1.

Prawo karne (materialne) jest dziedziną prawa określającą czyny będące

przestępstwami, kary grożące za popełnienie przestępstw, środki karne i środki
zabezpieczające stosowane w związku z naruszeniem prawa karnego oraz zasady
odpowiedzialności karnej
2. Prawo karne procesowe jest dziedziną prawa określającą reguły postępowania
organów państwowych w procesie karnym, tj. działalność zmierzającą do ustalenia,
czy i przez kogo popełnione zostało przestępstwo, i do osądzenia sprawcy
przestępstwa. Prawo karne procesowe określa też uprawnienia i obowiązki osób
uczestniczących w procesie karnym.
a. Prawo karne wykonawcze reguluje tryb wykonywania kar orzeczonych za
przestępstwo oraz uprawnienia osób skazanych
3. Prawo penitencjarne zawiera przepisy odnoszące się do wykonywania kary
pozbawienia wolności
4. Prawo karne skarbowe reguluje problematykę odpowiedzialności za przestępstwa i
wykroczenia skarbowe, tzn. czyny naruszające interesy Skarbu Państwa w zakresie
podatków, ceł, obrotu dewizowego oraz gier losowych i totalizatorów
5. Prawo karne wojskowe określa ono przestępstwa wojskowe, tzn. przestępstwa
żołnierzy łączące się z obowiązkiem służby wojskowej i dyscypliną wojskową (np.
dezercja), i wprowadza pewne odmienności od ogólnych zasad odpowiedzialności
karnej, mające zastosowanie również w razie popełnienia przez żołnierza
przestępstwa niewojskowego
6. Postępowanie z nieletnimi, uregulowane w ustawie z 9.6.2022 r. o wspieraniu i
resocjalizacji nieletnich (Dz.U. z 2022 r. poz. 1700 ze zm.). Nie jest to część prawa
karnego, ponieważ wobec nieletnich w zasadzie nie stosuje się kar, lecz środki
wychowawcze i poprawcze
7. Zasada nullum crimen sine lege (,,nie ma przestępstwa bez ustawy") jest
najważniejszą zasadą współczesnego prawa karnego, chroniącą jednostkę przed
arbitralnym posługiwaniem się represją karną przez organy państwowe
a. Z zasady nullum crimen sine lege wynika, że prawo karne nie tylko musi być
prawem pisanym, ale musi to być prawo zapisane w specyficznym akcie
normatywnym, jakim jest ustawa
8. Nullum crimen sine lege certa ustawodawca powinien tak sformułować przepis, by
jego odbiorca mógł go zrozumieć i przestrzegać.
9. Zakaz analogii

Rozdział II
1. Obowiązujący w Polsce Kodeks karny nie zawiera definicji przestępstwa. Artykuł 1 §
1 KK określa jednak, kto podlega odpowiedzialności karnej
a. Czyn-psychiczne, sterowane, zewnętrzne zachowanie się człowieka,
rozgrywające się w środowisku społecznym, stanowiące realizację decyzji
podjętej dla osiągnięcia określonego celu
b. Działanie- pewien kompleks ruchów, które obserwator może zauważyć na
ogół bez większych trudności. Coś obiektywnego, co w sposób widoczny
rozgrywa się w otaczającej nas rzeczywistości, możliwe do zarejestrowania
za pomoc potrzebnych do tego zmysłów
c. Zaniechanie- brak ruchów. Brak spełnienia konkretnych oczekiwań. Zalicza
się do pojęcia czynu, a więc zachowania człowieka sterowanego jego wolą .
Jeśli człowiek nic nie czyni (robi) to coś jednak czyni (robi), będąc w stanie
jakiegokolwiek zachowania się, realizuje swoją wolę
 d. Przestępstwem jest czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą
kary jako zbrodnia albo występek - bezprawny, zawiniony i społecznie
szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy
e. Przestępstwem może być tylko czyn człowieka
f. Podkreślenie, że chodzi o osobę fizyczną, a nie o osoby prawne.
g. Zachowanie się człowieka, by mogło być uznane za czyn w rozumieniu prawa
karnego, musi być zewnętrznym zachowaniem się zależnym od woli
człowieka, musi być sterowany jego wolą. Mówiąc o zewnętrznym
zachowaniu się człowieka, podkreślamy w ten sposób, że nie chodzi tu o
nieuzewnętrznione zjawiska psychiczne (myśli, zamiary, poglądy)
i. Wiek, poczytalność, działanie lub zaniechanie działania, do
którego sprawca był zobowiązany, czyn musi być sterowany wolą
człowieka- normalna sytuacja motywacyjna, czyli brak przymusu
ii. Nie jest czynem zachowanie się człowieka pod wpływem przymusu
bezwzględnego (vis absoluta), któremu nie mógł się on oprzeć i
wobec tego nie było ono sterowane jego wolą
1. przymus względny (vis compulsiva), polegający na
wywieraniu nacisku na wolę człowieka, ale niewykluczający
kierowania przez tą wolę jego zachowaniem się
h. Przestępstwo musi być czynem zabronionym przez ustawę karną, tzn. musi
odpowiadać opisowi ustawowemu określonego typu przestępstwa (np.
zniesławienia, paserstwa itd.). Opis ten składa się z elementów, które
nazywamy ustawowymi znamionami przestępstwa, a których
występowanie w czynie sprawcy musi być stwierdzone, by można było
przypisać mu popełnienie określonego typu przestępstwa.
i. Znamiona opisowe to te, których stwierdzenie nie wymaga stosowania
ocen, a ich zakres znaczeniowy jest stosunkowo wyraźny
j. Znamiona ocenne natomiast wymagają przy ustalaniu ich występowania w
czynie posługiwania się różnego rodzaju ocenami
2. Bezprawność czynu
a. Przestępstwa nieumyślne.
i. Nieumyślność wyklucza powołanie się na prawny charakter
działania
ii. Przestępstwa nieumyślne są przestępstwami z nieostrożności, tzn.
jako przestępstwo nieumyślne może być ocenione tylko takie
wypełnienie znamion przestępstwa (nieumyślnego), które było
rezultatem nie ostrożnego zachowania się sprawcy. Kodeks wart. 9
§ 2 mówi o „niezachowaniu ostrożności wymaganej w danych
okolicznościach"
3. Wina
a. Wina zachodzi wtedy, gdy możemy sprawcy postawić zarzut z popełnienia
danego czynu zabronionego
b. Przesłanką winy jest tzw. strona podmiotowa przestępstwa określona w
art. 9 KK, tzn. zamiar popełnienia przestępstwa (przy przestępstwach
umyślnych) albo lekkomyślność lub niedbalstwo (przy przestępstwach
nieumyślnych). Wskazane w art. 9 KK postacie strony podmiotowej
przestępstwa nazywa się często, formami winy.
c. Osoba zdolna do ponoszenia winy, tzn. osoba, która osiągnęła określony
wiek
d. Szereg przesłanek negatywnych, czyli okoliczności wyłączających winę,
nazwanych ostatnio w polskiej literaturze prawa karnego ekskulpantami
 i. Są to: niepoczytalność sprawcy (art. 31 KK), błąd (art. 28-30 KK),
działanie na rozkaz (art. 318 KK), stan wyższej konieczności (art. 26
§ 2 KK).
e. Wina w prawie karnym materialnym jest personalną (a więc zaadresowaną
do konkretnej osoby) zarzucalnością popełnionego czynu. Granice tej
zarzucalności określa ustawa, ustanawiając przesłanki winy i wskazując
okoliczności wyłączające winę
4. Społeczna szkodliwość
a. Jako podstawowe kryterium kryminalizacji powinno być wskazówką dla
ustawodawcy przy stanowieniu nowych lub rezygnacji z istniejących typów
przestępstw
b. W konkretnym przypadku czyn zabroniony przez ustawę karną (element
formalny) może nie być społecznie szkodliwy (brak elementu
merytorycznego) lub być społecznie szkodliwy w stopniu tak minimalnym,
że nie zasługuje na potraktowanie go jako przestępstwa. Zatem w takiej
sytuacji czyn konkretny, mimo że formalnie narusza przepis karny, nie jest
przestępstwem. Konsekwencja taka wynika z art. 1 § 2 KK.
c. Materialne definicje przestępstwa- przeciwstawia się w nauce prawa karnego
definicjom formalnym, które - definiując przestępstwo - ograniczają się do
wskazania, że chodzi o czyn zabroniony przez ustawę karną
5. Klasyfikacja przestępstw
a. Zbrodniami są czyny zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie
krótszy od 3 lat albo karą surowszą (art. 7 § 2 KK). Chodzi tu o dolną granicę
zagrożenia ustawowego, która - po to by czyn mógł być określany jako
zbrodnia - musi wynosić co najmniej 3 lata
b. Występkami są czyny zagrożone karą (ustawa ma tu na myśli górną
granice zagrożenia) przekraczającą jeden miesiąc pozbawienia wolności,
jeden miesiąc ograniczenia wolności lub grzywny powyżej 30 stawek
dziennych albo powyżej 5000 zł
c. Czyny, przy których górne zagrożenie karą nie przekracza tych granic, są
wykroczeniami
d. Podział przestępstw na umyślne i nieumyślne opiera się na kryterium formy
winy. Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, występek może natomiast
być popełniony również nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi (art. 8 KK )
i. Nieumyślność występku musi być wyraźnie ustanowione w ustawie
przez użycie słowa „nieumyślnie (np. art. 155, 177 KK) lub innego
zwrotu określającego winę nieumyślną
e. Ze względu na formę czynu wyróżniamy przestępstwa z działania i
przestępstwa z zaniechania
f. Podział przestępstw na przestępstwa formalne (bez skutkowe) i
przestępstwa materialne (skutkowe) opiera się na kryterium występowania
wśród znamion danego typu przestępstwa znamienia skutku. Jeżeli
określony skutek należy do znamion przestępstwa, mamy do czynienia z
przestępstwem materialnym (skutkowym), jeżeli natomiast przestępstwo
polega po prostu na określonym zachowaniu się, nazwiemy je
przestępstwem formalnym (bez skutkowym). Pojęcie skutku rozumiane jest
w prawie karnym szeroko. Jest to zmiana w świecie zewnętrznym, która
może mieć różny charakter i która da się oddzielić od samego zachowania
się.
g. Typy zasadnicze (podstawowe) – opisują w sposób najbardziej typowy
zachowania naruszające normę sankcjonowaną, są punktem wyjścia
przestępstwa
h. Typy kwalifikowane – wskazujące cechę, która wpływa na wzrost
bezprawia danego naruszenia normy sankcjonowanej w porównaniu z
zachowaniem wyczerpującym znamiona typu zasadniczego, co uzasadnia
surowszą sankcję karną
i. Przestępstwo kwalifikowane przez okoliczności (przez znamiona
statyczne) – zwiększenie bezprawia wynika z istnienia, w chwili
podjęcia zachowania realizującego znamiona czynu zabronionego,
okoliczności, od której wyższa karalność zależy (znamię to ma
charakter statyczny)
ii. Przestępstwo kwalifikowane przez następstwo (przez znamiona
dynamiczne) - zwiększenie bezprawia wynika z dalej idącego skutku
powstałego w wyniku zachowania sprawcy (znamię to ma
charakter dynamiczny)
i. Typy uprzywilejowane – wskazujące cechę, która wpływa na
zmniejszenie się bezprawia danego naruszenia normy sankcjonowanej w
porównaniu z zachowaniem wyczerpującym znamiona typu zasadniczego,
co uzasadnia mniejszą sankcję karną
j. Ze względu na tryb ścigania dzielimy przestępstwa na przestępstwa:
i. Ścigane z oskarżenia publicznego (publicznoskargowe)-ich
ściganiem zajmuje się oskarżyciel publiczny (z reguły jest nim
prokurator) działający w imieniu państwa. Prowadzi on
postępowanie przygotowawcze, sporządza akt oskarżenia i
wykonuje czynności oskarżyciela przed sądem
ii. Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego
(prywatnoskargowe)-przestępstwa prywatnoskargowe są w
polskim prawie karnym nieliczne. Należą do nich np. zniesławienie
(art. 212 KK), zniewaga (art. 216 KK), naruszenie nietykalności
cielesnej (art. 217 KK). Ściganie tych przestępstw jest w zasadzie
prywatną sprawą pokrzywdzonego, który jako oskarżyciel prywatny
może wnosić i popierać oskarżenie przed sądem
iii. Niektóre przestępstwa publicznoskargowe mogą być ścigane
jedynie wtedy, gdy pokrzywdzony złoży wniosek o ściganie
(przestępstwa wnioskowe)
1. Osobną grupę przestępstw wnioskowych stanowią
przestępstwa wojskowe ścigane na wniosek dowódcy
jednostki
2. Obok informacji powziętej przez organy ścigania
o popełnieniu przestępstwa wymagany jest wniosek
uprawnionego podmiotu (najczęściej pokrzywdzonego)
o ściganie
3. Przestępstwami wnioskowymi są m.in.: spowodowanie
wypadku, jeśli pokrzywdzonym jest tylko osoba najbliższa
(art. 177 k.k.),groźba karalna (art. 190 k.k.),uchylanie się od
alimentów (art. 209 k.k. ściganie następuje na wniosek
pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu
podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego
iv. Przestępstwa ścigane z urzędu
 1. Ściganie następuje z urzędu – wystarcza informacja
o popełnieniu przestępstwa powzięta przez organy ścigania
6. Struktura przestępstwa
7. Wiek sprawcy
a. Według polskiego prawa karnego podmiotem przestępstwa może być tylko
osoba fizyczna, która popełniła czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat (art.
10 § 1 KK). Czynów popełnianych przez osoby nieletnie, czyli osoby poniżej
lat 17, nie nazywa się przestępstwami. Nieletni nie podlegają
odpowiedzialności karnej, lecz stosuje się wobec nich środki przewidziane
w ustawie o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich.
b. Od zasady, że granicą wieku odpowiedzialności karnej jest lat 17,
przewidziano w Kodeksie karnym wyjątki. W pewnych wypadkach
odpowiedzialność karną może ponieść nieletni, który ukończył 15 lat.
i. Art. 10 § 2 KK. Są to:
1. zamach na życie Prezydenta RP (art. 134 KK),
2. zabójstwo umyślne zwykłe (art. 148 § 1 KK),
3. morderstwo (art. 148 § 2 lub 3 KK),
4. umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu
typu podstawowego i kwalifikowanego (art. 156 § 1 lub 3
KK),
5. umyślne spowodowanie niebezpieczeństwa powszechnego
(art. 163 § 1 lub 3 KK),
6. porwanie samolotu lub statku typu podstawowego i typu
kwalifikowanego (art. 166 KK), umyślne spowodowanie
katastrofy w komunikacji typu podstawowego i
kwalifikowanego (art. 173 § 1 lub 3 KK),
7. zgwałcenie opisane w art. 197 § 1, 3, 4 lub 5 KK,
8. czynna napaść na funkcjonariusza publicznego ze skutkiem w
postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 223 § 2 KK),
9. wzięcie zakładników typu podstawowego i kwalifikowanego
(art. 252 § 1 lub 2 KK),
10. rozbój (art. 280 KK)
Nieletni, który po ukończeniu 15 lat popełnił jedno z wymienionych
przestępstw, może odpowiadać według przepisów KK, jeżeli
przemawiają za tym okoliczności sprawy oraz właściwości i warunki
osobiste sprawcy, a zwłaszcza jeżeli poprzednio stosowane środki
wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne,
2. Sąd kieruje się przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować ( art. 54 § 1 KK). Kara
ta nie może przekroczyć 2/3 ustawowego górnego zagrożenia za dane
przestępstwo (art. 10 § 3 KK). Sąd może też zastosować nadzwyczajne złagodzenie
kary.
3. Wyjątek w drugą stronę, polegający na potraktowaniu dorosłego sprawcy w wieku
od 17 do 18 lat jak nieletniego, przewiduje art. 10 § 4 KK. Odnosi się to tylko do
sprawcy występku, wobec którego można zastosować zamiast kary środki
poprawcze lub wychowawcze, jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy, a
także stopień rozwoju oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy
8. Nieletni
a. Ustawa reguluje bowiem również postępowanie z nieletnimi, u których
stwierdzono objawy demoralizacji
b. Nieletnimi są osoby w wieku od lat 10 do lat 18, wobec których stosuje się
środki wychowawcze w związku z ich demoralizacją, osoby po ukończeniu
 13 lat, ale przed ukończeniem 17 lat, wobec których toczy się postępowanie
o czyny karalne wypełniające znamiona przestępstw lub wykroczeń, osoby
wobec których wykonuje się orzeczone środki wychowawcze lub
poprawcze, określane są przez ustawę jako nieletni do czasu ukończenia
przez nie 21 lat.
c. Środki wychowawcze to m.in.:
i. Upomnienie
ii. Zobowiązanie do określonego postępowania (np. do podjęcia nauki)
iii. Nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna
iv. Nadzór kuratora
v. Umieszczenie w rodzinie zastępczej zawodowej, która ukończyła
szkolenie przygotowujące do sprawowania opieki nad nieletnimi;
vi. Umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym;
vii. Umieszczenie w okręgowym ośrodku wychowawczym (art. 7 Wspier-
ResNielU).
Środkiem leczniczym jest umieszczenie w zakładzie leczniczym, w którym
są udzielane nieletnim świadczenia zdrowotne z zakresu opieki
psychiatrycznej lub leczenia uzależnień (art. 8 WspierResNielU). Środkiem
najsurowszym, stosowanym wobec nieletnich, jest umieszczenie w
zakładzie poprawczym (art. 9 WspierResNielU).
Umieszczenie w zakładzie poprawczym zastosować można jedynie w razie
popełnienia przez nieletniego po ukończeniu 13 lat, ale przed
ukończeniem 17 lat czynu wypełniającego znamiona przestępstwa, jeżeli
jednocześnie za chodzi wysoki stopień jego demoralizacji oraz
przemawiają za tym okoliczności i charakter czynu oraz nieskuteczność
lub przewidywana nieskuteczność innych środków.
9. Młodociany
a. Sprawca młodociany to taki, który nie ukończył 21 lat w chwili czynu ani 24
lat w chwili orzekania w I instancji (art. 115 § 10 KK). Jest to szczególna
kategoria sprawcy dorosłego, który w związku ze swoim wiekiem
traktowany jest przez KK w wielu sytuacjach odmiennie niż inni sprawcy
10. Przestępstwa powszechne to takie, których podmiotem może być każda osoba
odpowiadająca ogólnym cechom podmiotu przestępstwa, tzn. osoba fizyczna, która
osiągnęła określony wiek
11. Przestępstwa indywidualne natomiast to te, w których opisie ustawowym
znamię podmiotu określone jest przez użycie pewnej dodatkowej cechy
a. Przestępstwa indywidualne dzielimy na właściwe i niewłaściwe.
Przestępstwa indywidualne właściwe to takie, przy których szczególna
cecha podmiotu decyduje o bycie przestępstwa.
b. Przy przestępstwach indywidualnych niewłaściwych szczególna cecha
podmiotu nie decyduje o bycie przestępstwa, lecz o stworzeniu jego typu
kwalifikowanego lub uprzywilejowanego
12. Strona przedmiotowa przestępstwa
a. Do strony przedmiotowej przestępstwa zaliczamy:
i. Czyn (zachowanie się) podmiotu,
ii. Skutek czynu,
iii. Czas i miejsce czynu,
iv. Sytuacja, w jakiej czyn popełniono,
v. Sposób popełnienia i przedmiot wykonawczy czynu
b. Zachowanie się sprawcy określonego typu przestępstwa opisywane jest w
ustawie za pomocą tzw. znamienia czasownikowego (,,zabija",
 ujawnia", ..podrabia" itp.). Znamię skutku występuje tylko przy
przestępstwach materialnych. Przy niektórych typach przestępstw określa się
miejsce czynu jako na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej" (art. 136 KK),
czas popełnienia, np. ,, ро wyznaczeniu do służby" (art. 356 § 1 KK).
c. Stosunkowo często do znamion przestępstwa należy sposób jego
popełnienia, np. przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem" (art. 197 § 1
KK
d. Rzadziej ustawa zalicza do znamion określoną sytuację, np. będąc
pozbawionym wolności” (art. 242 § 1 KK).
e. Przez przedmiot wykonawczy (przedmiot czynności wykonawczej) rozumie
się przedmiot materialny, na którym dokonuje się danego przestępstwa, np.
przedmiotem wykonawczym naruszenia tajemnicy korespondencji (art. 267
KK) jest ,,zamknięte pismo”, które sprawca otwiera
13. Forma czynu
a. Przestępstwo może być ujęte jako utrzymywanie pewnego stanu rzeczy
i. Czas popełnienia takich przestępstw, nazywanych przestępstwami
trwałymi, rozciąga się wówczas na okres od zapoczątkowania
takiego stanu do jego zakończenia
b. Ma znaczenie dla przedawnienia ścigania i wyrokowania (których termin
zaczyna biec od zakończenia przestępstwa), a także w sytuacji zmiany
ustawy karnej oraz przy stosowaniu ustaw amnestyjnych i abolicyjnych,
które mają zastosowanie do czynów popełnionych przed pewną datą
14. Przestępstwo wieloosobowe
a. Przepisy ujmują wówczas czyn jako „branie udziału w pewnym wspólnym
działaniu.
15. Przestępstwo wieloczynowe
a. Polegające na pewnego rodzaju działalności, na którą składają się
poszczególne czyny
b. Szczególną formą czynu jest zaniechanie
16. Przestępstwa z działania (delicta commissiva)- aktywne zachowanie, poprzez
swoje zachowanie sprawca wypełnia znamiona czynu zabronionego. np.
zgwałcenie, czynna napaść, naruszenie nietykalności cielesnej, kradzież
17. Przestępstwa z zaniechania
a. Przestępstwo z zaniechania polega na niepodjęciu przez sprawcę działania,
do którego był on zobowiązany (formalne przestępstwa z zaniechania) lub
na spowodowaniu określonego skutku przez niepodjęcie takiego działania
(materialne przestępstwa z zaniechania
b. Mogą być one popełnione tylko przez pewien krąg osób, a przynależność
do tego kręgu opiera się na kryterium szczególnej cechy podmiotu (bycie
zobowiązanym do określonego działania)
c. Źródłem obowiązku działania przy przestępstwach formalnych z zaniechania
jest sama ustawa karna
d. Art. 2 źródłem obowiązku działania może być:
i. Umowa lub przyjęcie określonej funkcji - mamy na myśli wszelkie
rodzaje umów, zarówno sformalizowane, jak i niesformalizowane
ii. Ustawa może bezpośrednio zobowiązywać obywateli do określonych
działań,
e. Wtedy gdy obowiązek działania wynika z ustawy lub umowy - ma on
charakter obowiązku prawnego
f. Musi to być taki obowiązek prawny, który czyni zobowiązanego gwarantem
nienastąpienia pewnego skutku
 g. Pojęcie gwaranta oznacza więc, że chodzi o szczególne zobowiązania
prawne, wyraźnie ukierunkowane na zapobieżenie skutkowi, którego
spowodowanie wypełnia znamiona określonego przestępstwa
h. Spowodowanie skutku przez zaniechanie zlikwidowania wywołanej przez
siebie niebezpiecznej lub bezprawnej sytuacji nie jest czystym
zaniechaniem, lecz polega na pewnym połączeniu działania z zaniechaniem
18. Przestępstwo z działania lub z zaniechania – gdy realizacja znamion typu może
mieć formę zarówno podjęcia zakazanego zachowania jak i nie podjęcia
nakazanego zachowania np. stosowanie środków masowej zagłady art. 120
19. Skutek czynu. Związek przyczynowy
a. Między zachowaniem się sprawcy a skutkiem tego zachowania się
zachodzić musi związek przyczynowy
b. Stwierdzenie, że w konkretnym przypadku zachodził związek przyczynowy
między zachowaniem się sprawcy a skutkiem, który nastąpił czasowo po
tym zachowaniu się, wymaga stosowania pewnych kryteriów.
20. Teorie związku przyczynowego:
a. Teoria ekwiwalencji (równowartości warunków) opiera się na założeniu, że
przyczyną każdego skutku jest pewna suma warunków koniecznych do jego
nastąpienia. Wszystkie warunki są równej wartości, tzn. każdy z nich może
być potraktowany jako ten, który spowodował skutek. To, czy warunek jest
konieczny (określa się go inaczej jako warunek sine qua non)
i. Przez stawianie pytania, czy skutek nastąpiłby, gdyby warunek ten
w rzeczywistości nie występował. Jeżeli stwierdzimy, że skutek i tak
by nastąpił, to znaczy, że dany element rzeczywistości nie był
koniecznym warunkiem jego nastąpienia
ii. Nie każde spowodowanie (w rozumieniu teorii ekwiwalencji)
skutku może być przypisane sprawcy. Przypisanie, a co za tym idzie
odpowiedzialność za skutek, wchodzi w grę tylko wtedy, gdy w
zaistniałym skutku urzeczywistniło się właśnie to stworzone przez
sprawcę niebezpieczeństwo, którego powstaniu miało zapobiec
przestrzeganie naruszonej przez niego reguły ostrożności.
b. Teoria adekwatnego związku przyczynowego- nie wystarcza, że czyjeś
zachowanie się jest koniecznym warunkiem nastąpienia skutku. Dla
uznania go za przyczynę wymaga się jeszcze, by określony w ustawie skutek
był normalnym, typowym następstwem takiego zachowania się.
c. Teoria relewancji- według niej związek przyczynowy można wprawdzie
ujmować szeroko, tak jak to czyni teoria ekwiwalencji, ale prawo karne
przez odpowiednie sformułowanie przepisów dokonuje tutaj pewnej
selekcji, a nie każde spowodowanie skutku, nie każdy związek przyczynowy
jest istotny (relewantny) dla odpowiedzialności karnej
21. Strona podmiotowa (inaczej strona subiektywna) przestępstwa obejmuje zjawiska
psychiczne, które muszą towarzyszyć stronie przedmiotowej, czyli zewnętrznemu
zachowaniu się sprawcy, i które wyrażają stosunek psychiczny sprawcy do czynu
22. Formy winy umyślnej
a. Według art. 9 § 1 KK umyślne popełnienie czynu zabronionego zachodzi
wtedy, gdy sprawca miał zamiar jego popełnienia. Zamiar ten może
wystąpić w dwóch odmianach: jako zamiar bezpośredni (dolus directus) lub
jako zamiar ewentualny (dolus eventualis)
i. Określając wolę sprawcy jako chcenie określonego czynu
zabronionego, zakładamy tym samym, że obejmuje on swoją
świadomością wszystkie znamiona tego czynu
 ii. Zamiar bezpośredni- zachodzi wtedy, gdy sprawca chce popełnić
czyn zabroniony.
1. Pełna definicja zamiaru bezpośredniego brzmiałaby więc w
ten sposób: zamiar bezpośredni zachodzi wtedy, gdy
sprawca, uświadamiając sobie, że wypełnia znamiona czynu
zabronionego albo że jego zachowanie się może wypełnić te
znamiona - chce jego popełnienia
2. Zamiar bezpośredni zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie
jest pewien, czy jego zachowanie się będzie skuteczne, ale
chce skutek spowodować.
3. Wyróżnia się zamiar bezpośredni nagły (dolus directus
repentinus) i zamiar bezpośredni przemyślany (dolus
directus praemeditatus)
a. Przy zamiarze nagłym decyzja o popełnieniu czynu
zabronionego podejmowana jest w krótkim czasie,
bez szczegółowych przemyśleń. Zamiar
przemyślany, jak wskazuje jego nazwa, powstaje w
wyniku trwającego jakiś czas kształtowania się
decyzji, często połączonego ze stworzeniem
dokładnego planu popełnienia przestępstwa
b. Zamiar ogólny (dolus generalis) zachodzący wtedy, gdy sprawca nie
precyzuje w swoich przeżyciach psychicznych skutku, który chce
spowodować
23. Sprawca możliwość popełnienia czynu zabronionego przewiduje i na to się godzi (art.
9 § 1 KK)
24. Sprawca chce osiągnąć określony rezultat albo chce zachowywać się w określony
sposób, a jednocześnie uświadamia sobie, że jego zachowanie się może wywołać
pewien skutek uboczny, tzn. wypełnić znamiona określonego czynu zabronionego, i
godzi się na taki rezultat swego zachowania się
25. Dodatkowe cechy umyślności. Przestępstwa kierunkowe
a. Znamię określonego celu, którym ma kierować się sprawca, np. cel
przywłaszczenia" (art. 278 KK),,,cel zmuszenia" (art. 224 § 2 KK), cel
osiągnięcia korzyści majątkowej" (art. 286 KK), Rzadziej jest to określony
motyw lub pobudka działania. Przez motyw rozumie się przeżycie
psychiczne o charakterze intelektualnym, skłaniające sprawcę do
popełnienia czynu, natomiast pobudka jest pełniącym taką samą rolę
przeżyciem o charakterze emocjonalnym.
b. Przestępstwa znamienne celem, motywem lub pobudką określa się w
nauce prawa karnego jako przestępstwa kierunkowe
c. Zamiar ewentualny jest wyłączony wtedy, gdy ze sformułowania znamion
danego przestępstwa wynika, że sprawca musi chcieć popełnienia czynu
zabronionego. Zachodzi to np. wtedy, gdy sformułowanie znamion zakłada
pełną wiedzę (a nie tylko przewidywanie możliwości) co do wypełniania przez
sprawcę znamion danego przestępstwa.
26. Formy winy nie umyślnej
a. Przesłanką odpowiedzialności za przestępstwo nieumyślne jest naruszenie
zasady ostrożności
b. Art 9 par. 2
c. Lekkomyślność
i. Lekkomyślność polega na tym, że sprawca, świadomie naruszając
zasady ostrożności, przewiduje możliwość popełnienia czynu
zabronionego, lecz przypuszcza, że go uniknie
 ii. Bezpodstawne przypuszczenie sprawcy, że jego działanie nie
wypełni znamion czynu zabronionego
d. Niedbalstwo
i. Niedbalstwo polega na tym, że sprawca możliwości popełnienia
czynu zabronionego nie przewiduje, chociaż może ją przewidzieć
ii. Zarzucamy sprawcy, że nie wykorzystał swych możliwości
intelektualnych i dlatego nie zmienił swego nieostrożnego
zachowania się, co w rezultacie doprowadziło do wypełnienia
znamion przestępstwa nieumyślnego
iii. To, czy nastąpiło naruszenie reguł ostrożności, ustalamy na
podstawie pewnego wzorca, standardu obiektywnego w tym
sensie, że ustalamy naj pierw, jaki zakres wymagań stawiamy
każdej osobie znajdującej się w sytuacji takiej, w jakiej znajdował
się sprawca
iv. Jeśli dojdziemy do wniosku, że sprawca" zachował się zgodnie ze
standardem ostrożności, to niedbalstwa, a tym samym winy w
ogóle nie ma. Jeżeli natomiast ustalimy istnienie naruszenia, to
następnym etapem będzie zbadanie, czy konkretny sprawca mógł
uświadomić sobie, do czego może doprowadzić jego nieostrożne
zachowanie się. Tę możliwość ustalamy już w sposób
zindywidualizowany tzn. uwzględniając pewne stałe cechy sprawcy
27. Wina mieszana (kombinowana)
a. Artykuł 9 § 3 KK przewiduje jeszcze jedną formę winy, mianowicie winę
mieszaną (culpa dolo exorta). Mieszany charakter winy polega na tym, że
część znamion przestępstwa objęta jest zamiarem sprawcy, a druga część
tylko winą nieumyślną. Według art. 9 § 3 KK dotyczy to tylko przestępstw
umyślnych kwalifikowanych przez określone następstwo
b. Przestępstwa popełnione z winy mieszanej traktuje się w sumie jako
przestępstwa umyślne, tzn. we wszystkich tych przypadkach, gdy ustawa
wiąże pewne skutki z umyślnym charakterem przestępstwa, dotyczy to
także tych przestępstw
28. Przedmiot przestępstwa
a. Przestępstwo jako czyn społecznie szkodliwy godzi w istotne dla
społeczeństwa dobra prawne, takie jak: życie, własność, bezpieczeństwo,
wolność itd. Mówimy, że dobra te są przedmiotem przestępstwa.
Przestępstwo stanowi zamach na nie i dlatego, patrząc od strony
przestępstwa, nazywamy je przedmiotem zamachu, a patrząc od strony
prawa karnego, nazywamy je przedmiotem ochrony
b. Przedmiot wykonawczy oznacza przedmiot materialny, na którym
dokonuje się przestępstwa
c. Stosując kryterium przedmiotu ochrony, podzielić na trzy grupy:
i. Przestępstwa polegające na naruszeniu dobra prawnego
1. typy przestępstw, do których znamion należy uszczerbek
wyrządzony określonemu dobru prawnemu
ii. Przestępstwa polegające na narażeniu dobra prawnego na
konkretne niebezpieczeństwo
1. Przestępstwa, przy których do znamion należy skutek w
postaci stanu konkretnego niebezpieczeństwa dla dobra
prawnego
 2. Przy opisie takich typów przestępstw przepisy karne
wymagają na ogół, by niebezpieczeństwo było
„bezpośrednie"
iii. Przestępstwa abstrakcyjnego narażenia dobra prawnego
1. Do ich znamion nie należy ani uszczerbek, ani konkretne
niebezpieczeństwo dla dobra prawnego. Polegają one
jednak na zachowaniu, które jest uważane za niebezpieczne
dla określonego dobra prawnego, ale to niebezpieczeństwo
nie należy do znamion, jest tylko pewnym założeniem
kierującym ustawodawcą przy tworzeniu przepisu, a więc
niebezpieczeństwo to nie wymaga dowodzenia w procesie
karnym
d. Rodzajowy (grupowy) i ogólny przedmiot przestępstwa
i. Przedmiot rodzajowy to dobro prawne chronione nie przez jeden
przepis, lecz przez grupę przepisów karnych, z reguły
zamieszczonych w jednym rozdziale Kodeksu karnego
ii. O ogólnym przedmiocie ochrony i zamachu mówi się, mając na
myśli bardzo już abstrakcyjnie ujęte dobro, którego ochrona jest
zadaniem całego prawa karnego
29. Formy popełnienia przestępstwa
a. Sprawstwo
i. Art. 18 §1
ii. Odpowiada za nie ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam
iii. Oznacza to z jednej strony osobiste (nie przez inną osobę)
wypełnienie znamion, z drugiej strony określa się przez to
sformułowanie, że chodzi o działanie pojedynczej osoby
b. Współsprawstwo
i. Współsprawstwo (art. 18 § 1 KK) polega na wykonaniu
przestępstwa z inną osobą (osobami). Oznacza to, że działania
dwóch lub więcej osób objęte są ich porozumieniem (element
subiektywny) i są pewnym działaniem wspólnym, składają się na
pewną całość wypełniającą znamiona określonego przestępstwa
(element obiektywny)
ii. Sprawstwo równoległe - współsprawstwo nie zachodzi, jeżeli dwie
osoby popełniają przestępstwa w tym samym czasie i miejscu, ale
niezależnie od siebie
c. Sprawstwo kierownicze
i. art. 18 § 1 KK- ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego
przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby,
poleca jej wykonanie takiego czynu
ii. Może to być sprawstwo kierownicze sensu stricto lub sprawstwo
kierownicze w formie polecenia wykonania czynu zabronionego
1. Druga postać sprawstwa kierowniczego polega na wydaniu
polecenia wykonania czynu przez wykorzystanie
uzależnienia wykonawcy od polecające go
iii. Sprawstwo pośrednie polega na popełnieniu przestępstwa za
pośrednictwem innej osoby
d. Indywidualizacja winy
i. Odpowiedzialność osób popełniających czyn zabroniony w
konfiguracji wieloosobowej wymienionej w art. 18 § 1 KK (tj.
współsprawców, sprawców kierowniczych oraz osób przez nich
 kierowanych) określa przede wszystkim art. 20 KK. Przepis ten
zawiera zasadę, zgodnie z którą każdy ze współdziałających
odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności
ii. Jest to przepis, który statuuje zasadę indywidualizacji winy
iii. Określona w art. 20 KK zasada nie pozwala też karać za eksces
współdziałającego
30. Podżeganie i pomocnictwo
a. Podżeganie
i. Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia czynu
zabronionego (art. 18 § 2 KK)
ii. Strona podmiotowa podżegania polega na umyślności w postaci
zamiaru bezpośredniego, tzn. podżegacz musi chcieć nakłonić
podżeganego i chcieć, by popełnił on czyn zabroniony
iii. Nakłanianie osoby, która ma już zamiar popełnienia przestępstwa,
nie jest podżeganiem
1. Jeżeli jest to natomiast świadome podtrzymywanie
istniejącego zamiaru może być uznane za tzw.
pomocnictwo psychiczne
iv. Podżeganie to nakłanianie zindywidualizowanej osoby (osób).
Zwracanie się do osób indywidualnie nieoznaczonych, może
wypełniać znamiona publicznego nawoływania do popełnienia
przestępstwa (art. 255 KK)
b. Pomocnictwo
i. Pomocnictwo polega na ułatwianiu innej osobie popełnienia czynu
zabronionego przez dostarczenie jej narzędzi, środka przewozu,
udzielenie rady lub informacji (art. 18 § 3 KK)
ii. Ogólnie dzielimy pomocnictwo na fizyczne (np. dostarczenie
narzędzi) i psychiczne (np. udzielenie rady)
iii. Pomocnictwo może być popełnione również przez zaniechanie,
jeżeli osoba mająca prawny szczególny obowiązek niedopuszczenia
do czynu zabronionego nie dopełnia swego obowiązku, ułatwiając
sprawcy popełnienie czynu zabronionego
iv. Pomocnictwo może być popełnione tylko umyślnie, ale inaczej niż
przy podżeganiu może to być nie tylko zamiar bezpośredni, lecz
także ewentualny
v. Ponieważ istotą pomocnictwa jest ułatwianie popełnienia czynu
zabronionego, musi ono mieć miejsce przed czynem lub w jego
trakcie. Udzielanie pomocy po popełnieniu przestępstwa może
wypełnić znamiona poplecznictwa (art. 239 KK). Pewne zachowania
się związane z ułatwieniem sprawcy korzystania z owoców
przestępstwa mogą być też zakwalifikowane jako paserstwo (art.
291 i 292 KK)
c. Uczestnictwo konieczne
i. Niektórych typów przestępstw dla ich popełnienia konieczne jest
występowanie lub współdziałanie w zdarzeniu więcej niż jednej
osoby (uczestnictwo konieczne)
ii. Szczególną kategorię uczestników koniecznych stanowią osoby,
które uczestniczą w zdarzeniu mającym znamiona przestępstwa, ale
są jednocześnie jego ofiarami. Tego rodzaju uczestnicy konieczni
nie ponoszą odpowiedzialności, nawet jeżeli ułatwiają sprawcy
popełnienie przestępstwa lub do niego podżegają
31. Odpowiedzialność podżegacza i pomocnika
 a. Zasadniczą regułą odpowiedzialności podżegacza i pomocnika jest to, że
odpowiadają oni w granicach swej umyślności (czyli swego zamiaru)
niezależnie od odpowiedzialności sprawcy głównego (art. 20 KK)
b. Kara za podżeganie i pomocnictwo wymierzana jest w granicach zagrożenia
przewidzianego za sprawstwo (art. 19 § 1 KK). Wymierzając karę za
pomocnictwo, sąd może jednak zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary
(art. 19 § 2 KK)
c. Według art. 22 § 1 KK, jeżeli czynu tylko usiłowano dokonać, podżegacz i
pomocnik odpowiadają jak za usiłowanie
d. Wyłączenie odpowiedzialności
i. Podżegacz i pomocnik nie odpowiadają, jeżeli przejawili skuteczny
czynny żal, czyli dobrowolnie zapobiegli popełnieniu czynu
zabronionego, do którego uprzednio nakłaniali lub w którym
pomagali (art. 23 § 1 KK)
e. Prowokator
i. Przepis o czynnym żalu nie ma zastosowania do prowokatora, czyli
do osoby, która nakłania inną osobę do popełnienia czynu
zabronionego w celu skierowania przeciwko niej postępowania
karnego (art. 24 KK).
32. Formy stadialne przestępstwa
a. Zasadniczą formą popełnienia przestępstwa jest jego dokonanie
b. Z przepisów części ogólnej KK wynika jednak, że odpowiedzialność karną
ponieść może również ten, kto dopuszcza się usiłowania, a w niektórych
przypadkach ten, kto dopuszcza się przygotowania przestępstwa
33. Przygotowanie
a. Art. 16 §1- 2 formy przygotowania:
i. Przygotowanie w sensie ścisłym
1. Polega na podjęciu czynności mających stworzyć warunki
do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do
dokonania czynu zabronionego, w szczególności na
uzyskiwaniu lub przysposabianiu środków, zbieraniu
informacji lub sporządzaniu planu działania
2. Określone w przepisie czynności, aby mogły być uznane za
przygotowanie, muszą być podjęte w celu popełnienia
czynu zabronionego
ii. Wejście w porozumienie
1. Może to być porozumienie dwóch lub więcej osób,
polegające na uzgodnieniu zamiaru popełnienia
konkretnego przestępstwa
b. Karalność przygotowania
i. Przygotowanie do przestępstwa jest karalne tylko wtedy, gdy
ustawa tak stanowi (art. 16 § 2 KK)
34. Usiłowanie
a. Art. 13 §1, trzy elementy:
i. Zamiar popełnienia czynu zabronionego
ii. Zachowanie się zmierzające bezpośrednio ku dokonaniu
iii. Brak dokonania
b. Zachowanie się sprawcy może być tylko wtedy uznane za usiłowanie, jeżeli
zmierza bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego
c. Usiłowanie zagrożone jest taką samą karą jak przestępstwo dokonane (art.
14 § 1 KK)
d. Usiłowanie nieudolne
 i. art. 13 § 2 KK
ii. Zachodzi ono wtedy, gdy usiłujący nie uświadamia sobie, że
dokonanie jest niemożliwe. Istotą usiłowania nieudolnego jest to,
że zachowanie się sprawcy obiektywnie nie zagraża dobru
prawnemu i nie prowadzi do dokonania, natomiast sprawca
błędnie sądzi, że jest inaczej
iii. W polskim prawie karnym karalne jest tylko takie usiłowanie
nieudolne, przy którym dokonanie jest niemożliwe ze względu na
brak przedmiotu nadającego się do dokonania na nim czynu
zabronionego lub użycie środka nienadającego się do popełnienia
czynu zabronionego
iv. Za usiłowanie nieudolne grozi w zasadzie taka sama kara jak za
usiłowanie udolne, a więc kara przewidziana w ustawie za
dokonanie danego przestępstwa. Jednak art. 14 § 2 KK przewiduje,
że w wypadku usiłowania nieudolnego sąd może zastosować
nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej
wymierzenia
e. Czynny żal
i. Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od czynu
lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego
(czynny żal-art. 15 § 1 KK)
ii. Czynny żal musi być dobrowolny
35. Wyłączenie odpowiedzialności karnej
a. Okoliczności wyłączające bezprawność czynu to takie, przy których czyn
wypełniający znamiona przestępstwa nie jest jednak w rzeczywistości
przestępstwem, ponieważ na mocy przepisu prawnego lub utartej praktyki
działania takie uważane są za zgodne z prawem
i. Do kontratypów zaliczamy następujące okoliczności: obrona
konieczna, stan wyższej konieczności działanie w ramach
uprawnień lub obowiązków, zgoda pokrzywdzonego, czynności
lecznicze, karcenie małoletnich, uprawianie sportu, uzasadnione
ryzyko, ostateczna potrzeba i zwyczaj
b. Okoliczności wyłączające winę są następujące: niepoczytalność, błąd co do
faktu, nieświadomość bezprawności czynu, rozkaz przełożonego
i. Czyn pozostaje wprawdzie bezprawny, ale nie jest przestępstwem
ze względu na brak elementu zawinienia.
c. Znikoma społeczna szkodliwość czynu (art. 1 § 2 KK)
36. Kontratypy- okoliczności wyłączające bezprawność czynu
1. Obrona konieczna
a. Art. 25 KK. Obrona konieczna polega na odpieraniu bezpośredniego,
bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem, przy
użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu i w sposób
współmierny do niebezpieczeństwa zamachu
b. Warunki
i. Zamach polega na działaniu lub zaniechaniu zagrażającym
naruszeniem dobra prawnego. Zamach jest bezpośredni, jeżeli
zagrożone dobro może być naruszone w najbliższym czasie, tzn. dla
zapobieżenia jego naruszenia konieczne jest podjęcie działania
(obronnego lub innego), gdyż w przeciwnym razie zamach może
okazać się skuteczny
c. Wymaganie, by zamach był bezprawny
i. Po pierwsze, oznacza to, że nie musi to być zamach naruszający
prawo karne
ii. Zamach naruszający prawo karne nie musi mieć charakteru
przestępstwa
d. Obrona musi być konieczna w sensie technicznym, tzn. broniący się może
używać tylko sposobów i środków koniecznych do odparcia zamachu . Może
nawet zachodzić wyraźna dysproporcja, byleby tylko były to środki i
sposoby konieczne do odparcia zamachu
e. Dysproporcja między dobrem zaatakowanym przez napastnika a dobrem
naruszonym przez broniącego się nie może być nadmierna, ponieważ
obrona przestanie wówczas być obroną konieczną w sensie społecznym,
chociaż będzie konieczna w sensie technicznym
f. Prowokacja
i. Nie jest działaniem w obronie koniecznej wyrządzenie krzywdy
napastnikowi w ramach tzw. celowej prowokacji
g. Problem bójki
i. Nie mogą w zasadzie powoływać się na obronę konieczną
uczestnicy bójki (art. 158 KK), ponieważ występują oni w podwójnej
roli ofensywno-defensywnej
h. Przekroczenie granic
i. Eksces intensywny zachodzi wtedy, gdy broniący się stosuje sposób
obrony, który nie był konieczny dla odparcia zamachu, albo
zachodzi sytuacja rażącej dysproporcji dóbr
ii. Eksces ekstensywny polega na spóźnionym działaniu obronnym
(gdy zamach już ustal) albo na działaniu przedwczesnym, tj. gdy
zamach nie miał jeszcze charakteru bezpośredniego
2. Stan wyżej konieczności
a. Art. 26
b. Czyn polegający na poświęceniu jakiegoś dobra, jeżeli było to zachowanie się
podjęte w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego
dobru chronionemu prawem, przy czym niebezpieczeństwa tego nie można
było inaczej uniknąć (niż przez poświęcenie dobra), a dobro poświęcone nie
przedstawia wartości oczywiście wyższej niż dobro ratowane
c. Bezpośrednie niebezpieczeństwo
i. Podstawowym elementem sytuacji stanu wyższej konieczności jest
bezpośrednie niebezpieczeństwo grożące jakiemuś dobru. Zachodzi
ono wtedy, gdy istnieje zagrożenie naruszenia dobra w najbliższej
przyszłości
 ii. Proporcja dóbr
1. Przy działaniu w stanie wyższej konieczności zachowana musi
być proporcja między dobrem ratowanym i poświęconym
art. 26 KK, dobro poświęcone nie może przedstawiać
wartości oczywiście większej niż dobro ratowane
iii. trzy rodzaje sytuacji:
1. dobro poświęcone jest wartości mniejszej niż ratowane
2. dobra te są równej wartości
3. dobro poświęcone jest wartości wyższej (ale nie wartości
oczywiście wyższej) niż dobro ratowane
d. Ustalanie wartości dóbr dla celów stanu wyższej konieczności opierać się
musi na kryteriach obiektywnych, akceptowanych społecznie. Nie może tu
być miarodajna ocena subiektywna, oparta na indywidualnych kryteriach
osoby powołującej się na stan wyższej konieczności
e. Subsydiarność
i. Stan wyższej konieczności oparty jest na zasadzie subsydiarności.
Artykuł 26 KK stawia bowiem warunek, by zachowanie się polegające
na poświęceniu jakiegoś dobra było jedynym wyjściem z sytuacji
(niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć"). W tym sensie stan
wyższej konieczności jest instytucją subsydiarną, pomocniczą,
zapewniającą sprawcy bezkarność tylko wtedy, jeżeli działał w
ostateczności, gdy niemożliwe było inne skuteczne działanie dla
uratowania zagrożonego dobra
f. Celowość działania
i. Działanie w stanie wyższej konieczności musi mieć charakter
działania umyślnego i znamiennego określonego celem
g. Wyłączenie stanu wyższej konieczności
i. Nie działa w stanie wyższej konieczności wyłączającym winę ten, kto
poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić, nawet
narażając się na niebezpieczeństwo osobiste (art. 26 § 4 KK)
h. Działanie w ramach uprawnień lub obowiązków. Zasada ustępliwości
i. Ogólna okoliczność wyłączająca odpowiedzialność karną, opierająca
się na założeniu braku sprzeczności wewnątrz danego systemu
prawa. Jeżeli jakaś dziedzina prawa daje obywatelowi prawo
zachowania się w określony sposób, to czyn taki nie może być
podstawą do pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej
i. Zgoda pokrzywdzonego (zgoda dysponenta dobrem)
i. Nie ma przestępstwa, jeżeli naruszenie lub zagrożenie dobra
prawnego nastąpiło za zgodą pokrzywdzonego", a właściwie za zgodą
dysponenta dobra, ponieważ w tej sytuacji trudno mówić o
pokrzywdzeniu.
ii. tylko te sytuacje, gdy czyn sprawcy wypełnia znamiona przestępstwa
iii. Zgoda jest prawnie skuteczna, jeśli spełnia określone warunki:
1. dotyczy dobra, którym osoba udzielająca zgody może
swobodnie dysponować
2. zgoda jest dobrowolna
3. zgoda istnieje w chwili czynu
iv. Większość dóbr prawnych nie może być bezkarnie naruszana nawet
za zgodą pokrzywdzonego.
 v. Ciężkie uszkodzenie ciała może być jednak usprawiedliwione, jeżeli
nie opiera się wyłącznie na zgodzie osoby, której to dotyczy, lecz jest
ponadto dokonywane w ważnym społecznie celu

1. Czynności lecznicze
a. Ryzyko spowodowania niezamierzonych negatywnych skutków w postaci
pogorszenia się stanu zdrowia, uszkodzenia ciała lub śmierci pacjenta.
Spowodowanie takich skutków nie ma jednak charakteru przestępnego,
jeżeli spełnione są pewne warunki. Warunki te są następujące:
i. działanie podjęte było w celu leczniczym i
ii. leczący działał zgodnie z zasadami sztuki medycznej
b. Zasady odnoszące się do zabiegów leczniczych odnoszą się również do
zabiegów kosmetycznych
2. Karcenie małoletnich
a. Wynikło z władzy rodzicielskiej względem małoletnich dzieci. Ma na celu
obowiązek posłuszeństwa dzieci wobec rodziców. Przysługuje zasadniczo
wyłącznie rodzicom i prawnym opiekunom dzieci. Stosowane tylko w celu
wychowawczym i w granicach troski o dobro dziecka.

Ryzyko dnia codziennego- każdego dnia proste czynności pociągają za sobą

ryzyko nieprzekraczające stopnia określonego poziomu
Ryzyko - pewna obiektywna sytuacja będąca rezultatem działania
człowieka, którą cechuje niepewność odnośnie dalszego rozwoju sytuacji,
gdyż może wywoła skutek zamierzony i korzystny, jak również
niezamierzony i niekorzystny. Niebezpieczeństwo jest tylko jednym z
elementów ryzyka. Drugim elementem jest spodziewana korzyść
3. Ryzyko sportowe
a. Wyłączenie przestępności czynu ma miejsce tylko wtedy, gdy skutki te
zostały spowodowane w ramach tzw. ryzyka sportowego
b. Działanie ma miejsce w ramach ryzyka sportowego, jeżeli zostały spełnione
następujące warunki:
i. uprawianie danej dyscypliny sportu jest dozwolone,
ii. działanie było podjęte w celu sportowym,
 iii. nie zostały naruszone reguły danej dyscypliny sportowej
4. Ryzyko nowatorstwa
a. Art. 27 KK. Przepis ten wymaga spełnienia następujących warunków, by
ryzyko było dopuszczalne:
i. celem działającego jest przeprowadzenie eksperymentu
poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego
ii. spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub
gospodarcze;
iii. w świetle aktualnego stanu wiedzy oczekiwanie jej osiągnięcia jest
zasadne;
iv. w świetle aktualnego stanu wiedzy zasadne są celowość i sposób
przeprowadzenia eksperymentu
b. Jeżeli w eksperyment zaangażowany jest (jako jego obiekt) człowiek, to
warunkiem jego legalności jest zgoda udzielona po należytym
poinformowaniu go o spodziewanych korzyściach i grożących mu ujemnych
skutkach oraz prawdopodobieństwie ich powstania, jak również o możliwości
odstąpienia od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie
c. Nie obejmuje ryzyka sportowego
d. Konstytucja art. 73
e. Zasady i warunki dopuszczalności eksperymentu medycznego określa
ustawa z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.
Dz.U. z 2018 r. poz. 617)
5. Ostateczna potrzeba
a. Art 319 §1
6. Zwyczaj
37. Wyłączenie winy
a. Niepoczytalność oznacza brak możliwości rozpoznania znaczenia swego
czynu lub pokierowania swym postępowaniem, zachodzący w chwili czynu i
spowodowany upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną lub innym
zakłóceniem czynności psychicznych (art. 31 § 1 KK)
b. Poczytalność ograniczona
i. Nie wyłącza winy stan poczytalności w znacznym stopniu
ograniczonej. Sprawca działający w takim stanie popełnia więc
przestępstwo i ponosi odpowiedzialność karną. Ograniczenie
poczytalności wpływa jednak na stopień winy, powodując jego
obniżenie. Kodeks karny (art. 31 § 2) określa tylko konsekwencje
popełnienia czynu w stanie poczytalności ograniczonej w znacznym
stopniu, stwierdzając, że sąd może w takim przypadku zastosować
nadzwyczajne złagodzenie kary. Ograniczenie poczytalności
mniejszego stopnia po- winno jednak wpływać na wymiar kary w jej
ustawowych granicach
c. Wprawienie się w stan odurzenia
i. art. 31 § 3 KK)
ii. Wprawienia się sprawcy w stan nietrzeźwości lub odurzenia innym
środkiem. W takim przypadku sprawca ponosi odpowiedzialność
według ogólnych zasad, to znaczy tak jakby był w pełni poczytalny w
chwili czynu. Muszą tu być jednak spełnione łącznie dwa warunki:
1. sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia i
sprawca przewidywał lub
 2. mógł przewidzieć, że wprawiając się w taki stan, wywoła u
siebie niepoczytalność lub znaczne ograniczenie
poczytalności
iii. Stan po użyciu alkoholu zachodzi, gdy zawartość alkoholu w
organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi od 0,2% do
0,5% alkoholu albo do obecności w wydychanym powietrzu od 0,1
mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm³. Natomiast stan nietrzeźwości
zachodzi, gdy zawartość alkoholu we krwi wynosi lub prowadzi do
stężenia powyżej 0,5% alkoholu albo obecności w wydychanym
powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm³
d. Błąd co do faktu
i. Błąd co do faktu, czyli sytuacja, gdy zachodzi rozbieżność między
jakimś fragmentem rzeczywistości a wyobrażeniem o nim sprawcy
ii. Istotny błąd co do faktu to inaczej mówiąc - błąd co do znamienia
czynu zabronionego. Konsekwencją istotnego błędu co do faktu jest
to, że sprawca nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, co do
znamienia którego się po mylił
e. Nieświadomość bezprawności czynu (błąd co do prawa)
i. Błąd co do prawa dotyczy nie jednego ze znamion przestępstwa, lecz
całościowej prawnej oceny czynu
ii. Przestępstwo urojone (delictum putativum)- zachodzi ono wtedy,
gdy ktoś zachowuje się zgodnie z prawem, ale błędnie sądzi, że jego
zachowanie się jest przestępstwem
f. Błąd co do kontratypu lub okoliczności wyłączającej winę
i. art. 29
ii. Według tego przepisu nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się
czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że
zachodzi tu jedna z tych okoliczności
g. Rozkaz przełożonego
i. Art. 318 KK, koncepcja umiarkowanego posłuszeństwa - zgodnie z
tym przepisem, żołnierz dopuszczający się czynu zabronionego,
będącego wykonaniem rozkazu, nie popełnia przestępstwa, chyba że
wykonując rozkaz, umyślnie popełnia przestępstwo
h. Zbieg przestępstw. Kara łączna
i. Ten sam sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł
pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z
tych przestępstw. Problem, który wówczas powstaje, polega na tym,
w jaki sposób dokonać całościowej oceny tych czy- nów i wyrazić ją w
karze łącznej, obejmującej wszystkie popełnione czyny
ii. Wymiar kary łącznej
1. System kumulacji polega na zwykłym zsumowaniu kar
wymierzonych za poszczególne przestępstwa. System
absorpcji polega na tym, że najsurowsza z kar pochłania
pozo- stale. System asperacji polega na zaostrzeniu
najsurowszej z wymierzonych kar
2. system wymiaru kary łącznej, przewidziany w polskim prawie
karnym (art. 85-91a KK). Przewiduje on w zasadzie łączenie
kar tego samego rodzaju
iii. Art. 87 KK wyjątek polegający na tym, że można łączyć karę
pozbawienia wolności z karą ograniczenia wolności
 iv. Za poszczególne przestępstwa orzeczono kary w różnych
postępowaniach i zachodzi potrzeba orzeczenia tzw. wyroku
łącznego
i. Ciąg przestępstw
i. Zasad wymierzania kary łącznej nie stosuje się do tzw. ciągu
przestępstw 278 (art. 91 KK)
ii. Ciąg przestępstw polega na tym, że
1. sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw
2. w krótkich odstępach czasu;
3. z wykorzystaniem takiej samej sposobności
4. zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co
do któregokolwiek z tych przestępstw
iii. Jeżeli zachodzi ciąg przestępstw, sąd orzeka jedną karę określoną w
prze- pisie stanowiącym podstawę jej wymiaru dla każdego z tych
przestępstw, w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia
zwiększonego o połowę (art. 91 § 1 KK). Kara łączna orzekana jest
natomiast w razie zbiegu ciągów przestępstw lub zbiegu ciągu
przestępstw z innymi przestępstwami (art. 91 § 2 KK)
j. Zbieg kar
i. W sytuacji, gdy pewne kary nie podlegają łączeniu, mamy do
czynienia z tzw. zbiegiem kar, które wówczas wykonywane są
kolejno, co sprowadza się do ich zsumowania
ii. Pozorny (pomijalny) zbieg przestępstw
1. Pozorny zbiegu przestępstw, tj. od sytuacji, które mają
pewne podobieństwo do zbiegu przestępstw, ale przy
bliższej analizie okazuje się, że tego zbiegu nie ma
iii. Nie traktujemy jako zbiegu przestępstw działalności sprawcy
wyrażającej się w wielu zachowaniach, jeżeli chodzi o przestępstwa
określone wieloczynowo
1. Przestępstwa wieloodmianowych, gdy w dyspozycji przepisu
przewiduje się dwie lub więcej odmian przestępnego
zachowania się
iv. Przestępstwo ciągle
1. Z przestępstwem ciągłym mamy do czynienia, gdy sprawca
dopuścił się:
a. w krótkich odstępach czasu
b. dwóch lub więcej zachowań
c. w wykonaniu z góry powziętego zamiaru
v. Zbieg przepisów ustawy
1. Zbieg przepisów ustawy zachodzi wtedy, gdy jeden czyn
wypełnia znamiona dwóch lub więcej przestępstw
vi. Kumulatywna kwalifikacja czynu
1. art. 11 § 1 KK
2. Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo".
Skazanie w takiej sytuacji następuje więc za jedno
przestępstwo, ale w kwalifikacji prawnej wymienia się
wszystkie naruszone przepisy (tzw. kumulatywna kwalifikacja
czynu). Powstaje w związku z tym problem, z którego z
naruszonych i wymienionych w kumulatywnej kwalifikacji
przepisów zaczerpnąć zagrożenie ustawowe karą dla
wymierzenia kary za to przestępstwo. Artykuł 11 § 3 KK
 rozstrzyga to w ten sposób, że karę wymierza się na
podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą
vii. Pozorny zbieg przepisów
1. Reguły te są następujące:
a. Wyłączenie przepisu ogólnego przez przepis
szczególny
b. Wyłączenie przepisu pochłoniętego przez przepis
pochłaniający
c. Wyłączenie przepisu posiłkowego (subsydiarnego)
przez przepis główny
2. W prawie karnym znane jest pojęcie subsydiarności
milczącej, odnoszone do sytuacji, w której przyjmujemy, że
określony przepis zostaje wyłączony z kwalifikacji prawnej
czynu, ponieważ mimo braku do tego wyraźnej podstawy
ustawowej, zakładamy, że jego zastosowanie nie byłoby
racjonalne