedro saidumloebis Semcveli
sakiTxebi.

284
komitetis aparati
komitetebis saqmianobis uzrunvelsayofad iqmneba komitetis
aparati, romelic uzrunvelyofs komitetis samarTlebriv, orga-
nizaciul-teqnikur da sainformacio momsaxureobas. aparatis Se-
madgenlobaSi Sedian: komitetis aparatis ufrosi, specialistebi
da teqnikuri personali. komitetis aparatis struqturasa da
saStato odenobas gansazRvravs parlamentis Tavmjdomare komite-
tis Tavmjdomaris wardginebis safuZvelze.
saWiroebis SemTxvevaSi komitetebTan an qvekomitetebTan Sei-
Zleba Seiqmnas samecniero-sakonsultacio sabWoebi, romlebic Sedgeba
Sesabamisi dargis kompetenturi eqspert-konsultantebisagan.

parlamentis droebiTi komisiebi


droebiTi komisiebi specialuri komitetebis saxes ganekuTvne-
ba, ramdenadac isini, mudmivi komitetebisagan gansxvavebiT, iqmnebian
drois garkveuli periodiT, erTi konkretuli sakiTxis, problemis
an problemaTa viwro wris Seswavlis mizniT. am problemebze
parlamentisaTvis daskvnis wardgenis Semdeg droebiTi komisia wyvets
arsebobas.
konstituciis 56-e muxlis Sesabamisad, saqarTvelos parla-
ments, saWiroebis SemTxvevaSi, calkeuli sakiTxebis gamosakvlevad
SeuZlia Seqmnas sagamoZiebo an sxva droebiTi komisiebi.
saqarTvelos parlamentis droebiTi komisiebis Seqmnis, Semad-
genlobis, misi uflebamosilebis, saqmianobis wesisa da organizaci-
ul-teqnikuri uzrunvelyofis sakiTxebs detalurad aregulirebs
kanoni ‘saqarTvelos parlamentis droebiTi komisiebis Sesaxeb~.
kanoni saqarTvelos droebiTi komisia aris saqarTvelos parlamen-
parlamentis
droebiTi komisiiebis tis droebiTi organo, romelic iqmneba parla-
Sesaxeb
mentis gadawyvetilebiT, saqarTvelos konstituci-
iTa da parlamentis reglamentiT gaTvaliswinebul
muxli

SemTxvevaSi, agreTve parlamentis wevrTa ara na-


kleb 1/4-is moTxovniT, calkeuli sakiTxebis
1

Sesaswavlad, romlebic ar ganekuTvneba parla-


mentis arc erTi komitetis kompetencias an
ganekuTvneba ramdenime komitetis kompetencias.

droebiTi komisia iqmneba parlamentis dadgenilebis safuZ-


velze, romelSic gansazRvrulia komisiis saxelwodeba, gamosakv-
lev sakiTxTa wre, komisiis wevrTa raodenoba, uflebamosileba,
moqmedebis vada da sxva.

285
droebiTi komisiis muSaobis formaa komisiis sxdoma, romelic,
rogorc wesi, Riad tardeba. masSi monawileobis miRebis ufleba
aqvT parlamentis sxva wevrebsac, mxolod saTaTbiro xmis uflebiT.
komisiis muSaobaSi monawileoben is pirebi, romlebsac saWirod
CaTvlis TviT komisia, sxdomaze aseve monawileoben akreditebuli
masobrivi informaciis saSualebaTa warmomadgenlebi.
droebiTi komisia gansaxilveli sakiTxis Taobaze SeimuSavebs
daskvnas, iRebs gadawyvetilebas, rekomendaciasa da wardginebas,
romelsac warudgens parlamentis biuros an parlamentis sxdomas.
komisiis organizaciul-teqnikur uzrunvelyofas axorcielebs
parlamentis aparati.

droebiTi sagamoZiebo komisia


am komisiis Seqmnis, saqmianobis wesisa da uflebamosilebis
sakiTxebi ganisazRvreba calke kanoniT "saqarTvelos parlamentis
droebiTi sagamoZiebo komisiis Sesaxeb~. droebiTi sagamoZiebo komisia
SeiZleba Seiqmnas saxelmwifo organoebis, Tanamdebobis pirebis,
iuridiul da fizikur pirTa mier saqarTvelos kanonmdeblobis
darRvevis faqtebis gamokvlevisa da Sesabamisi reagirebis mizniT.
komisiis Seqmnis safuZvels warmoadgens informacia saxelmwifo
organoebis, Tanamdebobis pirebis kanonsawinaaRmdego qmedebis Sesaxeb,
romelic safrTxes uqmnis saqarTvelos saxelmwifo uSiSroebas,
suverenitets, teritoriul mTlianobas, politikur, ekonomikur Tu
sxva interesebs.
rogorc ukve aRvniSneT, droebiT sagamoZiebo komisias, misTvis
miniWebul iseT sagangebo uflebamosilebaTa gamo, rogoricaa Sesa-
bamisi piris gamoZaxeba, axsna-ganmartebis CamorTmeva da sxva -
kvazi-sasamarTlos saxe aqvs.
droebiTi sagamoZiebo komisiis moTxovniT, saxelmwifo orga-
noebi, Tanamdebobis pirebi, iuridiuli da fizikuri pirebi valde-
buli arian komisiis mier dadgenil vadaSi komisias warudginon
sakiTxis gamokvlevisaTvis aucilebeli daskvnebi da sxva saWiro
masalebi. sakiTxze informaciis mopovebis mizniT, komisia ufleba-
mosilia sakontrolo-sarevizio RonisZiebaTa ganxorcieleba daava-
los Sesabamis saxelmwifo-sakontrolo organos, romelic valde-
bulia Seasrulos miRebuli davaleba. igive davaleba komisiam
SeiZleba saxelSekrulebo safuZvelze gadasces arasaxelmwifo
struqturebsac.
Tu komisia sakiTxis ganxilvis Sedegad daadgens darRvevis
faqts, darRvevis xasiaTidan gamomdinare, mas ufleba aqvs ward-

286
ginebiT mimarTos Sesabamis organos an Tanamdebobis pirs sisxlis
samarTlis saqmis, administraciuli an disci plinuri warmoebis aRZ-
vris Sesaxeb. wardginebis ganxilvis Sedegebisa da miRebul RonisZie-
baTa Sesaxeb komisias ecnobeba mis mierve dadgenil vadaSi, xolo, Tu
komisias aseTi ram ar daudgenia, maSin - ara ugvianes erTi Tvisa.
sagamoZiebo komisiis daskvna ganixileba parlamentis Ria sx-
domaze, xolo kanoniT gaTvaliswinebul SemTxvevebSi SeiZleba moewyos
daxuruli sxdomac.
komisia uflebamosilia parlamentis winaSe daayenos sakiTxi
impiCmentis wesiT saqarTvelos konstituciiT gaTvaliswinebul
Tanamdebobis pirTa gadayenebis saqmis aRZvrisaTvis parlamentis
wevrTa xelmowerebis Segrovebis Taobaze.
droebiTi sagamoZiebo komisia sakiTxis Seswavlis dros ufle-
bamosilia gaiRos garkveuli xarjebi, romlis odenobasa da gace-
mis wess yovel konkretul SemTxvevaSi gansazRvravs parlamentis
biuro parlamentisaTvis gamoyofili biujetidan. komisia sarge-
blobs parlamentis damxmare organoebis momsaxurebiT.
saparlamento komitetebsa da komisiebSi, saWiroebis SemTxveva-
Si, SeiZleba Seiqmnas qvekomitetebi da samuSao jgufebi.
saparlamento komitetebi da komisiebi parlamentis Sinagani
struqturis umniSvnelovanesi organoebia, romelTa saSualebiTac
parlamenti asrulebs Tavis farTo uflebamosilebebs. komitetebis
am mniSvnelobas ganapirobebs is garemoeba, rom maTi muSaobis period-
uloba, parlamentis sesiisagan gansxvavebiT, konstituciiT winaswar
ar aris gansazRvruli. maT SeuZliaT imuSaon sesiebs Soris peri-
odSic, rac uzrunvelyofs sakiTxis bolomde da maqsimaluri obieq-
turobiT ganxilva-damuSavebas, aseve parlamentis sxdomaze bolom-
de Seswavlili sakiTxebis gamotanas, romlebic ukavSirdeba sa-
zogadoebrivi da saxelmwifoebrivi cxovrebis romelime sferos.

saparlamento fraqcia;
arsi da uflebamosilebaTa wre
saparlamento fraqciebi gadamwyvet rols asruleben parla-
mentSi ZalTa gaTanabrebasa da gawonasworebaSi, mravalpartiuli
sistemis ganviTarebasa da balansirebaSi. gansakuTrebiT mniSvnelovani
da moculobiTia misi uflebebi parlamentis saproceduro sakiTx-
ebTan dakavSirebiT.
saparlamento fraqcia Tanamedrove saparlamento praqtikaSi
politikuri brZolis yvelaze mniSvnelovani elementia, romelic
realur gavlenas axdens saxelmwifo xelisuflebis ganxorciele-
287
baze. saparlamento fraqciis aseTi roli xelisuflebis ganxor-
cielebaSi ganpirobebulia misi konstitualizebuli da institu-
cionaluri institutis arsebobiT.
maTi rolis praqtikuli realizebisaTvis, saparlamento fraqciebi
floben iseT uflebamosilebebs, rogoricaa sakanonmdeblo inicia-
tivis ufleba. Tavisi warmomadgenlebiT fraqcia monawileobs par-
lamentis komitetebis, sagamoZiebo da sxva droebiTi komisiebis,
parlamentis biuros muSaobaSi. fraqcia uflebamosilia SekiTxviT
mimarTos parlamentis winaSe angariSvaldebul, pasuxismgebel or-
ganosa da mTavrobis TiToeul wevrs, romlebic valdebuli arian
pasuxi gascen dasmul SekiTxvas.
fraqciebi garkveul gavlenas axdenen mTavrobis formirebaze,
sxva Tanamdebobis pirTa arCevaze, komitetis xelmZRvanelobis da-
kompleqtebaze, parlamentSi kamaTsa da kenWisyraze. aRniSnulis
uzrunvelsayofad fraqcia iyenebs parlamentisa da komitetis sx-
domebSi monawileobis uflebas. Sesabamisad, igi uflebamosilia par-
lamentisa da komitetis sxdomebze parlamentis rekomendaciiTa da
dadgenili wesiT gamoTqvas Tavisi mosazreba parlamentis mier asarCev,
dasaniSn an dasamtkicebel kandidatebTan mimarTebaSi, monawileoba
miiRos kamaTSi, moiTxovos politikuri debatebis gamarTva.
fraqciaTa saqmianoba uaRresad mniSvnelovania saboloo gada-
wyvetilebis miRebis TvalsazrisiT. dRis wesrigis sakiTxebi Cveu-
lebriv fraqciis sxdomaze ganixileba. ramdenadac ufro detalurad
aris sakiTxi ganxiluli fraqciaSi, imdenad metia SesaZlebloba kon-
struqciuli da kompromisuli gadawyvetilebis miRebisa da unay-
ofo, arakonstruqciuli gamosvlebisa da kamaTis daZlevisaTvis.
parlamentis sxdomaTa darbazSi partiebisa da fraqciebisaTvis
adgilis gamoyofa gansazRvravs fraqciebis politikur wonasa da
gavlenas. sxvadasxva parlamentSi adgilebis miCenis sxvadasxva wesi
arsebobs. magaliTad, inglisis TemTa palatis darbazi gayofilia or
nawilad, samTavrobo umravlesobisa da opoziciisaTvis. aSS-s warmomad-
genelTa palataSi adgilebis aseTi oficialuri mimagreba ar xdeba,
magram arsebobs tradicia, romlis mixedviT, demokratebi sxedan
yovelTvis spikeris marjvniv, xolo respublikelebi _ marcxniv.

saparlamento fraqciis Seqmnis


wesi da struqtura
parlamentis SemadgenlobaSi parlamentis wevrebisagan SeiZle-
ba Seiqmnas deputatTa gaerTianeba, romelic saqarTvelos parla-
mentSi saparlamento fraqciis saxels atarebs. sxvadasxva qveynis
288
parlamentebSi aseTi gaerTianebebi sxvadasxva saxelwodebiT moix-
senieba. magaliTad, fraqcia _ germaniaSi, saparlamento jgufebi _
espaneTSi, deputatTa klubebi _ poloneTSi da a.S. saqarTvelos
konstituciis 58-e muxlis safuZvelze, parlamentis wevrebi Sei-
Zleba gaerTiandnen saparlamento fraqciaSi, romlis Semadgenlo-
baSi ar SeiZleba iyos 10 wevrze naklebi. 1997 wlis 1 seqtembris
"saparlamento fraqciis Sesaxeb~ kanonis pirveli muxlis mixed-
viT, saparlamento fraqcia aris saerTo politikuri Sexedulebe-
bis mqone parlamentis wevrTa nebayoflobiTi gaerTianeba.
saparlamento komitetebisagan gansxvavebiT, parlamentis wevri
SeiZleba gaerTiandes mxolod erT saparlamento fraqciaSi.
saparlamento fraqciis Seqmnis, misi saqmianobis, struqturisa da
uflebamosilebis wesi, muSaobis formebi da organizaciuli sakiTxebi
ganisazRvreba aRniSnuli kanonis Tanaxmad. parlamentis wevrebi, romelT-
ac surT Camoayalibon saparlamento fraqcia, SeimuSaveben fraqci-
is politikur plaTformasa da wesdebas. am dokumentebis damt-
kicebis Semdeg fraqcia Camoyalibebulad CaiTvleba. axlad Camoyali-
bebuli fraqcia Tavisi Semadgenlobidan irCevs fraqciis Tavmjdomar-
es. amis Semdeg, deputatTa gaerTianebam _ fraqciam, aucilebeli
registraciisaTvis unda mimarTos parlamentis biuros. biuro Reb-
ulobs Sesabamis gadawyvetilebas. Tu biuro uaryofiT gadawyvetilebas
miiRebs, maSin fraqcias ufleba aqvs am gadawyvetilebis marTlzom-
ierebis sakiTxi daayenos parlamentis sxdomaze.
kanonis mixedviT, fraqciis umaRlesi organoa fraqciis sxdoma,
romelic uflebamosilia:
a) gadawyvitos saparlamento umravlesobaSi an fraqciaTa koali-
ciaSi fraqciis gaerTianebis sakiTxi;
b) Seitanos cvlilebebi da damatebebi fraqciis wesdebaSi;
g) miiRos gadawyvetileba parlamentis sxdomaze gansaxilvel sakiTx-
Tan dakavSirebiT fraqciis erTiani poziciis gamoxatvis Taoba-
ze;
d) airGios fraqciis Tanamdebobis pirebi.
fraqcia irCevs xelmZRvanel organoebsa da Tanamdebobis pirebs.
fraqciis Tanamdebobis pirebia: fraqciis Tavmjdomare, Tavmjdomar-
is moadgile da mdivani. maTi arCevis wesi da kompetencia gan-
isazRvreba fraqciis wesdebiT.

saparlamento umravlesoba
"saparlamento fraqciebis Sesaxeb~ kanoni iTvaliswinebs sapar-
lamento umravlesobisa da fraqciaTa koaliciis Seqmnas. kanonis 22-e
muxlis Tanaxmad, saparlamento umravlesoba SeiZleba Seiqmnas, Tu:
289
a) masSi gaerTiandebian mxolod parlamentis wevrebi, romelTa raode-
noba aRemateba parlamentis wevrTa siiTi Semadgenlobis naxevars;
b) arGevnebSi monawile erT-erTi partia an gaerTianeba moipovebs
parlamentis wevrTa mandatebis saerTo raodenobis naxevarze mets;
g) parlamentis wevrebi da saparlamento fraqciebi erTiani plaT-
formis safuZvelze gaerTiandebian parlamentis wevrTa siiTi
Semadgenlobis naxevarze meti raodenobiT.
fraqciaTa koalicia SeiZleba Seiqmnas ori an meti sapa-
rlamento fraqciisagan.
aRniSnul gaerTianebaTa saqmianobas uzrunvelyofs Sesabamisi
aparati, xolo Sidaorganizaciuli sakiTxebi regulirdeba debulebiT.
kanonis Tanaxmad, uzrunvelyofilia saparlamento fraqciis
samuSao da materialuri pirobebi. parlamentis sxdomaTa darbazSi
fraqcias gamoeyofa Sesabamisi adgili, xolo parlamentis SenobaSi
samuSao farTi.

sfdb $)
parlamentis muSaobis formebi
saparlamento procedurebi
saparlamento procedurebis qveS moiazreba parlamentis muSao-
bisa da organizaciuli saqmianobis wesi, romlis samarTlebriv
safuZvels qmnis konstitucia. am TvalsazrisiT, saparlamento pro-
cedurasa da misi muSaobis formebs miekuTvneba parlamentis sesie-
bi, plenaruli sxdomebi, komitetebisa da komisiebis sxdomebi.

sesia
saqarTvelos parlamentis organizaciuli muSaobis mTavar
formas warmoadgens sesia. sesia ewodeba drois im monakveTs, rom-
lis ganmavlobaSic parlamenti uflebamosilia Caataros plenaru-
li sxdomebi da misi kompetenciis Sesabamisad miiRos gadawyvetile-
bebi. parlamentis muSaobis sasesio formas xangrZlivi istoria
aqvs. igi dakavSirebulia im periodTan, roca axalSeqmnili parla-
mentebi jer kidev ibrZodnen absolutizmis gadmonaSTebis winaaRm-
deg, xolo, Tavis mxriv, aRmasrulebeli xelisufleba, saparlamento
kontrolisagan Tavis aridebis mizniT, cdilobda SeezRuda parla-
mentis samuSao dro da gadaeqcia aramudmiv muSa organod. parla-
mentis samuSao droTa Sua periodSi aRmasrulebeli xelisufleba
uflebamosili iyo mieRo sakanonmdeblo aqtebi, romlebic unda
daemtkicebina parlaments. parlamentis aRmasrulebel xelisuflebaze
kontrolis aseTi uflebamosileba did winaaRmdegobebs xvdeboda,

290
radganac aRmasrulebeli xelisuflebis aqtis safuZvelze parla-
mentis muSaobis dawyebamde SeiZleboda aRmocenebuliyo sazoga-
doebrivi urTierTobebi da damdgariyo Sesabamisi iuridiuli Sedegebi.
maT xelaRebiT gauqmebas SeiZleboda uaryofiTi gavlena moexdina
mTel sazogadoebriv-politikur cxovrebaze. swored am perio-
didan momdinareobs parlamentis sasesio muSaobis tradicia.
aRniSnulidan gamomdinare, parlamentis saqmianobasa da mis
mier gadawyvetilebis miRebas perioduli xasiaTi aqvs. Tumca, aqve
isic unda aRvniSnoT, rom msoflio saparlamento praqtika icnobs
SemTxvevebs, roca ama Tu im qveynis parlamenti muSaobs uwyvetad
(slovakeTi), orpalatian parlamentSi erTi palata muSaobs peri-
odulad, meore _ uwyvetad (avstria) da a.S.
konstituciis Sesabamisad, saqarTvelos parlamenti morig sas-
esio Sekrebaze ikribeba weliwadSi orjer. saSemodgomo sesia ix-
sneba seqtembris pirvel samSabaTs da ixureba dekembris mesame
paraskevs, xolo sagazafxulo sesia ixsneba Tebervlis pirvel sam-
SabaTs da ixureba ivnisis bolo paraskevs. amasTan, saWiroebis
SemTxvevaSi, wevrTa erTi mexuTedis winadadebiT, parlaments Seu-
Zlia miiRos dadgenileba sesiis gagrZelebis an Sewyvetis Sesaxeb.
dadgenileba miRebulad CaiTvleba, Tu mas mxars dauWers parlamen-
tis wevrTa siiTi Semadgenlobis naxevarze meti.

riggareSe sesia
konstituciaTa umravlesoba, da maT Soris saqarTvelos kon-
stituciac, iTvaliswinebs riggareSe sesiebisa da sxdomebis mowve-
vis SesaZleblobas, romlis prerogativac prezidents ekuTvnis.
amasTan, mowvevis iniciativa, prezidentTan erTad, SeiZleba ekuTvn-
odes parlamentis Tavmjdomaresa da parlamentis wevrebs. konsti-
tuciis 61-e muxlis me-2 punqtSi aRniSnulia, rom "saqarTvelos
prezidenti parlamentis Tavmjdomaris, deputatTa ara nakleb meoTxe-
dis an sakuTari iniciativiT sesiebs Soris periodSi iwvevs par-
lamentis riggareSe sesias, xolo morigi sesiis mimdinareobisas _
riggareSe sxdomas.~
im SemTxvevaSi, Tu iniciatorTa werilobiTi moTxovnis ward-
genidan 48 saaTis ganmavlobaSi prezidenti ar gamoscems rig-
gareSe sesiis an riggareSe sxdomis mowvevis Sesaxeb aqts, maSin
momdevno 48 saaTis ganmavlobaSi parlamenti valdebulia Seudges
muSaobas. parlamentis riggareSe sesia unda damTavrdes ara ugvi-
anes erTi dRisa morigi sxdomis dawyebamde. rac Seexeba riggareSe
sxdomas, misi Tavisebureba imaSi mdgomareobs, rom igi tardeba mxo-
lod gansazRvruli dRis wesrigiT da ixureba misi amowurvisTanave.
291
parlamentis pirveli sxdoma
konstitucia aseve gansazRvravs dros, romlis ganmavlobaSic
mowveul unda iqnas parlamentis pirveli sxdoma. morigi arCevneb-
is Catarebis Semdeg gansazRvravs aseve deputatTa im raodenobas,
romlis uflebamosilebis dadasturebis SemTxvevaSi SeuZlia parla-
ments Seudges muSaobas. "saqarTvelos axlad arCeuli parlamentis
pirveli sxdoma unda gaimarTos arCevnebidan 20 dRis ganmavlobaSi.
pirveli sxdomis dRes niSnavs saqarTvelos prezidenti. parlamenti
muSaobas Seudgeba, Tu dadasturebulia deputatTa ara nakleb 2/3-
is uflebamosileba~, aRniSnulia konstituciis 51-e muxlSi.
konstitucia iTvaliswinebs parlamentis muSaobis reJims im
SemTxvevisaTvis, Tu arasasesio dros qveyanaSi gamocxadda sagange-
bo an saomari mdgomareoba. konstituciuri debulebis mixedviT,
parlamenti avtomaturad ikribeba. “prezidentis mier sagangebo an
saomari mdgomareobis gamocxadebidan 48 saaTis ganmavlobaSi par-
lamenti ikribeba. parlamentis muSaoba grZeldeba am mdgomareobis
damTavrebamde~ (muxli 61.4).

plenaruli sxdoma
saqarTvelos parlamentis reglamentis Sesabamisad, sesiis erT-
erTi Semadgeneli nawilia plenaruli sxdoma.
plenaruli sxdomebi Cveulebriv Riaa. masze SeiZleba daeswron
dadgenili wesiT akreditebuli Jurnalistebi. sxdomaze parlamentis
Tavmjdomares ufleba aqvs moiwvios sazogadoebis warmomadgenlebi
da ucxoeli stumrebi. sxdomebi gadaicema radioTi da televiziiT.
parlamentis gadawyvetilebiT, saWiroebis SemTxvevaSi, calkeu-
li sakiTxebis ganxilvisas, sxdoma an sxdomis nawili SeiZleba
gamocxaddes daxurulad.
parlamentis samuSao ena aris qarTuli ena. im par-
lamentis wevrs, romelsac parlamentis samuSao enaze gamosvla ar
SeuZlia, ufleba aqvs isaubros sxva enaze, ris Sesaxebac winaswar
unda gaafrTxilos sxdomis Tavmjdomare.
pirobiTad, plenarul sxdomebs yofen saorganizacio da Cveu-
lebriv sxdomebad. saorganizacio sxdomis magaliTad SeiZleba moviy-
vanoT parlamentis pirveli sxdoma, romelzec xdeba parlamentis ufle-
bamosilebis cnoba, Tavmjdomaris arCeva, komitetebis Seqmna da sxva.
Cveulebrivi sxdomebi saparlamento proceduris is nawilia,
romelzec ganixileba parlamentis kompetencias mikuTvnebuli sa-
kiTxebi. aseTi sxdomis upirvelesi daniSnulebaa parlamentis, misi
TiToeuli wevris saqmianobis efeqturobis uzrunvelyofa.

292
parlamentis sxdomebze, dRis wesrigis Sesabamisad, mimdinare-
obs sakiTxebis ganxilva. ganxilvis wesi detalurad regulirebu-
lia reglamentiT.
saqarTvelos parlamentis biuro SeimuSavebs kanonSemo-
qmedebiTi saqmianobis programas parlamentis mTeli uflebamosilebis
vadiT, romlis safuZvelzec muSavdeba morig sesiaze parlamentis
saerTo muSaobis proeqti. aRniSnuli proeqtis safuZvelze biuro
qmnis momaval sesiaze gansaxilvel sakiTxTa kalendars, amasTanave
mimdinare cvlilebebis gaTvaliswinebiT, adgens plenarul sxdomaze
gansaxilvel sakiTxTa nusxas _ dRis wesrigs.
parlamentis sxdomaze gaTvaliswinebuli sakiTxebis ganxilva
mimdinareobs dRis wesrigis Sesabamisad.

sakiTxis ganxilva plenumis sxdomaze


sakiTxis ganxilva iwyeba sakiTxis warmomdgeni piris an sak-
iTxis warmomdgeni organos mier daniSnuli piris moxsenebiT. par-
lamentis Sesabamisi komisia sakiTxis winaswari ganxilvis Semdeg
akeTebs moxsenebas an Tanamoxsenebas warmodgenili kanonproeqtis
Taobaze. moxsenebis Semdeg, sxdomis Tavmjdomare parlamentis wevrebs
uflebas aZlevs momxsenebels mimarTon maTTvis saintereso Se-
kiTxvebiT. mas Semdeg, rac momxsenebeli upasuxebs dasmul SekiTx-
vebs, Tavmjdomare acxadebs kamaTis dawyebas.
kamaTSi monawileobis misaRebad parlamentis wevrebi winaswar ewere-
bian sakiTxis ganxilvis procedurasTan dakavSirebul sakiTxebze par-
lamentis wevrma sityva SeiZleba moiTxovos winaswar Caweris gareSec.
sxdomaze sakiTxis ganxilvaSi monawile pirebis, momxseneblis,
Tanamomxseneblis, kamaTSi monawile parlamentis wevrisa da sxva
pirebisaTvis, moxsenebis, Tanamoxsenebis, kamaTSi gamosvlis, meored
gamosvlis, gancxadebebisa da SekiTxvebisaTvis reglamentiT winaswar
aris gansazRvruli drois xangrZlivoba, romlis gagrZelebis ufleba
aqvs sxdomis Tavmjdomares.
parlamentis wevri kanonproeqtis ganxilvasTan dakavSirebul
saparlamento kamaTSi monawileobs im SemTxvevaSi, Tu:
a) am kanonproeqtis komitetis sxdomaze ganxilvisas gamoTqvams konkre-
tul SeniSvnebs, winadadebebs, romlebic ar iqna gaziarebuli,
Setanilia sxdomis oqmSi da parlamentis wevrebs daurigdaT kanon-
proeqtTan erTad;
b) konkretul SeniSvnebsa da winadadebebs saparlamento mosmenamde
ara ugvianes 24 saaTisa werilobiT warudgens Sesabamis komitet-
sa da darbazis samsaxurs im SemTxvevaSic, Tu parlamentis wevrs

293
ar gamouTqvams kanonproeqtis mimarT SeniSvnebi da winadadebebi
dadgenili wesiT, igi uflebamosilia Tavisi pozicia daafiq-
siros parlamentis sxdomaze.
kanonproeqtis ganxilvis dros momxsenebeli, parlamentis sx-
domas sxva sakiTxebTan erTad moaxsenebs, Tu ra SeniSvna an wi-
nadadeba iqna gaTvaliswinebuli, romeli ara da ratom.

kenWisyra plenarul sxdomaze


parlamentis sxdomaze ganxiluli sakiTxebi dgeba kenWisyraze.
kenWisyra Tanamedrove parlamentSi, maT Soris CvenTanac, rogorc
wesi, xorcieldeba eleqtronuli sistemis saSualebiT. kenWisyra
SeiZleba iyos Ria, faruli da saxelobiTi. sxvadasxva parlament-
ebSi Ria kenWisyris saxeebs miakuTvneben: kenWisyras xelis aw-
eviT, fexze adgomiT, gayofiT, biuletenebiT, aklamaciis
gziT. Ria kenWisyris dros yovelTvis ar aris SesaZlebeli
ganvsazRvroT, Tu vin da rogor misca xma. faruli kenWisyris
dros SeiZleba gamoyenebul iqnas biuletenebi. saxelobiTi kenWi-
syra ewyoba parlamentis gadawyvetilebiT. aseT SemTxvevaSi par-
lamentaris xma gansakuTrebiT sapasuxismgebloa da sazogadoebi-
saTvis mniSvnelovania imis codna, Tu ras dauWira mxari parlamen-
tis wevrma, an TviT parlamentarisaTvis aris mniSvnelovani Tavisi
gadawyvetilebis sajarod dafiqsireba. imisaTvis, rom sxdoma ufle-
bamosili iyos imuSavos an miiRos gadawyvetileba, aucilebelia
Semowmdes qvorumi
qvorumi.
qvorumi, es aris reglamentiT dadgenili parlamentis wevrTa
aucilebeli raodenoba, roca parlamenti uflebamosilia miiRos
gadawyvetileba. qvorumis dasadgenad tardeba deputatTa regis-
tracia. Tu parlamenti qvorumis gareSe miiRebs gadawyvetilebas,
aseTi gadawyvetileba Zaladakargulad unda CaiTvalos.
parlamentis mier gadawyvetilebis miRebisaTvis, TviT gadasaw-
yveti sakiTxis mniSvnelobidan gamomdinare, dadgenilia xmaTa raode-
noba, romelic saWiroa misi gadawyvetisaTvis. ganasxvaveben Se-
fardebiT, absolutur da kvalificiur umravleso-
bas. magaliTad, saqarTvelos konstituciis gadasinjvis kanon-
proeqti miRebulad CaiTvleba, Tu mas mxars dauWers parlamentis
sruli Semadgenlobis sul cota 2/3 (muxli 102.3.); organuli
kanonis proeqti miRebulad CaiTvleba, Tu mas mxars dauWers par-
lamentis siiTi Semadgenlobis naxevarze meti (muxli 66.2); saqarTve-
los parlamenti siiTi Semadgenlobis umravlesobiT yovelwli-
urad iRebs saxelmwifo biujetis kanons (muxli 92.1); konsti-
tuciiT gansazRvrul Tanamdebobis pirTa impiCmentis wesiT Tanam-

294
debobidan gadayenebis sakiTxis aRZvris ufleba aqvs parlamentis
sruli Semadgenlobis ara nakleb erT mesameds (muxli 64.1).
saparlamento procedurebs miekuTvneba komitetebisa da ko-
misiebis sxdomebi, romelTa Catarebis wesi ganisazRvreba Sesabami-
si normatiuli aqtebiT.

sfdb %_
saqarTvelos parlamentis aqtebi
normatiuli aqtis cneba
saqarTvelos parlamenti gamoscems rogorc normatiul, ise
aranormatiuli xasiaTis aqtebs.
saqarTvelos parlamentis aqtebia: kanoni, dadgenileba, mimarTva,
gancxadeba. parlamentis aqtebs Soris yvelaze mniSvnelovania kanoni.
“normatiuli aqtebis Sesaxeb~ kanonis me-9 muxlis mixedviT,
saqarTvelos parlamenti uflebamosilia miiRos Semdegi normati-
uli aqtebi: saqarTvelos konstituciuri kanoni, saqarTve-
los organuli kanoni, saqarTvelos kanoni, parlamentis
dadgenileba.
konstituciaze saubrisas, am saxelmZRvanelos me-2 TavSi ukve
aRvniSneT, rom konstitucia umaRlesi iuridiuli Zalis mqone aqtia.
yvela sxva samarTlebrivi aqti unda Seesabamebodes an gamomdinare-
obdes konstituciidan, winaaRmdeg SemTxvevaSi aseTi aqti baTilia.

konstituciuri kanoni
konstituciuri kanonis miRebis SemTxvevebi TviT kon-
stituciaSia gansazRvruli. saqarTvelos konstituciiT aRiare-
bulia ori aseTi SemTxveva, roca parlamentma aucileblad unda
miiRos konstituciuri kanoni, pirveli exeba saqarTvelos teri-
toriul-saxelmwifoebrivi mowyobis gansazRvras da meore _ kon-
stituciis gadasinjvas.
konstituciis gadasinjvis wesis mixedviT, ganasxvaveben ori
ti pis konstituciebs. konstituciiT gansazRvruli wesis Sesabam-
isad, saqarTvelos konstitucia e.w. mkacr konstituciaTa rigs
miekuTvneba. konstituciis 102-e muxlis mixedviT, parlamentSi
konstituciis zogadi an nawilobrivi gadasinjvis Sesaxeb kanon-
proeqtis Setanis ufleba aqvT:
1) saqarTvelos prezidents;
2) parlamentis wevrTa sruli Semadgenlobis naxevarze mets;
3) ara nakleb 200.000 amomrGevels;

295
saqarTvelos kanoni
“normatiuli aqtebis Sesaxeb"
normatiuli aqti aris uflebamosili saxelmwifo an
adgilobrivi TviTmmarTvelobis (mmarTvelobis) organos
(Tanamdebobis piris) mier kanonmdeblobiT dadgenili wesiT
miRebuli (gamocemuli) samarTlebrivi aqti, romelic
Seicavs misi mudmivi an droebiTi da mravaljeradi gamoy-
enebis qcevis zogad wess. (saqarTvelos kanoni “normati-
uli aqtebis Sesaxeb” muxli 2.3)

saqarTvelos konstituciuri kanoni miiReba


saqarTvelos teritoriuli saxelmwifoebrivi mowyobis
gansazRvrisas saqarTvelos konstituciis me-2 muxlis
me-3 punqtiT gaTvaliswinebul SemTxvevaSi da konsti-
tuciis gadasinjvisas. konstituciuri kanoni saqarTve-
los konstituciis ganuyofeli nawilia (muxli 9.2).

saqarTvelos organuli kanoni miiReba mxolod


im sakiTxebze, romelTa mowesrigebac saqarTvelos kon-
stituciis Tanaxmad organuli kanoniTaa gaTvaliswinebu-
li (muxli 9.4).

saqarTvelos kanoni SeiZleba miRebul iqnes saqarTve-


los gamgeblobaSi arsebul nebismier sakiTxze, Tu kon-
stituciiT sxva ram ar aris dadgenili. saqarTvelos
kanoniT ar SeiZleba gadawydes sakiTxebi, romelTa mowes-
rigebac saqarTvelos organuli kanoniTaa gaTvaliswineb-
uli (muxli 9.5).

aranormatiuli saqarTvelos parlamentis mxolod is


dadgenileba, romelic sakadro da personalur sak-
iTxebs exeba (muxli 9.7).

kodeqsi aris gansazRvrul (erTgvarovan) sazogadoebriv


urTierTobaTa momwesrigebel samarTlebriv normaTa sistem-
atizirebuli kanoni. kanoni, romelic aregulirebs kode-
qsiT mowesrigebul sazogadoebriv urTierTobebs da romel-
ic miRebuli unda iqnas kodeqsSi cvlilebebis an damate-
bebis formiT~ (muxli 9).

296
Setanili proeqti parlamentma unda gamoaqveynos sayovelTao,
saxalxo ganxilvisaTvis. parlamenti kanonproeqtis ganxilvas dai-
wyebs gamoqveynebidan erTi Tvis Semdeg. proeqti miRebulad Cai-
Tvleba, Tu mas mxars dauWers parlamentis sruli Semadgenlobis
ori mesamedi mainc. konstituciis gadasinjva dauSvebelia sagangebo
an saomari mdgomareobis periodSi.

organuli kanoni
organuli kanoni SeiZleba miRebul iqnas mxolod iseT sakiTx-
ebze, romelTa mowesrigebac, konstituciiT, mxolod organuli kano-
niTaa gansazRvruli. organuli kanoni miRebulad CaiTvleba, Tu mas
mxars dauWers parlamentis siiTi Semadgenlobis naxevarze meti.

Cveulebrivi kanoni
saqarTvelos (Cveulebrivi) kanoni SeiZleba miRebul iqnas saqarTve-
los ganmgeblobaSi arsebul nebismier sakiTxze, Tu konstituciiT
sxva ram ar aris dadgenili. saqarTvelos kanoni miRebulad CaiTvle-
ba, Tu mas mxars dauWers damswreTa umravlesoba, magram ara nakleb
parlamentis sruli Semadgenlobis 1/3-isa, Tu konstituciiT kanon-
proeqtis miRebis sxva wesi ar aris gansazRvruli. mxolod saqarTve-
los parlamentia uflebamosili moaxdinos saerTaSoriso xelSek-
rulebaTa da SeTanxmebaTa ratifikacia, denonsacia da gauqmeba.

kodeqsi
saqarTvelos parlamenti Rebulobs iseT aqts, romelSic kod-
ificirebulia erTgvarovani sazogadoebrivi urTierTobebis mareg-
ulirebeli normebi, aseT aqts kodeqsi ewodeba.

dadgenileba
rac Seexeba parlamentis dadgenilebas, igi normatiuli xasia-
Tisaa mxolod im SemTxvevaSi, Tu exeba reglamentis miRebas, gauqme-
bas, masSi cvlilebebisa da damatebebis Setanas. D

parlamentis reglamenti
Sidasaparlamento urTierTobebis regulirebisaTvis parlamenti
Rebulobs kanonis formis aqts _ reglaments. reglamentis momzadeba
xdeba kanonis momzadebisaTvis dadgenili wesiT da miRebulad CaiTvleba,
Tu mas mxars dauWers damswreTa umravlesoba, magram es raodenoba ar
unda iyos parlamentis sruli Semadgenlobis 1/3-ze naklebi, Tu konsti-
tuciiT dadgenilebis miRebis sxva wesi ar aris gansazRvruli.

297
saqarTvelos parlamentis mier gamocemuli normatiuli aqte-
bi Semdegi ierarqiiT unda dalagdes:
a) saqarTvelos konstitucia, saqarTvelos konstituciuri kanoni;
b) saqarTvelos saerTaSoriso xelSekruleba da SeTanxmeba;
g) saqarTvelos organuli kanoni;
d) saqarTvelos kanoni;
e) saqarTvelos parlamentis dadgenileba.

sfdb %!
saqarTvelos parlamentis wevri

parlamentis wevri
warmomadgenlobiTi organo Sedgeba parlamentis wevrebisagan,
romelTa saxelwodeba sxvadasxva qveynis parlamentSi gansxvavebu-
lia. parlamentis wevris muSaobas eyrdnoba umaRlesi warmomad-
genlobiTi organo saxelmwifo xelisuflebis ganxorcielebis
procesSi. swored mas aqvs rwmuneba da ndoba xelisuflebis orga-
noSi warmoadginos xalxis interesebi da maTi saxelmwifoebrivi
neba. parlamentis wevrs gaaCnia gadamwyveti xmis ufleba yvela im
sakiTxze, romelic warmomadgenlobiTi organos kompetenciaSi Se-
dis.
wina paragrafSi ukve aRvniSneT, rom parlamenti saerTo saxelm-
wifoebrivi organoa, riTac xazi gavusviT warmomadgenlobis im prin-
cips, romlis Tanaxmad, parlamentis wevri ar aris damokidebuli mis
amomrCevelze, ar SeiZleba gawveul iqnas warmomadgenlobidan.
swored aRniSnuli Sexedulebebidan gamomdinareobs Tavisufali
mandatis cneba, romelic imperatiuli mandatis sapirispiroa.
sayovelTao
deklaracia saqarTvelos parlamentis wevri aris sruliad
saqarTvelos warmomadgeneli, sargeblobs Tavisufa-
muxli
52

li mandatiT da misi gawveva dauSvebelia.

parlamentis wevris Tanamdebobrivi SeuTavsebloba


parlamentis wevris statusis umniSvnelovanesi elementia
mandatis SeuTavsebloba sxva funqciebTan. SeuTavseblobis
principis mTavar mizans warmoadgens ar dauSvas parlamentis wevris
daqvemdebareba aRmasrulebeli xelisuflebisadmi. am princi pis
datvirTva gamoixateba aseve profesiuli parlamentis ideaSi. Se-

298
sabamisad, saqarTvelos konstituciis 53-e muxlSi aRniSnulia, rom
parlamentis wevrs ufleba ara aqvs ekavos raime Tanamdeboba sax-
elmwifo samsaxurSi an eweodes samewarmeo saqmianobas. am konsti-
tuciuri moTxovnebis Seusrulebloba parlamentis wevris ufle-
bamosilebis Sewyvetis safuZvelia. aRniSnul sakiTxs ufro deta-
lurad exeba "saqarTvelos parlamentis arCevnebis Sesaxeb~ kano-
nis me-9 muxli, romelic imeorebs konstituciis aRniSnul de-
bulebas. amasTan, parlamentis wevrisaTvis SeTavsebad saqmianobad
miiCnevs partiul, samecniero, pedagogiur da saxelovnebo saqmianobas,
Tu aseTi saqmianoba ar iTvaliswinebs administraciul funqciebs. am
moTxovnaTa darRvevisas mas Seuwydeba uflebamosileba. kanoni, SeuTavse-
blobasTan erTad, iTvaliswinebs aseve aurCevlobasac, rac regu-
lirdeba kanonis 36-e muxliT. 1999 wlis 25 ivnisis cvlilebebiT,
romelic am muxlsac Seexo gafarTovda im pirTa wre, romlebic ar
SeiZleba arCeul iqnen saqarTvelos parlamentSi, aseTia: saqarTve-
los prezidenti, samTavrobo da saxelmwifo saqveuwyebo dawese-
bulebaTa xelmZRvanelebi da maTi moadgileebi, saqarTvelos uSiS-
roebis sabWos wevrebi, erovnuli bankis sabWos wevrebi, kontro-
lis palatis Tavmjdomare da misi moadgileebi, saqarTvelos par-
lamentis aparatis ufrosi, saqarTvelos prezidentis rwmunebule-
bi da maTi moadgileebi, raionis, qalaqis, qalaqis raionis, raionis
qalaqis adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis organ-
oTa xelmZRvanelebi da maTi moadgileebi (mdivnebi), saqarTvelos
Sinagan saqmeTa, Tavdacvisa da saxelmwifo uSiSroebis saministro-
ebis dazvervisa da saxelmwifo sazRvris dacvis specialuri sam-
saxurebis oficrebi, mosamarTleebi da maTi TanaSemweebi, saqarTve-
los saxalxo damcveli da misi moadgileebi, saqarTvelos prezi-
dentis saTaTbiro organos wevrebi, (romlebic ar arian parlamen-
tis wevrebi), saqarTvelos prezidentis TanaSemweebi, auditoruli
saqmianobis sabWos, saqarTvelos fasiani qaRaldebis erovnuli
komisiis, saqarTvelos buRaltruli aRricxvis standartebis ko-
misiis, saqarTvelos eleqtroenergetikis maregulirebeli erovnu-
li komisiis wevrebi, Tanamdebobis pirTa qonebrivi da safinanso
mdgomareobis sainformacio biuros Tavmjdomare da misi moadgi-
leebi, prokurorebi, maTi moadgileebi, TanaSemweebi da gamomZieble-
bi. CamoTvlili Tanamdebobis pirebi ar SeiZleba wardgenil iqnen
parlamentis wevrobis kandidatad, Tu registraciamde ar datove-
ben dakavebul Tanamdebobas. M
parlamentis wevris uflebamosilebis vada iwyeba arCevis dRi-
dan da wydeba axlad arCeuli parlamentis muSaobis dawyebis
momentidan, garda gamonaklisi SemTxvevebisa, roca parlamentis wevris
uflebamosileba wydeba vadamde, kanoniT winaswar gaTvaliswinebul

299
SemTxvevebSi. aRniSnuls adgili eqneba, Tu:
a) piris piradi gancxadebiT uflebamosileba moexsna;
b) mis mimarT kanonier ZalaSi Sevida sasamarTlos gamamtyunebeli
ganaGeni;
g) sasamarTlom scno qmeduunarod, ugzoukvlod dakargulad an
gardacvlilad;
d) daikava parlamentis wevris statusTan SeuTavsebeli Tanamdeboba
an eweva SeuTavsebel saqmianobas;
e) dakarga saqarTvelos moqalaqeoba;
v) arasapatio mizeziT oTxi Tvis ganmavlobaSi ar monawileobda
parlamentis muSaobaSi;
z) gardaicvala.
parlamentis wevris uflebamosilebis cnobisa da vadamde Sew-
yvetis sakiTxs wyvets parlamenti. aRniSnuli gadawyvetileba Sei-
Zleba gasaCivrdes saqarTvelos sakonstitucio sasamarTloSi.

parlamentis wevris uflebamosileba


Tavisi statusis uzrunvelsayofad da saqmianobis efeqturad ganx-
orcielebisaTvis parlamentis wevri sargeblobs garkveuli uflebebiT.
parlamentis wevri uflebamosilia monawileobdes parlamen-
tis plenarul da komitetebis sxdomebze sakiTxebis ganxilvaSi,
sargeblobs sakanonmdeblo iniciativis uflebiT, ufleba aqvs ar-
Ceul iqnas parlamentis xelmZRvanel organoebSi.
parlamentis wevrebi, individualurad an 10 kaciani jgufiT, an
saparlamento fraqciis saxiT, uflebamosili arian SekiTxviT mima-
rTon parlamentis winaSe angariSvaldebul organos, mTavrobis
calkeul wevrebs. es ukanasknelni valdebuli arian upasuxon dasmul
SekiTxvas parlamentis sxdomaze.
parlamentis wevri uflebamosilia saTaTbiro xmis uflebiT
monawileoba miiRos rogorc respublikuri, ise adgilobrivi
mmarTvelobis organoebis muSaobaSi, moiTxovos saWiro masalebi
da ganmartebebi kanonebis Sesrulebis SemowmebasTan dakavSirebiT.
parlamentis wevri uflebamosilia gansaxilvelad dasvas sak-
iTxi parlamentis sxdomaze, parlamentis kompetenciaSi Semaval
sakiTxebze Seitanos SeniSvnebi da winadadebebi, dausvas SekiTxvebi
sxdomis Tavmjdomares, momxsenebels, Tanamomxsenebels, gamoTqvas
azri parlamentis mier Seqmnili organoebis, maTi personaluri
Semadgenlobis im kandidaturebis mimarT, romlebic airCevian, iniS-
nebian an mtkicdebian parlamentis mier.
parlamentis wevri uflebamosilia iyos deputatTa gaerTianebe-
bis wevri, gaerTiandes saparlamento fraqciaSi, monawileobdes sa-
parlamento komitetebisa da komisiebis saqmianobaSi.

300
saqarTvelos parlamentis wevrs garkveuli movaleobebi ekisreba.
upirveles yovlisa, es valdebuleba gulisxmobs monawileobis miRebas
parlamentis sxdomebSi da muSaobas komitetebSi, romlis wevricaa igi.
parlamentis reglamentis Sesabamisad, parlamentis wevrs komi-
tetis sxdomis gacdena SeuZlia mxolod sapatio mizeziT. Tu mas
ar SeuZlia daeswros sxdomas, amis Sesaxeb unda acnobos komite-
tis Tavmjdomares an moadgiles. ufro metic, arasapatio mizeziT
sxdomis gacdenisaTvis mis mimarT dgeba disci plinuri pasuxismge-
blobis sakiTxi. kerZod, Tu igi erTi Tvis ganmavlobaSi arasapatio
mizeziT gaacdens komitetis or sxdomas, parlamentis Tavmjdomare,
komitetis Tavmjdomaris wardginebis safuZvelze, ucxadebs gafrTx-
ilebas. Tu gafrTxilebidan erTi Tvis ganmavlobaSi kvlav gaacdens
or sxdomas, am SemTxvevaSi wevrs parlamentis Tavmjdomaris brZa-
nebiT moexsneba sadeputato uflebamosilebis ganxorcielebisaTvis
dadgenili kuTvnili erTi Tvis Tanxa.
komitetis Tavmjdomare parlamentis Tavmjdomares TveSi erTxel
awvdis informacias komitetis sxdomaze parlamentis wevrebis
daswrebis Sesaxeb.
parlamentis wevri valdebulia daicvas sadeputato eTika,
anu moralur-zneobrivi normebis erToblioba, romlebiTac gan-
isazRvreba parlamentis wevrebis Sidasaparlamento urTierTobebi.
am movaleobis iuridiul xasiaTze, sazogadoebrivTan erTad, metyvelebs
maTi uzrunvelyofis samarTlebrivi RonisZiebebis arseboba. ker-
Zod, maTi darRvevisaTvis SeiZleba dawesdes disci plinuri pasux-
ismgebloba. parlamentis sxdomaze deputatis eTikis darRvevi-
saTvis sxdomis Tavmjdomare afrTxilebs parlamentis wevrs, gafrTx-
ileba SeiZleba sxdomis oqmSi SetaniT, ganmeorebis SemTxvevaSi, mas
SesaZlebelia daatovebinon sxdomaTa darbazi.
parlamentis rolisa da mniSvnelobis, misi gadasawyveti sak-
iTxebis, xolo Sesabamisad deputatis sapasuxismgeblo saqmianobis
uzrunvelyofisaTvis dawesebulia garkveuli garantiebi.

deputatis imuniteti
aseTi garantiis umniSvnelovanesi saxea deputatis imuniteti.
misi arsi mdgomareobs imaSi, rom deputatis winaaRmdeg ar SeiZleba
aRiZras sasamarTlo saqme maSinac ki, roca man Caidina dasjadi qmedeba,
araTanamdebobrivi movaleobebis Sesrulebis dros. sxvadasxva qveyanaSi
deputatis xelSeuxeblobis konstituciuri moculoba gansxvavebulia.
saqarTvelos konstituciis Sesabamisad, parlamentis wevris
sisxlis samarTlis pasuxisgebaSi micema, dakaveba an dapatimreba,
misi binis, manqanis, samuSao adgilis da piradi gaCxreka SeiZleba
301
mxolod parlamentis TanxmobiT. konstituciuri norma deputats
imunitetis miRma tovebs im SemTxvevaSi, roca mas waaswreben dan-
aSaulis Cadenis faqtze. am SemTxvevaSi, aRniSnulis Sesaxeb dauy-
ovnebliv unda ecnobos parlaments. Tu parlamenti ar miscems
Tanxmobas, parlamentis dakavebuli an dapatimrebuli wevri dauy-
ovnebliv unda gaTavisufldes (muxli 52).

indemniteti
parlamentis wevris statusis realizaciis mniSvnelovani garan-
tiaa egreT wodebuli indemniteti, romlis SinaarsSi gulisxmoben:
1. parlamentis wevris pasuxismgeblobisagan gaTavisuflebas im
azrebisa da SexedulebisaTvis, romelsac igi gamoTqvams sadeputa-
to uflebamosilebis ganxorcielebis dros. saqarTvelos konsti-
tuciis 52-e muxlis me-3 da me-4 punqtebis Sesabamisad, parlamen-
tis wevrs ufleba aqvs Gveneba ar misces im faqtis gamo, romelic
mas gaandes, rogorc parlamentis wevrs. parlamentis wevri pasux-
isgebaSi ar miecema Tavisi movaleobis Sesrulebisas parlamentSi,
Tu mis gareT gamoTqmuli azrebisa da SexedulebebisaTvis. ra Tqma
unda, indemniteti ar moqmedebs sajaro Seuracxyofis, ciliswameb-
isa da saqarTvelos kanonmdeblobiT dasjadad gamocxadebuli sxva
qmedebebis Gadenis SemTxvevaSi.
2. indemnitetis Sinaarsi gulisxmobs deputatis gasamrjelos.
parlamentis wevri Rebulobs kanoniT dadgenil yovelTviur gasam-
rjelosac, romelic gulisxmobs xelfassa da kanoniT dadgenil
danamatebs. deputats aunazRaurdeba aseve xarjebi, romelsac igi
gaiRebs sadeputato saqmianobis ganxorcielebisas.

parlamentis wevris garantiebi


Tavisi uflebamosilebebis gansaxorcieleblad parlamentis wevrs
parlamentis SenobaSi eZleva calke samsaxureobrivi saTavso. ufleba
aqvs ufasod isargeblos sxvadasxva satransporto saSualebebiT,
samTavrobo da kavSirgabmulobis sxva saxeobebiT.
aRniSnuli da kanoniT gansazRvruli sxva uflebamosilebebis
ganxorcielebis mniSvnelovan garantias qmnis zogadi konstituci-
uri debulebebi, romelTa mixedviT, “uzrunvelyofilia parlamen-
tis wevris uflebamosilebaTa Seuferxeblad ganxorcielebis pirobe-
bi. parlamentis wevris gancxadebis safuZvelze Sesabamisi saxelm-
wifo organoebi uzrunvelyofen mis pirad usafrTxoebas.
deputatis uflebamosilebaTa ganxorcielebisaTvis dabrkolebaTa
Seqmna isjeba kanoniT~ (muxli 52.5-6).

302
sfdb %@
sakanonmdeblo procesi da misi stadiebi
normatiuli aqtis miReba
parlamentis kanonSemoqmedebiTi funqcia materializdeba normatiuli
aqtebis miRebiT. am aqtebidan, rogorc ukve mivuTiTeT, ZiriTadia kanoni.
saqarTvelos parlamentis mier normatiuli aqtebis _ kanonebis
miReba xdeba winaswar dadgenili wesebiT, romelTa erToblioba qmnis
sakanonmdeblo process. sakanonmdeblo procesi ramdenime etapisagan
Sedgeba. es etapebia: sakanonmdeblo iniciativa, kanonproeqtis ganxilva,
kanonis miReba da kanonis gamoqveyneba - promulgacia.

sakanonmdeblo iniciativa
sakanonmdeblo iniciativa sakanonmdeblo procesis sawyisi
stadiaa. igi gulisxmobs kanoniT gansazRvruli subieqtebis mier
parlamentSi gansaxilvelad kanonproeqtis Setanis uflebas. sa-
kanonmdeblo iniciativis uflebis mqone subieqtebis wre gan-
sazRvrulia konstituciis 67-e muxliT. esenia: saqarTvelos prez-
identi, parlamentis wevri, saparlamento fraqcia, parlamentis ko-
mitetis, afxazeTisa da aWaris umaRlesi warmomadgenlobiTi orga-
noebi, ara nakleb 30.000 amomrCeveli.
am sakiTxTan dakavSirebiT, literaturaSi zogierTi avtori
aRniSnuli uflebis realizebas ukavSirebs sakanonmdeblo inicia-
tivis uflebis mqone subieqtis uflebas, sakanonmdeblo organoSi
gansaxilvelad Seitanos winadadeba kanonis miRebis, Secvlis an
gauqmebis Sesaxeb (m. salxinaSvili); zogierTi masSi kanonproeqtis
Setanis uflebas gulisxmobs (p. cnobilaZe), rac marTebulia moq-
medi kanonmdeblobis poziciidan, radganac igi orive cnebas sa-
kanonmdeblo iniciativis ganxorcielebis formad miiCnevs. e.i. kanon-
proeqtsa da sakanonmdeblo winadadebas yvelgan erT konteqstSi
moixseniebs. gansxvaveba imaSi gamoixateba, rom kanonproeqts ukve
momavali kanonis saxe aqvs, SeiZleba hqondes Sesavali, Seicavs
Tavebs, muxlebs da a.S. xolo sakanonmdeblo winadadeba gulisx-
mobs Sesabamis ideas, koncefcias (b. miSini), Tumca, praqtikaSi Sei-
Zleba Segvxvdes iseTi SemTxvevebic, roca maT Soris gansxvaveba
gamomdinareobs sakanonmdeblo iniciativis uflebis mqone subieqtidan.
magaliTad, safrangeTis kanonmdeblobiT mTavrobas parlamentSi
gansaxilvelad yovelTvis Seaqvs kanonproeqti, xolo parlamen-
tis wevrs yovelTvis sakanonmdeblo winadadeba, miuxedavad

303
imisa, Tu ra formiTaa igi warmodgenili. vfiqrobT, sasurveli iqneboda
Cvens kanonmdeblobasac es sakiTxi ufro daekonkretebina.
sakanonmdeblo iniciativis uflebis ganxorcieleba garkveuli
pirobebis Sesrulebas moiTxovs. upirveles yovlisa, aucilebelia
sakanonmdeblo organoSi kanonproeqtis teqstis wardgena. mas unda
axldes dasabuTeba, Tu ramdenad aucilebelia misi miReba, axsna-
ganmarteba misi miznebisa da ZiriTadi debulebebis Sesaxeb, monace-
mebi samarTlebrivi regulirebis mocemul sferoSi kanonmdeblo-
bis mdgomareobis Sesaxeb, im kanonebisa da sxva normatiuli aqte-
bis nusxa, romelTa cvlilebas, damatebas an gauqmebas gamoiwvevs
mocemuli kanonproeqtis miReba. Tu kanonproeqtiT gaTvaliswineb-
ulia axali struqturebis Seqmna an arsebulis gafarToeba da es
gamoiwvevs saxelmwifo xarjebis zrdas, am SemTxvevaSi kanonproeqts
unda daerTos Sesabamisi safinanso-ekonomikuri daxasiaTeba.
"saqarTvelos kanonmdeblobis evropis kavSiris kanonmdeblo-
basTan harmonizaciis Sesaxeb~ parlamentis dadgenilebis Sesabam-
isad, 1998 wlis 1 seqtembridan parlamentis sxdomaze wardgenili
kanonproeqtis ganmartebiT baraTSi, SedarebiTi analizis safuZ-
velze, asaxuli unda iyos saerTaSoriso normebis moTxovnebi da am
moTxovnebTan kanonproeqtis Sesabamisoba, rac unda moemsaxuros
evropis saerTaSoriso struqturebTan saqarTvelos integraciis
procesebis ganviTarebas, samarTlebrivi sistemebis daaxloebasa da
harmonizacias.
sakanonmdeblo procesis Semdegi stadiaa kanonproeqtis winaswari
mosmena. parlamentSi gansaxilvelad Semosuli kanonproeqti
winaswari ganxilvisaTvis gadaecema Sesabamis komisias.
komisia uflebamosilia Seitanos Sesworebebi da damatebebi
kanonproeqtSi. Tavis mxriv, kanonproeqtis iniciators ufleba aqvs
komisiasTan uTanxmoebis SemTxvevaSi, kanonproeqti alternativis
saxiT daayenos parlamentis plenarul sxdomaze.

kanonproeqtis ganxilva
sakanonmdeblo procesis Semdegi, mesame stadiaa kanonproeq-
tis ganxilva, risTvisac iniSneba saparlamento mosmenebi.
kanonproeqtis ganxilva moicavs sam stadias anu sam mosmenas.
pirveli mosmenis dros parlamenti ganixilavs kanonproeqtis
ZiriTad debulebebs, sakiTxs misi miRebis aucileblobis Sesaxeb, axdens
kanonproeqtis koncefciis zogad Sefasebas. pirveli mosmenis Sedegad
parlamentma SeiZleba miiRos ori SesaZlo gadawyvetileba:
1. kanonproeqtis pirveli mosmeniT miRebisa da meore mosmenis TariRis

304
daniSvnis Sesaxeb;
2. kanonproeqtis uaryofis an gamoTqmul mosazrebaTa gaTval-
iswinebiT axali kanonproeqtis SemuSavebis Sesaxeb.
meore mosmena iwyeba pasuxismgebeli komitetis warmomadgen-
lis moxsenebiT. igi acnobs parlaments komitetSi kanonproeqtis
ganxilvis Sedegebs. meore mosmenis dros kanonproeqti ganixileba
Tavebis, muxlebis an muxlis nawilebis mixedviT da TiToeul maT-
gans cal-calke eyreba kenWi.
meore mosmenis Sedegad parlamentma SeiZleba miiRos gadaw-
yvetileba kanonproeqtis meore mosmeniT miRebis an misi uaryofis
Sesaxeb. kanonproeqtis meore mosmeniT miRebis SemTxvevaSi iniSneba
mesame mosmenis TariRi.
Semdegi stadia esaa kanonis miReba, rac xorcieldeba mesame
mosmeniT. mesame mosmenisaTvis parlamentis wevrebs urigdebaT kanon-
proeqtis redaqtirebuli varianti, romelSic mxolod redaqciu-
li Sesworebebis Setana SeiZleba.
kanonproeqtis miReba sruldeba kenWisyriT. kanoni miRebulad
CaiTvleba, Tu mas mxars dauWers kanonis ama Tu im saxisaTvis
dadgenili umravlesoba.

prezidentis mier kanonis xelmowera


sakanonmdeblo procesis bolo stadiaa kanonis xelmowera da
gamoqveyneba. parlamentis mier kanonis miRebis Semdeg, igi 5 dRis
vadaSi gadaecema prezidents, romelic 10 dRis vadaSi xels awers
da aqveynebs kanons, amiT mTavrdeba sakanonmdeblo procesi. magram,
Tu prezidenti ar eTanxmeba warmodgenil kanons da xels ar
moawers mas, maSin igi imave 10 dRis vadaSi, Tavisive motivirebuli
SeniSvnebiT, ukan ubrunebs parlaments. e.i. prezidenti gamoiyenebs
Tavisi suspenziuri vetos uflebas.
parlamenti ganixilavs prezidentis SeniSvnebs da kenWs uyris.
vetos dasaZlevad sakmarisia xmaTa igive raodenoba, rac am saxis
kanonproeqtisTvisaa dadgenili. Tu parlamenti miiRebs preziden-
tis SeniSvnebs, kanonis saboloo redaqcia kvlav gadaecema prezi-
dents, romelic 7 dRis vadaSi xels awers da aqveynebs kanons.
SesaZloa parlamentma ar gaiziaros prezidentis SeniSvnebi da
kenWi uyaros kanonis pirvandel variants. am SemTxvevaSi kanoni
miRebulad CaiTvleba, Tu mas mxari dauWira parlamentis siiTi
Semadgenlobis ara nakleb samma meoTxedma. Tu amis Semdeg preziden-
ti dadgenil vadaSi xels ar moawers da ar gamoaqveynebs kanons,
maSin mas xels awers da aqveynebs parlamentis Tavmjdomare.

305
cxrili # 15

sakanonmdeblo procesi

sakanonmdeblo procesis
stadiebi

iniciatiwis ufleba aqs saqarTwelos prez-


pirweli stadia idents, parlamentis Cewrs, saparlamento
sakanonmdeblo komitets, saparlamento fraqcias, afx-
iniciatiwa azeTisa da aXaris umaGles Carmomadgen-
lobiT organoebs, 30000 amomrCevels

meore stadia
hdeba vesabamis komitetvi da
kanonproeqtis
parlamentis sxdomaze
ganhilwa

mesame stadia miiGeba parlamentis mier kanoniTa da


kanonproeqtis miGeba reglamentiT gaTwalisCinebuli
CesiT

meoThe stadia hels aCers da aqweKnebs saqarTwelos


kanonis gamoqweKneba prezidenti

codnis Semowmeba

1. ra droidan iRebs saTaves parlamentarizmis isto-


ria da rogoria misi tradiciebi saqarTveloSi?
2. raSi gamoixateba parlamentis mniSvneloba?
3. ras gulisxmobs parlamentis warmomadgenlobiTi
xasiaTi?

306
4. rogor xdeba saqarTvelos parlamentis arCevnebis
daniSvna da arCeva?
5. aZlevs Tu ara parlaments uflebas arCevnebis
Catareba, Seikribos avtomaturad da Seudges ufle-
bamosilebaTa Sesrulebas? rogori wesia amisTvis
dadgenili?
6. zogadi kompetenciis mixedviT, rogori saxis parla-
mentebs ganasxvaveben?
7. daasaxeleT da daaxasiaTeT saqarTvelos parlamen-
tis funqciebi.
8. sakontrolo uflebamosilebaTa ra saxeebi arsebobs
saqarTvelos parlamentSi?
9. rogoria saqarTvelos parlamentis Sinagani stru-
qtura?
10. ras warmoadgens parlamentis komiteti da sapar-
lamento fraqcia? ra aris TiToeulis daniSnuleba?
11. ra safuZvelze iqmneba saqarTvelos parlamentis
droebiTi sagamoZiebo komisia da rogori SeiZleba
iyos saparlamento gamoZiebis Sedegi?
12. ra aris parlamentis sesia da sxdoma?
13. ra saxis normatiul aqtebs Rebulobs saqarTvelos
parlamenti da rogoria maTi ierarqia?
14. ra igulisxmeba Tavisufali da imperatiuli manda-
tis cnebaSi? romelia ufro demokratiuli? daas-
abuTeT Tqveni pozicia.
15. ra uflebamosilebebiT sargeblobs saqarTvelos
parlamentis wevri da ra movaleobebi ekisreba mas?
16. ra aris deputatis imuniteti da indemniteti?
17. ra etapebisagan Sedgeba sakanonmdeblo procesi
saqarTvelos parlamentSi?

307
ÔÄÓÔÉ
1. 1999 wlis 18 oqtombris 24:00 saaTze samxareo
policiis operatiulma samorigeo jgufma daakava
saqarTvelos parlamentis wevri T. RonieraZe. par-
lamentis wevris dakaveba moxda im momentSi, roca igi
gulmkerdis areSi fexiT cemda asfaltze waqceul
moqalaqe v. qurdaZes. parlamentis dakavebuli wevris
gancxadebiT misi qmedeba gamowveuli iyo imiT, rom
samarSruto taqsidan Camosvlis momentSi v. qurdaZem
mas xelidan gamostaca CanTa, romelSic mniSvnelo-
van dokumentebs inaxavda. operatiuli jgufis moTx-
ovnaze, wahyoloda policiis ganyofilebaSi, T.
RonieraZem uari ganacxada, warudgina maT deputa-
tis mandati da auxsna, rom igi sargeblobs xelSeux-
eblobis konstituciuri uflebiT. operatiulma
jgufma bodiSi mouxada xelisuflebis warmomad-
genels da wavida SemTxvevis adgilidan. operatiu-
li jgufis moqmedeba unda CaiTvalos:
a _ sworad;
b _ arasworad.

2. saqarTvelos parlamentis formireba xdeba:


a _ pirdapiri arCevnebis gziT;
b _ iribi arCevnebis gziT;
g _ daniSvnis gziT;
d _ teritoriuli erTeulebis mier warmomadgenlebis wargza-
vniT;
e _ mTavrobis mier dakompleqtebis gziT.

3. 1999 wlis 31 oqtombers Catarda saqarTvelos par-


lamentis arCevnebi. arCevnebis Sedegebis gamocxade-
bidan 10 dRis Semdeg qveynis CrdiloeT raionebSi
Seiqmna sagangebo mdgomareoba epidemiis gavrceleb-
isa da stiqiuri ubedurebis saxiT. Seqmnili mdgo-
mareobidan gamomdinare, centralurma saarCevno
komisiam daniSna axladarCeuli parlamentis pirve-
li sxdoma. sxdomaze arCevnebi Catarebulad CaiTva-
la da dadasturda parlamentis wevrTa 2/3-is ufle-

308
bamosileba. amis Semdeg parlamenti Seudga Tavis
uflebamosilebaTa Sesrulebas.
a _ saarCevno komisia moiqca sworad;
b _ parlaments SeeZlo Sekrebiliyo avtomaturad;
g _ Seqmnili mdgomareobis gamo parlaments SeeZlo gaegrZelebina
saqmianoba;
d _ saarCevno komisias Seqmnili mdgomareobis gaTvaliswinebiT
SeeZlo daeniSna parlamentis pirveli sxdoma.

4. konstituciis mixedviT saqarTvelos moqmedi par-


lamenti aris:
a _ erTpalatiani;
b _ orpalatiani;
g _ mravalpalatiani.

5. 1998 wlis 25 oqtombris sxdomaze saqarTvelos par-


lamentma, saqarTvelos konstituciis 65-e muxlis
pirvel punqtze da "saqarTvelos saerTaSoriso xe-
lSekrulebis Sesaxeb" kanonis 37-e muxlze dayrd-
nobiT, Sewyvita saqarTvelos saerTaSoriso xelSek-
rulebis moqmedeba, romlis savaldebulod aRiare-
baze Tanxmoba ganacxada saqarTvelos prezidentma.
parlamentis moqmedeba:
a _ sworia;
b _arasworia.

6. parlamentis 3 oqtombris plenarul sxdomaze


fraqcia "demokratis" mier samTavrobo mosmenis
dros daisva SekiTxva ekologiis ministris mimarT
Savi zRvis sanapiro zolSi plaJebis SenarCunebisa
da movlisaTvis gamoyofili saxelmwifo kredite-
bis xarjvasTan dakavSirebiT. ministri miwveuli iyo
parlamentis sxdomaze, magram operatiuli samsaxure-
obrivi movaleobis gamo, ver gamocxadda. mis nacv-
lad sxdomaze gamocxadda ministris pirveli moadg-
ile, romelmac ramdenime motiviT uari Tqva pasux-
is gacemaze.
gaarkvieT, am motivebidan romelia swori:
a _ sakiTxi dakavSirebulia saxelmwifo biujetis saidumlo mux-
lebTan;
309
b _ pasuxis momzadebas sWirdeba finansuri uzrunvelyofa;
g _ pasuxi Seicavs mis pirad saidumloebas;
d _ ministris moadgile ar iyo uflebamosili epasuxa SekiTxvebze.

7. parlamentis 7 kacianma jgufma, amomrCevelTa


Txovnis safuZvelze, Seiswavla ganaTlebis sfero-
Si arsebuli mdgomareoba da miiCnia, rom am sfero-
Si dasaqmebuli moqalaqeebis pedagogebis, samuSao
da sayofacxovrebo pirobebi aSkarad aradamakmay-
ofilebelia da saWiroebs saxelmwifos mxridan
droul reagirebas. amis Sesaxeb maT gaakeTes infor-
macia parlamentis sxdomaze. maT SeuerTda parlamen-
tis kidev 3 wevri da parlamentis wevrTa 10 kacianma
jgufma gadawyvita, rom ganaTlebis sferoSi dasaqme-
bul muSakTa profesiuli da socialuri interese-
bidan gamomdinare, SeeqmnaT saparlamento fraqcia
"ganaTleba". parlamentis biurom fraqcia ar gaatara
registraciaSi.

a _ biuro moiqca sworad;


b _ biuros gadawyvetileba arasworia, radgan parlamentis wevrTa
10 kacian jgufs ufleba aqvs Seqmnas saparlamento fraqcia.

8. saqarTvelos parlamentis sakonstitucio, iurid-


iul sakiTxTa da kanonierebis komitetma Tavis morig
sxdomaze ganixila parlamentSi sakanonmdeblo ini-
ciativiT Sesuli sakanonmdeblo winadadeba "melio-
raciis Sesaxeb" kanonproeqtis saxiT. sakiTxis ganx-
ilvis dros azri gaiyo da komitetis wevrTa umrav-
lesobam CaTvala, rom kanonproeqti miuRebeli iyo
parlamentis sxdomaze gasatanad da gadawyvites, rom
sakiTxi ar ganexilaT plenarul sxdomaze. komite-
tis danarCen wevrebs sawinaaRmdego azri gaaCndaT.
komitetis wevrTa 1/3 sTxova parlamentis biuros
dadgenili gegmis Sesabamisad mosmeniliyo es sak-
iTxi. parlamentis biurom uari ganacxada im motiv-
iT, rom kanonproeqti Semotanili iyo sakanonmdeb-
lo iniciativis uflebis mqone subieqtis mier da
sakomiteto mosmenaze igi CaiTvala miuReblad.

310
biurom sakiTxi gadawyvita
gadawyvita:
a_sworad;
b_arasworad.

9. saqarTvelos parlamentma morig plenarul sx-


domaze ganixila gegmiT gaTvaliswinebuli sakiTxi,
mrewvelobis ganviTarebis Sesaxeb. sakiTxis ganxil-
vis Sedegad dargis xelmZRvanelis, ministr e. mSvi-
dobaZis saqmianoba CaTvala aradamakmayofileblad
da mosTxova prezidents ministris Tanamdebobidan
gaTavisufleba.
a _ prezidenti valdebulia gaaTavisuflos ministri;
b _ prezidenti ar aris valdebuli gaaTavisuflos ministri;
g _ prezidentis uaris SemTxvevaSi ministris gaTavisufleba Seu-
Zlia parlaments;
d _ parlamentis aRniSnuli moqmedeba niSnavs undoblobis votu-
mis gamocxadebas.

ÂÀÌÏÚÄÍÄÁÖËÉ ÓÀÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏ ÌÀÓÀËÀ

saqarTvelos konstitucia;
1215 wlis vidroniis didi qartia;
saqarTvelos organuli kanoni “saqarTvelos arCevnebis Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “saqarTvelos saerTaSoriso xelSek-
rulebebis Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “impiCmentis Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “saqarTvelos parlamentis ko-
mitetebis Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “saqarTvelos parlamentis droebiTi
sagamoZiebo komisiis Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “saparlamento fraqciis Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “normatiuli aqtebis Sesaxeb”;
saqarTvelos parlamentis dadgenileba “saqarTvelos
kanonmdeblobis evropis kavSiris kanonmdeblobasTan har-
monizaciis Sesaxeb”.

311
9
ÈÄÌÀ
“SeiZleba iTqvas, rom mTavroba molaparake
kanonia, xolo kanoni munji mTavroba.”
ÝÉÝÄÒÏÍÉ

ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÐÒÄÆÉÃÄÍÔÉ
ÀÙÌÀÓÒÖËÄÁÄËÉ
áÄËÉÓÖ×ËÄÁÉÓ ÓÔÒÖØÔÖÒÀ
ÃÀ ÓÀØÌÉÀÍÏÁÀ
312
sfdb %#
prezidentis institutis iuridiuli buneba
saxelmwifos meTauri
saxelmwifos meTauri zogadi cnebaa, romelic sxvadasxva sax-
elmwifoSi, sxvadasxva dros warmodgenili iyo gansxvavebuli for-
miT, erTi piris an kolegiuri organos saxiT.
saxelmwifos meTauris adreuli iuridiuli formaa monarqi,
mmarTvelobis respublikuri formis damkvidrebis Semdeg, igi prezi-
dentis iuridiul formas Rebulobs. TandaTanobiT, xelisuflebis
ganawilebis Teoriis damkvidrebisa da ganviTarebis kvaldakval, xe-
lisuflebis ganawilebis meqanizmSi saxelmwifos meTauri ZiriTadad
aRmasrulebel xelisuflebas warmoadgenda. Sesabamisad, rasakvirvelia,
am sferoSi inarCunebda Tavis ZiriTad uflebamosilebebs.
rogorc aRvniSneT, saxelmwifos meTauri iuridiuli formebis mixedviT
gansxvavebulia. dReisaTvis saqarTveloSi saxelmwifos meTauri warmod-
genilia sayovelTao, pirdapiri da Tanaswori saarCevno principis safuZ-
velze, gansazRvruli vadiT arCeuli prezidentis saxiT.
sakmaod sainteresod gamoiyureboda saqarTvelos saxelmwi-
fos meTauris samarTlebrivi statusi 1992 wlis 6 noembris
kanoniT "saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~. es kanoni saxelmwi-
fos meTaurSi gulisxmobda ara zogadi xasiaTis cnebas, romelSic,
rogorc wesi, monarqi an prezidenti igulisxmeba (zogjer kolegiuri
organoc), aramed umaRlesi saxelmwifo Tanamdebobis aRmniSvneli
terminis saxiT amkvidrebda mas.
kanoni "saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~ saxelmwifo me-
Tauris Tanamdebobaze piris arCevisas gamoricxavda alternativis
SesaZleblobas. rac mTavaria, saxelmwifos meTauris, rogorc aR-
masrulebeli xelisuflebis meTauris da sakanonmdeblo organos
meTauris funqciebs Tavs uyrida erTi pirovnebis xelSi. kanonis
me-17 muxlis Sesabamisad, saqarTvelos respublikis saxelmwifo
meTaurad parlamenti siiTi Semadgenlobis 2/3-is umravlesobiT
irCevda parlamentis Tavmjdomares, romlis uflebamosilebis vada
ganisazRvreboda parlamentis uflebamosilebis vadiT. marTlac,
1992 wlis 6 noembers parlamentis sxdomaze Semotanil iqna wi-
nadadeba saqarTvelos parlamentis Tavmjdomare aerCiaT saxelmwi-
fos meTaurad. ase Camoyalibda xelisuflebis organizaciis qarTuli
modeli _ “parlamentis Tavmjdomare _ saxelmwifos meTauri~.
xelisuflebis organizaciis aRniSnuli "qarTuli modeli" mniS-
vnelovnad xelyofda xelisuflebis ganawilebis princips, rac gam-

313
oixateboda am ganawilebis sisusteSi. am garemoebaze miuTiTebda
umaRlesi sakanonmdeblo organos - parlamentisa da aRmasrulebeli
xelisuflebis urTierToba, saxelmwifos meTauris mmarTvelobasTan
dakavSirebuli monocefaluri da bicefaluri mmarTvelobis
Serwyma. parlamentis Tavmjdomare, romelic mniSvnelovani uflebam-
osilebebiT sargeblobda, rogorc umaRlesi sakanonmdeblo organos
xelmZRvaneli, amave dros iyo saxelmwifos meTauri. am ampluaSi is,
rogorc saqarTvelos respublikis saxelmwifo organoTa sistemis
meTauri, saWiroebis SemTxvevaSi uflebamosili iyo moewvia da gaZRoloda
saqarTvelos respublikis ministrTa kabinetis sxdomebs. amdenad, sa-
kiTxi scildeboda mxolod mmarTvelobis problemas da ganxilul
unda iqnas, rogorc xelisuflebis ganawilebis principis darRveva.

sfdb %$
saqarTvelos prezidentis samarTlebrivi
statusis safuZvlebi
saqarTvelos prezidenti
saqarTvelos prezidentis kompetenciiT ganisazRvreba misi ad-
gili da roli saxelmwifo meqanizmSi, misi funqciuri daniSnule-
ba. am funqciidan da mniSvnelobidan gamomdinare, saqarTvelos prez-
identis samarTlebrivi statusi metad maRalia, rasac ganapirobebs
mis xelSi saxelmwifos meTaurisa da aRmasrulebeli xelisu-
flebis meTauris uflebamosilebaTa Tavmoyra. igi uzrunvelyofs
qveynis erTianobas da mTlianobas, saxelmwifo organoTa saqmi-
anobas konstituciis Sesabamisad. saqarTvelos prezidenti saqarTve-
los umaRlesi warmomadgenelia sagareo urTierTobebSi.
konstituciis me-4 TavSi, romelic prezidentis instituts
eTmoba dakonkretebulia is uflebamosilebani, rac prezidentis
aRniSnuli statusidan gamomdinareobs. konstituciuri statusidan
gamomdinare, prezidenti, saqarTvelos saxelmwifos warmoadgens
saqarTvelos 1. ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÐÒÄÆÉÃÄÍÔÉ ÀÒÉÓ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ
konstitucia ÓÀáÄËÌßÉ×ÏÓÀ ÃÀ ÀÙÌÀÓÒÖËÄÁÄËÉ áÄËÉÓÖ×ËÄÁÉÓ ÌÄÈÀÖÒÉ.
2. ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÐÒÄÆÉÃÄÍÔÉ ßÀÒÌÀÒÈÀÅÓ ÃÀ ÀáÏÒ-
muxli

ÝÉÄËÄÁÓ ÓÀáÄËÌßÉ×ÏÓ ÓÀÛÉÍÀÏ ÃÀ ÓÀÂÀÒÄÏ ÐÏËÉÔÉÊÀÓ. ÉÂÉ


69

ÖÆÒÖÍÅÄËÚÏ×Ó ØÅÄÚÍÉÓ ÄÒÈÉÀÍÏÁÀÓ ÃÀ ÌÈËÉÀÍÏÁÀÓ,


ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÏÒÂÀÍÏÈÀ ÓÀØÌÉÀÍÏÁÀÓ ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÉÓ ÛÄÓÀÁÀÌÉÓÀÃ.
3. ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÐÒÄÆÉÃÄÍÔÉ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÖÌÀÙËÄÓÉ
ßÀÒÌÏÌÀÃÂÄÍÄËÉÀ ÓÀÂÀÒÄÏ ÖÒÈÉÄÒÈÏÁÄÁÛÉ.

314
rogorc qveynis SigniT, ise saerTaSoriso urTierTobebSi, iTvleba
saxelmwifo xelisuflebis umaRles warmomadgenlad, umaRles Tan-
amdebobis pirad. konstituciuri logikiT, prezidents umniSvnelo-
vanesi da gansakuTrebuli adgili aqvs mikuTvnebuli saxelmwifo or-
ganoTa sistemaSi. es garemoeba mas uflebas aniWebs uzrunvelyos
saxelmwifo organoTa moqmedeba TavianTi uflebamosilebis farglebSi.
am debulebiT, prezidenti erTgvarad arbitris rolSi gamodis.

saqarTvelos prezidentis uflebamosilebebi


Tavisi statusis farglebSi saqarTvelos prezidenti aRWur-
vilia sakmaod farTo da realuri uflebamosilebebiT, romlebsac
igi damoukideblad gamoiyenebs, sxva xelisuflebaTagan Carevis gareSe.
Tumca, es imas ar niSnavs, rom igi dakavSirebuli ar aris da ar
TanamSromlobs sxva xelisuflebis organoebTan, rac imis garan-
tiaa, rom prezidenti, romelic flobs rogorc saxelmwifos me-
Tauris, ise aRmasrulebeli xelisuflebis meTauris saxels, ar gada-
iqces avtoritarul mmarTvelad. konstitucia saamisod sxva garan-
tiebsac iZleva: prezidentis arCeva garkveuli vadiT; impiC-
mentis meqanizmi; alternatiuloba arCevisas da sxva.
prezidenti Zalauflebas uSualod xalxisagan iRebs. Sesabam-
isad, igi ar aris damokidebuli xelisuflebis sxva organoebze da
ar aris pasuxismgebeli maT winaSe, Tu ar CavTvliT impiCmentis
wesiT pasuxismgeblobas.
prezidentis gansakuTrebuli roli xelisuflebis organoTa
sistemaSi dakavSirebulia masTan, rogorc konstituciisa da adami-
anis uflebebis dacvis garantTan. es prezidentis samarTlebrivi
statusis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani movaleobaa, romelic
mas aRniSnul sferoSi personalur pasuxismgeblobas aniWebs. amasTan,
saqarTvelos prezidenti Rebulobs zomebs qveynis suverenitetis,
misi damoukideblobisa da saxelmwifoebrivi erTianobis dasaca-
vad. saqarTvelos dRevandeli politikuri koniunqturis, damoukide-
beli saxelmwifoebrivi aRmSeneblobis, dasavleTis demokratiul
samyarosTan umtkivneulo integrirebis, qveynis geopolitikuri
mdgomareobis gaTvaliswinebiT, es debuleba umniSvnelovanesia, rac
aseve gansakuTrebulad usvams xazs prezidentis rolsa da avtoritets
saxelmwifo meqanizmSi (da ara marto saxelmwifo meqanizmSi).

prezidentis avtoritetis mniSvneloba


Tu prezidentis avtoritetis wyalobiT msoflios udidesi
saxelmwifoebis, magaliTad, aSS prezidentebi 60-ian wlebSi amoca-
nad isaxavdnen komunisturi eqspansiisagan daecvaT TavianTi qveyana,

315
dReisaTvis maTi ZiriTadi mizani qveynis usafrTxoebisa da
ekonomikuri interesebis dacvaa, romlis misaRwevad isini scilde-
bian TavianTi saxelmwifosa da qveynis saxeliTa da interese-
biT^aqtiurad moRvaweoben saerTaSoriso arenaze. am avtoritetis
mniSvnelobas SesaniSnavad gamoxatavs erTi Jurnalistis naTqvami
prezident buSis mimarT erayisa da quveiTis krizisis mogvarebisas:
“es saocari sanaxaoba iyo: buSs sul oTxi dRe dasWirda mTeli
msoflios sadam huseinis winaaRmdeg dasarazmavad~ [19. 325]. aqedan,
vfiqrobT, kargad Cans, Tu raoden mniSvnelovania es avtoriteti
iseTi patara saxelmwifosaTvis, rogoric saqarTveloa. miT umetes,
Tu aRniSnul viTarebasac gaviTvaliswinebT.
saqarTvelos prezidenti misi samarTlebrivi statusis Sesa-
bamisi uflebebisa da movaleobebis realizaciisaTvis aRWurvilia
konkretuli uflebamosilebebiT. am uflebamosilebaTa ganxorcieleb-
isas igi moqmedebs mxolod saqarTvelos konstituciisa da kano-
nis farglebSi.

sfdb %%
prezidenti - saxelmwifos meTauri
prezidentis institutis gansazRvreba
prezidentis instituti saqarTveloSi SemoRebulia msoflioSi
mowinave demokratiuli qveynebis saprezidento mmarTvelobis mdidari
gamocdilebis gaziarebiT. mis umTavres niSans warmoadgens preziden-
tis, rogorc saxelmwifos meTauris, konstituciuri daxasiaTeba.
prezidents, rogorc saxelmwifos meTaurs, anu saxelmwifos
umaRles warmomadgenels qveynis SigniT, aqvs gansazRvruli ufle-
bamosilebebi xelisuflebis danarCen ganStoebebTan mimarTebiT.
prezidents, rogorc saxelmwifos meTaurs, ufleba aqvs moi-
wvios parlamentis sesia an sasesio periodSi riggareSe sxdoma.
saqarTvelos konstituciis Sesabamisad, parlamentis sxdomis pirv-
el dRes niSnavs prezidenti. konstituciiT gaTvaliswinebulia
aseve riggareSe sesiisa da sxdomebis mowvevis organizaciul-
teqnikuri sakiTxebi, rac prezidentis prerogativas ganekuTvneba.
saqarTvelos prezidenti sakuTari iniciativiT, parlamentis Tavmj-
domaris an deputatTa ara nakleb meoTxedis moTxovniT, sesiebs
Soris periodSi iwvevs parlamentis riggareSe sesias, xolo
morigi sesiis mimdinareobisas, - riggareSe sxdomas. prezidentma
riggareSe sesiis an sxdomis mowvevis Sesaxeb iniciatorTa weri-
lobiTi moTxovnis wardgenidan 48 saaTis ganmavlobaSi unda ga-

316
mosces mowvevis aqti, winaaRmdeg SemTxvevaSi momdevno 48 saaTis
ganmavlobaSi parlamenti valdebulia Seudges muSaobas.
roca xelisuflebis ganawilebis meqanizmze mivuTiTebdiT, aRvniS-
neT, rom am pirobebSi calkeul ganStoebaTa organoebis damoukide-
bloba ar gamoricxavs urTierTTanamSromlobasa da zemoqmedebas. aqedan
gamomdinare, organoTa SeTanxmebulobisa da urTierTzemoqmedebisaTvis
Tavs iCens koordinaciis aucilebloba. konstituciis 69-e muxlSi
Cawerilia debuleba, romlis mixedviT es amocana prezidents ekisreba:
"saqarTvelos prezidenti warmarTavs... saxelmwifo organoTa saqmi-
anobas konstituciis Sesabamisad~. Sesabamisad, prezidenti, rogorc
saxelmwifos meTauri, erTgvari arbitris rolSi gamodis.

prezidentis warmomadgenlobiTi funqcia


gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs saxelmwifos meTauris war-
momadgenlobiT funqcias saerTaSoriso urTierTobaTa sferoSi.
saqarTvelos prezidentis uflebamosilebebi ZiriTadi debulebeb-
is saxiT formulirebulia konstituciis 73-e muxlis "a" qvepun-
qtSi. masSi naTqvamia, rom prezidenti debs saerTaSoriso xelSek-
rulebebsa da SeTanxmebebs, awarmoebs molaparakebebs ucxoeTis
saxelmwifoebTan. saqarTvelos prezidenti warmoadgens saqarTve-
los ucxo saxelmwifoebTan urTierTobaSi. am SemTxvevebSi saqarTve-
los prezidents ar sWirdeba specialuri rwmuneba, romliTac igi
uflebamosili iqneba dados xelSekruleba an SeTanxmeba an awar-
moos molaparakeba ucxo saxelmwifoebTan. es ufleba mas, rogorc
saxelmwifos meTaurs, organulad ekuTvnis.
prezidenti, rogorc saxelmwifos meTauri, parlamentis Tanx-
mobiT niSnavs da aTavisuflebs saqarTvelos elCebsa da sxva di p-
lomatiur warmomadgenlebs, iRebs ucxoeTis saxelmwifoTa da saer-
TaSoriso organizaciaTa elCebisa da sxva di plomatiuri warmo-
madgenlebis akreditacias.

prezidentis sakanonmdeblo iniciativis ufleba


sakanonmdeblo sferoSi prezidenti sargeblobs sakanonmdeb-
lo iniciativis uflebiT. amasTan, prezidents miniWebuli aqvs
privilegirebuli sakanonmdeblo iniciativis ufleba, romlis Tanaxmad,
prezidentis moTxovnis safuZvelze, mis mier wardgenil kanon-
proeqts parlamenti riggareSe ganixilavs.
prezidenti gamoscems normatiuli Sinaarsis brZanebulebebs,
xolo kanoniT gansazRvrul sagangebo SemTxvevebSi - kanonis Zalis
mqone dekretebs.
saqarTvelos prezidenti, rogorc saxelmwifos meTauri, iRebs

317
zomebs qveynis suverenitetis, misi damoukideblobisa da erTiano-
bis uzrunvelsayofad. prezidenti warmoadgens saqarTvelos kon-
stituciis, adamianisa da moqalaqis uflebebisa da Tavisuflebebis
dacvis garants. prezidentis uflebamosilebaTa es sfero konsti-
tuciurad mTlianad Seesabameba prezidentis, rogorc saxelmwifos
meTauris saqmianobas. am saqmianobis farglebSi prezidenti mo-
wodebuli da pasuxismgebelia konstituciisa da adamianis ufle-
bebis dacvis meqanizmis Seuferxeblad da srulad moqmedebisaTvis.
aRniSnuli uflebamosilebebis farglebSi, mas SeuZlia moTxovos
nebismier saxelmwifo organosa da Tanamdebobis pirs konstituci-
isa da adamianis uflebebis ganuxreli dacva.
Tu prezidenti miiCnevs, rom sakanonmdeblo aqti ar Seesabameba
konstitucias, arRvevs adamianis uflebebs, igi uflebamosilia mi-
marTos sakonstitucio sasamarTlos. prezidentis garkveuli ufle-
bebi pirdapir Tu arapirdapir mimarTulia adamianis uflebaTa
dacvisaken. prezidentis uflebaa warmoadginos parlamentSi biu-
jetis proeqti, rac saSualebas aZlevs mas izrunos mosaxleobis
socialur uzrunvelyofaze, aseTi arapirdapiri gziTac uzrunvelyos
adamianis uflebebisa da Tavisuflebebis realizacia da dacva.
saqarTvelos prezidenti wyvets moqalaqeobisa da TavSesafris
micemis sakiTxebs, axorcielebs Sewyalebas, konstituciiTa da kanoniT
gansazRvrul sxva uflebamosilebebs. saqarTveloSi prezidenti, rogorc
saxelmwifos meTauri, misTvis damaxasiaTebel TaviseburebebTan erTad,
Seesabameba dReisaTvis arsebul msoflio praqtikas.

sfdb %^
prezidenti - aRmasrulebeli
xelisuflebis meTauri
Tu wina paragrafSi ganxiluli saxelmwifo meTauris Tanamdeboba,
arsebiTad, prezidentis politikuri prestiJisa da rolis formalur-
iuridiuli gaformebaa, prezidenti, rogorc aRmasrulebeli xelisu-
flebis meTauri, realuri Zalauflebaa, romelic sinamdviled aqcevs
mis, rogorc saxelmwifos meTauris, Zalauflebasac.
aRmasrulebeli xelisuflebis meTauris ampluaSi preziden-
tis warmosadgenad unda gaviazroT mTavrobis formirebis, misi
uflebamosilebebisa da samarTlebrivi statusis Taviseburebebi.
konstituciiT, aRmasrulebeli xelisuflebis struqturasa da saqmi-
anobis wess gansazRvravs saqarTvelos prezidenti. prezidents, rogorc
aRmasrulebeli xelisuflebis meTaurs, irCevs xalxi sayovelTao, pirdapiri,

318
Tanaswori arCevnebis gziT, faruli kenWisyriT. amdenad, prezidentis
legitimurobis xarisxi sakmaod maRalia. konstituciis 69-e muxlis
mixedviT, prezidenti aris “aRmasrulebeli xelisuflebis meTauri~. aR-
masrulebeli xelisuflebis gansaxorcieleblad prezidenti iRebs Zveli
mTavrobis Semadgenlobis mier uflebamosilebis moxsnas da qmnis axal
mTavrobas, romelsac dasamtkiceblad warudgens parlaments.
aRmasrulebel xelisuflebas saqarTvelos prezidenti axorcielebs
uSualod an aRmasrulebeli xelisuflebis dawesebulebaTa meSveo-
biT. mTavroba ar warmoadgens mmarTvelobis ganmaxorcielebel erTian
organos, ar aqvs ufleba gamosces raime aqti. mTavrobis sxdomebze
ganxilul sakiTxebze gadawyvetilebas iRebs prezidenti. Sesabamisad,
mTavrobis samarTlebrivi statusi, kanonis Tanaxmad, ganisazRvreba
rogorc prezidentis saTaTbiro organo. yovelive aqedan gamomdinare
ki, SesaZlebelia vilaparakoT prezidentze, rogorc erTpirovnul
aRmasrulebelze da misi mmarTvelobis individualur xasiaTze.
prezidentis, rogorc aRmasrulebeli xelisuflebis meTauris,
uflebamosilebebi ganisazRvreba konstituciiT, “aRmasrulebeli
xelisuflebis struqturisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~ kanoni-
Ta da sxva aqtebiT. es uflebamosilebebi ganxilulia amave Temis
momdevno paragrafebSi.

sfdb %*
erovnuli uSiSroebis sabWo -
prezidentis saTaTbiro organo
aRmasrulebeli xelisuflebis ganxorcielebaSi, xelis Sewyo-
bis mizniT, saqarTvelos prezidenti uflebamosilia Seqmnas saTaT-
biro organoebi. prezidentis erT-erT aseT saTaTbiro organos
warmoadgens erovnuli uSiSroebis sabWo, romelic iqmneba
samxedro aRmSeneblobisa da Tavdacvis organizaciis, qveynis uSiS-
roebasTan dakavSirebuli saSinao da sagareo politikisa da sta-
bilurobisa da marTlwesrigis uzrunvelyofis strategiul sak-
iTxebze gadawyvetilebebis misaRebad. erovnuli uSiSroebis sab-
Wos samarTlebrivi mdgomareoba, misi uflebamosilebebi, Seqmnisa da
funqcionirebis wesi ganisazRvreba 1996 wlis 24 ianvris kanoniT
"erovnuli uSiSroebis sabWos Sesaxeb~.
erovnuli uSiSroebis sabWos SemadgenlobaSi Sedian: saqarTve-
los prezidenti, saqarTvelos saxelmwifo ministri, saqarTvelos
sagareo saqmeTa ministri, Tavdacvis ministri, saxelmwifo uSiS-
roebis ministri, Sinagan saqmeTa ministri, erovnuli uSiSroebis
319
sabWos mdivani. amasTan, uSiSroebis sabWos SemadgenlobaSi uSua-
lod monawileoben saqarTvelos parlamentis Tavmjdomare, afxaze-
Tisa da aWaris uzenaesi sabWos Tavmjdomareebi. erovnuli uSiS-
roebis sabWos wevrebs niSnavs prezidenti. igi iwvevs da Tavmj-
domareobs sabWos sxdomebs. erovnuli uSiSroebis sabWo Tavis
sxdomebze SeimuSavebs rekomendaciebs mocemul sferoSi preziden-
tis mier gadasawyvet sakiTxebze. erovnuli uSiSroebis sakiTxebze,
sabWos mier miRebuli rekomendaciebis safuZvelze, prezidenti
gamoscems Sesabamis aqtebs.
erovnuli uSiSroebis sabWos uflebamosilebebi gansazRvrulia
aRniSnuli kanonis me-3 muxlSi, romlis mixedviT, igi "prezidentis
davalebiT~: uzrunvelyofs erovnuli uSiSroebis koncefciis Se-
muSavebas; ganixilavs saSinao da sagareo politikis umniSvnelov-
anes sakiTxebs, romlebic uSualod ukavSirdeba saxelmwifo Tav-
dacvisa da uSiSroebis uzrunvelyofas; ganixilavs kanoniT gaTval-
iswinebul sxva sakiTxebs.
erovnuli uSiSroebis sabWos muSaobis organizacias uzrunve-
lyofs sabWos mdivani, igi Tanamdebobrivad prezidentis TanaSemwea
erovnuli uSiSroebis sakiTxebSi. uSiSroebis sabWos mdivani xe-
lmZRvanelobs uSiSroebis sabWos aparats, romelic uzrunvelyofs
uSiSroebis sabWos organizaciul-teqnikur da informaciul saqmi-
anobas da axorcielebs kanoniT miniWebul sxva uflebamosilebebs.
rogorc aRniSnulidan Cans erovnuli uSiSroebis sabWos saqmiano-
bis safuZvelia prezidentis davalebebi.

sfdb %(
prezidenti - saqarTvelos samxedro
Zalebis umaRlesi mTavarsardali
saqarTvelos konstituciis 98-e muxlSi aRniSnulia, rom "qveynis
damoukideblobis, suverenitetisa da teritoriuli mTlianobis
dasacavad, agreTve saerTaSoriso valdebulebaTa Sesasruleblad
saqarTvelos hyavs samxedro Zalebi~. xolo saqarTvelos prezi-
denti saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis mTavarsardalia.
saqarTvelos samxedro Zalebis struqturas amtkicebs prezi-
denti. agreTve, Tanamdebobaze niSnavs da aTavisuflebs SeiaraRebu-
li Zalebis umaRles sardlobas. aniWebs umaRles samxedro da
specialur wodebebs. prezidenti kanoniT gansazRvrul SemTxveveb-
Si acxadebs saomar mdgomareobas. rogorc wina paragrafSi aRvniS-
neT, samxedro aRmSeneblobisa da qveynis Tavdacvis organizebi-
320
saTvis qmnis uSiSroebis sabWos da mas xelmZRvanelobs. saomari
mdgomareobis gamocxadebis Sesaxeb sakiTxs dauyovnebliv warud-
gens parlaments gansaxilvelad.
qveynis usafrTxoebas saSiSroeba SeiZleba Seeqmnas ara mxolod
sxva saxelmwifos mxridan agresiis SemTxvevaSi, aramed qveynis Sig-
niT Seqmnili garkveuli mizezebiT: ekologiuri katastrofebiT,
stiqiuri ubedurebebiT, masobrivi areulobebiT da sxva. aseT SemTx-
vevebSi prezidenti acxadebs sagangebo mdgomareobas mTlianad qvey-
anaSi an mis romelime nawilSi da sakiTxi Seaqvs parlamentSi
dasamtkiceblad. kanoniT gansazRvrul SemTxvevebSi, Tu saTanado
saxelmwifo organoebi TavianTi funqciebis ganxorcielebas ver
uzrunvelyofen, maSin prezidenti uflebamosilia SemoiRos droebi-
Ti mmarTveloba. sagangebo an saomari mdgomareobis dros, parlamen-
tis TanxmobiT gamoiyenos samxedro Zalebi, gamosces kanonis Zalis
mqone dekretebi. prezidentis dekretiT SeiZleba SeizRudos adami-
anis zogierTi konstituciuri ufleba. prezidentis es aqti auci-
leblad saWiroebs parlamentis mier damtkicebas.
prezidenti aseve gamoscems Tavdacvisa da usafrTxoebis sak-
iTxebTan dakavSirebul brZanebulebebsa da gankargulebebs, xolo
mTel rig SemTxvevebSi, samxedro xasiaTis brZanebebsac ki.

sfdb %)
saqarTvelos prezidentis
arCevis wesi da pirobebi
saqarTvelos prezidentis arCevis wesi ganpirobebulia mmarTvelo-
bis formiT. e.i. prezidentis arCevis wesi gamomdinareobs im zogadi
wesidan, romlis Sesabamisad, saprezidento da Sereuli saxis respub-
likaSi prezidentis arCeva xdeba pirdapiri arCevnebis gziT. Tumca,
zogjer gamoiyeneba arCevis arapirdapiri gzac, roca amomrCevlebi
irCeven amomrCevelTa kolegias, xolo es ukanaskneli irCevs prezi-
dents. amis magaliTia aSS-s prezidentis arCevis wesi.
saparlamento respublikaSi prezidents parlamenti irCevs
uSualod an parlamenti monawileobs ufro farTo saarCevno kole-
giaSi. magaliTad, germaniis ZiriTadi kanonis 54-e muxlis mixedviT,
germaniis "(1) federaluri prezidenti kamaTis gareSe airCeva fed-
eraluri krebis mier, prezidentad SeiZleba airCion nebismieri
germaneli...~ xolo federaluri kreba, amave muxlis me-3 punqtis
mixedviT, ‘Sedgeba bundestagis wevrebisa da Tanabari raodenobis im
wevrebisagan, romlebic airCevian landebis saxalxo warmomadgenlobis

321
mier proporciuli saarCevno principebis safuZvelze~.
saqarTvelos konstituciis 70-e muxlis safuZvelze da 1995
wlis 1 seqtembris "saqarTvelos prezidentis arCevnebis Sesaxeb~
kanonis mixedviT, prezidentis arCeva xdeba sayovelTao, Tanaswori,
pirdapiri saarCevno gziT, faruli kenWisyriT.

asakobrivi cenzi
konstitucia gansazRvravs moTxovnebs, romlebsac unda akmay-
ofilebdes prezidentobis kandidati. am moTxovnaTagan, upirveles
yovlisa, unda mivuTiToT asakobriv cenzze. saqarTvelos prezidentad
SeiZleba arCeul iqnas saqarTvelos moqalaqe 35 wlis asakidan. rogorc
msoflio praqtikis analizi gviCvenebs 35 weli yvelaze dabali
zRvaria, romelzec miuTiTeben konstituciebSi. Tumca, zogierTi kon-
stitucia saerTod ar miuTiTebs aseT asakobriv cenzze. e.i. logikurad,
amis uflebas eniWeba yvela im pirs, romelic sargeblobs pasiuri
saarCevno uflebiT sakanonmdeblo organoSi asarCevad. konstitucia-
Si iSviaTad aris miTiTebuli zeda asakobrivi zRvari, Tumca, Cveni
adre moqmedi konstituciiT dawesebuli iyo prezidentis umaRlesi
asakobrivi zRvari 65 weli. 1995 wlis 24 agvistos konstituciam es
debuleba savsebiT samarTlianad ar gaiziara.

moqalaqeobisa da binadrobis cenzi


saqarTvelos prezidenti unda iyos dabadebiT saqarTvelos
moqalaqe. ubralod saqarTvelos moqalaqeobis moTxovna kanonmde-
belma arasakmarisad miiCnia da gaiziara e.w. "araTanabari moqalaqeo-
bis~ princi pi, romlis mixedviT, saqarTvelos prezidentad SeiZle-
ba arCeul iqnas saqarTvelos ara nebismieri moqalaqe, aramed mx-
olod dabadebiT saqarTvelos moqalaqe. e.i. aseTi SesaZlebloba
ara aqvs pirs, romelsac saqarTvelos moqalaqeoba miRebuli aqvs
naturalizaciis gziT.
konstitucias dawesebul moTxovnaTa Soris Semoaqvs binadro-
bis cenzi da masac wina konstituciisagan gansxvavebuli formu-
lirebiT gvTavazobs. Tuki konstituciiT sakmarisi iyo pirs
saqarTveloSi mudmivad ecxovra ara nakleb ukanaskneli xuTi wlisa,
dRes moqmedi konstituciiT saqarTvelos prezidentad SeiZleba
airCes piri, romelsac saqarTveloSi ucxovria 15 weli mainc da
arCevnebis daniSvnis dRes cxovrobs saqarTveloSi.

Tanamdebobis SeuTavsebloba
moTxovnaTa Soris konstitucias akrZalviTi normis saxiT
Semoaqvs debuleba, romelic prezidents ukrZalavs ekavos sxva
322
Tanamdeboba, eweodes samewarmeo saqmianobas, iRebdes xelfass an
sxvagvar mudmiv anazRaurebas.
garda aRniSnulisa, saqarTvelos konstitucia prezidentisaTvis
sxva raime pirobebs ar awesebs. rogorc vxedavT, konstituciur
moTxovnaTa wre sakmaod viwroa, razedac samarTlian SeniSvnas akeTebs
saqarTvelos
muxli 70
konstitucia

1. ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÐÒÄÆÉÃÄÍÔÉ ÀÉÒÜÄÅÀ ÓÀÚÏÅÄËÈÀÏ, ÈÀÍÀÓßÏÒÉ ÃÀ


ÐÉÒÃÀÐÉÒÉ ÓÀÀÒÜÄÅÍÏ Ö×ËÄÁÉÓ ÓÀ×ÖÞÅÄËÆÄ ×ÀÒÖËÉ ÊÄÍàÉÓÚÒÉÈ 5
ßËÉÓ ÅÀÃÉÈ. ÄÒÈÉ ÃÀ ÉÂÉÅÄ ÐÉÒÉ ÐÒÄÆÉÃÄÍÔÀà ÛÄÉÞËÄÁÀ ÀÉÒÜÄÓ
ÆÄÃÉÆÄà ÌáÏËÏà ÏÒãÄÒ.
2. ÐÒÄÆÉÃÄÍÔÀà ÛÄÉÞËÄÁÀ ÀÉÒÜÄÓ ÓÀÀÒÜÄÅÍÏ Ö×ËÄÁÉÓ ÌØÏÍÄ ÃÀÁÀÃÄÁÉÈ
ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÌÏØÀËÀØÄ 35 ßËÉÓ ÀÓÀÊÉÃÀÍ, ÒÏÌÄËÓÀÝ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÛÉ
ÖÝáÏÅÒÉÀ 15 ßÄËÓ ÌÀÉÍÝ ÃÀ ÀÒÜÄÅÍÄÁÉÓ ÃÀÍÉÛÅÍÉÓ ÃÙÄÓ ÝáÏÅÒÏÁÓ
ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÛÉ.
3. ÐÒÄÆÉÃÄÍÔÏÁÉÓ ÊÀÍÃÉÃÀÔÉÓ ÃÀÓÀáÄËÄÁÉÓ Ö×ËÄÁÀ ÀØÅÓ ÌÏØÀËÀØÄÈÀ
ÐÏËÉÔÉÊÖÒ ÂÀÄÒÈÉÀÍÄÁÀÓ ÀÍ ÓÀÉÍÉÝÉÀÔÉÅÏ ãÂÖ×Ó. ÊÀÍÃÉÃÀÔÉÓ
ßÀÒÃÂÄÍÀ ÃÀÃÀÓÔÖÒÄÁÖËÉ ÖÍÃÀ ÉÚÏÓ ÀÒÀÍÀÊËÄÁ 50000 ÀÌÏÌÒÜÄÅËÉÓ
áÄËÌÏßÄÒÉÈ.
4. ÀÒÜÄÅÍÄÁÉ ÜÀÔÀÒÄÁÖËÀà ÜÀÉÈÅËÄÁÀ, ÈÖ ÌÀÓÛÉ ÌÏÍÀßÉËÄÏÁÃÀ ÀÌÏÌÒÜÄÅÄËÈÀ
ÓÀÄÒÈÏ ÒÀÏÃÄÍÏÁÉÓ ÖÌÒÀÅËÄÓÏÁÀ. ÀÒÜÄÖËÀÃ ÜÀÉÈÅËÄÁÀ ÊÀÍÃÉÃÀÔÉ,
ÒÏÌÄËÓÀÝ áÌÀ ÌÉÓÝÀ ÀÒÜÄÅÍÄÁÉÓ ÌÏÍÀßÉËÄÈÀ ÍÀáÄÅÀÒÆÄ ÌÄÔÌÀ.
5. ÈÖ ÀÒÜÄÅÍÄÁÉ ÜÀÔÀÒÄÁÖËÀà ÂÀÌÏÝáÀÃÃÀ, ÌÀÂÒÀÌ ÅÄÒÝ ÄÒÈÌÀ
ÊÀÍÃÉÃÀÔÌÀ ÅÄÒ ÌÉÉÙÏ áÌÀÈÀ ÓÀàÉÒÏ ÒÀÏÃÄÍÏÁÀ, ÏÒÉ ÊÅÉÒÉÓ ÈÀÅÆÄ
ÉÌÀÒÈÄÁÀ ÀÒÜÄÅÍÄÁÉÓ ÌÄÏÒÄ ÔÖÒÉ.
6. ÀÒÜÄÅÍÄÁÉÓ ÌÄÏÒÄ ÔÖÒÛÉ ÊÄÍàÉ ÄÚÒÄÁÀ ÐÉÒÅÄË ÔÖÒÛÉ ÖÊÄÈÄÓÉ
ÛÄÃÄÂÄÁÉÓ ÌØÏÍÄ ÏÒ ÊÀÍÃÉÃÀÔÓ. ÌÄÏÒÄ ÔÖÒÉ ÜÀÔÀÒÄÁÖËÀÃ ÜÀÉÈÅËÄÁÀ,
ÈÖ ÌÀÓÛÉ ÌÏÍÀßÉËÄÏÁÃÀ ÀÌÏÌÒÜÄÅÄËÈÀ ÓÀÄÒÈÏ ÒÀÏÃÄÍÏÁÉÓ ÌÄÓÀÌÄÃÉ
ÌÀÉÍÝ. ÀÒÜÄÖËÀà ÜÀÉÈÅËÄÁÀ ÉÓ ÊÀÍÃÉÃÀÔÉ, ÒÏÌÄËÉÝ ÌÄÔ áÌÀÓ ÌÉÉÙÄÁÓ,
ÏÙÏÍÃ ÀÌÏÌÒÜÄÅÄËÈÀ ÓÀÄÒÈÏ ÒÀÏÃÄÍÏÁÉÓ ÀÒÀÍÀÊËÄÁ ÄÒÈÉ ÌÄáÖÈÄÃÉÓÀ.
7. ÈÖ ÀÒÜÄÅÍÄÁÉ ÜÀÔÀÒÄÁÖËÀà ÀÒ ÂÀÌÏÝáÀÃÃÀ, ÀÍ ÜÀÔÀÒÃÀ, ÌÀÂÒÀÌ
ÐÉÒÅÄË ÔÖÒÛÉ ÌÏÍÀßÉËÄÏÁÃÀ ÌáÏËÏà ÄÒÈÉ ÊÀÍÃÉÃÀÔÉ ÃÀ ÌÀÍ
áÌÄÁÉÓ ÓÀàÉÒÏ ÒÀÏÃÄÍÏÁÀ ÅÄÒ ÌÏÀÂÒÏÅÀ, ÀÍ ÌÄÏÒÄ ÔÖÒÛÉ ÀÒ ÀÉÒÜÀ
ÐÒÄÆÉÃÄÍÔÉ, ÏÒÉ ÈÅÉÓ ÅÀÃÀÛÉ ÉÌÀÒÈÄÁÀ áÄËÀáÀËÉ ÀÒÜÄÅÍÄÁÉ.
8. ÓÀÂÀÍÂÄÁÏ ÀÍ ÓÀÏÌÀÒÉ ÌÃÂÏÌÀÒÄÏÁÉÓ ÃÒÏÓ ÀÒÜÄÅÍÄÁÉ ÀÒ ÔÀÒÃÄÁÀ.
9. ÐÒÄÆÉÃÄÍÔÉÓ ÌÏÒÉÂÉ ÀÒÜÄÅÍÄÁÉÓ ÐÉÒÅÄËÉ ÔÖÒÉ ÄßÚÏÁÀ ßÉÍÀ
ÀÒÜÄÅÍÄÁÉÓ ÜÀÔÀÒÄÁÉÃÀÍ ÌÄáÖÈÄ ßËÉÓ ÀÐÒÉËÉÓ ÌÄÏÒÄ ÊÅÉÒÀ ÃÙÄÓ.
10. ÐÒÄÆÉÃÄÍÔÉÓ ÀÒÜÄÅÍÄÁÉÓ ßÄÓÉ ÃÀ ÐÉÒÏÁÄÁÉ ÀÂÒÄÈÅÄ ÀÒÜÄÅÍÄÁÛÉ
ÊÀÍÃÉÃÀÔÀà ÌÏÍÀßÉËÄÏÁÉÓ ÃÀÖÛÅÄÁËÏÁÀ ÂÀÍÉÓÀÆÙÅÒÄÁÀ ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉ-
ÉÈÀ ÃÀ ÏÒÂÀÍÖËÉ ÊÀÍÏÍÉÈ.

323
p. cnobilaZe, rom konstitucia unda exebodes iseT pirobebs, rogoricaa
saxelmwifo enis codna, romelime erovnebisadmi kuTvnileba.

prezidentis arCevis wesi


konstituciuri debulebis safuZvelze, kanoni "saqarTvelos
prezidentis arCevnebis Sesaxeb~ detalurad gansazRvravs prezi-
dentis arCevis wessa da pirobebs, aseve arCevnebSi kandidatad
monawileobis dauSveblobasa da arCevnebis organizaciul-teqni-
kur sakiTxebs.
saqarTvelos prezidenti airCeva igive saarCevno korpusis mier,
romelic irCevs parlaments. saqarTvelos prezidentis arCevnebSi
monawileobis miRebis ufleba aqvs aqtiuri saarCevno uflebis
mqone saqarTvelos moqalaqes 18 wlis asakidan.
prezidentobis kandidatis dasaxelebis ufleba aqvs moqalaqe-
Ta politikur gaerTianebas (partias) an sainiciativo jgufs.
kandidatis wardgena dadasturebuli unda iyos ara nakleb 50.000
amomrCevlis xelmoweriT. aRniSnuli xelmowerebis Segrovebis
uflebas partia an sainiciativo jgufi SeiZens mas Semdeg, roca
arCevnebamde ara ugvianes 50-e dRisa centralur saarCevno komi-
siaSi Seitans Sesabamis gancxadebas. aucilebelia prezidentobis
kandidatad wardgenilma pirma werilobiT Tanxmoba ganacxados
kenWisyris Taobaze. mas aseve SeuZlia arCevnebamde nebismier dros
moxsnas Tavisi kandidatura.
prezidentis arCevnebi Catarebulad CaiTvleba, Tu masSi monawi-
leoba miiRo amomrCevelTa umravlesobam. arCeulad CaiTvleba is kan-
didati, romelsac xma misca arCevnebis monawileTa naxevarze metma.
saarCevno kanoni iTvaliswinebs arCevnebis meore turisa da
xelaxali arCevnebis Catarebis meqanizms.
im SemTxvevaSi, Tu arCevnebi gamocxadda Catarebulad, magram
verc erTma kandidatma ver moagrova xmebis saWiro raodenoba, e.i.
arCevnebSi monawileTa xmebis naxevarze meti, ewyoba arCevnebis
meore turi. meore turSi kenWs iyris pirvel turSi ukeTesi
Sedegis mqone ori kandidati. meore turi Catarebulad CaiTvleba,
Tu masSi monawileoba miiRo amomrCevelTa saerTo raodenobis
mesamedma mainc, xolo arCeulad CaiTvleba is kandidati, romelic
met xmas miiRebs, magram amomrCevelTa saerTo raodenobis ara
nakleb erTi mexuTedisa.
im SemTxvevaSi, Tu arCevnebi Catarebulad ar gamocxadda, an
Catarda, magram pirvel turSi monawileobda mxolod erTi kandi-
dati, romelmac ver moagrova xmaTa saWiro raodenoba, an meore

324
turSi ar airCa prezidenti, centraluri saarCevno komisia arCevnebis
Sejamebis Sesaxeb gadawyvetilebis miRebisTanave niSnavs xelaxali arCevneb-
is TariRs. xelaxali arCevnebi unda Catardes ori Tvis ganmavlobaSi.
saqarTvelos prezidenti airCeva 5 wlis vadiT. amave muxlis me-
9 punqti, romelic exeba prezidentis arCevnebis Catarebis periodu-
lobas, ufro Sors midis da akanonebs arCevnebis statikur dRes.
“prezidentis morigi arCevnebis pirveli turi ewyoba wina arCevnebis
Catarebidan mexuTe wlis aprilis meore kvira dRes,~ naTqvamia masSi.
amave muxlSi konstitucia miuTiTebs imis Taobaze, rom prezidentis
arCevnebi ar tardeba sagangebo an saomari mdgomareobis dros.
politikur ZalTa socialuri manevrirebis xelis Sewyobi-
saTvis, saxelmwifoSi demokratiuli mmarTvelobisaTvis, “zeprezi-
dentobisa~ da masTan dakavSirebuli problemebis Tavidan acileb-
is mizniT, konstitucia iTvaliswinebs SezRudviTi xasiaTis nor-
mas, romlis mixedviT, erTi da igive piri prezidentis Tanamdeboba-
ze ar SeiZleba arCeul iqnas zedized or vadaze metjer.

prezidentis uflebamosilebis cnoba


prezidentis arCevnebis Semdeg, misi konstituciiT miniWebul
uflebamosilebebSi Sesvla iwyeba sazeimo proceduriT _ inaugu-
raciiT
raciiT, romelic imarTeba prezidentis arCevis dRidan mesame kvira
dRes. uflebamosilebaSi Sesvlisas prezidenti warmosTqvams sapro-
gramo sityvas da debs fics. fici konstituciis nawilia da
Semdegnairadaa Camoyalibebuli:
“me, saqarTvelos prezidenti, RvTisa da eris winaSe
prezidentis

vacxadeb, rom davicav saqarTvelos konstitucias,


qveynis damoukideblobas, erTianobasa da ganuyof-
fici

lobas, keTilsindisierad aRvasruleb prezidentis


movaleobas, vizruneb Cemi qveynis moqalaqeTa usa-
frTxoebisa da keTildReobisaTvis, Cemi xalxisa da
mamulis aRorZinebisa da ZlevamosilebisaTvis~.
saqarTvelos konstitucia awesebs garantiaTa farTo speqtrs,
romelic uzrunvelyofs prezidentis samarTlebrivi statusis
dacvasa da realizebas. amasTanave, konstitucia prezidentis xel-
Seuxeblobis gverdiT awesebs pasuxismgeblobis SemTxvevebsac, Tu
prezidenti daarRvevs konstitucias, Caidens saxelmwifos Ralats
an sisxlis samarTlis sxva danaSauls. konstitucia iTvaliswinebs
prezidentis pasuxismgeblobis formas, impiCmentis meqanizmis saxiT.
im logikidan gamomdinare, rom saqarTvelos prezidenti uSua-
lod xalxis mieraa arCeuli da, Sesabamisad, maRalia misi, rogorc

325
saxelmwifos meTaurisa da aRmasrulebeli xelisuflebis meTauris,
samarTlebrivi statusi, saqarTvelos konstituciac sakmaod garTule-
bul meqanizms awesebs prezidentis Tanamdebobidan gadayenebisaTvis.

riggareSe arCevnebi
impiCmentis meqanizmis Sesaxeb ukve visaubreT parlamentze saubri-
sas. aq mxolod im sakiTxebze mivuTiTebT, romlebic impiCmentis
meqanizmis gamoyenebis Semdeg SeiZleba dadges. kerZod, mxedveloba-
Si gvaqvs vadamdeli, riggareSe saprezidento arCevnebis Catarebisa
da prezidentis monacvleobis sakiTxi.
konstituciis Tanaxmad, vadamdeli arCevnebi unda Catardes
prezidentis uflebamosilebis Sewyvetidan 45 dRis ganmavlobaSi. vad-
amdeli arCevnebis Catarebas uzrunvelyofs saqarTvelos parlamenti.
saqarTvelos prezidentis uflebamosilebis Sewyvetis, agreTve
mis mier uflebamosilebaTa Sesrulebis SeuZleblobis SemTxvevaSi,
konstitucia Semdegnairad wyvets monacvleobis sakiTxs: preziden-
tis uflebamosilebebs axorcielebs parlamentis Tavmjdomare. Tavis
mxriv, parlamentis Tavmjdomares enacvleba parlamentis Tavmj-
domaris erT-erTi moadgile. am dros SeiZleba warmoiSvas erTi
uxerxuloba, romelzec ukve miuTiTeben Cvens iuridiul liter-
aturaSi. sakiTxi exeba parlamentis wevrisa da prezidentisaTvis
dawesebul asakobriv cenzebs Soris arsebul gansxvavebas. saqme
imaSia, rom prezidentis uflebamosilebis Sewyvetis an am ufleba-
mosilebaTa Sesrulebis SeuZleblobisas, igi SeiZleba Secvalos
35 wels miuRwevelma pirma. konstituciiT, gansxvavebulia prezi-
dentisa da misi uflebamonacvleobis uflebamosilebaTa wre, romelic
kidev ufro viwroa am ukanasknelisaTvis.

sfdb ^_
saqarTvelos prezidentis kompetencia
wina paragrafSi aRvniSneT, rom prezidents, misi statusidan
gamomdinare, gaaCnia farTo uflebamosilebebi, romelTa meSveobiT
axorcielebs saxelmwifos meTaurisa da aRmasrulebeli xelisu-
flebis meTauris funqciebs.
saqarTvelos prezidentis uflebamosilebebi ar aris amom-
wuravad da mkacrad gansazRvruli, razedac migvaniSnebs konsti-
tuciis 73-e muxlis debuleba, romlis mixedviT, am muxlSi regla-
mentirebul uflebamosilebaTa garda, prezidenti axorcielebs
konstituciiTa da kanoniT gansazRvrul sxva uflebamosilebebs.

326
uflebamosilebebi saxelmwifo organoebis
formirebis procesSi
saqarTvelos prezidentis uflebamosilebebi am sferoSi gulisx-
mobs: prezidentis mier kanoniT gansazRvruli organoebis formirebas,
am organoTa struqturisa da Semadgenlobis gansazRvras, Tanamde-
bobis pirebis daniSvnasa da maT gaTavisuflebas. am sferoSi gan-
sakuTrebiT unda aRiniSnos aRmasrulebeli xelisuflebis Camoy-
alibebasTan dakavSirebuli sakiTxebi. aRmasrulebeli xelisuflebis
ganxorcielebis mizniT, saqarTvelos prezidenti ayalibebs mTavrobas.
prezidenti ficis miRebis Semdeg iRebs mTavrobis Zveli Semad-
genlobis mier uflebamosilebis moxsnas. mTavrobis axali Semad-
genlobis formirebamde prezidents SeuZlia imave Semadgenlobas
daakisros movaleobaTa Sesruleba. mTavrobis axali Semadgenloba
ki prezidentma unda Camoayalibos ori kviris vadaSi da warudgi-
nos parlaments dasamtkiceblad.
Tu mTavrobis romelime wevri parlamentma ar daamtkica an
acileba misca, am kandidatis sakiTxs wyvets isev prezidenti. mas
ufleba aqvs igive kandidatura xelaxla warudginos parlaments.
erTi da igive kandidaturis wardgena daiSveba mxolod orjer.
aRmasrulebeli xelisuflebis struqturasa da saqmianobis
wess gansazRvravs saqarTvelos prezidenti. saqarTvelos konsti-
tuciis 73-e muxlis mixedviT, prezidenti uflebamosilia Tanamde-
bobidan gadaayenos ministrebi.
parlamentis TanxmobiT, prezidenti uflebamosilia daniSnos
da Tanamdebobidan gaaTavisuflos saqarTvelos elCebi da sxva
di plomatiuri warmomadgenlebi.
prezidenti, sxva xelisuflebebTan erTad, paritetul safuZ-
velze, uSualod monawileobs sakonstitucio sasamarTlos formire-
baSi; niSnavs sakonstitucio sasamarTlos sam wevrs _ sakonsti-
tucio sasamarTlos mosamarTles, saqarTvelos parlamentSi warad-
gens saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomarisa da uzenae-
si sasamarTlos mosamarTleebis, saqarTvelos generaluri prokuror-
is kandidaturebs; Tanamdebobaze niSnavs da aTavisuflebs saqarTve-
los erovnuli bankis prezidents.
saqarTvelos prezidentis uflebamosilebaSi Sedis samxedro
Zalebis struqturis gansazRvra; niSnavs erovnuli uSiSroebis
sabWos wevrebs; damoukideblad niSnavs da aTavisuflebs samxedro
Zalebis umaRles sardlobas. niSnavs da aTavisuflebs konsti-
tuciiTa da kanoniT gaTvaliswinebul sxva Tanamdebobis pirebs.

327
mniSvnelovania prezidentis uflebamosilebebi, romelic dakav-
Sirebulia parlamentis organizaciasa da saqmianobasTan. konsti-
tuciis mixedviT, parlamentis arCevnebis TariRs niSnavs saqarTve-
los prezidenti arCevnebamde ara ugvianes 60 dRisa.
rogorc wina paragrafebSi mivuTiTeT, arCevnebis Catareba par-
laments avtomaturad ar aniWebs uflebas Seudges muSaobas, amis-
aTvis saWiroa misi uflebamosilebis cnoba, rac xdeba mis pirvel
saorganizacio sxdomaze. konstituciis 51-e muxlis mixedviT ki,
axlad arCeuli parlamentis pirveli sxdomis dRes arCevnebidan
20 dRis ganmavlobaSi niSnavs prezidenti.
prezidenti uflebamosilia rogorc sakuTari iniciativiT, ise
parlamentis Tavmjdomaris an parlamentis wevrTa ara nakleb meoTxe-
dis moTxovniT moiwvios parlamentis riggareSe sesia. aseTi moTx-
ovnidan 48 saaTis ganmavlobaSi prezidenti gamoscems mowvevis
aqts. Tu prezidenti aseT aqts dadgenil droSi ar gamoscems, maSin
momdevno 48 saaTis ganmavlobaSi parlamenti unda Seudges muSaobas.
konstituciis 67-e muxlSi CamoTvlil subieqtebTan erTad,
prezidenti sargeblobs sakanonmdeblo iniciativis uflebiT, rom-
lis safuZvelze parlamentSi Seaqvs kanonproeqtebi gansaxilve-
lad, maT Soris SeuZlia Seitanos winadadeba konstituciis zoga-
di an nawilobrivi gadasinjvis Sesaxeb.
sakanonmdeblo organosTan prezidentis urTierTobis mniSvnelo-
vani elementia parlamentis mier miRebul kanonebze xelis mow-
era da promulgacia, rac Cvens mier ukve ganxiluli sakanon-
mdeblo procesis erT-erTi mniSvnelovani stadiaa.
im SemTxvevaSi, Tu prezidenti ar eTanxmeba miRebul kanons, mas
SeuZlia xeli ar moaweros kanons da gadaugzavnos parlaments
Tavisi SeniSvnebiTa da winadadebiT anu gamoiyenos vetos ufle-
ba. saqarTvelos prezidenti sargeblobs suspenziuri
vetos uflebiT.
prezidents miniWebuli aqvs referendumis daniSvnis ufleba.
am SemTxvevaSi iniciativa SeiZleba modiodes TviT prezidentidan,
an daniSnos igi saqarTvelos parlamentis ara nakleb 200.000
amomrCevlis moTxovniT.
sagareo politikisa da saerTaSoriso urTierTobaTa sferoSi
prezidenti warmarTavs da axorcielebs qveynis sagareo politikas,
ramdenadac aRniSnuli uflebamosilebebi dakavSirebulia prezi-
dentTan, rogorc saxelmwifo meTaurTan. amdenad igi yovelgvari
rwmunebis gareSe warmoadgens saqarTvelos saxelmwifos farglebs
gareT, awarmoebs molaparakebas ucxo saxelmwifoebTan, debs saerTa-

328
Soriso xelSekrulebebsa da SeTanxmebebs konstituciis Sesabamisad.
saqarTveloze SeiaraRebuli Tavdasxmis SemTxvevaSi preziden-
ti uflebamosilia gamoacxados saomari mdgomareoba, dados zavi
da ara ugvianes 48 saaTisa Seitanos es winadadeba parlamentSi
dasamtkiceblad. Sesabamisi viTarebis arsebobisas, prezidenti ufle-
bamosilia gamoacxados sagangebo mdgomareoba qveynis mTel teri-
toriaze an mis romelime nawilSi.

prezidentis samarTalSemoqmedebiTi saqmianoba


uflebamosilebaTa TvalsazrisiT, gansakuTrebiT sainteresoa
saqarTvelos prezidentis samarTalSemoqmedebiTi saqmianoba. Tu Tvals
gadavavlebT mis moculobas, vnaxavT, rom mas, saxelmwifosa da aRmas-
rulebeli xelisuflebis meTauris poziciebis garda, sakmaod myari
da efeqturi pozicia uWiravs samarTalSemoqmedebiT sferoSic. es
pozicia prezidentis gansakuTrebul sakanonmdeblo iniciativasTanaa
dakavSirebuli. magaliTad, aSS-is prezidenti, miuxedavad imisa, rom
udides gavlenas axdens kongresSi kanonebis miRebaze, ar aris sakanon-
mdeblo iniciativis uflebis mqone subieqti, magram igi yovelwliur
mimarTvaSi saWiro kanonmdeblobis SeTavazebiT axerxebs aRmasrule-
beli xelisuflebisaTvis sasurveli kanonebis miRebas. am ukanasknel-
is uaryofis SemTxvevaSi ki mas aqvs kongresmenebsa da sazogadoebaze
zemoqmedebis damatebiTi saSualeba kongresis specialuri sxdomis
mowveviT. swored amitomaa, rom amerikis kongresSi gansaxilveli
kanonproeqtebis didi nawili swored "aRmasrulebeli mimarTulebis
iniciativiT aris Seqmnili~, miuxedavad imisa, rom prezidenti sakanon-
mdeblo iniciativis uSualo subieqts ar warmoadgens.
saqarTvelos konstituciis Tanaxmad, prezidenti, 67-e muxlSi
CamoTvlil subieqtebTan SedarebiT, sargeblobs privilegirebuli
sakanonmdeblo iniciativis uflebiT, rac gansakuTrebul sakanonm-
deblo iniciativaSi gamoixateba. saqarTvelos prezidentis moTx-
ovniT mis wardgenil kanonproeqts parlamenti ganixilavs rig-
gareSe. am sakiTxs didi praqtikuli mniSvneloba aqvs, rac SeiZleba
davukavSiroT xelisuflebis ganawilebis sistemaSi politikur
ganStoebaTa Soris uflebamosilebaTa balansirebis meqanizms. aRniS-
nulis sailustraciod SeiZleba movitanoT magaliTi, romelic o.
melqaZes mohyavs Tavis erT-erT naSromSi. kerZod avtori ajamebs
kanonSemoqmedebis Sedegs oTxi Tvis manZilze: parlamentis mier
miRebuli 16 kanonidan 10 miRebulia prezidentis sakanonmdeblo
iniciativiT, mxolod 6 _ saparlamento iniciativiT. prezidentma
am xnis manZilze orjer gamoiyena vetos ufleba da orivejer
saparlamento iniciativis proeqtebis mimarT.

329
saqarTvelos prezidenti Tavisi uflebamosilebis farglebSi
gamoscems brZanebulebebsa da gankargulebebs. prezi-
dentis brZanebuleba normatiuli aqtia. sagangebo mdgo-
mareobis dros prezidenti gamoscems sakanonmdeblo aqts _ de-
krets, romelic moqmedebs sagangebo mdgomareobis gauqmebamde.
saqarTvelos prezidentis aqtebi ar SeiZleba ewinaaRmdege-
bodes konstituciasa da kanonebs. saqarTvelos prezidentis nor-
matiul aqts aqvs upiratesi iuridiuli Zala afxazeTisa da aWaris
avtonomiuri respublikebis aRmasrulebel xelisuflebis organoTa
normatiuli aqtebis mimarT.
saqarTvelos prezidentis dekretis, brZanebulebisa da brZa-
nebis momzadebis, gamocemis, gamoqveynebisa da moqmedebis wesi gan-
isazRvreba konstituciiT, kanoniT ‘normatiuli aqtebis Sesaxeb~
da saqarTvelos prezidentis brZanebiT "aRmasrulebeli xelisu-
flebis normatiuli aqtebis momzadebis, gamocemis, gamoqveynebisa
da moqmedebis Sesaxeb~. mxolod saqarTvelos prezidentia ufleba-
mosili parlamentSi saratifikaciod waradginos saerTaSoriso
xelSekruleba da SeTanxmeba.
mxolod prezidentis uflebamosilebaSi Sedis parlamentSi sax-
elmwifo biujetis proeqtis wardgena. biujetis proeqtSi cvlile-
bebis Setana dauSvebelia prezidentis Tanxmobis gareSe. saqarTve-
los prezidenti uflebamosilia gaauqmos misdami angariSvaldebu-
li aRmasrulebeli xelisuflebis organoTa normatiuli aqtebi.
Cvens mier CamoTvlili uflebamosilebebi, rasakvirvelia, ar
amowuravs prezidentis kompetencias. miT ufro, rom saqarTvelos
konstitucia ar iZleva prezidentis uflebamosilebaTa amomwurav
CamonaTvals. prezidenti axorcielebs konstituciiTa da kanoniT
gansazRvrul sxva uflebamosilebebsac.

sfdb ^!
saqarTvelos mTavroba - prezidentis
saTaTbiro organo (statusi)
mTavrobis cneba
mTavroba zogadad aRmasrulebeli xelisuflebis kolegiur
organos gulisxmobs, romlis SemadgenlobaSi Sedian ministrebi da
mmarTvelobis centraluri organoebis xelmZRvanelebi.
mTavrobis am zogadi statusis Sesabamisad, igi SeiZleba sxvadasx-
va saxelwodebiT Segvxvdes, magaliTad, germaniaSi _ federaluri mTavroba,
330
SveicariaSi _ federaluri sabWo, CvenTan igi uaxloes warsulSi
ministrTa kabinetis saxeliT moixsenieboda.
saqarTvelos mTavrobis mimarT aRniSnul zogad gansazRvrebas
ver gamoviyenebT, radganac mTavrobis konstituciuri statusi da
misi roli yvela saxelmwifoSi erTnairi ar aris da damokidebu-
lia saxelmwifo mmarTvelobis formaze. konkretulad saqarTveloSi
mTavrobis formirebis wesi da misi samarTlebrivi statusi gan-
pirobebulia saprezidento respublikis arsebobiT.
saqarTvelos mTavrobis samarTlebrivi mdgomareoba gan-
sazRvrulia saqarTvelos konstituciiTa da kanoniT "aRmasrule-
beli xelisuflebis struqturisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~.
aRniSnuli kanonis me-12 muxlSi gansazRvrulia saqarTvelos mTavro-
bis samarTlebrivi statusi, romlis Sesabamisad, dRevandeli mTavroba
warmoadgens prezidentis saTaTbiro organos. mis SemadgenlobaSi
Sedian saxelmwifo ministri da ministrebi.

ministri
saerTod ministri laTinuri warmoSobis sityvaa "Minister” da
qarTulad mosamsaxures niSnavs. dRes igi asaxavs mmarTvelobis
umaRlesi dargobrivi organos - saministros xelmZRvanels. ise,
rogorc mTavrobis saxeli SeiZleba sxvadasxva konkretuli sax-
elwodebiT Segvxvdes calkeul qveynebSi, aseve ministric SeiZleba
sxvadasxvanairad iwodebodes. magaliTad, aSS-Si sagareo saqmeTa
ministrs hqvia saxelmwifo mdivani, zogierT qveyanaSi aseTad Sei-
Zleba iwodebodes yvela ministri an ministrebis garkveuli naw-
ili. zogierT qveyanaSi ministrebis ramdenime kategoria arsebobs
aseT praqtikas adgili aqvs magaliTad did britaneTSi. britaneli
ministrebi Semdeg kategoriebad iyofian:
1. ministri, romelic xelmZRvanelobs calkeul saministros;
2. uportfelo ministri, romelsac mmarTvelobis calkeuli dargi
ar abaria, saministros ar xelmZRvanelobs, aramed erT, romelime
konkretul sakiTxs ganagebs, premier ministris calkeul davale-
bebs asrulebs;
3. saxelmwifo ministri, romelic faqtobrivad ministris moadgilea da
4. umcrosi ministri, romelic saparlamento mdivnis movaleobas
asrulebs.

aRmasrulebeli xelisufleba saqarTveloSi


saqarTvelos mTavroba, rogorc prezidentis saTaTbiro or-
gano, xels uwyobs mas aRmasrulebeli xelisuflebis ganxorcielebaSi.

331
saqarTveloSi ar arsebobs premier-ministris Tanamdeboba, aR-
masrulebeli xelisuflebis meTauria prezidenti, romelic xe-
lmZRvanelobs mTavrobas. prezidenti iwvevs da uZRveba mTavrobis
sxdomebs, amtkicebs sxdomis dRis wesrigs.
saqarTvelos mTavrobis wevrebi _ ministrebi pasuxismgebe-
li arian da uflebamosilebas ixsnian uSualod prezidentis winaSe.
igi Tanamdebobidan SeiZleba gaTavisufldes prezidentis aqtis

cxrili # 16

veiZleba gahdes
dabadebiT saqarT-
welos moqalaqe 35
aris sahelmCifos
Clis asakidan,
da aGmasrulebe-
romelsac saqarT- saqarTvelos li helisuflebis
welovi uchowria
prezidenti meTauri
15 Celi mainc da
arxewnebis danivwn-
is dGes chowrobs
saqarTwelovi

helveuwalia. ar CarmarTaws da ahor- airxewa uvual-


veiZleba misi cielebs sahelmCifos od halhis mier
dapatimreba an savinao da saga-reo saKowelTao, Tan-
sishlis samarT- politikas. uz-runwe- asCori da pirda-
lis pasuxisge- l Kofs qweK nis er- piri saarxewno
bavi micema Tianobas da mTli- uflebis safuZ-
anobas, helmZGwane- welze faruli
lobs sahelmCifo kenXis KriT 5
organoTa saqmianobas Clis wadiT
konstituciis vesa-
bamisad

332
safuZvelze. ministri gadadgomis Sesaxeb gancxadebiT mimarTavs
prezidents, romelic gadawyvetilebas iRebs gadadgomis an gada-
dgomaze motivirebuli uaris Sesaxeb.
mTavroba, rogorc prezidentis saTaTbiro organo, ama Tu im
sakiTxze konsultaciebs aZlevs prezidents.
mTavrobis sxdomaze gansaxilvel sakiTxebze gadawyvetilebas Reb-
ulobs ara mTavroba kolegiurad, aramed saqarTvelos prezidenti.
mTavrobis sxdoma sabolood formdeba oqmiT, romelsac xels
awers sxdomis Tavmjdomare da saxelmwifo kancelariis ufrosi.
e.i. mTavroba damoukideblad ar Rebulobs dadgenilebas an sxva
msgavs samTavrobo aqts.

ministrTa kabineti
aucileblad unda aRvniSnoT, rom dRes rogorc oficialur,
ise araoficialur doneze saubroben mTavrobis statusis Secv-
laze. konkretulad, xelisuflebisa da sazogadoebis garkveuli
nawili mizanSewonilad Tvlis ministrTa kabinetis SemoRebas. Tu
Sesabamisi konstituciuri cvlileba ganxorcieldeba, maSin Cveni
aRmasrulebeli xelisufleba arsebiTad Secvlili saxiT Camoyal-
ibdeba. uaxloes warsulSi ministrTa kabineti mTavrobis mniS-
vnelobiT ukve arsebobda, Sesabamisad, saqarTvelos respublikis
ministrTa kabineti saxelmwifo xelisuflebis umaRles aRmas-
rulebel-ganmkargulebel organos warmoadgenda. aq mxedvelobaSi
gvaqvs mmarTvelobis umaRlesi organo, romlis samarTlebrivi
statusi ganisazRvreboda saqarTvelos respublikis 1992 wlis
22 dekembris kanoniT "saqarTvelos respublikis ministrTa kabine-
tis Sesaxeb.~ am kanonis Sesabamisad, ministrTa kabinetis Semadgen-
lobaSi Sediodnen premier-ministri, misi moadgileebi, saqarTvelos
respublikis ministrebi, saxelmwifo komitetis Tavmjdomareebi,
sainformacio sadazvervo samsaxuris ufrosi, afxazeTisa da aWaris
avtonomiuri respublikebis mTavrobaTa meTaurebi Tanamdebobri-
vad. xsenebuli kanonis mixedviT, saqarTveloSi aRmasrulebel-gan-
mkargulebel organoTa sistema Semdegi saxiT gamoiyureboda: pirveli
rgoli iyo mmarTvelobis meTauri organo _ saxelmwifos meTau-
ris saxiT, Semdegi rgoli, es iyo mmarTvelobis umaRlesi aRmas-
rulebel-ganmkargulebeli organo _ ministrTa kabinetis saxiT,
mmarTvelobis centralur organoebs warmoadgendnen saministroe-
bi da sxva respublikuri organoebi, mmarTvelobis adgilobriv
aRmasrulebel-ganmkargulebel organoTa jgufs qmnidnen sakrebu-
loebis gamgeobebi an gamgeblebi.

333
1992 wlis 22 dekembris kanoni ‘saqarTvelos respublikis
ministrTa kabinetis Sesaxeb~ (ix. gazeTi "saqarTvelos respubli-
ka~, 1992 w. 30 dekemberi) detalurad gansazRvravs ministrTa
kabinetis kompetencias. saqarTvelos respublikis ministrTa kabi-
neti _ mTavroba, misdami daqvemdebarebuli organoebis saqmianobas
warmarTavda uSualod an specialurad saamisod Seqmnili komisie-
bis meSveobiT. aRmasrulebel-ganmkargulebeli saqmianobis ganxor-
cielebisas mTavrobis saqmianobis ZiriTad formas warmoadgenda
mTavrobis sxdoma, romelsac Tavmjdomareobda premier-ministri.
saministroebis, mTavrobisadmi daqvemdebarebuli sxva organoebis
muSaobis koordinacias, maT saqmianobaze kontrolis ganxorciele-
bas, maT mier ministrTa kabinetis dadgenilebebisa da gankargule-
bebis Sesrulebas uzrunvelyofdnen premier-ministris moadgilee-
bi, maT Soris ganawilebuli movaleobebis Sesabamisad.
saqarTvelos respublikis ministrTa sabWoSi miiReboda Sem-
degi xasiaTis aqtebi: dadgenileba, rogorc normatiuli xasiaTis
aqti, igi miiReboda ministrTa kabinetis sxdomaze xmaTa ubralo
umravlesobiT; gankarguleba, romelsac operatiul an sxva mim-
dinare sakiTxebTan dakavSirebiT premier-ministri gamoscemda, orive
am aqts xels awerda premier-ministri. erTpirovnuli aqtis sax-
iT, premier-ministris moadgileebi TavianTi ganmgeblobis sakiTx-
ebze gamoscemdnen miTiTebebs. rogorc aRvniSneT, dRes, saqarTve-
los mTavroba sakuTar aqts ar Rebulobs. mTavrobis sxdoma
formdeba oqmiT, romelsac xels awers sxdomis Tavmjdomare da
saxelmwifo kancelariis ufrosi. dRis wesrigis mixedviT, ganxi-
lul sakiTxebze prezidenti gamoscems Sesabamis brZanebulebas an
gankargulebas.
Tu xsenebuli konstituciuri cvlileba ganxorcieldeba, igi,
rasakvirvelia, arsebiTad Secvlis mTavrobis, rogorc prezidentis
saTaTbiro organos, dRevandel samarTlebriv statuss. kanoni sa-
marTlebrivi statusis gansazRvrisas albaT gaiTvaliswinebs, mTavro-
bis, rogorc mmarTvelobis umaRlesi kolegiuri organos, saerTo
kompetenciis zogadi farglebis, romelic, rogorc wesi, sakmaod
farToa. mTavrobis uflebamosilebaTa wre moicavs saxelmwifo
mmarTvelobis aparatis formirebis, kanonebis aRsrulebis, nor-
maSemoqmedebiT saqmianobas, sakanonmdeblo saqmianobaSi monawile-
obas, biujetis Sedgenasa da Sesrulebas, saSinao politikis ganx-
orcielebas da a.S. Tumca, Sesabamisi kanonis miRebamde, imis gan-
sazRvra, Tu rogori iqneba ministrTa kabinetis uflebamosilebaTa
wre, ra Tqma unda, SeuZlebelia.

334
sfdb ^@
aRmasrulebeli xelisuflebis (mTavrobis)
formirebis wesi da Semadgenloba

mmarTvelobis sistema 1995 wlis konstituciis


miRebamde
rogorc aRvniSneT, aRmasrulebeli xelisuflebis (mTavrobis)
formirebis wesi damokidebulia saxelmwifo mmarTvelobis for-
maze. swored mmarTvelobis formasTan kavSiris mixedviT ganasx-
vaveben aRmasrulebeli xelisuflebis formirebis or ZiriTad xerxs:
saparlamento da arasaparlamento.

aRmasrulebeli xelisuflebis formirebis saparlamen-


to wesi gamoiyeneba qveynebSi, sadac mmarTvelobis saparlamento
formaa dadgenili. misi arsi mdgomareobs imaSi, rom mTavrobis
formirebis ufleba ekuTvnis im partias an partiaTa koali-
cias, romelTac umravlesoba hyavT parlamentSi.
mTavrobis formirebis arasaparlamento wesi damaxasi-
aTebelia saprezidento respublikebisaTvis. am wesis gamoy-
enebas SeiZleba SevxvdeT aseve Sereuli saxis respublikaSi da
monarqiis zogierT formaSi. am dros mTavrobis formirebis
uflebiT sargeblobs ara parlamenti, aramed prezidenti.
saqarTvelos aRmasrulebeli xelisuflebis (mTavro-
bis) formirebis prerogativa ekuTvnis prezidents. kon-
stituciis Tanaxmad, prezidenti gansazRvravs aRmasrulebeli
xelisuflebis struqturasa da saqmianobis wess, rasac dasamt-
kiceblad warudgens saqarTvelos parlaments. prezidentis
uflebamosilebebi da misi Semoqmedeba am sakiTxSi sakmaod
farToa. amasTan, konstitucia uflebaTa farglebs SemosazRvravs
erTi akrZalviTi debulebiT, romlis mixedviTac aRmasrule-
beli xelisuflebis formirebisas prezidenti ar aris ufle-
bamosili samxedro Zalebze, saxelmwifo uSiSroebasa da polici-
is uwyebaTa an sxvagvari gaerTianebis Serwymaze (muxli 78.2).
1995 wlis 24 agvistos konstituciis miRebamde aRmasrulebe-
li xelisuflebis struqtura sxvagvarad gamoiyureboda. rogorc
viciT, mmarTvelobis uklebliv yvela organo aRmasrulebel-gan-
mkargulebel xasiaTs atarebs, aRmasrulebel-ganmkargulebeli saqmi-

335
anoba ki saxelmwifo mmarTvelobis aucilebeli niSania. amdenad,
mmarTvelobis yvela organo aRmasrulebel-ganmkargulebeli bunebisaa.
dRes moqmedi konstituciis miRebamde saqarTvelos kanonmde-
bloba axdenda diferenciacias mmarTvelobis organoebsa da aRmas-
rulebel-ganmkargulebel organoebs Soris. kerZod, kanonis Sesa-
bamisad, saqarTvelos saxelmwifos meTauri xelmZRvanelobda sax-
elmwifo mmarTvelobis sistemas. rac Seexeba ministrTa kabinets,
igi warmoadgenda respublikis umaRles aRmasrulebel-ganmkar-
gulebel organos. 1992 wlis 22 dekembris “ministrTa kabinetis
Sesaxeb” kanonis 21-e muxli aRmasrulebeli xelisuflebis cen-
tralur organod miiCnevda saministroebs, saxelmwifo komitetebs,
departamentebsa da sxva iseT organoebs, romelTac specialurad
qmnida ministrTa kabineti. adgilobrivi mmarTvelobis organoebs
_ sakrebuloebis gamgeobebsa da gamgeblebs. miuxedavad imisa, rom
yvela CamoTvlili organos cneba ukavSirdeboda mmarTvelobis
cnebas da, Sesabamisad, isini aRmasrulebel xelisuflebas mmarTvelobis
saxiT ganaxorcielebdnen, mainc SesaZlebelia maT sistemaSi garkveuli
diferenciaciis warmodgena. am diferenciaciis safuZvelze, Sesa-
Zlebelia gamoyofiliyo mmarTvelobis organoTa ramdenime jgufi:
⊇ mmarTvelobis meTauri (uzenaesi) organo saxelmwifo meTauris
saxiT;
⊇ mmarTvelobis umaRlesi aRmasrulebel-ganmkargulebeli organo
(ministrTa kabineti);
⊇ mmarTvelobis centraluri organoebi;
⊇ mmarTvelobis adgilobrivi organoebi.
dReisaTvis saqarTveloSi mmarTvelobis organoTa sistema Secv-
lili saxiTaa warmodgenili.

mmarTvelobis axali sistema


axali sistemis Sesabamisad, ministrTa kabinetis nacvlad Camoy-
alibda mTavroba, romelsac winamorbedebisagan sruliad gansxvave-
buli samarTlebrivi statusi gaaCnia da warmoadgens prezidentis
saTaTbiro organos.
prezidenti, ficis miRebis Semdeg, Zveli mTavrobis Semadgenlo-
bisagan iRebs uflebamosilebaTa moxsnas, mas SeuZlia amave Semad-
genlobas daakisros movaleobaTa Sesruleba mTavrobis axali Se-
madgenlobis formirebamde. ficis miRebidan ori kviris ganmavlo-
baSi prezidenti valdebulia Camoayalibos mTavrobis axali Semad-
genloba da parlaments warudginos dasamtkiceblad. parlamenti
prezidentis mier warmodgenil mTavrobis wevrebs amtkicebs siiTi
Semadgenlobis umravlesobiT.
336
mTavrobis im wevris sakiTxs, romelsac parlamentma acileba
misca an ar daamtkica, wyvets isev prezidenti. mas ufleba aqvs
meorejer waradginos igive kandidatura. erTi da igive kandida-
turis wardgena SesaZlebelia mxolod orjer. ministris gaTa-
visuflebis SemTxvevaSi axal kandidaturas prezidenti warmoad-
gens ori kviris vadaSi.
"aRmasrulebeli xelisuflebis struqturisa da saqmianobis
wesis Sesaxeb~ kanonis Sesabamisad, saqarTvelos prezidenti aRmas-
rulebel xelisuflebas axorcielebs uSualod an aRmasrulebeli
xelisuflebis dawesebulebaTa meSveobiT. rogorc mTavrobis wevrebi
_ ministrebi, ise samTavrobo dawesebulebebi angariSvaldebuli
arian prezidentis winaSe. kanonis mixedviT, sazogadoebrivi da
saxelmwifoebrivi cxovrebis sxvadasxva sferoebis marTvisaTvis
Seqmnilia Semdegi saministroebi:
1. ganaTlebis;
2. garemosa da bunebrivi resursebis dacvis;
3. ekonomikis;
4. vaWrobisa da sagareo-ekonomikuri urTierTobebis;
5. Tavdacvis;
6. iusticiis;
7. kavSirgabmulobisa da fostis;
8. kulturis;
9. ltolvilTa da gansaxlebis;
10. mrewvelobis;
11. sagareo saqmeTa;
12. saTbob-energetikis;
13. saxelmwifo uSiSroebis;
14. saxelmwifo qonebis marTvis;
15. soflis meurneobisa da sursaTis;
16. socialuri dacvis, Sromisa da dasaqmebis;
17. transportis;
18. urbanizaciisa da mSeneblobis;
19. finansTa;
20. Sinagan saqmeTa;
21. janmrTelobis dacvis.
saministroebi asruleben kanonebidan gamomdinare an preziden-
tis mier kanonis safuZvelze dakisrebul amocanebs. saministro
umniSvnelovanesi samTavrobo dawesebulebaa, romlis gamgeblobas
mikuTvnebuli sakiTxebi ganisazRvreba kanoniTa da saministros
debulebiT. rogorc aRvniSneT, "aRmasrulebeli xelisuflebis stru-
qturisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~ kanonis Tanaxmad, aRmas-

337
rulebel xelisuflebas axorcielebs saqarTvelos prezidenti
uSualod da samTavrobo dawesebulebis meSveobiT. kanoni gamoy-
ofs aRmasrulebeli xelisuflebis dawesebulebaTa or saxes:
1. samTavrobo dawesebulebebi da
2. saxelmwifo saqveuwyebo dawesebulebebi.
samTavroboa dawesebuleba, romelic finansdeba saxelmwifo
biujetidan da romelic aRmasrulebel xelisuflebas axorcielebs,
rogorc kanoniT an kanonis safuZvelze dakisrebul ZiriTad amocanas.
prezidentisa da samTavrobo dawesebulebebis ganmgeblobaSi Sei-
Zleba Seiqmnas aseve saxelmwifo biujetidan dafinansebuli saxelm-
wifo saqveuwyebo dawesebulebebi, romelTa ZiriTad amocanas ar Sead-
gens aRmasrulebeli xelisuflebis ganxorcieleba. isini kanonis safuZ-
velze axorcieleben saxelmwifoebriv amocanebs socialur, kultu-
rul an sxva sferoSi, ewevian samsaxurs samTavrobo dawesebulebebi-
saTvis. garda saministrosi, samTavrobo dawesebulebebia:
⊇ saxelmwifo kancelaria;
⊇ saxelmwifo departamenti;
⊇ saxelmwifo inspeqciebi.
aRniSnuli kanonis Tanaxmad, aRmasrulebeli xelisuflebis me-
Taurad iTvleba prezidenti, romelic saqarTvelos mTavrobasTan
da avtonomiuri respublikebis ministrTa sabWoebTan erTad, qmnis
mmarTvelobis umaRles organoTa sistemas.
prezidenti aRmasrulebeli xelisuflebis organoebis koor-
dinacias, aseve urTierTobas xelisuflebis sxva ganStoebebTan
axorcielebs saxelmwifo kancelariis meSveobiT.

saxelmwifo kancelaria
saxelmwifo kancelaria aris samTavrobo dawesebuleba,
romelsac ar gaaCnia teritoriuli erTeulebi. saxelmwifo
kancelariis struqturas amtkicebs prezidenti. saxelmwifo
kancelarias xelmZRvanelobs saxelmwifo ministri, romelic
prezidentis rwmunebiT asrulebs mis davalebebs.

mmarTvelobis sxva organoebi


prezidentis gadawyvetilebiT esa Tu is saxelmwifo saqveuw-
yebo dawesebuleba SeiZleba gadaeces romelime saministros, Tu
kanoniT sxva ram ar aris gaTvaliswinebuli.
aRmasrulebeli xelisuflebis sxva samTavrobo dawesebulebidan
departamenti warmoadgens dargobrivi mmarTvelobis organos, romel-

338
ic ama Tu im dargs xelmZRvanelobs saxalxo meurneobisa da
kulturis sferoSi. kanonis Tanaxmad, igi aris kanoniT gansazRvruli,
aRmasrulebel xelisuflebaSi damoukideblad moqmedi samTavrobo
dawesebuleba, romelic axorcielebs mmarTvelobis funqciebs, sax-
elmwifo zedamxedvelobas kanoniT gansazRvrul SemTxvevaSi da,
Sesabamisad, iyenebs saxelmwifoebriv iZulebas.
saxelmwifo departaments xelmZRvanelobs departamentis Tavmj-
domare, romelsac Tanamdebobaze niSnavs da aTavisuflebs prezi-
denti, xolo Tavmjdomaris moadgiles - TviTon departamentis
Tavmjdomare.
saxelmwifo inspeqcia aris kanoniT gansazRvruli aRmasrulebel
xelisuflebaSi damoukideblad moqmedi samTavrobo dawesebuleba,
romlis ZiriTadi amocanaa saxelmwifo zedamxedvelobis ganxor-
cieleba da saxelmwifoebrivi iZulebis gamoyeneba kanonis safuZ-
velze da mis Sesabamisad. saxelmwifo inspeqcias xelmZRvanelobs
inspeqciis ufrosi, romelsac Tanamdebobaze niSnavs da aTavisu-
flebs prezidenti.

sfdb ^#
mTavrobis wevrTa uflebamosilebis
moxsnis (gadadgomis) wesi da pirobebi

rogorc zemoT ukve mivuTiTeT, ficis miRebis Semdeg preziden-


ti iRebs Zveli mTavrobis Semadgenlobisagan uflebamosilebis
moxsnas da masve SeiZleba daekisros movaleobaTa Sesruleba mTavro-
bis axali Semadgenlobis Seqmnamde.
mTavrobis wevri Tanamdebobidan SeiZleba gaTavisufldes prez-
identis brZanebulebiT.
kanoni iTvaliswinebs pirobebs, romelTa dadgomis SemTxvevaSi mTavrobis
wevrs - ministrs SeiZleba Seuwydes uflebamosileba. es pirobebia:
1. misi gadadgoma;
2. gardacvaleba;
3. Tu Tanamdebobidan gaTavisuflda prezidentis aqtis safuZvelze;
4. Tu mis mimarT kanonier ZalaSi Sevida sasamarTlos gamamtyune-
beli ganaGeni;
5. Tu mTavrobis Semadgenlobam moixsna uflebamosilebebi.
mTavrobis wevris uflebamosileba SeiZleba Sewydes impiCmentis
wesiT. mTavrobis wevris mimarT impiCmentis wesiT sakiTxis aRZvris

339
ufleba aqvs saqarTvelos parlamentis sruli Semadgenlobis ara
nakleb 1/3-s. sakiTxis aRZvris safuZvelia mTavrobis wevris mier:
1. konstituciis darRveva;
2. saxelmwifos Ralati an sisxlis samarTlis sxva danaSauli;
mTavrobis wevris impiCmentis wesiT Tanamdebobidan gaTavisu-
flebis gadawyvetilebis miReba gansxvavdeba prezidentis mimarT,
Cvens mier ukve ganxiluli pirobebisagan. mTavrobis wevris qmede-
baze parlamentSi Sesabamisi daskvnis ganxilvis dawyebidan 30
dRis ganmavlobaSi kenWisyraze daismeba misi impiCmentis wesiT
gadayenebis sakiTxi. mTavrobis wevri Tanamdebobidan gadayenebulad
CaiTvleba, Tu gadawyvetilebas mxari dauWira saqarTvelos parla-
mentis sruli Semadgenlobis umravlesobam.
mTavrobis wevri _ ministri uflebamosilia Tanamdebobidan
gadadges sakuTari iniciativiT, risTvisac gancxadebiT mimarTavs
prezidents. kanonis Sesabamisad, ministrs SeuZlia Tanamdebobidan
gadadges, Tu arsebobs saqarTvelos prezidentis an parlamentis
gadawyvetilebisadmi princi puli uTanxmoeba, sajaro samsaxurSi
yofnis mizanSeuwonloba mrwamsis gamo, kanonsawinaaRmdego gadaw-
yvetilebis Sesrulebis iZuleba, ramac SeiZleba mniSvnelovani ma-
terialuri Tu moraluri ziani gamoiwvios, agreTve janmrTelobis
iseTi mdgomareobisas, romelic xels uSlis Tanamdebobriv ufle-
bamosilebaTa aRsrulebas.
gadadgomaze an gadadgomaze motivirebuli uaris Sesaxeb gada-
wyvetilebas erTi Tvis vadaSi Rebulobs prezidenti. uaris SemTx-
vevaSi ministri valdebulia gaagrZelos samsaxurebrivi movaleo-
bis Sesruleba. amasTan, igi inarCunebs uflebas gaTavisufldes
samsaxuridan piradi gancxadebis safuZvelze, kanonmdeblobiT dad-
genili wesiT.

codnis Semowmeba

1. daaxasiaTeT saxelmwifos meTauris iuridiuli for-


mulis transformacia monarqidan prezidentamde?
2. ra uflebamosilebebi gaaCnia saqarTvelos prezi-
dents, rogorc saxelmwifos meTaurs da rogorc
aRmasrulebeli xelisuflebis meTaurs?
3. ras gulisxmobs saqarTvelos prezidentis samarT-
lebrivi statusis safuZvlebi?

340
4. rogoria saqarTvelos prezidentis arCevis wesi da
pirobebi? ra meqanizmi arsebobs misi Tanamdebo-
bidan gadayenebisaTvis?
5. ra saxis organoebs qmnis saqarTvelos prezidenti
aRmasrulebeli xelisuflebis ganxorcielebaSi xe-
lis Sewyobis mizniT?
6. gansazRvreT saqarTvelos prezidentis kompetencia.
7. rogoria saqarTvelos prezidentis urTierTobis
safuZvlebi sakanonmdeblo da sasamarTlo xelisu-
flebasTan?
8. ra aris mTavroba? rogoria saqarTvelos mTavro-
bis samarTlebrivi statusi?
9. rogor xdeba aRmasrulebeli xelisuflebis (mTavro-
bis) formireba saqarTveloSi da vis ekuTvnis amis
prerogativa?
10. rogoria saqarTveloSi aRmasrulebeli xelisu-
flebis (mTavrobis) Semadgenloba?
11. ra gansxvavebaa saqarTvelos ministrsa da sax-
elmwifo ministrs Soris?
12. ra wesiT xdeba saqarTvelos mTavrobis wevris
uflebamosilebis moxsna?

ÔÄÓÔÉ
1. saqarTvelos prezidentis arCeva xdeba:
a _ iribi arCevnebis gziT;
b _ prezidents irCevs 35.000 amomrCevlisagan Semdgari saarCevno
korpusi;
g _ prezidenti airCeva parlamentis mier;
d _ prezidentis arCevnebi pirdapiria.

2. saqarTvelos prezidents irCeven:


a _ 7 wlis vadiT;
b _ prezidentis uflebamosilebis vada emTxveva parlamentis ufle-
bamosilebis vadas;
g _ uzenaesi sasamarTlos uflebamosilebis vadas.

341
3. saqarTvelos; prezidentma ucxo saxelmwifosTan
molaparakebis Sedegad xeli moawera xelSekrule-
bas urTierTTanamSromlobisa da daxmarebis Sesax-
eb. saqarTvelos parlamentma ar moaxdina aRniSnu-
li xelSekrulebis ratificireba im motiviT, rom
prezidents molaparakebisa da xelSekrulebaze xe-
lmowerisaTvis parlamentisagan ar miuRia special-
uri rwmuneba.
a _ prezidents sWirdeboda specialuri rwmuneba;
b _ prezidentisaTvis rwmuneba unda mieca parlaments;
g _ rwmuneba unda mieca mTavrobas;
d _ prezidents am SemTxvevaSi ar Wirdeba specialuri rwmuneba;
e _ parlamentis gadawyvetileba sworia;
v _ parlamentis gadawyvetileba ar aris swori.

4. saqarTvelos prezidenti kanonis Sesabamisad aris:


a _ aRmasrulebeli xelisuflebis meTauri;
b _ mTavrobis meTauri;
g _ sakanonmdeblo da aRmasrulebeli xelisuflebis meTauri.

5. saqarTvelos prezidentma gamosca Sewyalebis aqti,


romliTac Seiwyala saxelmwifos RalatisaTvis pa-
suxisgebaSi micemuli piri.
prezidentma aRniSnuli aqtiT:
a _ gadaameta Tavis uflebamosilebaTa sferos;
b _ prezidentma aqti miiRo Tavis uflebamosilebaTa Sesabamisad.

6. saqarTvelos parlamentma 1989 wlis 11 ivniss miiRo


sakonstitucio sasamarTlos daskvna, romelSic dadas-
turebuli iyo prezidentis qme debaSi konstituciis
qmedebaSi
da rRvevis faqti. parlamentma 15 ivniss daiwyo sakiTx-
darRvevis
is ganxilva. 30 ivniss parlamentma sagazafxulo se-
sia damTavrebulad gamoacxada da aRniSnuli sakiTx-
is ganxilva gadaitana 21 oqtombrisaTvis. sakiTxis ganx-
ilvis Sedegad parlamentis wevrTa 2/3 umravleso-
biT prezidenti gadayenebuli iqna Tan amdebobidan.
Tanamdebobidan.
a _ parlaments mocemul SemTxvevaSi ar SeeZlo gadaeyenebina
prezidenti Tanamdebobidan;
b _ parlamentma pirveli ganxilvisas dauSva an ar dauSva proce-
duruli Secdoma;

342
g _ parlaments SeeZlo prezidenti gadaeyenebina Tanamdebobidan; d
_ parlamentma meore SemTxvevaSi dauSva an ar dauSva proce-
duruli Secdoma.

7. saqarTvelos parlamentma miRebidan 5 dRis vada-


Si kanoni "axalgazrdobis Sesaxeb" gadasca prezidents
xelmosawerad. prezidentma kanoni ukan daabruna misi
SeniSvnebiT xelaxali ganxilvisaTvis. parlamentma
ar ganixila prezidentis SeniSvnebi da kenWi uyara
kanonis pirvel variants da kvlav miiRo igi. prezi-
dentma xeli ar moawera kanons da sakiTxis saboloo
gadawyvetisaTvis daniSna referendumi.
gansazRvreT:
a _ sworad moiqca Tu ara prezidenti;
b _ amoqmeddeba Tu ara mocemuli kanoni, roca mas xeli moawera
parlamentis Tavmjdomarem;
g _ prezidenti valdebuli iyo kanonisaTvis;
d _ prezidenti moiqca sworad, roca daniSna referendumi;
e _ kanonze xelis moweris ufleba qonda mxolod prezidents.

8. saqarTvelos mTavrobis sxdomaze, romelsac prez-


identis davalebiT Tavmjdomareobda saxelmwifo
ministri, ganxilul iqna zamTris sezonisaTvis mza-
debis sakiTxi da miRebul iqna dadgenileba “gada-
udebel saTbob-energetikul RonisZiebaTa Sesaxeb".
a _ mTavrobam gadaameta Tavis uflebamosilebebs;
b _ mTavroba moqmedebda uflebamosilebaTa farglebSi;
g _ mTavrobas, rogorc mmarTvelobis organos, hqonda ufleba
mieRo dadgenileba, rogorc sakuTari aqti;
d _ mTavrobas ar hqonda dadgenilebis, rogorc sakuTari aqtis,
miRebis ufleba.

9. saqarTvelos prezidentma parlaments warudgina


axali wlis biujetis proeqti. biujetis Sesaxeb kanon-
proeqtis ganxilvis dros parlamentma arasakmarisad
miiCnia biujetis im muxlebiT gaTvaliswinebuli
xarjebi, romlebic Seexeboda qveynis Tavdacvas da
gazarda proeqtis Sesabamis muxlebSi gaTvaliswineb-
uli xarjebi, prezidentTan SeTanxmebis gareSe.
a _ biujetis Sesaxeb kanonproeqtSi cvlilebebis Setana parla-

343
mentis prerogativaa;
b _ parlaments biujetis Sesaxeb kanonproeqtSi ar SeeZlo Ses-
worebis Setana prezidentTan SeTanxmebis gareSe.

10. saqarTvelos prezidentma gamosca brZanebuleba


centraluri da teritoriuli erTeulebis er-
Tobliv gamgeblobas mikuTvnebul sakiTxebTan dakav-
SirebiT. brZanebulebis gamocema ganapiroba im gare-
moebam, rom sakiTxi saWiroebda gadaudebel sakanon-
mdeblo mowesrigebas, xolo Sesabamisi kanoni ar
arsebobs.
a _ aRniSnuli aqtis gamocemiT gadaameta Tavis uflebamosilebaTa
sferos;
b _ prezidenti brZanebuleba ewinaaRmdegeba saqarTvelos konsti-
tuciis 48-e muxls;
g _ prezidenti moqmedebda Tavis uflebamosilebaTa farglebSi;
d _ brZanebuleba ar ewinaaRmdegeba konstituciis 48-e muxls.

ÂÀÌÏÚÄÍÄÁÖËÉ ÓÀÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏ ÌÀÓÀËÀ

saqarTvelos konstitucia;
saqarTvelos respublikis kanoni “saxelmwifo xelisu-
flebis Sesaxeb”;
saqarTvelos organuli kanoni “erovnuli uSiSroebis
sabWos Sesaxeb”;
germaniis federaciuli respublikis ZiriTadi kanoni;
saqarTvelos organuli kanoni “saqarTvelos preziden-
tis arCevnebis Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “aRmasrulebeli xelisuflebis
struqturisa da saqmianobis wesis Sesaxeb”;
saqarTvelos respublikis kanoni “saqarTvelos respub-
likis ministrTa kabinetis Sesaxeb”.

344
“vinca sabWod sjdebodeT da marTalsa saCivarsa mar-
Tlad moixsenebdeT TquenTa gulTa Sigan RrmTis SiSi
unda daiWiroT da aravis sTnioT ara mamasa da dedasa,
ara patronsa, ara ZmaTa da meyvisTa, aras qrTamis qadebi-
saTvis, ara! aramed marTali samarTali unda gaaCinoT!”
10 ÈÄÌÀ
ÁÀÂÒÀÔ ÊÖÒÀÐÀËÀÔÉÓ ÓÀÌÀÒÈÀËÉ

ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏ áÄËÉÓÖ×ËÄÁÉÓ
ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ ÓÀ×ÖÞÅËÄÁÉ

345
sfdb ^$
sasamarTlo xelisuflebis
arsi da sistema
sasamarTlo xelisufleba, sakanonmdeblo da aRmasrulebel
xelisuflebasTan erTad, warmoadgens damoukidebel da srulu-
flebian ganStoebas xelisuflebis ganawilebis klasikuri princi-
pis safuZvelze organizebuli xelisuflebis sistemaSi.
sasamarTlo xelisuflebis daniSnuleba xelisuflebis siste-
maSi gansakuTrebulia, rac gamoixateba funqciaSi - daicvas adami-
ani, sazogadoebis TiToeuli wevri, saxelmwifosa da sxva pirebis
TviTnebobisa da Zaladobisagan. sasamarTlo xelisufleba
saqarTveloSi, am daniSnulebis uzrunvelsayofad, kanoniT dadgeni-
li formiT, axorcielebs sakonstitucio kontrolisa da marTlm-
sajulebis funqcias, uzrunvelyofs kanonierebisa da marTlwes-
rigis ganmtkicebas, prevenciul zegavlenas axdens rogorc samar-
TaldamrRvevze, ise sxva pirebze.
bunebrivia, sasamarTlo xelisufleba gavlenas ganicdis xe-
lisuflebis danarCeni Stoebisagan. magaliTad, sakanonmdeblo xe-
lisufleba kanonebis miRebis gziT gansazRvravs sasamarTlo xe-
lisuflebis sistemas, mis kompetencias, mosamarTleTa saqmianobis
sakanonmdeblo garantiebs, e.i. qmnis sasamarTlo xelisuflebis
funqcionirebis samarTlebriv bazas. aRmasrulebeli xelisufleba
uzrunvelyofs sasamarTlo xelisuflebis kvalificiuri kadrebis
momzadebas, mis materialur-teqnikur uzrunvelyofas. rogorc sa-
kanonmdeblo, ise aRmasrulebeli xelisufleba kanoniT gansazRvruli
wesiT monawileobs sasamarTlo xelisuflebis formirebaSi. mi-
uxedavad amisa, sasamarTlo xelisufleba sruliad damoukidebeli
ganStoebaa, romelic uzrunvelyofs marTlmsajulebisa da sakon-
stitucio kontrolis ganxorcielebaSi sakanonmdeblo da aRmas-
rulebel xelisuflebaTa Caurevlobas. aseTi damoukideblobis
arseboba aucilebelia im daniSnulebisa da funqciebis realuri
ganxorcielebisaTvis, romlebic zemoT movixsenieT. xolo damoukide-
beli, miumxrobeli sasamarTlo xelisufleba demokratiuli, sa-
marTlebrivi saxelmwifos aucilebeli pirobaa.
swored aRniSnulis gamo saqarTvelos konstituciaSi sasa-
marTlo xelisuflebas daTmobili aqvs calke, V Tavi, romelic
sakmao simyariT axdens sasamarTlo xelisuflebis damoukideblo-

346
bis deklarirebas. "sasamarTlo xelisufleba damoukidebelia da
mas axorcieleben mxolod sasamarTloebi. sasamarTlos gadawyvetile-
ba gamoaqvs saqarTvelos saxeliT~, _ aRniSnulia konstituciis
82-e muxlSi.

sasamarTlo xelisufleba saqarTveloSi xorciel-


deba sakonstitucio kontrolis, marTlmsajulebisa
da kanoniT dadgenili sxva formebis mixedviT. sasam-
arTlo organoTa erToblioba, romliTac xorciel-
deba sasamarTlo xelisufleba, qmnis sasamarTlo
organoTa erTian sistemas.

saqarTvelos sasamarTlo organoTa sistema Sedgeba ori gan-


sxvavebuli sasamarTlo dawesebulebis _ saerTo iurisdiqciis
sasamarTloebisagan, romlebic axorcieleben sisxlis, samo-
qalaqo da administraciul saqmeTa ganxilvas, da sakonstitucio
kontrolis ganmxorcielebeli sasamarTlo organos _ sakon-
stitucio sasamarTlosagan.
saerTo sasamarTloebis sistemaSi Sedis:
⊇ raionuli (saqalaqo) sasamarTlo,
⊇ saolqo sasamarTlo,
⊇ afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikis umaRlesi sasamarTloebi,
⊇ saqarTvelos uzenaesi sasamarTlo.
1997 wlis 13 ivnisis saqarTvelos organuli kanoni saerTo
sasamarTloebis Sesaxeb saomari mdgomareobis dros iTvaliswinebs
samxedro sasamarTloebis Seqmnis SesaZleblobas, magram aucile-
blad saerTo sasamarTloebis sistemaSi. amasTan, saqarTvelos konsti-
tucia gamoricxavs sagangebo an specialuri sasamarTloebis Seqmnas.
‘sagangebo an specialuri sasamarTloebis Seqmna dauS-
vebelia~, miTiTebulia konstituciis 83-e muxlis me-4 punqtSi.
rac Seexeba sakonstitucio sasamarTlos, igi sakonstitucio
kontrolis ganmxorcielebeli organoa, romelzec ufro dawvrilebiT
Sesabamis paragrafSi SevCerdebiT.
saerTo sasamarTloebis sistemas, organizaciasa da mosamarTleTa
samarTlebriv mdgomareobas gansazRvravs zemoxsenebuli organuli
kanoni "saerTo sasamarTloebis Sesaxeb~. igi warmoadgens sasamarTlo
sistemis TiToeuli rgolis organizaciisa da saqmianobis ZiriTad
samarTlebriv bazas. kanonis Sesabamisad, am sistemaSi Sedian:

347
raionuli (saqalaqo) sasamarTlo
raionuli sasamarTlo iqmneba im raionebSi, qalaqSi, romlebic
ar Sedian arc erT raionSi da ar gaaCnia raionuli dayofa, agreTve
qalaqis raionSi. misi Seqmna da samoqmedo teritoriis gansazRvra
xdeba saqarTvelos prezidentis brZanebulebiT. afxazeTisa da aWaris
avtonomiuri respublikebis teritoriebze moqmedi raionuli
(saqalaqo) sasamarTloebis samoqmedo teritoriis gansazRvra xdeba
saqarTvelos prezidentis mier Sesabamisad am avtonomiuri respub-
likebis iusticiis sabWoebis wardginebiT.
raionuli (saqalaqo) sasamarTlo warmoadgens pirveli in-
stanciis sasamarTlos, sadac mosamarTle saqmes ganixilavs erT-
pirovnulad, garda saqarTvelos saproceso kanonmdeblobiT dadge-
nili SemTxvevebisa, roca saqme ganixileba kolegiurad erTi mosa-
marTlisa da ori msajulis monawileobiT. raionuli (saqalaqo)
sasamarTlo Sedgeba ara nakleb ori mosamarTlisagan, romelTagan
erTi ganixilavs sisxlis samarTlis saqmeebs, xolo meore _ samo-
qalaqo da sxva saxis saqmeebs. raionul (saqalaqo) sasamarTloSi,
sadac ori an meti mosamarTlea, saqarTvelos prezidenti am sasa-
marTlos Semadgenlobidan xuTi wlis vadiT niSnavs sasamarTlos
Tavmjdomares. dauSvebelia erTi da imave piris zedized meore
vadiT daniSvna. kanoni aqve uSvebs gamonakliss im SemTxvevis saxiT,
roca amave sasamarTlos yvela sxva mosamarTle uars ganacxadebs
sasamarTlos Tavmjdomareobaze. raionuli (saqalaqo) sasamarT-
los Tavmjdomaris aryofnis SemTxvevaSi mis movaleobas misive
davalebiT asrulebs amave sasamarTlos erT-erTi mosamarTle, xolo
aseTi davalebis ararsebobisas - is mosamarTle, romelsac mosamar-
Tled muSaobis meti gamocdileba aqvs.

saolqo sasamarTlo
saqarTvelos saolqo sasamarTloebia Tbilisisa da quTaisis
saolqo sasamarTloebi, romelTa samoqmedo teritoria ganisazRvreba
saqarTvelos prezidentis brZanebulebiT, saqarTvelos iusticiis
sabWos wardginebis safuZvelze. igi ganixilavs saqmeebs rogorc
saapelacio, ise pirveli instanciis wesiT. saapelacio wesiT ganix-
ilavs saCivrebs raionuli (saqalaqo) sasamarTloebis gadawyvetile-
bebze. saolqo sasamarTloSi saapelacio wesiT saqme ganixileba
palatebis, xolo pirveli instanciis wesiT - kolegiebis mier.
kolegiebsa da palatebSi saqmis ganxilva xdeba kolegiurad sami
mosamarTlis SemadgenlobiT, xolo sagamoZiebo - kolegiaSi, sisx-
lis samarTlis saproceso kanonmdeblobiT gaTvaliswinebul SemTx-

348
vevebSi ki _ erTpirovnuladac.
saolqo sasamarTloSi iqmneba:
⊇ samoqalaqo da samewarmeo saqmeTa kolegia;
⊇ sisxlis samarTlis saqmeTa kolegia;
⊇ administraciuli samarTlisa da sagadasaxado saqmeTa kolegia;
⊇ samoqalaqo, samewarmeo da gakotrebis saqmeTa saapelacio pal-
ata;
⊇ sisxlis samarTlis saqmeTa saapelacio palata;
⊇ administraciuli samarTlisa da sagadasaxado saqmeTa saapel
acio palata;
⊇ sisxlis samarTlis saproceso kanonmdeblobiT gaTvaliswineb-
uli sakiTxebis gadasawyvetad _ sagamoZiebo kolegia.
TiToeul kolegiasa da palatas hyavs Tavmjdomare, romelsac
Sesabamisi kolegiisa da palatis Semadgenlobidan 5 wlis vadiT
Tanamdebobaze niSnavs da aTavisuflebs saqarTvelos prezidenti.
erTi da igive piris zedized meore vadiT daniSvnas saolqo sasa-
marTlos, misi palatis an kolegiis Tavmjdomared kanoni dauSve-
blad miiCnevs. saolqo sasamarTlos Tavmjdomare Tavmjdomareobs
erT-erT sasamarTlo kolegias an palatas. misi uflebamosilebisa
da monacvleobis sakiTxebi mocemulia "saerTo sasamarTloebis
Sesaxeb~ organuli kanonis 22-23 muxlebSi.

afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis


umaRlesi sasamarTloebi
afxazeTisa da aWaris avtonomiur respublikebSi arsebobs
Sesabamisi umaRlesi sasamarTloebi, romlebic, "saerTo sasamarT-
loebis Sesaxeb” kanoniT dadgenili wesiT, zedamxedvelobas uweven
marTlmsajulebis ganxorcielebas afxazeTisa da aWaris avtonomi-
uri respublikebis teritoriaze moqmed raionul (saqalaqo) sasa-
marTloebSi.
am sasamarTloebis mosamarTleTa raodenobas gansazRvravs, Sesa-
bamisad, afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis warmomad-
genlobiTi organoebi saqarTvelos iusticiis sabWos wardginebiT.
avtonomiuri respublikebis umaRlesi sasamarTlo Sedgeba
Tavmjdomaris, Tavmjdomaris pirveli moadgilis, moadgileebisa da
sxva mosamarTleebisagan. afxazeTisa da aWaris avtonomiuri res-
publikebis umaRlesi sasamarTloebi iqmneba igive SemadgenlobiT,
rogorc saolqo sasamarTloebis Semadgenloba, mxolod im gansx-
vavebiT, rom afxazeTisa da aWaris umaRles sasamarTloebSi arse-

349
bobs aRniSnuli sasamarTloebis prezidiumebi, romlis uflebam-
osilebebi organuli kanoniT ganisazRvreba "saerTo sasamarTloe-
bis Sesaxeb~.
am sasamarTloebis palatebi da sagamoZiebo kolegia saqmeebs ganix-
ilavs saapelacio wesiT, xolo kolegiebi _ pirveli instanciiT.
avtonomiuri respublikebis umaRlesi sasamarTloebis Tavmj-
domareebs kolegiebis TavmjdomareTagan 5 wlis vadiT irCeven
afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis umaRlesi war-
momadgenlobiTi organoebi, Sesabamisad, avtonomiuri respublikis
iusticiis sabWos wardginebiT, saqarTvelos prezidentis winaswari
werilobiTi TanxmobiT.
aWaris avtonomiuri respublikis sasamarTlo xelisuflebis
organizaciis, saqmianobis wesi da samarTlebrivi mdgomareoba gan-
isazRvreba aWaris avtonomiuri respublikis konstituciiTa da
saqarTvelos Sesabamisi kanoniT.
rac Seexeba afxazeTis avtonomiuri respublikis sasamarT-
loebis samarTlebriv mdgomareobas, afxazeTis avtonomiur respub-
likaSi saqarTvelos iurisdiqciis srulad aRdgenamde, faqtobri-
vad, ganisazRvreba separatistuli xelisuflebis mier miRebuli
1994 wlis 26 noembris konstituciiT. am konstituciis Sesabamis-
ad, "afxazeTis respublikaSi~ marTlmsajulebas ganaxorcielebs
mxolod sasamarTlo, xolo sameurneo davebs ganixilavs saarbi-
traJo sasamarTlo.
konstituciis 73-e muxliT, sasamarTlo xelisuflebis umaRles
organod gamocxadebulia "afxazeTis respublikis~ umaRlesi
sasamarTlo, romlis Tavmjdomare da wevrebi, aseve qvemdgomi sasa-
marTloebis mosamarTleebi, saarbitraJo sasamarTlos Tavmjdomare
da mosamarTleebi afxazeTis respublikis prezidentis wardginebiT
airCeva afxazeTis parlamentis mier.
dReisaTvis afxazeTis avtonomiur respublikaSi, sasamarTloebs
aRniSnuli konstituciis 74-e muxlis Sesabamisad, gadawyvetilebe-
bi gamoaqvT afxazeTis respublikis saxeliT.

saqarTvelos uzenaesi sasamarTlo


saqarTvelos uzenaesi sasamarTlo zedamxedvelobas uwevs mar-
Tlmsajulebis ganxorcielebas saqarTvelos saerTo sasamarTloebSi,
pirveli instanciiT ganixilavs kanoniT gansazRvrul saqmeebs.
uzenaesi sasamarTlo aseve ganixilavs saqarTvelos parlamentis
sruli Semadgenlobis ara nakleb 1/3-is mier aRZrul sakiTxs

350
saqarTvelos prezidentis impiCmentis wesiT Tanamdebobidan gaday-
enebis Sesaxeb, sakiTxis ganxilvis Semdeg, Tavisi daskvniT adas-
turebs prezidentis qmedobaSi danaSaulis niSnebis arsebobas an
ararsebobas, axorcielebs aseve saqarTvelos konstituciis 63-e,
64-e, 88-e muxlebiT, "saerTo sasamarTloebis Sesaxeb~ saqarTvelos
organuli kanoniT, "saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos Sesaxeb~ or-
ganuli kanoniTa da sxva kanonebiT miniWebul uflebamosilebebs.
uzenaesi sasamarTlos palatebi, garda sazedamxedvelo pala-
tisa, arian sakasacio instanciis sasamarTloebi, romlebic ixilaven
sakasacio saCivrebs raionuli (saqalaqo), saolqo, afxazeTisa da
aWaris umaRlesi sasamarTloebis gadawyvetilebebze, aseve saqarTve-
los uzenaesi sasamarTlos gadawyvetilebebze. palataSi saqmis
ganxilva xdeba sami mosamarTlis SemadgenlobiT, garda sazedamxed-
velo palatisa. sazedamxedvelo palata iqmneba uzenaesi sasamarT-
los Svidi mosamarTlis SemadgenlobiT, romlebsac irCevs uzenae-
si sasamarTlos plenumi. or weliwadSi erTxel xdeba palatis
wevrTa erTi mesamedis rotacia. igi ganixilavs mxareTa saCivrebs
kolegiurad axlad aRmoCenil da axlad gamovlenil garemoebebTan
dakavSirebiT saqarTvelos saerTo sasamarTloebis mier gamotanil
da kanonier ZalaSi Sesul ganaCenebze da sxva Semajamebel gadaw-
yvetilebebze. igi erTjeradad kolegiurad ganixilavs mxareTa
saCivrebs uzenaesi sasamarTlos sisxlis samarTlis saqmeTa kolegiis
mier gamotanil ganaCenebze da Sesabamisi SuamdgomlobiT mimarTavs
uzenaesi sasamarTlos plenums.
Sesabamisad, saqarTvelos uzenaes sasamarTloSi iqmneba:
1. sisxlis samarTlis saqmeTa sasamarTlo kolegia,
romelic saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos gansjad sisxlis
samarTlis saqmeebs ganixilavs pirveli instanciiT. kolegia
saqmeebs ganixilavs erTi mosamarTlisa da ori msajulis monaw-
ileobiT;
2. samoqalaqo, samewarmeo da gakotrebis saqmeTa pal-
ata;
3. administraciuli da sxva kategoriis saqmeTa pal-
ata
ata;;
4. sisxlis samarTlis saqmeTa palata
palata;;
5. sazedamxedvelo palata
palata;;
uzenaesi sasamarTlos plenumi Sedgeba uzenaesi sasamarT-
los Tavmjdomaris, Tavmjdomaris pirveli moadgilisa da moadgileebis,
uzenaesi sasamarTlos wevrebis, afxazeTisa da aWaris avtonomiuri
respublikebis umaRlesi sasamarTloebis Tavmjdomareebis, Tbilisisa
da quTaisis saolqo sasamarTloebis Tavmjdomareebisagan.

351
plenumi moiwveva saWiroebisamebr, magram ara nakleb sam TveSi
erTxel. uzenaesi sasamarTlos plenumi, sasamarTlo xelisufleb-
is konstituciuri funqciebidan gamomdinare, axorcielebs "uzenae-
si sasamarTlos Sesaxeb~ saqarTvelos kanoniTa da sxva kanonebiT
gaTvaliswinebul uflebamosilebebs.
saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos adgilsamyofelia marTlm-
sajulebis sasaxle qalaq TbilisSi, uzenaesi sasamarTlos Senoba-
ze aRimarTeba saqarTvelos saxelmwifo droSa. sasamarTlo sxdo-
mis darbazSi TvalsaCino adgilze Tavsdeba saqarTvelos saxelm-
wifo gerbi. uzenaesi sasamarTlos mosamarTle saqmis ganxilvaSi
monawileobisas specialuri tansacmliT imoseba.

sfdb ^%
saqarTvelos iusticiis sabWo
"aRmasrulebeli xelisuflebis struqturisa da saqmianobis
wesis Sesaxeb~ 1997 wlis 19 seqtembris kanonSi aRniSnulia:
"saqarTvelos prezidenti uflebamosilia Seqmnas saTaTbiro orga-
noebi, romlebic xels uwyoben mas aRmasrulebeli xelisuflebis
ganxorcielebaSi~ (muxli 2,3).

saerTo sasamarTloebis Sesaxeb saqarTvelos orga-


nuli kanonis mixedviT, sasamarTlo reformis gasa-
tareblad winadadebis SemuSavebis, mosamarTleTa Ta-
namdebobaze dasaniSni kandidaturebis SerCevis, ward-
genis, mosamarTleTa Tanamdebobidan gaTavisufle-
bis, sakvalifikacio gamocdebis organizebisa da ka-
noniT dadgenili sxva amocanebis Sesrulebis miz-
niT, iqmneba saqarTvelos prezidentis saTaTbiro
organo saqarTvelos iusticiis sabWo.

saqarTvelos iusticiis sabWos, afxazeTisa da aWaris avtono-


miuri respublikebis iusticiis sabWoebis Seqmnas, maT Semadgenlo-
bas, uflebamosilebebs, gadawyvetilebebis miRebis wessa da sxva
sakiTxebs gansazRvravs saqarTvelos organuli kanoni saerTo sasa-
marTloebis Sesaxeb.
saqarTvelos iusticiis sabWo Sedgeba Tormeti wevrisagan. mis
SemadgenlobaSi, Tanamdebobis mixedviT, Sedian: saqarTvelos uzenae-

352
si sasamarTlos Tavmjdomare, afxazeTisa da aWaris avtonomiuri
respublikebis umaRlesi sasamarTloebis Tavmjdomareebi. iusticiis
sabWoSi danarCeni wevrebis SeyvanaSi monawileobs xelisuflebis
samive Sto, Semdegi TanafardobiT: saqarTvelos prezidenti da
parlamenti iusticiis sabWoSi wevrebis Seyvanisas monawileoben
paritetul sawyisebze, prezidenti niSnavs oTx wevrs, aseve oTx
wevrs irCevs saqarTvelos parlamenti da erT wevrs saqarTvelos
uzenaesi sasamarTlo. saqarTvelos parlamentis mier iusticiis
sabWos wevris arCevisas, aRniSnulis garda, arsebobs SezRudvis
ramdenime piroba, romlis mixedviT, parlaments ar SeuZlia ius-
ticiis sabWos wevrad airCios samze meti parlamentis wevri, romelT-
aganac ar SeiZleba iyos saparlamento umravlesobis orze meti
warmomadgeneli.
im pirebis garda, romlebic Tanamdebobrivad Sedian iusticiis
sabWos SemadgenlobaSi, iusticiis sabWos wevrad ganmwesebisas saWiroa
wevrobis kandidatis winaswari werilobiTi Tanxmoba.
iusticiis sabWos is wevri, romelic ar aris saqarTvelos
parlamentis wevri an saqarTvelos iusticiis ministri, SeiZleba
iyos saqarTvelos moqalaqe 25 wlis asakidan, Tu mas aqvs umaRle-
si iuridiuli ganaTleba.
iusticiis sabWos im wevris mimarT, romelic ar aris saqarTve-
los iusticiis ministri an saqarTvelos parlamentis wevri, kano-
ni aRiarebs SeuTavseblobis princi ps, romlis Tanaxmadac, iustici-
is sabWos am wevrebs ar SeiZleba ekavoT raime sxva Tanamdeboba
saxelmwifo samsaxurSi an TviTmmarTvelobis organoSi an eweodes
sxva anazRaurebad saqmianobas, garda samecniero, pedagogiuri da
SemoqmedebiTi saqmianobisa. iusticiis sabWos wevris xelfasi ar
SeiZleba iyos parlamentis wevris xelfasze naklebi.
iusticiis sabWos muSaobis ZiriTadi formaa sxdoma, romelic
moiwveva saWiroebisamebr, magram ara nakleb sam TveSi erTxel
saqarTvelos prezidentis an misi davalebiT _ iusticiis sabWos
romelime wevris mier. iusticiis sabWos sxdomebs Tavmjdomare-
obs saqarTvelos prezidenti an misi davalebiT saqarTvelos
uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomare, saqarTvelos prezidentisa
da saqarTvelos parlamentis sagangebod uflebamosili iustici-
is sabWos wevrebi, xolo maTi aryofnis SemTxvevaSi - iusticiis
sabWos sxva wevri.
saqarTvelos prezidenti saerTo sasamarTloebis Sesaxeb kano-
nis me-60 muxlis me-7 punqtSi CamoTvlil pirTagan niSnavs ius-
ticiis sabWos mdivans, romelic

353
⊇ axorcielebs iusticiis sabWos organizaciul-teqnikur uzrun-
velyofas;
⊇ xelmZRvanelobs iusticiis sabWos aparats;
⊇ saqarTvelos iusticiis sabWos TanxmobiT Tanamdebobaze niS-
navs da aTavisuflebs iusticiis sabWos aparatis moxeleebs;
⊇ Tanamdebobaze niSnavs da aTavisuflebs aparatis sxva mosamsax-
ureebs;
⊇ amzadebs iusticiis sabWos sxdomebs;
⊇ Tavisi kompetenciis farglebSi xels awers samsaxureobriv
dokumentebs;
⊇ asrulebs kanonmdeblobiT gansazRvrul sxva uflebamosilebebs.
saqarTvelos iusticiis sabWos uflebamosilebaTa farglebi
gansazRvrulia saerTo sasamarTloebis Sesaxeb kanonis 63-e mux-
liT.
xolo afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis ius-
ticiis sabWoebis uflebamosilebebs gansazRvravs imave kanonis
64-e muxli. iusticiis sabWo ganxiluli sakiTxebis Taobaze Reb-
ulobs gadawyvetilebas.
iusticiis sabWo uflebamosilia ganixilos sakiTxebi da mi-
iRos gadawyvetileba, Tu mis sxdomas eswreba wevrTa naxevarze
meti. gadawyvetileba miRebulad CaiTvleba, Tu mas mxars dauWers
damswre wevrTa umravlesoba.
saqarTvelos iusticiis sabWo Tavisi reglamentiT dadgenili
wesiT sakvalifikacio sagamocdo komisiasa da mis Semadgenlobas
dasamtkiceblad warudgens saqarTvelos prezidents. afxazeTisa
da aWaris avtonomiur respublikebSi sakvalifikacio sagamocdo
komisiis Semadgenlobas gansazRvravs saqarTvelos iusticiis sab-
Wo Sesabamisi avtonomiuri respublikebis iusticiis sabWos Tanx-
mobiT.
mosamarTleobis sakvalifikacio gamocdis Cabarebis ufleba
aqvs 23 wlis asaks miRweul umaRlesi iuridiuli ganaTlebis
mqone saqarTvelos moqalaqes.
saerTo sasamarTloebis Sesaxeb kanoniT dadgenili wesiT ar-
Ceuli an daniSnuli mosamarTle valdebulia Tanamdebobis dakave-
bamde gaiaros orTviani specialuri saswavlo kursi iusticiis
saministros saswavlo centrSi saqarTvelos iusticiis sabWos
mier damtkicebuli programis Sesabamisad. am kursis gavlis valde-
bulebisagan Tavisufldeba piri, romelsac aqvs mosamarTlis Tanam-
debobaze muSaobis ara nakleb erTi wlis gamocdileba.

354
saqarTvelos organuli kanoni
“saerTo sasamarTloebis Sesaxeb” muxli 63

1. saqarTvelos iusticiis sabWo:


a) warudgens saqarTvelos prezidents mosamarTlis Tanamdebobaze
dasaniSn kandidatebs;
b) warudgens saqarTvelos prezidents sakvalifikacio sagamocdo
komisiis Semadgenlobas;
g) gansazRvravs raionuli sasamarTlos mosamarTleTa specializacias;
d) saerTo sasamarTloebis materialur-teqnikuri uzrunvelyofis
departamentis wardginebiT adgens saerTo sasamarTloebis, gar-
da saqarTvelos uzenaesi sasamarTlosi, aparatis struqturas
da saStato raodenobas da warudgens mas saqarTvelos prezi-
dents dasamtkiceblad;
e) SeimuSavebs saerTo sasamarTloebis organizaciuli muSaobis wess
da warudgens mas saqarTvelos prezidents dasamtkiceblad;
v) ganixilavs sasamarTlo statistikis analizis masalebs;
z) Sesabamisi saCivris arsebobisas aRZravs disci plinur devnas am
kanonis 56-e muxlis pirveli punqtis “b” qvepunqtiT gaTval-
iswinebuli SemTxvevis, mosamarTlis mier saqmis ganxilvis, agreTve
sasamarTlo aqtebis Sedgenisa da gacemis saproceso kanonmde-
blobiT dadgenili vadebis darRvevis gamo; disci plinuri dev-
nis aRZvrasTan dakavSirebiT sakiTxis mosamzadeblad qmnis komi-
sias, romelSic reglamentiT dadgenili wesiT niSnavs saqarTve-
los iusticiis sabWos or wevrsa da am kanonis 76-e muxlis “e”
qvepunqtiT gaTvaliswinebul pirTagan or specialists. saqarTve-
los iusticiis sabWos, agreTve Seqmnil komisias am qvepunqtiT
gaTvaliswinebul uflebamosilebaTa ganxorcielebisas ekrZale-
baT mosamarTlis mier gamotanili sasamarTlo aqtis kanoniere-
bisa da dasabuTebulobis Semowmeba, mosamarTlisagan konkretul
saqmesTan dakavSirebiT angariSis moTxovna;
T) ismens saerTo sasamarTloebis materialur-teqnikuri uzrunve-
lyofis departamentis Tavmjdomaris yovelwliur angariSs;
i) Sedis saqarTvelos prezidentTan wardginebiT mosamarTleebis
kanoniT dadgenili wesiT waxalisebis Sesaxeb;
k) SeimuSavebs winadadebebs sasamarTlo reformis sakiTxebze da
warudgens saqarTvelos prezidents;
l) axorcielebs kanonmdeblobiT gaTvaliswinebul sxva ufleba-
mosilebebs.
2. iusticiis sabWos saqmianobis wesi ganisazRvreba reglamentiT,
romelsac misive wardginebiT amtkicebs saqarTvelos prezidenti.
3. iusticiis sabWos saqmianobis organizaciul-teqnikuri uzrunve-
lyofis mizniT iqmneba iusticiis sabWos aparati.

355
sfdb ^^
marTlmsajulebis ganxorcielebis
konstituciuri principebi
marTlmsajulebis ganxorcieleba saqarTveloSi emyareba Sem-
deg konstituciur princi pebs:

marTlmsajulebis ganxorcieleba mxolod sasamarT-


loebis mier
saqarTvelos konstituciis 82-e muxlis me-3 punqtSi miTiTe-
bulia, rom sasamarTlo xelisufleba damoukidebelia da mas axor-
cieleben mxolod sasamarTloebi. sxva saxelmwifo organo ar
aris uflebamosili ganaxorcielos sasamarTlos funqciebi. ufro
metic, konstituciiT dauSvebelia sagangebo an specialuri sasa-
marTloebis Seqmna.
marTlmsajuleba saqarTveloSi xorcieldeba saproceso kanon-
mdeblobiT mkacrad gansazRvruli wesiT, romelic mxolod sasa-
marTloebisTvisaa gankuTvnili.

mosamarTleTa damoukidebloba da maTi


damorCileba mxolod saqarTvelos konstituciisa da
kanonebisadmi
"mosamarTle Tavis saqmianobaSi damoukidebelia da emorCileba
mxolod konstituciasa da kanons. raime zemoqmedeba mosamarTleze
an Careva mis saqmianobaSi gadawyvetilebis miRebaze zegavlenis
mizniT akrZalulia da isjeba kanoniT~ (saq. konst. muxli 84.1). am
principis Sesabamisad, mosamarTleebi marTlmsajulebas axorcieleben
damoukideblad, visime nebis miuxedavad. Sesabamisad, arc erT sax-
elmwifo, mmarTvelobis an TviTmmarTvelobis organos, dawesebule-
bas, sazogadoebriv da politikur gaerTianebas, Tanamdebobis pirs,
iuridiul da fizikur pirs ara aqvs ufleba raime formiT Caerios
sasamarTlos saqmianobaSi da Selaxos misi damoukidebloba.
mosamarTleTa damoukideblobis garantiebi ganmtkicebulia
saqarTvelos konstituciiT, saerTo sasamarTloebis Sesaxeb saqarTve-
los organuli kanoniTa da saproceso kanonmdeblobiT.
mosamarTleTa damoukideblobisa da maTi mxolod kanonisadmi
damorCilebis garantiis erT-erT pirobad konstituciam da kanon-
ma daadgina mosamarTlis Tanamdebobrivi SeuTavseblobis princi pi.

356
saqarTvelos konstitucia

1. ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏ áÄËÉÓÖ×ËÄÁÀ áÏÒÝÉÄËÃÄÁÀ ÓÀÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÏ


ÊÏÍÔÒÏËÉÓ, ÌÀÒÈËÌÓÀãÖËÄÁÉÓ ÃÀ ÊÀÍÏÍÉÈ ÃÀÃÂÄÍÉËÉ ÓáÅÀ
×ÏÒÌÄÁÉÓ ÌÄÛÅÄÏÁÉÈ.
muxli
muxl i

2. ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÓ ÀØÔÄÁÉ ÓÀÅÀËÃÄÁÖËÏÀ ÚÅÄËÀ ÓÀáÄËÌßÉ×Ï


82

ÏÒÂÀÍÏÓÀ ÃÀ ÐÉÒÉÓÀÈÅÉÓ ØÅÄÚÍÉÓ ÌÈÄË ÔÄÒÉÔÏÒÉÀÆÄ.


3. ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏ áÄËÉÓÖ×ËÄÁÀ ÃÀÌÏÖÊÉÃÄÁÄËÉÀ ÃÀ ÌÀÓ
ÀáÏÒÝÉÄËÄÁÄÍ ÌáÏËÏà ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÄÁÉ.
4. ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÓ ÂÀÃÀßÚÅÄÔÉËÄÁÀ ÂÀÌÏÀØÅÓ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÀáÄËÉÈ.

1. ÌÏÓÀÌÀÒÈËÄ ÈÀÅÉÓ ÓÀØÌÉÀÍÏÁÀÛÉ ÃÀÌÏÖÊÉÃÄÁÄËÉÀ ÃÀ ÄÌÏÒ-


ÜÉËÄÁÀ ÌáÏËÏà ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÀÓ ÃÀ ÊÀÍÏÍÓ. ÒÀÉÌÄ ÆÄÌÏØÌÄÃÄÁÀ
ÌÏÓÀÌÀÒÈËÄÆÄ, ÀÍ ÜÀÒÄÅÀ ÌÉÓ ÓÀØÌÉÀÍÏÁÀÛÉ ÂÀÃÀßÚÅÄÔÉËÄÁÉÓ
ÌÉÙÄÁÀÆÄ ÆÄÂÀÅËÄÍÉÓ ÌÉÆÍÉÈ, ÀÊÒÞÀËÖËÉÀ ÃÀ ÉÓãÄÁÀ ÊÀÍÏÍÉÈ.
2. ÌÏÓÀÌÀÒÈËÉÓ ÜÀÌÏÝÉËÄÁÀ ÓÀØÌÉÓ ÂÀÍáÉËÅÉÓÀÂÀÍ, ÈÀÍÀÌÃÄ-
ÁÏÁÉÃÀÍ ÌÉÓÉ ÅÀÃÀÌÃÄ ÂÀÍÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÀ ÀÍ ÓáÅÀ ÈÀÍÀÌÃÄÁÏÁÀÆÄ
muxli

ÂÀÃÀÚÅÀÍÀ ÃÀÉÛÅÄÁÀ ÌáÏËÏà ÊÀÍÏÍÉÈ ÂÀÍÓÀÆÙÅÒÖË ÛÄÌÈáÅÄÅÄÁÛÉ.


84

3. ÀÒÀÅÉÓ ÀÒÀ ÀØÅÓ Ö×ËÄÁÀ ÌÏÓÈáÏÅÏÓ ÌÏÓÀÌÀÒÈËÄÓ ÀÍÂÀÒÉÛÉ


ÊÏÍÊÒÄÔÖË ÓÀØÌÄÆÄ.
4. ÁÀÈÉËÉÀ ÚÅÄËÀ ÀØÔÉ, ÒÏÌÄËÉÝ ÆÙÖÃÀÅÓ ÌÏÓÀÌÀÒÈËÉÓ
ÃÀÌÏÖÊÉÃÄÁËÏÁÀÓ.
5. ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÓ ÂÀÃÀßÚÅÄÔÉËÄÁÉÓ ÂÀÖØÌÄÁÀ, ÛÄÝÅËÀ ÀÍ ÛÄÜÄÒÄÁÀ
ÛÄÖÞËÉÀ ÌáÏËÏà ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÓ ÊÀÍÏÍÉÈ ÂÀÍÓÀÆÙÅÒÖËÉ
ßÄÓÉÈ.

1. ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÛÉ ÓÀØÌÄ ÂÀÍÉáÉËÄÁÀ ÙÉÀ ÓáÃÏÌÀÆÄ. ÃÀáÖÒÖË


ÓáÃÏÌÀÆÄ ÓÀØÌÉÓ ÂÀÍáÉËÅÀ ÃÀÓÀÛÅÄÁÉÀ ÌáÏËÏà ÊÀÍÏÍÉÈ
ÂÀÈÅÀËÉÓßÉÍÄÁÖË ÛÄÌÈáÅÄÅÄÁÛÉ. ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÓ
ÂÀÃÀßÚÅÄÔÉËÄÁÀ ÝáÀÃÃÄÁÀ ÓÀØÅÄÚÍÏÃ.
muxli

2. ÓÀÌÀÒÈÀËßÀÒÌÏÄÁÀ áÏÒÝÉÄËÃÄÁÀ ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÄÍÀÆÄ. ÐÉÒÓ,


ÒÏÌÄËÌÀÝ ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÄÍÀ ÀÒ ÉÝÉÓ, ÌÉÄÜÉÍÄÁÀ ÈÀÒãÉÌÀÍÉ.
85

ÉÌ ÒÀÉÏÍÄÁÛÉ, ÓÀÃÀÝ ÌÏÓÀáËÄÏÁÀ ÀÒ ×ËÏÁÓ ÓÀáÄËÌßÉ×Ï


ÄÍÀÓ, ÖÆÒÖÍÅÄËÚÏ×ÉËÉÀ ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÄÍÉÓ ÛÄÓßÀÅËÉÓÀ ÃÀ
ÓÀÌÀÒÈÀËßÀÒÌÏÄÁÀÓÈÀÍ ÃÀÊÀÅÛÉÒÄÁÖËÉ ÓÀÊÉÈáÄÁÉÓ
ÂÀÃÀßÚÅÄÔÀ.
3. ÓÀÌÀÒÈÀËßÀÒÌÏÄÁÀ áÏÒÝÉÄËÃÄÁÀ ÌáÀÒÄÈÀ ÈÀÍÀÓßÏÒÏÁÉÓÀ
ÃÀ ÛÄãÉÁÒÄÁÉÈÏÁÉÓ ÓÀ×ÖÞÅÄËÆÄ.

357
saerTo sasamarTloebis Sesaxeb saqarTvelos organuli kanonis
Sesabamisad: "mosamarTlis Tanamdeboba SeuTavsebelia nebismier sxva
TanamdebobasTan da anazRaurebad saqmianobasTan, garda pedagogiuri
saqmianobisa. mosamarTle ar SeiZleba iyos politikuri gaerTianebis
wevri, monawileobdes politikur saqmianobaSi~ (muxli 51).
mosamarTleTa damoukideblobas ganamtkicebs maTi xelSeuxe-
bloba. dauSvebelia mosamarTlis sisxlis samarTlis pasuxisgeba-
Si micema, dakaveba an dapatimreba, misi binis, manqanis, samuSao adgi-
lis an piradi gaCxreka saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos Tavmj-
domaris, xolo uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomarisa da mosamarTleTa
_ saqarTvelos parlamentis Tanxmobis gareSe. gamonakliss war-
moadgens mxolod danaSaulze waswrebis SemTxveva, rac dauyovnebliv
unda ecnobos, Sesabamisad, saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos Tavmj-
domares an saqarTvelos parlaments. aseTi Tanxmobis ararsebobis
SemTxvevaSi, dakavebuli an dapatimrebuli mosamarTle dauyovnebliv
unda gaTavisufldes.
kanonis Sesabamisad, saxelmwifo uzrunvelyofs ara mxolod
piradad mosamarTlis, aramed misi ojaxis usafrTxoebasac.
konstituciis Sesabamisad, aravis aqvs ufleba mosTxovos mosa-
marTles angariSi konkretul saqmeze. yoveli aqti, romelic zRu-
davs mosamarTlis damoukideblobas, baTilia. sasamarTlos gadaw-
yvetilebis gauqmeba, Secvla an SeCereba SeuZlia mxolod sasamarTlos
da kanoniT gansazRvruli wesiT.

saqmis Ria sasamarTlo ganxilva


saqmis Ria sasamarTlo ganxilva sasamarTlo xelisuflebis
realizaciisa da marTlmsajulebis ganxorcielebis umniSvnelov-
anesi princi pia. konstituciis 85-e muxlis mixedviT, "sasamarTlo-
Si saqme ganixileba Ria sxdomaze.~ sasamarTloSi saqmis daxuru-
lad ganxilva dasaSvebia mxolod kanoniT gaTvaliswinebul SemTx-
vevebSi, rac gaTvaliswinebulia saproceso kanonmdeblobiT da miznad
isaxavs saxelmwifo saidumloebis, pirovnebis intimuri cxovrebis
saidumloebaTa gamJRavnebis Tavidan acilebas.
kanonis Tanaxmad, sasamarTlo sxdomaze kino da fotogadaRebis,
audio da video Canaweris akrZalva dasaSvebia mxolod sasamarT-
los motivirebuli ganCinebiT. sasamarTlo gadawyvetileba neb-
ismier SemTxvevaSi sajarod cxaddeba. marTlmsajulebis ganxor-
cielebis aRniSnuli konstituciuri princi pi uzrunvelyofs saq-
mis yovelmxriv da obieqtur ganxilvas, swori da samarTliani gada-
wyvetilebis miRebas. am princi pis saSualebiT sasamarTlo uzrunve-
lyofs aRmzrdelobiTi da gamafrTxilebeli funqciis Sesrulebas.

358
mxareTa Tanasworoba da SejibrebiToba
saqarTvelos konstituciis mixedviT: "samarTalwarmoeba xor-
cieldeba mxareTa Tanasworobisa da SejibrebiTobis safuZvelze~
(muxli 85.3). am princi pis Sesabamisad, sasamarTloSi saqmis ganx-
ilvaSi monawile subieqtebi: mosarCele Tu mopasuxe, bralmdebeli
Tu braldebuli gamodian mxareebad. mxareebad maTi aRiareba ki
niSnavs, rom TavianTi kanonieri uflebebisa da interesebis dasaca-
vad maT miniWebuli aqvT Tanabari procesualuri garantiebi.
am princi pis erT-erTi mniSvnelovani maxasiaTebelia is, rom
saqmis ganxilvaSi monawile yvela piri Tanasworia kanonis winaSe,
riTac aRiarebulia maTi Tanasworoba warmoSobis, socialuri da
qonebrivi mdgomareobis, rasobrivi Tu erovnuli kuTvnilebis, sqe-
sis, ganaTlebis, enis, religiis, saqmianobis xasiaTis, sacxovrebeli
adgilisa da sxva garemoebaTa miuxedavad.
am principidan gamomdinare, marTlmsajuleba xorcieldeba kanonisa
da sasamarTlos winaSe yvela piris Tanasworobis safuZvelze.
mxareTa Tanasworobasa da maT Soris, SejibrebiTobas uzrunvely-
ofs braldebis, dacvisa da saqmis gadawyvetis funqciaTa erTmaneTisagan
gamoyofa da maTi dakisreba sxvadasxva organosa Tu pirisaTvis.

samarTalwarmoebis saxelmwifo ena


samarTalwarmoeba rogorc saerTo iurisdiqciis sasamarTloebSi,
ise saqarTvelos sakonstitucio sasamarTloSi xorcieldeba sax-
elmwifo enaze. konstituciis zogadi debulebebis Sesabamisad:
“saqarTvelos saxelmwifo ena aris qarTuli ena, xolo afxazeTSi
_ agreTve afxazuri” (muxli 8). amasTanave, piri, romelmac saxelm-
wifo ena ar icis, uzrunvelyofili unda iyos Tarjimnis daxmarebiT.
konstituciis 85-e muxlis Sesabamisad, im raionebSi, sadac
mosaxleoba ar flobs saxelmwifo enas, uzrunvelyofilia saxelm-
wifo enis Seswavlisa da samarTalwarmoebasTan dakavSirebuli
sakiTxebis gadawyveta.
sasamarTlo reformis ganxorcielebis dRevandel pirobebSi am
princi ps gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba, radganac misi real-
izacia maqsimalurad uwyobs xels am reformis iseT umniSvnelo-
vanes faqtorebs, rogoricaa swori sazogadoebrivi azris formireba
da sasamarTlos avtoritetis amaRleba.

udanaSaulobis prezumfcia
udanaSaulobis prezumfcia warmoadgens erT-erT fundamentur
princi ps adamianis uflebebis dacvisa da marTlmsajulebis aR-
srulebisaTvis. saqarTvelos konstituciis Sesabamisad, adamiani

359
udanaSaulod iTvleba, vidre misi damnaSaveoba ar damtkicdeba
kanoniT dadgenili wesiT da kanonier ZalaSi Sesuli sasamarTlos
gamamtyunebeli ganaCeniT. aravin aris valdebuli amtkicos Tavisi
udanaSauloba. braldebis mtkicebis movaleoba ekisreba bralm-
debels. dadgenileba braldebulis saxiT pasuxisgebaSi micemis
Sesaxeb, sabraldebo daskvna da gamamtyunebeli ganaCeni unda em-
yarebodes mxolod utyuar mtkicebulebebs. yovelgvari eWvi, romelic
ver dadasturdeba kanoniT dadgenili wesiT, unda gadawydes bralde-
bulis sasargeblod (mux. 40). es princi pi safuZvelia, rogorc
sasamarTlo, ise sagamoZiebo organoebis saqmianobisaTvis.

dacvis ufleba
am princi pis Sesabamisad, pirs romelsac SeezRuda Tavisufle-
ba da braldebulia danaSaulis CadenaSi, ufleba aqvs isargeblos
damcvelis daxmarebiT. "dacvis ufleba garantirebulia~, aRniSnulia
konstituciaSi (muxli 42). konstituciuri debulebebis Sesabamis-
ad, piris ufleba isargeblos maRalkvalificiuri iuridiuli mom-
saxureobiT garantirebulia saproceso kanonmdeblobiTac.
saqarTvelos
konstitucia muxli 42
1. ÚÏÅÄË ÀÃÀÌÉÀÍÓ Ö×ËÄÁÀ ÀØÅÓ ÈÀÅÉÓ Ö×ËÄÁÀÈÀ ÃÀ ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÀÈÀ
ÃÀÓÀÝÀÅÀÃ ÌÉÌÀÒÈÏÓ ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÓ.
2. ÚÏÅÄËÉ ÐÉÒÉ ÖÍÃÀ ÂÀÍÓÀãÏÓ ÌáÏËÏà ÉÌ ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏÌ, ÒÏÌËÉÓ
ÉÖÒÉÓÃÉØÝÉÀÓÀÝ ÄØÅÄÌÃÄÁÀÒÄÁÀ ÌÉÓÉ ÓÀØÌÄ.
3. ÃÀÝÅÉÓ Ö×ËÄÁÀ ÂÀÒÀÍÔÉÒÄÁÖËÉÀ.
4. ÀÒÀÅÉÓ ÀÒ ÛÄÉÞËÄÁÀ ÂÀÍÌÄÏÒÄÁÉÈ ÃÀÄÃÏÓ ÌÓãÀÅÒÉ ÄÒÈÉ ÃÀ ÉÌÀÅÄ
ÃÀÍÀÛÀÖËÉÓÀÈÅÉÓ.
5. ÀÒÀÅÉÍ ÀÒ ÀÂÄÁÓ ÐÀÓÖáÓ ÉÌ ØÌÄÃÏÁÉÓÀÈÅÉÓ, ÒÏÌÄËÉÝ ÌÉÓÉ ÜÀÃÄÍÉÓ
ÃÒÏÓ ÓÀÌÀÒÈÀËÃÀÒÙÅÄÅÀÃ ÀÒ ÉÈÅËÄÁÏÃÀ. ÊÀÍÏÍÓ, ÈÖ ÉÓ ÀÒ ÀÌÓÖÁÖØÄÁÓ
ÀÍ ÀÒ ÀÖØÌÄÁÓ ÐÀÓÖáÉÓÌÂÄÁËÏÁÀÓ, ÖÊÖØÌÄÃÄÁÉÈÉ ÞÀËÀ ÀÒÀ ÀØÅÓ.
6. ÁÒÀËÃÄÁÖËÓ Ö×ËÄÁÀ ÀØÅÓ ÌÏÉÈáÏÅÏÓ ÈÀÅÉÓÉ ÌÏßÌÄÄÁÉÓ ÉÓÄÈÓÀÅÄ
ÐÉÒÏÁÄÁÛÉ ÂÀÌÏÞÀáÄÁÀ ÃÀ ÃÀÊÉÈáÅÀ, ÒÏÂÏÒÉÝ ÀØÅÈ ÁÒÀËÃÄÁÉÓ
ÌÏßÌÄÄÁÓ.
7. ÊÀÍÏÍÉÓ ÃÀÒÙÅÄÅÉÈ ÌÏÐÏÅÄÁÖË ÌÔÊÉÝÄÁÖËÄÁÀÓ ÉÖÒÉÃÉÖËÉ ÞÀËÀ ÀÒÀ ÀØÅÓ.
8. ÀÒÀÅÉÍ ÀÒ ÀÒÉÓ ÅÀËÃÄÁÖËÉ ÌÉÓÝÄÓ ÈÀÅÉÓÉ ÀÍ ÉÌ ÀáËÏÁÄËÈÀ
ÓÀßÉÍÀÀÙÌÃÄÂÏ ÜÅÄÍÄÁÀ, ÒÏÌÄËÈÀ ßÒÄÝ ÂÀÍÉÓÀÆÙÅÒÄÁÀ ÊÀÍÏÍÉÈ.
9. ÚÅÄËÀÓÈÅÉÓ ÂÀÒÀÍÔÉÒÄÁÖËÉÀ ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÃÀ ÈÅÉÈÌÌÀÒÈÅÄËÏÁÉÓ
ÏÒÂÀÍÏÈÀ ÃÀ ÌÏÓÀÌÓÀáÖÒÄÈÀÂÀÍ ÖÊÀÍÏÍÏÃ ÌÉÚÄÍÄÁÖËÉ ÆÀÒÀËÉÓ
ÓÀÓÀÌÀÒÈËÏ ßÄÓÉÈ ÓÒÖËÉ ÀÍÀÆÙÀÖÒÄÁÀ ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÓÀáÓÒÄÁÉÃÀÍ.

360
aravis ar SeiZleba ganmeorebiT daedos msjavri erTi
da imave danaSaulisaTvis
es konstituciuri principi dakonkretebas poulobs sisxlis samarTlis
saproceso kanonmdeblobaSi. sisxlis samarTlis saqme ar SeiZleba aRiZras,
xolo aRZruli saqme unda Sewydes im piris mimarT, romlis winaaRmdeg
ukve iyo gamotanili kanonier ZalaSi Sesuli ganaCeni imave braldebiT.
konstituciaSi aRiarebulia sxva mniSvnelovani princi pebi, rom-
lebic marTlmsajulebis ganxorcielebis procesSi uzrunvelyofen
pirovnebis xelSeuxeblobas, misi pativisa da Rirsebis dacvas.
marTlmsajulebis ganxorcielebis konstituciuri princi pebi
gansazRvraven ara mxolod marTlmsajulebisa da saqmis warmoebis,
aramed mimdinare sasamarTlo reformis mTel paToss.

sfdb ^*
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo xelmZRvanelobs
kanonierebis, kolegialobis, saqveynoobis, mxareTa Tanasworobisa da
SejibrebiTobis, sakonstitucio sasamarTlos wevris damoukide-
blobis, xelSeuxeblobisa da Seucvlelobis sawyisebiT.
1995 wlis 24 agvistos konstituciiT, damkvidrda sakonsti-
tucio kontrolis umniSvnelovanesi demokratiuli instituti.
saqarTveloSi sakonstitucio kontroli xorcieldeba kontro-
lis sasamarTlo organos _ saqarTvelos sakonstitucio sasamarT-
los mier. sakonstitucio sasamarTlos Camoyalibebis, misi funqcion-
irebis, uflebrivi mdgomareobis fuZemdebluri sawyisebi mocemulia
TviT konstituciaSi. am fuZemdeblur sawyisebze dayrdnobiT igive
sakiTxebi SemdgomSi ganamtkica "saqarTvelos sakonstitucio sasa-
marTlos Sesaxeb~ 1996 wlis 31 ianvris organuli kanoniT; "sakonsti-
tucio samarTalwarmoebis Sesaxeb~ 1996 wlis 21 martis saqarTvelos
kanoniTa da saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos reglamentiT.

361
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo sakonstitucio kon-
trols ganaxorcielebs sakonstitucio samarTalwarmoebis
formiT da rogorc sakonstitucio kontrolis uzenaesi
sasamarTlo organo, uzrunvelyofs saqarTvelos konsti-
tuciis uzenaesobas, konstituciur kanonierebasa da adami-
anis konstituciuri uflebebisa da Tavisuflebebis dacvas.
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo Tavis saqmianobas
axorcielebs kanonierebis, kolegialobis, sajaroobis, mxare-
Ta Tanasworobisa da SejibrebiTobis, uflebamosilebaTa
mTeli vadiT sakonstitucio sasamarTlos wevris damoukide-
blobis, xelSeuvalobisa da Seucvlelobis sawyisebze.

zogadad, sxvadasxva qveynis kanonmdebloba sakonstitucio sasa-


marTlos wevrs, rogorc wesi, mkacr moTxovnebs uyenebs. es ar aris
SemTxveviTi am organos gansakuTrebuli adgilisa da mabalansire-
beli rolis gamo xelisuflebis ganawilebis meqanizmSi.
saqarTvelos kanonmdebloba, am TvalsazrisiT, raime gansakuTre-
bulad mkacr moTxovnebs ar ayenebs. sakonstitucio sasamarTlos
wevri, sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb kanonis mixedviT, Sei-
Zleba iyos saqarTvelos moqalaqe 35 wlis asakidan, Tu mas aqvs
umaRlesi iuridiuli ganaTleba, magram mogvianebiT kanonmdebelma
aseTi debuleba daumata kanons: "saqarTvelos sakonstitucio sasa-
marTlos wevrTa SerCevisas saqarTvelos prezidenti, parlamenti

362
da uzenaesi sasamarTlo iTvaliswineben kandidatis profesiul
gamocdilebas, romelic unda Seeferebodes sakonstitucio sasa-
marTlos wevris maRal statuss~. kanoni mosamarTleTa uflebam-
osilebis vadas gansazRvravs 10 wliT. amasTan, konstitucia adgens,
rom sakonstitucio sasamarTlos wevri ar SeiZleba iyos piri,
romelsac adre ekava es Tanamdeboba. konstitucia adgens mosa-
marTleTaTvis SeuTavseblobis princi ps.
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo Sedgeba 9 mosamarTlis-
agan _ sakonstitucio sasamarTlos wevrisagan. sakonstitucio
sasamarTlos SeqmnaSi paritetul sawyisebze monawileobs xelisu-
flebis samive Sto. Sesabamisad, sakonstitucio sasamarTlos sam
wevrs niSnavs saqarTvelos prezidenti, sam wevrs siiTi Semadgen-
lobis ara nakleb 3/5-iT irCevs saqarTvelos parlamenti, sam wevrs
niSnavs saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos plenumi.
sakonstitucio sasamarTlo Tavisi Semadgenlobidan 5 wlis
vadiT irCevs Tavmjdomares prezidentis, parlamentisa da uze-
naesi sasamarTlos Tavmjdomaris SeTanxmebuli winadadebis safuZ-
velze. amave vadiT airCeva sakonstitucio sasamarTlos Tavmj-
domaris ori moadgile da sakonstitucio sasamarTlos mdivani.
kanoni gamoricxavs meored arCevis SesaZleblobas.
sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomaris an Tavmjdomaris
moadgilis uflebamosilebis vadis gasvlamde ara uadres erTi
Tvisa da ara ugvianes erTi kvirisa airCeva axali Tavmjdomare an
Tavmjdomaris moadgile. igive vadaSi xdeba sakonstitucio sasamarT-
los axali wevrebiT Sevseba xelisuflebis Sesabamisi Stoebis mier.
struqturis mixedviT, saqarTvelos sakonstitucio sasamarT-
lo Sedgeba plenumisa da ori kolegiisagan. plenumis Se-
madgenlobaSi Sedis sakonstitucio sasamarTlos cxrave wevri.
plenumis sxdomebs Tavmjdomareobs sakonstitucio sasamarTlos
Tavmjdomare. kolegiis SemadgenlobaSi Sedis sakonstitucio sasa-
marTlos oTxi wevri. kolegiis sxdomebs uZRveba sakonstitucio
sasamarTlos Tavmjdomaris moadgile. sakonstitucio sasamarT-
los Tavmjdomaris wardginebiT kolegiis Semadgenlobas amtki-
cebs plenumi. amasTan, aucilebelia xelisuflebis samive Stos
mier warmodgenili sakonstitucio sasamarTlos wevrebi kolegie-
bSi rac SeiZleba Tanabrad iyvnen warmodgenili.
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTloSi saqmis ganxilvis safuZ-
velia konstituciuri sarCeli an wardgineba. aqve kanoni
gansazRvravs subieqtTa im wres, romlebic uflebamosili arian mimar-
Ton sakonstitucio sasamarTlos, esenia: saqarTvelos prezidenti, par-
lamentis wevrTa ara nakleb 1/5, saerTo sasamarTlo, afxazeTisa da

363
aWaris umaRlesi warmomadgenlobiTi organoebi, saxalxo damcveli da
moqalaqe. aRniSnuli subieqtebis mier wardgenili konstituciuri
sarCelis an wardginebis safuZvelze, sakonstitucio sasamarTlos Tavisi
uflebamosilebebis farglebSi SeuZlia gadawyvitos:
⊇ saqarTvelos konstituciasTan saqarTvelos kanonebis, saqarTve-
los parlamentis reglamentis, saqarTvelos prezidentis, afx-
azeTisa da aWaris xelisuflebis umaRles organoTa normati-
uli aqtebis Sesabamisobis sakiTxi;
⊇ dava saxelmwifo organoebs Soris kompetenciis Taobaze;
⊇ moqalaqeTa politikur gaerTianebaTa Seqmnisa da saqmianobis
konstituciurobis sakiTxi;
⊇ dava referendumis an arCevnebis konstituciurobis Sesaxeb;
⊇ saqarTvelos konstituciis meore Tavis sakiTxebTan mimarTebiT
miRebuli normatiuli aqtebis konstituciurobis sakiTxi;
⊇ saerTaSoriso xelSekrulebaTa da SeTanxmebaTa konstituci-
urobis sakiTxi;
⊇ saqarTvelos parlamentis wevris uflebamosilebis cnobis an
uflebamosilebis vadamde Sewyvetis sakiTxi;
⊇ saqarTvelos prezidentis, saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos
Tavmjdomaris, saqarTvelos mTavrobis wevris, saqarTvelos gener-
aluri prokuroris, saqarTvelos kontrolis palatis Tavmj-
domarisa da saqarTvelos erovnuli bankis sabWos wevrebis mier
saqarTvelos konstituciis darRvevis sakiTxi. miTiTebul sak-
iTxebs ganixilavs sakonstitucio sasamarTlos plenumi an kolegia,
maTi kompetenciis farglebSi, rac dadgenilia kanoniT “sakonsti-
tucio sasamarTloebis Sesaxeb” da reglamentiT.
364
saqarTvelos konstitucia: "saqarTvelos sakonstitucio sasa-
marTlo sasamarTlo xelisuflebas axorcielebs sakonstitucio
samarTalwarmoebis wesiT~ (muxli 88.1), risTvisac saqarTvelos
parlamentma 1996 wlis 21 marts miiRo calke kanoni "sakonsti-
tucio samarTalwarmoebis Sesaxeb~. aRniSnuli kanonis safuZvelze,
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo xelmZRvanelobs kanoniere-
bis, kolegialobis, saqveynoobis, mxareTa Tanasworobisa da Sejibre-
biTobis, sakonstitucio sasamarTlos wevris damoukideblobis, xe-
lSeuxeblobisa da Seucvlelobis sawyisebiT.

sakonstitucio sasamarTlos samarTalwarmoeba


kanoni “sakonstitucio samarTalwarmoebis Sesaxeb” detalu-
rad aregulirebs sasamarTlos gansjadobis, samarTalwarmoebis monaw-
ileebis, samarTalwarmoebis dawyebisa da saqmeTa gansaxilvelad miRebis,
saqmis arsebiTad ganxilvisa da gadawyvetis sakiTxebs.
sakonstitucio sasamarTlo uflebamosilia ganixilos sak-
iTxi mxolod sarCelis an wardginebis farglebSi, mas ufleba ara
aqvs imsjelos mTlianad kanonis an sxva normatiuli aqtis kon-
stituciurobaze, Tu mosarCele an konstituciuri wardginebis
avtori moiTxovs kanonis an sxva normatiuli aqtis mxolod rome-
lime normis antikonstituciurad cnobas. amasTan, kanoni mosarCe-
les aniWebs uflebas Secvalos Tavdapirveli moTxovnis sagani da
safuZveli, gazardos an Seamciros moTxovnis moculoba, saerTod
uari ganacxados sasarCelo moTxovnaze. am ukanaskneli SemTxvevi-
sas, sakonstitucio sasamarTloSi wydeba saqmis ganxilva. saqmis
Sewyvetis safuZvelia aseve ganxilvis momentisaTvis sadavo norma-
tiuli aqtis gauqmeba an Zaladakargulad cnoba.
kanonma sarCelis avtori, romelsac “saqarTvelos sakonsti-
tucio sasamarTlos Sesaxeb” kanonis me-19 muxlis `T~ punqtiT
gaTvaliswinebul sakiTxebze aqvs Setanili wardgineba, aRWurva
uflebiT, rom sakonstitucio samarTalwarmoebis nebismier stadi-
aze uari Tqvas wardginebis ganxilvaze da moiTxovos sakonstitu-
cio sasamarTloSi saqmis Sewyveta.
kanonis mixedviT, aRniSnuli uflebiT ar sargeblobs saerTo
sasamarTlo. mas ara aqvs ufleba uari Tqvas konstituciuri ward-
ginebis ganxilvaze da moiTxovos saqmis Sewyveta.
sakonstitucio sasamarTloSi Sesuli sarCeli an wardgineba
gadaecema erT-erT kolegias, romelic sarCelis an wardginebis miRe-
bidan 7 dRis vadaSi ganmwesrigebel sxdomaze ganixilavs da gadaw-
yvets konstituciuri sarCelis an wardginebis miRebis sakiTxs.

365
kanoni zustad gansazRvravs im moTxovnebs, romlebsac unda akmay-
ofilebdes sakonstitucio sarCeli da sakonstitucio wardgineba.
sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba da daskvna gamo-
aqvs saqarTvelos saxeliT. gadawyvetilebasa da daskvnas safuZv-
lad udevs mxolod is mtkicebulebebi, romlebic sakonstitucio
sasamarTlos sxdomaze iqna ganxiluli.
sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba ZalaSi Sedis misi
sxdomaze sajarod gamocxadebis momentidan. gadawyvetilebisa da daskvnis
aslebi egzavnebaT prezidents, parlaments da uzenaes sasamarTlos.
sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba da daskvna sab-
olooa da gadasinjvas an gasaCivrebas ar eqvemdebareba.
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos iurisdiqcia vrceldeba
saqarTvelos mTel teritoriaze. amasTanave, konstituciuri dacvis
Tanamedrove praqtika arsebul da mosalodnel mravalferovnebas gvkar-
naxobs. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlosTan erTad, aWaris
avtonomiur respublikaSi kanoniT gaTvaliswinebulia aWaris avtono-
miuri respublikis sakonstitucio sasamarTlos funqcionireba.

366
sfdb ^(
mosamarTlis statusi da misi saqmianobis
garantiebi
Cveni qveznis saxelmwifoebrivma aRmSeneblobam dRis wesrigSi
daayena axali, Tvisobrivad gardaqmnili sasamarTlo xelisuflebis
arsebobis aucilebloba, rogorc momavali ganviTarebis erT-erTi
aucilebeli piroba. swored am garemoebam ganapiroba sasamarTlo
reformis dawyeba saqarTveloSi. magram reformis ganxorcielebaze,
sasamarTlo xelisuflebis normalur funqcionirebaze, raoden
gonivrul da samarTlian kanonebs ar unda eyrdnobodes igi, fiqric
ki ar SeiZleba, Tu mosamarTle, am kanonebis gamoyenebisas, sasamarT-
lo xelisuflebis saxelmwifoebriv da sazogadoebriv miznebs ar
emsaxureba. mosamarTlis Tanamdeboba gansakuTrebuli mniSvnelo-
bisaa sazogadoebaSi, romelic uSualod ganaxorcielebs sasamarT-
lo xelisuflebis miznebsa da funqciebs. swored amitom sxva-
dasxva qveynis kanonmdeblobaSi mosamarTles gansxvavebuli, zogadi,
socialuri Tu profesiuli xasiaTis moTxovnebs uyeneben.
saqarTveloSi mosamarTlis samarTlebrivi statusis, Tanamde-
bobaze gamwesebisa da saqmianobis garantiebis safuZvlebs gan-
sazRvravs konstitucia, romlis debulebebi am mimarTebiT da-
konkretebas pouloben Sesabamis normatiul aqtebSi.
"saerTo sasamarTloebis Sesaxeb~ organuli kanonis mixedviT,
mosamarTleTa mier Tanamdebobis dakavebis wesi gulisxmobs rogorc
maT daniSvnas, aseve arCevas.
yvela rgolis mosamarTlis Tanamdebobaze wardgena xdeba konkur-
sis wesiT, romelsac acxadebs saqarTvelos iusticiis sabWo mosa-
marTlis Tanamdebobaze vakansiis warmoSobidan ara ugvianes 7 dRisa
an mosamarTlis uflebamosilebis vadis amowurvamde arauadres 60
da ara ugvianes 30 dRisa. iusticiis sabWo registraciis vadis
gasvlidan kanoniT dadgenil vadaSi atarebs konkurss. mosamarT-
lis Tanamdebobaze SerCeva xdeba sakvalifikacio gamocdis Sedege-
bis, kandidatis saqmiani da moraluri reputaciis, profesiuli
muSaobis gamocdilebisa da fizikuri mdgomareobis Sedarebis safuZ-
velze. konkursis safuZvelze SerCeuli kandidati waredgineba
saqarTvelos prezidents Tanamdebobaze dasaniSnad. arCeuli an
daniSnuli mosamarTle Tavisi uflebamosilebis ganxorcielebas
SeiZleba Seudges mxolod specialuri saswavlo kursebis gavlis
Semdeg. Tanamdebobis dakavebis win, mosamarTleebi, romlebic pirve-
lad airCevian an iniSnebian am Tanamdebobaze deben fics saqarTve-

367
los prezidentis winaSe, xolo afxazeTisa da aWaris avtonomiuri
respublikebis mosamarTleebi - Sesabamisi avtonomiuri respub-
likis umaRlesi warmomadgenlobiTi organos winaSe.
sayo velTao
sayovelTao organuli kanoni

deklaracia
muxli 86 “saerTo sasamarT- muxli 46
leobis Sesaxeb”

mosamarTle SeiZleba iyos sa- mosamarTled gamwesebisaTvis


qarTvelos moqalaqe 30 wlis aucilebelia saxelmwifo enis
asakidan, Tu mas aqvs umaRlesi codna, sakvalifikacio gamocde-
iuridiuli ganaTleba da spe- bis Cabareba, nasamarTleobis
cialobiT muSaobis sul cota arqona. mosamarTlis Tanamde-
5 wlis gamocdileba bobaze gamwesebis vadaa 10 weli

saqarTvelos konstitucia da Sesabamisi kanonmdebloba awesebs


mniSvnelovan garantiebs sasamarTlo xelisuflebis damoukideblad
da obieqturad ganxorcielebisaTvis. maT Soris mniSvnelovania swored
is garantiebi, romlebic Seexeba konkretul mosamarTleebs.

saqarTvelos 1. mosamarTle Tavis saqmianobaSi damoukidebelia


konstitucia da emorCileba mxolod kanons.
2. raime zemoqmedeba an Careva mis saqmianobaSi gada-
wyvetilebis miRebaze zegavlenis mizniT akrZalulia
muxli

da isjeba kanoniT.
84

3. aravis ara aqvs ufleba mosTxovos mosamarTles


angariSi konkretul saqmeze.
4. baTilia yvela aqti, romelic zRudavs mosamarT-
lis damoukideblobas.

sasamarTlo xelisuflebis damoukideblobis mniSvnelovani


garantiaa mosamarTleTa xelSeuxebloba. saqarTvelos konstituciis
87-e muxli acxadebs, rom "1. mosamarTle xelSeuxebelia. dauSvebe-
lia misi sisxlis samarTlis pasuxisgebaSi micema, dakaveba an dap-
atimreba, misi binis, manqanis, samuSao adgilis an piradi gaCxreka
saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomaris Tanxmobis gareSe.
gamonaklisia danaSaulze waswrebis SemTxveva, rac dauyovnebliv
unda ecnobos saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomares.
aseTi Tanxmobis ararsebobis SemTxvevaSi, dakavebuli an dapatimre-
buli mosamarTle dauyovnebliv unda gaTavisufldes.~ "saerTo
sasamarTloebis Sesaxeb~ organuli kanonis 52-e muxli akonkretebs
am debulebas saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomaresa
da wevrebTan mimarTebiT.

368
saxelmwifo awesebs garantiebs mosamarTlisa da misi ojaxis
wevrebis usafrTxoebis uzrunvelsayofad, rac aRiarebulia rogorc
konstituciur, ise mimdinare kanonmdeblobaSi.
mosamarTleTa saqmianobis mniSvnelovani garantiaa maTi Seucv-
leloba, rac ganmtkicebulia konstituciiT: "mosamarTlis Camoc-
ileba saqmis ganxilvisagan, Tanamdebobidan misi vadamde gaTavisu-
fleba an sxva Tanamdebobaze gadayvana daiSveba mxolod kanoniT
gansazRvrul SemTxvevebSi~ (muxli 84.2). es princi pi Semdgom
dakonkretebas saWiroebs mimdinare kanonmdeblobaSi. Seucvlelo-
bis princi pis Sinaarsi gulisxmobs, rom ar SeiZleba mosamarTlis
sxva sasamarTlo Tanamdebobaze gamweseba misi Tanxmobis gareSe.
‘sasamarTlo wyobilebis SecvlasTan dakavSirebiT sasamarTlos
likvidaciis, agreTve mosamarTlis Tanamdebobis Semcirebis SemTx-
vevaSi mosamarTles, winaswari werilobiTi TanxmobiTa da kanonmde-
blobiT dadgenili wesiT SeiZleba daekisros Sesabamisi an qvemdgomi
instanciis sasamarTlos mosamarTlis uflebamosilebis ganxor-
cieleba Tavisi samosamarTlo uflebamosilebis vadis farglebSi~.
mosamarTles ufleba aqvs uari Tqvas aRniSnul gadanacvlebaze.
aseT SemTxvevaSi igi kanoniT dadgenil vadaSi Tavisufldeba dakave-
buli Tanamdebobidan da aseve, winaswari werilobiTi TanxmobiT,
kanonmdeblobiT dadgenili wesiT, iricxeba rezervSi. aRsaniSnavia,
rom am wesiT Tanamdebobidan gaTavisuflebuli mosamarTle gan-
sakuTrebuli xasiaTis dacvas eqvemdebareba. magaliTad, samosamarT-
lo uflebamosilebis vadis amowurvamde igi iRebs Tanamdebobriv
sargos kanonmdeblobiT gansazRvruli odenobiT.

sasamarTlo xelisuflebis damoukideblobis


garantiebi
sasamarTlo xelisuflebis damoukideblobis garantiaa mosa-
marTlis Tanamdebobrivi SeuTavsebloba. saqarTvelos konstituciis
Sesabamisad, “mosamarTlis Tanamdeboba SeuTavsebelia nebismier sxva
TanamdebobasTan da anazRaurebad saqmianobasTan, garda pedagogiuri
moRvaweobisa. mosamarTle ar SeiZleba iyos politikuri partiis
wevri, monawileobdes politikur saqmianobaSi” (muxli 86.3).
mosamarTlis damoukideblobis garantias qmnis Tanamdebobaze
gamwesebis 10 wliani vada. am vadis xangrZlivoba mosamarTleTa
Tanamdebobaze gamwesebis uflebis mqone organoebis uflebamosilebis
vadaze da rogorc ukve mivuTiTeT, mosamarTlis araangariSvalde-
buleba maT winaSe mniSvnelovani pirobaa damoukidebeli, miumxro-
beli da obieqturi sasamarTlo xelisuflebis arsebobisaTvis.

369
mosamarTlis Tanamdebobidan gaTavisufleba da
misi pasuxismgebloba
saqarTvelos kanonmdebloba, garantiebTan erTad, iTvaliswinebs
mosamarTlis Tanamdebobidan gaTavisuflebisa da misi pasuxismge-
blobis sakiTxebs. "saerTo sasamarTloebis Sesaxeb~ organuli kanonis
Tanaxmad, raionuli (saqalaqo), saolqo sasamarTloebis mosamarTleebs
Tanamdebobidan aTavisuflebs saqarTvelos prezidenti saqarTve-
los iusticiis sabWos wardginebiT, xolo afxazeTisa da aWaris
avtonomiuri respublikebis teritoriaze moqmedi Sesabamisi sasa-
marTloebis mosamarTleebs afxazeTis an aWaris avtonomiuri res-
publikis iusticiis sabWos wardginebiT.
afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis umaRlesi
sasamarTloebis mosamarTleebs Tanamdebobidan aTavisuflebs Sesa-
bamisi avtonomiuri respublikis umaRlesi warmomadgenlobiTi organo,
afxazeTis an aWaris avtonomiuri respublikis iusticiis sabWos
wardginebiT, saqarTvelos prezidentis winaswari werilobiTi Tanx-
mobiT.
saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos mosamarTles Tanamdebobidan
aTavisuflebs saqarTvelos parlamenti saqarTvelos prezidentis ward-
ginebiT. amasTan, saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomaris mier
konstituciis darRvevis, samSoblos Ralatisa da sisxlis samarTlis
sxva danaSaulis CadenisaTvis SeiZleba aRiZras sakiTxi impiCmentis
wesiT misi Tanamdebobidan gadayenebis Taobaze. uzenaesi sasamarTlos
Tavmjdomaris mier aRniSnul qmedebaze kanoniT gansazRvruli wesiT
daskvnis miRebis Semdeg parlamenti uflebamosilia sruli Semadgen-
lobis umravlesobiT Tanamdebobidan gadaayenos igi.
kanoniT mosamarTlis Tanamdebobidan gaTavisuflebis safuZv-
lad miCneulia:
⊇ piradi survili;
⊇ zedized eqvs Tveze meti xnis ganmavlobaSi Tavisi ufleba-
mosilebis ganuxorcielebloba;
⊇ marTlmsajulebis ganxorcielebisas kanonis ganzraxi an sistema-
turi darRveva;
⊇ sasamarTlos avtoritetisa da mosamarTlis Rirsebis Semlax-
veli moqmedebis Gadena;
⊇ Sromis disci plinis sistematuri darRveva;
⊇ mosamarTlis statusTan SeuTavsebeli Tanamdebobis dakaveba an
SeuTavsebeli saqmianoba;
⊇ sasamarTlos mier qmeduunarod an SezRudul qmedunarianad
aRiareba;

370
⊇ saqarTvelos moqalaqeobis dakargva;
⊇ mis mimarT gamamtyunebeli ganaCenis kanonier ZalaSi Sesvla;
⊇ 65 wlis asakis miRweva (saqarTvelos prezidenti uflebamosil-
ia saqarTvelos iusticiis sabWos wardginebiT saerTo sasamarT-
los mosamarTles gaugrZelos uflebamosileba am kanoniT gan-
sazRvruli samosamarTlo uflebamosilebis vadis gasvlamde;
⊇ sasamarTlo wyobilebis SevlasTan dakavSirebiT sasamarTlos likvi-
dacia, agreTve mosamarTlis Tanamdebobis Semcireba (muxli 54).
saqarTvelos prezidents SeuZlia saqarTvelos iusticiis sabWos
wardginebiT saerTo sasamarTlos mosamarTles, garda uzenaesi sasamarT-
los mosamarTlisa, uflebamosilebis vada ori wliT gaugrZelos.
mosamarTleTa disci plinuri pasuxismgeblobis safuZvlebi, maT
mimarT disci plinuri devnisa da disci plinuri saxdelis dadebis
wess gansazRvravs kanoni.

codnis Semowmeba

1. ras warmoadgens sasamarTlo xelisufleba da rogoria


misi urTierToba xelisuflebis sxva StoebTan?
2. rogoria sasamarTlo organoTa sistema saqarTveloSi?
3. gansazRvreT saqarTvelos iusticiis sabWos sa-
marTlebrivi statusi da uflebamosilebebi.
4. CamoTvaleT marTlmsajulebis ganxorcielebis kon-
stituciuri principebi da gansazRvreT maTi mniS-
vneloba.
5. ras warmoadgens sakonstitucio kontroli?
6. rogor xdeba saqarTvelos sakonstitucio sasa-
marTlos formireba?
7. rogoria saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos
struqtura?
8. ra gansxvavebaa sakonstitucio samarTalwarmoebasa
da samoqalaqo da sisxlis samarTlis saqmeTa sa-
marTalwarmoebas Soris?
9. rogoria saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos
roli da adgili xelisuflebis organizaciaSi?

371
10. gansazRvreT sakonstitucio sasamarTlos mosamarTlis
roli da mniSvneloba reformirebul sasamarTlo
xelisuflebaSi.
11.. ra wesiT xdeba mosamarTleTa Tanamdebobaze wardgena?
11
12. mosamarTleTa damoukideblobis ra sakanonmdeblo
garantiebi arsebobs?
13. ras miiCnevs kanoni mosamarTlis Tanamdebobidan
gaTavisuflebis safuZvlad?
14. romeli normatiuli aqti iTvaliswinebs mosamarTle-
Ta Tanamdebobidan gaTavisuflebisa da pasuxismge-
blobis sakiTxebs?

ÔÄÓÔÉ
1. saqarTvel os iusticiis sabWos wardginebiT,
saqarTvelos
saqarTvelos pre-zidentma qalaq quTaisis saolqo
sasamarTlos erT-erT mosamarTled daniSna mo-
qalaqe axalaZe. ori wlis Semdeg, prezidentma gadaw-
yvita presaSi gamoqveynebuli informaciis safuZ-
velze axalaZe Tanamdebobidan gaenTavisuflebina.

a _ prezidents SeeZlo damoukideblad mieRo es gadawyvetileba;


b _ prezidenti gadawyvetilebis miRebamde unda moeTaTbiros
saqarTvelos iusticiis sabWos;
g _ prezidenti amis Taobaze unda SeTanxmeboda saqarTvelos uze-
naes sasamarTlos;
d _ prezidents ar SeuZlia damoukideblad miiRos es gadawyvetileba,
vinaidan sasamarTlo xelisufleba damoukidebelia.

2. saqarTveloSi sasamarTlo xelisuflebis wyaroa:

a _ xalxi;
b _ politikuri partiebi;
g _ samarTaldamcavi organoebi;
d _ aRmasrulebeli xelisufleba;
e _ sakanonmdeblo xelisufleba.

3. saqarTveloSi marTlmsajulebas axorcieleben:

a _ saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo;


b _ saerTo sasamarTloebi;

372
g _ specialuri sasamarTloebi;
d _ kerZo arbitraJi.

4. saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos wevrebis arCev-


idan erTi wlis Semdeg saqarTvelos parlamentma moaw-
yo sasamarTlos angariSis mosmena im saqmeebze, romel-
Ta srul da obieqtu r gadawyvetas, parlamentis azriT,
obieqtur
sasicocxlo mniSvneloba qonda qveynis ekonomikuri
damoukideblobisa da ganviTarebisaTvis.

a _ parlaments hqonda amis ufleba, vinaidan uzenaesi sasamarTlo


arCeulia mis mier, siiTi Semadgenlobis umravlesobiT;
b _ parlaments ar hqonda amis ufleba, radgan kanoniT sasamarT-
los saqmianobaSi Careva dauSvebelia;
g _ parlaments hqonda amis ufleba Tu winaswar SeuTanxmdeboda
saqarTvelos prezidents, vinaidan uzenaesi sasamarTlos mosa-
marTleebi arCeulni arian prezidentis wardginebis safuZvelze.
5. saqarTvelos iusticiis sabWo Sedis:
a _ saerTo sasamarTloebis sistemaSi;
b _ igi sasamarTlo xelisuflebis Semadgeneli nawilia;
g _ warmoadgens prezidentis saTaTbiro organos;
d _ warmoadgens mmarTvelobis centralur organos;
e _ mmarTvelobis administraciuli aqtis safuZvelze Seqmnil
organos.

6. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo aris:


a _ saerTo xasiaTis sasamarTlo organo, romelic Sedis sasamarT-
lo xelisuflebis sistemaSi da samoqalaqo, administraciuli
da sisxlis samarTalwarmoebaTa meSveobiT axorcielebs mar-
Tlmsajulebas;
b _ sakonstitucio kontrolis sasamarTlo organo, romelic
uzrunvelyofs saqarTvelos konstituciis uzenaesobas, kon-
stituciur kanonierebas da adamianis konstituciuri ufle-
bebisa da Tavisuflebebis dacvas.

7. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom gam-


oitana gadawyvetileba konstituciis meore TavSi
mocemul uflebaTa darRvevis Taobaze. sasamarT-
lom ar daakmayofila moqalaqe buzRunaZis sakon-
stitucio sarCeli. sakonstitucio sasamarTlos gada-
wyvetilebiT ukmayofilo moqalaqe buzRunaZes Seu-
Zlia gaasaCivros gadawyvetileba:

373
a _ saqarTvelos parlamentSi;
b _ saqarTvelos saxalxo damcvelTan;
g _ mxolod saqarTvelos uzenaes sasamarTloSi;
d _ moqalaqes ara aqvs amis ufleba.

8. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom ganixi-


la erT-erTi raionuli sasamarTlos konstituci-
uri wardgineba da gamoitana ganCineba, romliTac
miuTiTa sisxlis samarTlis saproceso kodeqsSi
garkveuli muxlebis SemuSavebis aucileblobaze da
daavala parlaments am muxlebis miReba. analogiuri
gadawyvetileba miiRo saqarTvelos uzenaesma sasa-
marTlomac. romel sasamarTlos hqonda aRniSnuli
gadawyvetilebis miRebis ufleba.
a _ saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos;
b _ orive saxis sasamarTlos;
g _ mxolod saqarTvelos uzenaes sasamarTlos;
d _ arc erTs ar hqonda amis ufleba.

9. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos pirvelma


kolegiam, kolegiis wevrebis mosamarTleebis dolen-
jaSvilis, ucnobaSvilis, gamcemliZis da cqitiSvilis
monawileobiT, saTaTbiro oTaxSi kenWi uyara gadaw-
yvetilebas da miiRo igi. kolegiis gadawyvetileba dad-
genili wesiT gamoqveynda sakonstitucio sasamarTlos
oficialur beWdviT organoSi. gadawyvetilebas Tan ax-
lda saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Tavmj-
domaris azri. daSvebulia Tu ara procesualuri.
a _ daSvebulia;
b _ ar aris daSvebuli Secdoma.

10. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos ple-


numma saTaTbiro oTaxSi kenWi uyara gadawyvetile-
bas. kenWisyris damTavrebis da biuletenebis daTv-
lis Semdeg aRmoCnda, rom kenWisyraSi monawileoba
miiRo 7 mosamarTlem, xolo erTma maTganma Tavi
Seikava sakuTari azris gamoTqmisagan. aSvebulia Tu
ara raime procesualuri Secdoma.
a _ daSvebulia;
b _ ar aris daSvebuli.

374
ÂÀÌÏÚÄÍÄÁÖËÉ ÓÀÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏ ÌÀÓÀËÀ

saqarTvelos konstitucia;
afxazeTis de faqto konstitucia;
saqarTvelos organuli kanoni “saerTo sasamarTloebis
Sesaxeb”;
saqarTvelos organuli kanoni “saqarTvelos uzenaesi
sasamarTlos Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “aRmasrulebeli xelisuflebis
struqturisa da saqmianobis wesis Sesaxeb”;
saqarTvelos organuli kanoni “saqarTvelos sakonstitu-
cio sasamarTlos Sesaxeb”;
saqarTvelos kanoni “sakonstitucio samarTalwarmoebis
Sesaxeb”.

375
“sazogadoebaSi TviTmmarTvelobisaTvis
vargisianoba Tandayolili araa. es Cveulebisa
da xangrZlivi momzadebis Sedegia.”

ÈÏÌÀÓ ãÄ×ÄÒÓÏÍÉ
11
ÈÄÌÀ

ÈÅÉÈÌÌÀÒÈÅÄËÏÁÉÓ
ÂÀÍáÏÒÝÉÄËÄÁÉÓ
ÊÏÍÓÔÉÔÖÝÉÖÒÉ
ÓÀ×ÖÞÅËÄÁÉ
376
sfdb ^)
TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis
cneba da arsi

1. adgilobrivi TviTmmarTveloba aris


saqarTvelos moqalaqeTa konstituciiT aRiarebu-
li ufleba, SesaZlebloba da pasuxismgebloba, dad-
genili wesiT, TviTmmarTvelobis erTeulebSi maT
mier Seqmnili adgilobrivi organoebis meSveobiT,
kanonis safuZvelze, sakuTari pasuxismgeblobiT da
damoukideblad gadawyviton saqarTvelos konsti-
tuciiTa da kanonmdeblobiT gansazRvruli adgi-
lobrivi mniSvnelobis sakiTxebi. adgilobrivi
TviTmmarTveloba xorcieldeba saxelmwifo suve-
renitetis Seulaxavad.
2. adgilobrivi mmarTveloba aris ka-
nonmdeblobiT gansazRvruli saxelmwifo aRmasru-
lebeli da warmomadgenlobiTi organoebis ur-
TierTkoordinirebuli saqmianoba, romelic adgi-
lebze, mosaxleobis moTxovnaTa gaTvaliswinebiT,
uzrunvelyofs saxelmwifo interesebis dacvas.

saqarTvelos konstitucia adgilobriv TviTmmarTvelobas aRi-


arebs rogorc mmarTvelobis demokratiuli sistemis erT-erT auci-
lebel safuZvelsa da pirobas. adgilobrivi TviTmmarTvelobis
ganxorcielebis konstituciuri safuZvlebi mocemulia konsti-
tuciis zogadi debulebebis me-2 muxlSi. amave muxlis me-4 punq-
tis Sesabamisad, konstituciurma kanonmdebelma adgilobrivi or-
ganoebis Seqmnis wesi, uflebamosileba, maTi saxelmwifo organoebTan
urTierTobis sakiTxis gadawyveta organul kanons miando. saqarTve-
los parlamentma 1997 wlis 16 oqtombers miiRo kanoni "adgilo-
brivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis Sesaxeb~, romliTac
aRniSnuli sakiTxebi ganisazRvreba saqarTvelos konstituciis me-
2 muxlis me-3 punqtTan SesabamisobaSi, saqarTvelos teritoriu-
li mowyobis Sesaxeb konstituciuri kanonis miRebamde.

377
saqarTvelos

konstitucia
muxli 3
1. ÌáÏËÏà ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÖÌÀÙËÄÓ ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÏÒÂÀÍÏÈÀ
ÂÀÍÓÀÊÖÈÒÄÁÖË ÂÀÌÂÄÁËÏÁÀÓ ÌÉÄÊÖÈÅÍÄÁÀ:
À) ÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏÁÀ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÌÏØÀËÀØÄÏÁÉÓ, ÀÃÀÌÉÀÍÉÓ Ö×ËÄÁÀÈÀ
ÃÀ ÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÀÈÀ, ÄÌÉÂÒÀÝÉÉÓÀ ÃÀ ÉÌÉÂÒÀÝÉÉÓ, ØÅÄÚÀÍÀÛÉ
ÛÄÌÏÓÅËÉÓÀ ÃÀ ÂÀÓÅËÉÓ, ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÛÉ ÓáÅÀ ÓÀáÄËÌßÉ×ÏÄÁÉÓ
ÌÏØÀËÀØÄÈÀ ÃÀ ÌÏØÀËÀØÄÏÁÉÓ ÀÒÌØÏÍÄ ÐÉÒÈÀ ÃÒÏÄÁÉÈ ÀÍ ÌÖÃÌÉÅÀÃ
ÚÏ×ÍÉÓ ÛÄÓÀáÄÁ;
Á) ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÓÀÆÙÅÒÄÁÉÓ ÓÔÀÔÖÓÉ, ÒÄÑÉÌÉ ÃÀ ÃÀÝÅÀ; ÔÄÒÉÔÏÒÉÖËÉ
ßÚËÄÁÉÓ, ÓÀäÀÄÒÏ ÓÉÅÒÝÉÓÀ ÃÀ ÊÏÍÔÉÍÄÍÔÖÒÉ ÛÄË×ÉÓÀ ÃÀ ÂÀÍÓÀ-
ÊÖÈÒÄÁÖËÉ ÄÊÏÍÏÌÉÊÖÒÉ ÆÏÍÉÓ ÓÔÀÔÖÓÉ, ÌÀÈÉ ÃÀÝÅÀ;
Â) ÓÀáÄËÌßÉ×ÏÓ ÈÀÅÃÀÝÅÀ ÃÀ ÖÛÉÛÒÏÄÁÀ, ÓÀÌáÄÃÒÏ ÞÀËÄÁÉ, ÓÀÌáÄÃÒÏ
ÌÒÄßÅÄËÏÁÀ ÃÀ ÉÀÒÀÙÉÈ ÅÀàÒÏÁÀ;
Ã) ÏÌÉÓÀ ÃÀ ÆÀÅÉÓ ÓÀÊÉÈáÄÁÉ; ÓÀÂÀÍÂÄÁÏ ÃÀ ÓÀÏÌÀÒ ÌÃÂÏÌÀÒÄÏÁÀÈÀ
ÓÀÌÀÒÈËÄÁÒÉÅÉ ÒÄÑÉÌÉÓ ÃÀÃÂÄÍÀ ÃÀ ÛÄÌÏÙÄÁÀ;
Ä) ÓÀÂÀÒÄÏ ÐÏËÉÔÉÊÀ ÃÀ ÓÀÄÒÈÀÛÏÒÉÓÏ ÖÒÈÉÄÒÈÏÁÀÍÉ;
Å) ÓÀÂÀÒÄÏ ÅÀàÒÏÁÀ, ÓÀÁÀÑÏ ÃÀ ÓÀÔÀÒÉ×Ï ÒÄÑÉÌÄÁÉ;
Æ) ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ×ÉÍÀÍÓÄÁÉ ÃÀ ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÓÄÓáÉ; ×ÖËÉÓ ÌÏàÒÀ;
ÓÀÁÀÍÊÏ, ÓÀÊÒÄÃÉÔÏ, ÓÀÃÀÆÙÅÄÅÏ ÃÀ ÓÀÂÀÃÀÓÀáÀÃÏ ÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏÁÀ;
È) ÓÔÀÍÃÀÒÔÄÁÉ ÃÀ ÄÔÀËÏÍÄÁÉ; ÂÄÏÃÄÆÉÀ ÃÀ ÊÀÒÔÏÂÒÀ×ÉÀ; ÆÖÓÔÉ
ÃÒÏÉÓ ÃÀÃÂÄÍÀ; ÓÀáÄËÌßÉ×Ï ÓÔÀÔÉÓÔÉÊÀ;
É) ÄÒÈÉÀÍÉ ÄÍÄÒÂÄÔÉÊÖËÉ ÓÉÓÔÄÌÀ ÃÀ ÒÄÑÉÌÉ; ÊÀÅÛÉÒÂÀÁÌÖËÏÁÀ;
ÓÀÅÀàÒÏ ×ËÏÔÉ; ÂÄÌÈÀ ÀËÌÄÁÉ; ÓÀÄÒÈÏ-ÓÀáÄËÌßÉ×ÏÄÁÒÉÅÉ
ÌÍÉÛÅÍÄËÏÁÉÓ ÍÀÅÓÀÃÂÖÒÄÁÉ, ÀÄÒÏÐÏÒÔÄÁÉ ÃÀ ÀÄÒÏÃÒÏÌÄÁÉ;
ÓÀäÀÄÒÏ ÓÉÅÒÝÉÓ, ÔÒÀÍÆÉÔÉÓÀ ÃÀ ÓÀäÀÄÒÏ ÔÒÀÍÓÐÏÒÔÉÓ
ÊÏÍÔÒÏËÉ, ÓÀäÀÄÒÏ ÔÒÀÍÓÐÏÒÔÉÓ ÒÄÂÉÓÔÒÀÝÉÀ;
ÌÄÔÄÏÒÏËÏÂÉÖÒÉ ÓÀÌÓÀáÖÒÉ; ÂÀÒÄÌÏÓ ÌÃÂÏÌÀÒÄÏÁÀÆÄ ÃÀÊÅÉÒÅÄÁÉÓ
ÓÉÓÔÄÌÀ;
Ê) ÓÀáÄËÌßÉ×ÏÄÁÒÉÅÉ ÌÍÉÛÅÍÄËÏÁÉÓ ÒÊÉÍÉÂÆÀ ÃÀ ÓÀÀÅÔÏÌÏÁÉËÏ
ÂÆÄÁÉ;
Ë) ÈÄÅÆàÄÒÀ ÏÊÄÀÍÄÓÀ ÃÀ ÙÉÀ ÆÙÅÀÛÉ; Ì) ÓÀÓÀÆÙÅÒÏ-ÓÀÍÉÔÀÒÉÖËÉ
ÊÏÒÃÏÍÉ;
Í) ÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏÁÀ ×ÀÒÌÀÝÄÅÔÖËÉ ÐÒÄÐÀÒÀÔÄÁÉÓ ÛÄÓÀáÄÁ;
Ï) ÓÀÛÖÀËÏ ÃÀ ÖÌÀÙËÄÓÉ ÓÀÓßÀÅËÄÁËÄÁÉÓ ÀÔÄÓÔÀÝÉÀ ÃÀ
ÀÊÒÄÃÉÔÀÝÉÀ; ÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏÁÀ ÀÊÀÃÄÌÉÖÒÉ, ÓÀÌÄÝÍÉÄÒÏ,
ÐÒÏ×ÄÓÉÖËÉ ßÏÃÄÁÄÁÉÓÀ ÃÀ áÀÒÉÓáÄÁÉÓ ÛÄÓÀáÄÁ;
Ð) ÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏÁÀ ÉÍÔÄËÄØÔÖÀËÖÒÉ ÓÀÊÖÈÒÄÁÉÓ ÛÄÓÀáÄÁ;
Ñ) ÓÀÅÀàÒÏ, ÓÉÓáËÉÓ ÓÀÌÀÒÈËÉÓ, ÓÀÌÏØÀËÀØÏ ÓÀÌÀÒÈËÉÓ, ÛÒÏÌÉÓ
ÓÀÌÀÒÈËÉÓ, ÓÀÓãÄËÉÓ ÀÙÓÒÖËÄÁÉÓÀ ÃÀ ÓÀÐÒÏÝÄÓÏ
ÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏÁÀ;
Ò) ÊÒÉÌÉÍÀËÖÒÉ ÐÏËÉÝÉÀ ÃÀ ÂÀÌÏÞÉÄÁÀ;
Ó) ÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏÁÀ ÌÉßÉÓ, ßÉÀÙÉÓÄÖËÉÓ ÃÀ ÁÖÍÄÁÒÉÅÉ ÒÄÓÖÒÓÄÁÉÓ
ÛÄÓÀáÄÁ.
2. ÄÒÈÏÁËÉÅ ÂÀÌÂÄÁËÏÁÀÓ ÌÉÊÖÈÅÍÄÁÖËÉ ÓÀÊÉÈáÄÁÉ ÝÀËÊÄ
ÂÀÍÉÓÀÆÙÅÒÄÁÀ.

378
evropis adgilobrivi TviTmmarTvelobis qartia, romelic 1985
wels miiRo evrosabWom, adgilobriv TviTmmarTvelobas gansazRvravs
rogorc adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis uflebasa da
SesaZleblobas kanoniT gansazRvrul farglebSi sakuTari pasux-
ismgeblobiTa da mosaxleobis interesebis Sesabamisad marTos da
areguliros sazogadoebriv saqmeTa mniSvnelovani nawili. aRniS-
nul cnebas ganmartavs da akonkretebs adgilobrivi TviTmmarTvelo-
bisa da mmarTvelobis Sesaxeb saqarTvelos kanonis pirveli muxli,
romelSic TviTmmarTveloba ganmartebulia rogorc saqarTvelos
moqalaqeTa konstituciiT aRiarebuli ufleba, SesaZlebloba da
pasuxismgebloba, dadgenili wesiT, TviTmmarTvelobis erTeulSi maT
mier Seqmnili adgilobrivi organoebis meSveobiT, kanonis safuZ-
velze, sakuTari pasuxismgeblobiT da damoukideblad gadawyviton
saqarTvelos konstituciiTa da kanonmdeblobiT gansazRvruli adg-
ilobrivi mniSvnelobis saqmeebi.

saxalxo suvereniteti
adgilobrivi TviTmmarTveloba, misi sakanonmdeblo reglament-
acia da ganxorcielebis garantiebi damokidebulia qveyanaSi
demokratiis, sazogadoebis politikuri da samarTlebrivi kul-
turis doneze. amasTan, Tanamedrove demokratia, ZvelberZnulisagan
gansxvavebiT, uaRresad farTo cnebaa mTeli Tavisi dilemebiT. ami-
tom demokratia TviTmmarTvelobis axsnisaTvis Zalzed zogadia.
demokratia is aucilebeli saSualeba da pirobaa, romelic gamor-
icxavs saxelmwifos mxolod erTi donidan marTvis aucileblobas,
amkvidrebs sazogadoebis marTvaSi xalxis mmarTvelobis SesaZle-
blobas da aRiarebs mis uzenaesobas xalxis suverenitetis ganusx-
viseblobis ideis Sesabamisad. swored aqedan gamomdinare saqarTve-
los konstitucia amkvidrebs saxalxo xelisuflebis princi ps
"saqarTveloSi saxelmwifo xelisuflebis wyaroa xalxi...~.
demokratia xels uwyobs rogorc uSualod, ise warmomadgen-
lobaTa sxvadasxva donidan xalxis aqtiur monawileobas adgilo-
brivi saxelmwifoebrivi da sazogadoebrivi mniSvnelobis sakiTxTa
gadawyvetaSi. demokratia is pirobaa, romelic uzrunvelyofs dRevan-
deli rTuli socialuri marTvis pirobebSi aucilebel decen-
tralizacias, xolo "decentralizebuli mmarTvelobis dros xe-
lisuflebisa da mmarTvelobis organoebi TviTmmarTvelobas ewevi-
an~ [26. 107]. maSasadame, TviTmmarTvelobis, rogorc mniSvnelovani
konstituciur-samarTlebrivi institutis, arsis gansazRvrisaTvis
yvelaze ufro mosaxerxebeli xalxis TviTmmarTvelobis cnebaa.
xalxis TviTmmarTveloba gulisxmobs, erTi mxriv, unarsa da Tvise-

379
bas, xolo, meore mxriv, uflebas TviTon gadawyvitos misTvis mniS-
vnelovani sakiTxebi. am TvalsazrisiT, xalxis TviTmmarTvelobas
ganixilaven rogorc "adgilobrivi TviTmmarTvelobis saqmeebSi sax-
elmwifo xelisuflebis Carevis SezRudvas. am SezRudvis forma da
done, Tavis mxriv, konkretul sazogadoebasa da saxelmwifoSi demokrati-
is ganviTarebis doniT ganisazRvreba~ [27. 15].
roca uflebis SezRudvis doneze vsaubrobT, es SezRudva,
rasakvirvelia, yvela SemTxvevaSi iTvaliswinebs sazogadoebriv da
saxelmwifoebriv interesebs, emsaxureba adamianis usafrTxoebis,
keTildReobisa da Rirseuli arsebobis miRwevasa da dacvas, sax-
elmwifoSi sxvadasxva faseulobaTa Soris balansis arsebobas. swored
am princi pebidan gamomdinareobs konstitucia, roca miuTiTebs, rom
"saqarTvelos moqalaqeebi adgilobrivi mniSvnelobis saqmeebs awes-
rigeben TviTmmarTvelobis meSveobiT saxelmwifos suverenitetis
Seulaxavad......~ (muxli 2.4).

TviTmmarTvelobis uflebamosilebaTa farglebis


dadgena
uflebamosilebaTa farglebis dadgena da misi saxelmwifosTan
urTierTobis gansazRvra gansakuTrebul sifrTxiles moiTxovs, radgan
am farglebis daweseba pirdapir mimarTebaSia konstituciis me-5
muxliT aRiarebul xalxis Zalauflebis princi pTan. aq, Cveni azriT,
sakiTxi Tavs iyris adgilobrivi TviTmmarTvelobis erTian stru-
qturaSi, vlindeba TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi da aRmas-
rulebeli organoebis sistemasa da am sistemis Semadgenel organ-
oTa TanafardobaSi da fokusirebulia TviTmmarTvelobis ganxor-
cielebis farglebsa da efeqturobaze.
TviTmmarTvelobis am kuTxiT ganxilva gvkarnaxobs sakiTx-
isadmi aratradiciuli midgomis aucileblobas. zemoaRniSnulidan
gamomdinare, uarsayofia TviTmmarTvelobis is gageba, romlis mixed-
viTac, adgilobrivi TviTmmarTveloba moqalaqeebis mier quCisa Tu
kvartlis komitetebSi, mikro-raionebis sabWoebSi, aRmaskomebis
komitetebSi gawevrianebis formiT gamoixateboda da mxolod maT
iniciativamde iyo dayvanili, rac sabolood zemdgomi saxelmwifo
organos gadawyvetilebiT ganisazRvreboda. sabWoTa periodSi gamefe-
buli formalizmis pirobebSi ki aranairi iniciativis gamovlena
ar xdeboda, gamovlenis SemTxvevaSi ki an ar daiSveboda an komparti-
is miznebisa da interesebis Sesabamisad transformirdeboda.
TviTmmarTvelobisadmi dRevandeli midgomis Sesabamisad, adami-
anTa jgufebs cxovreba uxdebaT sruliad gansxvavebul geografi-
ul da socialur garemoSi, rac maTi sameurneo, politikuri da

380
socialuri yofis specifikurobas ganapirobebs da socialuri marTvis
sirTuleebTanaa dakavSirebuli. imis aucileblobac unda vaRiaroT,
rom am jgufebsa da maT xelisuflebas, aRniSnuli specifikidan
gamomdinare, ufleba aqvT TviTon Rebulobdnen maTTvis saWiro
gadawyvetilebebs. amasTan, xelisuflebis aseTi done advilad mis-
awvdomi da saurTierToboa Sesabamis teritoriul erTeulSi mcx-
ovrebi nebismieri adamianisaTvis da imasac Tu gaviTvaliswinebT,
rom maRalganviTarebuli demokratiis qveynebSi xalxi swored
xelisuflebis am doneze axdens uSualo da yvelaze Zlier gavle-
nas, maSin logikurad mivalT im azramde, rom TviTmmarTveloba
sxvadasxva doneebs Soris xelisuflebis ganawilebas gulisxmobs,
rac "saSualebas gvaZlevs adgilobrivi TviTmmarTveloba ganvix-
iloT, rogorc xelisuflebis ganxorcielebis meqanizmis kanon-
zomieri, obieqturad arsebuli nawili, uromlisodac iseve, rogorc
centraluri saxelmwifo xelisuflebis gareSe, SeuZlebelia qvey-
nis marTva~ [27. 17].
amave poziciidan SeuZlebelia ar daeTanxmo kei lausonis mier
Tavis wignSi "adamianTa sazogadoebis politikuri mowyoba~
gamoTqmul azrs, rom "dRevandeli saxelmwifoebis umetesoba metad
didia imisaTvis, rom xelisuflebis mxolod erTi donidan imarTe-
bodes. zogi problemis gadawyveta mxolod da mxolod saxelmwi-
foebriv doneze SeiZleba, zog problemas ki adgilobrivi xasiaTi
aqvs da saxelmwifos farTo masStabSi misi Sefaseba da mogvareba
arc saWiroa da arc SesaZlebeli.~

TviTmmarTvelobis istoriuli ganviTareba


saqarTveloSi
TviTmmarTvelobis institutma CvenSi metad rTuli da winaaRm-
degobrivi gza ganvlo. mravali aTeulobiT wlis manZilze igi
rusuli adgilobrivi mmarTvelobis sistemis saxiT iyo warmodge-
nili. 1918-1921 wlebSi saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRd-
genis Semdeg Seqmnilma Temebisa da erobebis sistemam male Sewyvi-
ta arseboba sabWoTa xelisuflebis iZulebiT damyarebis gamo, rasac
Sedegad mohyva adgilobrivi sabWoebis sistemis Camoyalibeba. misi
ZiriTadi maxasiaTebeli iyo is, rom arsebobis mTel manZilze TviT-
mmarTveloba ganixileboda saxelmwifo xelisuflebis erT-erT
Semadgenel rgolad da ar arsebobda uflebamosilebaTa gamijvna
saxelmwifo da TviTmmarTvelobis organoebs Soris.
AamJamad, saqarTveloSi warmodgenili TviTmmarTvelobis insti-
tuti struqturulad warmomadgenlobiTi da aRmasrulebeli orga-
noebis sistemis saxiTaa mocemuli. maSasadame, aRniSnuli instituti

381
CvenSi viTardeba adgilobrivi xelisuflebis organizaciis evropuli
sistemis mixedviT, romlisTvisac damaxasiaTebelia TviTmmarTvelobisa
da mmarTvelobis urTierTSexameba da koordinacia, riTac igi gansxvavde-
ba anglo-amerikuli sistemisagan, romelsac axasiaTebs gamokveTili adg-
ilobrivi TviTmmarTveloba saxelmwifos qvemdgom yvela doneze.

mmarTvelobis Tanamedrove gageba


rac Seexeba adgilobriv mmarTvelobas, masSi moiazreba adgilo-
brivi erTeulis aRmasrulebel-ganmkargulebeli saqmianoba, romel-
sac aRmasrulebeli da warmomadgenlobiTi organoebi axorcieleben
urTierTkoordinirebis safuZvelze sameurneo, socialur-kultu-
ruli da administraciul-politikuri mSeneblobis yoveldRiuri
da uSualo xelmZRvanelobis procesSi. "adgilobrivi TviTmmarTvelo-
bisa da mmarTvelobis Sesaxeb~ kanonis pirveli muxlis me-2 punqtSi
adgilobrivi mmarTveloba Semdegnairadaa ganmartebuli: "adgilo-
brivi mmarTveloba aris kanoniT gansazRvruli saxelmwifo aRmas-
rulebeli da warmomadgenlobiTi organoebis urTierTkoordinire-
buli saqmianoba, romelic adgilebze, mosaxleobis moTxovnaTa gaTval-
iswinebiT uzrunvelyofs saxelmwifo interesebis dacvas.~
mmarTvelobis adgilobrivi organoebis amocana maTi kompetenciis
Sesabamisad gamoixateba kanonis aRsrulebisa da dacvis funqciaSi,
rac amave dros adgilobrivi specifikisa da marTvis SemoqmedebiTi
aucileblobidan, mosaxleobis moTxovnebidan gamomdinare, adgilo-
brivi kanonmdeblobis Seqmnis uflebas aniWebs.

sfdb *_
adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da
saxelmwifo mmarTvelobis organoTa
sistema saqarTveloSi
adgilobrivi TviTmmarTvelobis struqtura moicavs TviTm-
marTvelobis warmomadgenlobiTi da aRmasrulebeli organoebis
sistemas, romlis Seqmnasa da organizaciul-samarTlebriv sakiTx-
ebs gansazRvravs 1997 wlis 16 oqtombris kanoni "adgilobrivi
TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis Sesaxeb.~
aRniSnuli kanonis Tanaxmad, adgilobrivi TviT-
mmarTveloba xorcieldeba sofelSi, TemSi, dabasa da qalaqSi. am
teritoriuli erTeulebis warmomadgenlobiTi organoebia Sesabam-
isi sakrebuloebi, romlebic airCevian mosaxleobis mier pirdapi-
ri, sayovelTao, Tanaswori da faruli kenWisyris safuZvelze.

382
adgilobrivi saxelmwifo mmarTveloba warmodgenilia
mmarTvelobis sistemis saxiT im raionebsa da qalaqebSi, rom-
lebic ar Sedian raionis SemadgenlobaSi. xelisuflebis organos
warmoadgens sakrebulo, xolo adgilobriv aRmasrulebel orga-
nos _ qalaqis meria. kanonis me-10 muxlis me-2 punqtis mixedviT,
meria aris saxelmwifo mmarTvelobis organo, romelic imavdroulad
sakrebulos aRmasrulebeli organos funqciebs asrulebs.
soflis, Temis, dabisa da qalaqis sakrebulos aRmasrulebeli
organoa sakrebulos gamgeoba, romelic iqmneba 3-7 wevris
SemadgenlobiT. adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis
Sesaxeb kanonis me-9 muxlis mixedviT, im soflebsa da TemebSi,
romelTa mosaxleobis raodenoba ar aRemateba 3.000 kacs, sakreb-
ulos aRmasrulebeli organo _ gamgeoba, ar iqmneba da mis fun-
qciebs asrulebs uSualod gamgebeli.
kanoni calke gansazRvravs adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da
mmarTvelobis organoTa kompetencias. cal-calke ganisazRvreba
aseve sakrebulos zogadi da TiToeuli teritoriuli erTeulis
Sesabamisi sakrebuloebis kompetenciebi.

adgilobrivi mmarTvelobis organoebi


kanonis mixedviT, gamgeoba (meria) uzrunvelyofs sakrebulosa
da gamgeblis (meris) mier miRebuli gadawyvetilebebis Sesrule-
bas, SeimuSavebs adgilobrivi biujetisa da socialur-ekonomikuri
ganviTarebis proeqtebs da warudgens sakrebulos dasamtkiceblad,
xolo damtkicebis Semdeg uzrunvelyofs maT Sesrulebas, ufleba-
mosilia miiRos gadawyvetilebebi daqvemdebarebul teritoriaze miwaT-
sargeblobis sakiTxebTan dakavSirebiT; gasces winaswari Tanxmoba iseTi
ekonomikuri xasiaTis xelSekrulebebis dadebaze, romelTa Rirebuleba
aRemateba 5.000 lars, gadawyvitos kanoniT gansazRvruli sxva sakiTxebi.

sakrebulos uflebamosileba
sakrebulos zogad kompetencias ganekuTvneba adgilobrivi bi-
ujetis proeqtis ganxilva-damtkiceba, masSi cvlilebebis Setana,
biujetis Sesrulebis Sesaxeb angariSis mosmena da kontroli mis
Sesrulebaze; socialur-ekonomikuri ganviTarebis perspeqtiuli
gegmebisa da programebis damtkiceba da kontroli maT Sesruleba-
ze. sakrebulo uflebamosilia saqarTvelos kanonis Sesabamisad
SemoiRos da gaauqmos adgilobrivi gadasaxadebi da mosakreblebi,
daawesos masze SeRavaTebi; gaakontrolos sakrebulos aRmasrule-
beli organosa da Tanamdebobis pirebis saqmianoba, moisminos, Seaf-
asos maTi yovelwliuri angariSi; airCios da gadairCios sakrebu-

383
los Tavmjdomare da mdivani; Seqmnas sakrebulos komisiebi, air-
Cios da gadairCios komisiaTa Tavmjdomareebi, daamtkicos da cv-
lilebebi Seitanos komisiaTa personalur SemadgenlobaSi; miiRos
gadawyvetileba sakrebulos wevris uflebamosilebis cnobisa da
uflebamosilebis vadamde Sewyvetis Sesaxeb; moisminos sakrebu-
los mier Seqmnili organoebis xelmZRvanelebisa da Tanamdebobis
pirebis angariSebi. kanoni miuTiTebs sakrebulos gansakuTrebul
uflebamosilebaze, rac gulisxmobs Sesabamisi teritoriuli er-
Teulis sakrebulos uflebas, kanoniT gansazRvruli wesiT, undob-
loba gamoucxados gamgebels (mers), gamgeobas (merias), an gamgeobis
(meriis) calkeul wevrs. raionisa da im sakrebulos SemTxvevaSi,
romelic ar Sedis raionis SemadgenlobaSi, saqarTvelos preziden-
tis, xolo avtonomiur respublikaSi - Sesabamisi umaRlesi warmo-
madgenlobiTi organos winaSe dasvas sakiTxi gamgeblis (meris)
Tanamdebobidan gaTavisuflebis Sesaxeb.
kanoni calke gansazRvravs TviTmmarTvelobisa da mmarTvelo-
bis organoebisa da maTi Tanamdebobis pirebis kompetenciasac.
sakrebulos Tanamdebobis pirebia: sakrebulos Tavmjdomare,
romelic airCeva sakrebulos sxdomaze damswre wevrTa umravle-
sobiT, magram ara nakleb sakrebulos wevrTa siiTi Semadgenlobis
1/3-isa. Tavmjdomare xelmZRvanelobs sakrebulos muSaobas, war-
moadgens sakrebulos misTvis gansazRvruli kompetenciis far-
glebSi, koordinacias uwevs sakrebulos organoebis saqmianobas,
xels awers sakrebulos gadawyvetilebebs, asrulebs kanoniTa da
sakrebulos debulebiT gaTvaliswinebul sxva movaleobebs.
kanoni Tavmjdomaris Tanamdebobas SeuTavseblad miiCnevs sxva
TanamdebobasTan an samewarmeo saqmianobasTan, garda adgilobrivi
TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis Sesaxeb kanoniT gaTvaliswineb-
uli SemTxvevebisa.
sakrebulos uflebamosilebis vadiT, Tavmjdomaris wardginebiT
sakrebulo irCevs mdivans, romelic asrulebs Tavmjdomaris mova-
leobas misi davalebiT an Tavmjdomaris mier Tavisi uflebam-
osilebis ganxorcielebis SeuZleblobis SemTxvevaSi an misi Tanam-
debobidan gadayenebisas.
sakrebulos gadawyvetilebiT, misi uflebamosilebis ganxor-
cielebisas, mdivanma SeiZleba Sewyvitos samewarmeo an samsaxureo-
brivi saqmianoba da daeniSnos gasamrjelo.
rac Seexeba sakrebulos sxva Tanamdebobis pirebs, isini Tavi-
anT uflebamosilebebs axorcieleben samewarmeo an samsaxureo-
brivi saqmianobisagan mouwyvetlad da usasyidlod.

384
aRmasrulebeli organoebi
sakrebulos aRmasrulebel organos warmoadgens gamgeoba (me-
ria), romelic Sedgeba gamgeblisa (meris) da gamgeobis (meriis)
wevrebisagan _ gamgeblis (meris) pirveli moadgilis, moadgilis
(moadgileebis), aparatis ufrosisa da adgilobrivi samsaxurebis
ufrosebisagan.
qalaqis meri, romelic ar Sedis raionis SemadgenlobaSi, Tanam-
debobaze iniSneba prezidentis mier uSualod. afxazeTisa da aWaris
avtonomiur respublikebSi im qalaqebis merebi, romlebic ar Sedian
raionebis SemadgenlobaSi, aseve iniSnebian da Tanamdebobidan Tavisu-
fldebian saqarTvelos prezidentis mier, mxolod am avtonomiuri
erTeulebis umaRles warmomadgenlobiT organoebTan SeTanxmebiT.
gamgeblis (meris) zogadi kompetencia gansazRvrulia kanonis
24-e muxlSi, romlis mixedviTac, gamgebeli (meri) uZRveba gamgeo-
bis (meriis) saqmianobas, anawilebs funqciebs gamgeobis (meriis)
wevrebs Soris, iwvevs da Tavmjdomareobs (meriis) sxdomebs, warud-
gens sakrebulos angariSs gaweuli muSaobis Sesaxeb weliwadSi
erTxel mainc; dasamtkiceblad warudgens sakrebulos adgilo-
brivi socialur-ekonomikuri ganviTarebis programebs, uzrunvely-
ofs damtkicebuli programebis Sesrulebas, SeimuSavebs proeqtebs
da uzrunvelyofs sakrebulos mier miRebuli gadawyvetilebebis
Sesrulebas. igi uflebamosilia sakrebulos mier miRebuli gada-
wyvetileba miRebidan erTi kviris vadaSi Sesabamisi SeniSvnebiT
daubrunos sakrebulos.
kanonis Tanaxmad, meri iTvleba qalaqis umaRles Tanamdebobis
pirad, romelic axorcielebs aRmasrulebel-ganmkargulebeli saqmi-
anobis saerTo xelmZRvanelobas. kanoniT gamgebeli da meri an-
gariSvaldebuli da pasuxismgebeli arian prezidentisa da Sesabam-
isi sakrebulos winaSe.
kanonis 25-e da 26-e muxlebi calke akonkreteben soflis,
Temis, dabisa da qalaqis gamgeblis, raionis gamgeblisa da im qala-
qis meris uflebamosilebebs, romlebic ar Sedian raionis Semadgen-
lobaSi. calkea gansazRvruli gamgeblis (meris) pirveli moadgi-
lis (moadgileebis) uflebamosilebebi.
gamgebeli (meri) aRmasrulebel-ganmkargulebel saqmianobis
xelmZRvanelobas axorcielebs adgilobrivi samsaxurebis meSveo-
biT, romlebic iqmneba adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelo-
bis kompetencias mikuTvnebuli socialur-ekonomikuri dargebis
marTvis mizniT. kanonis Tanaxmad, adgilobrivi samsaxuris xelmZR-
vaneli warmarTavs Sesabamisi samsaxuris saqmianobas, iRebs gadaw-

385
yvetilebebs misi kompetenciis farglebSi, gamgeblisa (meris) da
sakrebulos gadawyvetilebaTa safuZvelze da maT Sesasruleblad
gamoscems brZanebebs.

sakrebulosa da gamgeobis saqmianobis


organizaciuli uzrunvelyofa
rac Seexeba sakrebulosa da gamgeobis (meriis) saqmianobis
organizaciul uzrunvelyofas, es ukanaskneli xorcieldeba adgi-
lobrivi TviTmmarTvelobis (mmarTvelobis) aparatis meSveobiT.
aparatis saqmianobas uZRveba aparatis ufrosi, romelsac Tanamde-
bobaze niSnavs da Tanamdebobidan aTavisuflebs gamgebeli (meri)
sakrebulosTan SeTanxmebiT. aparatis struqtura ganisazRvreba
sakrebulos mier aparatis ufrosis wardginebiT. aparatis Tanam-
Sromlebs _ mrCevlebsa da teqnikur personals, aparatis ufrosis
wardginebiT Tanamdebobaze niSnavs gamgebeli (meri).
"adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis Sesaxeb~
saqarTvelos 1997 wlis 16 oqtombris kanoni gansazRvravs adgi-
lobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis ekonomikur safuZv-
elsa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis ganxorcielebis samarT-
lebriv garantiebs, riTac iqmneba TviTmmarTvelobis efeqtur sax-
elmwifoebriv-samarTlebrivi garantiebi.

codnis Semowmeba
1. ra aris TviTmmarTveloba da mmarTveloba, raSi
gamoixateba maTi Taviseburebani?
2. gansazRvreT da daaxasiaTeT TviTmmarTveloba,
rogorc konstituciur-samarTlebrivi instituti.
3. gansazRvreT TviTmmarTveloba da jgufuri
mmarTveloba, ra msgavseba da gansxvavebaa maT Soris?
4. rogori sistemiTaa warmodgenili dRes saqarTveloSi
TviTmmarTvelobis instituti?
5. axseniT ra kavSirSia erTmaneTTan Tanamedrove demokra-
tia, socialuri marTva da TviTmmarTveloba.
6. rogoria TviTmmarTvelobisa da saxelmwifo
mmarTvelobis organoTa sistema saqarTveloSi?

386
7. daasaxeleT TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis
organoebi saqarTveloSi.
8. daaxasiaTeT TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis
organoebisa da maTi Tanamdebobis pirebis ZiriTadi
funqciebi da uflebamosilebebi?
9. ra warmoadgens adgilobrivi TviTmmarTvelobis
organoebis amocanas?

ÔÄÓÔÉ
1. qalaqis merma, qalaqis mcxovrebTa socialur-
ekonomikuri uzrunv elyofis arasakmarisobidan
uzrunvelyofis
gamomdinare, gamosca brZaneba pensionerebisaTvis
adgilobrivi gadasaxedebis 20%-iT Semcirebis, xolo
pirveli jgufis invalidebisaTvis SeRavaTiani ga-
dasaxadebis dawesebis Sesaxeb.
a _ qalaqis meri moiqca sworad;
b _ arasworad.

2. qalaq anaris meriam uari ganacxada qalaqis sakre-


bulos socialur-ekonomikuri gegmiT gaTval-
iswinebuli RonisZiebebis Sesrulebaze, im motiv-
iT, rom igi aris saxelmwifo mmarTvelobis organo.
a _ meriis qmedeba kanonieria;
b _ ar aris kanonieri.

3. saqarTvelos prezidentma erT-erT raionSi Seqm-


nili mZime socialur-ekonomikuri mdgomareobis
gaTvaliswinebiT miiRo gadawyvetileba, rom damate-
biT, qalaqis meri daeniSna sakrebulos Tavjdomar-
is moadgiled. arc meri da arc sakrebulos Tavmj-
domare amis winaaRmdegi ar iyvnen. prezidentis gada-
wyvetileba:
a _ sworia;
b _ arasworia.

4. im qalaqis meri, romelic ar Sedis raionis Semad-


genlobaSi, Tanamdebobaze iniSneba:

387
a _ prezidentis mier;
b _ sakrebulos mier;
g _ prezidentis rwmunebulis mier.

5. qalaq foTis merma moTxovniT mimarTa sasamarT-


los baTilad ecno qalaqis sakrebulos mier dade-
buli xelSekruleba, romelic miznad isaxavda
raionSi sakvebi produqtebis Semotanas da romlis
saerTo Rirebuleba Seadgenda 14000 lars. meri xe-
lSekrulebis baTilobis mizezad Tvlis xelSek-
rulebis masTan SeuTanxmeblobas.
a _ sworad mimarTa Tu ara qalaqis merma sasamarTlos;
b _ kanoniseria Tu ara meris moTxovna.

ÂÀÌÏÚÄÍÄÁÖËÉ ÓÀÊÀÍÏÍÌÃÄÁËÏ ÌÀÓÀËÀ

saqarTvelos konstitucia;
saqarTvelos organuli kanoni “adgilobrivi TviTm-
marTvelobisa da mmarTvelobis Sesaxeb”;
evropis adgilobrivi TviTmmarTvelobis qartia.

388
gamoyenebuli literatura
1. iv. javaxiSili, qarTveli eris istoria, t. 7, Tbilisi, 1992.
2. iv. surgulaZe, saqarTvelos saxelmwifosa da samarTlis
istoria, Tbilisi, 1952.
3. iv. javaxiSvili, qarTuli samarTlis istoria, nawili me-2,
nakveTi me-2.
4. ilia anTelava, XI - XV saukuneebis saqarTvelos socialur-
politikuri istoriis sakiTxebi, Tbilisi, 1980.
5. p.ratiani, qarTuli istoriografiis problemebi marqsistul-
leninuri moZRvrebis Suqze, Tbilisi, 1976.
6. g. gozaliSvili, 1832 wlis SeTqmuleba, Tbilisi, 1962.
7. g. inwkirveli, saxelmwifosa da samarTlis Teoria, Tbilisi,
1993.
8. gr. eremovi, saqarTvelos parlamentSi miRebuli saxelmwifo
samarTlebrivi aqtebi, Jur. “samarTali~, 1993, #11-12.
9. b. savaneli, samarTlis Teoria, Tbilisi, 1993.
10. aSS konstitucia: kompromisis xelovneba anu marTulTa
mmarTveloba, Tbilisi, “jisiai~, 1997.
11. riCard Srederi, narkvevebi amerikis xelisuflebis Sesaxeb,
Tbilisi, 1998.
12. l. Wanturia, Sesavali samoqalaqo samarTlis zogad nawilSi,
Tbilisi, 1998.
13. Ãðàíàò Í. Ë. Êîíñòèòóöèîííîå ïðàâî, Ì., 1992
14. Îñèàòèíñêèé, Ïîñîáèå äëÿ õåëüñèíêñêèõ êîìèòåòîâ, ìåæäóíàðîäíàÿ
Õåëüñèíêñêàÿ ôåäåðàöèÿ ïî ïðàâàì ÷åëîâåêà
15. Ìèöêåâè÷ À. ×. Êîììåíòàðèé çàêîíîäàòåëüñòâà ãîñóäàðñòâ
ó÷àñòíèêîâ ÑÍà î Ãðàæäàíñòâå, “Þð. Ëèò.”, Ìîñêâà, 1996 ã.
16. a. loria, kanoni “saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb~ da misi
Taviseburebani, Jur. “samarTali~, 1991, #7-8.
17. p. cnobilaZe, saqarTvelos konstituciuri samarTali,
Tbilisi, “meridiani~, 1996.
18. ir. surgulaZe, saxelmwifo, Jur. “samarTali~, 1991, #11-12.
19. janda, beri, goldmeni, amerikuli demokratia, “jisiai~, Tbilisi,
1995.
20. ra aris demokratia, aSS sainformacio saagento, Tbilisi, 1991.
21. Ëîêê Äæ. Èçáðàííûå ïðîèçâåäåíèÿ, Ì., 1962 ã.
22. z. jinjolava, saqarTvelos respublikis parlamentis
samarTlebrivi mdgomareoba, Jur. “samarTali~, 1993, #3-4.
23. o. melqaZe, saubrebi qarTul konstituciaze, “ufleba~,
Tbilisi, 1996.

389
24. Ñàõàðîâ Í. À. Èíñòèòóò ïðåçèäåíòñòâà â ñîâðåìåííîì ìèðå, Ì.,
“Þð. Ëèò.”, 1992 ã.
25. Å. È. Òåìíîâ, Òåîðèÿ ïðàâà è ãîñóäàðñòâà, ïîä ðåä. Â. Â. Ëàçàðåâà,
“Þðèñò”, Ì, 1996 ã.
26. v. loria, saqarTvelos administraciuli samarTali, Tsu,
Tbilisi, 1996.
27. b. nakaSiZe, adgilobrivi TviTmmarTvelobis Tanamedrove
koncefciis zogierTi aspeqti, Jur. “adamiani da
konstitucia~, 1997, #3.
28. Êîíñòèòóöèîííîå ïðàâî, ó÷åáíèê, ïîä. ðåä. À. Å. Ëàçàðåâà, ÁÅÊ,
Ì, 1996 ã.
29. Âîëëåñ Ðîäæåðñ, Âîâëå÷åíèå îáùåñòâåííîñòè â äåëà ìåñòíîãî óïðàâ-
ëåíèÿ. Íàöèîíàëüíûé äåìîêðàòè÷åñêèé èíñòèòóò ìåæäóíàðîäíûõ
îòíîøåíèé
30. monteskie, kanonTa goni, Tbilisi, 1994.
31. hegeli, gonis filosofia, “mecniereba~, Tbilisi, 1984.
32. nikolo makiaveli, mTavari, “sabWoTa saqarTvelo~, Tbilisi,
1995.
33. Êîíñòèòóöèè ãîñóäàðñòâ Âîñòî÷íîé Åâðîïû, ó÷åáíîå è ñïðàâî÷íîå
ïîñîáèå, Ì, 1996 ã.
34. a. demetraSvili, msoflio qveynebis konstituciebi,
“iuridiuli literatura~, Tbilisi, 1992.
35. l.AabesaZe, saqarTvelos administraciuli samarTlis kerZo
nawili, Tbilisi, 1997.
36. g. inwkirveli, saiubileo krebuli, “norma~, Tbilisi, 1996.
37. saqarTvelos normatiuli aqtebis krebuli, wigni IV, “norma~,
Tbilisi, 1998.
38. saqarTvelos kanonebi. adamianis uflebaTa Sesaxeb saerTa-
Soriso aqtebi da konvenciebi, “meridiani~, Tbilisi, 1998.
39. v. loria, m. salxinaSvili, saqarTvelos saxelmwifosa da
administraciuli samarTlis sakiTxebi, “meridiani~, Tbilisi,
1997.
40. Kîììåíòàðèé çàêîíîäàòåëüñòâà ãîñóäàðñòâ-ó÷àñòíèêîâ ÑÍà î
ãðàæäàíñòâå, Þð. Ëèò. 1997ã.
41. T.Ê Õàðòëè Ïðàâî Ýâðîïåèñêîãî ñîîáùåñòâà Ì 1998 ã
42. Êîíñòèòóöèè ãîñóäàðñòâ Ýâðîïåèñêîãî ñîþçà, ÈÔÐÀ. Ì-ÍÎÐÌÀ,
Ìîñêâà, 1997.
43. Ã.Í. Òîïîðíèí Ýâðîïåèñêîå ïðàâî, Ìîñêâà, þðèñò, 1998.
44. Îáùàÿ Òåîðèÿ ïðàâ ÷åëåâåêà, ïîä. ðåä. Å.À. Ëóêàøåâà, íîðìà.
Ìîñêâà, 1996.

390

Das könnte Ihnen auch gefallen