y.

v J 4 &.
 BELLI DITHMAR SICI,
A B I N C L Y T O D A*
N I A E R E G E F R I D E R I C O II.
ET 1 L L V S T R 1 S S 1 M 1 S HOLSA-
iàciae Dqcibus , lohanne ÔC Adolpho fratiig
biis.gcfti, A n n o poft Chnftum n.irum
M . D . L I X . veradcfcriptio,Duft--«-^Ll
bushbris comprchenfa. X "

Denu6 nunc, er cfc integro recogniu,

1
* (yuLs

/l-4./rur*-

ARGENTORATÎ
Per Bernhardum Iobinum
A n n o » ; 7 4,
 IN COMMENDATIONEM
huiushiftorix.adLttfio'
rem.

S I D«m eß dutor kgum,mortdlibutequum

Qu* im conjlituunt, er mdlefifta netanti
lue nugißrdtum quoq; legibus addidit idem,
Qui curam uindex indubitdtm dgdt.
Kunc nihiliqMfquisfdcit,dß>crnaturcredit,
Veccdt iu xterni mjfd feuerd DeL
Ncc fibifert impuneijedingcns numinis ird,
Et pede fubfequitur debitd peend cito.
Et prior hocer nojira recens tibi comprobdt ttdt:
Sipetis,exemplum uel Uber ißtddbit.
Kic tibi de bello memoratu dignd recenfet,
Quod fufeeperunt rex'q^ ducesq^ duo:
lÜe fuos Danos fumptis regit indytws armis,
Hi célèbres Cimbros fub ditione tenait.
Sanguine defeendunt uno,labor unm e r ittis,
Vt meritis idrtm ßrrnat ad aßrd tiitam.
Gens hdbitdt fed b£c prxdura [üb dxe Troinum,
Quk claudit Cimbros infuld penèfreto.
Terra quod undofas habeat deprcffapaludcs t

Nome« Ditbmarßs uoxgcnuinadcdit.

Hi Dominos ferro pepulerunt finibm olim,
Hec ueriti ÜUM tollere morte,[uo$,
A »
Bine mukös,pdrtd pro libertdte,perannos
Eortiter hoftilcs faflinucre manm.
Lubricd ncc cœptis abcrdt fortu u mdlignis,
Succeffusq; grdui non fine frdge ddbdt.
T>oncc,ubircbm nimium ccepêrcfecundis,
vberis er terrée luxuridre bonis,
Impid Ufciuum comitutd fuperbid luxum,
Et fcclcrum pdßim ntdgnd cdterua fuit.
His Dcw cxdrfn iujhm infldmmdtus in irdnt»
Pro meritis pcenis impofuitq; grdues.
Ndm ius cuTdb.int crefente libidine nullum,
Et leges lüis non nift ludus efdnt.
Nrc fdtis c# uifum,regiducibusq; propinqurt
lllorum terris clddc nocere datd:
Quinctidm indignis dufi prof indere diâis,
Qudlid ncc uulgus mobile firre folct.
Et tmtn his rcrum tune debcbdntur hdbcnœ,
Etpotcrdnt <cquo fubderc iure fibi.
Ergo dolor tdndcmfimulans zr confeid uirtm
lmpulit,zr ucrum robur in drmd dédit:
Vf refrenarent feelerdtos uiribus hojks,
Aß'crerentq; (uum Mdrte ßuente decut.
Sicmiferi,mdgnadomiti cum cd-de fuorunt,
Principibm uiäds exbibu ère mdnm:
Et fi'dâis dnimis,<zr libcrtdte relifa,
Ugitimum doclifunt tolirdre iugunu
Hoc liber endrrdt ternis fermottc Ldtino,
Et fequitur pr<etcr remq; fidemq; nihil.
Nam bonus er ueri eü obferudntißimtti,hiec qui
ln fericm primus contulit dftd libri.
Ncc tdntùmbello prtcfens interfuitifH,
Sed quoq; geßorum pdrs quotdcunq$ fuit.
Vmered gentem Liber hic defcribit ej oum,
EluiïibM includit qtum mdre penè fuis.
Et res ddiungit gejlxs.ZT Mdrtid beUd,
Aetdt que uidit temp ore prifca fuo.
Hune animo grdto,leäor fynccre,ldborcm
Sufcipe,nec fruäu deßtucre tuo.
Bifce mdgißrdtum colere,cr non jpernere leges>
NegrrfK« affUgatuindicis irdDei.
/
S T R E N V O E T NO*
B I L I V I R O , D. H E N R I C O
Ranzouiojnclyti régis Daniae in ducacibus
Holfat. Slcfuic. Dithmarfiae vicario prudca"
tiflîmo.Conftliario, & prxfecfto arcis S e
gebergac, D o m i n o ac patrono fuo
pTurimafidcobferuando.

V I olirnveterû.,Hen*
rice RanzouijVir am*
plifsime, Hiftorias fîuc
res geftas remporû fuo*
rum ad vtilicatcm p c *
fterorum literis prodtderunt,corum
pleriquc, aut ea, q u x fcripta lu nt ab
illis jOciïcruru iptï , a u t ab alrjsgeri
coràm infpexerunt,exquo& Hifto
rixappellationomenaccepit. A u t
enim adminiftrabant, infcrebantcp
ipfîbella, aut ab Imperatonbus èC
ducibus in cxpeditiones ,quafîcc*i
mites infpecflorescjj facftorum & c o n
A 4.
 3 E P I S T O L A
fîliorum omnium, vnàducebantur:
ut eô certiusfariftiuscj? in exequcn*'
d a r c r u m geftarumferic, procul a P
feâibus omnibus ,veritatcm produ*
r e n t . Ita X c n o p h o n . , i t a T h u c y d i '
des_,vt de caeteris taceam, bella Iiteris
mandabant, que vc client geftacon*
fcctaq?,ipfi ignorare haud poterant:
ï t a C \ Iulius Cxfar rerum fuarum
commentarios pura ucracj? fîmul
oratione^ut M a r t i Apollinem M u
fasq? fociaret^militans in Caftris cp*
fcrtbebat.Etenim cumhiftoriaqua?
fi quaedam uitac magiftra &f fpecu'
lum effe debeat, in quod intucatur
pofteritas, utpraedara inde f c â a n ?
dae uirtutis uiciorumqj fugiendo*
r u m exemplacapiat,difcatq? diucr*
fos bonorum malorumq? efle cxi>
tuSj&Tpracterea rerum notitia^certifs"
fîmisq? & maxime neceflarîjs docu*
meii*
 D ED IC A T O R I A- 9

inenris,ad limilia belli pacisejj opera

obeunda,affatiminftruatur,inpri*
mis utile & neceflariumefl^utex fi*
deresgeftcccornmemorcntur. A d *
feront quidem delc<ftationcm non*
nullam uoluptatemcjj fpcciofa:,8£
fubtiliter exeogitatx fabula?, Ted m a
gis iuuat, mouet, perfuadet, incitât,
ftimuloscp acres in animis figens rc*
linquit ucra narratio. Ncq? tarne in*
ficias eo, q u x d a m à magnis célébra*
tifsimisq? uirisinocniofCjCV prüden*
tcr conferipta clfc^quac tametfi gefta
nunquamfucrint,magnam tarnen,
cVutilitatcm, &: uoluptatem habe*
ant.Sedhaccipfi, qui comminifeen*
do ca ad poftcros tranfmiferunt, ne*
quehaberiundiquaq^ ut ueras r e m
geftarum commemorationesuoluc
r u n t , d u m o m n c feriptionisfux tc*
l u m a d unicum eum fcopum inten*
A s
 to EPI J T O I A
dunt&dirigunc,utperfec1:ae,abicM
Jutaecp numeris omnibus uirtutis,
uiciorumq? (îmulachra ob oculos
ponant, Se ucra plurima falfîs admi<»
fcuerunt. Q u i tarnen ipfî,fïeum in
m o d u m ufumcp uerae hiftoriasargu
mentum prebitum fuiflet,id fcriben
d o pertexere multô maluifîent, ut
nunc Hiftoricipotius,quàm Philo*
fophi uidercntur,& frucîus quoq?
inde maior ad pofteros redundalTet.
Namquazutiliter ad uirtutem con*
ficta confcriptacp f u n t , cum deîe*
d:ent affkiantcjr nonnihil animos >

ipfa? uera? rerum geftarumnarratio*

nés altè penetrant,inflammantq? ad
uirtutem kgentes,à uitqs abfterrent
abltrahuntcp, & quemlibet menti*
bus afrcctum induunr.. Hac uero no*
niinehiftoriac nuncupantur,qualis
illa quoq? eft, quam a J t e , uir nohU
 DEDiCATO-RiA. u
lifsirrie,nunc m i t t o , d e bello Dith#
marfîco,quod Serehifsimus Daniae
rex,illftrifsimiq?Holfariç principes,
annoab hinc n o n o , féliciter admo*
dum gcfferunt.Cum enim haudqiia
quam fimnefcius,quantocum om*
nium cacterarum a r t i u m , & litèra*
r u m o p t i m a r u m , t u m uelinprimis
temporum gentiumeß quarumlibet
hiftoriae c o g n o f c c n d x , deßderio &
amore deflagres : exiftimaui, hanc
quoep inclyti régis tui, principumejj
illuftris uicloriac qualemcuncp de*
fcriptioncm,te non improbaturum.
N e q j arbitror,propterea eîus Iccftio*
nem minus g r a t a m tibi f o r e , q u o d
ierius, extincla penè apud mortales
* recenti eius belli memoria, in lucem
prodeat, cum à n u l l o , quod feiam,
tanta rei geftae fide tamq? prolixe a
ditafît, Quieniminliterasidbcb
lum
 « E P l S T OL,A (

lumprimusitacontulit ipfeconfihV
3

lrjs fccretioribus , rebuscj? geftiso?

mnibus ferè incerfuit: quod te mini*
m è omniûignorareiudicOjqui muU
t ô m a x i m a m quoquepartem tuam
attulifti.Proindete^mplifsime^ho?
noratifsimeqjuir., etiam atq> ctiam
r o g a t u m u o l o , u t h a n c qualemcun*
quelucubratiunculam, quo ab inuv
dorum iniuria, &C calumnrjs tutior
fit,fubnomînîstui aufpicio, dC pa*
trocinio in lucem exirc patiaris, me?
acftftudiatibi commendata habcas.
D a t u m Itsohoae , Calendis
Augufti, A n n o
« 0 9.

Chriftianus Cilicius Cimber.

E I D E M S T R E N V O ,
N O B I L I S S I M O Q V E VIRO HEN>
r i c o R a n z o u i o . & c . Adamus Thracig*»
rusI. C. & Adolphi Üluftnfsimi du'
eis Holfariae.&c.Canccl'
larius. S.

N O b i l i s & magnifiée D o m i n e ,
abs ueftrx cxccllentix mini*
rtro litcras V . E « u n à cum bel*
Ii Dithmarfîci,ante paueos dies pro*
mifla mihi,hiftoria reeepi. Q u o d
munus mihi peroratum fuit. Et
cum arbiträrer pnncipem m c u m , e x
quartana adhuc malcatïe(ftum,me*
moriaillarum rcrum in Dithmarfi'a
geftarum affici\, prineipia fecundi Ii*
t r i decumbenti in lecto prarlegi.Cö*
ueniuntomniaconf]lrjs,cx: rebus pa
tratis. Stylus etiam concinnus &C fa*
tis elegans eft ,ad hiftorias contextu.
Q u o d attinet ad cathalogum biblio
thecac
 t4 E P I S T . D E D I CA T.
thccsc mexhütorica:,cum nunc miG»
f u r u s c r a m . S e d c u m V . E . minifter
abitumnimis maturaret.,defcriben*
di facultas mihi data non fuit : pra;*
fcrtim cum illa hiftoriarum mearû
annotatio, inter reliquam meamfu?
pellectilem, SIefuici ciFct^atquc mihi
facultas à dccumbente Principe dif*
cedendi,non daretur. S c d E . V . e x
D a n i a redeunti datam fîdem prae*
ftabOjUt V . E . o m n i a integre anno*
tata recipiat. Confîdo etiam, me
quafdam hiftoricas farragines.ma*
x i m è ad res Saxonicas pertinentes,
V : E . communicaturum :quas V .
E . pro fuo iudicio Se confideratione
non difplicituras ipes c i t . I nterim
3

r
V . E . omnia mea officiofa obfeqùia
de me fibi polliccatur. E x Got*
torpio 11, N o u e m b r i s .
A n n o i $ 7 ».
 D E S C R I P T I O N I S
BELLI D1THMARSICI,
Uberprimin.

ReüitcrcOmemoraturusbet>
Iiirn , quo Dithmarfi , gens
CimbHca.adempta libcrrate
àRegeDaniaeacducib. Hol-
fatioc.fub iugum redadi fünf,
operxprccium m c fa&urum
cxiftimaui.fi primüm paucadecius temporis
inEuropaftatuperftringerem: altius deinde
abantiquiisimis ccmporibus repetitam geiv
tisorigincm,cumincoknnstradum, mores
& inftituta, ac dcnicç quantam olim Dithmar
ficrudelitatem & ferociam in D a n o s Holfa^
tosc|,finitimos ÔC populares.exercuerint, ex-*
plicarcm.QuoordineferuatOjcfi ipfum tcnv
p u s belli apparebit clarius , in quod ÔC alia
quaedâhaud indigna memoratu inciderunt,
tumodiorum initia 6t incrementa cas inter
genres apericntunac poftrema haec expeditio
quanto periculojlaborc&dim'cultate, fufcc
ptafit, quantumqs émolument» , rjsfubadis
hoftibus.acccfferitvidoribus.planiuscogno
fcctur.Itacçeampartemfeorfum t r a d a n s , nc
confunderem.liberumq! lcdori foret, v t t a m
tnalit)legendo expcditc cognofcere, pcculiari
B
 » B E L L I DITHM ARSlCI
Iibrocomplexusfum: alterohiftoriam ipfiuS
bellicxinftituto pertcxens. Erat igitur,poft
partamhumanogcncri falutem.annus v n d c
lcxagcfimus fupra millefimum quingentefi'
mum,quo hoc in Dithmarfos bellum m o t u
-giftümilcft. Q u o ineunreanno , calendisla'
nuarrj,inclytus& laudatifsimus hcros Chri»
ftianus.cius nominis tertiusDaniaeckNorue
gi3eRex,annumoctatisfextum & q u i n q u a g e
(imumagens.cümpluresdies longo 6t inuc/
terato morbograuiterdecubuiflet.excalami''
rofas vitor huius aerumnis ad cocleftc confuetu
dinem,&: beatam imortaliratceuocatus, pla'
cido prjfsimoq; obitu naturae concefsit. Narr»
cum,per annos plufculos tabida lentaq; aegri
rudine paulatim confectü, vires corporis p r o
pcomnesdeftituifler, eadcmümagis magisqj
ingrauefccnte.dormienspcrinfomniummo-'
nifiiseft.fiquacmandarefuis, cVpoßobitum
efficictida in regno conftitucre vcllec, maturc
vr id faccrct: ipiî cnim poftodiduum vitae ii*
ncmimminere.&adaliudregnumhocDani'-
colongcpulchriusbeatiusqsabreptumiri. Id
fomnium fuiimexperredusReginae vxori ÖC
familiaribusnarrauit, quarqjdmortefuafieh
voluit.facris faclis iufsit.praedidtocj; tempore
moriensfomnrj fidc impIeuit.Quifanc pritv
ccps.vt rebus maximisbello acpacepraeclaré
fctüciccrcp geftis da.rifsimus. femper habmis..
 LIBER PRI&VS. j
«fi.'ita infigni pictatis>iuftiria:,prudentiae,cle<»
itientiae&Jequitatisgloria, qua; fîngulaevir^
tûtes mirificc & eertatim in eoexcellucrunt,
tunftis xtatis-fuccregibus facile queatcompa
rari. Perannosenrmcirciterviginti &.alteriï,
Danici atefc Noruegici regni fceptrum.rcliAü
quidem ipfi morte parenns Fridcrici.fed c o i v
tinuo eoq; maxime ancipiti quatuor ferme an
liorum bello.quod ei.neq; parentis tcftamerv
to.ncq? à regni proceribus régi defignaro, gra
uifsimos competitores aduerfariosq; fortu>
ha virtuti inimica obrjccrct, vi armara occu>
patnmdefcnfumcp.in fumma gubernationis
cranquillitatc , maximoefi cum r e g n i i n e r c
mento cmoîumentocp populi > o b t i n u i t r e
xitcfc.Ipfo vero ingentiomnium luAu ac défi'
deriorebus humanisexempto, filiusauitum
referchs îiomcn.qui paucis ante annis,viueiv
ceetiamnum pâtre, vnanimi omnium regni
procerum atcç ordirtum confcnfu.rex dclîgna
tus fâlutatuscç fuerat, ac iampridemin fum>
m a m fingularis ÔC praeftantis indolis, prrccla>
rifsimaeq; virtutisfpc n , cunftorumanimos
crexcrat.in regiae dignitatis culmen ac titulos,
opesqjpaternas fuccefsit. Erat tune quidem
Dania pacata vndic|:tranquillam enim ac fk>
rentifsimâ ipfi pater moriens, v t qui in omni
vita paris ftudiofifsimus fuerit, reliquerat.
Std k Chriftiernus ille fecundus , R e x olim
B ij
 4 BELLI DITMARSICÏ
Succix.DaniseacNoruegia?, qui proprer itv
tcrfe&os tyrannicc Antiftites, SC Succorum
Danorumcp nobilifimos quofcfe fublatos,eie>
«Sus regnis tribus fepterhtrionalibus iam in
duodctrigcfimum annum detincbatur cap'
tiuus,&adnouum aliqucmbellimorurrt tau
fam prcberepofle vifusfucrar.quiaduçipïïus
filiae , Caroli V . & Ferdinandi Impcr. c x
forore neptcs,duabusclarifsimisfamihjs,Pa^
latinacLotharingica?o;,per Connubia eiTcnt
inferrae.tertio & vigefimo dicpoftobitum rc^
gis,cum duobus minus annis odogenarius
eflet, vita exceflerat.ob famäinopinata- mor»
tispatruclisfui timoreconfternatus.vri crcdi
tur.In vicinis quod} ducatibus hoftile nihil
mouebaturtimcbatUrue:aliae veroplcraecpin
Europa rcgioncs bellis acrumultibus i cum
ciuilibus tum cxtcrnis, deflagrabant. Gercba
cur bellum a t r o x inter Philippum HifpaniV
rum & Henricum Galliae reges , commiflbä)
crucnto vtriiq; praflio ad Sancfti QuirUini
o p p i d u m , in Rhcmenfiprouincia<quodop"
pidum docfti putant Samarobrinam veteri-
busfuiflc.C. Cxfaris hybernis &conuentu
Gallorumolim ibiindictocclebrem) magna
ftragcs édita eft.Etfi verö complures vtrinq; et
cxfi öCcaptifunt.Gallus tarnen maiorem ea in
pugnaclademaccepit, amifio in primisinfi>
gninobilitatis flore, ac praccipuisbelli duci'

bus
 LIBER PRIMVS. $
busregnicfcproceribuscaptis.Quamobcau'
fam Ainiquioribuspaulôconditionibuspa'
cem cum hofte fr.cit, percfc connubium dcmu
(vtfcrcinterpacificantcs principes fit) c o n '
trouerfiacapmnisfublataeft.Incidit illainter
duospotentifsimosEuroperegespacificatio
inmcnfem Martium ciufdcmanni.quooptu
musprinceps Chrimanus v i t a m c u m morte
commutauerat.Tenebat tune Imperij R o m a '
nifeeptrum Ferdinandus Auftriacus.fupcrio
reannoinCaroliQuintifratrisIocirm, Sep'
temuirorum Germania: fuffragio, fiiffcAus.
Isenim Carolus clarifsimus potcntifsimuscç
Imperator.cum ingraucfccndsxtatis ualetu'
dinisefc vicio imbecillus, tantam rerum mole
fuftinerediutiusncc vcllet necpoiïc^&vreftv
tutisper Gulielmum Aurantium Septemui'
rislmperrj infignibus.dignitate Imperatoria
muneribusfi^ontèfefeabdicâiTct,inq;ccEno
bium Sancfti lufti in Hifpania abdidiflet, in
monaftica ac folicaria ea vicadiem extrem um
obierat.eodem anno.quo ÖC duxcius forores
Maria &Eleonora , Vngariae & Galliac rc<n'
nae.filrjcçPhilippi coniunx Maria Anglixrev
ginajVitaexceflerunt.Ferdinandus igiturfub
idem tempus.coafto vniuerfolmperrj fenatu
& ordinibus.in vrbe Vindelicorum Augu>
fta conuentum a^ebat.His in comitrjs.quç ad
mendam ÔC conleruandam Imperrj dienitatc.

B trj
 € BELLI DITHMARSICI
areendumq? Pannoniae oris Turcam, crude>
lifsimum ÔC hxreditarium Chriftiani nomi^
nis hoftcm , acmuniendâftabiliendamcÉ per
Germaniam pacem & tranquillitatem publi'
cam,fpecT:are videbancur, menfibusferc decc
afta ti conftituca funt. Frequcntibus quoqj
fuffragrjs dccrcrum faftum, v t Liuoniaemife
rc querencijdc atiocifsimi hoftis Mofcorum
fiueRuccnorum principis, ceruicibus fuis af-
fiduc'imminêtis.extrema fçuitia atcjsiniurrjs,
quasinferente illograuifsimas effet perpcfla,
centenisaureorummillibus ad cxcrdtîï coiv
fcn'bendurnfuppctixferrcntui'. Qiiodlmpe/
rrj beneficium plxriscj; eorum.qui tuncLiuO/'
niamadminiftrabanc, adcotcnue&cxilc vi-
fumcft, vtncgligereomninomaluerinr, qu*
rcbusin cxtrcmumaddutftisdifcrimen, prac
ter cacteiam^Ia.quibusaffligerentur, concis
tatainfupcrinanis auxilrj inuidia fefe onera-»
re. Multo enïm honcftius prxclariusqj. ad
omncmpoftcritatem fore fibi iudicabant, fi
non adiuti ab Imperio , ÔC tanro aduerfario
viribus longe inferiores, vel hoftis potentiae
cédèrent,vcl rebus omnibus fortunisô} exuti
virihteroccumberent:quàm fi.autin tamexU
guaaeris fummafpemaliquam & fiduciâpo»
fuifletemerc,autirhemoresorTicr) pro patria
animisparum mafeulis &generofis prxliati
perhiberentur.IfaLiuoniam nequicquamim
plorantem
 LIBER PRIMVS. - 7
plorantcmauxilium , 8C tam potend dirocf
hofti imparem.propter ignauiam eorum, per
quos tune regebatur.eum Rutenus, heredita'
rrjcuiufdamiuris &denegad fibitributi prav
textu.numerofocumexercituinuafiflet. non
moddcrudeliterigniferrocçeuaftauit, fed &
expugnads plerifc| occupadsq; caftellis ac mu
nidonibus.&ingendhominummuldtudine
trucidata.multa praeterea mulierum pucrev
rumefî imbcllium miHia.fedibus paternis m a '
ternisq; auulfa vberibus, in Moicouiam iecîî
abduxit. Lugubre fane fpceftaculum, 6C dej>!o
randum nobilifsimae fertilifsimxqj olim re*
gionis fatum , quae tarn longo a?ui tempore,
aduerfus barbarorum finidmorum ineurfio'
nes, firmifsimumGermanixmunimcntuni
& propugnaculüfuit. Magnum verö Germa
nia? dedecus, cum maiorum noftrorum olim
virtute&conitantiadiufortiteregregiccçde'
f enfa fit .quorum ora 8t afpedum, nedum ar'
ma v i x ferre Romani poterant, quod nunc
ofcitantibusrjs.quibus finium defendendo/
rum cura crédita erat, in trifiifsimam raiferri'
rnamcpreda&a feruitutem, Mofcorumfxui'
daE&Tyrannidiccflerit.Hictuncrjs in E u r o '
pa locis rcrum flatus erat.de quo nos breuiter
diAurosrccepimus.nunc confequens eft , v t
andquifsimçgentis originem 8t mores altius
nonnihilinuefligemus; quodpro-reiipfius
 8 BELLI DITHMARSICI
condidone forcafle Iongiuseric. Antequarri
vero eö veniamus , paucis o b i t e r L c d o r e m
admonitum volumus, ne q u i d n o s h o c l o c o
de Dithmarfis figillatim di&uros exiftimct.
E o r u m e n i m r e g i o , quam fepteminlongitu'
dinemmiliaribusporredam, paulocç angu-
ftius in latitudinem fefe extendentem inco»
Iunccum Holfadaecohaereat, condnenscfeçu
illa intra Britannicum Germanicumcp marc
(qua? vetuftifsima Cimbrorum fedcs cft ) fita
ficipficßincolae.vtcadem origine defcenden^
tes , rjfdcmq; viuences moribus &inftitucis,
vni eidemdj cum Holfads imperio Saxonum
olimfubicÂi fuerint , necç nos illos fepara^
musjvnoc^fub Cimbrorum nomine vtroftfe
complexi dcfcribimus.Atfi obrjciatquis, du
uerfamiCimbris gentem Dithmarfos videj
ri.quia illi à G o m e r o nepo te Nohae.hi d Mar*
foordcrcdantur.ishaud difficultcrrcfpondc
rifibipofTeintelligat. Namiditaefle tametfi
largiar.tamcn negari non poteft.Marfum G o
meri nepotem ex Thuifcone filio perhiberi,
v n d e d e c o g n a d o n e g e n d s , vnuminfidends
traftum.fi id verum fit.facile eft colligerc. V c
rü Marfos alrjs locis confedifle, victosqj olim
ÖC fufos à Germanico, Tacitus,accuratus Ger
mania; defcriptor,locuples teftis eft. Mihi p r o
fccftö magis confentancü v e r o videtur, D i d v
marfos ab inhabitata loci ora nomen fordtos
effe.
 LIBER PRIMVS. 9
efle.Etentm vniuerfa ea regio.qux intra C i n v
bricamCherfonnefumeft.bifariam difiïngui
rur.inpaluftrem &campeftrem,fiuc ncraoro'
fam. Qui deprcfla idcocp paluftriaÔC vligino-
fa tenenc loca.hi ab incolis Marfi vocantur,
quafi inccr paludes limofascg voragincs d e
merfihabitantes. Inde Stormarfi, Crempcr-
marfi.Vilftermarfi.Hafeldorpermarfi ÔC Dith
marfi didi, quivnaomnes quafi feric Albi
fluminiadiacent : cumc|terram aquis humi-
liorem deprefsioremcp incolant, haudtenui
fumptu , denfis obiedis aggeribus valliscg
prçaltis , prxterlabends maris ac fluminum
vimatc&xftum fuftinere atcjs compcfccrc c o -
gunciir.faltcm aggeribus.fofsis aut profluen-
tibus feparati. In quasoras.vt ab ipfanatura
fituepmunitiores, fefuacfcreceperuntincolx,
vbigrauius alicundc ab hoftibus pcriculum
autterrorillatuseft, vtpoftcà memorabitur.
Rurfus diucrfo appellantur vernaculo nomi-
ne, quialtiora atefe aridiora terrar occupant,
vndcHolfati.quafiintcrfyluasfaltuscg fitiha
bitantescjj.nominati : quam veriorem de no-
minis etymo fententiam iudico.nunc ad C i m
bros in génère fefe conuertet oratio. Holfatia
itacfc omnis, y d nunc v o c a t u r, Stormariam,
V a g r i a m , Dithmarfiam, Slcfuicenfem duca-
tum &Iudam,minorescç aliquot repiones ac
infulas,vtAngliam (exquaAnglis, tefteBe*

B v
 lo BELLI DITHMARSICI
cuMn maiorc Bri tannia 6t oriao 8t nomcn efi>
Suuantiam.Alfiâ.miriorem Cimbriam, quar
6t Fimbria dicitur,cum alqs quibufdam com
plecfrens, veteribus CimbricaChcrfonncfus
di&a fuit.Ea ab Albi flumine, propc ciuitatc
Hamburgum.adextrema Iutiae (qui locus in»
colis Schagendicitur) inlongitudinéitinerc
duodecim dierumcxtcndituninlatitudinem
vero ab infula Fimbria , ad Bucfcninfulam
D i t h m a r f i x , dicrumfcxitincreexp:ditopa>
cens.porrigicur: ica, v t ab vna partefercroca
Oceano Orientai? alluatur.ab altera Occidca
call, ac propterca peninfulze nome meritö fop-
tiatur.A meridie enim faltcm inferior! Saxo-*
nicorumdueum regioni contigua eft Arelix
quis eius loci finitimis ducatibus.vt Megakv
politano 8t Luncburgcnfi.diuiditur per Tra*
uenam»Bilcnam& Albim fluuios. C x t e r ù m
cùmingencre totam Cimbriam depinxerim,
nôinutileforcexim'maui.fiHolfatiam quoejj
fpecialitcrdcfcriberem. Ea quatuorflumini^
bus circumdata eft.Bilenaadoricntcm, ad oc
cafumStora.admeridiemAlbi, ad fepteruri'
onem Eidora, qui fluuius vetus Daniaelimes
â quibufdam efle exiftimarur.Scd Annonius
monachusBenediftinus diucrfum ab hoc Ii'
mitem conmtqit, ncmpè vallum illudadhuc
noftro tempore muris 8t aggefta terra infi'
grje,qnod4 noftris JDcnnn?{rct7hQceft,Pano'
rum
 L I B E R PRIMVS. «t
Tum opus appcllatur, &propterCaroli Ma*
gni cxercirum aduentantcm.à Godefrido D à
ni* rege ftrucftum perdudumq;eft,ifinuO-
ccaniBritannici Sluedicto, haudproculSlc-
fuicoÔCGothorpa, vfcfcadHollingftadium,
quodEidora amnis in Germanicum marefe
exoneraturus alluit.Incolucrunt olim Holfa-
tiâabantiquifsima memoria prifei illi & pu-
gnaces Cimbri, bcllo cum Romanis gefto ce-
lebres.vnde ÔC nomen vniuerfa ca regio acec-
pit.vtexPtolomcro.Strabone, Plinio & T a -
cito,maximis certc aucoribus, confiât: qui
omnes v n o quafi orcCimbrosinter duo ma-
ria,Britannicû nempe ÔC Germanicum, nunc
vulgô occidentale ÔC orientale dicta, Aquilo-
nem verfusà Saxonibus confediflc.difertc tc-
ftantur. E t feruat ctiamnum hoc tempore no-
minis vcftigium infula parua.contra L u b e c î
ciuitatcmfita, qua?Fimbriahodic, v n a d u n -
taxatliterainnoiiata,appeUatur.Cimbrosve
ro 4 Gomero,ncpotc N o h a c e x m a x i m o natu
filio lapheto,ortos efTe,nomenq; ab co per tot
feculapaululumimmutatum traherc, confen
tiens omnium opinio eft. Poftcritas igitur la-
pheti cum maiorem orbis terrarum partem,
in Europa Afïaqj minore,occupauerit, quod
n
ipfi.cùm etymon nominis dilatationem " g i
ficantisjtum faufta Nohaeparcnrisimprcca-
rio>porcendebant> pofterià G o m e r o orti ad
Bofpho-
 ?» BELLI DITHMARSICI
Bo/jphorö Maeotidipaludiproximiï.qui deit
IisCimmcrius eft appcllatus,vin à Thraciâ,
vbiTanaisoriturjfedeshabuerunr.ipfiCinv
merrj di&i.Cuius rei edam propheta Ezechiel
cerdfsimuseftteftis, q u i G o m e r & T h o g o r »
inalatera Aquilonis exprefle vocat: quod de
Palacftina, vbi vir diuinus facrinuminis in*
ftirnfrufcripfit.accipiendum eft. Q u o fanc in
loco floruifie olim Cimbros porendacVno'
ininiscelebritate.prçtcrBofphorum ettnons
6toppidum eiufdcm loci.ab ipfis Cimmcriîï
nominatum , documentofunt. Hincpoftci
fuccedentetempore, quodhauddiftkileillis
fuit.pcrregionespropinquas, Rufsiam,Li»
Cuaniam,Liuoniam,Borufsiam, & Vandaliâ
eam » quänunc Pomerani 8t Megalburgici
obdnent.inCimbricamCherfonnefum pro»
grefsi, totoej eolittorcfepafsimdiffunden»
tesjatc dominad funt, 8t caftratopaululum
nomine.literacfc interieda, Cimbri nuneupa»
ei.Quando verö & qua occafione hxc migra»
tiocontigcrit.quoniänullagentisab eo cern»
pore monumenta extant, ex quibus id confta
wepoßit.ignotum eft. Herodotus meminit,
Cimbros.cümirrupdonefada Lydiaminua
fiflenr.ab eius populi rege reputfos eftc-Sabel»
licusprxterea Aliatem , qui L y d o r ü r c x fuit,
eos Afia eieeifle feribit. A n igitur eo ftatim
tempore,eac§ occafiöne,in haecloca concerte»
rint,
 L I B E R PRIMVS. t*
Vin t.certo aftirmari non poteft. N a m hac deré
qua- vcteres Saxonicarum rerum fcriptores
lircris prodiderunt.rjs.quxfcilicetab homini
bupimperitis rudibusq? pafsim cögeftafunt»
fideshabendanoncft , eosq; Albertus C r a n '
zius , diligens& curiofus hiftorix fcripror,
vbi^tcrcvtfurilcs&friuolos reFellir. Q u o d
filitcrarumcultura.xcjjacresmilitaris , apud
CimbrosfloruilTet, ccrrioradefuoinhxcUv
caaducntu , alrjsq; rebus prXclarcfcHciterqj
absfegcftis, monumentanobisrcliquiflent.
Sedipfi.vt&alixplerxcfcgentes.animofe v i '
rilitercpagcrc.&bellagercre, quam eleganter
&C ornatc f'cribcre.maluerunr.Ulud tarnen t g ô
haudnulla d u d u s coniecturacrediderim.nô
vniucrfam fimul gentem omnino illut fefecf«
fudifle, fedrcmanfiflenonnullos, quirelida
ab alrjs löca coleren t,quod homincs iftius org
vctcribüsCimbris non difsimiles fintmori'
bus&inftitutis.vthifrorixprodunt. N e c j j e
nim fingulari cuiufquam imperio parent, fcd
complures in ter eos funt nobiles viri,rj exprg
datione&venatu v ^ u m & o p e s q u x r u n t :
quas duas omnino res cum plurimi femper
faciant.propter eas fxpeingente3interipfos
difcorpixcVcontentionesoriuntur.Opinan'
rur nonnulli,eos vel inufi tata Oceani inunda
t i o n e c o a d o s . v e l v i i G o t h i s c x p u l f o s , fedi'
bus fuis emigraffe. Q u o d m i h i vcriûmile noiji

vide
 14 B E L L I D I T H M A R S ICI
videtur.fed potiusfuapte fponteac voluntà.»
te.fiuefato quodamimpulfos.fiue opum alief
narumcupiditateaccenfos , culdoralocaap»
petrjffc exim'mauerim.praderdm quibus , vc
nullaterreftriumidnerumdimxultatcpraepe»
diris.magnamfacultatem adinuadendas oc»
cupandascfc aliénas prouindas dafsis prae»
buerit. Necç vero foli Cimmerij , kdôC alias
quaedamipfiscontermirta?gentcs,fedibusprf
mnisreliclis.in alias terras migrantes iranHe»
ruiu.InhisGet*,Daci,Syeui, Teutonesfiuc
Thui(cones(abAfcane fllio G o m e r , quiöC
T h u i f c o n ) & Saca?fuerunt,quiomnes,muta
ds appellationibus,nunc Gothi,Dani,Sucdi,
Germani SC Saxones norriinantur, edam ho»
die Cimbris finidmi. Cacterùm fuerunt fem>
per Cimbri gës impigra.ftrenua.manu p r o m
pta&bellicofa:quodcümorigo nominis.pu
gnacem fignificands,tum res ab ipfis audadf»
limcfornlsimeccgeftx.abundc tcftantur. A b
rjfdemSicambriôtortum ÔC nomen diu im t,
quos nunc Gcldrcnfes efle viri d o d i arbitran»
mr.Poft aliquot enim numéro reges,qui inter
prifcos Cimbros fiueCimmerios dominatu
tenuifleferuntur, c u m a d A n t e n o r e m fecun»
dum.quiMarcomyri filiusfuit, rerumfum»
ma perueniflct.is , fixis per maiores fuos 6C
prolataris iam fedibus ad Rhenum vfcp et Ger
|tianicummare,Britonum regis finidmi fihä,
Canv
 LIBER PR1MVS. if
Cambramnomine,inmarrimonium fibi co-
pulauic Quaemulier cumin magno apudrc-
gern prccio & honore efiet,ob eximias pudici
venuftieß ingenrj dotes.in eius fauorem & gra
tiamnouum genti nomê indidit.vr pro C un-
bris poftea Sicambri appellarentunidôj a con
ditimundiexordioanno poft quingentos &Z
ter mille quinquagefimo , cùm Ar:axerxcs
Longimanus Perfis imperaret. Succedente
pofteaAntcnorifilioPriamo , recens Sicam-
brorurn hörnen n ô m o d o n o n depofuerunt,
fed peregrinam quoq; 8C igno tam prius S a x o
num linguam addifeentes in fuam coopta-
mnt.quod duces eorum.crefcente indies m a -
gismagisqspotenria , ad Rheni ripamdexte-
ram vfq; dominatum protuliflent. L o n g o
deinde intercedente remporis interuallo.circi
terannumeondid orbis terrarum à rermille-
fimo odingentefimo quadragefirnû, régnan-
te Meradoco p r i m o , cùmRhenumrelinque-
re,ob infoh'tas frcquentescpcùm ofh'orîî eius,
tum maris inundationesjcogerencur , Harci-
niaetraclum occupa. unt.Indc verô non mul-
to poft àBorjs pulfi, traiedo D a n u b i o N o r i -
cum infcderunt,(quo loco edamnum boefae-
culocomitatusextat.ex nomine eius rciargu
mcntumhabens) donec Meradoco fecundo
duce , c o n t r a t s vndecuncfc omnibus genri»
fH3eviribus,adiundisc|fibiin focictaté Teu-

tonum
 tê BELLI DITHM ARSICÎ
tonum & A m b r o n u m auxilrjs.Galliam & Ici
Iiam inuadcreccepcrunt : vndc in Germania
a Cafîàndro primo redudi fimt.Ex Norico e»
nim per Heluetiam Galliamà) penetrantes,
quorum multitude) trecenta millia tum ex»
cefsifiememoratur, inHifpaniâpopulabun»
di tranfierunt.qua maximis affecta detrimen»
tis.à Ccltiberisindepoftarmisreiedtiatc}; de»
pulfifunt.IgiturinGalliamrcuertentes, cùm
omnemeamprouinciam,quacunqj iter fece»
ranr.crudelitercuaftaflcnt, initacùmTeuto»
tiibus & Ambronibus belli focietate in Ita*
liamarmisinucredccrcuerunt» annumeirci»
ter decimum ante natum Chriftum fupra cen
tum.Primus Romanorum Papyrius C a r b o
conful in Ulyrico cùm vniuerfo exercitu ab
ipfis conciditur. Pofteum M.lunius Sylua»
nus,&ipfcconfuI,contracT:ainfclicicerpugna
fuperatur.àquavidoriacùmmifsislegatisfe
d e m & a g r o s i fenatu R o m a n o pofiularenr,
is hoc ipfis negauir. N c c longe pöfi: altero
commiflbpraclio» Aürelius Scaurus Iegatus
confulis.dcletis coprjs in manus corumviuus
peruenit.Quiin confilium à vidoribnsadhi
bitus,cümeosdeterrcreconaretur,nefupera»
tis Alpiumiugis in Italiam fefe demicterenr,
quod vinci non pofie Romanos diceret, Bo»
lus rex.ferocisdj ingenrj iuuenis, côfeftim ma»
nufuaeumintercmir.Prarh'um illudTacirus
fadum
 L I B E R PRIMVS. ij
af j} mfcribit,anno fexcentefïmo quadragc-
u

fimo pofl Vrbemcdnditam.a quoalrjdiflen-

tiunt.Adeam adtienicntistanta multirudine
gentisfamam , tribusô;iam praelrjs vicTxicis,
perccrriti Romani.ncc fibi.donecltaliam h o -
ftcs ingredcrcnrur.rxpcclandumrati, in adi »
tu Alpiumdcnuocxcrcinim validum o p p o -
nunt.IgiturinitaadRhodanum fluuiumpu-
gna.annoab Vrbecondita nono & quadra-
gcftmo poft fexccntos (quemadmoduman-
nos fupputant.qui Tacitum non fequunrur)
iterumCimbrirnernorabilcm & funeuïRo-
manis vicloriam confcquuntur, ocroginta
millibusmilitum trucidatis , calonum lixa*
rumcRquadragintamillibus , caftriscgbinis
fconfularibuspotiuntur, vixdcnis (vraiuns
quidam) ctantoexcrcituelabentibus. Alter
proconfulum.qui duces fucrant, C. Manlius
inptignaintcrfecTiusoccubuif.AltcrCIXScrui
liusCepiöjCumexfuga Romani certiisimus
cladis nuncius pcrueniflcr.abrogato impcrio
bonisq; publicatis.cùm, quodeius temerita-
te tantadades accepta crederetur.tum ob fpo
liatumauroDelphicotemplumTholofanir,
in carcercm dudus cfl-.necaticé pcft cadauer
adfcalas GemoniasabieAum. Ferunturvno
in praelio RomanimaiorecladccVdetrimcn'
tonunquam affcAi. Quam obrem fufpenfis
rnetuanimis , de exitubelhrnagnopercfblh-
 1« BELLI DITHMARSICI
titi.prxfcfiticprerum fuarum periculo vehe/
menccr perturbati.dim hoftes exitium V r b i
minitanres propcdiem aduentare nunciaren»
tur.mifsisccleritcrtrans marenuncrjs.bcllico
fumiuxtà&fortunatumduccm C. Marium
exLybia.vbilugurtham dcuicerat,in vrbem
fcuocanr.cumcp, continuato per annosplu»
res magiftratu,cius belli Impcratorcm créant
Hic anno improfpcram cam pugnam infc»
qucn ti fecundum conful fa&us, cV ad bellum
Cimbricum à fenatu mandatum profedus,
fatidica: mulicris fuafu , cui Martha? nomcn
fuit,per biennium conflidu abfhnuic. Inte»
rea temporiscafrraabhoftibusfummavi op>
pugnaca, nec minoreconftantia à Mario de»
fenfa funt. Poft elapfos vero annos duos,
c u m T c u t o n i b u s & Ambronibus , quidiui»
fiscoprjsdiuerfaviacx Galliain Italiam fuc»
ranttrangrefsi, ad Aquas fextias manus feli»
citer confcruk.EovaldeacricruentocÉprxlio
v i d o r ducentamilliahoftiumfudit.cepitno»
nag ntamillia: tantaep ferrurcaeforum fuifle
multitudo, vt Mafsilicnfespofteacongeftis
dcfunclorum ofsibus vineas obfepferint, a»
griq; eins loci, madefada fanguinc humano
glcba, cCcarnium putredine, fuperfufoprx»
kirim rorecopiofo cVimbre , quafi ftercore
mulropingucfcentes, vberrimifcracifsiirnVE
redditi fint.Lucius tarnen Florus nô v n o , fed
duobus
 LIBER PRIMVS. i<?
duobusfecundis prxIrjs.codelocoTeuroncS
etAmbroncsà Marioprofligatosrefcrr.Tam
infpcrato&inklkifocioriïcafuCimbri, qui
perNorkiïinlcalipmdefccndcranr.quanqua
attcnuati numéro & viribus.animo u m ê m i -
nimcfradi/cdem à Romanis coliocando re-
ru m fuarïï domicilio pctcbant. Q u o fioimpc
trato.QCaruIiprocôfulis cxcrcitum infugâ
vcrfumabAlpiumfaucibus.quasobkdcr.::,
ftimOuènt , lcaliamcR ingrcfsi ad Arhcfin flu-
mccaftramcrancur.Nccdefuitfortunacirnpo
tcntcrfibiblandicnriMarius.fummadjcckri-
tatccöaduolans.copiasfuas cum Cacüli mi-
lice coniungHjihi tocftpraelio die vicefimo no-
no Iulrj.ccntû qua dra^intaniilliahoftûCim-
brorîi occidit, fùpra föcaginta millia caprain
poteftarcredigit. Duraukigi air hoc bellum
Cimbricîïduodccim côtinuosampliusaiïos»
fumptoinirioàCn.Papyrio CarboneCofs.à
Cimbris intcrfcJïo.viciîadquincrtCarj Marrf
confula tu,cum ad Athcfiniilos penitus débet
lauit.Ncc fane modkas Cimbri intra id t?pus
Romanis cladcsincu.crunt.cùmautcarfis.auc,
captisfugadsiieeorumdiicibus.quinq; C o n
fularesexcrcitusprofkrnerêt. Equidêniiifuii"
fetitadiuinitûsconftitutum pracdi&umcp.vc
R o m a , plerisq? omnibus fubacftis prouin-
c^s , orbis terrarumeaput efficercrur , fum-
mumqûein eo Imperium ftpoteßatem gere-
C rj
 îo B E L L I D I T H M A R S ICI
ret,ÔC nifî ca rempeftjte tam exceller»ris viftw»*
tis&felicitatis incredibilis extitiflet impera»
tor,potuiflet forfican tune Imperium Roma*
numpenirus euertiarq?delcri. Proindchaud
immenro Marius tertiusvrbisRomsecondi»
tor&afTcrtoràPIutarcho appellacur.primo»
rescBciuiratis.quianceaipfi.vtnouohomini,
tanta bonorum faftigiainuiderancrunc Rem
publicamabeoconieruatamfafsi funr. Ccr»
rarumverô eo bello cuncvisimpcrr| Romani
viribus,toto<f,adc6regni corpore, cum , ex»
haufto ad milices conferibendos aerario, Ma»
riuscmnespopuliRomanifocios & amicos
in auxilium exciucrit, exulesqj vndiq; ÔC o b
maleficiaiudicrjs damnatos, permiflaimpu»
niratc.contralcgcsrcuocaucnt, quo maiore
armorum mole ranrishoftium conatibus o b
uiamircr.Atqui.vtTacitusrcferteoloco.vbi
liane Cimbrorum in Italiam expeditioncm
pcrqunm magnifias crrerrvcrbis.conftitirea
vidoria Romanis deeem 8Cducentorum fer»
me armorum continuis grauifsimis difhcili»
miscf;bcllis, fircinporisferies, aCœcilioMe»
tello&Papyrio Carbone coff. adaltcrfi vfö}
TraianiImp.coufulatum.fubducarur. Carte»
rùm quod icriptores nonnulli aflerunt.poftre
xno hoc prarlio Cimbros ad internecionem
vfcfc gen tis coefos delerosq? fuiffe, id à vero ef»
feahenum,non v n o argumento liquet. Etil
enim
 X l LIBER PRIMVS.
«nim vireseorumjtantainipfos ftrage édita,
adedfraftacattritaecçfunt, v t r o b u r uetusr*!
potcntiampriftinam recuperare poftea nun»
g uampotuehnt: reliquixtamenfuiïad Athc,
nexercitusita fuga dilperfa: funt.vt partim
ad Mxotidem paludem regreffa?, partim in
Grxciam ÔC Pannoniam nouis quarrendis fe»
dibusdilapfxfinc.nonnulli quoq;in Germa»
niam & natalem peninfulam fuam effugerinr.
Enim vcrôpoftidtempus quod nulla in hi»
ftorr|s Cimbrorum cxtatmentio, ncmini mi»
rymvideri débet. N a m fumpris femcl cvin»
ccntatisimprofpcrc contra Romanos armis,
poftea quiccifcfetradidcrunt, necinccripfos
inuentuseft.qui, tcmporumrerumq;gcftaiü
vicesliterismandando, pofterorummemo»
rix fadorumqj aetemitati confulerec. lmpc»
rante Augufto C x f a r c , rctinuiffc Cimbros e»
tiamtumaliquaimpcrrj v m b r a m , indccon»
ftat,quodei (vt commémorâtStrabo) Xreu
lebetnem , peculiariquadamrcligioneabsfe
conkcratum.dono miferint,vteofadodifsi»
drj veteris ÔC iniuriaram mcmoriam quafia»
bolcrent, amicicixcfeuxduscüeo panocrcnt,
Sub idem quocfe tcmpus v i d o s à Danislu»
c i a , parce CherfonncfipropinquioreDanis,
quam tune obtinebant.cxpulfos effe, annales
memineruncQuaeigiturindc fuperfuit mul»
utu Jo,Djnorummecu Saxoniçducibus fcfc
C iij
 2Z BELLI DITMARS1CI
fubdidit.nec fine multa &C varia rebellionc pa
ruit. Neef omirtcndum mihi hoc locovidc-
tur,quod in commençants belli Gallki Caefar
recenfet,CimbiosTeutonesqj,citrn in Galliä
Italiarn^icerfacerencimpcdinieiuisrjs, qube
fecum agere aut portare non potcrant.ckra
Rhcnum depofitis, cuftodia: ex fi.iisacpra.fi-
diofexmilliahominumrcliquilTe.Hos, pro-
fligatis in Icalia foerjs 8C popularibus, mukös
annosifitiitimisexagitacos , cum alias bcllü
inferrent.aliàsillatum dcfcndercnc, conienfu
corum omnium pacefada.inibilocumdomi
cilic fibidclegifie.Indc Aduarkosprognaros,
qui obfidenti Carfari deditooppido.inquod
egregic' à natura munitum omnia fua conta-
Icrant, defertis meru rcliquis Oppidiscaftel-
iiscçvniuerus.cüm infequenti no&e munitio
ncs Romanas , compoutis jnfîdrjs fideej ru-
pta.inuaderentjàdmillia quatuorcorum oc-
cidit: acpofiridie vniuerfam oppidi fedionc
vendidie, numerusqj capitum ab emptori-
busmillia quinquaginta trium ad-eum rela-
tus eft. Hos ali} Ncrurjs cftEburonibus.qui
nobisTornacenkscVLeodkcnfesfunt, fini-
tt'mosfuilTearbicrantur:ali]inHeluetiapropc
Taurifcos.quiquibufdam Vranicnks.collo-
cant.Hinceorumortaeftopinio, quipartem
Cimbrorum.ab ea clade fiiperftitem,inHcliic
tj.ajTedcm n a d o s confedifle , faibunt. Equi-
dem
 L I B E R PRIMVS. zf
dem ex omnibus his omnino haudincerrum
eft.cxcadcm genre, tametfipcromnesdifpcr-'
fa terras , plurimos tarnen cladi in Iraliaacce»
pcxfupcrfiinTc, Porrôquaede anciquifsimis
cius gentis moribus ÔC inftitutis rcferripoP
finchaccferc funt.Vtebanturprimis tempon»
bus vctuftifsimiilÜ C i m b r i , & qui in Holfi»
liapoitcafcdëhabucrunccorumpofteri, pri-
ftaillaGermanicaIingua,qu3eSaxonum ge»
nuinaeft. Regem au tprincipcm agnofccbanc
neminem, fed, exortis fubindebellis, ex fuis
fortifsimumquencp » ÔC factis illuftribusfpc
clatum.duccm fibi deligcbant.Si forte qui.ex
plorara virturc ÔC faclis prarclaris editis parcs,
electioneflri dubia faccrent,forte per ipfosmec
ia&aïudicabantur. Necdiuturniuscuiufquâ
cratimpcrium.quàm bellum ipfum.cuiusgc
rcndiduxcfletdeclaratus. Prxtcrnobilesco»
lonoscp.cV quofdam conditionc fcruos(quos
Chriftiana nunc pie tas fuftulit) nullosinterfe
vitaeftatusaurdiknmmaalia habebant. Co»
mitum verô &1 B a r o n u m , titulos ac nomi>
na plane ignorabant, quemadmodum nec
nunc quidem apud finitimos D a n o s S u c
cosôj invfu funt, nifi quodante paucos an»
nos quidam nouo excmplo ÔC ambitione
inufitata, fortafle cum aliqua etiam prifiini
iuris fui ia&ura , eos incognitos hactenus
honoris ticulos gra.dusqu.e_ in Succia adepti
C tàj
 ï4 BELLI DITHMARSICI
futu.Surnmaapudcosdignitas , fummusqj
hcmos ex flatus poftcleclos belli duces, equù
tumct.u,qucsabornamentis, quarilliscon»
ferunrur.auratosvocamus. Adqucnimaxi»
iiiihonorisgradum null) patebatad'tus, nifi
«jui virtuccbcllica.fadisqjin hoficm cgrcgr)s
patratis.cüiufeunq} vel clafsis vcl fortuna- cl»
1er,ad i J dignirads culmen merito afeendere
j utaretur.Ii$enimfohs , v t praetlarum&iiv
^enscoraperte fpecTaracq; virtuds prazmium,
in confpe«flu exercitus patentibusej. campis,
ab ipfis ducibus , quorum ductu&aufpicrjs
ftrcnuam &C incmorabilem in bello operam
prccfiitificnt.folcniiiritucx ceremonia confe»
rebatur. Q u o d ipfuin & apudaliasplerasqj
genres in more f m t , &reccndmaiorumme»
moria Francifcus Galliac rcx, laudatifsimo fa»
ncexemplo, in conluetudinein quodammo»
dorcuocauit.Is iiiirn , cùm duplici pericu'
lofoq,admodun:i praelioHeluedos, pugna»
cilsimamgcntcm, nonprocullnfubriafudif»
iet, quoniamipfimctpracarteris in prima a»
lieaudacifïîmcdimicans , cV opdmiducisöt"
(irenuibellatoris muniaimplcuerat, confen»
iu gratulandum principum exercitusq. vni»
uerfi.eohonoredignifsimushabitus, dema»
nu Baiardiimpignducis , quem ante alioc
fottifsimeinhoftes pugnantem confpcxerat,
equeftrisdignitatis o n u i n c n e a , adhibitisde

tnore
 LIBER FRIMVS. if
moreccremcnrjs, acccpit. Noftro vcrofaxu-
Ioequtf:ris o r d o à fortibus v i n s , & militari
laudepraeftanribus, rariusproptereaappcu-
tur,quodineum non femper.vroliin.tcftatae
virtöiismeritoclari, led qualefcuncj? pai'sim
fauore principum fubleuati cooptantur. Qui
enim, velprindpurngratiaflorenrcseum di-
gnuatisgradumatî'cdant.velopibusaffluen
tes emptiliô lionore carteros antetedere cu-
piunt.licetnullaprobatx virtutis tcilimonia
praccllerincverbis ex iolenni teremoniacon
ceptis , difirido Imperatoris ducisucgladio
infiniftrohumero Icnitcrpercutiuntur , eoc§
rien , 6c ipfc bonos & eiusinfigniaornamen-
tacg , quibuslibet ptomikuc tommunican-
tur.Çimbri porrdin Cbrifiianxfideifocieta-
te n repudiatis Idololatricis fuperfiitionibus,
codem tempore vnà tum Saxonibusfcfecon
tulerunc. Anteidverôtempus Solem & L u -
nam.alioscfi vana'rcligionisdeosadorabant,
eofdjdiuerfis &tertis in lotis tolère , ÔC i'aera
ipfis facere folcban t.Necfc enim tedefte ÔC im-
mortale numen vllis l u t a'dfbus.aut alijs ope
ribusmanibusmortaliumfabricatis.includi
ÔC contincri pofle tredebant. D e animarum
tarnen immortalitate rede ftatucbant.dodri-
naca quafi per manus, à Gomer vfq; primo
gentisautorepofieristradita. Honefia item
intcripfos connubia maris vnius faeminxcji

t v
 2<5 B E L L I D I T H M A R S ICI
crantcopulatio , quorum alterutrofatis fun-
âo,fccundasnuptias noncekbrabanc. Veru
v t pares eficnt coniugcs, eiufdemq; flatus &
conditionis, magnopercobfcruabant : qui
aliter eontraxiflenc, eorum vtcrq; publicam
& ignominia? & lnfpkionis notam fubirevi-
dcbatur. Rcos adulterrj cVronuicloscapitali
fupplicioarTickbant.vtcertiormaiorum faiv
guispropagaretur. Iurisdicîïdiiudicrjcf; exer-
cendi hune habcbantrnorem. Ernt vniuerfa
ditioincertas parorciasfiuecuriasdiuifa , caf
ftatistemporjbus locisqj, profequnccfc fcor-
fum , fuis cum armisparcnrcfubdioincanv
pisconucnicbanr,adcrantci;ciufdcm loci viri
nobiks.qui velu t tcftes iudicio alsidcrcnr. Ibi
in medium prodibanr, qui contra alioslircm
habercfeexiftimarent, auditisq; &£ cognitis
partis vmafcfi aclionibus dcfcnfionibusq;,
conucntus vniuerfusinconfiliü ibat.i'dqj tcm
porisfpacium,quod intérim delibcrando te-
rcbatur.curam vocabant.Expcnfisdiligenter
& vclitatis in parrcm vtramcg controuerfrjs,
incôfefTumredibant, vocatiscfclkigatoribus
deiurcpronunciabant. Si quis flare iudicio
non veîlct.ad duodccim conflitutos fiue iudi
ccsfiuearbitros.&abhisadvniucrfeditionis
conucntu prouocarc ci licebat. Hxc minuen-
darum litium iudicrjcgcôfuetudo femel quot
ann/s obferuabacur , &euinhuncvfefedkrn
locus
 LIBER PRIMVS. 17
locusnôprocùl Rendesburgo,qui annux rra
bisnoméabcoiudicr) more en'amnû rccinct,
folencqjillic nuncquoqj terminandis contro»
ucrfijsnonnunqua conuenrus haberi:ac f u c
runt prartcrea in alrjs Chcrlonncfi partibus fi'
milialoca.quorûmcmorialôginquirarc ccm»
porum inccrcidir. Homicidrj crimen vltimo
fuppliciononprofequentcs.mulc'iapccunia-'
riaplectcbanr.nc v n o infclicicafu duodeme»
dio tollerer anidonra adChrifiianû vfq., cius
nominis tertium Daniar rcgc.obfcruatû eft. I«
cnim,vccrarpriiKcpsprudcntiamira,&çqui
boniq; feruantifsimus.quoniam caconfuctu--
do àdiuino fimul luimanoq. turc dikreparc
videbatur, inoluamvfu Si temporisdiutur»
iiitatelcgemjanrcanncsnôadcomulros, con
fenfu procerum ita conftrinxit acq; mi tigauit,
v r q u i inopinanrem quempiam, armisûcad
corporis lui defenfionem non infrructû.intcr»
ftccrit.capitcpœnamluat, in reliquis prilcaf
confuccudinis vigor obtincac.vt à fanguinis
profufionc tempercrur. Si acriores force con»
tentiones de iure aur honoribus inciderentdn
ternobilespraefertim, antiquo Romanorum
moreinitisduellis, Marreiudicelires dirime»
bant.Erantfepulturoeeoruminfyluisctagris,
rumulosq; aggeftis lapidibus veftientes mu»
niebant, quodgcnuscôplurespafsimadhuc
vifuntur,quiGygantûftratavocantur.No»^
null»
 »8 BELLI DITHMARSICI
nulli quoöj, fedpauci,extruÄisrogis, m o r c
R o m a n o cremari.cinercscfc colledos in vrnas
cuftodiri volebanr, cuiusrei veftigiaaliquot
noftro farculo reperça fu n t.In dictis.paftis, fa»
ciiscp, fidcs fumma cVmiraanimorum con»
ftantiacrac.quamnonpraeftare, vclleuiufcu»
Iis etiam in rebus, omnino ignominiofum ÔC
inhoncfiumducebanr. Necfcopiniocaexifii--
macioq.penitusapud pofteros euanuit : fcd,
vtabopcimisacceptamaioribus, ftudioma»
g n o ncc minore cum laude ctiamn um retine-'
tur,vt nobiliinprimishomini nihil aeq, turpc
putcnt.quim datam fidcm fallere.idcjj quifa»
ccrereuerirusnonfuerit, ishaudobfcura iiv
famixmaculaafpergatur. Adbcllaiinguli vi
ritim proficifcebancur , du>ftis fccum vxori^
bus,quae incanrationum magicarumcjj artiü
gnarae.augurijs 6c vaticinas operam dabant,
dcd} p r x h o r u m cucntibus fcientcrpraefagic'
bantjquemadmodum&hocbello, quodfcri
bereaggrefsifumus, Didimarforummulic»
resfecifle comperrumefi. Quamconfuetudi-'
nein Germanis quocfevlicatani fuilTe , lulius
Carfar au tor eft, vt corum niatrcsfamiliâs for
libus & vaticinationibus déclaraient, v t r u m
committipraeliumcxvfueiretnec ne , dice»
ienrcj.,noneflefasGermanos fup>erare,ftante
nouam Lunam pradio contendifTent. Fugere
in bcllo res infolens ipfis cracquidj idfeciiTet,
 L I B E R PRIMVS. 9 i
cinullus adfuosredituspatcbat, omniiimcp
commercioeratintcrdidurn.necfegrauiorcrn
vllam turpitudinem auc ignominiam noue-
rant.VicTrui 6tOpibusquarrendisex rcpecua
riama^is.quam agricultura, ftudcban t. Erat
rccrioomiiis , vtfuprà quoq; demonftrarum
eftTinrarnpcftrem & paluftrem difcreta.Bonis
&pofl"cfsionibusfuis , qua* pafcuis potifsi-
m u m , fundis, ftagnis&ncmoribusconfta-
bant, pro arbitrio vtebanturfruebanturcp,
neq? ea colonario bencficiarioue, fcd proprio
atcphaereditarioomncsiure tcnebant. Nec
operisquidem& fcruitrjs nobilirati prxftan-
discoloni, itavcnuncplcrifcftinlocis, olim
grauabantur.quac poftea ab his, qui veris ex-
pulfis incolis has oras ocçuparunt, patilatim
introdüclafübditiscpirnpofitafunt. Idvcl in-
de cörirjcere licet, quôdagreftcs , Hölfatiam
DithmarfiarncBincolenteSjfuafibihabentdo
minia 8t praedia , qua* hacreditate veniunt,
tranfeuntqj , 8C rariorakuioraoj eorumfunc
onera.nec rjfdemlocis.vtinalrjs, totnobiles
fua habcnt domicilia. Atmutatis fubinde do-
minis.cùmquifcé.vteratvicftorabrogatisve
teribus nouas praekribcret diceretcfcleges, ex
bonis harcditarrjs pafsim precaria atcp con-
ducftitiacrTedra funt. Nobilium autem poflef-
fiones 8t dominia , vtnuncquoqs magna ex
parce cxiftunc, proprrj iuris liberaecf porcfta-

ri»
 30 B E L L I D I T H M ARS ICI
tiseorum, necfeudafcd allodialia cfantbo»
rta , extinftacg omnifamilixcuiufpiam pro»
Iemafcula, eanotladprincipes , fedadagrla»
tioneproximas, fexusrnulicbrisrccidebant:
cuius rei exempta ÔC noftro tempore vidi»
mus.Harcomnimodacumiurirdidionc, me»
ridj&mixtiimperrjpoteftate.ac cun ftis plen.
iuris commodis pofsidebant : iddj fiue ius,
fiueconfuetudinem à maioribus adpoftero*
tranfmiffam,etiarnnumhxcxtasretinct. Fa»
miliarum tarnen inter fe difsidentium con»
troueifiisliribuscçerTeftum , v t nonnulla ex
his, prffiino iure obfeurato 8t abolito> pro
fendishabcantur.Hxcplancfunt, qüxdean»
tiquifsirnis eius gentis inftitutis dt moribus
exrant, quorum potifsimaparseademinre»
gioneinhuncvfqsdiem apud pofteros viger.
Etenim qùànqua poft eamcladem , quam in
kalia,duobusfimeftisfuperatiprxliis,gfauif»
limamperpefsifunt, virescorumÔCpotentia
(Vti fupra copiofe memorauimus ) ira con»
uulfaproftratacj.cft , vtadpriftinumpoftea
decus 6t robur haudquaquam afpirare po»
tuerint;rcliquix tarnen , cVeorum, qui exte»
ris domo profechs remanfere, ôt qui ex fuga»
ad iares antiquosreuerfi funt, genitalemo»
ram obtinucrunt. Hi poftea ob virium im»
bccillitatem paucitatemcßcorttemptui habe»
ri, & finitimorum expofiti iniurii,s plurimis
damnis
 LIBER PRIMVS. ft
damnis ÔC incommodas arVici. Danl niml-
rüm , qtiodftiprj attigimus , circitcrid ferè
tempus , quodiuinapotcftàshumanainfpc-
cieadfalutcm noftram coelo fcfcdemilît, lu-
tiamillisadcmcrunt, haud cxiguâ regni por-
rionem.Quorum adaétimetu intohë , v t c c r -
tarrifibialicundcdcienfion'Cm parurent , Sa-
xonibusfefubmittcrtcesdcdidmint. Vanda-
lorum prarterea.qui Vilfi & Vagri nuncupan
tur.afsiduis vexati irruptionibus, ca ditionis
partcquœindc ab occuparoribus Vagria ap-
pcllatur,cxutifunt. Sedcam dcinccps , vi in
poteftatem red.iclam , Adplphusenisnomi-
nis alter Holfatiac cornes ab hoftibus rccepit.
Carolus poftrcmô Magnus, primus Germa-
nia? Imperator, poftdcbellatosannistrigin-
ra Saxones , quô celerius farictiuscç fidcm
Chriftianam,cui obflinatc reludabantur, am
pWterentur , ad dcccm milita homt'num in
BeJgSct-mhîncrranftulrt, vbi nuncFlandria
6c Lrabancia rcgioncs funt, agroscR corum
ÔC fedes , quas abitu fuo vacuas feccranc,
Obotritis Vafidalil afsignauit tradidicque.
A b omni itacj; memoria, primi exterorum
Saxones Cimbris impcrabanc , ex quibus
Imperatores quoq? orci funt. Othodcindepri
muscognomenco Magnus , Henricil. aucu-
pis filius , Hermanno Billingionobili v i r o ,
quem ob cgregiü fingularis indußrie ÔC virtu
 3* BELLI DITHMARSlCr
tiseximta?laiidem,probatamd.in hello et pa^
ceopcramfidelem , exprxfefto primi'irn du»
cem feccrat.terrameam omnë , additisBrun»
fuicenft Luncnburgenficf, diicatibus.in dino»
nem permifitcx"dedit. Siibcuiuspcfterorum
dominatuadeenrefimum quinquagefimum
vfcf;annumciim fm'flcnt.ad comités indeSco
uemburgios fumma rerum deuolutaelt.circa
annum (alutiferi virginis parais fiipn cenrü
& mille trigefimum primum.Anno denià) rrc
centefimo vigeilmo nono poft.in potefta tem
ChrißianiprirhiDanfxregis, (isexillufrri 6C
vetttfta Üldenburgicorum comitum itirpe,
& forore Adolphi vltimi Holfati* ducis pro»
gnatus , opes o£ titulumfororrifibi vendica»
baOconccflerunt, numeratocpobiteraliquo
auripondère, hi.adquos excognationeSco»
uenburgiorumius deuenilîe videbatur , pa»
cati funt.EiuspofleritasnuncDaniam, Nor»
uegiam.ducatum Slefuicenfem.&Holfatiam.
Dithmarfiamq; tenec : nec ftemmatis lineam
pro rjs.quibus illa ignota eft.fubrjccre piget.

X X )(

Cxcerüm quanras 8C quam crebrae rerum

mutationes ÔC vidfsitudines , proprer fre»
quentes
 LIBER PRIMVS. iî
quentesac multipliées finitimarum gentium
incurfiones.his in locisfada? fînt, vtcp regio
omnis.in plurcsdiuerfascfcdiKrada partes, v a
rios acceperit dominos, quibusid tempori-
bus , quibusue inxrementis ÔC occafionibus
contigerir, neojfufccptiopcrisbreuitas pari-
tur.neq; inftituti noftri eft recenfere.Primos e-
nim duntaxat föli incolas ÔC habitatöres ab
a'hriquifsimamcmoria rcpeterc, eorumcf,fa-
d a i 11 ußriora, mores ßtconfuetudines quan-
tum ex non inccrtis omnino tcftimonrjs com-
pertum elTet,perftringere voluimus, eacfcin re
nos L c d o r i minime morofo aliqua ex parte
fatisfeciiTeconfidimus.Proindehis,quicaple
hius certiusq; cognofeerc defideraucrint, ex
integris hiftoriarum feriptis, &C annalibus pe-
tcn.da colligcndaq; erunt. Vtîgittir tandem
adDithmarfiam ipfam fpeciatim aliqliando
veniamus , nuncea, qua?initio polliciti fu-
mus.cxcqucmur. P a t c t , vrfupràdidumcft,
feptem in longitudinem miliaribusDithmar
fia.pauloQ;minus in latitudirtem , fitu natu-
raqjlociperegregic munita. A b oriente tue-
turlatusflumenEidora, aboccafùmareBri-
tannicum.admeridiem clauditAlbisfluüius,
ad Aquilonem cinguntfoflae perdu da? ex" mià
nitiones.Varioshaec ora temporum fuccefsio
nedominoshabuit, quorum aliosintcrfecc-
runt incola?,alios eiecerunt, nonnullos quoqg
 J4 BELLI DITHMARSICI .
vifubegcrunt. PoftSaxones.quibusomnîff
primis vnà cum alrjs accolis finitimisq? pa»
ruit.exannalibusconft 't.fuifleahquodtem»
ws,quo cam cornues dicionc tenucrint. E x
fîorum numéroprimusDedoàcolonis inte»
rcmpius cft:cu!iis pofte » dem cum vxoreius
Ida.gencrcSucu:i(cuiHenricus III. Impera»
tor pacruus.ScLeo VIII.pontifexeracauun»
culus) Etelero c o m i t i , cognomenco Albo,
nupfuTec, iseundem vitac uiajexitumna&us
eft. Tcrtius ab eo Rodolphus Marchio (is
tunceamfucccisiojicacceptam tenebat) tru»
cidatus.cui non multöpoft filius eiufdem no»
minis additus eft : maiore quidem cum con»
tumeliaatcpiniuria , quodcaftelIoeiusBoce»
lenburgOjinquo caedesfuitperpetrata, euer*
fo & diruto.coniugcm Valpurgam.amputa»
fis naribus a top auribus mutilatani, in proxi»
niumproflucntemabiecerunc.quietiamnum.
hodie ab illa demerfa nomen retinet. Huic
R o d o l p h o e r a t f r a t e r H a r t u k u s , isiusfuum
vniuerfumin ea ditione , quod morte fi-ater*
naadipfumrcdicrat, permutationc fadaSC
rcceptoineiuslocum Stadenficomitatu, an»;
tiftiti Bremenlium tradidit. Subcgit poftea
Dithmarfiam armisHenricusLco, & p a g o s
aliquot Abbati Stadenfidono dcdit.quorum
nominevttnbucumacciperet, cum eo venif»
fetAbbaSjVitafpoliatuseft , atcjobiceralia
pagiS
 L I B E R PRIMVS. #
pagis nomina indira, quo memoria; débitas
annuae penfionis extingueretur. Adolphus
quocf?,ifthoc nomine rerrius Holfatiae cornes,
anno Chrifti poftmillefimumcentefimum o -
duagefimofexto, armisin poteftate redacTS
aliquandiu renuit, fed nonmulropoftrece-
denresàfideDithmarfiomnem nobilitatem,
quaemultaeolocoerat, ditioncexpulerunr.
AflentienrcdeindecV pennitrente Adolpho,
HartuicusantiftesBremenfis, qui decomitiï
Holfatiae ftirpe fuifle tradi tur, eam fui iuris fe-
cit.Adolphi enim ÔC Oldenburgici Schouen-
burgriqjcomitum coprjs adiutus, vaftatiïa-
gris,magnisdjiltatis vndicjî detrimêtis,adde-
ditionêcompulit, grandcmcfc acrisfummâfe
daturosvtpollicerctur,adcgit.Vcrfi redufto
dimiflocfc exerci tu ', nihil ex pacT-opracftantes
Dithmarfi.necfcpecuniam promiflam expen*
dere,& abrupta fide adDaniaeregêdeicifcere,
in eius quoeç poteftate non diu permanfuri.
Etenim vicefimo feptitno poft mille ducêtos,
anno à natoChrifto.cû inter Adolphû priorit
filiû ac Lubccenfes, ÔC Regê Dunix Valdema»
r u m , iuxtaprxdiumBornhouede acrefierec
prxltum.effentctj in coprjs regrjsDirhmarfi.ne
fario perfidix crimineregem hoftibus prodi-
derunr.Pcpigerant occulte cum Holfatis ante
conflidü.fe deferto rege ad ipfos tranfituros.
ci uscf rei indiciü fore.fi imas dypcorû oras cq
D 4
 3« BELLI D'lTHiMARSlCI
uertiflent.Itaq, v t a d m a n u s ventumcft.ipfi in
extremis collocati.vbiiäpugnaferuerec, fcu»
tis inuerfis à rergo Danos adoriunrur, quo in
Iperatocafupcrculfus rcgius exercitus , prc»
mentibus vndiquacfchoftïbus, fupcratus, 5Z
OrhoduxBrunfuicenfis,ncposrcgisexforo»
re.captus eft. ipfo rege rcgiscp filio vix ab Iio»
ftefugxpraeildioferuatis. Itacùminfamifin'
gularis perfidix nota in Übeltätern fcfe vindi»
cârunr. A n n o autefexagcfimofecündopöft,
HenricusHolfatixacStormarixcVIohannes
Vagrixcomices,iusfuum armisrepetituri.in
Ditnmarfiain exercitum duxerunt, prxliocj;
initö fupcrati, multis fuorum profligatis, r c
liquis fuga crucntis ex hoftiümmanibusiefe
«ripicntibus, ipftquocpfuga falucifuxcon»
fulucrunt. Poft quam pugnamcùmvnuscx'
rriginta effluxirtenc anni, ortaintercomitcs
Holfatixdiflenfione •, q u x a d a r m a v f q , p r o »
cefsir.Dithmarfi arrepta ea occafionc, vt alte»
ri parti quafi füppetias ferrent, agmine facto
inHolfatiamirrumpunr , &obuia quxque,
ciimvicostumagros&prafdia, populando
.nflammandoqj , ad Chilonium viq. oppi»
dum progrcdiuntur. Vnde cum diuerfa uia
onuftipraedadomumregrederentur.Gcrliar»
dus Holfatiae cornes céleri ter confecftatus cos,
rion procul Bornhouede , vbi pernocftaue-
rant j fublucemimprouifus fuperuenit, 6C
quin-»
 L I B E R PRIMVS. yy
quingcntos cxillis trucidât, praetcrcos, qui
autinftagnum propiiiquumimpulfi, autfe-
mctipfos praecipances.vndis pericrunt. Q u a
inflati viÄoria Gerhardus ciusq? fratcr Iohart
ncs.fcçundo poft anno , quantaspoiTuntma-
ximascopiascogunt, cuocatiscç in auxilium
cxtrancisducibus numéro quatuordccim, 6C
vniuerfis ditionis fua; viribus in vna caftra
contradis.dienatalivirginisMariae.initoAu
tumno, Dithmarfiam intrant,& pacato i tine-
re.refiftenteneminc, t o t o c u m exercituadlo-
cum vfque.quem Norderftrant vocant indu
genae , in meditullium Dithmarfiae perue-
niunt. Ibi ingruentibus hoftibus acicm o b -
uertereaufiDithmarfi , reftauratopraeliobis
infugamconiefti funr.ad mille oueptingen-
toseorumoccifis.reliquiinproximamaedem
facram fugadelati.eacjfubitarrjspro tempo-
re operibus munita,contra hoftium vimfcfc
defcndere conati funt. A t v b i ducum iuflu m i
li tes ligna com porcare, caqjappofita temple»
fuccendere videntjterritipericulo agreftes, fl
veniam impetrent,modo fe deditionem,cV in
pofterum comitum ï iolfatia*impcratafaAu>
ros.pollicentur.llljautem didis eorum fidem
nullamhabentes, igraem propius admouerj
iubent. Quoanimaduerfoobfefsicùmiamla
minae,quibus ex plumbo templum erat con-
tedum , liquefadae ab igneftillarecaepiflenr,
D irj
 l8 BELLI DITHMARSICI
niliilq. aliud, nifiprdens anteoculosexittum,
Si înifcrabile moins genus confpicerent.in de
ipcrarionem adafti, fafto impetu in hoftis,
qui minus,ac decuitprofuitqs, in rem fuam in
tenti vigilabant, ex templo confertim feie er,'
ciùnt,illisq,opportunciubucnientibus, qui
bincillincinfofsisnotiscj; latibulis metu h o '
ftiüfefcocculcaucrant.exducibus duodecim,
reliquat vcromulfitudinis duo milliainterfi»
ciunt.Soli Gcrhardus Holfatiar cornes Si Hen
n'eus Megalopolenfis cum paucis incolumes
clapfi. Intercedcnribusdcindeannisaliquot,
Nicolaus Holfatix cornes leuibus multis Si
tumulruarrjspugnis,cùm,vcliniurieveldam
niillatiuindicTamcaufati.fubindeinHohatiâ
incurfionesfacerent, cum Dithmarfisconfli'
xit.quarumimprimisea.quçinloco Tirperf'
ioinitacft.memorabilisfuit. E x q u a e u m ae»
quöpenc'marte vtricçdîfccfsilTenc , tandé res
adinducias 8i pactioncs, literis figillisq,fir»
matas.deducfla cit. In his inter caetera eau tum
fuit.vtncutri altcriuspartis hoftesdomicihjs
fuis receptarent , fouerent aut defenderenc.
Hanc conuen tionis particulam, quia heredes
uoej; obligabantur , cum Ericus Saxonia?
ux.foccr Albcrti comitis Holfatiae.anno ex»
Ortac falutis quarto port millefimum quingen
cefimum,duftisinDithmarfiamcopr|S , inde
prxdamabcgifTétj perqjHolfatiam domura
 L I B E R PRIMVS. 39
tflctrcufrfus, Dirhmarfi violaram contendc
r c q u o d permilïucomitum eam expcditionc .
pcrfincscorum fufceptamcredercnt. Publia
catisigitnrad principes finirimosôé vrbesli'
rcris.cîc Gerhardo Slefuici duce ÔC Alberto co .
mitc^rauitcrconqucruntur, eosq? accufanr,
quodcontrapacta.conuenta , cVlitcrisfigil^
lisqs munira , cgerint, fecfi more militari non
praemonitos per ditionem fuam inuadi difpo
liaricM foceropermifcrintîquamobreminiu-'
r i * damnicj; acccpti compenfationcm ab ipfis
reflagitant, atcfcadeo viharumlitcrarumex'
torquereconantur. Quocomperto.Gerhar-'
dusfratrem Albertum ad feaccerfitum duri-
cerincrcpat.quodtantum foccro indulfiflcr,
cGeoexpoftulans:fcdisiurciurando ritccon-
cep to.coram fratre et fuis vtriu fcj; confiliarrjs,
fanctcaffirmât, fe eius rei plane infcium & 0 '
mnis culpae expertem elîe. Gerhardus ergo
vbifrarrem extra noxam eiTcintellexit.ambo
primùm literîs, cum adDithmarfos,tum ad
principes ciuitatcscfcperfcriptis.agunt : hisfe
purgantes.culpamcçeiusfacîti, ÔC fufpicionê
omnem âfeamouenres: illosverograuitcra-
cerbeqsinfeiftantcsjquod honoris fui ÔC nomi
nis rationem nullâhabuiflcnt.tantamcj; dede-
coris ÔC ignominiae notâimcrentibus afperge
te ÔC inurere molirentur: deinde animû ad in-
iuriâbellovindicandâconuertunt.Dithmar'
D iit\
 40 BELLI DITHMARSICI
(5 pofteaquam in fe bellum feriö parari ani».
maducrtuntdntercedcntibusciuitatibus.pro
fada ipfis iniuria quolibctcuncjjmodoijtis»
faecre fe paratos aiunc, modo bellum in ter»
mutant.Verum principesmolliri, &abinfti»
tu to belli gerenen dimoueri non poflunt. P r o
ferebant enim contra ipfos tabcllas fiuclitc
ras publicas, qua? omnium vniuerfa? dido»
nisincolarumnomine,anno parte faludsfu»
pramillcfimum ducentefimum tertio , datae
confedacq; crant: quibus fpondebanc D i d v
marfi.fc in perpétua Gcrhardo comiti, eiufdj
iuftis ÔC legitimis hacredibus, obnoxios & de»
uincftosfore.Holfatiscj, ineundis eorum pe/.
riculisauxiliumlaturos. In cuius belli exor»
dio tametfifortuna Holfatis vehementer arri
dere vifaeft.adextremum tarnen fingulariin»
coftan da atefc perfidia fcfclli tfitdeferui t.Quip
pecontractis vndccuncjj coprjs in Dithmar»
fiamirruentes , opimas hinc indc praedasa»
gunccVinlocoDelffbrugga validum propu
Çnaculum excitant.Id erat turricula , v t paf»
limeaimunitioncsfierifolent, forma inferius
quadrangulari, vafiis grandibusepinuicem
connexisljgniscoagmcntata,vtpilis inciden,
tibustranfitum negarent , reliétacjjcircum»
quacç in lateribus foramina eo fpacio patc»
bant.vtmaioraminoraq, tormentaexeri p o f
fcnfjVndepilannhoftesvndiquaq; adigeren»
rur.
 L I B E R .P R I M V S . «H
4.
tur. A d quod opp ugnandum cum farpius ve»
nircnr Dithmarfi , magnocorumincommo<
docxiacluraipibsrepelkre , oppidum M cl»
dorpam fado in idimpctucapcre.locûHan»
nerou in confinio Dithmarfiaemunire, cxca»
ftcllisTileburgo &i Suaucftadio magna plu»
rimacf! hoftibus damna quouis m.omento in»
ferrc.Poftcavcröprofpercadminiftraca:mu»
tara fidc fortuna Holiatos dcrcliquic. N a m
Albertus cornes cum per cum loci tra&um,
quem N o r r h a m m c incolae dkunr, in Dich»
marfiamirrupiiTec, iamcuîingcntcmcvcopio»
fam crahens praedam ad fuos reeipere fefe p r o
pcraret.exitinere equo lapfus eft, qui eafus
paulopöftipfifatalisfuit. Cumdeinccps vi»
cinae ciuitares maritima; per legatos de pacc
intcripfosconcilianda avèrent, ncc abnucn»
tibusquidemDithmarfiseam precioredime
re,acquodurioremfcpraebuitGerhardus,ple
nusc| fiducia potiundae regionis, quaeprxfcr
tim fraterno iam funere fatiscarc empta pote
ratviderijvniuerfacopiarum mole in hoftes
inuadcreconftituit.Neclongainterçefsitmo»
ra.cum toto exercitus corpore ea via.quae S u
derhammevocatur, icœliplagaauftrali, in
Dichmarfiamitur ; dux ipfe cumdelecta co»
horte ad fauces adituseaseuftoditurus confi»
ftit,milites,agros vicosq; percurrendo p o p u '
iandoc|,magnamvndic$v.mprseda:cogunr,
D v
\
 4.Î- BELLI DITHHARSICI
A t h i palantesdifperficfc.dum prçdx <:upidfra
te Iàtius euagantur, tardiuscji fefe re< ipiu nein
coIa*conglobatilatera anguftiarum.perquas
trarrfitus erat, arbufcuhsoccultati occupant,
famcjjrcuertentes.vt erantonußipra'da, itn>
prouifiaggrcdiuntur,ca?demcp factum. A l i '
tecedebant agmenpueriarmigeri.ab iis.cum
primusin ipfosimpetusficrct.Iachrymabihs
elamor iV eiulatus.tollcbatur. Q u o ad aureis
ducisperlato, tumultuminter fuos cVrixam
dcpra-daortamratus.eamfedarurus nudato
galea detractacapite propere aduofat. In cum
Dithmarfiextranfuerfofefeinfcrunt, fauua'
tumepgrauirercaput^equo deturbant. Inde
cundis alatcribus in hoftes concitati proru'
unr, cValrjs atquealrjs fubindefefcaggrtgan'
tibus ex larebris , quibusfeahfcondiderant,
copias cas omnes quafi indaginc elaudunc,
ÖC totas occidione rerc' trucidant delcntcrue
paucis fuga euadentibus.
Nullius enim vitae vfitata.fed immani feri'
täte, ne fpirantium quidem inter cadauera cx
forum parcunr. Praeter ducemoccubuerunc
biueniequeftri honore infignes.dV ex nobili ta
te trecenti, inter quos nonnulli egregrj & m a '
gna»virrutisfueruntviri,quorumnominain
annalibusadhucextant.Atq; adeo , v t c o m '
pendio d i c a m , quicquidledifsimorumho'
niinummilitumrf inducatu Slefuicenfi H o l '
fatiacj
 M B E R PRIMVS. 4J
fatiafft \miucrfaiuit.&flospmnisrobuflar vi'
uidxcçiiiiicncutis.hoc hello inrernr.Poftridic
tarnen ciusdiei nobdesduoHolfati, VvolrV»
gangus Poggeuifcius ÔC alter Ranzouius, in»
cer cadauerum aceruos viucntcs reperti ÔC ca»
pdfunt.Hi vtdimittcrentur, priusimpetrarc
nequibanr.quimpcrfeciflcnc, vtpropugna»
culum Dclftbruggx.quodHolfati adhuc te»
nebant.deftruerctur. Neq.eo contenti Dith'
marfi , quôdinpugnantescadcntesqjimma»
nem crudelitatem ÔC faeuitiam pro more in»
cempcrancerexercuiflent, inipfaquocjs caefo»
rumcadaueramifercpafsim agros fcvdanda,
dumfepulturam honeftam ipfis negant, fae»
uiunt.&dirum immoderatumqj animorum
furorem fatiant. N a m ipfius vixducis,& pau
corum praeterca equeftris dignitatis cadaue»
ra.adfepulturamimpetrari potuerunt,quan'
tumuis magnoargenti pondère oblato. Reli»
quamulcitudo , contra omnium penc gentiiï
confuetudinem ÔC mores , feris alitibusqjsin
praedam.infcpulta fub dio per agros ÔC in fof»
fis iacuit. Nobilium vero carforum vxores,
cùmmultisprecibus fe nihil apud homines,
omnis mankietudinis expertes ÔC i»naros, ef»
ficere pofle intelligercnt.callido ÔC Felici corn»
mento v o d s fuisfadsfecerunt. Sacratarume»
nim virginum fiue monialium ( y t v o t a n t )
habitum fingentes, virprum peragrosiacen»
dum,
 44 B E L L I D I T H M A R SICI
tium.vti qua?q? fuum agnofcebat.ona diligen;
tercollc&ä ad fcpulturam extulerunt.lca gens
omnium immanifsima , nequidatrociusdi'
çam,viucntium corpora fodiendo ccedendo'
que.crudelcsanimosiramcfeimplacabilcmex
plcre nonpotuit.niiiinipfosquoq; cincrcsoc"
vmbras.omniprocul pictatis humanitatiscg
cuiru.excrcmam odrjcV furoris fui vim erTu*
düftr. Poft camclackmfuneftam&: grauifsi'
mam Holfatis,induciaeinteripfos,renouatis
anciquisfoedcribus^nitaefunt, quasdeeimo
tarnen anno poft D i thmarfi violare non refor
inidârunt.Cuiusreigeftxoccafio&ferieshec
fuit. Afteceranc vltimo fupplicioPhrifriho'
minesfacinorofos quatuor, patriaDiilimar-
fos.ob maleficia delignatamortis reos. Idoe>
«références Diclimarfi, quieofa&ofeomnes
contumeliaarTcAosputabant, v t e a m vindi-
carene, PhrifiostraiedoEidoraamnearmis
Iaceflunt:quiobuiameunteseorumcomplu'
resocciduntjcaeterisautin fluuium vicinum
demcrfis.aut fuga inita infequentiummani'
buscreptis. QuafuorumcaecleinDitlTmarfia
euulgara, p c r o m n e s p a g o s a d a r m a c o n c l a -
matur.etmox viribus inftruAiores.magnocp
coadoagrnine.reuertuntur.cVfadainagrum
Eiderftadtnfemirruptionc.obuiaomnia vn-
diquadj igneferroq? crudcliter vaftant, diri'
piuntjfua redimere volen tibus pecu niam inj*
perant,
 L I B E R PR'IMVS. M
pcrant , magnacfc abada prardadomumre-
dcunt.At pccunîa imperata cum iph's pro libi
tu nonfolueretur.magna c fuis manu compa-
ratadenuèPhrifiosinuadunt, ex omnemeo-
rum agrum deprxdantur, fupracç capta ab
ipfis fpolia &'rapinas multô maiorem, quàm
antc'argcnti vim mulctacnomineexigunt, ÔC
iniquilsimas atefc adeô inrolcrabilcs praeïcii»
buntpacisconditioncs. Inter quas & haece>
rat.vtorta inter fuosPhrifioscjcontrouerfia,
delecHricxDithmarfis viri viceni, & Phrifio-
rumvnus.de ta cognofcercntatcfiiudicarenr.
Hancatrocemfimul&iniuftamvim ,ditioni
fuae illatam , grauifsimc ferebat Adolphus
Holfatus.monitosqueDithmarfos.vtcxfcx-
dere agerent, & ab iniurrjs fuorutn tcrnpera-
rentîvbinihilcccptodefifterecomperit, gra-
ues contra ipfos fimultates anfmo concepit.
Sed quia ipii cum Danorum regededucatu
Slefuicenficontenciocrat, nihilhoftile tenta-
re.Vindidamûederjs fumereaufuseft. Aelti-
matum tuncfuitdamnum.eaincurfionePhrf
frjsillacum.duccntis millibusmarcarum.Pro
grefsi exinde funt co arrogantiae Dithmarfi,
vtintcrDaniacrcgemducemqj, deSlefuiccn-
fi, (vti dictum eft)ducatu difsidentes, fearbi-
tros & fequeftros interponere cooitauerinr.
A t intelligentes partim quid in iure fcudali
controuerceretur, exiftimabanc perindeefléi

iuiacn*
 4« BELLI DITHMARSlCÎ
iumencum commodaro an ducarüs in feudi?
decur.eacjjbarbara 8i agrefti fua infeitiaprin»
ripumiuspencinterucrcercconati funt. Ela»
plononnullo tcmporecum Chriftiernus pro-
mus eiusnominisrexDanicus Adolphi cfo»
rorenepos,propinc|uitatis iure ditionescius
omnesadlctr.mftuliiIcr.is in Gcrmaniamad
Fridcricum 111.Imp.profecrus eft,& fuo m a i o
ruincpfuoruniin Dithmarfiam iure demon»
ftrato.obtinuit, vrcommuniitatuumordi»
numqjimperrj confenfu.abolito obliteratoqj
comitatus titulo,duxHolfatiaîcrearctur.Cui
ducatui.vtlegitimismedsambitucfjiuitode»
fcriberetur , Carfarea poteftateStormaria&
Dithmarfia regiones inclufx atcjj copulatae
funnidq? diplomate Impcratorio & figillo cô»
firmatum,anno poil natum Chriilumfeptua
gcfimo quarto fupra millcfimü quadringen»
KÜmum, Quodlmperarorisdiploma,anno '
quiuto pöft.cum rexDithmarfis Rendesbur»
gum ad fe cuocatis exhibcrcr, vtcp de more ir»
indem fuam fibi iurarenr (quod iuramen tum
fidelitatis fiue homagiû v o c a n t ) poftularer,
Bremenfifi anti (litis magiftra tu caufati, id fa»
cere recufabant.Itaq; vim & a r m a r e x commi
natus.interuentu procerum annuasinducia»
dedit.vt eo in temporis fpacio.quid fibi fafto
opuseflet.deliberarent. Eiusltaqspoflobitii
fjliuslohannes in regnis Aquilonaribusfuo-
ceflor,
 L I B E R PRIMVS. 47
ccnbr.cum Sueciam rebellantem biennioaiv
te armisfubcgiiler, ratusDidimarfiam cùm
fuereditario îurc.tum beneficio Imperatorio,
{ibiobnoxiamdïe , aducrfus illam quocp vi»
rcsluas pcriclitari ftatuit. Antequam autcm
ad armaperucniretur , lùeris primùm nurv
criscpDithmarfosmoner tcrrccö}, vtiudicio
lmperatorisobfequantur,volentesd$c\bona
cum aratia id fubcant, ad quod inuiti ÔC relu»
dantescogi pofsint. Quibus vbi nihil feprcv
beere rcx vidct.bellum indicit.mittitqj nihilo
minus.qui tentatisagreftïum animisoperam
dent, v t deditione quam bello in po teftat cm
eius venire malint.Verùm id quoejj apud ob»
ftinatam cV prxf erocem nimis gentem fruftra
fuit, ltaqjrexmagnis comparatis vndecunq}
copias, anno ànatahChriftimillefImoquin.'
gentcfimo,menfeFebruario,in Dithmarfiam
exercitumducit. Habebatin agmine praeter
milites equitcscfcomnisgeneris.quos magno
numéro EXditionibus luis EUOEAUCRAT, exin
fimtimis circum vrbibus ÖC oris confcripfe»
rat,fexmillia peditum ftipendiariorum.quo»
rumforti& eflïcaci opéra in Suecia doman»
davfusfucrat.eratcpnomeneorum, fiue o b
virtutê.fiue crudelitatc ÔC gralTandi confuctu»
dinc.gentibusterribile.Ex nobilitateprererca
circi ter duo millia ipfi militabât.Conftititexer
4tus per dies aliquot in côfpedu hoftiü, dum
rcliqux.
 4« BELLI DITHMARSICI
reliquaeexpecTabanrur, copia? conuenirenr,
vrcp experirentur, fi forte agreftes intrepicU
antepericulum, tantisconfpeeiis viribus ex-
pugnati, addeditionernanimosiriclinarenc.
Quaepoftqiiam opinio fcfclÜt, Mcldorpam
oppidum impetu faAo aggrediuntur 6Z ca-
piunt. Ibiquocft nonnullatracTaeftmora, v t
fpaciumineundi confiiium de deditioncho-
ftibus darenr.At Dithmarfi campeftribus ari>
discpexcederelocis, &in interiorem paluftre
oram cum omnibus fuis feie reeipere, illicde
vira cVIibcrtate fortunisq; fuis cumhoftedi'
micaturi. Mirtitcö rexperitosloci fpeculato-
res, v t e x p l o r e n t , qua? nam agreftes confilià
capiant.Eosomncsintcrcipiuntilli.caeteriscji
interfectis.vnum nationc Phrifium minis ror
mentisepadigunt, vtcnarretdctegatqjiplîs,
qua viarexirrumperedecreuerir. Eocornper
to, perlurtilcntam valdc&t impeditamföfsis
viam.quaingrefluros aeeeperant, peromnê
infcquenccmnodemcontinuatopertinacifer
labore,Valium dueunt , &iuxtainexcubias
prefidiumep aliquot milliafuorumcollocant,
rcliquis ad aliamunia obeunda diftributis.
Rexignarushorümnullasc|inudias veritus,
quarnuis reclamarent Holfari proceres non-
nulli>quibusangünielocifufpefta?erant,quo
tonftitueratitinere.cum omni copiarum m o
je in Höfles tendit. Anteibatagmen pedeflrei
 LIBER PRIMVS. 49
idturmaeequitumconfequebancur ,extrema
claudebant véhicula, quxinfpem prçdarvnà
trahebantur. V b i propius vallumfub iéium
lormencorum accelTerunc cohortes , coloni
poft aggcrem excubantes, eodj, quafi obicc ÔC
te<nimentotud, difplofis repente tormentis
mcdiocrem militum ftragcm faciunt.Subiere
tamen.qui in prima fronte erantpeditcsj plu»
teis tccWofsiscçfalcufuperatis planidemoc»
cupancfedftabantadcöanguftc,vt adpugnâ
capeflendam expedire fefe minime poûent. A c
cedebatadiddirTicuItadsdies vends graflan»
tibusperquâturbidus .multoimbrecxgran»
dinevberdm ccdodelapfa, virifimulequicé
perfundi.fofTa; ad imas vfqs oras compléta? ex
trefeere , viaaliâsprofundoimpeditacœno
multo ernciimpedidor.tantaincidcte vi plu»
uiar.eamimmifsisper catarrhadas vndisau»
gereincolae , ÔC omne agrifolTarumdjdifcri»
mon eripere.Direxeranrin hoftes tormentare
grj, fedextinftisimbrefuniculis , corruptocR
appafatuomni.nulliufuieiTepoterant. E x a d
uerfo Dithmarfi.obiedu valli defenfi, inwen»
tem pilarum glandiumcp imbrem in hoftes ef»
fundere nunquam ceffabant. Q u o s vbi tanta
loci iniquitate alqsc% difficultatibus circum»
uentos.cxiamquaficaptosccrnunt.tranfilien
tesfoflas v n o o m n e s impetu eos aggredum»
tur,&bisrepulfi redincegrato prx'ho cohor»
B
 So BELLI DITHMARSICI
tes,q ua n t umuis fortiter refiftcntcs, fcd abfor-
bcnteplantaslutoprarpeditas, imbre mulco
madentes, &C frigorerigentibusmembrispe-
ncemortuas,infugam vertunt.fugientesinle
quuntur.cacdunr, proculcant, in lofas préci-
pitant. His propcadintcruecionem trucida-
tis.adequitatum vcniunt, qui loci anguftia
prcflus, luto cquosadgenuavfcfcdeuorante
moucrc vix fefe potcrar.Poft tcrgum plauftra
fugam impedicbanr.ii progredcretur , caefo-
rumaceruihoftcsccobrjciebantur, à lacère v-
troqjincercludebâcfoflxdtacoarctatos équi-
tés circumfufi vndicfchoftescircumfiftunr, ÔC
oppugnantcs hinc illinc latera vulneratis e-
quisderjciunc,pilisftcrnunc,lanceisinduunr,
obtruncant.profligant. Ipfcprinccpstîîpau'
cis.interquos&illuftrifsimus Holfatia* tunC
tcmporis Fridcricusregis fra ter fuir, perden-
fos cadauerum iacentium cumulos via inuert
ta v i x elabitur. Edita itacf; trium lhorarum
m o m c n t o incredibilis eft ilrages.adeö v t ipfis
poftca vi&oribus mirum fucrit vifum, quod
-tantulo tempore tantâ hofiiumturbampro'
ftrauerint. Sedinuentifuntplcricpfinc vulne'
re.cjuaeresargumentoeft, plures yndisfuHc
catos,quàmgladiocaefos eiTe.Locus.quopu'
gnatumeft, Meldorpam& Hemmingftadul
oppidainteriacer, vocacurqjeriainnumomi'
nofo &Cinfami à rc g"cfta nomine, cacoduemcv
nis
 LIBER PRIMVS.
nis opus fiuc iadus.Periere au té ea cladeAdol
p h u s & O t h o comités Oldenburgici.nec non
prxtcr viros equeftris ordinis, nobilcsefcDa»
nos Se" aliarum regionum, ex vna Holfatia ad
f .xa<Wntanobilium,quorum nominain anna
les rclata,pafsim adhuc leguntur.Occubuerilt
quocfjeodem tempore quatuor Ranzourj.in»
terquosfuitBreda Ranzouius, frarerftrenui
clarifsimicçequitis Iohannis Ranzourj, q u o
fummoeiusexpeditionisduce Dithmarfi no
adeômultis pöftannisplane fubaAi, 8C impe»
riolegitimofubie&ifunt. Rcliquçmultitudi»
nis alrj quatuor milliafuiflecefa.alrj pauloplu
resnarrant.fedDithmarfiinimmenfum adau
gent numerum. Necfc hac quidem Victoria cla
ta gens effera ab vfitatacrudelitatefibi tempe
rauicvrexplendxiracundix&odio fatis fue
rit.neminicxdcndolaniandoqj in pugna pe»
perciiTe.vicTroscB iam &intcremptos exutise»
tiaminterulislineisdifpoliaiTe , fed & in ipfa
omnis fenfus experria cadauera extremae cru»
delitatis &C truculentix virus effudit. Aliquot
nameppeditummilliaraptim terra effofla ob»
ruit.reliquis omnibus, prxfertim verô equiti
bus , is vltimus fcpulchri honos negatuseft:
to tcfe viri prxitanres,<S£ nobili orti fanguine ec
virtute rara faâisdj egrcgrjs dari.in lacunis.in
fofsis cVcampiscœnointegentefqualidis , a»
percofub coclo foede computrefeere, ferasdj
 fi BELLI DITHM ARSICI
animantes.canes volucresq;voraces,(orpori
bus fuis pafsim pafccre funt vifi. Sed D r u s
opt.Maximus.imniae crudelitatis fcelcraraeqj
in magiftratum perfidia? iuftifsimus femper
vltor.totfortifsimorum virorum miferam et
indignamcalamitatemacnecem.quinquage-
fimo nono poft anno , per pofteros eorurrt
egregic vindicauit. Tune enim belloillatofu'
peratiDithmarfijmuItisqjeorum nonprocul
codemhoc loco, quo tantam clademmaiqri«
busintulerant, veltrucidatis , vel captis.cV
amiflalibertate > qua tot annos pertinacifsk
misanimis féliciterdcfenfainfolefentes, iuftâ
Deihominumcfî in fciram&indignationei.i
concitauerant.legitima:, fed modéra tardomi
nationisiugumacceptrunt. Q u o d bellum
qucmadmodumgeftum fit, priufquam exin
ftitutofcribereaggredercr.ncq; inepte ncq? in-
utiliteromninoïadurum me putaui, fi vnv
uerfaegentismoresabantiquifsimofeculore"
petitos, quoeq?olim candemobcaufambella
fufeepta fuiflent.cV quo exitu confeda, fingu»
larilibello complexus pra-mififiem. Ita fiqui'
derarusfuiomnibus hquefeere pofle, quam
implacabile cVimmanceiusgentisodium fit,
SC qua? belli huius nouifsimi caufa? vcl imprk
mis exritcrint.Quareveniâdabitmihisequus
ÔC candidusLedor.fi hacinparteilli,quàm de
cuiflet.verbofiorvidebor.
LIBER
 L I B E R S E C V N D V S
BELLI DITHMARSICI.

^ f ^ / ^ y ^ D o l p h u s Holfdtia: d u x a b e o
(r l *^V^4^ A T I
P M t c n i o r e
» quo adulta
?. " ' i / Ä A ^ ^ Ö primùmaetatead arma geren
; /—ÎTTTTVx.'Äda cxerccndaq. aptusfadus
^cft.cxinnaracumannru gene»
_ T o n magnitudinc, tum iufta
vTndidafcupiditatc, indignants tantamcla»
dem&ignoriiniam temcntate maiorumac»
çeptam.incam curam omnes ingenrj neruos
c iguandointendit, v t q u o p a d o iddcdccus
6 douimentumalicjuandoabokre , & n o u o
belli fucccflu nouoq, âufu farcirc, eoq. fado,
praeclaram nominis fui famâ proferre latius,
acditioncm annuoscp reditus AUGURE cVanv
plificarepoffet. Pudcndam namq,illufrrifsi»
ma? familiac fuae, toticç adeo Cimbricaegenti,
dedccoris notam inuri arbicrabacur, fi tam in
dignum iniolentis ÖC prxfracli populi faci»
nus, qui vererespra?fcrtiminiuriasnouisin<'
;
dicsaccumularet, nultumabircpcrmittere>
tur. Nihil vero in caduca hac ÔC lragili uita,
quam naturaincercis breuis aeui anguftrjs cir >
cumfcripfit, bcatius ÔC viro principe dignius
ftatucbat.quam, prouifaimprimis animacfa»
lu ce, illuftrem DE fc indy ta: virtutis famam ÔC
E trj
 «4 BELLI DITHMARSICI
glo riam.generofis ÔC dccoris in u ifti animi fa>
dislaboribuscéfufceptis , vbicfc tcrrarum a c
ccndcrceamcfiimmorraltmcxtcndercadpo'
fteros. Dupliccm (iqindcm cum fugacis vu
ta»frudum longchoncftifsimumiucundifsi'
mumcp iudicabat.fi praeclara verse virtutis in
greflus via, ÔC ccrta grataq; fempiternxlaudis
Ipefrueretur, ÔC ditionis fua» fines propaga"
rct. Qua opinionc.vtprincepsegregrjs animi
ÔC corporis dotibus fpec"tatifsimus, ab ineun^
textatcimbutus.&militiaefiudia ampkxus,
caardenti animo cxcolcnda fufeepit, e x q u k
bus gloriam perennem , ÔC nominis famam
nunquam intermorituram.fibi defpondebat:
vtcp viam teftandx eximiae virtuti latiorcm
aperiret, in potencifsimi ducis Caroli Quint!
Imperatoris aulam.vbi quaficlarifsima in lw
ce ÔC theatro totius orbis terrarum verfare*
tur.fcfcconrulit.Eius tune quidem cafira.fum
tna cum laudefortitudinis bellica» &fplendo'
ris cximi],omnium praedicadone fecutus, nul
lam militis fibi conciliandi occafionempra»-'
tcrmifir.eosqrinprimis pra*fec"tos, quinonin
curpi ÔC fordido lucro.in teruerfis militum gre
gariorumuipcndns, fed in vera laude ÔC g l o '
riafolidum militiacfrud-umrcponercnt.colla
tis munificc benefierjs fibi obftrinxir.vt prom
pta ÔC expedita corum opéra, vbi vcllet ÔC O'
pusforet.vteretur.Etenimomnisiampridcm
Ion'
>

LIBER SECVNDVS. si
longions morae impatiens, vindicanda? in
Dithmarfosiniuriar animumferium fumpfc»
rat.ciusq; rei conflua afsiduc coquebat, ÔC
(quod forte vnum deefle poteraOopportunâ
faltcm rei bene.gerendx occafionem inten»
tis oculis animoq, vigilanticircumfpiciebar.
Quarquidem primum tuneofferrefefe appre
hendicp ab ipfo vifacft, ÔC, cum in obfidione
Metcnfi Carolo Ca'fari milirarer.ab eoc}. pöft
copias dimitterentur , ÔC cum Gcorgius ab
Holle ÔC Hildcmarus Monninchaufcn, nobi'
lcsmilitumpra?fecl:i,in Bremcnfîum finibus,
noncontemnenda addu<fta manu.caftra po»
fuiffent, cum quibusagitatis debello confilrjs
ipficonftitutum erat. Carterùmhis Adolphi
fratris fui conatibus vnus femperChriftianus
Daniaerex.prjfsimuscxpacisimprimisrtudio
fusprinceps, dumviueret, vehementifsimé
obftitit. N a m is aetatc nonnihil iam proue-
ftior.cum diuturno ÔC inueterato confliftarc
tur morbo.confctenriae tencrioris fuafu à bel'
lo abhorrebat.totumcj, fefe ad ca, quae ad ani-
ma? falutemvidebanturconducere , poftlia-
bitis profanis ÔC ciuilibus negotrjs, c o n u c r t c
r a t , ncc vttantacaedes fanguiniscçprofufio
fe viuente ÔC permittente ederetur , vllara»
tionepoteratperfuadcri. Itacfe Adolpho.far-
piuseamexpeditionem molienti, nunquam
aflentiri voluit, ÔC, quoeund; potuit m o d o ,
E iiii
 y<S BELLI DITMARSICI
inceptum eins interrurbau i t cV impcdîuir.Nô
minus verô.quàm ipfefratet, Duhmarlisira*
fcebatur,eorumcfcagrcuc infolenriam ac | u -
uicaciam infania? fimilem , impcnlc odetvr,
omniq; vitar fua? tempore apud familiäres
fuoscrebrôdeteftariconfueucrat. Sêd hortan
tibuseumproceribus, vtadtmperata factçiy
daeos viadigerec, illos quidem gram pctnaj
dignifsimosaiebat.vcrùmfedecurfoiam pro
pc fpacio fenem , qui non de regni finibus
tiu6extendendis , feddebeataexhuius vi ix
iriiferrjsemigratione.cogitaret.bcllü ( in q u a
plurimumiempermalieflefoleret) nulluni g c
rcre velle, eumcfclaboremfufcipiendumpo-'
fteris reliclurum. Comprobauerat ex auga*
fta impcrt) poteftate CarolusCaeiar, in gratii
Adolphi enixcid rogantis, beneficium I m p e
ratorisFridericiproaui(cuiusfuperiorchbro
mcntionemfecimus ) inducarum Holfatieiv
fem collatum >idc|omni exparte ,nouo dato
diplomate.fratribus tribus , Chriftiano régi,
lohanni&Adolphoducibus, cpfirmauerar,
annopartaeperChriftum falutis quadragefi'
m o oclaiio fupra mille & quingenros. A t
Dithmarfi, proobftinataferocia & arrogant
tiafolita , nihil fani ad animosadmirtentes,
nuiliuscl Imperatoris praeiudicio, adparen'
dum vllimagiftrnui, iêcogipolTcprardican'
tes.diiftisprindpum audientes efle n ô m o d ô

reçu'
 LIBER SECVNDVS. ff
tccufarc , fed crcbris edam iniurrjs dîtioncrn
eorumfibipropinquiorc ankere, pkirimaqj
habitatoribus ex incolis damna dare.Auii prç
terea.fcekrenefariocx malitiofaimprobirace,
illuftre ducis Adolphi nomen ex' famam lxdc»
re.conrumelrjsoncrarc.&makdictis profein»
dcre.Tam ftulra enim 8C arrogansefkratae ki»
pcrbiagcnriseratpcrfuafio, quandoquidfm
tanro xui fpacio hbercatem profperq fémper
fuccefili afkruifkt,toiC{, fortifsimos deleuilTec
cxcrcitus.vtnullaarmorum vi fuperariÔC fu»
bigikpolTeconfidcrcc. Eo inani inflatafafki
&'perniciofafiducia, nullum vcl xquifsimiî
fibi tolcrandum magiltratum.fed libcrratem,
femelexeuffoceruicibusiugo maiorumauda
ciaatcficonftantiapartam.pertinacifsimisani
mis defendendam cenfebacin qua tarnen ipfa'
nullusfcrciufticix xquitatisùcaut modeftia:
locus erar. Neef; porro v l l x tam x q u x ÔC tok»
rabilesexcogitaripoterantcôdicioncs, quas,
abiefta tandem maUriaclc feritatemitigata.vl
lo m o d o fubeundas fibi putaret, nequevlla
tam effufabenignitate & indulgentiaita pote
ra t demukeri atcç cmolliri, v t ad officium re»
dire vellct.Periculum vero omne & vim adeô
infolenterdefpicicbat, vt vitro etiamilludc»
ret.cx"iniurijscontumcliiscpprouoearet. Eté»
nimincorporibus humanisvtquedaminter
dumvlceraita incrudefecre videmus, v t o »
 j8 B E L L I D'lTHMARSlCl
mnem omnino refpuantcurationem.'quaȧ
attrecftara adhibids medicamentis lacefiantur
fordus,virusfuumfubitô tamdirtundunda-'
tc&exaugcnt, v t mortem accelcrent:neglc<?tj
verö lenta cdaciqj ferpigine vniuerfum cor*
pusoccupantinficiuntc&:itainanimisquöcg
peruicacium.eum fiue morbüfiue rabiem, f e
fehabere.vfu faepenumero comperrû cft. Qui
fi exafperad metudurius feueriusdj: tracTietv
tur.vrin officio & fide permaneât, nihil adeö
graue 6t" abominandum, nihil tarn periculo'
lumpoteftinueniri, quod aggredi reformi'
dan r.eamq? furiofam uiam temeritatem cV au
dadam in laudem vertentes , ac quafi cxfiro
perciti, in praefendfsimumvitrofefeexitium
praxipirant.dum nullum moderatis confilrjs
locumdare volunt. Sin cöniuentia magiftra^
rus malefactis illorum venia & impunitas de*
c u r , tententurc| lenirate Äindulgenda , v t
(bon tc in viam redean cid omne dolo ÔC frau>
deinfidiofafieri fufpicantes, audentioresad
quoduisfacinusfumuntanimos.cVinolefcen
tepaulatimmagis magisqj peccandiconfue'
tudine.defperaraeefficiunturprauiraris. Idem
morbus cademc| infania Dithmarfos quoQJ
tenuir.&proculareclo tranfuerfosegir, duirt
nulla dueum aequitate.nullamanfuetudine et
beneficendaflecTri&. deliniri fefe paterenrur:
minisvero metuej perkuli iniecT:o exacerba-'

H»
 LIBER SECVNDVS. < 9

rià nullo iniuriarum génère abftinerent. Quae

quidem omnialaudacifsimus rexindignc' ad'
inodumgrauitercpferebac, quod peruerfos
ÔC praefraAos eorum animos nullis quantum
uis lenifsimis remedrjs.fanari pofle.aperrè per
fpiceret:fed vtfenex, iamqj propinquus mor*
ci.vthaud falfö putabat, regniftatum corn-
moueret.cV extrem um vita?fuae actum fangui
ne profufo contaminatum terminarct.animû
non potuitinducere. Adolphusverô fuo d e
pulfusconfilioquieuitquidem , fcd non fine
àegritudincmentis ÔC moleftia,ac ita omnino,
v t eam vindicandœ iniuria» curam haud qua'
quamanimo depofuifle,fed opportuniusfal'
teminftituto fuo tcpus praeftolari videretur.
Nam pofteaquam de fratre rege Daniac certis
nuncrjs acccpit ipfi fuperante morbo dcdita
migrandûcfic(exquofanecafu, profraierno
JneuamorccVpietateatcpobfcruantia fingu>
lari,maximo dolore fuit afVc<ftus)iscfc no mul'
to pöft.incunte anno vndefexagefimo, calent
dis Ianuarrj diem fuum obrjflet, totus fefe ad
belli fufeipiendi cogitâtiones conuertit. C e
lebrabatur forte fuL idem tempus , quod fia'
tum ÔC anniuerfarium pro ciusregionismo^
re eft.folennis nobilium Holfatiae conuentus
inoppidoChilonio, in quoeonuentuacee
pris praedibus.pignoribus eau tionibusuc, di
tiores quot annis pecunia indigentibus paf-
Cmclocantj&elocata v d precium annuû v**
 €o B'ELLI D I T H M A R S I C T
furxnomine.velfortem vniueriama deh'ico>
ribusfolutamrecipiunt. Hue Adolphuspro»
percfëcontulit, expermagnum in cckntare
momenrumratus , eacj. plunmaconficiiolc»
re, pnmuni omnium expediendx corrogan»
dxcppecunix, quam belli n« ru um elTe vim 5
fciebatjOperam dcdic, eiufq,fuminam ing<:n»
tem breui tempore quam occultifsimc c o n f e
cit. Cirdter îeftos deinde Pafch-uis dus aej
HenricumBrunfuiciduccm.nullisproceruin
autoratorumfuorumfecumaddudij. , inar»
cemeius VulrTenbutteliumconcendit, com»
municatiscpfccrcto confilqs, varia inreripfos
agitata tum fuiffe.coniedari licet, ita vt valde
credibile fiat , Henricum eius confiln. haud
ignarum fuifle. Difleminatuscnim tunc tem»
poris per Germaniam erat rumor, quod natu
minimam filiam fuam.qux tarnen pofteaPht
lippoGrubenhagio nupfit , Adolpho efTet
connubioiun&urus. A n veroeiusreifunda»
menta eo in colloquioiafta fine, nec ne, vtut
hocfefehabeat.inmediorehnquimus. Brun»
fuigium certé, quid ab Adolpho capererur
confilrj,nonlatuiiTe,probabiliratione,vtcre»
damus.adducimur. Sanc'paulo pdft> quam is
indein Holfatiam redrjt.conuentum ( vt vo»
canOcircularem prineipum eius lociindixit,
quxpeneseum poteftas eft, vreofbb prxtex»
cumaior colligendis copijs. facultas foret, SC
 LIBER SECVNDVS. 6t
incpptumfuumccgeretcuculrius P c r D a n i c
U m quooj Ranzouium Hollarum.virum im.-
pigrum.quiin ItaliaCaroloQuintomilitaue
rar.ordinescrduxcrat, praftctum runcfiium
in arcePcinenfi, qucd is lot usremotior clTct,
Volff^angum Schonucfium veterem militiï
pra;feÄum,incpre militari perquàm excrcita-
t u m , ßfambitione apud milites incorruptû,
cum lc^ione vna,& loat himum Blanccnbur*
giumeumequitum item turma , addidrisfii'
pendrjsconduxit. Quaromnia adeo teetc ex*
callidcadmmiftrauit, vfnefccretioribus qui-
dem confiliarr|s detegerer, folie}! ( v t fertur)
Ma uritius Ranzouius & Adamus Trazige-
rus Iunfconfultus eius confilr) confevi ÔC parti-
cipes eflcnt.Cuiusreicaufxhximprimis fuit-
feinueniunrur.Etenimfperabat, iiDnhmar-
fosimparatos ôtinfecuros , nihilcç talcopi-
nantcs.ipfcparatusrcpentina armorum viôc*
impetu aggrederetur , ecleritate ipfafaciljus
cos opprimi poiTe. Praeterca confcripciscoa-
disefliam coprjs , nihil amplius fibi impedi-
mentofore , fedalterutrum fierioporterefu-
ipicabatur.vt Danijirexdefignatus.ipfius ex
fratrenepos, fratcrcfilohanncsHolfatix dux,
a u t , v t folus pro fe belli alcam experiretur,
permitterent.autincepto fuo focrj & ipfi acee-
derent, atcfcin expeditionem vnà proficiiee-
rcntur.SedequidtmmaluilTct, omnemlabo-
 6z BELLI DITHMARSICI
ris ÔC pcriculi molem fibi vni relidam.idq, fW
turuin ica fpc animo praeceperat, quod res
nondumregno inauguracus effet. N a m e r a t
omnind alacri ad id bellum gerendum ani»
m o , ex" mirifico cum Angularis comparanda*
glorixamore SC ftudio deflagrabat.tum fimv
maprolatandxditionis, vindidxqj deinuifa
vehementergentc fumendx, cupiditate tenc»
batur.Deniq, SC illud mouebat,quöd minime
ignoraret, nifi expeditamequitüpeditumcp
manum quafi in procin&u haberet, oftcndçv
retefcipfis, Holfatosconfiliariosnonfuturos
eius belli fuafores , multo vero minus Daniy
cosrqui recens SC acerbifsimum quidem regni
vulnus.optimiregisfuiobitum , lugerent.fi''
lio prxfertim paterni feeptri haerede diadem.t
te regio nondum infignito.Cactcrüm demul'
tömaximaHolfatixnobilium parteid quafi
pro comperto SC explorato habebat , quo»
cunci; tempore, cSCquacuncfcinreoperameo'
rum defiderarer, eos nullo inpericulo fibi de»
futuros , animisq? libennfsimis caftrafua Si
militiamfecuturos. Vtenim illi virifuntma-'
xime pugnaces, ÔC rei militaris vfufeienciaep
prxfhnces , itaprincipesfuosamorefummo
cVfidepene'incredibili profequunrur.orrunv
uefuum nulla re magiscomprobariacillu'
rari.perfuafum fibi habenr.quâm fi per e g r e
gia in bellis perpecrata facinora, ad p r x d a '
ram
 LIBER SECVNDVS. 6f
ramdefe nomirvis famam ÖC praedicationem
excitandâ.ftudio pcrtinati contendant, easq?
honcftilsimasopcsducunc, quae bellicisex»
hauftis labonbus comparantur. Vitam enim
jpfam profundercmalunr, quâaudire, quöd
in bello minus fortes ÔC firenuos fefe gefietint,
eadj militaris conftantia? ÔC fortitudinis laus
apud eos maxima pracclarifsimaq; habetur.
Necimmeritôfane , fiquidem confilio ÔC ra»
tione rcAa gubernetur.ac pro patriae ÔC prin»
cipum incolumitatc ac falute pie iufteq) im»
pendatur.AtveroconfdiaAdoIphivfqjadeö
tegi ÔC occultari non potuerunt, quin ad vi»
gilantifsimum per Holfatiam regium vica»
rium, prxfc&umcjjarcis Segcberga?, Henri»
cum Ranzouium cmanarent. Is omni reco»
gnita certoep cxplo'rata, v t eft vir perfpicaeif»
iimiingenii ÔC prüdentiaeraroe, ne quaincefti»
na tempeftas prorumperet, mature prouiden
dum iudicabar.ltacf, celeriter, vt decuit, quae
Adolphumconfiliaagitarcrefciuiiïèc, perli»
teras régi defignato iignificauit. Parêti quoep
fuo Iohanni Ranzouio, equeftri dignitateap»
primé nobiliviro.&vtfummaeconfirmatfdj
apud principesautoritatisôC gratiae, ita exa»
ctae ÔC abfolutae prudentiae feni.eadem ape»
ruit,&quantumeacx re , fiinadurn conféra»
tur , oriturum incendium , quantasep inter
cognatos difeordias pertimekerc oporteret*
oftendit;
 *4 BELLI DITHMARSÎC1
oftcndir: rogansdVadmoncns , vrprofcnili
fua validacgiàpientiacVautoritare.quapIuri''
mum femper pollens , quiduisapudprinci'
pes cftecifler.faluri t\ tranquillicaci parnaepro
fpicerc.&enafcenti primuirtrnalo tempeftïué
occurrerc veller.Hic au te in, perferiptis conti'
nuö ad Adolph um literis, quam diligentifsi'
mc'eum horrarur.vt.depofita paulifperferui'
dacaecaep incirata- ad bellum mentis cupidi'
tatc.lecum ipfe cogitet, &fcdulöadanimurn
rcuocet.fifolusbellum fufeeperir, in quanta*
vlcröfepra-cipiraturusfit difticultatescVmo'
leitias, vndecxplicarefefcportca fineingenti
damno haudproeliue ipfi fuerit. Etenim habi
rurum primohoftesipfosDiihmarfos, perfe
fatis graues & v a l i d o s : regem ddndeconfan'
guineu m fratreinq-, nec rtorj vicinas mariti'
masciuitatcs.LubecamctHamburgum.fi no
apcrtc'.certcocculte in fctoncitaturum:poftre
mû tametfi in ftipendia & fumptus pecunia
ipfirtondefecerit, commeatus tarnen inopia
infignitcrlaboraturum.quem rexoffenfus ea
Iniur-iaôcciuitatcsinrerclufura-finr. Q u a p r o '
ptcrrogatcVobteftatur.c fuis aliquem adle vt
mittat,quocumlatiushçcagerc,6étolloquio
jnutuodifcuterepofsit. Quibus acceptislite'
ris, dux Bertramum Seitedium fibi à confilrjS
affincmdjlohannis, virum fanc tarn prüden'
rem iVgrauen^quamamantem patriae, NcV
uomo'
 L I B E R SECVNDVS 6j.
uomonalterium adcummirtit.Is paucis rdcU
1ère conatus.quacinlitcris cxaggerationc p c
riculicv dimciiltatumobicctafut-rant.circaca
pocifsimumfermonisucftigiacönfiftebat.qut
buspetcret, utiolimipfe Adolpho fidcmde»
difse t fe fadurum.id nunc ut preftarer,& iri e x .
peditionemeamunàiret. Iducroillereeufare,
ÔC ita ferc refpondere î quia ad prima fufccptae
rei confiliaadhibitus non effet, &diüerfifsima
eo ab inftituto de Dithmarfis Princcps in prae»
diofuoBodicampiano , cuinabipfo i'nfans,
nepos ex filiofuo Paulo, luftrico baptifterr) fô»
teibifufeiperetur, incolloquiomutuofimu'
«ans pra-ktulitTet.cxnihilöininusharcanimo
agitarir.reliquisquoquefcmillerelefc, ÔC ma»
nus admoliri nollc. Sine régis prarterca defig»
narifratriscpuoluntate&confcnfuharcmoue-
ri.fi eos in eandcmcumipfoireicntcntiam.fo'
ciatisqjuiribusaggregarefeilli, aut (alternde
iure (uo patienter (.cdcreperfpcxerir.moxlefe,
quam olimdederjt, fidem fuam libcrarc,& ex-
peditionis comité cfle.paratifsimû fore. Quart
diu au té id nonfiàt.nec iibi quidê falüa fi de fua
ôcexiftimatione l i c c e , ineoadiutorcmutife
prxbeat.ut, quod tommuni fihiul ÔC çquali iu
relibiucndicaht > idexdufiscaeterisunusfibi
armis arroget atq; afTerat.Quandoquidem civ
ïm ipfos ternos pariter ut principes fuos a g n o
fçac.&eoquidemregeFnderico o m n e s ^ r o g '
 66 BELLI DlTHMARSlCl
natos.cuiobplurimaciusÔC ingentiain febe'
neficia nunquam latisobligatum fcfatcriqu«
at, fingulisquocp e x a q u o o m n e m culcum.fi'
dem Si obferuantiam.à fe praeftari dcberc.Qui
bus Ôt illuditeransdenuôadiecit, fi confenfu
unanimi bellum fufeiperetur, quanrum con'
filiofide.induftria, feiencia ufuepmilitari, #
uniuerfis deniep uiribus a n i m i & corporis iu'
uare8iefficerepofsec, nequaquamfedefutu'
rum.Idrefponfumfuum, quod inopinatum
lcgatocrar.cùm flagitaret.calamo excepta de'
fcriptîiiTiqueipfi tradtdit. D û hec inter illosge
rcrcimir, filiuslohannisHenricus Augufturn
Saxonixprincipcm feptemuirü fororium re'
gisdeilgnati, de omni negotio certiorem fecc
rat.utquecV ipfchis rebus confulcndo, 8t ido'
ncaoportunacp remédia comminifcendo.in
terponcre fefevcllet, rogaucrar. C u i d u x E l c
cT-orrefcripfit,fedeeius parentisque ipfuisftu'
d i o . v i g i f incia ôt fide, non ambigerc, St exifti'
mare, quodidaclurijcacpcapturiconfiliacf'
f e n e q u x ex re patriae quam maxime forent, e'
iusepftatum tranquillum cVincolumitatecofl'
feruarent. Iscrgo.tanquâregiusnsinlocis vi'
carius.cumantiftite Lubeceniiûcodemcpcar"'
cellario regis, Andrea Barbey, fagacis peracU'
3
tiep ingeni* viro 8t iudicrj elegantis, confil'
/
communicans,cumitcrumatepiterum incol
loquium ucniiTentdanculum, fxpius candeifl
rem
 L I B E R S E C V N D V S 6-J
rem tracTando retra&andöcjj, infeioregeadid
cgnulndelcehderunt, irtregisfui quanquam
ignari nomine militum manum côfcribcrcnc,
riscpin pralidia diftributis arecsregias per
Holfatiarnmunirent. Hisfetertiumlohanncs
Ranzouiusadiunxit, diucriisque locis fcmel
atque itcrumcùm ipfis congrelïus.confiliacB
conférais,vchcmcnrcrlabcrauit, utirescum
inmodum componerctur,ut falua inter rrgë
confanguincum fratresq. conftarec amicitia,
ncc inreftinurn aliquod malû & certamen coiv
traherctur: pauloanceidtcmpusrcxdcfigna'
tus, internus cxplprarcr, quo animoeffet,
quemeg irîvfum copias colligcrct, & anbcllîî
iiiDithmarfosaliquodmolirctur, pcrlitcras
Adolph um familiari ter ex amâter tentauerac
Adcaigicurrcfpondcns, multis ex' uarrjs,iiv
quit.iniurrjsadiuftamiracundiam 6e indigna
tionemàDithmarlîsfc prouoeari, eoscç iuis
hominibus&incolis înultil quotidie inferre
detrimenti.v fcfc adeô.vt aliquando ipficoràm
declarauerit,jfibi contra de fatiendo rcmedio
cogitandum eiTe. Id fc quidem non difficeri.ve
runtamen &L illud adiungere, poiTe forfiran
Ditlimarfos vanum fibimetipiis tcrrorcmSc
pcriculum fingere, cùmperpraefeétos quof-
dam cere fuo conduAos milites confcribat.id-
que nomine conuentus circularis. Ita enixe
vbiqueoperam dedit,ucomnemeius belli lu*
F rj
 6S BELLI DITHMARSICI
fpicionemauerreret.homincscj; aliud quidui«
pocius credercnequàm id, quod reuera medi'
tabarur.&inprimis v r c x l a n d o inçcprum fu'
umciuitates finit/mascludcret. llle a u » m t%
imprimis Lubecenfesacq; Hartiburgcnfes.qui
fceiusbelliincendio.fiquodmouererur, vici'
nosfore prouidebant, mifsis ad Andrea BaW
/
bey prefulemlegaeis,exco fcikitati • u nr,an t o
fenlu & voluncarc régis dedgnaci is bclliap'
paratusfieret. Idem &LuneburçenitûciuiraS
tecic. Quibus unumidemque fingulis ab an'
tiftircreiponfum darum eit.rcgcmomnis eius
bellici apparatusexorremefle , &quagraria
copiaecontraherenrur.planèignorare, debere
ipios de rege hocfibi polliceri.qj tlt mété & b&
ncuolü erga f nitimos animû gercrer pi'obaf ü
rusep ipfiseflet. EtquidcanimaduerfürunC
eft.eafdc vrbcsommnuhaudçqiiisanim>'s eiu(
modi motfîaccepifse, mulcoq; maluiiïe, Dirfv
mariinullisoppugnariarmispatccV quicteob
tinuiflcr:quin enâ tulillêrforrafse ilhs lupperi'
as,quârasporuilsérrnaxirnas,hifi poftea info*
cietarê eius belli 6crexfuiiTet pcrrradüs.CacrC
rùm inealegationc, cilfenarusciuirardmefU
f
fuipenfusek dubius, quorfum isbelli run*o
euaderet, inquirendumdcco omnino decef
n
nerer,adeundumfibiporiusantifiitem,quir
Hcnritum Ranzouium regiû vicarium.prop'
tereaftatuir,quodisfu Ipeftusillis effet, qu
ob
 LIBER SECVNDVS. 6 9

°ob ca*dcm maiorfi olim faftam anîmo inDith

marfos iniquiorc ex" infenfiore foret, captisejj
cum Adolpho conf.jrjs congruens, eius cona»
tum fouerc fufcepifsct.cuiusfamiliari aliquan
doconluctudine &L conuidtuin aulaCaroli
Impcraroris ufusçlTet. Hisgeftis,tandem Bcr»
tram us Seftedius, cuiuspauloantc'mentionë
fccimus,Bordcsholmium,(id eius loci mona»
fterium efOadlohanncm Ranzouium équité,

3 Uerr.ar.tea , utibiconftitutotemporefibia'
cite ucllet.ducis nomine rogauerat.ucnit. lbi
commemoratciprincipemfuum Adolphum,
probe &accuracc'expcnfisrjs, qua? ipfeinfcrk
pturamconie&aperfeillummonuifTct.confi»
lium eiusamplexum, litcrasqueadregcn.de»
fignatum cxlohanncm fratremdediffc.quibus
certiores fecerit.fi lumptu communi confocia»
tisque uiribus fecum Dithmarfis bellum f a c e
rcuelint.paratû fceffe, binas Dithmarfia?par.»
tes ipfis cedere : ca tarnen fub pa&ione & lege,
Ut impenfaseas, quas in belli eius apparatum
médiocres iam erogaffct.pro fua quilcj. portio
ne fibi repe ndant, ahjsque nonnulhs adieftis
conditionibus. EademporrôipfiprxfuliLu*
becenfium filiöque Henrico.quos accitos non
proculinde inuico quodam proptcreafubfi»
ftereiufferat, retuUt.hortabaturquevtrumq?,
darent ftudiofe operam, ut rex defignatusea,
qua? ofterretAdolphus,acciperer,iniraq.bclK
F irj
 70 B E L L I D 1THM A R S I C I
focictatcuires fuas cum patruiseam in c x p c "
ditioncm confcrrcc, nc domefticuin aliquod
malum cV inccndtum.quod/aciic'conflatu.duj
ficilcpoftrcftinclu eilet, ex<itarmir.Illi aurciri.
habita m o x interfefedeifthacrectdibcrationl
decreuerunt, v t datisadrcgcliterisHcnricus
quamaccuratifsimcomniaperkriberer, antfl
ites veröcueftigiöin Oaniam itcr hikrpcrct,
eadcmcpcoràm rcgiprolixius expJicaret. Qua
mobrem deearum rcrum.quç agitari iam c t v
perant, ftudio cVcura non nihil remiisum eil-
Hcnricus tarnen Ranzouiusnihilominus, VJ
per Antoniumcomitcm Üldenburgicum mk
litcsconfcribcrcntur,procurauit.lohanni qu4
q u c B a m c r o pra-fectoPinncnbcrgenlijab vfil
tx cxpericntiamilirariciaro, Sc acta te cana vc>
ncrando , in quingentos équités pecuninm»
quxdacts apud prarfec%ös n'ominibus»priufep
facramentadicant Sc fh'pendia faciant.cquitc»
demoremilitiçconducifolcnt.&abexpeclan/'
donoitraiclingua nominantur, femilTururn
reccpit.Francilcoitcm Bulouio, magniapu«
fuosob bellica' peritiçopinioncm nominis SC
exifumarionis, eundem in vfum certam a-ris
fummam (popondic H x c d e c i m o q u a r t o c a '
lendas Mar) acta kint. Porrö Andreas Barbey
ad regem in Daniam properans confcitim iter
ingrcfliis eft, Sc emifsi celeres ab Henrico Ran'
zouio nunerj, vt de om nibus rex diligen ter BC
curiofe
 LIBER SECVNDVS. 71
curiofc rioccrctur, planumq. ficrcr.quid de Ii»
teris a ä u m eilet,quibuai-oiiciiiioncscasobtu
lifie Adolpliusfercbatur, &intclligcrcrur,an
coprjs illis.quacquatriduo poftelTcntconücn»
t u r x , voluntatciuiTuq; régis commeatumda»
rc oporrcrer.Henricus q u o q u c q u i pcrHolfa»
tiamciuslocumteneret, fidelcobitcrconfiliiî
fii um regi pcrliterascommunicauit.itavtbcl»
lumunàfufcipiendum çflc fuaderct. N a m ex
mbusomninö.quxmconfultationemcjdcre.
poiïcvidcreiuur, qiiodtViueffetoptimurn,
unumcligcndumeficdiflcrcbat: aut refifien»
dum,aut quiefeendum, aut deniqucarma Ii»
mulfumcndaeiTc.Vt opponcretfefc, non exi»
guam contincredirTiculratem.quoniamcopi»
asmilitares iam paratas Adolpluis, & vbicun
qucvcllct.admanusin promptuhaberct. V t
quicfccrcr,dctrimentofü videri, iï Adolpluis
& émolument um cvlaudcm domirxfubacTx»
que per le regionis folus occuparet. Proinde
utiunftis uii'ibus v n à bellum inferrer, conful»
tifsimumforc:camquc fentcntrntiam r e x c o m
probauit.Ncqueita multôpôftlohanncs Seite
dius virnobilis.Bcrtramigcrmanusfraier.ad
regem defignatun- ducemqjlohanncmcùm
mandatis ab A d o l p h o ablegatus eft. H o r u m
imprimisidcratçaput: quia Adolpluis à c e
pqsdioredilongiusnonr.uderer,rcxcxorato»
ribusfuisquofdam Nouomonr.ficriu
m mit»
F iirj
 7 Î B E L L I D I T H M A R S ICI
tcriT.eorlrm &' diixlohanncs vcnircc, ibi turrt
fcfe,vtconfano incos&fratresdcceret, der«
u

Omni in ter fe placide achiros : ÔCfiita conueni'

repolTent, uteommuni onere ÔC damno im'
/
penfas iam antcfacTiasfuftinercanimum indu
-/
ccrent.emolumcntum quoque& hierum vni
uerfum commune fore. Exindeuero quart*!
non femel nuncij ultracitraepmifsiratifunt, ne
qucdcloco.quocongïcdcrenctir.ftatim inter
eosconuenit: tarnen corlcorditcr tandem eft
conftituriim, ut principes ipfi vnàcum oratQ'
1
ribusfuisadquartum calèndarum Marj , i"
paru il quendam pâgum ad Norrorpam incol
loquiumdcucnirent.ld quod & factum cft.cC)'
moratiqjillicadcalcndas vfq; principcs.de bel
lo moucndogerendoqj.in hune mpdum inrC
fccompofucrunr. Adolpho.quosiam feciflef
fumptus, cum primushabereturmilirum de'
Kdiis.d.un uicifsim abipfoapocha,quaplen<
cV in tegVè ac cepros ferret.foluerentur : hi ad cv
dicsdccicsmillccircitcr thalcros aeftimaban'
tur.fcdin qinbusnônullacrant milliacompU'
rata,que milites commodato duntaxat in ma'
nusaccepcrant.eacpin prima ftipendiorum
lutionccrantdcducenda. Quacpôft impenf*
ficrcnt.communi onere cVdetrimento ferrent-
Siinpoteftatem Dithmarfiavenirer, ea vni'
uerfa in aequales très partes difiributa, quàm
quifcjjfuamcaperetafTcrcrctctfortiiudicicorn
mit'
 7J LIBER SECVNDVS.
mitccrér: verum in iudiriisexcract.iiidiciaiun«'
ctisopibusomncmfimuldefenderenr. Cuius
iubditi cVcoloni feu prxdacionibus feu mceiv
drjsdamnumactipcrcnc, idipfi per feie rolcra-
rcnr.dcque eo rlcer altcri ad iatisfaciendum ob
ligatusnceffet.ledfuam quifqucfortunam pc
nilirarcrur.Hispa&isalr|SCp nonnulliscondi»
rionibus fcvdetciniro .cxtcmplo cunclabello
rice'adminiftrandoneccffaria apparari proui»
dcriqucccvpca. Primùm omnium lohan.nes
Ranzouius equcs.quccùm obcximiäeiusöc"
inucreratamvirtutem, longöque& variore»
m m vfucomparatâvalidam ac ftabilcm pru>
dentiamanimiqueroburincredibile, tum ex-
pcditamatqucerYicaccm reimilitarisfeientiâ,
praccaeteris omnibus tanromuncri maxime
idoncû iudicabanr, quanquam grauis rSC pro»
clinatç fenecle vfusexcuiationenonniliil re>
lueftarerur, fummus belli dux(quemlmp>era»
tore olim Romani vocabâûcommuniomniiï
fu ftragio declaratus cft. Ei legatus fiue adin ter
additusBcrcramusScftcdius , q u i c i î i d o r t H i | ,
quodpriuatis quibufdam decaufis uercrerur,
vcfibi cum fummo belli duce farbeneconuent
ret.rccufaret,ineiu;.locumFrancifcusBuloui»
us.patriaquidemextraneus.ledaffinitatecum
Holfariscontra&a non plane ab illisaiicnus.cV
anteid quoque tempus regiae militia- aflcri>
p t u s , àRanzouioeftnuncupatuSi&moxpcr
F v
 74 BELLI DITHMARSICI
principesapprobatus. Exinde fpcAatos fidc
ac virtuce v i r o s , & au toritatcgratiaq; pollen»
tes, vnà cùm dcfignaro belli duce, principesè
fuis binos quifcj:c!egcruiir, qui cquirum pcdP
tûmque, quotquoceorum confluxif.cnr,dclc'
Aumagcrcnr, vtquecoram ipfis in rn'um pari
ter pri iui pu m verba facramcnrisdiAis milira
ri more feie obfiringerenc. In Iiis regis nomine
deftinari funr.Nicolaus Rjnzouius.prxfcAus
arcisStcinbutgi, Si Holgcrus Rofencranrius
lenarorrcgni Danici:àduccIohannc, O d i o à
Tinnen &'GafparBocuoldius: ab A d o l p h o ,
Ranzourjduo, Nicolaus cognomêcoLufcus,
ÔC Paulus fummiducis belli (ilius. Quxfipres
prxterea illis adiunAi, qui rem pecuniariam
eobelloadminiftrarenr.cum quibus continue,
illi ad copias profeAi lunr. Henricus quoque
Ranzouiusris,quibus abs regenegocium da-
rum erat, indcicAumprimum terquinquies
millethalcrosiufTu régis per fuosadnumcra»
uit>ci.mmaior argent, fummain tantaprope»
ranti iconfici ab eo non polTct. Poft eos confi-
liarrjbelli creati (iit, quorumidcrtcroftliciun.,
locorum fitusinfpicere , hoftium coniiliacx-
plorare.fpcculatoresemittcre, annonam mili'
tarem ciusc*. incaftra conucAionêprocurarc,
decaptiuis quxftioneshabere pcvnascpfume»
re, quibus locis, quoej; tempore hoftes i n u i '
àendi efient, conuenientes deliberare, initisdj
fufTra'
 LIBER', S E C V N D V S . 7J
iiirTragrisftarucrc.cx' qurcaliacx vfu belli c o m -
modôqucforent.profpiccrcomnia 6i ad mini
ftrare, ncrorics principesineerpcHartdicflent.
Hrjfucrunt nobilium honoracifsimi quiq? , &
aiuoritarcatqiie xraris dignitatisejue prarrO'
gatiuamaximeinfignes viri , ip!c imprimis
folianncsRanzouiiis eius belli ddectus dux,
cuisq'; l'ilius Hcnricus,Breda, Chriftophorus,
ex MauiiciusRanzouri.Bcrcramus & Bcncdi-
élus ab Aleucldc.Hclgcrus Rofcncrâzi us.Ber-
tramusScftcdius. Abillispofteainconfiliura
cuntibustres légion um prçfcdiadhibiti huit,
VolfVgangus Schonucfius > Guliclmus Val-
thcrrhumbius.Rcimarusà valdcvctûsqucil-
le milieu m prcfccTrusChriftophorus Vrisbcr-
g'ÙS, qui praelio Dracenburgcnfi quanquam
1 ugarusinclaruit. De commearu deerctum fa-
ctum, quando copias nu merofos fatis ex vali-
das haberent, neprœbendocolupporrandô-
cjueoppidani cVincolœ ditionum luarum ul-
trà,quàm necefle foret.grauarcntur. Idautem
proptereafuit conftitucum.quodmetucrciu,
ne forte volunrarrj plurcs, quàm ucllcut,adc-
ius belli famam excitaticonuolarcnnquorum
poftca tarnen fupra quingentos etiam ad exitiï
vfcçbelli, IacoboBlanchenburgo <Sc AfcanU»
abHollcdudoribus.caftrafecutifunt. Praeter
harcplacuitetiam, incoloe ßtcoloniHoIfati in
Dithmarfiamutneabduccrcntur, fed.in o m -
nem
 7 6 BELLI DITHMARSICI
neinccrrxforrunx&dubr) Marris euentum»
adfincs ditionis obfidcndos feruandoscfire»
linquerenrur. Nicolausîraque Ranzouius, in
arce Srcinburgo pracfcctusiegius.vir fane vt
augufrafenili taciecanisq; decentibus fufpici'
endus.itacximiaconfilijgrauitate, inuctera'
tacBvfulongoprudentia togata.parriaimpri
misfaluraris , cxdifciplinarmilitarisanisquc
h,audquac]uam imperi tus,quod nmltos in lta
liaannosordinibusducendisprefcctusCarO''
liquintiftipcndiafecerar.cum Crcmpermarfis
6C Vilitcrmarfts, qui fub prçfcÀura ciusfunr.
adAIbim fluuium eius loci euftodiam agere
îulTus cft. Hcnrico autcmRanzouio feniori,
quiporiorem acta ris virilis parrem inannis
contriucrar.bcHodjco, quod Chrimanus D a /
niçrcxcum LubccenfibusgiiTit.ab Oldcnbur
«rico comité captiti us fadus.pofteacfe verrente
belli fbrruna dimilTusfuerar.adoccupandas
cuftodkndascl Eidorar fluminis ripas Phrifrj
6C Eidcrftadcnfes , alrjque ducatusSlefuiu&
Holfacixincolxplerique.attributifunt. N a /
ucsinfupcrr.pparatuomni nauali &armamé»
lis militanter inuru<ftas,adcam expeditioncm
je collarurum rex defignarus promifit, q u x e x
Dania folucntes in Albim traiiceren t, & ab ea
quoque parte ffcuriratem foerjs prxftanres,
bofdbus omnern nauigandi eius fluminis,ma
risq} allucntis Dithmarilam rccipiêdicj. in p o f
tus
 LIBER SECVNDVS. 77
eus arnicas finitimorum p u p p « , facultarern
criperenr. ldco enim ram prouidccV c.iurehaec
inftituebàtur, utindufivndiquacfeDiihmarll
crumpere nulhbi SC euaderc.autauxiha abex-
teris fubmitti poflent, commeatusq; Si alia bel
logcrendo neceflariaimportari.Dcinde.fi for-
té pra-rerfpemomnem&expectarioncm, v t
funtbelli varrj SC ancipitescafus, abaduerfan-
tefortuna.incommodumatcipcrctur.r) ad li­
mites circumquac^difpofitifübfidiovteflent,
quôabingruente vihofiium protegercfcfe.il-
losq? repellere,c3c prxlium renouatis denuö vi
ribus inftaurare valcrcnt. A d eundem vfum
Sc perFioniam Iutiamcpnobilibus, vtinftru-
etumparatumet cquitatumad qucmlibetbel
Ii dubrjeuentum haberent, q u o m o x . v b i ac-
cerfcrcnrur.adedictumeiusconuolarent, abs
rege defignatoimpcratumcft. Per commode
quöqueinter HifpanumGallumq; regespace
facta,expraefectisnonnulli, qui lölutocohel­
lo mittebantur, in eam conditionem principiî
Hiflucortductifunr, firj opera e o r u m v t i h o c
bello necefle haberent, deeoliteris certiorcs
facti cum turmis cohoftibuscfe.quas ducerenr,
ftatim traiifire Sc ateedere adeosmaturarent,
prxfidiocfc.vbicuncfiipfivcllent, adcflenc.Sic
lohanni etiam Barnero, quem fuprà memora-
uimus.argentum numeratum, quo équités
quingencosconkriberet, &alr)!temequitum

pr*-
 78 B E L L I D I T H M A R S I C I
grçfectô , quorocidcm. T i m c b a c u r cniirl
ii alias tum maximc'.ne.ipfis in Dithmarfia fu'
Eigen da occupacis, motusaliquisabcxternis

hoftileni indrincipcsam'mumgcrcrcliaudral'
iö exiftimarentur: vrbcscfiprocccrca finitima"
fufpicioncnoncarcrcnt.quail, v r D i t h m a r f i s
commodarcnr.perHolfariam rumuleummo'
ruricfTcnc. Qiiaproptciha:coinniaitacuriofc
prouidcbantur,vt,liquisfiuemotiisfiuebcllir
alicundciugruerec, iuftasin promptu copias
]iabcrcnt,qunsopponcrcnr,conacûcpoiTinê&"
v i m hoftüc validis obiectis armis rccundcrenc
atqucrcprimcrcr:icavrin VTRÎÎCBparati confir
matiQicflcr.&inDirhiTiarfia bciiügcrerc, cVil-
latüalicüdc propulfarc. Arccsitem omnes per
Hüliatiamimpoficisimprxfidnsmunire funt,
rormeraq; ernca bellica poft tergü tot relic"tar>
quotiufto cxcrcirui.fiopus forer.fumccre p o f
F E N T I N O M N E M b e l l i ciicntum abundeprolpe-
xiflë, ôélapienrer confukiillcfibi viderenrur.
E x c o d c m quoqjprinciptim c o n u e n t u a d e o '
niiicm Oldtnburgicum litcraeperfcribebaiv
tur,cü idcommodifsimc facere polTet, cohor-
resmilirurh rredecirn fiuequindeeim A l b i m
traiicerct.Conftitutum quoquecommunifuf''
fragiOi vcfingulicprincipibuscormencafena
campeftria&binamuralia(pluribus cniinin'
digcrele non arbitrabantur) cum appararu ÔC
inftru-
 LIBER SECVNDVS. 79
iriftrumentoomnincceffarioin acicmadduce»
rent.iremq.pLuiftr.iocfto. FoiTores praeterca
milleconducti , pontcscpnaualcsplurcscom
parati.&commearus ciusq. lubuecïio art a ri m
procuratamempc, vtfinguli arcium per H o b
fariana prxfcdi.certum & prxfinirumapnonç
milicaris numcrum, quotidicadcxcrcitum in
caftramictcrcnr. Vcrcbantur cnim principes,
vtciuitates.liaudxquisanimisid bellum mo»
Heriferentes.perminurçfuis clTent.vt comme»
arumaducherent. Pofrremöomnia,quorüin
bello vfuscft, quèqjin tantacelcritateconûci
potuerunt, prorecSc* temporediligenteriunt
comparara.Namlongiorcm interponcremo»
ramminime omniumconfultum videbatur,
cùm nûcrjscrebris ÔCrumoribusquotidiead»
ferretur, agreftes magno ftudio ÔC labore per»
rinaci.vndique fcfe Commun ire, ÔC foflas val»
losqundiesperducerc. Neque cnim conflua
principum ita prorlus occulcari ÔC tegi pote»
rat,quinhaudobfcurcincclligeretur,quidmo»
lirentur,& quo tenderenr, ÔC ipfi prçterea prin»
cipes fibi periuadebant, omnes hoftium cona»
, C r -.: . 1 --1 """uiiiiuna
tus ÔC vimcelcntatepraeueniendam&opDri
mendam effe Atqui potuiflet bellum, cùm eu.
raconfilioqj&rcrum omnium adminiftratio»
neexpeditiorc, tum impenfis mulröleuiori»
businfernaegeri, nifirantaAdolphifeit.na»
nomterueninec.Isenim,ûucfolus,Ûueiuncti s>

cum
 So BELLI DITHMARSICI
cum alrjs viribus hoftcs aggrcdcretur, in cclcri
täte vna maximam victonae fpem &C fiduci-
am coIlocauerat.Ceterùm rex.vr Norrorpam
incolloquiumfibiueniendü ftatueret, haud
facile potueratadduci.Idextranei quidam prç
fecti.pcromnem çtatem armis alTueti, rpiliti'
a-dj animis inquictis dedi ti,cfteceranr,ciim per
Jiominesadidfûbofnatosmetumregiincuce'
rent.rcm periculiplcnameffe d i s t a n t e s , im r>
mem adlloftcarmatum ire. Aflerebanrcnim,
demachinationibus, qua: in regisexitiuma-
perte fiereht.fe compertum habcre.quod prar-
fectis quibufdam feirentpoteftatem literis fa
ctam.contraregem copias confcribcndi:qua*
tarnen literaepoftea intercepta; cos vanitatis
coarguerunt.Huiusgregisnominumin prin-
cipumaulis magnuseft numerus, ôévberri-
mus femperprouentus , quiperuerfisßtmaliV
gnispraditiingenns.vitnsq- adobruti, cum
virru te vera emergere non pofsin t, prauis ink
xi ftudrjs ÔC verfutia fcclerataaudaces, calum/
nns.cVdelationibus aliorum in prineipum fa-
uorem malitiofe fefe infinuanc,&Iiis inuidiam
conflando.illosin fufpicionem vocando.odia
quccV difcordiaspaifimmifcendo.cxalioruin
tniurns &C oppreisione ad opes ingénies anhe/
lant. Ktfaspenumeroimprobiseorumvotis
improbiormultdföriunaafpirat, apudprin'
tipes etiam vigilantes ÔC non malos, q uandO
 LIBER SECVNDVS. 8t
fcrcfir.vcfalfo fçd e .ilidc con fiera,& ad rem prç
fenteaccommodata, lî fufpicionem p a u l ö v e
rifimilem mouent, profunde animis aculcos
figant,hxrcantcr>>c^grceucllantur, v t v c r i s
locum rclinquant.Eifdem artibus ÔC veterato»
resilliimponererégi, iam tum primumregni
habcnasexcipicnti.in animum fibi induxerâr,
inq.fpcm venicbant.fi fuccedentibusdolisin»
terprmeipes fanguine coniundifsimos fimul»
tatcmdifcordiamq.acccndilknt.fore.vtbelifî
intereosdiuturnum conrraherctur, quodilli
proanimifui libidinc adminiftrantesdueen»
tesque.vt fidèles & induftrr) miniftri, exeo ho»
norcsgratiàmque rrgis aueupari Ce locuplcta»
ri nimium poflcnt. Sed hçcquanquam aftutc
cVperfidiofc conccptatechna, vniiis virifolcr»
ti induftria &. cura dctcda.cx plane fubuerfa eft.
Henricus enim Ranzouius iunior (quem fub»
indevicarium regium appellamus)mirc tenv
perato dextrocf.ingenio, cV animo nunquam
intermifsopra-ditus, ftudioferegem cdocuit,
propterea l ieri iacftariqùe haec ab illis, v t difsi»
diübcllumcjjalercnr.qnodquö diuturniusek
fet.eo ampliores fortu nas ex opes fe confecu tu
rosfperarent. Effccnimhomincs alienigenas
ÔC aduenas, qui vt fuum nihil ÔC proprium pc»
regrina in terra pofsiderenr, ira planifsimè l'eu
rent, feiaduram nullam facerepoffe.fed poti»
us,fubortis certamininibus inteftinis ÔC difeor
 8ï BELLI DITHMARSICI
drjs,ex|qualibet rerum perturbatiöne,notoar'
tificio.honores ÔC diuitias immenfas captare»
quo rebus quiecis ÔC trâquillis afpirare nequa'
quam pofldit.Etenimficutianguille,nifiaqua
agirataôt limo turbata,haudcapiuntur,îrail'
li.nififtatum Rei. interturbent confias fuis.cp
illis folis ÔC voluptati ÔC c o m m o d o eft, in fuos
canes prardamcupitam pellicerenon poflunt.
precerea habere fe apud Adolphum ÔC fratrerrt
fuum, ÔC alios plerofquepropinquitate ÔC n e
cefsifudinefibideuinAifsimos, rametfiprin'
ceps quid inopinatum ÔC alienum à fidemori'
busq?fuis (quod vti crederct haud pofletper'
fuaderOanimo fecum agitaret.illos tarnen netl
tiquam,vtexequeretur,enepermimiros. D e
nique Italico au t Hifpanico more agere, ÔC ali'
udfingendo fimuIando($,aliud animooecul'
tare.malumcp ÔC exitium alteri fubdola amici'
tiaeipeciemachinari, inter coniundos inpri'
misardocognationis ÔC fanguinis vinculo»
hifee in Cimbricis oris minime omnium vfita
tum elTe.Quib.rex pcrfuafus fidem habuit,feCf
in viamdédit. Vfqueaded tarnenfraudulenca
ÔC infidiofa illorum fabricaprofecit, v t m a i o f
intentioreßaregecuntftisinreb. curaadhiberc
tur.St is quingentis ftipatus equitib. N o r t o r '
pam veniret.Adolphu« autem duobus faltern
jeuibusvehiculis, quibusiumentaexcifisge'
nitalibusceleritatiinfucfa(ftaiüguntur,adu«<
 LIBER SECVNDVS. Sj
d u s eft.vtcj? poft vulgatum.non minus quant
rex, fibi meruit. Sed nunc vanum timorcm ÔC
fufpicioncm infcipfe moxredarguens vcrbis
confucauit.Nam fc ipfum allocutus.Non (um
inquit.ignarusgeneris&fanguinisnoftri.nos
intcr nos necogitamusquidem illa, tacebo.q»
faciamus: Acfiin kalia alrjsue terris.quibus id
frcq uens ÔC vulgare cft.effemus procreati.for
talsis alteralteriminimeconfideret. Equidem
fi illi maligno iuxta ÔC calido hoc aufu obtinu»
iflent, incolloquium mutuumà principibus
ne effet ventum.potuiffétgrauiorindc motus
exurgere, ÔC forte conatus eorum fucceffu non
caruiiTet.qui hoc modo irritus fuit. Soluto cô»
uentu ducesillinc vccrqucdifcedunr.hic Rcn»
desburgum.illein arcemGottorpam, bellôcj
fe ambo parant.ifthac omnino fpe ÔC opinione
quodcoràmintereffe vellent. Rexautem défi»
gnatusSegebergam cum Ranzouio vicario
fuo.qui iam tum areem eam prçfceturœ nomi»
ne tenebat.lefecontulir, vbi cum diem v n u m
atque alterum fubltitiffet.reliAo illiccomita»
tu penc omni.Coklingam Iutiçoppidum cur»
ribus.quos fingulos cantherrj terni o b celerita»
tem trahebant,propere contendit.lbi namque
exFionia ÔC Iutia omni nobilesequisviriscp
militanter infiru<5ti,vt mille cVquingentos nu
mero exaequarent, ad omnem belli fafum lire»
risregijseuocau,coiueranr. Quibusluftratis,

G ij
 84 BELLI D I T H MA R S 1 CI
quodcxciti pariiiflcnr, rex gracias egic, &i qui*
corum opera.nifi opus foret, hoc bcllo vci no
co<mabac,ftacimdemifit. Carrcrùm in regno»

paratiîque caurenfcm&fuppelle&ilc, necno

omnia.quibus ad iter 6c bellum indigerepoflc
vidcrctur.prolixc'fibi comparauicpericripcis
antc'adHenricüRanzouiiimlireris, vcifcpro'
perè certiorem faccrcc ndo copia? pro'
'yruT;irx eflenc. E
T*o deindc die.qui fcftam Pen'
- 1
r** rr~ 1
rliccoften ancccefsic.Segebergam precipicanre
vefperaredrjt, hiérarque cademhcbdomada
magnas partis milicum cquirumque deleclus
habirus.ck fcipendia prxbica.Supcrerant aut^
ci ni fub praefcctis, Volffgango Schonucfio#
Reimaro ä Valdemerebant.nvniuerM perdicS
fi {rosluftraci funt.Exicincrccum prererarccrrl
Coctorpam rex iccrfaccKcr, incer principes fu^
r.icconftitutû, vcdieMcrcurn infcquenciPen'
iliecoftcnin pago Hohenucftede conucnrum
agcrcr. Ec vtcommodiusrexinrcreflepoiTer»
cri duo an ce Nouomonaftcriumfereccpic, SC
poitridieeiusdiei turmam pratoriam fuamre
cen lu i c,ôc m u ncra d i ftri b u t. Vcxill iï Géorgie
Rauccno.prxcipuxinDanianobilicaris viro»
ferendum cradidir.cV Iohannem Trufium Da'
1
nixpraetorio praefectum ( quem Marcfcallufl
vocant) ciuscurme equicum magiftrum c r e
auir,
 LIBER SECVNDVS. 8<
auir.cui Jcgatumfiue vicarium adiunxit.Ioa»
chimum Brochtorpium Holfatum. S u b c o c
qucftrifignolupra quadringemos ftipcndia
faiicbant. SextodccimoautemcalcndasIimn
ex conftirutoprincipcs.cumoratoribuscx'tö'
filiari.sluis.diélolococonucniunt. Ibipoftri»
dieconfcntientibus fuftra2r;sdecrccum faéiïï,
vtquintopoltdie vniuerix t'quitatuspedita/
t u s o K o p i x , quanta? q H an tac iamcorj fient,in
fundumhoftilemin Dithmarfiam duccrctur.
Inde rcxin caftelluni iluc prxdium Melbachi»
anuni Hcnnci Ranzomi icceffir.quarrumcj,in
diem vfq.ilhccftcommoratus.Eodem in cou»
ucntuliicrxquoct., quibus bellum Dirhmar»
ils principes more militiedenunciabantequas
nbnnulli ab anciqua Romanorum confuetu«»
dîne fcciales apportant) tonfeiftx.&triduoaiv
w.quim fineseorum lioftilisexcereitus ingre»
deretur, pcrtabcllanumrcgium perlatxfunt.
Eu: litera? adquadraginta octouiros, pencs
quos ex omnibus pagisdcleAus totus terrae
procuratio fuit, & vniuerfos Dithmarfixin»
colas.dccimoquintocalendaslunrjdateeranr,
&inhuncmodumconceptç.Quandoquidc'a
fibi, legitimus dominis cxmagiftracuidiuini'
tus ipfis confticuto, impie &fceleratc,nonfolîï
n
onobtemperarent, contumacitcrcpaduerfa.-
le
ntur:fcd i n d i g n i s q u o q . m o d i s c r e b r ô & i i v
çempcratitcr iniurrjs grauibus conttimelrjsdj
G iij
 B6 BELLI DITHMARSICI
incefsiflent, necamplifsimequidcmmaieftati
dignitatibuscçfuisimpudentcrparcenrcs.ho'
mines fibi fubdicos magnis frcquctcrdamnis
affccißent: pafllmpra'dasegiflent ca:des fcciP
)

fent,pacem publicam turbaflcnt: v c n i m i r u m

cum eos in fubiedamdirionifuiorani,;qua*
facra terra appcllarur,incurfan tes, nulla ncquc
religio,ncque pierascontinerccvabftcrrcrcpo
tuerir,quinipfàsaedesfacras,ca»de nefarie inu
bi perpetrata.funefcarenc : n c c n o n a l i a m u l r a
a b o m i n a n d a , crudcliter 8t mali ciofc commifif
fent,in o m n i b u s illis imita iufticiç, eqnic.uisiie
rationehabitaînequeipfi ettamaur i u s a d m i '
niftrare, aur alibi darum admitccrc voluiflent,
q u a e q u i d e m l o n g o hactenus tempore client
toléra ta, v t man us a profufo faguine pu ras 8t
innocentes haberent: nunc cum parienriafua
ôémanfuetudinecurbulcntos 8t feditiofos eo
r u m c o n a t u s , acpetulantiamintollerabilem,
adeô n o n frangiaueimminui vidèrent, vtetiS
m a g i s magisqj indies augefeerent, neque fpes
effet amplius eos quiequä pro fanis faefturos»
fe varrjs eoruminiurrjsôc violentiamultiplici
infigniterlacefsitoscompclli, belloipfos a g '
gredi , & ( a d i u u a n t e c a e p t u m D e o ) ad i m '
perata facienda viiufiacogere.Ita enim f a d u '
r os fefe.quod officrj fui efle agnofeeren t,vt o b '
fequentifsimos ditionum fuarum incolasab
a v
i n i u ß ' & opprefsione defenderenV.caedes,
rapinas
 L I B E R SECVNDVS. 87

rapinas cVincurfiones auerterentatqucdepel-

lerent, vcru ntamen tam graui Si prouocata 8C
mcrita vindida.fiippliciocfcdeipfisfumendo,
ruperfedercmulrömaluilTe. Q u o circa haecip-
fis,quanquam vt in rebelles fubditosdj fibi id
neceflenon fuiflet.àfeauxiliaribuscç fuis m o -
re militiaedcnunciata cfle voluifTe, quöfidem
fuaniomniexpartcintegram ôéliberam prae-
ftarenr,adeavtfefeanimos<$fuosprxpararcr.
Hic nuncius, per quem principes literas mife-
runediu multumcfi reludatuseft.neidmune-
risfubiret.quôd vfitatam aggreftium violen-
tiamet furorem rcformidaretîfedquiaobma-
leficiumperpetratum alias capitalifuppUcio
atTicienduscrat.minis metucÇ mords prae fen-
ds fufeiperecoadus cft. Easigitur figillis tri-
bus régis ducumcfi obfignatas.ôé ad bacilli câ-
didicufpidemfufpenfas, Heidâ munidfsimû
tcrrarilliusoppidum, vbiincolaecaftraftatiua
locauerant, Si quadragintaodouiri demore
côucnrum cclebrabant.perferens.vt crantan-
nexe baculojvni ex magiftratu de facie fibi n o
to in manus tradidit.Vulgato autem deliteris
hoftilibus rumore.plebsindignabunda Si fre-
mens.tumultu fado 8i incondito damorefub
lato tabcllarium ad necem popofeit:fedis i
quadragintaodouiris furoriinfanicntisvul-
gifubtradus» & i morteferuatus cft. Inpriua-
tam enim domum fedudo, dum de rcfponfo
G un
 88 BELLI DITHMARSICI
principibus dandoconfultarent, ne omnem
humanitatis affectum penicus exuiffe videren'
tur,&!haberenc, pcrqucmrcfcriberenr.epmli.
pra?buerunc,6tpofteaincurareduxcrunt. R c
ucrlus d u o d e c i m o calendas Iunij, lircras ab
agrcftibusad principesrctulic: quart! renoré,
quam potuimus commodiflimc.ftylo Latino
itaexprcffimus. Litcras vcftras fercniffimerex
&illuftrifsimi duces.animisinuhts acccpimus
quibusfignificaris, voscaulis grauibusadiiv
ferenda nobis arma permouen, vt vi tu bacfti»
id q u o d iure debeamus.obtcmtepantcr vobis
prasftemus.ét imperatafaciamus. A d eaiub'
mifsisanimis non iniuriarefpondcmus, quod
in Dithmarfiam iuris quippiam uobis c o m '
pcrat.idnequaquam nos uobis largiri aut per»
mittcre, fedeilenosmcmbra infcrta Ecclefiac
Bremêfi, eiusq. dioccefi &C tcrritoriofubdit
Incuiuspracfularus tutela ÔCprotectione ,ad
JuuantefcvliciicrDeo.perquadringentosam/
pliusannosfuimus, ÔChucvfqjmanercpcrfe»
uerauimus: id quod demonftrari verifsimc pO
tcft,eiusq,rcigratia perPontifices maximos,
/
Imperarorcs et reges, collatis diplomatis m u
nificentifsimcfumuscommuniti.Nccpequide
de vobis.vti Çhriftianis ÔC laudatis fêper pr
eipibus, ac fummo darifsimoq; prognatis CÛ'
mate.eam vnquam fpem animis coneiperepo
tuimus,quädoquidem nobis nulla vobifcurti
eft
 LIBER SECVNDVS. 89
cficontrouerfia:fore,vtcoiurafaspiumq,%cô-
traius cvçquum.aducrfus literasöc monumc-
ta nobis data , l'igillisq; COnfirmata, per majo-
res parentesq; veftrbsreges 6tprincipes, imo
aduerfus public a m ,a c giv> n i p œ n a i n fa c ro im-
perio Romano fancitam paccm,aurcainq;bul
lam ,can taarm o ru m vicx cru< ulentia ( v t a n t e
oculos proch dolor,vidcrecft) nullo priusiu-
dicio conuctosarmis nosinu.ideicns: fed ititil
10 inagis humanifsima quarefc adminiiulacv
patrociniü.vicinitatcmcBcommodam 6c bene
tu.'.m.fcmpernobis promilimus. Etenim ficp
inceptum noftrum iniquum, fi qua vllo deli-
cto noxa à nobis contracta fuilTet.iuftis &'legi-
timis locis appdlari & côueniri potuimus
debuimusqj , vbi ex iuris obligationefx-
pc iudicio ftetimus.cv'nucftarepotuiiTcmus.
Quofanccafuiàtisfuperc}; aequo iurifubiceti
fumus.ôc.quo abundantius vobis fatisfict, v t
antea iempcrfccimus.ita nunc quocç.viacpo^
teftateharum literarum, adomnciurisçquira^
tiseparbitriumnosofferimus. Quod unuius
quoep praeter fpem nofiram, rationcm nullam
habueritis ,ÔC certum fixumque animis vobis
federit.nosditionêq;nofirâ (vtaperreliquet)
viopprimere.vxoresliberosque nofiros, vi-
duas ÔC orphanos, in interitum ÔC pernicic in-
ternecionemc|miferc adigere atcç impellcre,
manuscf adeö vcftras noftro innocen tiû cruo-
G v
 90 BELLI DITHMARSICI
rc SC fanguine c5taminare,nos D c o opt: maxi»
m o , iummolmperatori&proredorinoftro,
caufänofträcommittercoportcbit. Eum itacjt
ferrjscx" ardentibus votis nodesdiescpimpkv
rabimus, vtfandâfuâ paccclemcrcr nobis lar»
giatur.&quoniam veftraomniumcp noftrùm
cordainfuahabermanuSCpoteftate, cafacro
diuiniafflatus fui numinc gubernarecx* regere
dignetur, vcvosclementiisimi illuftrifsimicc
principes, ab inftituto hoc minime quidepio
difcedatis.nequc tarn atrox vos malum,tamd}
immanemfanguinisprofufionem, admittcre
collibeat:fcd,ex ingenita animis excelfis Sc g c
nerofis veftris bonirate arque dementia, exi tiî
finemepprudenterconfideretis, quo vtrorücjs
ditiones.cum veftra»,tum noftre.incola-cl.vi'
due,orbi,coniugeslibcric§,funditus non euer
tantur&pereant.fedinpacc ac tranquillirate,
iuxtadiuini numim's voluntatcm.conferuen»
rur.cui vos rcuerenter comendaros volumus.
In calce harum literarum,vt fieri folet, fubfcfi'
p tum crar:Quadraginta odouiriDithmarfiar
adminiftratorcs.eiuscp incolae vniuerfi, regis
dueumcj,proaequitateomniftudiofi Nobler»
uantes.Vndecimo calendasIunrj equitumpe»
ditumcj;copiaevniuerfae, quaequaternas tur»
mas SC legiones ternas efficiebant, horam circi
ter nonam antemeridianam in pagum Oerich
ftorp.non proeul oppido Itzohoacis Storam
 LIBER SECVNDVS. 91
fluuiuirijconucnîunt, adcratq-rexipfc ex du-
ces. Ibiinito confilio ex vfumilitix decretum
eft.quo ordincexerciiusingrcdcrctur, & inde
moxprocedi ccvptum. P r i m u m o m n i ü a n t c -
eut fores,quibus ex legionibus fingulis per for
tcmdelectisidobuenerat, agmcnanrcccdçre,
eositmftens vcftigrjs ala equitum Mauritfo
Raiizouioducciniequi, inde cum fofibribus
minora tormentacampeftria trahi: poil caduc
Schonuefrj ÔC Reimari legioncsinccdcre. In
medioprçtorix turmx régisducumq; confpi-
ci, exque inftructa quafi adprxlium acic iun-
ctimfeieinferre.hinclegio Valthcrthumbiana
fuccedere, poftrcmô Blanccnburgrj turma cil
T heodorico ab Hallcqui&ipfccentum circi-
terducebat équités,agmen clauderc. H o c infti
tuto ordinecùm mouifletexercitus, code die,
priufquamfolocciderct, infinibus Dithmar-
fix.inpago Aluerftorp cauramecatus elf. Erat
au tem copia* om nés, cquirum circircrquarcr-
namillia, peditüfigna quina tricena.cüm pri-
mum inhofticum peruetileft. Accefsit poitca
cilcohortibusquinis dénis Antonius cornes
Oldenburgicus.vcitademum figna peditum
quinquagena im pletafint. Legionibus praefe-
cti erât.Volffgangus Schonuefîus,Gulielmus
Valterthumbius ÔC Reimarusà Valde. Equi-
tatumducTiabantloachimusBlancenburgius,
Mauritius Ranzonius Carj fiUus.ôcThcodo-
ricus
 9* BELLI DI THMARSICI
eus ab Holle.pter pretorianos régis ducûcfprç
feAos,cuiicrât,IohanncsTiuciusDaiius,Ber'
tramusSeftcdiuscYBcnediclusab Alcuelr, v c
xillifcrcj, Adolphi Grcgorius ab Aleuelc. Por»
rô milites transriuü.qui pagum preterfluiete'
toriafigerc, équités pagiloccuparc.Noclc v c
rö ea,qu«einfccuracft,cxcubiascgcriinrcohor
tesduçcfi cquitibusduc Otis,exutatusej. in ca»
ftns tumultus aboAodccimagrefribus.ciïin
équités excubitores bôbardasdilploderêr.ne»
q? tamédetrimentu vllû inferrcnr.Nà v e n i r mi
lesquidâin eaftra trépidas, n u n t ia ni tes hoftes
jn flationé vigilu inipctû facere. Qtio'riunore
exciratus fummus duxhelli,cum tilio Henri»
co cxplorabundus prouolauit, feddealiqub
hoftiummotu nihilcomperir. A b his poftea,
qui diumaeprxfueruntcuftodia-.vnusexiJiis,
qui turbç noAurnecaufàm prebuerancinter»
ceptuseft. Multi qiioquepoftridie, quam cd
ventumchSexarmenris hoitiumequibouescj.
abaefti.vndc.vtfit.vtrinquenonnulliautcarfi
aut captifüt.cVcircumiacenres aliquot in pro»
pinqüocafa?öt tuguria.permilitcs, quanquä
iniulTos.facibusillatisexufta. Eodemdie.qui»
bus tracraudarexplicandax'},bellirationes co»
miflçerant.indietoconucntu inconfiliûiuére,
habi caque cum prxfertis de faciendo belli ini»
tiodelibcratione, eftconihtutum, vtneprius
caftriscxccdercturr quàmdeconfilrjsrebusdj
hofh»
 LIBER SECVNDVS. %9

hoftiumexplorato effet eognitum.Itacp de cap

tiuis.quotquot eorum incerccpti in manusve
neranr.per tormentaquxftioneshabite.cv'qui
de hoftium rebus cgnofccrcnt, fpeculatorcs.e-
mifsifunt.Ad n o n u m autcmcalendaslunnip-
fi delecti belli confiliarii.ductafecumpraciîdio
legionc Vakcrthumbrj.cV alaBlancenburgia-
na,in agrum hoftiiem c'eaftris proficifcuhtur,
v t o m n e m vndiquaqucoramoculisfubiicicn
docircumueAifpccuIcntur, quibuslocisho-
fiesadoriri, exvfu belliquâprimum&quàm
commodifsime conficiendi ht. Très enim oiti/
ninöaufpicandxmipugnationis rationcsin-
ueniebanr.vtautTilcbruggam, autHammâ,
auc denique Mcltorpam aggrederentunquod
tribus locisillis plane folis (quxfirmioi'aerât
Dithmarfîxpropugnacula)itineracfient>qux
excampeftri rerrx iitu in paluftra ducerent, eâ-

3 ucobcaufam agreftes maioreprç cxtcrisftu

ioôZ cura.praeduclisfofsis valliscfc.cx' aggeri-
bus proieiftis.communiucrant. Principioigi-
turTilebruggam adeunt.quo loco Dithmar-
fifecundum amnis prxterlabentis traiectum
vallosaggeremcppro feexcitauerant: que ta-
rnen munitioadco valida non erat, v t m a i o r ê
vim militum ineurfantium fufhncre poffe vi-
dererunlbicum intelligereturxx caftrishoftiu
plauftra aliquot rerum variarum.quas tutius
afportare cogitarêt,fuppcllectili onufta, in in-
terio-
 94 B E L L I D I T H M A R S I C I
intcriorem plagam fefe rccipere, Hcnricus &£
M.uiritiusRanzourj patrueles minora tonne»
ta campcftria, adiun&isfdoppetarrjs, in collé
edicioremperducunt.&abeuntium tergaglo'
bisemiflîsperfequuntur.feditragemnullâfa»
ciunt.In hos vicilsim agrefies denas circicer pi»
lasminoribus tormcncisadigunt,&ipfi quo»
que damni nihil inferentes. Erant tum milices,
eorumcçdudorescVfigniferi, ad confcrendir
cum holte manus prompti animis ÔCalacres,
vtcpoppugnationisfignildaretur.poftulabät
fed fumus duxbelliiniulTu principirpugnfale
afubireabnuir. Qjioniä enim municioea traf»
tcfu facilisapparebat.cVipfe.furhaeinueterate»
cftmilitarisexpcriàtiçdux,naturémilitu noue»
rat.primiimeorfiimpetü.quiplerücpacriorÄ
feruidiorefTe.acpoftea.&tedio ex moleftiaca»
ftroru côcepco.cx" imminutis têporis diuturni»
tätemoracp& animis, paulatielanguefcerefo»
k e i n oppugnatione difficiliori periclicari vo»
lebac.Quamobrëhinc Hammâ difcedût, cp
pugnaculû,cûficu ipfo, tûincolarîîopcribus,
omniü eius terrae muni cifli m um crar. QuippC
deuils id ftrudis aggeribus fofsisqjprxcindu.
cVaedificatainfuperturriculaagreftes diligêrif'
fime'vallaucrât.quiainpaluftrccvtdidumeft).

incolce monftrare folët.in quo Gerhardus du*

Slcfuicefi.se; vti fupçriQrclibro commemoraut
mus)
 U B E R SECVNDVS. 5><
mus cû omnibus fuis coprjs ,pfligatus cefuscç
cft.Quô illis propinquantibus.Dithmarfi im-
pulfis tormentis ingentempilarumgrandinc
in eos iaculari.vchementerq; detonare.fed no-
cerenemini:quicum vicum munitionifubie-
étumproximcinccdiflenr.in caftra reuerterüt.
Inhacterraehoftilis SC munimentorum infpe-
c"tione»perko eorû locorum viae duce vfi (unt,
homineDithmarfo.cui Splitreringo nomêe-
rat.qui cum in dirioneducis Adolphi feras
glandibus interfeciflet,ante fcfquiannum cap-
tus.eoq; temporis intcruallo ad eum vfum in
cuftodiahabitus fuerat. Pofterodie, vteius
quoquefitum& firmitatem cotemplarentur,
Meltorpam eunt.itineriscp monftratoresfecû
ducunt.quendamnationcHolfacum, qui é p -
rend oppidum habitauerat.ôtbcllo ineunte,
vtita diHimulatafuga agreftes eluderet, carro
argilla onufto eftugerat, Sc Bartoldum Petri
Dithmarfum. Is erat patria exul factus, quod
in ac"tione,quae ei de legittimaeü popularibus
fuerat haeredi täte, cum iniquis iudicum fentc-
trjscircumuctus iniuriamfibifacftam putaret,
ad Camera: Imperialis iudicium prouocaflet.
Ad id verö oppidum nihil memorabile geftn,
liquidem vnicus tantum equus confoüus.öc à
ReinholdoRubeo.patriaDithmarfo, qui in
Galliaolim inter Gcrmanosequo meruerar,
«-"»agnas audaciae & roboris viro.inloachimü
Brochr
 t>6 BELLI D I T H M A R S ICI
Brochcorpium Holfarum.breuiorc bombai'-'
pamanuariadifplofa,quales cingulis appcn»
di folencimpctus fadusefî. Reuerfi poftridie
ad principes cxplorata referüc.&fummusdux
belli in tabelladefcriptumexhibet, q u o p a d o
&ordineiauc Tilcbruggam.autMeldorpam,
alrcrutramearuminuadendam cenfeac, vreß
de eo delibererur poftular. Tribus enim o n v
ninolocis(vtfxpiusdiximus) quibus in i n t e
riorem oram paluftrem adirus pateret, aggre»
di hoftes dccrcucrant, in qua? aggreftesmaxi'
mis operibusmunitaomnem vim f u a m & r o
burcontulcrant.firmisq; vigilum &C tonner
m m prxfidnsfingulisnodibus eufrodiebanc,
vtibi dcpatria?libertate, defaluce&forrunis
fuisfuorumq.quoadquicquam illis viriûad
propugnandumfuperefTet.adextremum vfcp
cum hoftedimicarenr.Hammam veroomnes
firmiorem munitioremc|cxim'mabanc,quàm
vrfacileexpugnari poiïèr.Sub idem ferctem»
p o r i s p u n d u m nunciusà NicolaoRanzouio
incaftra v e n i r , Antonium Oldenburgicum
copias fuas Albim eo dic.contra Vedelam op'
pidum traicdurum.adfcrens. Quaproptcf
itatuirur.ncpriuscaftris, aliquammunirioné
hoftilem oppugnaturi cgrcdianrur, quàmis
aduenillet: dacisq; ad Nicolaum liccris Henri»
eus Ranzouiusfignificat, quibus locisr.omic»
cumfuis pernodandumfit, vtq; fceno.auena
&vino
 LIBEI^ SECVNDVS. 97
dono prxbitishonoretur. Exindedifccptatur
inconiilio, ad vcrius primùmoppidicxpug-
nacioncm ccntandam mihtcseduccre, ronliii-
tins fi t.Tilebruggx an Mcldorpx. H a nceligic
fummusduxbelh.quxcaput regionis hubeba
tur.eiuscjconfilr) fuirarionesreddir. Omncs,
inquit.qui ante hoc rcmpusDithmarfixbrlhl
intuleruntjgraui fit accuratoconfilio,quod lo-
eifummam notitiamtenerent, id oppidum
primum omnium, vtcaperent.adorti Ifir.Ete
nimeum in vmbilico penc terrf fitum lit,inter
duaseius partcs.quasà coeli plagisSudcftranc
ScNordeftrantincole vocanr.in quibus duo-
busomnino locis omne roburcv'viscorum
confiuit.cooccupato difiungi&fegregarih©-
ftes
peripiciebant, ne invna caftra vires Utas
conterrcnt&coniundianimismaionbus, SC
fpefiduciaqscertiore viiftorix.rtpugnarent il-
lis.fecß defenderent, quosdiremptosfaeilius
per partes oppriincrc ex debellare poftenr. N ä
q; prxtcr oppidü latus nuus tranlucrfo Ocea-
num influit.ita v t haudmagno negocio SC im-
pendio prohiber! queat.ne ab vna parte labo-
rantibusalr)salrjabaduerfo laterc auxilioad-
uolent.Prxtcrea compertum eft omnibus.qu»
bellicisartibus ÔC vfu valent,milites primo fta
•"imimpetu.dumanimi vircsq; intégrât- funt,
••eclaboribusvllisaut moleftns gra'uioribus
labefaftasöCcncruat« • ad ardua Sc difficilia
- H
 98 BELLI blTHM ARSlC I
qu.vquaefubcundaducere, vciiilsimum 6C tW
tilsimum efle:ne d u m minutisleuibuscT.inre'
bus conficiendisociumteritur,temporisions
gions redio.arTefti, alrjsdjdifticultatibuspreft
si.animi eorum &C fpiritus franganrur.Deniei;
necilludquidcmoicitanter nobis cogicandü,
m a g n a m milites, facilis ab hoitibus reporran»
dar victoriaedpem Sehduciam fouere.quodin
hommes agrcftes, &rci militaris imperitos,
praeliaturifint: Ideoqueanimos, adprimum
pugnacdifcrimencx' congreflum, maximcau»
daces&ardentes allaturos. Arquifiin muni'
lioris loci oppugnarione, conferds manibus,
fuperioreshoftibusfucrinc, adreliqua poftea
q u x minus oftendent periculi ÔC diniculcads,
cos promptiores &confidcdores habebimus.
Sin m loco non admodum firmo oppugnan'
do,quam prodigiofis corporü viribus, q u a n '
to periculi ÔC mords contemptu, quantaani/
marum rabie &C perdnacia, fepatriamcj;fuam
defendanr.cx" periculum fecerint, deardorecx"
fiducia prifHna plurimum ipfis deceflurum»
quis non videtfProindeadbellumexfenten'
da quam felicifsimc terminandum(quodDe'
us optimus maximus faxit) ego vnum id ma'
xime omnium expedirearbitror, vtpotiusin
inuadenda Meldorpa.oppidofarismunitöCt
firmo.primùm mihtum,nec dum vllo cafii im
m i n u u m & retufam agilitatem experiamur.
quam
 LIBER SECVNDVS. 90
quam adinï.rmam.TiIebrugga: munitoncni
lubeundamconferamusattcramuscj;. Aducr»
fus ca Breda Ranzouius.vir fapiês & cloques,
aenter difierebat,in ter carcra, quibus diuerU
perfuadereconabatur, fie inquiens. Eientm
non femel à maionbus nofiris id o p p i d u m
infeliccrcirctentatu.vf'.Tîadco, v t e o n r i t o c o »
natu non folumdc vmucrla vidoriaeipe dc>
pulfi.icdingcnribus etiam acccptisdatïibus,
turpiterfugafalutè quaererc coactiimt,cx aiv
nahbusnoftrisconfiât, fc'tquanquamfuerint,
quiilludviexpugnatum mluair,potefiatem
rcdcgerunr:tamcn idoccupatumadeo nihil il*
lis profuit, vt poftea ab hoftibus ad internecio
nem peneexfi, maxime f x J a m Ce ;iU&uofain
calamitatcmfubicrint.Icaquenelimih temeri'
tatis exitujdade ahqua infigui ab infida f ortu'
"a multftemur.infauftomaioribus&omino-'
foloco primas Cxcercitus vires non périclita'
daselTe.fedTilebiugge, qucdebilior&minus
minus^communitacft.vr.haud magno labo
recVpericulofupcraricv capipofic, nemo d e
fperec.adinoucndas fuadeo. N a m fi iemcl mi'
htesproiperc cum agrefiibus manusconrulc-
rint.adrdiquaftrenuc &audaderconficicr.da
r
eddentur multö paratiores atque agiliorcs.cx"
quancum ipfis fiducie ac alacntatisaccreuerit,
'antum hoftibus detrahetur:qui,eoloco,ano
fois ocçupatQ.armema gregesque fuos in inte
H H
 5>i BELLI DITHMARSICI
triora terre recipere cogen tur. Q u o d mcum'cô'
filium fi vobis ( v t i o p t o & fpero)probabitur,
ca hoftiû munitio breui momcnto.cV non ma-
onolabore5tiac"tura militum, i n m a n u s n o /
Srasdeueniet. Aliquot enim equitûpcditùm-»
que figna ad Henricum fratrcmmeum,qui Ei'
dora* fluminis ripas cum magna incolariî ma-
nu cuuodit, nocftu tranfmittite, vtis cum fuis
traiecto amne à tergo in hoftcs irruat, ÔC nos à
fronte adoriemur,ita haud difficultcr cVIabo'
riofc(Deoconatumnoitrîï profpcrante)occti
pabimus. Erathic Breda princepslcnatusc*'
oratorum apud Iohannem ducem, magnxc?
a u t o m a t i s a nominis v i r , cumipfa grandis
çtatis prxrogariua, t u m q u o d l o n g o rerû vfi»
ÔC cxpcriêciaiudicfj exquifici, prudenciçcB per-
fpicacis fenexeuafiflecrcdcrctur.facüdiacjjpol
Icrct.Atinbello&militiaidcm minusfelix lia
bebatur.quodabrjsolim, qui duccGeorgio
Schcnkio, Cxfarisiulïu,Phrifixoppidulum.
Damobfidione rinxeranr.cumadeamfoluê'
dam cum coprjs à Chriftïano Daniaercgc mif'
fuseflet.captusfuerat. Inbcllo itcmeiufdem re
gis contra Lubccenfes, cum in Dania eius ope'
ramilitari vteretur, inpotcuatem comitisOl'
dêburgicicaptiuusdeucnerat. Ca?terùm vieil
tum prxualuitcçfummi ducisbelli fcntcntiai
eacparege defignato principibuscp cxcxrero*
rum quocj fuftragrjs cft approbatajfic v t difce
dens
 LIBER SECVNDVS. <?î
dcns: il le c cönfilio dicerer.exitum cfle déclara*
tu ru m, v tercorû meliusdixifset. Namdefra»
trenodu acccrfcndo quod fuaferat, idita eil
confutatum.^'irisiltisagrefubus.&infuetisi'
gnariscî. rei bellica:,fidendum non efie.praefetv
tim eins loci incolis,qui.fi fortc(quod Deus o«
men auerterec) malignautc fortuna minus
profpere bellum gci ererur, eredis in libertäre
animis res nouas molituri viderentur. Quo-«
circa decretum ex principumiulTu fadum. v c
eoordinemodoej., quêRanzouius belli dux
(vediximus) excxadafcictiae militaris arteôC
difciplina praderipferat, Meldorpanaoppug»
natio riifciperctur.Inprimis impedimenta o m
nia farcinaecç in cafiris, fub pra?fidio cquitum
quadragintaex" peditum circitermille, rclin»
querentur: rjs tumultuumpraefedusimpcra'
ret.Bina? deineie cohortesTilebruggamcon*
tenderent .carumlatcra tcgerctBlanchcnbur»
guscum cquitibus ducentis:totidcm idem co»
horres H a m m a m equitibus totidem ftïpatae
ircnr.quibusprxnccrctur vicarius Blanchciv
burgi.Idenim fummo &C haud inani confilio
itaeratconftitutum.vtduobuslocisilliseodê
tempore,ncpe horam circiter antc'.quàm MeU
dorpee- oppugnationcm ordirentur, in hoftes
«rnpetus fierer.vteovariotumultuin diuerfa
diftradihoftesignorarent, quo fuisfubfidio
conuolarc,aut vbi potifsimùmpcriculo occur
 j>î BELLI DITHMARSICI
rereoporreret.eacf;ratione virescomm difiû'
gerenrur.Ncq;fefellirpofrea o p i n i o . N a m qui
ï]s locis cran t.cum hoftes ad fe ne ccrncrcr, alio
rum opem implorabanr.cVacccnfiscvtconuc'
ncraOïgnibusfignificarioncm facicbant.Pon'
tes praetera naualcs,cr<Hrsq* fexagenevnàdu-
cerentur.quemad vfum plaußra prefto eiTcnr.
Ternarlegiones Schonuefîo, Reimaroà Val-
ek&Valcerthumbio duoloribus.a laterc B o -
reali.propc ruguriolum fubiedum oppido.ir
ruptionem f i t e r e r : q nos cum ala fua T h c o d o -
ricusab Halte comitamur. Et hisBartbûlduJ
Perri vi à co m m o n fi rare t. Ol den b u rgici i s c u m
legafO limimiducisbelli, FrarjtiicoBülouio,
in pane Auftralcm rejido ad latus pago Vint'
bcrgo.oppidum verfusitercaperet, ideßibi i
tergo inuaderenr .Ipfum.cum peditaruequita'
tuq? fonantecedentcm.cum turma fua Mauri-
tius Râzouiusinfequeretur:eiTetq;illis vie d u *
Holfjtusille.qucmadMeldorparn domicihîî
habuifle.poiteaquc effugifie memorauimus.
Principes cum duobus fignisvrbê contra p r o
grederentur.ita tamc, nefubidum rormento-
rumfefedarcnr.ibiq-confiitercnr.QuatuorcO'
bortes ad rormen ta praefidio manerct.quibuU
in collefacinoroforum fufpendns infami c o n '
ftitutis.ea aggeribus valliscfc.excratibus agge*
(ta terra excitatis, munirent.Pouremo.quepri
n u l c g i o n u m pcrucnillct, indicium excitatis

ignibus
 LIBER SECVNDVS. 94
gnibus faccrer.ct' fi parsquarpiammuniriones
nâfgedcrecur, vtrjeliqui ccrtiorcseiusfierip>of
«êr,principes vicinâoppidomolâ.qjgenushis
locis vfirate vêro.in exerçalôgiufculcbrachia
ddarOtÇireurnâguotur) illatisfacibus fuccen»
dcrîxDuhxcagerenrur.quartocalcndasIunrj
Oldêburgicusad Hogafpâ pagû copias fijas
recciilui^vndecollecrisvafiscuportndie mo»
uifTr, code die nropc'vicum Tinfbiirrdiû.qui
ab Aluerfiorpdimidiodiftatmiliari.inhofiico
côtedic.quinus iamcafins cdpcrucnicns.Sub
idêtcpusad principes SibafiianusErfamcnus
Lubeccnfiumlegarus, quibuseraràfccrerisin
caftra venir. Is Ciuiratis lue nominell rarioncs
vllaeirdri poffent,vt.pacads vrrincftanimis <^
pace fada.ab armis difeedererur/e interceffurû:
ofierebat, permilTuqjducumrlammammini"
nifirum fuum mifit commeatum expetens.
Quem dariscum in ufum literis imperra-
uic, q u i b u s agrefles arroganter fubiiri»
pferant: N o s fummi duces , praefedti, & ad»
miniftratorcs belli nunc temporis Hammae
commoranres. Eius autemminirrercum
fub prxfdio, q u o tutior effet, eo deducere»
tur, leui curn hofiibus concrado certamine
pugnacum. Cecideruncex Dithmarfis non
nujli, ex Holfacis vnus duntaxatignobilis
& gregarius equcSjcV icftus prçterea glande no»
bihsLuncburgicus ex familîaSporchia, fcd

\
 «tf BELLI DITHMARSICI
viilnerenon lethali.Erfamcnus v e r ô , quiain'
celligcbat .principes oppugnationem p r o p c
diem aufptcaturos, mcpropter intcrcelsiorté
fuaquicquam intcrmitterc vellc, libère tutocjl
abeundi acccpralicentia, caftris exccdcnsdo'
m u m rc u e rfu s cft. Itacfi vr fta ru t u in cra r,p oftrfe
diecakndasIunr), vergenteinoccafuinSole,
horatncircirerkxcamcaftriscxitumcft. Primi
viam ingredi foflbrcs, coscomitari a l a T h c o '
dorici ab Hallc.cumcolioriibusquatcrnis.iiv
d« roi meta curulia p r c i n o u c ri | c fu; ponts
lui u lcsvehi,hincpra»toria inferrifigna, p o '
ftrcmo logiones terne lucccdcrc. inter cas prx-k
barSchonucfiana, Jiancin mcdio Reimarnsi
V a de cxcipicbat.extrcma occupabat Valtcr'
tfuimbius. Atfnmmus duxbelli Ranzouius,
cum ngnis quatuor ôi magifirocaftroiü pro
greßus, Iccündum collcm damnatorum fiqv
plii ns d rfigtiaturri vallos.aliacp fubitaria mu*
Ii im •-. ;. , quam potcft occufdfsimc, p o f c i r .
P o r r o S c ionueiius,cüm foflbnbus nounullis
& vixduce BartoIdoPcrri,primus pontes na'
uales traducit, cVadhoftium munitioncm pV
netrat. c u m reliqux duxlcgiones & équités
Tlieodoriti ab Hallen infcquuntur.Sed nimia
vfus feftinationc Schönnen us.dum fperar,aiv
tcquamdilucefcat.fe pontes iadurum.in cxtrc
smim > iras pcriculum cum kgionckfej/rxci-'
puacA'bieniniomnem icincns diftkulcatern
<o
 LIBER SECVNDVS. ç6
eoadminitulo iam fuperauii, & v î e d u x B a ^ '
toIdllS.quodab vn.i munirionis parte hoftes
Vfhcmi nccrtormcntis infcftarcnr.accedcnccs,
Vtequum aîccndcrcr, quem pedihus abieiîs à
tcraorfliqucrar,cflctrctrooreluis,pcr mil item
Duhmarium.qui fitum loti ignorabat, q u o d
per duiturnâ eius ex Dnbmarfia abfcntiam
fofeeeo locOi quo antra nulle fucrâr,client ex*
citata-.in profundasfolTas caecasefc voragincs
opinione declinandi icftus tormentorîi abdu»
cm:r Indcmilitibus,collotcniisabibrbêribus
vndis.fcrceriatandurn fuit,adeö v t m i r u m lit,
quomoclo fmeriennt.Fnimuciö mil 1 licodo
ricusabHall, tum rurma fuafuperatis foffi's
eoaduolans.palant bus matureopem tulilsec
vniucrfäcalcgiooccidioneoccifa fuiflct. Isin
dirlicili ÔC pcriculofo illocertamine, quomili»
tcs.quod.madcfacto aquispuluerc pyrio.ftlo
pctis v t i non poficnt.bisabaggrcftibiis rcic»
eti (tint, rraiccTö pila crure vulnus accepir.
Sthôueiîusquodjidumoptimi fi'mul ducis ÔC
mi!ins fortifsimi munus ieduloimplct,fuosdj
cùm voce tum cxcmplo incitans.frameain l i o
fies ftrenue rcgcrit.Drcui a n e o tormen to,qua»
fifemifalcone trarjcitur: ex quo vulncrequar»
topoftdicmortem obrjc. N c c m o r a rcliquae
m o x fuccedu nt legioncs, atroxej; illic ÔC cruen»
tuni valde oriturcertamen, quo diu ancipiti,
adfefquihoram circiter difploßs continent.ee
H v
 97 BELLI DITHMARSICI
vcri ncfc tormentis &C bombardis accerrimc pu
gnatumeft.Tandem veroDitlimarfi cxhaufti
viribus,pedemcprefeientcs,in fugam fcfe con-
ricinr.milircspcrmunitionc luhruntesinoppi
dum irrumpüt. Dum hxcincerraxquato di'
fcriminepugnadurarct.molaad oppidü, vc»
conucnerac, iniecto ignc per Hcnricum Rattj
zouium incenditur.vteo confpecrofigno O b
denburgici accedere, focrjscf; fubfidio venire
maturarent.Ita namefecrar conitirurum.vt tri'
bus fimul locis oppidanos aggedorenruM
latercSclionuclius, atergoOldcnbiirgicus,à
ironre Räzouius l'ummus dux belli, ( um rr<;c
&pn'ncipibus. Cui rcioprimo confilioinltv
tuta»,prxterfiduciam lr.oraailatacft,dumilli
lentius, quam rescxigcrcr.in r faciunt.Ferunc
pencs milirescius rr.ora: culpamfuifle, qui
progredi aliquandiu recul.uierint. Ac
lohannes Ranzouius &C Vrisbergius, dum
infoflls fuperandis Sthonuefiani labprarent,
diredis prius in hoftes impulfisque cor-
mentis vniuerfis, pedeftres quatuor exhor'
tati.cohortes exeonftituro recta in oppidum
jmpetum fecerunt. Ipfe Ranzouius ingen'
tis indomitique animi &C inuictae fortitudi'
nis praeclarusdux, vtlegioncm in profunde»
luto fofsisque haerentem oportuno & renv
peftiuo auxilio fubkuarer, equo fe in pede»
des demittens, prima in acic incer milices

auda-
 LIBER SECVNDVS. 9 S
audacifsimç dimicauir. E o ctcnimmodo mi»
lires nonnihikuncTâtespudore fimul &emu»
hrioncncccndi pofTepuc.bat, nefefummum
ducembcllt pcdibus in hoftes intrépide va»
dentem dcfticiiilTe, minuscf ftrenuoeonfiden»
ter r«iitie(Teoerhiberer,rur.Nccjuc cnim dece»
pitopinio. N a m moxeoneirato vchcircnrcr
inucctiimperii milites, pcllcndiscfcagrcftibus
pcrtinacitcrincumbcnres,tametfi hi membris
rorofislacertisquc grandibus, & viribus in»
dcfefsis.quànrum à \ iris forribus in exrrcmo
falutis diferiminc pofiris ficripracftariqnc'po»
tiiir,obftinatifsimcpi!gnarenrpropcllerenrcp,
nceftartoncs Tuas quam quifpueforritusciTet,
fugadcfcrere:fcd rorporibus reocre cogitarér,
cum ne v n o quidem confeAi vulnere ad rer»
ram ftatim pronicaderent: tamen nudato tan»
dem propugnaiorum coronafuperatoep val»
l o , & portis rcfraAis, in oppidum irruerunr.
Quoexpugnato portiscî; reclufis, côfeftim A »
dolphus tribus quatuorue comicarus equiti-
businuehitur.poitcil rexcfi ala prçroria ex H ê
rico Rârouiodnde vtracp duefi turma. In pri»
nioirrûpêriûfurorc &Cimpetu.quicquidin o p
pido eiusep cire uitu repertum, trucidatum cfi,
viaeep omncs.platcac &' domus, cruorc fardarae
cxfuneribusrepletar. N c c iplis quidem fxmi»
•lis parfum, cum multx earum ab indignan»
te milite interficerentur, phiresoppido exige»
fentur.Nâ Si tunc.cum cefi fpoliarcntur.cx'an,,
 99 BELLI DITHMARSICI
cVanrca exploraro eratcognitum nonnullas
exipfis indutasarmisviriscj?immifias, füpri
quam animus mulicbris Sc naturaferrct, pro
ftationibuspradiatas efle, fxminamq; vnaffl
inilitesduos vnumpoftalterum cultro con'
fodiiTe.Itaincrcdibilislibcrtatis patriçcp amor
o m n c m i n n a t a m coinfcxu mollitiem <Séfor'
mi'dincfuperauir. Ccciderunt autcm inca Qm
pidi cxpugnationCjCxDidimarfiscircitcr qua
dragcntos,ab altera parte ,&Z qui in pugnaca
fifunt.&poftex vulneribus obierunr.penc cm
tum,interquos fuitlohanncs Strugmanus D a
nus,milicum prarfeclus. Occubuit quocju<*
Volflgangus Schonucfius, vti diximus.con'
ftantianimofStcgregixfidedux, ßC Danicüs
Ranzoifrj prxfecti militum fignifer grauitef
fauciatus. Ènirnucrd, nififegniscamilitumin
accclerandointcrcefsifletceilatio.&.quodccre
tum cratmodojtriplcxeodem teinporeincho
atafuifletoppugnario.conclufis vndiquaqu«
agreftibusnullaeffugiendi patuifletvia, SCad
v n u m o m n e s , q u o t q u o t i n oppidoeflentde^
prchenfi.in hoftium manus deucniiTent.Atqu«
cquitum ineurfu auerfaoppidi parteeieefti,io
fugam fefe crfudcrunt.eo derlexere,qu6 Olderi
burgicus cum fi is aduentabat. Hi figna noué
explicantes, viccnacirciter torrnenragrandia
fecumduclabaneßccumelabendi viamalian-
nullam confpkerent, recta in comiten»
ibant
 LIBER SECVNDVS. 100
ibant. Inquosequitatusdelatusimpctumfe»
cir,Mauritrjq;Ranzourj alaad treccntos eorfî
cecîdit,& tormcnta praetcrea parua grandiaqj
quincp & vigin:i,cl' magna vipulueris ad tor»
menra impellenda pcrfcAi, fignacp non pauca
ademit.Ita tertio Nonas luni] ante horamvn»
decimam diuturnam Meldorpa capra expug»
nara eft.eiuscp propugnatorcs & i n c o l x , parti
iiitcrfeÂiautcapti.partimfugaelapfifût.ftete»
realiquantifpcrinitruAaacie in oppidomili»
tes, quodagreftes ad amnicultim quêdamex
fugacôfluere conglobaricçnunciarcntur, fed
r)s(vtdicftumcfoperimmmiffos équités difie»
Ais.permiiTum militibus ad dircptionemôc*
praedam difcurrere.Hi vero ingruente vefpe»
raoppidoegreffi.propc illud feptecrioné ver»
fus foris confederunt, intus remanentibusc»
quitibus.Oldenburgicusin pago Amcfphur»
to in Aufiralë à Mel dorpa plagâ tctcdicncc n»
eul inde Mauritius Ranzouius. Infequentidie
propter contentioneminter équités peditesefj
ortamdepreda, quam omnisgenerisopima
cVvariam (namco accolje,vtinlocumtutiorê
ad primum belli motum opes fortunascg fuas
omnes contulerant)nacfti erant.in oppido m o
«*a tra&a eft .Milites enim, quia fuo po»
tifsimumpericulo& labore eiusdieivitftoria
ftetifTet.dum ipfi propter perpétuas interiacê»
tes foiTas cquis adadis h ofti cladcm inferre nô
... „ .c
 toi BELLI DITHMARSICI
poffent.exclulisequitibus predamquocfconv
ncm fibi vendicabanr.Scd eo graui cx pcriculo
fo tumultu cvix enim praefcAorum lnterturfü
tSC übceftatioibus contineri porcfanc, neadar»
m a confternari in fefe vcrrcrentur ) printipö
imperioatque autoricate vtcunqucledaco.to
fiicurum, vt pofiridie vuiuetfa:copia;oppido
Brunsbutcehoadmouerentur. Idvero, quod
liclioraelTenr capta confilia , in tcrtium die m
rcicAum dilarumque eft. Quippe RciUiarusi
Valde ciî cohorte vrta & Blanthenburgius eil
equirum ala.ad Nicolaum Ranzouiiun Albis
fluminisripastcneiitem miffi, vtiuiitftiseum
eo viribus.quando fummus belli duxà fron»
te cum maiorc cxccrticus inole expugnando
Brunsburtclio ineumberer, ipft à tergo im»
prefsionem faecrenr. N a m q u c hoftes cirtum»
uallatos vndiquefaciliusoppriiui,cx:intercIu»
fo ita adieu , ncrcliqui Dithmarfi fubfidio
&C fuppcrrjs ferendis aduolarent, prohibe»
ri pofle iudicabant. Hi igitur Dithmarfia
egrefsi, capto per Holfatiam cireuitu, neid»
q u o d agere animis deftinauerant , ab agre»
nibus animaduerteretur, ad Nicolaum p C
ucniunc. Intcrca temporis caftra i n l p c
Aa , mortui collcAi numeratique fepultf»
rae traditi funt, obiterque deiiberatum, de
impedimentis quid ageretur, &C porrö ho»
ftcs,quiin Hamma alrjsquc lotis Dithmarfi*
alrio»
 LIBER SECVNDVS. toi
altioribus fefe communiucrant, q u o m o d o
client inuadendi, Schonueln quoquc dc-
iunâicadauer, quemadmodum îpfe vitaex-
cédons rogauerat, inHolfatiam alportatum,
cv honoriiKc' vtdecuit.ltzolioa? tumulatum
cft. Deduxcrunt équitésquadraginta, quos
principes ad id muncris obeundum dclegc-
rant. Quia enim agreftes vias omnes &C
itincra, vt commeatum intercluderent, po-
fitis diligenter vbique cuftodrjs obfederant,
Vcrebancur, fi cadauer forte interceptum in
manus couim peruenifler. , ne in id more
fuo fauitiam immaniter exercèrent. In eius
locum Chrifiophorus Vrisbcrgius legio-
ni praefedus eft. Hune principes defigna-
ueranc, tametfi omnium ferc animi in D a -
niclcm Ranzouitim , forrem cX tgregium
virumjefTentprodinati, cumque, vtpraccla-
>"a gencris nobilitate & fingulari militiae
ftudio confpicuum , praefectura ea dignif-
f'mum iudicarent : tarnen is in gratiarn ré-
gis , etiai:i refragantibus nonnihil militi-
bus ,ipfi praelatuscft, ne p e r R a n z o u i o s o m -
nia eo bello ftare &C adminiftrari videren-
Uir. P o r r o ex captiuis cognitum, habuifle
agreftes clandeftinum in caftris principum
'peculatorcm, qui ipfîsretulerit, confiituilfe
principes nocte ea, quae expugnarionem Mel-
qorpae anteccisir, modicum militum cqui-

tumcjj
 toj BELLI DITHMARSICI
rumdj agmen Tilcbruggam mittere, quiibl
hoftes congrcdiendodilnnercnt.rcîiquis verô
copiasomnes quam occuhifsimc'ad Hammâ
inuadendâducerc. Quamobremmiiilsccius
oppididefcnfores habitatorcscpeadem Ii uim
noeteadMcltorpanos, quiaeanunciaren ,3t
tampraefenti imminente p e r i c u l o e x p j e î o o '
p c m implorarcnt.eorüauccm c numéro quin»
gentos omni armorum gencre pro more luO
inftrucftifsimos, vixditm oriente Sole.éb pro-*
feiftoscflc.Ea varia opinionedelufi agrcfk-s.irn
pellen te proculdubio diuini numinis ira,Se ad
penam iam pridem meritam votante,fuum ip
forum oppidum prxfidio eodetracftonuda'
runc.Exquoinrclligitur, q u a m falubri 5c" vtili
confilio deerctum luerit, vcemilTis nonnullis
eopijs.inuadcdiillas munitiones fpeciesagre
fiibus prçbcrcrur.qui hoc modo decepri alq a»
Irjsopem maturam, vtncccfsitas poftularer,
ferre nequiuerint.Ecenimeftcrcdib]ie,ft vnum
in locum confociaci omnés vires fuas & robuf
contuhfîent, potuifTecosaliquam fortaflecla'
demhom'bus inferre, au teerte maiorctonariii
tx fucceiTu minus infelicifcfedefendere.&diffi'
ciÜorem multoluduofioremdjaducrfarnsen»
cerc victoriam.Terfio poflcapram Mcldorpä
die.fummusduxbclÜcum cohortibus legio'
nanis,01dcnburgici,Vrisbcrgii,& Valtcrtliîî'
brj.quibus cum alafua aderat'Mauri t; us Ran',
zouius
 LIBER SECVNDVS. 104
«ouius, m o t i î caftris oppido exccdit, & ad rt-
u u l u m q u c n d a m , v b i aquabaimir agreftes,
«Scmunitionem fecerant, haud procul Brunf-
buttelio conlïdet. Q u o c u m propnis «icçefsifl
fent.fpeculatur^quarationeiub exortam pri-
"ttùm Jucem rectifsimè oppugnarent, e q u t u
Vrisbergij, q u o vehebatur, glande .'clopetto
emilîà, interricitur. At poftridie, qui dies erac
fèptimuslduum Iunij.prouecu' vlteriusiçcun
d u m A l b i m . v t lioftem aggrederentur.fabulo-
ftam & f a t i s f o l i d ü i n i i e n i n n t v a d i i m , vbi n u l -
luni anrea fuerat.Idconfpicati agreftes, p r o -
tinusdefertis m u m t i o n i b u s fugam arripiunt :
m quosadaftis equis fefe inferunt équités, «Se
nonnulli q u o q u e milites per circuitum v i a m
jntercipientes ièfe obijciunt : ita v t i l l o e t i a m
dieadquadringentos eorumc*fi & profiigati
fint, fignum vnicum ereptum. Agreftes verö
Vehementer f u g s inftiterunt, vt. infequen-
t'Uin vim euaderent, Erant fuperioribus d i e -
bus plauftra militari annoiu onufta ab his
-"niilta intercepta, fuerilntquc commeantibus
s
x caftris a d m o d u m infefti, & imprimis n o b i -
e
| m regium p i i e r u m . e x g e n t i l i t i o Q u a l j o r i i m
i n
Holfàtiaftemmateà Rege literasadreginam
•""•«remdeferentem, d u o b u s m e d i u m g l o b u -
s
•> traufadegerant. Ncque ex vulnere tarnen
ftatim vitadefecit, fedab eoinfaufto i p l ï l o c o ,
^••i circa m o l e n d i n u fuit a d d i n y d n m i à M c l -
I Jorpa

t.
 lof BEt,LI DITHM ARSIC I
dorpamiiiarc,in vliginem fine lacunam pain--
ftrem euadens, l i t e n s in col um es régi prçtulit
alceroquepoftdiianiiviam elflauit.Ä: Mcldor-
p x h u m a t u s cft. Cauerùm fummus belliduXr
cum Iegione- Oldenburgica Brunsbutteiiurr»
adortus, id vicapit, b o m i n u m autem fcrène-'
m i n e m reperit, quôd omncs cjpta fuga il Ii n«>
metu hoftium profugerant. Nicolaus quoqu«
Ranzouius>vbi de coniïhjs iociorum accepi">
c u m Reimaro à Valde & Bl.mcheburgo, ex Vil-
ftermarfîse rinibus copias co ftatim traduxi''
Blanchenburgi autem tuntiam fummus du*
belli.quo fîrmioreilla prarlidio tenerentur,
principes in caftra rem i fit. At milites,cum tarn
profperaconatibus illorumfortunaafptrare"'
excurrere prxdasque agere cœperunt, impri'
mis O l d e n b u r g i c i . Q u o temporis momcntt"
cum Valterthuinbius q t i o q u e c u m fuis fupcf
ueniret.qui horis antemendianis boites ant«'
uertens fefeipfis obiecerat, cary interuement-"
1
mora poft focios nonnihil fuerat relictus.eii '
fcfoppetarij Oldenbnrgicis fefe coniungun*'
1
& iniufsi in hoftes progrediuntur, exiftima" '
tes, fe agreftes penitus fuga difijcere& c o n c i ^ '
01
re pofTe,Sed,quoniam horam circiter oclaua
a u t n o n a m iam vefpera praecipitabat,belli àti*
0
c u m Oldenburgico alijsque prçfectis r e l i q » '
milites educere noluit, verum communibu^
1
furTragijs decreuerunt,fub p r i m ä cxorta* d" -
1
lucefl
 LIBER SECVNDVS. io*
l u c e m o m n i i l l . u a vi hoftes lacefTtrcpugnxqj
aleam fubire. In oppido itaq; belli praefectus
cum Oldenburgico perno&auit, V a l t e r t h u m -
bius ad pagum proximum tentoria rîxit. Ha-
dem noifte BÎancheburgi v i c a n u s cum dueen-
tis equitibusex caftris praetorijs Bocclenbur-
gum mittitur, vt,quihoftjurn i M a c fugiendo
manus milicum euaderem,eosipfeturmafua
exciperetconficeretq;. Q u a m ad rem & M a u r i
eius R.inzouius, c u m delcaaueccntorüecjui-
t u m ala\ i n l o c a terra: aridioraàpatruoducç
belli collocatus eft. l t a ^ inalbcfcec« cœlo, para
tisadpugnäanimis.ftacirn moucri cceptû: fed
boftiûpars maximaiam noctu ^ifugcrat. Q u a
dringend circiter agreflcs, c û p u e r o r û i n i b e l -
l i u m & mulicrû turbs,ad cafas duas.qux totas
paludecx aquis penitus circûfundebitur, con
fluxerât.ducliscp fofsis, âc fubitarijs factis m a
^Uionibus.ex piauilris coa&is.cétorùb.firagu.
*is,cu Jcitris, aliâqj materia ^ m i f c u a , vt quftp
*°ts] jobtuierat, intra eas aduerfus hoflilem
y'irn & impetû fefe côdncreiX defendere para-
fant.Poiteaquäauce legionibus vndicjuaqî cir-
c
Undari,cx quafi indaginc fé claudi Confpiciût,
r
P o t i n u s a r m a a b i j c i ü t , & fineconditione vlla
jffededût, Quos R a n z o u i u s d u x belli vbivi-
J"etnudosatcp inermes m a x i m e eflehomuncu
°*»f«bitö rem omnem ad principes defert.
dum ita g e r u m u r . r e x c u m Iohanneduce
I a Holfa-
107 B E L L I DITHM A RSICI
Holfatix fuperuenit, atque ftatim , fubount«
gcnerofum atrp fublimcm eius animum com-
miferatione, vc data impunitate in gratiam re-
cipiat.calamitate & miferia illorum permou*'
tur.Nequetunctamen certi quicquam de ci"
pciuis dccernitur, ademptaty eodem die hofti'
bus amea tormenta campeftna feptem. Poftri-
die eius diei.cum hanc ob caqfam in confiliur"*
effet ventum,rcs<]jmulcum difceptaretur.du'
ces ambo annis animiscj; florentes, cum not"'
f
nullis oratorum fuorum ( inter quos er;in
Breda Ranzouius 6c Bertramus Seftedius ) fi"'
v t
eile permififTent, mox interfectos fuifle :
1
nempetamexecrabili&fama, nullamque cl*
mentiam pro mérita ex gerne prognati.totp""*
)S
claris & illuftribus maiorum fuorum anim '
1 1
q'uafi inferix.cflent mactati. Tandem vero cit "
1
Ranzouius rcuerfus huic deliberationi int« "'
1
ueniret.diceretqj crudele omnino de Tyrann '
c
cum efle, eiufmodi homines dediticios tru ''.
1
dare, eiiisqj fententix rex accederet, vnani" '
conlenfu eft ftatutum :vt, primoribus exe""'
ptis, qui in Holfatiamtraducti diueriis i n a r f
fC
hus.ad exitum belli cuftodix traderentur,
(lUOiUU V A i i u m w w " - -
'
-•1/ 0

liquamultitudo aceruatim, cum Iiberis co

iugibufque, in naues collata Albim traijce^
tur.Itavnius ferè hominis clementiore i" ,
ein ijsomnibusvitaimpetrara, & tot anind ^
prxfcntt morte fsruat* funt mandatumtf
 gatofummi ducis belli, vt is eam rem procu-
raret,& miffa iuranicnti f o r m u l a , i n q u ä c o n -
ceptis verbis captiui iurarent, p r i u i q u a m d i -
mitterentur. Poftea placuit m o x omnibus, vt
tempore pomeridiano in fenatum redirent,
confiiltarentq; redaâa iam in poteftatem a u -
ftrali Dtthmarïix plaga, qua rattone hoftes.qui
inoppofitaora boreaü.collatis ce omnib.fui»
' virib.diligentifsimèfefefirrnifsimeî-pcômuni
uiflTen t,& extremâ ibi fortunâ fuam periclitari
ftatuerent, porrb inuaderc Se petfequi oporte-
ret. Eodé tempore quidâ ex ftatione v i g i l u m
Dichmarlicorum ad hoftes transfugit, quo re-
fcrentecognitüeft.ftatuiffepriori nofle agre-
ftes.incenlb per midieres oppido, in caftra pras
toriarepentino faftoimpetu inuadere, in q u i -
bus ad Meldorpam principes cum mediocri
prajfidioremanferant : fed d u m i n i t i n e r e f u i f -
fent, oborto inter cos terrore, fupra centuni
abie&is armisrebusrp o m n i b u s in pedes fe con
•ecifiTe & profugiiTe. Q u a r e deieftosanimis per
turbatosqjcaîteros incepto deftitiffè, & mox,
quovenerant, regreirosefle. Eius conlîlij.t.u
n
«etfivanicx irriti, haud abfurdae tarnen fue-
r
u n t rationes.Sciebant enim agreftes, maximâ
copiarum partem fortifsimamq} indc abdu-
ftam eiTe, eamty duntaxat legionem prxfidio
caftris reliclam, qua: nuper in oppugnatione
Heidorp«, amifsispluribus viris egregijs »Sc
I} forti-
 te? BELLI D I T H M A RSlCl
forrihus, vehementer imminuta attenuaraty
graue * uinusaccepiiftr.ita vteam facile fupera
r i & o p p r i t n : pofie.minimèdifrîderent.Praste-
rea vnico faltem hoc modo,(îeo.icccpto rumo
re hoftcs irrito congru ccep .i$ab'îftere,& ad de
fenfionem «Se fubfîdium priocipum ecleriter
rauerti cogerentur,fe ftiis;n fupremo verfan*
î i b u s diferimine opem ferre poifc,perfpicie-
ban t. Neqj faneabhorret omnino à vero, quem
a d m o d u m aptius vtiliûsuc tum nihil abipiîs
quiuitexcogitari, itacuentum quoq) pro votis
féliciter potuirTe rcfpondere, fieo m o d o . q i i o
eratdelibcrata res.gefta & adminiûrata FnifT«*c.
Reuerfoauté in caitra lfg.no fummi dutis bel-
li, vehemens cv turbulCta denno depr.rda con-
técioexarlît his.vr diuideretur, illis.vt vende-
retur.flagitâtibus.Et quanquâ principes,quiC*
quid ad eos cum iure ftio.tüequitatus pretori-
n i nomine, redire poflet, id omne vitro ipiîsr-
mitteréteondonarentep; tamen ntq; ita fubof>
t u s in caftris tumulcus côpefci & cohiberi pc»'
t u i t . In eam d e m û a b o m n i b u s fentcntiâiturn
confenfumi]; eft, vt iîngulis cxdecurijs fingulj
J5dç prç/etti deligerétur,qni in caftris ad parti"
dû intérim cxuuias m a n : r é c : eocjjpacloturb-"
c
fedata e f t . Q u a r e pregredi & boftem, don«
o m n i n o eflet promgatus vi&usfy, profequi de*
cernitur . Imprimis per deleftos belli c o n ^ '
l i a n o s , h * c ratio inita & inftituta . Oldefl'
bürg"
 burgicuscum equitatu peditatuqjfuo.écMau-
ricij Ranzouij turma, in principum caftra ad
M d d o r p a m rcnerteretur, ibi fubfjftcret, <X
tormentorum cuftodiam agcrcr. Idibus d e i n ,
delunij.curn primùm dilnxiffet.hoftib.fimu..
lato fefe oftcnderet, quafi Hcmmingftadium,
ad id oppidii oppugnandum.omnibus viribus
contendcre.viam'qjeb fercntem ingredi vellet,
vbilohannis Danorum régis vniuerfus o l i m
exercituscarfusfusûfcjueeft : vtiitahoftib.fu-
fpicioiniiceretur, ipfos quoq? eadem via îllos
aggredi cogitare. Pi idie autcm Idus tcrnx c u m
principibus iegiiines.cx ala Blancbcnburgi, h o
ram circitertertiâ vel quartam àmeridie.reftà
Tilebruggam irent, ecfaih loco in hoftes impc
tu factoirruerent. At bisadtierfatusOldenbur
gicusconfilium turbauit.qui morariincaftris
abnuit.vt pro fe quocpaliquam bello gloriam
fibi venaretur.necdcfes âc quietus alieni l a b o -
r
' s bcllifyfpcclator in tentoriis delitefceret. E x
e]uoillud i n c o m m o d i confecuturh, q u a n d o -
quidem facta cômutatione V a l t e r t h u m b i u m
cum fuis ad caftrorum tormentorumrp cufto-
diam reiinqviereoportuit, & milites potando
fefelargiusaliquantoinuitaffént.vtplurimi ex
ipfis in c^ftrispermanferint, nec dimidia par»,
Vexillû quifquefuû.fit i n f e c u t a . Q i i x r c s p r i n -
c
'pibuscaufam prx-buit, vt diutius in itincre
l**r«rent, d u m reliqui aducnifent. Milites
I 4 cnim.
 ni B E L L ! D I T H M ARS I C I
cnim,quotqucu in via iamerant.fcmcl atqj ite-
rutn iijjna intentes, progredi reeufabant, ita vt
rex vJic^lcncerincandefcercf-.diceretcfjad cir-
cumftanecs,ncbxilones eos facturos, vt belli­
g-rare i m p o f k r u m fe peeniteret. Luberet q u i ­
dem,aiebat, in bellica hac palxftra exerceri vet
fariqjdiutius, fedeijciamanimo eas cogitatio-
nes. Saluta illis funt ftipendia , obligati funt
nobis, fthas turbas concitant : quid facerent,
fî nos obftrifti iplîs aut obsratielTemus^Enim
tierö.deprxdaquödaliercantur, ad nos quid
attinet f Exindeimperatum iîgniferis, vt prar-
latis vexillis iph* progrederentur,quo vifo.mi-
l k e * a d c o n t i n u a n d u m i t e r excitabantur : ideß
«o ordine confcclum. Primam aciem efficie-
lut a'a ßlanchenburgi, ei Vritzbergius cum
legione Sdionuefiano fuccedebat,tormcntifty
duodenis minoribus, nee non pontibusnaua-
Jibus vniuerfis & foffbribus.In medio cquita-
banc principes c u m t u r m i s prxtorianis, ca»
r e i i q u x dua* legiones comitabantur, agmen
claud.ebatequitatus O l d e n b u r g i c u s . Iterverà
extendentes in veteracaftra a d p a g u m Aluer-
ftorp direxerunt, q u o d illic potesnauales nö-
nuilos reJiquuTent, eoque in loco aliquantü"
f u n t c ö m o t a t i . I b i prxfecli tribums milieu*!»
a<:
& decurionihns denunciant, p r x d a m poftb
11
eius fore, qui eam abhofte eepiftet : co tarn-"
0 1
pacte» & conditione, vt ne am« ad p r x d a m '
feur-
fcurfus fieret.quàm hoftis effet profligatus.Vix
ortaïuce,reliais caftris T i l e b r u g g * apprope-
rant, quam dupiici oppugnatione aggredi in
confîiio erat decrctum.Ranzouiusautem j r a : -
fedusbclli, coniitantihus nonnullis, propius
cquoadueßtis, fpeculatur, qua parte m u n i t i o
hotiilistutifsimè inuadi pofsit.Eaerat v n i c u m
faite m propugnaculum , aggere pra-ducto &
palude voraginofa foffaq;munitum, ad q u o d
vnicusomninoerataditus, in quem tormenta
fiia agrcftescontulcrant. G l o r i a b a n t u r i l l i , h o -
ftes fuos co loco fjepius à fe profligatos & dele-
tosefTe, c u m irrumpere tencauiffent. Q u o d fi
tuncquocpHoIfatiincautiusincam feviam i n -
tulilfent, ncc ipfifuga deferuiffent munitionc,
fjrtâfsisdetrimcnto Cx clade aliqua infigniaf-
ficerepotuiffent. Aderantauté rari projrugna-
tores, qui cuftodiaiduntaxaterantrelicli.cum
reliquidccepti errore Hemmingftadium c o n .
fluxiirent.vtfuisfuppetiasferrent.in quos illic
o m n i mole irruituroshoftes credebant. Uli v -
bi vident hoftes acccdere propuis, extemplo
mtmitione dcferta in fugam précipites fe con_
ferunt : milites verègregatim iugruentes iter
fibi vi aperiunt.aggeremqjdemoIiimtur.Subit
'ntcr primos ipfc f u m m u s d u x belli pluribus
«omitatus.viaq} facta penetrantes cû ad v i c u m
quendam peruenilTcnt, ibijnonnullos ex.agrc.
ftibus offendunt,quorû pa rte m a x i m a interfc.

1 5 <A
 IIJ B E L L I DITHMARSrCI
ela, ex fuis quoq; aliquot glandib. traieftos de-
fîderant. Interea curhàfâ fua BJanchenburgai
aduenit. Habebat multis indicés pro comper-
t o & e x p l o r a t o Ranzouius, pagumeumc« op-
p i d u m Héidam nihil intcrefie.vbi hoftcs ex fu-
ga refiftere,& in arma fèfe colligcrepoiTent.prg
t e r v n u m a m n i c u l u m , quem propter palus ef-
fet. At quiaitineris monltrator nulluscrat iw
promptu, (exploratoresenim pofttergum pr»
culaberant,) eum filins Henricus Ranzouius,
cjiio cum Haruardus Langiiis erat.fubmonuit»
"mil i t e m f e c x i t i n e r e allocutû eile, qui notam
ïîbi via dicerct.Hoc milite duce cum quinqua«
ginra fermcequicib. ebcontendit, repertusty»
quem diximus.amniculiis defertus, quotra e-
i t o . p e r n u n c i û Bl-mchcnhurgo (ignilicat, ani-
nictilum àfe tenei i.vtq? accederc ma'curet.hof-
tatur. Regem quoq; ducesrpde eo ccrtiorcsfj-
cit, qui non d m morati, ccleritervltraamnerri
profequun tu r.Lurup equitatuspcnèvniuerfu*
tranfmifcrat.militum vero pleriqjpofttergurfl
aberantlongius.cum ad pernoc'tandü in opp'-
doHeida,(neqjenim ineffc qucnquam arbitra-
bantur.qui contra fearma fumerc audcret) 1°-
eaatqjhofpitia inter fefortiriinftïtuuntiortaty
inter cohortiû turmarumqjpra-fe&os alterca-
tio.cumneutri alteris fepcrmifliiros cötend«-
j e n t . v t ipfi fou oppidum tencrcm. Q u a m con-
1
sentionem itadiremit Ranzouius belli dux,'*' '
cqui-
«quitcspeditcnj lîmul in eopcrnoi^arent,cum
• uisinprimisprincipes.dcindep.irsvna eq- ï~
tum.alteia militum.lri'i v c r o o p p i d û H e i d a c e -
lebri eins loci e:nporio,tx areiiticioi ultruétura
atq; elegantia.on.niû in Dithmarfia ornatifsi-
mû,in çjjintermediu f c r è i n c o l e e x o m n i e a o r a
ftausdieb.ad mercatû coeiint.ifclebantqjin e o -
dem conuenirc iîngulis hebdomadis, feptimo
quorpdie Sauirni,quadrarJmaoc"touiri, & n é -
gocia procuratinnis fus cxpedirt.Huc permif-
iu Kanzouij Tacob.Blanchtnburgus & Afcani-
us ab Holle, q u i voluntanorû equitum duce»
crant.exploratüproficifcimtur, & M a l i n i t i -
i e r e muüeres, qua: Blanclienburgn m u l f i i m
porrigerent.cxiis cogtrofcünt.vii os in oppido
elTe, cumcj! caltrorû pnefeftos propuis oppicîû
adequitalTet.cûeodéadfuosferecipuun.Qua.
terna enimagreftiûfigna eminus ccfpcxcrant,
qua: incitato curfu fe perfequcrentur : fafsiqî
poftea ipfi funtagreft.es,le in turri miniftrû fa-
crorûhabuiffc, qui capitis fai periculo ipfis af-
firmauerit, ducentos tantummodo aduenire
équités, quç caufa fuit tam audacis eruptionis.
Hoftes quocp poft collem abditi ita Iatebant, vt
confpici ab ipfis non poffunt. Ea quatuor vexil
•a c u m paucistormentis, q u x fecüaduxcranr,
v b i l o n g i u s progrefla fub equitû c o n f p c d u m
v
e n e r u n t , q u i nuncio coaccci to vix aciein»
ftructa,vnaqua;quefeorfim turma.vt «bacrio*
 lif BELLI DITHMARSICI
rem in hoftes imprefsionem facerent.conftite-
rant.pedem referre cceperunt. T u m vero equ»
tes, adaefis repente calcaribus equis, in ver-
tentes terga agreftes inuecti prouolant, ftragé-
qnefaciunt. Rexdetîgnatuscum equitatu pr{
toriano fecundum collem.adcuius latus i ami-
palus erat, reclàà fronte contra Iocum eum,
q u o t o r m e n t a abhoftibus erantcoJlocata ir-
l u i t , ipfcprimo in ordinedecoris c\ fulgenti-
b u s armis generofo in equo confpicuus. A d
eius vtrûquelatus hincinde Iobannes & A d o !
pfous duces confanguinei fefeinferebât, & ipiî
ferè à fronte intormenta euntes. IoachimuS
autem Blanchenburgus, captoretrorfum arfl-
bitu.AdoJphi turmam circumuectùs.oppidii-
qùepecens, inter illud &[equites pra:toriano-
le medium cumalarijsiuis conftituit.itavthö
i b n m nemo ad oppidum penetrare polTer. Itaij*
lu fermèomnes trucidati.ad odtoginta faltern
nonagintâue circiter in paludem , qua; regi*
turmac à lîniitris crat.fuga elapiîs : quanquarri
«Sceorum c o m p l u r c s , d u m intérim fclopctta-
rijaduenirent, ab ipfisinterfecti funt. Atqjib'
fpcctarefuit.milites duos,cum bombardas d''
plolîffent, vni agreftium terga daremec medi-
usfidius inter arma & tela militaria in extre-
mis ponenda eft hafta oblonga ei, qui probe ft*
ontercp vti n o u e n t , q u e m a d m o d u m hoc beU^
u l
cognitu n cit. At fclopettari/.cmoiiiam f c q
 LIBER SECVNDVS. VS
recufando diu fuerantterg:uerfati,plurimisqj
fublîftentibus cunftantcr a d m o d u m & fcgni-
ter iterfaciebant,ipfî turmam prxtoriam régis
dumabalterolatere hoftem fugientem perle-
cjuuntur ,vulneratis equis nonleui dctrimen-
toarTecerunt.In eo conflictu fortesinprimis Se
clari viri, fub prxtorio prxfertim régis vexil-
lo,aut illatis vulrieribus fauciati.autcxfî funt.
Iohannes T r u z i u s Danus, cquicum magifter,
cum primum in hoftes impetum feciflet, equo
lapfus grauiter in pectorc Jancea vuJneratus
eft. Nicoiaus T r u z i u s g l o b o per corpus adacto
traieclus,fed vulnerenonlethifero. E r i c u s P o
debufehius, Se ipfc Danus nobili o m i s fangui-
ne.ad latus régis glande tettis cecidit : eodemcjj
fato Andreas q u o q u e F r i l u i s o c c u b u i t . C x t e -
rùm dum fugientium pafsim veftigijs infifti-
tur,faucij 6c exanimes a b d u c u n t u r . e c c e n o -
uent agreftium figna fefe in confpecuim dant.
Qtix vt longiusfubincurftim equitum paten-
tem in campum proueherentur,vniUcrfx equi
tum t u r m x poftcolles(ij o m n i n o tresleuiter
alTurgentesnonproculoppidoimminent) fefe
r
ecipiûtoccultantq;,neftatim ab hoftibuscon
fpiciantur.Militum quoq?cohortes,quotquoc
1 J
m aduenerant, compoiîta ad pradium acic
Conftituûtur, quos f u m m u s b e l l i d u x aliquan
diumoratus ficcontinuit, quo hoftes vlterius
fefe effunderent. Uli cum toraaemis fuis alacri
te»
 H7 B E L L I D I T H M ARS I C I
teroppido egrefsi.penè adtormcnta vfcyhofti
lia procedat,vix criginta a m quadraginta paf-
fuum interuallo fegregati. Ibi équités iterum
fcrtem & egregiam giiauiter operam pr.l.inc,
«Scinhoftesirruunr, Regia turma, rte per mé-
dias cohortes perrumpere cogatu r, refiecttt fie-
fe,& a d l x u a m oppidum prxtcrgreditiir. Reli-
qu-ifîgiia praetoria & ala BJanchenburgi idem
verftis oppidum ad dcxteram fcfeinferunt, ita
vt pxhoftibus normulli inrer equitatü Sc mili-
tesmedij intercludercnrur. Hi in pratum fof-
fîs& aggere paruo cinctum recedere: ibtque
vinliter & impigrè fcfedefendere vfiqj adeö.vt,
quatuor inillos fignifcris impetum faeienci-
b u s , v n i eorum fignum.cum id transfoiTant
faltu fubfccuturus in terra m ante fe fixiflet, c»
riperont, ad reliquos aggercm foflasij; contis
tranfuo'antes ( cuius rei vlu longo ck aflfuetu-
dine peritifsimi funt agrcilcs ) fefe eijcerent,
eosquoqjcum fociis in fugam compdierent.
I d Adolphusconfpicatus, cum n o n p r o c u l i n -
deequoinßdensad colliculfxfubfritifTcr, c u m
paucis, quos ad corporis cuftodiam iuxta fe
habebat, aduolJt, manu (îgnifcros corripit,
1
vtqucin hoftem fefe conuertant, inclamar,«"
hxcprorumpensvcrba : An vos, figniferi at-
quemilites, virosarmis exercitatos, & rnihti*
fcmperdeditoSi agreflibus ötignaris reimi'i-
an
tarishoßibuSjimo vndique conclufis & i *
propc
 LIBER SECVNDVS. «S
propè vittis, tam turpirer terra prxberc non
pudet rvultisnouodedecorec* i g n o n i i n i a c u l
p a n i . q u a m d u d u m h a u d l c u o o i i i i icinerepro-
gredi tcrgiuerfant.es commilîltis, accumulare
& exuicerare ?Eftememores honoris ex exifti-
mationts veftrat, fiilite fugam, figna in hofte»
feiniuiclos conuertite, fi noxx- p r i f t i n x & i n -
iurix memoriam, fortiter ck intrepidèauden-
do.abolere & extinguere cupitis. < } u o d f i f e -
ceritis, ridem do vobis, q u x c u n q u e n o ä e p r x -
terlapfk minus recic & ohfequentcr perpetra-
taà vobis funt, condonata vobis omnia, & o b -
liuioni perenniobtrita & obliterata effe debe-
re. Q u i b u s verbis, vt conuerfi lioftibus o r a v u l
tûmque prxberent, vix eos potuit adducere.
Ipfeincitato ftimuiis equoin globûagreflium
perrumpit.cv v n u m imprimis glandefclopet-
te» breuiore impulfa petit traiicitque.Is vero,
Vulnere haud tardante, vicifsim infurgensin
ducem , qui totum armis lefe exuerat, quo-
" i a m i s d i e s , vt c r a t t u m a n n i t e m p u s . a d m o -
dum effet xftuofus, Lcrquc l o n g i n q u u m , v t
prxoccupato amniculo hoftem fuo cum bo-
1 , 0
ex c o m m o d o anteuerterent, no&e tota
d'éque fine intermifsione confeciffènt, alte-
r
atn prarterea noétem ludendo c u m R e g e i n
[otnnis forte abfumpfifTet, effé tque n o n n i -
"ft. poft primamin hoftes imprefsionem, «Se
*ftu n i m i o & labore itincris defatigatus, i n
dorfa
119 B E L L I DITHM A RSICI
dorfafupra coxendicem, qua fpinx coniung«
tur, eum alaparda (fic vlicacum noitris illud
armorumgenus vocanr)graukcr fauciat. Prx-
uiderathominem.auidum impetcndi fui.infa-
noimpetu infeprorucreprinceps, c\ auerfurfl
propelacusequi fefe paujulum inairuansde»
miferat:idniii feciiTer, eodem loco fuiifet letb*
licer abcocöfou^JS.Quo acceptoviilncre.mart'
dar fuis, vt quam occultifsimè feabducant, n-
miütcsequitefuevlli perfcntilcant, quibuseo
facto metusaliquisoc conitcrnatioinfcrri pof-
r
fer.Eduftus itâque eil prxlio trijugo celen a '
rn, eratq?adeodurumcximmitevulnus, vte*
patente eius hiatu acceptum per osfpiritüred'
deret:idcpeiin pago, non longé vitra amnem»
pra:fentiope chirurgica alligatum, applicatisty
fomentislenitü eft Quoanimaduerfoàmiliti'
1
bus.quorû pars maxima iam confluxerat(nat*
duocircitcrmillia, vtanimorum libidini m c
rem gererent.ne pedem quidé loco mouerant»
neep quifquâex illishuicpugnç interfuit,qu"f
feilicetomnes fufpédio mubftatosin e x e m p t
exteris ftatui oppertuiflet) quanquä & cont»'
1
nuo Iabore vix, «x xftu intollerabili, vebemC
s
ter efTent Iafsiomnes,acri faftoimpetu in ill°
jrruunt, ita vt vniuerfos indepropcllercnt.E''
Iiis trecenti circiterangufto in loco, in que i**;
11
cûbentiû militûcelcritateturmatim âc perq "?
rt
arclèerantconclufi, quafiin cumulo confe "
 L I B E R S E C V N D V S . no
r
eftiterunt. In quos , cxteris cunftantibus,
fortis ex audacisanimi miles, c u m de planitro
axem duabus c u m r o t i s c * temone, q u o tor-
menrum fuerat adueclum , quafi m u n i m e n -
tum corporis ante fe oimouiiTct.machxrafiue
fpatha oblonga Iataq; (quod genus ingentes gla
dij noftro feculo valde vfitati funt, ôc, qui eos
gcrunt milites, ambabus manibus regentes.ha
ftariis mifcentur) corpora metens p r i m u s i r -
ruptionem facit. N e c m o r a . c u m c o m m i l i t o -
nes audafter f e q u u n t u r , & quotquotagrefti-
Um ab ipfis non funt interfecti, i j . c ù m t r a n s
aggerem aduerfum prxcipites fefe demitterét,
aut in équités, aut casteros milites inciderunt,
ita vt m a x i m e ex Ulis quoqj pars concifa & de.
leta fit. Interea temporis equeftres t u r m x in
oppidum irrumpunt.fed q m â hoftibus illic de
trimétum ferè n u l l u m inferre poterant, cosep
oppidani e x x d i b u s , quafi anates aliâsueferas
v
o l u c r e s , certis <Sc deftinatis iftibus pafsim
fclopcttis petebant, m o x inde fefe recipiunt,
t u m quidem peditatus fubfidio carerent. A t -
U
5 » rectius feciffent, quandoquidem ipfis,vt
»dfacerent.non erat imperatum.fi eaoppidi
'"uafione plané abftinuiiTent. Supra exteros e-
n
' r n , q u i tune aut vulnerati.aut exfi funt.Mar-
^fardus Rannouius vnicus parentis fui filius
'«usépfamilixnobilishxres vltimus, f u b d o r -
*Urn in vofica glande parua ictus eft : ex q u o v u l
K ncre
 (

iti BELLI D I T H M ARS I C I

ncre non i t a m u l t o p o f t l t z o h o x fatisconcef'
fit,& cadauer in patriam reueftus eft Durant*
e o a d Heidam certamine, Maui icius Ranzoui'
us, fimul ac flammasin fublime volantes pro»
cul confpexit, tormentoriîmquedifplofion*»
& bombos auribus haufit , ab Hemmingft-'
d i o c u m fexaginta equitum alaeoaduolat.op'
pidûmquecontra feieopponit, ira vt, qui m of
pido erant, fi fugam caperc vellenr, clabend'
viam nuIJam inuenirent, qui in équités inci"''
rerent. Q u o vifo Dithmarfi, quorum pars au'
q u a a d i d v f q u c t e m p o r i s , caiteris partim fait"
ad terram mifsis,partim fuga elapiïs, pertina-
citer refiftens J o c u m iuum defenderat, vniu«*'
fipenitusin fugam fefe effundunt, oram palU'
ftrem petentes, quar fofsis vndiqj depaludibi"'
1
circumfepta , non faciiem hoftibus acceffu"
prasbet. Ipfi primo contuitu focij,& imprim'*
miIites,ignorare,fui an hoftes effènt.qui equo'
r
n a â i eos confcendiflem.Trecentos de m um ci
citer agreftes , qui ex fuga eo déclinantes def-'
r
rebantur, Mauricius equitatu fuo ita excep' '
1
vt labentes & h u m i ftrati terram corporib- '
1
tegerét. Ab illis vieifsim Theodoricus ab Ha' *
Sl
vulnere fatali confoflus eft. Ca-terùm agreft«
tametfi magna clade victi difsipatityfola fi"*5j
e
le manib.hoftium eripuilfent, in paluftri tan"
terra: fitu ex fuga conglobati, & quafi vim o**'
ii
nem «ximpetû hoftilem excepturirepulfin' t'
conftit«'
 c
onftiterunt, cùm foie iam occidente aduefpe-
rafcerct.Quapropterdux belli Räzouius tnoX
tquitatumeö contenderc, Sc hoftibus feleob-
bccre atrp obfiftere iubet, dumipleadcapien-
dum oppidum militcseducat.ncintcrim à tec
go in eos impetum facerent, ipficp prçtcrca mi-
lites ad illudinuadcndumerfentaudentiores,
quod pluribus ftatim Iocis incenfum eft.Inde
Vniuerfas fimul cohortes oppido admouet.cc-
iam redamantibus plerifque, quibushoc con-
filiumeius vehementer difplicebat. Atipfenul
lisaduerfantium clamorib. defententia & in-
ftitutodimoueri fefepatiebatur, cùm exiftima
rec, nifi agreftes oppido^fligarct cxpdleretctj,
totaea nofte exercitum omnem quietem nulll
habiturum.Tum primùm fréquentes ôc terri-
biles reboanrium tormétorum fragores & t o -
fiitrua exorta, cum & incendia in oppido.qua:
a
b inieftis facibu s cœperant.liberè lateq; vaga -
r
entur,vtintrarehofteshaud temerè formida
r e
n t , & coloni inefTent vaftis ôc lacertofîs cor-
poribus robuftifsimi, qui, vti in fupremo vit*
difcrimincpertinacifsimè dimicabant,donec
Vn
'Uerfi vel occifî vel concremati, mortem op
J

G è r e n t . Quo oppido capto, milites mulfunt

cc
* ereuifiam(vtvocantliquorem frumentotfc
u
' pulo excoftum) nacli, ad reuoeandas paulu
Perea potionc vires, fiti Ôc inedia «Se tftu & d e -
*tigationepenèamiffas,vticœperunt:fed non

K * per-
Ml BELLI DITHMARSICI
permiffum.vt longiorcm ingurgitandis îllïs i"
1
oppido moram facerét. Q u a n d o q u i d e m eni""
fol ex confpecni iam fefe lubduxiflet,non v»'
debatur Ranzouio ex re efTc.ibilentiusagerd
aut commoraridiutius.militesci-ad Jocum to-
5
m e n t o r u m , ad qua: relictus cum haud rnult'
1
rex fubftiterat, reduxit: hoftilia verö forme" '
1,
taconquiiîta, & in c u m u l u m congefta.fecu*
auexit» Sc Blanchenburgum , cum ala fua i"
extremis collocatuimtutari agmen iufsit,d°'
nec caftra pofita , & tormenta conftituta
fent. Ita vno die ter in hoftem irruptio fa#-'
pugnaiq; trina;, &ipfa: quidem accrrimxgra'
uifsimxqj, confertas funt. Equités nulla
terpofîtaJaboris remifsione, equisinfcfsisi'**
n
facientes , viginti quatuor amplius horas i '
ediam fitimque patientifsimè toJerarunt, s""'
11
e o , vt ex regiis fateilitibus vnus, prx Iafsi' '
dine animo deficiens, fub equum delabC"'
e
t u r . a n i m â m q u e redderet. Erant enim M ' '
cf
dorpa fub vefperam egrefsi , horam circi'
11
tertiam aut quartam, n o ô é m q u e înfeque '
11
temprofecti totam exegerant,ncc priuste '
toriis collocatis quies fuit d a t a , q u à m alte'"
1
die fol occidiiTet. E q u i d e m v i x erat c r e d ^ '
fi
le.equos tanto conficiendo itincre l a b o r e n i
0
t u m , i n eo preTertim canicularis fyderis rat" '
r
fo moleßifsimotp ardore, perpeti Se fultin-
Jf
potuiflc.Et fucracaggreffus ex itinerc rex A *
m u m d u c c m b e l l i , d u m H e i d a m properaret,
vt fi confultum ipfi videretur, liquident m u l -
tumfpacij ôc viae progrediendo iam emenfief-
fent.multumlaborisôc moleftix perruliffent,
Via paulifper abfcederent ôc quiefcerent. I d
quod nonnulli, inter quos Se antiftes Lubecen
fium erat.magnopere probabanr,necinepte o -
m n i n o a u t futiliter fuaderi videbatur. Verum
dux belli, veterifuo conftanter innixusconfî-
l«o, vt n u l l u m hoftibus fefe colligendi confir-
mandiqj fpacium daret,id apertè regidifflia-
debat, inter ca;tera ita inquiens : Sinemus er-
go rei bene profpere'qj gerendç occafionem m a
nibus elabiftecy.rcx inclyte.eo äbfceffu ôc m o .
r a . h a u d abfimilifugse ôctrepidationiformi-
dolofi.rufticisfugitiuistcrgadantem confpi-
ciemus? E g o certè m a l i m n u n q u a m i n h a n c
hjcem me editum, quàm in tam fecundo victo
r
'accurfu tantû dedecusfumnere&admittere.
Ad quae rex, fefe affentiri Se vnà progredi velle
r
etulit,atq) fie eodem die p u g n a t u m , & in pagû
'fruptio c o m m u n i confîlio facta cft. Atpoft-
quam in l o c u m deftinatum,quo rex c u m p a u -
c
' s ad euftodiam tormétorum remanferat, c o -
Pi* omnes equitû pcditum'qj coierunt, oritur
c
° n t r o u e r f i a , v b i nam caftra metari praeftet,
^ ô n u l l i , quorû exequi de ipfi q u o ç a d e o l a f s i ,
^ftuqj confetti & excofti erant, vix vt progredi
v
l t r a ckpedem figere pofient, in hanemanibus
K j pedi-
 «ç BELLI DITHM ARSICI
pedibuscjjl'eiucntiam ibant, vt eodem loco ca*
1
Kralocarérur.lllud veto, quia omnino inco" '
fui tu m erat, & tum rex ipfe tum fummus du*
;

belli improbahant, quod is locus oppido pro*

3
f i n q u u s effet, longiiisqj indeexercitus, ii m '
nerent, adaquarecogerctur,cx pranerea Adoh
plais in pago Vilfa faucius fubftitiflèt, repudi*
q t u m eft.decretumq;rétroHemmam ire, ibity
fîxis tentoriis n o û e m agere. Q u o d ex faâîi eft>
pofitaqjadHammâ fecûdum amniculü caftra»
iamiamqj nofte ingruente. In fronteaenca t or-
me ta poftea peditatus coIlocari.indeequitaiU'
1
ad exitumamnisfuccedere.propter fummat"
equorum Jafsitudinem. Pro certo enim cred«-
batur.agreftes infanaanimorum ferociaveh«' |
rnenter tumentes.cS: temeraria quadâ pertin»'
cioîconfidécia plenos.vfcjjadeo vt fquo.iniqU"
loco pugnam capefeere iuxtà haberent, nequa»
quâ noctu quietéa&uros, quin denuo in caftr*
incuriïonéfacerent. Infequenti n o â e ix oriei"'
te die altera plurimi pafsim prçftantes & gen'*
rofi equi txanimati funt.côfecu ardore pridi-*
n o folis & laboris intolerâtia. Adolphus aut'JP
u
in caftra,vbifui tenderent.curru vehi f e i f - *
q u o t u t i o r a d e x e r c i t û eflèt.Eûrexcœnatus jj*
ram circiterduodecimâ noctis comiterinu»"'"
6c profectograuiteradmodü ex vulnerelab"-
rabat ,itavt familiäres eius âc miniftri de vi**
»iifüdcrent,Porroin triplici eius drei pra-ho«*
Dithmarlîs,qui exil poft inuenti numcraticp
funt, prxter eos qui faucij per nofté rcptando
euaferât,<x poftea expirarût.circiter tria miJlia
occubuertint. Ab altera parte milites,neqjlabo
risnerppericulimuhûadeuntes, paruoquoqj
incômodoafTectifunt, ftctitcppotifsimûca per
équités viftoria, quorû pars modica cxfi, pars
Vulnerati funt, & in vniuerfum tarnen c x f o r ü
numerû non fupra trecétosfuilTeconftat.lnter
clarioris nominis6cortus,pceres, cû q u o r u m
a n t e a m c m i n i m u s t u m O l d e n b u r g i c u s corne»
fub mento glande ictus , fummus prxfectus
belli loannes Ranzouius fragminepilçrefili-
entis fupra genu , Iuo Reucntlouius per pe-
d c m , Paulus Ritzcrouius Sc Borchardus ab
Aleuelt per crus vterque, Iohanncs Ranzouiu»
iunior p e r l u m b u m , pilis minoribus adactis
ftuciatifunt. Eodem corporis l o c o & G r e g o -
r y s ab Aleuelt globo traiectus, ifque.quia i n i -
tia vulneris negligentius curata erant, nono
petit die Rendesburgi vita decefsit. In cuiu»
locum poft acceptum v u l n u s , q u o d v c x i l -
'urn turm.v prxcorix Adolpbi gereret , I o a -
ebimus Ranzouius fuccefsit. Baroni prxtcrea
* Donou manus perfoffa, Se legatus Iohannii
Hanzouij Francifcus Bulouius in pedtore ha-
fta vulneratus eft. Ipfe denique Rexdefigna-
l u
« in hac pugna fuiitet glande interfectus, nitî
^srtramus ab Aleuelt citato curfu irruensin
K 4 cum,
 U7 BELLI D I T H M ARSI C I
c u m , qui oculis in regem veriïs collimansid
facere deftinabat, auertiiTet : isqj îllata fclo-
petto plaga Bcrtramum ita excrcuit, vtfub
q u u m caderet, «x confeciffet omnino, nifi re<
m u t u a m eiopem tuliiler. Eadcni noiftecaftr*
vigiliis diJigentifsimè munita funt. Nam ne»
uem circiter ftationaria; peditum cohortes!"
cxcubiis funt collocatas , Sc equitatus pro f<
quoque intentus haud negligenter rerum Tua-
ru m curam gefsit. Etil vero exigua eo loco afl'
nonç copia fuit,milites tarnen cereuifiâ, quart'
1
ta ad fitim reftinguendam fufrîceret , adep '
funt, eaq; per legi on es «Se cohortes eft diftribU'
ta. E x O i t h m a r i î s poftea confecto bello cognb
t u m , Ii fclopettarios ineunte bello ftipcndü*
cond uftos.quos côtra naues Danicas(quaruti'
1
fuprà mentionem fecimus ) fecundum Albin
ad casarcendas vniuerfos conftitucrant,in ta"
tulotemporis momento reuoeare potuiffent>
voluifteipfos denuofortunam fuam périclita'
r i , hoftesq? impetu nofturno m caftra illat"
aggredi. Sanè id inceptum infeliciter «5k cal*'
mitose ipfis cefsiffet. Q u i p p e erat o m n i n o pl*'
n u s patens«y,c«cequorum vfui aptifsimus.an^
u
caftra l o c u s , & haud difiïculter peditatus,q '
6
iam omniscoiuerat, tam diu fuftinuiiTetagr *
0
fies, quoad équités vniuerficonueniffent.Qj? '
6
fa«fto,quotquot in i d t e m p u s eo bello M a r s * '
0
I i q u o s f c c c r a t , & ipfi quoen vniuerfivitafp *
liât»
 LIBER SECVNDVS. itt
liati fuiflent. Poftridieeiusdici.propterequoS
oppido q u à m defatigatos, quiesacta eft, Si n i .
h i l o t a m é minus in coniiliodcliberatum, q u o
pafto reliquia» hoftium dclerentur. Eft enim
Dithmarfia.quemadmodum Si c o n f i n i s e i H o l
ûtia ( quod priore Jibro demonftrauimus ) in
duas omnino partes diuifa.Capeftrem & palu-
ftrem.llla.fuperatisfugatisq? ad Heidam i n c o -
lis, iam tota in viftoris exercitus poteftatem
conceflerat, cùm.eacladefuorum nunctata.dc
reliqui, q u i loca oppidacj; intacla Se intentata
ab hoftibus in ipfa obtinebant, in paluftrem
effugiflent. In hanc exundantem a q u i s , fof-
sisque aepaludibus ab ipfa natura egregiè m u
n i t a m , in ipfo belli exortu Se pafsim poft, ple-
r a m q u e m u t i l e m ad arma gerenda etatem i m -
bellemcp fexum, & res fuas ebariores contule-
rant, Si d e m u m , poft vltimam grauifsimamtjj
cam acceptam plagam.omnes ex fuga fuperfti-
(
es turmatim in eam fefereceperant, atqj c o n -
verti omnes vnumcp in agmé denfati.quotquot
arma ferre pofient, coniîftebant, quafi extre-
m â i b i p r o p u g n a n d o belli aleam fubituri.Itacp
*-5fultabaturabhoftibus,altera iam captafub-
aftafcp.qua ratione Se il la Dithmarfix pars in po
teftarem redigi poffet.At properante iam in o c -
c
afum foie, ecce d u o inde facrorû miftac in ca-
ftra legati veniunt.niucum bacill um vterq» ma
nibusgeftantes, Si epiftolam fuppiicé ab agre-
K. ç ftibus
 BELLI DITHM ARSICI
ftibusad principes datam.fedapertam & n u l l "
obfignatam figillo, deferunt. In eius fronte rî-
ue infcriptione( q u e m a d m o d ü in pr;ncipum
literis vitra citrique datis fieri confucuit)eo*
Dithmarfix dominos vocant: q u a m t i t u l i par-
ticulam.vc contrariant cxdetrahentcm liberta
t i f u x , nullisantcaliterisvnquam tribuentes,
vehementer fem per im pugnauerant.Cçterù rrt
in epiftola Sc per legatos fubmiffe fuppliciterq»
per Deum pérqueomnia facra, rogant Sc obte»
itantur principes: primtim, vteoslegatosfuo«
humaniter patienterqjaudire, «xiplis fidem h*
bere : deinde tibi vt inducia» dare.ab infeftatio
nc hofiili intereaabitinere ck quibufdam c x o -
(

ftoquadraginta viris , quos poltridic miiluri

fint,commeatufiuelibera tutocundi redeun*
diqj licencia prxbita cauere, atqucin colioqui-
umadmitterevelint: vt,iiscalamitates& mif*
rias fuas cxtremas c x p o n c n t i b u s , rationes in-
eantur, quibus terram o m n e m , faims incola*
t u m corporibusac bonis, in deditionem acü»
dem clementer accipiant.Legatos miiTo p r x ü '
dio ad fe deduftos.vt.co prçclaro ôc infîgni e »
1
cmplo.pietatemfingularem Sc bcneuolentia»
fuatn erga id gcnus viros facratos tcftaretuf»
t c x in prçtoriofuocomiter excepit.cx beneeo'
fperare iubens Nicoiao Coidingenfi (is ipfi à &
1
cris cocionibus erat) commendauit: vt eibun
vnà CÛ ipfo capcrcnt,& mutuo c o l l o q u i o tem*
pul
pus fallerét.dum in fenatu de dando refponfo
deliberare:ur. Commeatum veröfinefaluum
(vtvocant)coduct>um,qucmagreftium veibis
petebant, ipils rrium principum nomine iuf-
fucjj,patente in diplomatec* figliofuogentili.
tio in calcefignato, fummus duxexercitus I o -
annes Ranzouius dédit; vt poftridie ex quadra-
ginta oftouiris.qui omnium Dithmarfia; i n -
cojarum verbis a g . i t n t , pacemqjpeterent.ad
horä duodecimâin caftris prx'ftociTent, libéra
eundi abundiqj.cum vdlent, copia fada ab o u i
n i b . i i l i s . q u i i i f d c m i n caftris militarét. Fidem
quoquefuam iifdemliterisaftrinxit, m e d i o i n
tercedente tempore, d u m ea actio durarct.in.,
ducias fore.nihilqj hoftilequotcunq- in eo e x -
ercitu ftipendia facerent, & fafturi etTent c o n -
tra ipfos fufeepturos. Addidit.deniquelegatia
difeedentibus tubicinem fuum, q u i hos eö de-
duceret, & îllos tutoin caftra reduceret. Infe-
quenti igitur d i e , qui erat dccimusfeptimua
cal end.i ru m Iunij, quinque exoct o quadcAgin
ta viris.cum facrato rei diuinçminiftro.tx vno
* fccrctis.eodem tubicine & obuiam miffo e-
queftri praifidio c o m i t a t i , in caftra fe confe-
r
u n t , q u i b u s m tabernaculum Pauli Ranzq.
Ul
j,fil'jfummiprçfeifti belli.deducus.prandiû
datum eft. Interca principes c u m procerib. ôc
oratoribusfuis, quoniam A d o l p h u s e x v u l n c »
*ger lefto decumberct,in prçtoriû eius c o n „
ucniunt*
 i$i BELLI D I T H M A R SIC I
ueniunt, fenatumcp habent.In eo conuentu,
quia n e m i n i d u b i u m erat , e o loci redaftos elfe
agreftes.vt v i m hoftilem nullo m o d o fuftinere
d i u t i u s , aut refiftere pofTent, varia; ferebantur
agitabanturqjquxftiones. S u m m a vero delibe
rationis illa erat, vtrum hoftes bello ad excidiu
vfqtperfequi, an deditionc in fidéacciperepras
ftarec.Nam q u o n i a m de vita Adolphi periculû
erat,idqj omnes metuebant, minus libéra; dice
bantur fententia:, q u o d i s pr2efensfurTragij&
vocis vniufcuiufq? teftis & auditoradeftèt.Qui
forte hoc animaduertens,neqt paululû.tametfî
graui Se periculofo accepto vulnere.inclemen-
tior amanorue feipfo factus, Se praèclarifsimo
pulcherrimoqjgenerofi oeexcelfi animi decre-
to ad lenitatem Se manfuetudiné proclinatus,
primus o m n i u m apertè prolixerp fuadebat.vt
conditiones ferrentur.quibu's pacem hoftibus
petentibusdarent.Ea protinus fententia,plena
profeftà vera; ardentiseppietatis Se humanita»
tis.ab o m n i b . V n o quafi oreprobataacceptai?
cft.Etenim Se hoc in coniîderationem p l u r i m f
veniebat,fi incolas funditus delerent,excinde-
rétqj.ex ea fubafta terra multis annis nihil com
pendij Se emolumenti percepturos principes-'
Sc cum foffas Se aggeres Se catharraftas.qua: acj
mare funt.ruinis in fe turpitercolfapfuras : tt»
prxfeftos Se fîngulostribunos m i l i m m . i n or»
iabore periculoq,- f u o d o m i t â & capta.aliquia
dominij
d o m i n i j & proprij côcupituros.Poftremo m i -
lites pingui ora: inueteratos pra:daauellerc,ter
rjq? educere.oppido laboriofum & g r a u c fore:
omnes in ea delideraturos locuplecari, & p a f -
fim quofcunq* etiam, licet laboris & opéras n i -
hil parûmueimpendiflent.contentionem & l i -
tem moturos. Itaq? r e d i u multumqjdifcepta-
ta,tandem pacisconditionesconceptçconfcri.
ptïq>fuot,& in hune modumlegatisexhibitç.
In primis Dithmarfidebitçfidehtatis fponfio-
nc,&iurifiurandireligione(quod h o m a g i u m
vocant ) principibus Icfe obftringenr.vt ca:teri
earum ditionum habitatorcs d e m o r e & c o n -
fuctudinefaciunt: vexilla prçtoria & figna m i -
litaria, quajcuncpolim Danorum régi lohanni
& fratri eius Friderico, Holfatia-duci.pradio
victis erepta funt, cum o m n i preciofa caftrenfi
fupellectili, quicquid eorum apud ipfosreli-
q u u m fuerit, fub iuramento reftituent.Impen
fas b e l l i , cuius ipfiautores funt.victoribus re-
pendent foluenttp, quae quidem ad fena cente-
na m i l l i a a u r e o r u m e x c u r r u n t . Principes ius
* poteftatem habebunt très arces Mue caftra,
Suibus ipfi locis velint.auxilio eorum & operi
b u s i n Dithmarfiaa-dificandi : quafeunq-verö
rniinitiones & propugnacula ifthoc tépore ter-
fa habkura eft.funditus diruétur, euertentur,
-bloqja-quabuntur. A d fuftinédas arcesiidem
tantum agri,prati,pafcuorum, campi n e m o -
 BELLI DlTHM AR5ICI
risrp.fibi retinebunt, quantum in vfum neCefTâ
rium defiderabitur : accolxqj in iifdé demore
gcritis opéras facient, «Sc angarias prxftabunt.
Omnequocpmerii mixtumtyimpcriü, ternto
rium,iusacdominium ,venationes<x pifcatio
nes.quasqj hisafrini.i funt,in vniuerfa terra fibi
vendicabunt.Quicqd apud Ditbmarfos machi
narum Sc tormentorü bellicorum erit, itemcjj
armamenta omnia Sc arma, tam fingilorum <J
publica j vnum in locum comportata viftori-
busrradent, nec fine permifTu eorum repara-
bunt. Cum bellici fumptus redditi foluticp e-
runt.ex agris ix pafeuis tantum quotanni» pen
dcnt.quantum nunc ipfi accipiunt.cum aliisca
locauerint.lmperialia & Pontificia.acahorum
cuiufcunque ordinis Sc dignitatis procerum
^iiplomata.quotquotfuperfuerint, bona Sc in
tegra omnia fide,datoqj iureiurando exhibe-
bunt:& quxcunq? exhibira non fuerint, Sc li-
teras Sc iigilla oblitcrabunt, irri taque Sc inua-
lida per feripturam facient. Iurifdiftio.iudi-
cia iurique omnia , per principes conftitucn-
t u r : a d ipfos prouoeatio libéra erit, nec vJtra
fefeextendent : mulftxque ad eofdem omne»
recident,eadem ratione Sc modo,quiinreli-
quis eorum ditionibus obferuatur. Ad exa-
cîiones prxftandas, tributa precaria Sc penfio-
nes contribuendas, crunt obligati, Sc xquève
vniuerfi Holfatix Stormarix'qj mcolx : Sc fco-

deri-
 LIBER SECVNDVS. «34
acribus , quibufcunque iam nuttc cum qui-
bufuiscontracliscieninéti tenentur, renuncia-
bunt, Sc cunfta difToluem, ntc alia p o r r e i n -
•bunt.Qnibus conditiombus, vbi probat* a c ­
1
cepta cp. Ä m eafdem fponfio fada iuratüm-
-Jue fiierit, Principes Dithmarfos, vt fux di-
•ionis habitatores tibi iubditos , in deditio-
"etn Sc (idem aeeipient, bonacpipfisfua& pof-
-efsiones faluas & intégras relinquent.confer-
fabuntep. Poftrcmo,fuppliecs principibus fi-
«nt, & folenni (vt decet) ritu culpam depreca-
buntnr, literilque appenfis figillis fidem fuam
obftringont : öc, quoad ea vnuerfa , qua: funt
comm-mor.ita, integre pra-ftentur & imple-
antur.obfidesdabunt.oclo deadminiftratori-
busoefoquadragintaviris , & fexdeeim gentii
principes. Eo dato aeeeptoq; refponfo legaro»
abeuntes.vt propofitasad fuo$ conditiones re-
ferrent.quoniam inter milites, belli qua paci«
cupidiorcs, clàm fpargi fermones turbuléto*,
de via expedua pacis monflranda paeificatort-
bus.fuerat cognitü, legatus fummi ducis belli
franeifeus Bulouius Si Henricus Ranzouius,
ln
p a c a t u m vfepcomitati funt. Vtautcm conl'pi
Cer
« n t intelligerentqj, quanta ob improbam <Sc
indomitam animorum pertinaciam, ab indi­
gnante fceleribus bominum diuinr. mimi"»,
Pcena fuiafft-fti elTent,quâ&ipti.nifi iisiniriit
J>*c\i$ pacem acciperent.non eiTcnt effugituri,

fecun-
 ,3Y BELLT DITHMARSICI
fecundum cadauera ôc aceruos exforum, qui
pafsira per agros inhumati adhuç iacebant, eoS
deduxcrunt.Poftridie eius diei rex defignatus,
quia de pace facienda actioiam inftituta, bel-»
loqj finis penèimpofituserat.cx ipfi abefTedi u-
tiusregnovix beeret,quod dies inauguration»
prxfinitusnon adinodum eratlonginquus, o-
mniacpad eius folennitatem neccffaria etiani'
nunv prxparanda forent, vt in regnum rediret»
ex caftris Itzohoam abit. Amplifsimam auterri
ôc intégrant dandx negandxqj pacis poteftateni
fcriptofecitac reliquit loanni Râzouio, eiusfp
filio H e n r i c o , q u i b u s , ob e g r c g u m ôc fxpiu*
probatamin rebus prxclarègeitis prudentiarr»
cxdcxteritatem ôc n'dem.plurimùm tribuebat:
itemqjpecuniam apud eosdepofuit.quainfup
plementum exercitus, fi ncccfflim effet, copii'
confcribédis vterentur. Tertio pöftdie, quàrrt
difcefsiircnt(tantum enim ad deliberandurrt
tcmporisfpacium impetrauerant) legati Dith-
marfici equeftri prxfidio excepti in caftra re-'
d e u n t , & . o m n i u m Dithmarfixincolarum nO'
m i n e , q u i d de pacisconditiombusfe facture»*
refpondeant.fcriptocomprehenfumdeferunt'
1
In q u o p r x f a t i , fe per O e u m , & fàlutiferâeii '
pro génère humanofatisfactionem,animis
de-
mifsisorare&obfecrare.vt cum vxorib.fui*'
jjberiscp.viduis ôc orbis.in fidem faluis corp°"
ribus & fortunis accipiancur.cx, non ad extre»
man*
 LIBER SECVNDVS. ij«
"•«m vfque pernicicm Se interitum dcleamur,
adlîngula ordinecapita refpondent. Qiiod pri
tnum.inquiunt.in conditionib.eft,ei fubfcribi
«•us,idq-,vt vcrba fonâc, re exequemur. Quod
bellicos fumptus,quorum ipfi caufafuimus,
e
-* na centena aureorum milliaexa:quantes,r«-
pendere debeamus , id veto nobis intolerabilc
atqj adeo impofsibile faclu eft : dum conlîde-
""etur, multômaximam incolarum partcm bo
«is fuis fpoliatam Se expulfam efle, domos c x -
uftas.resmobilesvniucrfas ademptas.frumcn
tum omnecorruptum Se ad nihiium r c d a ä ü ,
necjj habere pra-terea nosquicquam, nifi quod
ftanttseuntescp, cumafflicnscalamitofisvxo-
ribus hberisq; noftris, nobifcum circumferi-
mus.ytmurutiones Se propugnacula deiieian-
turdeftruanturcp\,aiTentimur. Vt autem arce*
très fubminiftrantibus nobis Se adiuuantibus
condantur, iistj? fuftentandis, quantumeuntp
agri,prati & pafcuorum neceflarium fuerit.at-
tribuamus.id vndequacjj nobisgrauifsimum
cft. Nam cum in vfum quod fatis fît, ex bonit
noftris,agris, pratis & pafcuis.iî nobisadima-
*ur,nihil certè miferis perditisq; rcliquum fu-
r
£ »t,exaftihj fundis & poflefsionibus noftris
•oiutn verterecogemur. De mero mixtorp im-
peno.dominio omni Sc iure,venationibus Sc
P»fcationibus,& quxiiscognata funt.nihil r « -
r
* »garnur,quin fiât, quod placitû fuerit.Arma
L quoejt
137 BELLI DITHMARSICI
c|uonj vniuerfa, 6c qnaecunqj ad corporis defei 1

iioncm nobis comparata funt, fi rien ahter non

potcrit.fubmifsis animis dedere non grauabi-
m u r . Cacterum ad id quodattinet, vt exagri*
& pafcuis noftris tantum quotannis pcnda-
m u s , quantum nunc ex iifdem ipfi a c c i p i m u ^
f
refpondcntes h u m i i i t e r o b l e c r a m u s : nein fe
uitutemomninoredigamur.fed bonis noftri'
v:i frui liceat.eorumty potenteseffe,perind«
vt 6c Phryiij funt.quacjj hi 6c Crempermarfi &
Vilftcrmarfi hbertatcgaudent, cadé £c nos po-
tiamur : 6c neoperisfacicndiscxangariisone-
r c m u r , fcd ab earum p n f t a t i o n e i m m u n e s P «
m u s , q u e m a d m o d u m 6c ilIi.DipIomata,priu>'
Icgia 6c conuenta, quorcunquc nobis fuperan*
nec interciderunt, rcddemus : 6c qua: reddit*
n o n fuerinc, caiTa 6c irrita per fcripturam fiel"'
Curabimus.Iurirdictionem,iudicia 6c iura,p« r

clemcntifsimos iUußrifsimosq;principes co"

fti tui & cxerceri.eorum arbitratui 6c humanij
fima; voluntati permittimus. Q u o d fi ckillu'»
obtineri queat, v t i n Eiderftadiofenatus coli"
cetur, iscp ex iuregentis fcripto Jites dirim*'»
6c lusdicat, falua 6c incolumi ad principesp f0

uocatione, id nobis haud inconfultum vide*'

t u r . Societas 6c fcedus, quod vnicum nob ' 1

cum ciuitate Lubecenfium eft, irritum inf*'

ftumqjerit.cxpofthac inperpetuüneminio^
fcedcrc iungcmus : c a l o m n i a , cmsprornjtt«-
 LIBER SECVNDVS. ij8
mus ôc iuramus ,vt viros bonos Sc honeftos
decet, fanétè ôc religiöse feruabimus. C o l l a -
tionum prxterea n o m i n e , penlîonum ôc tri-
b u t o r u m . q u i c q u i d Phritij Crempermarfi «Sc
Vilftermarfi.foluunt&crogant.in l i s o m n i b u s
prçftandis nos quoque obfequenter & officio-
sè nos geremus. Vt etiam fuppüces facti c u l .
parn deprecemur.cx quicquid infuper litera-
r u m figillorumqj à nobis flagitatur.in fingulis
hifce haudgrauatèobtcmpcrabimus: & arma
quoque vniuerfa atque instrumenta bellica,
quajcunque pênes nos funt. in v n u m c o l l a t a
exbibebim u s . O b l ï d i b u s tarnetfiadeö opus n o
elTe arbitramur , tamen id quoque arbitrio ôc
voluntati clementifsima: principum relinqui-
m u s . Poft eapropeiinem literarum adiiciunt,
non fe d u b i t a r e . q u i n . v t verè Chriftiancs &
piosdeceat principes, acturi fecum , àfangui-
nis eifufione fibi temperaturi, bominéfque fe
« r u m n o f o s «Se ad extrema rcdaclos, vxorcs
Iiberofque fuos cuiufcunque xtatis «S; fexus,
n u l l o amplius i n c o m m o d o Ôc decrimento af*.
fefturi fint.Confidere q u o q u c a d animum re-
Uocaturos, tantam iacluram «Sr difpendium
e
Ç» bello a c c e p t u m . d u m eius feculimortales
v
«xerint, in vna fua patria extingui o b l i u i o .
ne «5c farciri non pofte: e o c t i a m nonadiecto,
quod aliquot millia i n o p u m miferarum-
que viduarum , orphanorum 6c puerorum
L » imbd-
 Ȕ> BELLI D I T H M A R SI C I
imbelüum, in medio fint, qui nudi omnium»
quererum egeni oftiatim cibum peterecogan-
tur.neque vnquam in priftinum redireftaturn
pofsint. Poftremö Deumorant.vr isprinci»
puni corda fleclat & incliner, quàpax fanétJi
ftabilis atqueperpétua ineatur, ad iiluftrem Ai
gloriofam dinim nominis fui celebritatcm.t*
affli&arum ditionum incolartimque faluterfl
atque conferuationem. Interpofitis autern
plufculisaeïionibus ,cum dcmum perprinci'
pes regi6fque vicariosnonnullxconditioner
quar ipiîs grauiores durioréfque videbantur»
au t citent mirigatx nonnihil, aut omn ino,qu<>
fld vfu difcertttir, quales fe poft deditionerö
prxbituri gefturique efTent, fublatx ex aboli'
tx.deditio fafta, eaq; ftatim poitIiterisvtrin<f'
datis commutaufqueitabilitaeit. Quibus fi'
teris Dithmarfiad obfequium.cùm ipfis pnri'
eipibus, tum lixredibus &. fucce(foribuseorM<
in perpetuum prxifcmdum,fefe obftringebant:
principes vicifsim ad il Jos foi: endos tuendotv
fefe obligabant. Exindeduodecimo die calefl'
1
das lu'ias vniuerfi Dithmarfi, quotquot cor '
r
ex bello.nuljoçtatishabitodifcrimine, fup« '
ftites erant (inter quos.qui arrr.a ferre poiTcfl''
numerum quatuor milJium vix excedebanv
ad limites o r x paluftrisvitraHeidam.horar"
circiter decimam matutinam , conueneruflt»
u
& quicquid ipiii armamenti inftrutnentiq *
. betf»'
 LIRER SECVNDVS. t4©
bellici, tormentorum apparatusqj tormenta-
•"«j.globorum puluerifque pyrij armorumtSc
lancearum, reliquum f u t , vicloribusdcdide-
r
u n t :quaf inox omnia Meldorpam afportata
fant. Eodem quoquelocoducibus IohanniÄ:
Adolpho, qui corpore e m m n u m male ex vul-
lere affefto a-grè equitabät, & quibus ea à reg«
perabfentiam cura ôc poteftasdata erat.ac vni-
üerlis belli confiliariis.fupplicesfaai (quod in
«onditionibus erat)atque conturnaciç, à rcbel
bonis veniam deprecati funt. In trium p r x t e r -
caprineipum verba, nudati omnes capita ôc in
genua prouoluti.promictentes iurantéfque.eo
vfitato obfequij <Sc fidelitatis facramento fefe
ipfis obftrinxerunt, à quibus ffiox in fidem
funtaeeepti. Erat autem folennic eiusconeto-
fiishicordo: Principes & confiliarij medium
quaficentrumobtinebant, ho« circum proftra
u iacebant Dithmarfi, illos equitatus & exerci
tusvniuerfuscircumdabat. Qua: h!ctrépida-
tio fufpenfos metu retalionis agreitium ani-
ttios tcnuerit.vidcre omnino fuit. Nam qui.
ex plèbe facerdosadalterum fuiordinis
conuerfus, latino fermone, quem à nullo aftan
l
»Um i ntel lcctu m iri pu t abat,in h x c verba pro
r
« p i t : O nos miferi, ad quam feruamur lanie-
*|"n:iamiam feederc fracto in nos impatunt
•*cient, ôc veluti pecorafcricntatque iugula-
u
* n t ; t o t u i p r o f e f t o morte futurapalleoatrp
L i hor.
 I*. BELLI DITHMARSICI
horrefco: nam exrremamox pafTurum me v i -
deo. Eum finiftrèdeprincipii ex procerum fid«
fentientiéloqucntécp Henric.Ranzonius regiuS
Vicariushis propè verbis increpauit: Q u i d . i n -
quiens, tu nos ex vobis iudicas? Vos quidé dt-
gni eiTttis.in quosfamiretur acnobis indignfii
quifauiiamus. Datam nec reuocamus fidé.neC
frangemus.Obfidesquoq; vigintiquatuor nu*
mero traditi, quib. vt Rendesburgi fe fiftcrent»
imperatum. Ne veto milites,in interiora terr*
excurrétes.ea porro.quçfçua belli,ncella Ôc cl*
des ipfis intaciareliquerat, illatavieriperenti
1
p l c r i q j h a f t x & f r a m e x D i t h m a r f i s funtreftit»
1
tte.qmbusad fuirerumqjfuarum defenfionef
vterétur.Infequéti dievniuerfusexercitus i n '
deMeldorpâ reduttus eft, cumqj vnam dunta*
xat legionem Schonuefianäcum equitatuprin
cipes apud fe manere iuberent.reliquç très d i '
uerfis itineribus in Holfatiam dimiffx.cx no"
m u l t ô poft dilapfar funt. A t i n u i t i o m n i n o mi-
lites terra excedere, & difiungi fe*grisingrâ'
tiscy animis pati, cùm pingui & opulents or#<
qu.r incxplebili eorum rapacitati perquâidÇ'
nea videbatur.diutius infenefeere, tx.arment'*
1
abattis mactatisqjpecoribus, praedam gairip'
f
fimam facerc&abducere, veheméter cuperé '
8
Parum enim abfuit, nifi eonatibus eorum m '
t u r o ôc expedito confilio obuiam itum elTef»
quô minus ea res in feditionem militarem«*'
»rftri«
•rferit: cum ob aditum prxlij difcrimen fti-
pendium menftruum debitum fibi(vtimpu-
denter iactitabant)prxda-cfj opimioris n o m i n «
donatiuum tam tumultuosè Ôc contumaciter
quàm i m p r o b è , principes flagitarent. Q u e m
«îotum inter milites ferpentélprimùm : nifi fo
Uere&alsremaluiflent, ex prasfectisnonnulli
>n ipfomoxpnncipiofedare & o p p r i i n e r e p o -
tuiflent.Quoniâ autem turbulentis ôc rabiofis
clamoribus nihil impetrare poterant.cùm nec
quicquam ex conuento illisampliusdebere-
tur,ftipendio accepto demum acquicfcere.po-
ftea'tp dilabioportuit: eo quidem citius.quod
animaduerterent,principes indignantes cura
equitatu paulatim propius accedere. Necp fané
pcrfpicaci ôc euidéti rationeita diuifx ôc fegre-
gatx funt legiones, vt per vias vniuerfas in H o l
fatiam iter facercnt.ne i u n ä i s fignis viribûf-
q u e , v b i v e l l e n t , a d a r m a c o n c l a m a r e , ô c fedi-
tionem mifcercpolTentîidcpetiam fifacerent,
fiiperati minore cum negocio vt compcfcercu-
t u r . T o r m e n t a quoep, q u x a d copias pedeftres
erant, non fine aftu ab ipfisabdu&afunt.eafi-
mulata eau fa, quod duces, ad maiorcm t u t i o -
rémque fui euftodiam aduerfus agreftes,ea
apud fe efte cuperent.Illa poftea tormenta qua)
boftibus fuerantadempta.in tresxqualespor-
t'onesdiftributa funt,& principû quiftp pro fe
f
c (nifi me fugit ratio) fena tricena eft fortitus.
L 4. I«
 14? BELLI DITHMARSICI
In vniuerfum enim fupra centum grauia Ie-
u i o r i q u e tormenta erant, quxrotisplcraque
omnia agcbantur.iic exccptis,quç,cùJm impel-
Icrentur.difi upta fuerant. Minoris tarnen port
deris plura funt reperta,col ubrini ôc falcones,
quia Iiis vt habilioribus agreftesin JutuJent*
& vliginofà ora c o m m o d i u s vti, ôc adminiftra
rc facilius poterant. Etprofecloid verèadrîr-
mare licet, Dithmerfos tormentismilitaritef
inftructos , in coJiccandis iis rcducendifqu«
ipfo holte iudice, rantam c u m agilitate fumm»
peritiam adhibuifie , quanta vel in maxim«
exercitatis rc bellica dcfiderari q u e a t . N a m i d
yel in pr.rlio nouifsimo ad Heidam p r x c l a r i
cognitum e i l , v b i cum fuo vbiqj c o m m o d o
& b o n o d e l o c o i n l o c u m fcienteradmodüe»
tranftulerunr , quanquam itragem non xqU«
niagnam fecerunr. Muralia qnoque tormenta
triareddita funt , q u x olim Holfatixduces(vt
infculptisex inftgnibus folijvrticxcognofce-
recrarjbelloamiferant. Vexilliprxtereaperu*
t u l l i , ôc àprifcis vfquc D a n i x regibusantiqui-
täte religiofa venerabilis, quod regi Iohann»
o l i m fuperato ademptum caries firusqj pen*
abfumpferant , fragmentum reftitutum
q u o d nunc in x d e fumma oppidi Slefuici i "
Holfatia furpcnfum,quafî vicftoriçhuius argu-
m e n t u m confpieifur. M e l d o r p x autem tutif
p r i m ù m . c ù m iilic hxrerent aliquâtifper prin-
cipe*»
 LIBER SECVNDVS. 14*
C'pcs.diplomataliterafÎTivniuerfas, quibus aut
eoliata alicundc bénéficia, aut eorundem c o n .
firmatio continebatur, tradiderunt. De fœde-
ribus quoque principes d o c u e r u n t , q u i b u s
eum et pepigiiTent : «Se aureum h e m elegant,
fculptura poculum, quod Friderici fuerac cla-
fifsimi Daniar. régis, reddiderunt. Porrè legio
Schonuefiana, quam Vrisbergius duétabat, i n
vico Dithmarfix Scapftadio,paceiam c o m p o -
fita.ocuduum fefe continuit, d u m rehquus pe
ditatus o m n i n o dilaberetur. E o effluxo in H o l
fatiam difcefsit.vbi reliqua ftipendiorum o -
ftonis infuper diebus donatiui n o m i n e c o n -
numeratis, foluta funt, & prxfecti o m n e s d u -
ctoresqj ordinum «Se figniferi m u n e r i b u s h c
norati.Qua- in cçreras quoque Jegiones l i b é r a ,
litate vfi funt principes, fed erga illos d u n t a .
xat,quibenepromeriti,«x dignioreseaprx re-
l i q m s viderentur. Sub idem ferè tempus & e-
quites actis gratiisdimifsi, c u m quidem fupra
debiti xrisfolutionem, quod confluxiftentdi-
laberenturh», menftruum ftipendium finguli
aecepiflent: q u o r u m p r x f e â i «5c i p t ï m u n c r i .
bus exculti «Se ernatifunt. Nechabcntcertè,
quod conquerantur milites, c\ i n p r i m i s t r i -
buni prxfectirjj e o r u m , c u m ftipendia.vtipri-
1 , 1 0
in deledtu numerus capitum in rationei
fueratrelatus.non itéra ta recenfione, ipfîsprç-
bita ce foluta fint, Bellum itnque hoc vix m e n .
L 5 ftruum
 14Ç BELLI DITHM A RSICI
ftruum fuit, fi eo d i e , quo vndecimo calendas
l u n i j i n f i n i b u s Dithmarfia; caftraprimùmab
hoftibus pofita funt, eius initium factum, Sc
duodecimo deinde calendas Q u i n t i l e s , quo
die fuperftites incola» vniuerfi fuppliccs facti
in deditionem venerunt, confettüdixerimus.
In q u o quidem hello fiue expeditione, neque
d u m confluèrent colligerenturqjcopix nequc ;

d u m dimitterentur, vilis aut finitimis foeiis,

au: extraneis longiüfque remotis,graues fue-
r u n t , d â n û m u e v l i u m dederunt. Soli rebelle*
ôc infolëtes agreftes.lxfxqj maieftatis rei.meri-
to iampridem fupplicioaffecli mul&atiqj funt:
vt tandem veropioq? magiftratui fefe fubiiee-
re.iuftis Sc legitimis obediredominis. legibüf-
quehoneftis & x q u i s frenariac regi difeerent:
nec non.quod olim in egregiè fortes prxelarof
que,cum principes viros, tum genere Sc v i r t u -
tc inelyta nobiles, diraex immani fteuitia m i -
ferè cos trucidando laniandocjj, perpétra(Tent,
perpofteros cumulatèipfis redderetur. In fe-
quentisautemanni ineunte vere, Ferdinandu*
Auftriacus Imperator, cùm principes,vtditio-
nem , & fuccefsionehsereditaria ad fe deuoIU'
tam, «Sc armis fuxpoteftatis faftam, i u r e q u o -
q u e & confenfu Imperiali d e m u m obtinerent»
par legatos id expeterent atque poftularent,
a
Augufta imperij poteftate conuentionesek p l '
cita, inter Dithmârfos viftoréfque inita, Si Ij*"
 LIBER SECVNDVS. 14«
teris vtrinque firmata, rata habuit ôc d i p l o m a -
te ftabiliuit.
Ita Dithmarfiabellodomita in i u s & d i t i o -
nem eorum concefsit,quorum maiores m a .
ximis cladibus non fcmelante profligauerat,
Vti priorc L i b r o c o m m e m p r a u i m u s . Nam per
quingentosferè& ampliusannos.tamctfi v a - -
riis intérim iactata cafibus fuerit, & fxpiufcu-
lè etiam iugum, fed ad m o d i c u m faltem t e m -
p u s , d u m hoftili metu ôc pcriculo fublato, re-
colleftis'qj v i r i b u s , e x oportuno a d i n g e n i u m
rediret, accepcrit : tarnen agreftemlibertatèm
fuam , r e i c c m & excuflb femper ceruicibus d o
m i n a t u j n c r e d i b i h a n i m o r u m pertinaciaafle-
ruit.eamcpoppugnantes fortunxbenefictb v i -
clrix barbarica feritate fudit atque trucidauit.
Fuit illa quidem olim ( vt plerxque aux v i c i -
n x regiones « x p r o u i n c i x ) S a x o n u m i m p e r i o
fubie&a, & deinceps q u o q u e peculiares fibi
i u b Marchionum & C o m m u n nomine d o -
minos habuit,fed eorum compluresarmis cru
déliter oppreflb* interemit. Exinde in p r x f u -
latus Breméfis ditione ôc territorio efle voluir,
cum permutationis iure ad cum pertinere v i -
dcretur, verum antiftitis i m p e r i u m , l i c e t a l i -
quando etiam v i s iufta intentata fit ( q u x q u i -
dénuncftriftim rcpetentesfulius omnia fuprà
f u m m executi)titulo tenus faite pertulit, cotp
ipfo quafi tegurnento abufa e f t , a d r e p u d i a n .
dum
 »4.7 BELLI D I T H M ARS I C I
dum quemlibet alium magiftratum, 6c corro*
borandam fccleratx immunitatis licentiam.
IntercelTerunt igitur plurimx cum Holfatif
lites& controuerfix, dum illi ius fuum, nunc
dictis conditionibus,nuncarmis repetunt, c5c
aliquot fubind: prxliis certatum eft.Quorum
tria imprimit cruenta admodum 6c atrocia
eommiffà funt,in quibui D.thmartî inlîgni fal
lacis de impotentit fortunx ludibrio vielo-
res, & iuetuofam boftium ftragem inexplebili
fxuitia cdiderunt, Sc faftidiofàm libertatem
fuam pertinaeifsimaanimorum conftantiatu-
tatifunt. At vbi febeitate perpétua inflati,c>e
opimis feracis terrx muneribus luxurian-
tes, infolefcere nimium eSc ferocirc eeeperunt,
Vlcricem diuini numinis iram in fe prouoca-
runt, 6c diuturnx peruicacitc Sc improbitati»
dignastandem pcenasluerint.Nequcequidem
initia fumopinione, quam vt eertifsimècre-
dam.tantam calamitatem 6c miferiam,feuert»
Sc iufto Oeiindignätis iudicio, diuinitushanc
gentem opprefsiiTc. Etenim tacebo i l l a . q u *
de agreiti 6c intemperanti luxu faftidiéque,
qux de fumma iniquitatc& iniufbtia, q u x d e
catdibug 6z maleficiis innumeris perpetratis,
«ortim qu e im pun i ta te, vulgi fermonibus prtj-
dicantur, ne quid rumoribus tribuerevide-
ar. Fuit prxterea tam arrogans lïmultx im-
pudent eius populi perfualte), quoniam tot an»
norui*
 LIBER SECVNDVS. *4»
« « r u m fpaeioefïrenatam libertatem fuam e-
gregièpropugnando obtinuilTet,omneferui-
tutis velnomen à fe repuiifiltquàm longifsi-
m è . t o t fortifsimos exercitus fudiflet , ôc ad
internecionem penèquofdam delcuiffet, vt o-
mnino inuictum elfe fe crederer, tcrràmque
fuam.tam iniTgnitertx ab ipfa natura & o p e -
ribus mtinitam , nuliis viribus aut artibusfu-
bigi poireconfiderct. Itaque omni depofito ti-
moré fecurèagens, vberüque terra- bonis i m -
modicè lafciuiens, magiftratum oir.nem dc-
fpicicbatck afpernabatur.atque legibus nullis,
moribus aut inftitutis, quibus reliquat gcntee
continentur,ad ea prarftanda fecogi pofleiudi-
cibat.quaeingrata Sc commodis fuii contraria
eflent. Atquchanctiduciamanimisnoncaufi*
çquitas iufticiiueaddebat.fedfolat prodigio-
fac Se inuicLe ( vti credebant miferi) vires exci-
tabant.Nam.vtaduerfus priftinam ôc obllina-
tam contumaciam fuam aliquid admitterenr,
nulla pietas, nullus nummis cceleflis metut
aut reuerentia, nulla iuris reftique obferuan.
»ia perfuadere poterat. Quin Sc eb dementia!
progrefsi Dithmarfi, vt principum maiefta-
tem malitiosè latderenon reformidarent, in-
dignis «Si contumeliofisconuiciis honorem <fc
«ornen eorum inuerecundè kcerando pro-
icmdcnd6que. Hoc ad canerasiniuriasaddi-
« r u n t , q u a f i non fatis admifiiTentfcclerum,
£di.
 149 BELLIDITHMAR.L1B.II.
il ditionum incolas & habitatores variismul»
tifquepcr iniuriam damnisafflixiiTent.' feuiu*
in terra fua ipfis denegando, feu incurfionibu»
fadtis deprxdando , feu aliis quibufeunque
violentis fraudulentifque modis circumue-
niendo: niiî in ipfos quoque principes viru-
lentam immodcilx & petulantis Jmgu.x pro-
teruiam effunderent. Quam ego vel cum pri-
mis indignationis diuinx caufam fuiffe iudi-
c o , v t tantas clades 6c xrumnas cum fumm*
ignominia hoc bello perpeterentur. Deus e
nim xquifsimus iuftifsimûfque , vt vniuerß
lu us politici ordinis auror atque princep*
vnicuseft,<Sc magiftratum omnem in terrisvi-
carium profemunusgerereprxccpit: itaquo-
queillos, quico in muncre rectè iultéquevei*-
;
lantur.foucndostucnd6fque femper fufcipit
contumaces verô,«Sequi im probe iniuriiscofl'
tumeliifuconerant,pcenisgrauifsimis plectit«
Quapropter iram ac iudicium diuinum pef'
rimefcerc,<x magiftratumlegitimum ha-
bere ac colere rcuerenter,omnes dc-
bentpopuli, qui tranquillocSc
florenti in terrisftatu agc-
r c exoptant.

F I N I S .

A*
 l'a.

A D L E C T O R E M .

QgneVoniam tn hae defcripttone hiflorica, beni-

Leäor,pIttrima & fréquent est mentio
elarifs. nobtltffimicjue vtri, Johannis Ranz.outf e-
y

<jHitU Holfitt çr bellatoris prtîlantiflîmi, cuitu

pottffimùm duFlu ejr aufpieijs per regem & prin-
cipe id bellum féliciter confillum es! : ne quidfir-
tè rerum geïlnr um ab eedemtelateat^^onabre
faHuros nos ejfe cenfutmM, fi breue elogium fub
CIHS effigie, tpfo etiamnum vtuente, collocatum ejr
diner/i.i in locis tn lucem typis editum, corollarij
locobuichtHori* noïlrtadiungeremtu. Quibtu
& epttaphta nonnulU tdiectmus, eandem ferè
rem,fed modo dijfimtli expltcantia , çr pratere*
honorificA fepulturA&tuïlorum eidemfktlo-
rumfùccinElam recitationem, C/HA nuf-
ijuambaElemtspubhcata appa-
ruit.Hxc tu boni confa-
ll. r«iu

SFB
 SVB E F F I G IE P R AE-
STANTISSIMI HE ROI S 10-
hannisRanzouij, equicis
aurati, V. C.
E V S t r i n u s & v n u s telongèfb'
(pitet, ôc in h o c v i u i d z fenecW
roborc diu féliciter conferueti
,
fort•unatcfènex,quiexequeitl'
„ ôc nobilj Rantzoumrum fami'
lia (qua: fuit inter C y m b r o s lîueHoifatos,t«'
ftantibus id annaJibus veftris.ante trcccnto*
annos virtute bellica clara) es o n u s , domefti'
carpeducationeacdifciplina.vulnerum Ôc p*'
riculorum contemptor faclus.cùm tredccir*
annos natus.mortuo pâtre, clàm arrepto dorrt'
. eqtio, inuita marre «Se tuis.adproximacaftf'
cuolaffes, miram indolem ad militiam attul''
fti : d e m u m v i r effeftus.durifsimisbellilabc
ribus te totum dicafti, fufceptaqj nobili per«*
grinatione, totum pcnè orbcm tcrrarum cti'
u
cumuagatuses.non tâ religioniscaufa, v t w '
ti opinabantur quàm vt multarum gentiu"*
111
m o r e s , traclandique bellirationesacutifs'
0
perfpiceres , «Se pofteros C y m b r o r u m , G o t h '
r u m , Vandalorûmque tuorum maioriim i " '
uiferes. Adita primo Anglia , dein de Hifp*'
nia (vbi diuum JUcoburn more tune inuet*'
rat*
 ,
ratofalutafti ) poftea Germania, Italia, Cretâi
Àfia àc Syrià maxima ex parte peragrata , ad
Hietofoiymam vrbem peruenifti, ibiép curri
aliis religiöse facrificans, dignitatcm aurati e-
quitisfufcepifti ! quâ fucccdentc temporeedi-
tis egregiis faftis condecorafti atque ornaftii
tua illuftris percgrinatio in îlladeflenda
temporaincidit, cùm Sclimus Turcarum I m -
perator, mortuo Campfone & inttrfcclo T o -
mombcio, Sujtâhtcq imperio crticntis vifto-
riisfinem attulit : vnde, niù magna numinis
prouidentia ad maiora eifes refeiuatus, naui
Vixelapfiis.àTurciscaptiisfuiffes.tetuofqjfo-
ciostanquain Mammeluchos perfcquentibus.
Nauiilla Neapolim peruenifti, indéque per il-
Jud regnurh Romam profeclus, Leoni decimo
Pontirîcimaximo, more Italico, fed non fine
faftu Cymbrico.pedes deofculatus es.Indeper
Italiam, Galliam ôc Ge'rmaniàm, notitia mul-
tiplici in peregrinationeauftus, domum redii-
fti, ôc ilicb,propter fummam ingenij tu i dexte-
ritatem ôc agendi peritiam, Fridericus tune
tantùm PrincepsHoIfatia:, te filij fui Chrifiia-
nimorum infpeftorem, acomniû rcrum eius
Subernatorem conftituit, mifTurus filium ad
feptem uir um Electorem Brandeburgen fem,
Vt
v n à c u m ipfo Vuormatiam verfus iret, qua
v i f a r CarolusV. tune primùm Principes Ger"
fclauia;, ornàtus Ca:farea poteftate, conuoea-

M tat«
 Kl
rat. Quo in loto Lutherus fua dogmata, furrt-
m a c u m conftantià, p r x f e n t i b u s c ü n a i s o r ^
hibus Impcrij, protülit Sc fcripto exhibui''
quas rU modeiU arripicns, fupefüacuos al«-
quosrituscontemncrcdidicifti. Finiro illo-*
uentu.vnàcum principe tuoadpatriosJares r-
üerfus, Magifter palatij crearus es: & eu m diM
teps Chriftiernus Ii.Danorum Rex immaniß
fima crudeftatein proceresGochos.DanoS«*
Suedosf-euifet.iJIicp publice confpiraren^coit
1
fentieme Sc permittente Deo, certifsimo fer* '
per vltore fcelerum,c\ Fridericum patruuii»
Chriüicrniad fufeipiendum dudema rcgluf*
adhortarentur tu prineipi tuoFrlderico fu-'
11
f o r & a u t o r extitifti, Ttobiatam prouinciar
fufciperet.nealioquitota fua familiaillultri»
1
illa regia fede deturbaretur .Nam Sucdi, cu""
Fridericuslongiusrem curlctartdo protrah^
ret.quendam exnobilitate equeftri fibi Reg"
delegerant, quod Sc de Daniserat timendufl"
11
Quare ipfius aufpieijs exercitum inDani'i'
ni
traduxifti, nonnulliscp locis ibi prius expüg
1-
tis.Hafniarti regalem vrbem, plus quam p« "*
lfii
tegrumanrtum obfidione prefsifci,illaq7 f-
domica, cümabefu fclium ac Canum non ab'
1
ftinerent.in tui prineipis gratiam fufeepiß. '
Quibus rebus pcraäis,' cum quatuor cohorte
b u s a c trecentis equitibus in Scandiam naU''
gafti, & commiffa ancipitipugnaeuSeueri^
 d e N o r b u , viroftrenuo & rei militari* peritcH
ftcum habente qvindecim millia agreftium>
tandem cum fuperafti.Namaut vincendum»,
«utmoriendum tibi eratmulluslocusfuga: pa
tcbat„Circumdatus enim eras mari&hofliJi
exercitu. Sic virtus viam inuenit. Ac ni» fum-
ma feftinatione vfus fuiiTes, fubfidio hofti-
bus Otto Stigefcn.cumaiianoncontemnen*
da manu collecta ex plèbe, venifTet: quem pau-
'o pöft codem die deuicifti. Sic bis viftorvno
diefaôus.bin.ij'qjcaltrishoftium potitus, D u -
cibusqjjambobus captis, fecurè caftra es ffle»
tatus. Scuerinum paulb poft, non folum con-
fefsi facinoris veniam.fed etiam amplam pratJ.
fefturam à Friderico adeptum, priftina: li,ber-
tati reftituifti.vt omnee inde pcrfpicerent, t t
non folùm in bello inuictum , fed ôc inimicos
tuos in pace beneficum effe.quae tarnen ipfe
tua tngentia mérita, magna cum fui nominis
priftini & gloriofi infamia.nouo feelerc pri*
ori addito, dedecorauit. Contra enim datam
fidem,dàm adCa:farem Carolum, Régis fui
Chriftierni I I . vxoris fratrem aufugit, eiusq?
Partesfecutus,in obfidione Florétina (cupu-ns
fui animi magnitudinisapud txteras nationes
exemplaedere) fortitcrpngnans interemprus
'ft, & fie perpetrati facinoris & violât* fidei in
«apratmiarecepit. Iam regnoabquo modopa
**to t Cbriftiernoque in Noruegia ab olij»
M a
prose.
 roceribus conditionibus circumuento, i p $ '
ue in perpetuum carceren¥poR"demna:o, FC*
dericusin eiuslocum procenim fuftvagiis re*
déclarants eft.qui regnoadannos dccem furfl-
m a c u m moderationeprajfuit. Q u o tandem •
rebus humanis ad diuinampatriam fubla"<*>
r 1
relictis trib.filiis impuberibus ,ôc tertio C h '
fliano virilem çtatem ingreiT>,Lubecen(îs R*"
pub.turbatorcs nonnulJi, facto prius
Cum D û ce Alberto Mega polen fî, ôc Co;rii^
Chriftophoro Oldenburgenlî, ôc Danicis qui'
bufdam Proceribusnouis rebus (tudentibti»j
patria: tua: bellum acerrimûintulernnt : qu°
priusgeri quàm parari animaduerfum eft,
1
n o p r o x i m o poft Friderici mortem, vcftra' *"
bus in conftituenda repub. tempore interf''
gni, «Scdeltberationib.denouo rege faciend";
occupatis, Sperabant enim Lubecenfîum
f
facliofi, fefe ciuitatem fuam, tribus rcgriis 5 '
1
ptentriortalibus potitam, Venetiis arquai*"
redderepofle. T u n e tu iterum, Reuerende
111
nex, rtactusiiuftam defendendçpatriarcauf» /
«Sc ab extrema feruitute vindicandar, in n i ' d ^
armatusextüocaftra, q u a n q u a v n o pede *g
per integrum anniim fueras, claudicans pro"'
tr
J i s , omnesqj priuafos dolores com m uni p* t
la ! t» ri poftponis : nec defuir fortuna aud«
fafutaria. Hier»enim nô fine admiratione
timm,quiiddimnituscontigifre religiöse* ,

1
 ,ieß
matant,priftino pcdum robori açagilitatire-
ßitutuses. Collecta dcinde parua manu cum
Chnßiano, Lubeccnfes.non procul aboppido
Oetino, deuderatis multis aufugere, Segeber-
gsnfemobfidionem rclinqucre ac de fua pro-
3

pria ciuitatcdefcndenda follicitos efft:, coegt-

fti;acpoftb.ïcTrauemundamviccpifti,naiKS
fubfidiomiflas çxpugnafti.ipfamqj vrbem L u .
becam obfidionc cinxifti, breuity tempore ex
tuisperte collocatis caftris tantü effeäum, vt
pacis conditiones vobisetiam non inutiles fu-
fceperint.Tu enim eo téporecùm Erico E n c k -
fen,alias Banner, & nonnullis.equitumalis a c
militumcobortibus, in Gotbiam fiue Iutlan-
diam mUTus eras, vt agreflium multitudinem,
maxima ex parte rebellantem aut bona cum
gratiaad prißinum officium «Sc ianiora confi-
]iarcduceres,autarmisopprimeres,«S: méritas
ab Ulis peenas fumeres.Cui iniunftoofricio fa~
tisfacerecupiens.oppidü Alborcb.in quo ruIii
ca plebs, Duce Clémente nauclero.congregata
erat.fortiter Ulis defendentibus, cum tuis féli-
citer expugnaftijfemelqj non fine tuorû dolore,
cùm primusvallum concendiffes, àfummoad
imum deiecluses: ibiqj multiplicicxdeexem-
pü caufa facta, captü viuum d e m e n t e m quafi
Regem plumbea Coronadedecorafti, cYficpalo
configendum curafti.meritasqj perfidie, peenas
»billo çxegifli.IndeinVuentzbufel.tribusdi-

M 3 uerfil
 ttsrfisitineribus, cum copiistui« contendirH»
ibirp vacillantes in hdc cominuilti .prineipibU»
factionis fublatis, rcliquos ad officium redu-
xifti.nouocp iuramen to obftrinxifti.
1
Hinein Fioniam cumtraieciiTes,plebéetia« '
ibimaiorcnumérocongregatam tuis copiofi'
adortus, in fugam coniecifli,acpaulo poft no"
proeul ab AfTenfen, in aperto campo feorfif
ante primosordines cum vnocquite.tcimpr«'
0
mispetente, cueurrifti, illûmque mortife*
viilnereaffectum.de equo non fine prasfagio
turi e tient us deiecifli. iignoqj c.tteris dato, e*>
«rcitum comitis de Oldcnborch iußa acie»-
praelio fuperafti, interfectifque in illoprxli"
Comitibus de Hoic «Sc Techelnboreh, caßr»'
hoftium «Sc vrbe potitus es. Vnde in Selandiaf"
profectus, ibirp plerifquelocis vi fubactis, it"'
r u m , vt ante decennium,per X I I I I . menf''
HarTniam obfedifii.defendentibus fortiterv*'
bem, «Sc tuis virilibus conatibus egregiè ref>'
itentib. Duce «Sc Comite.cxpectantibuscpàCf'
farianis auxilium, fpcrantibusqj eos occafic-"'
non defuturos.Qufopinio illos haud fefelfi''
fet, fi tu ex tuo fingulari confiJio & folerti p f '
dentia, certa equitum peditumcp manus, in t«f
ram Groningenfem Carfari parentem, nô f f
1
fetmifli, quae vicum DamvaJlo foöäcpmu» "
3
retatq; teneret.Quare effectum eft.vtCatfar' '
3
Oos magis de oppidulo Dam rccipiendo,qu j£
 deobfefïisopem ferendo.alienaqjcra infefian-
da, cogitare oportuerir : prxferrim Carolo
tunc Italicis rebus implicato, decy RegnoNea.
politano, ac Ducatu Mediolanenfi defenden-
do.follicito.Quarcobfefsiin vrbeHaffhia con ;

fumptisomnibusalimentis, quibus homines

vefci poterant, extrcma inopia premebantur
acdefperatis tandem auxilijs, cum ilhs nihil
aliud rcliquü effet,quam ex famelurida m o r s ,
adpedcsChriftianilll. Ducemcx Comitemfe
proiicerc,& culpaagnofeere, delitti'q? veniam
pcterecoegifli. Quibus rebus confettis, Chri-
ftianus more Gothorum Regiodiademateor-
natus.acpatrifuitcttuseft. Fuerunt fequentes
anni vteunep tranquilli, fed tarnen femperti-
mçnduseratCarolus V. femcl irritatus, pro-
pter affinis fui captiuitatem. Contigit tarnen
deinceps.vt bellum exarferit incer Catfarem Sc
Iuliacenfem de Ducatu Geldriat, Gallusq: Rex
Juliacenfem.fub fpcmatrimonij ibroris iuçfi-
lix, Regina: Nauarrae.in partes fuas traduxerat,
quibus fifeadiunxiiTet Chriftianus, exvfu r e -
gni foreexiftimabat. Ideo te.ad percutiendum
fœduscum iftisduobus.Iuliacum verfusmi-
iît.Sed tu, Regem Gallia* omnes fuos conatus
eo intendere, facile perfpexifti, vt Cxfarem im
plicitüaliquib.negotiisredderet.ipfumcp lon-
gea finib. fuis amouerer. Ducis vero res eo l o -
CocffeintellexiftijVtperxtatem ipfeparumaut
M 4 nihil
 nihi'çîe be'Io cogitaret.-illi Verö, quibus bei«
Juni demtndatum erat, fegniter remadmini-
- ftrarenr.Ci^.uetu fummaprudentia foedereilf
loinfaulto regem tuüimplicare noluifti, cur«
ex longo rerü vfu ac notitia didicilTes, magno'
Reges,propterpritiata commoda, publica läo-
çire fccdera,ac raro fanfta inuiolataqjprarftare«
Jd tarnen,fauens partibus Régis Galliç.pronii'
lifti,te lcgionem veteranorü niilitum, &. quin*
gentos equitesnigros.ipfius fumptibusin Br-
bantiam.ad Martinum deRofshéim mifTururtl
crn.-,t& apud Regem tuumtantum erTecturunr»
vt clafT-m fuam ad depopulandam & infeftart'
dam oram maritima inferioris Germanic mit*
teret.cv lie vnàcum aliis Imperatoris opesdi*
itraberet liue diitineret: quod vtrumque funi*
m a lide prx'rtitifti. Quantam enim valtitatcrrt
M irtinos^adiuniftis fini tuis copiis, Brabanti*
ättulerir, rtiinx teltantur.ix Antuerpia ferèca'
pta perenneteßimoniü prxbebit. Naues verö'
ventocontrario orto, per totam xftatem opf»'
t u m curfum tenere non potuemnt, fedtarne"
0
homines maritimos, nç alijs opem ferre p ' '
1
ient.furpenfos tenuere. Succcdentc autem te"
pore,aIiquoties cum Cçfarianisnon vnoin 1°'
co, vt cum Maximiliano Bureno & aliis, de fa-
1
cienda pace egtfti : qua: colloquia & actio' ''
ä
tarn diu i r r r x fuerunt, donec Spiram verf"
t
$ref«&us,vbi cuintuaplcgatioiiis focij's fble^ *
 Opern effeçtfti.Vt Ç J M
legibus Ca-fa ri Carole. V . iunçrus fi:, rr,f nâ-
queaureagrandisvaloris, ficur «Sccollcgxtui,
aCa-fàre difeedens donatuses.Qua patc(.'c\a,
donvam reuerfus,Principes tuos occupât» s cf.
fe in diuidendis prineipatibusauitis atey patcr
r.iscernens, q u o d tibi m a x i m e ex graui(simis
« U l i s difplicebat ( d i m i n u i enim hac rations
pocentiam coniunftam videbas, ac facile orirt
pö|Te inter principes fimultates timebas,qua:
ipfis Sc patria: extremam allaturae effent perni-
çiem ) te omni magiflratu Sc prxfedturis, q u i -
bus eras infignitus, volens abdieafti, Sc c u m
tuis in pofterum honorificè viuere d c c i e u i l a ,
retentis f o l u m m o d o illis, quarerantvfque ad
mortem tibi Ütetis feriptis confirmât» Sc m e -
ritö data:. Ille recelais Cbriftiant priftinam cr-
gate beneuolentiam planeeuertit,ac tali fufpi-
cioneanimüeiuspupugit, quafi alijs ex c a u f .
fis te ab eius negotijs fubduecres, adiuuanti-
bus clandeftinis plu r im um inimicis (nam v i r -
tutem inttidia fcquitur ) Sc nitentib.prxfertirri
eöjVtficlistx futilibus rationib. viam i n u e r d r

rent, q u a a l i o q u i prxelarum regem,erga te in-

gratum efficerent, ck vt is ingentis tui benefici j
mérita infignialiqua iniuria perfolueret.Narrt
çjui apertus tibi inimicus effet, regetum aliéna)
81
to,nemo inuentuseft. S e d h o c tibi c u m clar'f
«US Ducibus commune fuit : hi plerumque in
M c vltima
 tel
v l t î m o vita-a&u inuidia circumueniuntur, vt
HannibaIi,Scipioni, BelliTario, Narfeti conti«
g i t . & t u a x r a t e C o n f à l u o Magno accidit : qui
n o n tantumcircumuenti;fed etiam diminut»
dignitate.in ipfoiniuftcillat.TContumeIix do-
Joreinortui funt:tu tarnen ipfisomnibusJon-
gè bcatior ac fclicior fuifti. Rex enim traftu té-
poris (qui re & nomine verè Chriftianus erat)
intimisanimifenfîbus tuaprxftita officia per-
lendem,ttq; falsö ab mimiciscJandeitinis(qu»
apcrtè aggrcdi innocentiam tuam non pote-
r a n t ) deïatu intelhgens, prius à te da ta fuo fi-
l m ride ac manu, te necefsitatib.ingruentibuSi
s II ï non defüturum, additis his exprefsis ver-
bis : il filiusea.qux cirent tibi ab auo fuo ipfoty
proptcr fumma mérita vfq; ad mortem collata,
non rcuocaret: fed rata haberet(non tantùrO
fie t c f c d etiam filiû régis tibi obftringens ) tibi
eft reconciliatus, fummoqj te in honore, vt afl-
tea.adfuprcmosvfqjcineres habuit ôc coluit»
Filius régis quoq; factat promjfsioni conditio-
n'em adiunclam probeintelligens, regia p l a n '
îndolefummamerga tebeneuolentiam oftefl-
d i t , & feie tibi non folum itifta laborum pr*-
m i a parta conferuaturum, fed fi velles etil cu>
m u l a t u r u m pollicebatur : cui tum relpond-**
:
irhnihilteampliusoprare quàm f u â g r a t i a m
a
tùi ofrîcij nunceiTe, veterib.meritisauoac f> '
triprarftitis iam ferè obfoletis, nouîsillaaug**
*• re«*
re&fplendidioraefficere.Elapfis poftea paucie
annis,Rex Chriftianus longo morbo paulatim
eôfumptus, ôc ex his xrumnis ac laboribus (vt
illi per fomniû indicatûerat ) ad femper man-
furam patriam ôc requiem,per mortem trans-
l a t a eft. Continué regni habenas, Fridericu»
11. Chriftiani III. filius, à pâtre defignatus, fu-
fcepit.Contigitautem.vteodemtempore Dux
Adolphus ex cupiditatehoneftx vindicte, clan
culum eontraDithmarfos exurcitum confcri-
bcret.lllorumenim terrafxpius veftrorûDu.
eumacnobilium & popularium fanguinetin-
flacft.cùmveftrates redintegratis viribuscla-
des fatales à maiorib.fuis.fed non fine fortiac
virilircpugnantia.in Duhmarfia acceptas.no.
tJispartis viftoriis refarcire ftudercnr, ac iu-
ftam fumere de crudelibus barbaris vindi-
ftam properarent : adeö vt contentis omnibus
belli difciplinis.foli confifî eaufx ôc iuftx vin.
dicta:, fe ipfi in paluftres voragines demife-
rint, vbi iniquitate loci circumuenti, âc ma-
gna cum patrix calamitate opprefsi, ingens
fui defiderium luctûmquc fuis reliquerunt.
Adolphus igitur, cum Dithmarfos priuatis vi-
ribus aggredifeftinaret.vthinc maiorem no-
minisfui claritatem compararet, & fines fuos
dilataret, pcrfuafus feu opinans, Fridericum
confanguincum, meerore ex morte patris, ae
rebus regni conftituendis occupatum, facile
 1*3
hoc fibi pp«rertimarmatoconcelTurum. Id tt»
ftatim exactx prüden tia; fenex olfacicns, adlii-
bito Andrea de Barbij, Epifcopo Lubecen fi, &
iîlio tuo Henrico (tune temporis; Friderici in
Ducatibus vicario) ne fimultas ac finiftra fuf-
picio inter confanguineos oriretur, in iftû fta-
tum remperduxifti.vtabomnib.tribus Prin*
cipibusjpubhco decreto fumptiique, bellum
contra fempiternos âcauitoshoftesgerenduni
6c fie maiorum ofsibus infepultis parentandu
tfte.conclufum fit.Prius rebus neceflarijs.quâ
tum in tanta feftinatione fieri potuit,ad id co-
paratis, Fridericus & Principes dieconftituta
cum fuismempe quatuor legionibus pedituA
tribusjmillibus equitû in vnum locum conue-
nerunt, acte vnum inuictx virtutis belli iftiuS
ducem delegcrunt.fperantes fortunam.vt fee-
minam,i te facti«gencrofis olim fubaftâ, fem*
pervfqjadexitum vitx morigeram fore.Qu«
honorem primo.repudians.iam ferè feptuage-
narius ,6c xtatiscxcufationemadducens, tan*
dem viclus illorum precibusacpoftulation'*
hus.fufcepifti. Ac quandocum principibush"
ftiles fines ingreflus fuifti, femper eoanimurrt
intendifti, vt principum iuuenilesacjgenero-
fos infitosanimis conatus (quicupiebantafp*
raaudacter aggredi, & pugnam impigrè C-
ere) fenili cunftatione reprimeres,Se, quàrrt
«clerrimè poiTcj , hoftium in magnam Ion*
 ïc*4
gitudinem producta» triplices foflâs ac m ü -
nimenta c u m legionibus, captata prius t e m -
poris ôc loci opportunitatc,tranfcenderes,me-
morabileqj dctrimcntum , vbi barbari fefefe-
curos eflecrederent.illis inferres. P r i m 6 o p -
pidum Meldorp, diuifoéxcrcitu , tribus loci»
Vnotemporc adortus.non fincvulnerbiüstu-
o r u m expugnafti, interfcétisrp m u l t i s hofti-
bus, cxteris fulis fugatistyibicaftra, tânqua'm
in medio Dithmarfias fecundum l o n g i t u d i -
n e m , inter Suderftrandt ôc Nordftrandt, q u i -
b u s duobus locis fios & robur m i l i t i x D i t h -
marficxhabitare folet, pofuifti: atqj fie e o r u m
copias, ne coniungi poffent .diremiftiacfepa-
rafti. Inde in Suderftrandt cum parte copia-
r u m profe&us es.reliquis copijs i n c a f t r i s &
apud principes manentibus, eo conlîlio.vt il
forte reliqui Ditbmarfi periclitantibus Suder-
ftrandienfibus opé ferre vellent.illis obijci p o f
fent.'quoin locomaximaftrageédita, reliqua
multitudinem .exercitu circundato, fine vlla
Conditione fefe dederecoegifti : quorum pars
Holfaticis carecribus vfepad belli exitum d a m
nata,pars Àlbim deportata alienis oris impofi-
ta.Tertiô Heydam, q u x D i t b m a t f o r u m n o b i -
l o E m p o r i u m f u i t . c u m Principibus circa vef-
pefam caftramouens , pernoctem coritendifti.
Inde non procul ruftïci,adductis tormêtis inf<l
ûi»<p volitâubus fignis/cû equitibus vcftris e x
 l o n g a n o f t u n i a acdiurna profeftione lafsist*
. defefsis.cuncbmtibusnonnihii cuismilitibuS,
<k diuciusj quàm par erat in itinere ha:rent
bus,audac"terarma côtulerût. Ibicp tui omne*
principeSjprimismordinibus hoftes aggrcfs'»
lïnguJi fpecimen virtutis ediderunt.de maiori-
bus luis fufo fanguine hoitium licarunt. D u *
Adolphtis fortiter pugnansgrauiter vulncra-
rus ^lt.Ab hoftib. ter pradium redintegratum»
ro euentu.vt maxinia pars i l l o r u m vitam.reli-
<. ü l'iperibtcs diu defenlàm barbaricam liber
r. en* ac terrain ipfainainiferint.veroscueo di*
0
tuos principes Dichmarfi« Duces crTecilti.Qu
bj Ain ^onticiendo, nô folum acutiisimi Duci*
nomen.qui nihilabfqj fummo contilioAifcipe
rct.fed etiam humanifsimi tibi comparafti.Si
enim acerbe vindiclam exercuiffès, fraternU-
amortcexcufàre pôtuiflet : V n u m enim fratr-
tibi Dithmarfiantes?. annos fortiter pugnan-
tem interfecerunt. T u a u t é c o n t r a multorurfl
fententiâ quingentos Dithmaribs alioqui tru-
cidandos, Friderico R e g e i n t u a m fententiafli
t r a d u â o , incolumes conferuafti, te palàm hu-
manuni ducem belli elleglorians, non carnifi-
1
c e m . O r t a deindefedicioncinter Legiones.qu
inhiantes rufticorû bonis difeederee finibu*
nolebant (cum tarnen, excepta Schonuefij Le-
gione, non m u l t û vera v i r r u t e d i g n u m e d i d i ' '
lent) tuDithmarfis nonn ullis rcibtutis arm»-»
.t ; Leg»"-
 Legionibusqj diuerfa m l o c a ahlfgatis.tormen
tiscpabduclis cxadiundtiscquitibus, vi A m c -
t u a d i m p c r i u m redire,.6c ex prouirtciis Veftris
fine maleficio difeedere coegifti. H o e v l t i m o
virtutis tuâtfpecimincedito, attum c o n d u d e -
re.vohibilemcjjfortunamnonvlteriuspericli*
tari, fapientcrdecreuifti. Q u a r c t e i a m f o r t u -
natum fenéappellare non vercor, c u m in t e m -
pore m a n u m de tabula tollere didiceris, orna-
tusqjiam fis omnibus muneribus, quibus v l -
Iusvnquam inter C y m b r o s tuiordinis acloci
cohoncftattisfuir.actribus RegibuS, Fric'crico
I . C h r i i t i a n o I I I . ôcFriderico II.viclrici m a -
nu fingulariqj prudentia, cum Cxteris proceri-
b u s , diadema regium impofueris, receperifrjj
profufi fanguinis de laborum tuorum iuftam
mercedem.eaqjnunclaîtus.cum duobus fili'9
adfimiles honores ex parte proueftis, 6c m a -
gna nepotum f u m m x fpei caterua, J x t u s frue-
ris, extructis aedificiis multis regio l u x u : e x
quibusvnum Bredenberg c u m munitifsimis,
a l i u d Bothkampcûornatifsimis i n t o t a C y m -
briaareibusconferri quear. H o c tibi nunc f u -
premi laboris fupereft.vr, cùm tua anima e x
hoc ergaftulo liber ta erit , C o r p u s t u n m re-
hgiofisin m o n u m e n t i s m a i o r u m . a d f p e m b e *
txrefurreftionis, paulifper c u m pompa fune-
bri tuorum nepotum brachüs deponendum
«ures.Poftremö optö, vt folita vtens erga D c o s
pietatc.
 b si i

. . %tf .
pierate, t e d i u i n c o l u m e m RegiacPrincipibu*
tuis, patrix, tflijs «Se ncpotibus, D e c opi tuJan-
teconferues.

jfLIFP BLOCJFM SFB EFflGlt

eiufdem.

D
1
Eus t r i n u s & v n u î te longé fbrpitet.&i *
hoc v i u i d x fenectx robore diu fcelicite"
1
çonferucr, fortunate fenex, quem exequeüi'
Sc peruetuftx nobilitatis.apud Holfatos Saxo-
nes, Rantzou-iorum familia natum , fydcruri*
iuclinacione Genius diuûmqjgrana, per bel'»"
cas virtutes, ad iuûam fortunarum atrpglqri*'
focietaté e x t u l e r u n t . Q u o iam tu contcndci'C
J
es v i f u s , q u a n d o p r o x j m u s pubertati àpatri
m o r t e , arrepto d o m i e q u o , ad vicina caftf*
1
cuolafti. A quibus prouec"tiore x t a t c i n A n g '
am , H i f p a n i a s . I t a l i a m , C r e t a m , Alîam Syr''
amfyprogreflus, & a p u d Hierofolynias mil"'
1
r u i baltheo honeftatus , e x t a m longa Sc pet '
0
culis variis obnoxiaperegrinatione, non m '
v
daidhonorisiniîgne.fedanimum plurima *
r i a r u m r e r u m , imprimisqjexquifitiorisdiic''
3
p l i n x militaris cognitione inftruftum, ad p '
t r i x p p t i m o r u m q ; principum tuorum.HoJfr''
r a
t i x D u c u m . c u l t u m retulifti. Eam cum i p f '
c
«ftoanimi corporisq? r o b o r e , temporibus,' *
£oitulantibus, incampumproduxiiTes.rcip
 comprobafti, non pugnantium numéro ,fed
Imperatoris atqj milmim virtute, conftarein-
fignes vidorias. Sicala vna e q u i t u m , & quatu-
orpcditum Germanorû cobortibus, poitedo-
niitam Haffniam Dama: regum pcrmunitam
iedemfupra quindecim Scandianorummillia
biseodé dicdiuerfislocisacicvidor, ducibi.8
captis, profligafti. Q u o fcelici rerum fuçceffi',
ôc pacis fundamenta à te îacta funt, ôc Borealis
ftobilitatis attriti:s, laceratusqùe fubChrifti-
çrno I I.immanis crudelitatis Rege fplendor ôc
tranqmllitas rcuixit. Nam hinceiù* fpes qua
ad régna Septentrionale rtfpiciebar,exfuga,
in quam feconieccrat, feelerum v k r i c i b u s d i -
ris confeiam mentem impcllentibus,planè>m
minuta fraifUque, aditus vero ad regni fafti-
g m m patefadus fuit optimo Principi tuo F r i -
deriew 7ôlfat.i* D u c i . In q u o ille iuflè, d e -
r
menter p que ad vitae exitum verfatus, «Se
fubditorun. expeclationi v n d i q u a q u e f a
ti?fecit,«x fide îeritorumqjtuorum magnitu
dincm regia bberalitateagnouit. A b eiusé re-
bus bumanis exceffu , cùm noui p o p u l a r i u m
motus per Daniam excitarentur, ôi L u b e c e n -
fium q u i d a m , rerum nouandarum ftudiofi.in
opinatèfein patriam tuam caedibusatq? incen
mjslatèeffunderent: Autor Principi t u o C h r i -
ftiano.Friderici ruio.Holfatias D u c i fuifti.vt i n
Urinitia Lubecam inuaderet.Quod cum te d u
N «ead.
 Ido
ceadminiftrari iufsiffër.id dexteritate conti-
l i o r u m , atq? action u m t u a r u m celeritatecon-
fecutus es.vt Lubecenfes, fufis fugatisqjad O«
t i n u m eorum copijs.non m o d o a d foluendarrt
Segebcrgenfis caftri obfidionem ,fed Traue-
munda atq; nauibus aliquot captis. vrbeq? ipf*
obfeiià.cum belli fumptus,c< dilabentem mef
c i m o n i o r u m quxftum.ferreciues diutius.au*
non poffent, aut non vellent, certam pacem fp'
rata; viétorias praîferre maluerinc. Q u as eô Jib'
ralius affliftis conceiTa fuit, t e C y m b r i c o s niO'
tus coercente, q u o magis Principisatq? patri*
t u » interfuit, vicinam hancflammam rellir^
g u i , & totrimul enafcentium hoitium vires
duci.Nam fa<5tioforum quorundam Danorui^
f
motus.Albcrtus Megalopolitanus dux,& C h '
ftopborus Oldcnburgeniïs C o r n e s , iuftis e**?
1-
citibus tucbantur ,Haffnia regali munitio ''
busqj locis occupatis : quorum vires, per B*''
tbici maris InfulasdifTufas.cum (îgillatim a^"
riundas cenfuifTes, idqûe fâlutare t u u m c o n " '
f
l i u m Chriftianus Princeps apprdbaffet, p '
11
continentem traductis copijs , primo Cy* '
v
bricos Iutas fœliciter aggreflus, Alborgc*
â r t
expugnato , ac deletis aducrfàriarum p ! '
u m copijs,rcdactisqüe in o r d i n e m , nonnP '
l i s praefulibus, qui fe h o m i n i b u s , nouati" "
f
r u m rerum ftudiofis, duccsauthoresquc p *J
buerant, non m i n i m u m Oanici regni traftu
priflC"
 i7>
Prihcipi tüo cohdliafti. Proxima erat Fionist
Vbivalido hoftium pratfidio Afienfe oppidum,
«enebatur.ee cumiuftoexercitu Germanoruni
illuftres C o m i t é s , Iohannes ab Hoya & N i -
colaus à Techelnborch , alijqûe flrenui ala-
*um atque cohortium Duces exeubabant. At
tu nihil hoftium potentia territus, traie&o
tnari, c u m obfidionem AlTenij ftrenuè cce-
pilTes, incumhcntibus eius folutioni C o m i -
tibus , laudabilius exiftimafti, produfto i n
patentes campos m i l i t e , praelij aleam fiibire»
quàm intra caftrorum munitiones obfelsi
prsebere fpecietn. Itaque cum iufta acie, l o -
co ab hoftium prajfidio editiore, confligeres,
infigni viftoria, qna:comitemvtrumque m u i
tosqj fortes viros abfumpfit, eofcp arridentis
fortuna; progreflu tota iniula potitus es.Hinc
»n Selandiam i t u m , in qua expugnatis p r o -
pugnaCulis. & fuhditis pacatis, reftabat vna
Haffnia regum fedes. E a t U m illuftriui
m vi
r o r u m atque veterani Germanici militis prse
fidio,tnm fuis, munitionibus a d u e r f u s o m
hem v i m infigniter armata , famé fubigen*-
da fuit. Q u o d poft dccitnumquartum obfidio
nis Menfcra fœliciter cefsit.eoqûe maioré l'rin
cipi tuo dementia, atque moderationis g l o r i -
am peperit, q u o ille indulgentius ad Sagunti-
t u m ( v t a i u n t ) famem adaftisdimifib fine n o *
N * xapr*-
 sa praefidio ciusrp D u c i b u s , i g n o u i t . Hacvi*
Cliriftianus Princeps, verè Chriftianus cùm f*
ditioiis hominibus Daniam purgaffet, àiadc-
mate Regio proceru:n confenfu o m a t u s , per
o m n e m vicam coniîlia aclionesqj fuis.rnaxi»
m o fubditorum com modo & gracuJationc,eè>
rerulit, vtluftrico nomini e fient confentanea«
Q u t cxcelléci virtute perpetuacp fœluitate irn*
puifus Carolus Caefar.qui alienioreà C h r i i t i i
n o R e g e a n i m o , ob C h n û i e t ni fororij fuicU*
ftodiam, liberiseius incitantibus, erat, potiu*
tepaucisq? alijsaftoribus c u m i i l o ingratiarr»
redire,quàm huaisdeformatam fceleftifsiino
r u m delictorum turpitudinc caufam perfequ»
v o l u i t . Sic audio conrîrmatoqjPrinci pis tui Irr»
p e r i o , cum iam fexagenarius ab auJaadqui**
tem refpiceres . à l i u i d o r u m oculis atque der""
tibus femouerituus recelais tam Iorgè non p"
tuit,quin abfentis gratia apud optimüregen*
attrectarctur. Q u o d tu eo nobiliori propoiît*
negligendum cxiftimafti, q u o certius flatus*
bas, gratifsimi beneuolentifsimiq; Régis ani*
m o . t o t aduerfîs profpcrè fpeclatam cum extr«
movita: diferimine hdem , integritatcmty tu*
a m , maleuolorû obtrettationibus eximi nun-
quam paffe» Neqjtuatcfefellit opinio, qua"*
d o decedente corporis vigorc, te folita grati»
complexus, Friderico ßlio.Regidefignato.i"'
genuè commendauit. Q u e m à patns mort*.
1
eut»
 cum patruis Iohanne & Adolpho, Holfatiae
Ducibus.in Dithmarfos gentem ferocem.iSe
haclenus pro inuifta habitam . vindicanteiii,
cano 6c pcnèfcptuagcnariocapiteIccutus, de-
latmu communi principum confcnlu Magifte
rij eqUttum munus.vt modefta artatis c x c u -
fatione declinare voluifti.ita ftrenuè poftu-
lantibus Principibus fufceptum t u t a t u s t s ,
nunquam priltini v.goris robore intermiflb,
fed eiusfecundifsimi belli laudem ficutlibcn-
tertScmericô ad Regi« atqjDucumgloriam r é -
fers,qui viiliter conl'ulendo.atque fortiter pu-
gnando, clarifïimorum Heroum murera i m .
pleuerunt: ita vicifüm iuam totanreavictori_
;

is partam Lauream , hoc dementix encomio

ex eo bello non inuiti reddent ornatiortm»
quod fupra quingentos Dithmarfos, qui ad-
utrfum tc in acie conftiterant, cum proief is
armisextrema experirinonvellcnt, nonnullis
cos adnecem pofcentibus, humaniorc animi
decreto viuos incolumesty conferuafti, cum
eorum fanguine interempti olim fratrisma-
nibuslitare potuifles. Cuius fafti memoria in
grauefcenti nuncarati t u « eo dulcior procul-
dubioeft.quomagis perpccuum animi tui pro
pofitum ,nunquam mcrcenarix externorum
rnilitias , fed vni patrix eiuscp legitimis Prin-
cipibus , ea moderatione obftri&um , vt vi*
ctriçis manus robora démenti erga proftra-

M } «>•
 m
tos indulgentia pro merito temperares, ho«
velut extremoaclu conrîrmarees vifus. Igitui"
xtatis veniam legitimo iure confecutus.viue
in polterum,tot exhauftis fœlicitcr b e l l i l a b o -
riluis,dm fcelix atque incolumis, in tins priua
us ajdibus: quarum altéras Bredcnbergi, per-
d u d i s iuftis miinitionibus atque propugna-
culis, folo deprelToad Storam,reciprocoxftu
fluttuantem, altéras Italie; cleg.intia: imitatio-
ne Bothcampij.cditiorefpeculaadlacum Bif*
f e n u m , magno fumptu excitait! : & inter gra-
uifsimas confultationes , quibus pra;fenterrt
animi vigorem, cum fuo G e n i o , tum diligent»
rerum obferuatione, ad circumfpediiudicij
acumen perdudhim,RcgiPrincipibusqj tuis fi-
déliter impertis,te rerum geftarum recordat»-
o n c , & fœcundaex tribus liberis nepotum ne-
ptiumqj fobole oblcéta. Q u o s vt virtutis tu*
semulatione, digna te pâtre auoqj, fedariattf
con feq ui videas, vtcp tranfeurfo mortalis vit*
fpacio, piè fàncteqj ad beatorum fedem
hinc émigrés, id tibi concédâtinex-
haufbe bonitatis & dementia*
numen s t e r n u m .
A M E N .

EPIT---
EPITAPH/VM STRE-
NVI E T N O B I L I S S I M I VI RI
Johannu Rantz.ouij , eqmtU Ho/fat i: quoi ei in
primaria adtoppidt Itz,oho<t àpifjftmùfi/ijs
injempiternâ memoriam collocatnm
marmori<j inaßtmeß.
}

OhanniRantzouio nobiliHoI-
fato, qui poft fufceptum balthei
militaris d e c u s , & perluftratas
remotifsimarum gentium pro-
uincias, quantum pacis bellifcp
arubus, omnibusfcy corporis atqj animi c x i m i -
is boniseniti potuit.id omnc, fecundum pieta
tem in D e u m , vni patria* eius'cp laudatifsimis
Principibus.FridericoI.Chriftiano 11I.& F r i -
derico I I . Danorû exordine Regibus, huiusty
Patruis,Iohanni& Adolpho Holfatiçducibu»
impendit, felicifsimoeuentu, vtpote f u m m u s
c u m iufto imperio Dux.exortis fubinde belli«
dcftinatus.fcmper viftor, qui prajter copias de
ditasqj vrbes atcp arces, profligatoseieftosqûc
procul C y m b r i c i s & Holfaticis rtnibus h o -
ftos.inordinem redaftos feditiofosantiftites,
rebclliumqj Dithmarforumcontufam ôc fra-
ö a m armis contumaciam, octies patentibus i n
campis, diuerfis praelijs fu peratas hoftiles a c i -
es.velab ipfius indulgçntia, vel i fceda fuga v i -
N 4 tapa
 m
tam eoegerit impetrare, illuftri cV fîdei ergapa-
triam eiusqj Principes, & dementia? ergavufto*
gloria.quam ad fatalem maturar leneclutislio»
ram line fortuna; Judibrio perduxit, iicqj do-
mi nia:, a:tatis veniam nadus, omnib. animt
feniîbus int~gris,in çnarifsima* con iugis.fi Ho-
rum atqj nepotum complexu, aeterno numini
fpiritum, à quo acceperat, firma m Cknftum
fide, & certa refurredionis fpe confirmatus,
reddidit. Henricus Sc Paulus tibi, parenti ca-
rils.mœrentes pofuere. Obiit, Anno Domini
156J. Die iz. Meniîs Decemb. Cum vi-
xiffêt annos 73. & Menf. 1.

IN TVMVLVM EIVSDEM
cquitis darifsimi.

H Icfita%AKTZO^Ufunt
IÖBjfKKIS,
frigiia, membre

IncJ.yta eut xirtus nomen equeiïre dédit.

Qfù diadema tribus, procerumfiatuente Senatu,
fygibiti jtritois impofuit manibtu.
CH\ISTE%KIpepulitk dum Virtute fecundi.
Eiecit regnifidibus e£ tribus.
QAdreferamComités,populos,domitas^tot yrbesi
%ii rediit cœfo\i£lo> ab boîte quater.
Œanialeflif erit, bello concujfa Lubeca,
Hoc Duce qu<c capta cß, Hajfaia teßU erit.
1 J
j\Ti««
 Kauekri^fcros eompefcuit Me tumultiu,
Intulit c-r rigidtsfigna tremendaIutis.
llle, armisfruflra totns bcllisque petitos,
Tempore (Dithmarfos contudit exipuo.
Q^emtfcferox multis 'Dithmarftafuderat annis,
Cjrmbrvrum \index fanguinisillefuit.
Singulaqv.idreferam ? nihionlaudabikfecit,
Confàio filix, Marte toga^ fuit,
Jtujpice multaDeo, primo fub flore inventa,
Tropatriagefit, mnlta^bellafencx.
Vt cbartti patria, tbttrxs iucundni Êmiiïs :
Hoilibm aduvfts fie mttutndm trat,
QuUßruitas ades memnrem ,magnoj.labore
Conditamagnanimi tot nionuwentay'tri ?
Qui licet exbaußusfeniofuafata fbilat,
Vif* tarnen patria cfi mors proper ata nimis.
Hoc duce qua caret, & quondamfortaffi unbit :
Quod tarnen in "Vftitos omen abire yelim.
Adde quod tn> manfit, iam fuccedente feneiia.
Corporis integritas itigenij ^ xigor.
Vndefuturarum prudentia maxima rerum,
'Perpétue conflans iudiciumî^fuit.
jft poflquam curfum, dederant quem fata,[errgit.
<Defecit cafio conivgis in gremio.
Tmores mvtuens nullos,folatia fenfit
In CH%1ST0 moriensiuiïificantefde.
yita\ale,dixit,ß>esfortuna valete .
Lubrica nunc
tos. yera ejl mihiporté quies
DE OBITV IOHANNIS RANTZO-
tiij,cquitis aurati, ex C a n c e l l a m
Hegis D a n i x .

Vm pUcicto "V<><« mutaffettemporafato

C 10 HjfH KES heu1{a>it ^ouius,
Luxeruntnati, coniunx.Holfatica tellits,
Vno ore plangentes patrem.
Marstumuloimpofuit laurum,^onam^ tropbmm'^
Et hoßibus demptas opes.
Tax etiam, aut Concors buk, dut contraria Marti,
jtmantem laudauit fui.
Fama bine dijpergens latè ore manu^fecuta eft
Virtutum teßimonia.
Qudliter buric igitur "tixiffe putabimus amis
Lußrorum bisfiptemzr tribus ?
Tot ndm^ bicvixit, que Mars,Tax,Fama,perempt'*
l^eqnirant, hudant^fferant.
Etpiacum nitis eonimx Viduatamarito,
Etpatrie I «géant patrem.

IN TVMVLVM EIVSDEM.

Onditur boctumulo rara pietatelOHjfKN.^

C %/fHT^ouius, clarafiemmate nattis, EqueS>
'ftegibus impofuit tribus hic diadema fuperbis*
Fertilel)anorumqui coluere folum.
Et feua iniußt Cbrifiernum bella mauentem,
^ SedibiiA auertit Marte patenté tribus.
Ertna recufantes muh as eomptfcuit xrbes,
Submifit^ducum collafuperba itigo.
fDaniaßepe eitvs noratfortißima ngmcn,
1
ScnfitcriUitiiSpulchra Lubeca mannt,
tulit illius ùchoningiaßgna triumphi»
Oetinum &pariter terré Fiona refert.
EficradhucmemorhoïtiluIudlandia cladps,
Kauclerum domuit quafua dextra trucem.
Ornineteßü&eßpugnans 'Dithmarfta nuper
InfauSto, cuim mania xiEta iacent.
Sicfelix fuit trfortem fe praßitit, xt cum
Confereret xiiior bis quater boße mannt.
Quidrefiram mores mixtosgrauitate décora ?
Quid, quoderat iunHum cum bonitate decM ?
Integer ipfefuit maculis non oblitus xllis,
Atque tulitfortem, qualiterillafuit.
Confiîmpopulumdubitantemiuuithoneïlis,
Iuuit fcr ajflittospro bonitate xiros.
J^ebrn in ambiguis xultus non fumpfit acerbos,
Necfata elatusprojperiore fuit.
Sedmens illitvs certo deduUatenore,
Quod fuit ante pedes,excutiebat optu.
Hincfua clara xigetgeflarumgloria rerum,
Omnibus ipfius efiiognitafama locts.
Scdpofiquamfenioconfittus ebßtus annis
Senfitfe xita continuaffe xiam,
Spe^fide^ 'Deoccrtm confianter adbafit,
Etficxocepia, cùmmoreretur,ait,
fyddam animam Çhrificmea pignora car a xalttt.
Et tu mtgrtmiofufcipt, Cbnfle, tuo.
 VERSVS CONTINENS NVME-
r u m a n n i , q u o o b i i t Joannes Rant-
zouius, Equcs auratus.
t
TeMpor.e qVo Verl fVbllt [Va fit a Johannes
<%ant%oVlVs, VerfVs Denotat eXIgVVs.

QVERELA STORAE
fluuij.

luule eurprater folitum tuus bumor abundat,

R <Dic Stnra tlucidulam quis tibi turbataquatn i
t\AHT%outj miferummetriHia funeraturbant,
Creßo ego de lachrjmisperditus ipfe meis.
Ille erat beu fummi xiuens mihi caufa decoris.
llle mihi moriens abßulit omne decus.
Ne mihi quis lympbamxiolaret, condidit arctnt
Me prope depreffo, falladis arte,[olo.
Extinâum plmgantfax (? cum Marte Mineruit
J^lligio, Charités, Cjmbrica terra patrem,

EPITAPHIVM EIVSDEM.

Vte LeHor celßs inßgnia iuntla eolumnis,

Q Qi(*% opcra e fario marmorefait a Vides,
Jncljta %AKT^omj funt bete monumenta IohanniSi
Frigida defunïli fub quibus o/fi cubant.
Jjicd:im"viuebat nullixirtute [ecundns,
Mihtis aurati nomen adeptus erat.
 «So
Kamßrmi Xegetus iuuenis cum corporis effet,
Ingenußnßt munera magna fut.
Terxariospopttloslonginqual^ climatdtcrr*
- Immtnfum ad Solymasper mare ficit iter.
; Vfrdc Uli rerum prudent ia magna parat a eß,
' Vtpojßtpattiiecommoduiefl'eßxc.
i Cum DaniaprimmFridcrici'sßeptrateneret,
Edita funt fideiplurimafignafuie-
foffeafclici dementem Marie rep) tßit,
Iutica cumfurent feditione cobois.
ObßdionepremensMebu)gicamo:nia,ciuts ,
%ex Cbrißiane tuo fubdidit imperio.
Cbrißopbori Comitis dumrura Fioniamiles
Fa/laret,xit~lrixbicquoquedcxtrafuit.
Hafniacum nollet claufis fededercportü,
Milesin bacpräßans obßdionefuit.
Scbanica Meiero dtuiilafera agmina capt$
Compulit er domini fubdere colla lugo.
Exterafnneßoßreperent cum Ulla tumultu,
Strcunuusaudacesmouit ad arma mannt,
fublicares timidis tremuit quandoanxia curis,
Conf Hopatries profuit ille fu<t.
Seu res conjiliisfuerat feu Marte gerenda,
\egibm ille fuis inflar jîebatis erat.
Mobile \ant^ouicumgencrofuà ßemmate «owe»
Kobiliusfactis reddidit ille fuis.
Œisfeptem luflrisquum très adiunxerat annos,
Pita^iamfinem expit haberefuum,
trefft
 frtffd grauifeniogemtrent cum membrd dolore,
InCbriJiomoriensleniteroccubuit,

A L I V D EPITAPHIVM EIVSDE^»
in quo primum Diftichon continet annurö
Chrifti,quo obijt,& primatlitera?maiu-
icula. nomcn autoris.

Olfatl<c%an-%pVDeCVs & tVtctaïobannes

H HVC pojlV's, LaWDIs FIX poLVs Ipfe O'
paX.
I mberbi Sulymas mento quixenit in or as,
^et tulit aiirata militia^ decta.
H ec non Cbrißiano, Fridericis àtque duobus,
Tradidit jtrthi fceptra regenda foli.
ecioriquoderant jftrida JSLeHor jîcbillesfy
Id tribm bisfoltvs regibus Me fuit.
I Ihm eïtfrailus Cbrifiernusfortibus annis,
Cederet xt regnis Marte cadente tribus.
C bristopborumprofugo fiantempro rege ducemfc
Mbertum, nigri qui bouts or agent,
V afla inßaurati renouantes belli Gradiui,
jfd régis confiâtprocubuijfepedes.
S enfîtfa infelix inùiftas Hafnia xires,
Illiui aujbicijs Hafaia capta pijs.
^ oflrata memorare potefl quispralia claßit
Pro tanti digne conditione ducis f
/ Itafed emcnj* referam xefligia xita.
Etquotiesbojliscopia ßrataferi. ^

1
 i8i
H orbiivsingtnti \enit obuins agmintprimum,
Eflxbi Scandtaci grandis et anus agi i.
T rita xidensfoctjfedOtho Stigcfinim arma»
Hic\no,dixit, bina trophœa dit- l
S unt etiam nobis "tires, \elprafict Jcbillem :
At vix intuitus tergapudenda dédit.
0 bßitit & Marcus Meyer, cùmdira moueret,
Quatuor in partes is laceratus obit.
V dus adbuc Oetinushabet fera ßgna cruoris,
Caforumxarusoßibus albet humus»
T eflifer hos feqmtur Kauckrus in ordine quartus,
Succeffum <& -tires fperat habere fuas.
jft non Holfatictts cedens, nec temtta Heros,
Obuia xittrici tendit ad arma manu,
Turbatum fuperatfa Ducemftringit^catenü,
Firmaprocul mûris non Jleburga tuis,
%egali donat fccptro,plumbok coronat,
Tuncxbifupplictjs afficiendus erat»
1 nfauftos etiam Comités extendit arena,
Hie xbi Taurinut mons iuga celftu habet.
F ormidataolim totis'Dithmarfia regnù
HocduceprincipibuscoUa premenda dédit.
E t quamuis xalidu pugnaritfortiter armis,
In tribus elf tandem xiïta cruorc locis.
C atera qu<e reßant Sophocltto digna cothurne,
Cantet cum claris Holfata terra, Dants.
Ipfe Deusxeri talemxilefcercgemmam
Konpaßu,cali traxitad aßra\agi.
 D E ARMIS I O H A N N I S R A N T Z O -
uij.cquitisauratb quorum fuam partem
Henricus, cxc. Rantz.filius,donauit
fratri PauJo.

D luidere arma pAtris cum Xellent bellica nati.

Corpore quœpropriogejjïrat ipfe fuo,
Afars clypeum abiectt.dixit^ô pat cite »,iti,
Tarctte.i,: bis aliquid Mars quo* iuris habet.
Quœ totiesgenitor défendit ab boflivns arma,
furpe,ca fi natis diripiantur.erit. »
Integra dante î>co,pofi tri/lia fat a manebunt.
Vtfacra dumxixit;tutafafempererant.
Ergo deditfaulo,fraterni pignus amorti,
Henricus partem, Marte monentefoam.
Exoptatcj, armiis cum laude xtatur us lern,
Hic xfivsgenitor qualiter ante fuit.

QVERELA ANN/E R A N T Z O V Ï I I ^
funereeiufdem dile&ifs. coniugis fui.incorn-
parabilis virruce bcrois, incifa lapidi fepulcri»
quod in piam parri mcmoriam gratirîiij
in téplo primario oppidi Itzobox
itatucrunt.
Oniugis Anna fui cumconderct offafipuhbro,.
C Hetcait,in lacbrymas totafoluta piai:
Si mihi non tecum licuit-,xir,ponereXitam,
Mox t amen inter cunt ni mea xota,feqi. ct.\
Et precor xt placide coniunHi xiximus ambo,
Sic quo^ Calefii nos beetarce Dens. g

A
 IÎ4
D E SEVVLTVRA ET EXEQVI1S
funtbribw ein/dem nobiltfiimi equttts, Johannis
Rantfyufy, appendtx,per Chtrflcphorum
Ktltinghaujcn Hambw-
gi'ïijtm.

illuftn vit» curriculo rebûfque

^ K ^ ^ / ,
^ ^ 4 ' f o r t i u i £<.ftis,tii.m placida & bea
3c x
W SIÉKV '} bac m un d i coli u u i c cm ;gra-
V ® ^ S s ^ . . t.o.ie.multaiuperuïs luculenter
commcmoratafint; id vnum te, humanifsime
Leclor, defiderarc amplius pofTe exiftimaui,
quoddifertèdlic explicatum non erat, quais
funeris pompa & honore ad fepulturâ elatus,
quocj}fplendore& magnirlcentia iufta ei facta
«fient. De qua re.quoniam ea quocp, vt reliqua,
honorificentifsima ipfi m e m o contigerunt,
quàm potero paucis, dicam. Nam cum annis
iam tribus feptuagenario proucctior, ex ipfo
prargrauantis aetatis fenio debihtatus, & lenta
rnorbi diuturni tabe confectus, integns plané
Vniuerfis ex im m oti animi fenfibus de a.ru m-
nofahacvita, obitu fané perquam tranquillo
& pio, difeederet : inter caetera pJurima, quas
prudcntcrpieqjadmodum & munificè, fe fatis
functoperagenda, teltatus conitituit, de illud
filiis.quos omnino duos patef nç virtutis txglo
r
»aj a;mulos rcliquit, prxccperat : vt fe poft m o r

O tettt
 TS?
1
fem ili.irum maiorum fepuJchro, quo Sc pate."
1
«Scauus.cx proauus & abauus, conditi quiète"
ianctam in Domino agerent.in oppido propi°'
quo Ttzohoa tumularent. Quia verö graffab»'
t u r t u n c eo inoppido vehementer peftis ( vt#
in aliis plerifqj Germania? locis & oppidisjq""
multi indies mortales mortem obirent,
propinquos fuos, gentiles& amicos ad hon«'
,,t
ftandum funus eum in locü accerfcrcnt,quc
((
iufto metu propter vita; periculû adire o m "
11
formidare poterant, tandiu id differre, fety'
a?dem proximl deponere.quoad peftilens co"'
1
tagio illic ferpere & fiuire omnino defii»**!?'
1 5
iuflerat. Quod fupremum dulcifsimi paren '
c
mandatum, vtei poft obitüquoq; moremf! '
e
rererst, quem viuenté amore fummo cöm^ "
cr
xi, mira cum pietate& obferuantia obfequ £
tifsimèfemper coiuifient, fideliter quoque <•*•
n<
folerterfuntexecutifilij. Exemptis enimi *'
ftinis, arculaqj ex plumbo feorfum condifj'
0
exenteratum primiim cadauer opoballam ™
1
inumSuim, & fragrantibusaromatis.molli" '
cl
terfperfo Anglici fili tomento, efiartum, ^ T.
de farcophago item plumbeo querno inte*»
f
lignocompofitum, ina.de parceciali pag'"
111
denbergse (quam collapfàm ipfe olim reft' ^
t u r r
rat, «xdonariiseleganticjjexxdificata ' ^
tr
liberalicp ammoexornauerat) lateritiaex
t e r t
efta domuneula depofuerun t,Vbi cü i n !^.
 llr.
•iam menfem fupra annü conftitilTet, mitercen*.
temagis magisq; in oppido lue, ad principe«
& chutâtes finitimas,ad agnatos, necelTarios ôc
amicos, literas-dederunr, vt in colliculum i m -
minentem oppidopridie Calend. Martiascon
uenire.&deducendo funeri interefle pompa*
vellent. Q u o adueniente tempore, alter fîlio-
rum maior natu Hcnricus Rantzouius, regius
in Holfatiae Vicarius (nam Paulus iunior frater
cum illuftrifsimo principe Adolpho ad obfi- ,
dionemarcis Gotha-profectus, exneceflària ea
«aufa parcntalibus adefle non potcrat)cum fa-
miliaribusnonnullis biduoante ad templum
fefeconferens, vbi in sedicula claufum funus
euftodiebatur, eaeffrafta, poft habitam fune-
brem ab eius «dis presbytero Nicoiao Vinter-
bergio orationcm, cum per fcneftcllam ftan-
neam, quaseum invfum inloculoerat, faciem
defunfticharifsimi parentis, defiderioetiam»
nünimio vix lachrymistcmperans, fupremü
contuitus effet, & aliquoteiusimagunculasex
argentoconflatoinauratasinieciffet : id ferici
villofi atro intectum velamine, & arca; impofi-
t u m , in caftrü fuum Bredenberga fecum aue-
xiflet.In quod, pixcedentibus cum faculis ne-
potibus, Ôc honorifica infequente pompa, illa-
tum,in cubiculü pullato vndiq? panno inftra-
tum velatumqjaccenfis circumfunalibus.phe-
retro collocauit, Huc poftridie eius diei Eber-

O 2 har-
hardusab Holle, L u b e c e n f i u m & Verdenilurfl
0
prxful Sc Henrici affinis, vir fpeftabilis eorph
noris faftigio longé dignifsimus, c u m honeft"
Sc mediocricomitatu aduenit.alijqjitem non-
milli nobiles v i r i , vtfuneri efferendo intérêt
1
fcnt : qui lionorificè omnes excepti Sc traft« '
fplendidè noctern ibi vnam cum fuis egeruft'
Infequenti d i e , qui exequijs prxrînitus cale"'
das Martias antecedebat, elatum cubiculo W
vehiculum idem, quo fueratadueftum , pull"
i n t e g u m é t o o b d u f t u m collocauerunt.-Ä: al'J'
n o n n u l l i s p o n è legentibtis eius vefligia curri'
bus.quib.mceflifsima coiunx nurusrpgemin?'
c ü n u m e r o f a & p u l c h r a nepotuneptiuniq?f°'
b o l e , & agnatçqtifdam fœminç vebebantur,'"
uJ
tellitibus ftipatû vndiquaqj circûcurfantib '
ita in oppidü inducirur.Interea Henricus R'°
,r|£
z o u i u s cum antiftite, & quibusdam agnan<
Z O U I U S (»Ulli « u u » " » l " 1 "• " " — - D .
proximioribuS,amplaq} miniftrorû famili*'
gubriomnes habitu , pullis ex fyndone pep
àpileisin terga defluentibus.equorum'q?ep" '
pijs atratis ftragulis opertis, in collem opP^
u
dopropinquum contenderunt : quo princ'P
ciuitatumq?legati, propinqui, gentiles&am"'
ü
ci pra;clari omnes Sc nobiJes viri, magno n '
0 1
m e r o confluxeranr. Quibus in Corona cire "
üftentibus Henricusillufhi Sc facundaoraf'fT
neamplifsimègratias egit, quöd in Iocum >'
1
ad diem diftura rogati prompte accefs'A* ^
Ttcpadreliqua cxcquialis eius honoris & cele-
bntatis folennia peragenda, fupremamÔc pia
paternis;mambus fècnm operam p r x u a r e , ô c
ijs finitis epulo funtbri intereftenon grauaren
tur.perhumaniterpercp amanter rogauit.Ind«
ternis fimul binisüeiunclim equitantibus.cô-
pofito decenter ordine currum.quo funusde-
fcrebatur, confcflati, longo agmine (nam t r e .
centi fermé erant, qui equis vehebantur) len-
toqj ôc moderato equorû gradu, fenfim ôc ma-
gnifiée oppido adequitarût.Quod ingrefsLvbi
inaedesatratasvndiqjck funalibus collucentcs
(quas magnificus héros peramplas fibi ôc fplen
didas ohm extruxerat) funus depofuiffent, in
hofpitia per oppidum plericp dilapfi funt, vt
equis in ftabula traditis finguli ad cohoncftan-
dam funeris pompam redirent.Sub idem p r ç -
terea tempuscurribus frequentibus,quorum
fupra quinquaginta fuifle conftat.ingens fcemi
narum virginunicynobilum turbaaduecta eft:
qua: cunctar pro regionis m o r e , vt funus comi
tarentur, candidislineisvelamentiscapitaob-
uolutx, qua: inde per fcapulas vtrasquelicen-
tererrantia dependebant.fefeperornauerant.
Harum compluresad defunöiequitisconiu-
gem Annam.ex vetufta & clara Valftorpiorum
genteprudentifsimam honoratifsimam'tp fce-
minam ,fefe conferentes, quçijsdem in aedibus
adfunug viri mcefta atqj adeoexanimataferè

O i luctu
 l8o
luftii morabaturjargifluis opplentib.vulturfl
lachrymis.cS: ingentianimi dolore intercipier»
t e f p i r i t n m , eam verbis amanter & diligente*
confolata; funt. Quse dum fièrent, intérim sr»
campana in aîdibusfacris.cum in oppido,tut»
in vicinis cireumquaqjpagisparœcialibus.niif
piam ceffabant.-quibus ôc oppidum ipfum, #
o m n i s eircùm vicinia latè perfonuit. Caete*
rum vbi efferendo funeri deftinata adueni*
h o r a , illud ferico villofo nigro obduftum fer"
eiufdem gentis de ftemmatis, pra»ftâtes omne»
animis ôc viribus nobdes viri, fuccollante"
in humeros pheretro fuftulerunt, «Se lento gra-
uiquéinceffu,dum fubindeob n i m i u m plurn-
11
beiligneiqueloculi pondus,furcis perticisq '
tranfuerfo fubieftis, fubiifterecogerentur , i"
1
templum eius oppidi primarium , d i u o La *'
rentio martyri dicatum, deduxerunt, long"
honoratifsimoque ôc praecedentium «Seeon"'
tantium a g m i n e . Imprimis ex Judo literan"
pueri de moreantecedebant, lugubres canti<>'
1
nesvernacula L a t i n i q u e l i n g u a alternatirn* '
1
cantantes, quibus nunc g a u d i u m , nunctrift '
o i
tiam aufcultantium animis infundebant. &
v e r b t d i u i n i myftae «Se interprètes in oppido*"
pagis finitimis infequebantur, quibus facr»^
fupraquadragintaex nobditatevirgines.ei» '
1
dé cœnobi j contigui téplo alûnç, candido o " '
rU
nésamiftu(vt eius fefte mos & inftitutaf« '
1 c v
fuc *
fuccedebät,6c ipfç temperatis vocibus fuauiter
funere prxcinentes. H i n c miniftri vniuerfi
Henrici, habitu obfcuro ôc trifti f u n a l i a m a -
nibus geftantes.ingrediebantur : eorum vefti-
gtacalcabant nouem è duobus filüs nepotes,
deducentibus prxceptoribus, & >P" ccrcos
grandiufculos, quibus conuerfa gentis Rant-
z o u i x infignia(vt cxteris funalibus cunftis)
appenfa fpeftabantur, funeri auito prxferen-
tes. Inde proximè ante l o c u l u m abfolutx ni-
gredinis equus vnicolor, pullato terram raden
te ftragulo.à vicarij regij puero fefTore fegniter
adigebatur. Sequebatur ver6 longèhoneftifsi-
m u s iUuftrium & ornatifstmorum v i r o r u m
comitatus , quibus v n u s omnibus habitus
atratus ôc l u g u b r i s e r a t . I n h i s n o b i l i f s i m i g r a
uifsimiqùeviri, legati Friderici I I . D a n i x re-
gis.triumHolfatia-principum .Iohannisfent-
orisatqj m n i o n s & Adolphi, reuerendus a m -
plifsimuscp Lubecenfium ôc Verdenfium anti-
fteslegati comitis Schouenburgij.ciuitatumqj»
Lubecenfium & H a m b u r g c n f i u m , confpicie-
bâtur. Aderant exgétilitia ftirpe Ranzouiorum
fpgnati plurespaucioresûetriginta, viri propé
omnesemeriti,& prifcarerû geftarü memoria
florétes ôc xtate canistp decoris veneradi. N â qs
e x n o b i l i t a t e o m n i Holfatica florétixuointe-
ger adhuc 6c viuidus, ad prxclara eximiç v i r t u
eispremia «Scornamcnw confeftanda capien-
O 4 da<$
 daqj languis alebat, eorü parsmulto maxirna
ad obfidionem arcis G o c h x . a b illuftri magna-
nimoryduceAdolphoeuocata, fub pellibus 6t
veliscanabeisincaftiis excubabat. Q u x e x p C -
ditio cum in idom forte tempus incidiffet, ef'
fecit, vt rariores virorum n o b i l i u m , quam aC«
celsiflentalioqui,pompa: huic exequialiinter'
eifern : cum prxterea complures quoqj in Da?
nia Friderico reg» contra Suecum ïam pridert»
militarent. Sed n o b i l i u m tarnen eiufdem di-
tionis numerus,qui funus fcctati funt, trecen-
tos circiter nihdo minus adxquauit. Poft no-
bilitatem fuccedebat oppidi fenatusciuesqj ho
noratiores, quos ex pagis circumquaqj rîniti-
mis coloni l o n g o ordine infequentes agme»
Claudebant. Nec longo hinc intcrcedentc intef
uallo.frequens elegantifsimâque fœminarufl»
n o b i l i u m fpeftabatur feries.quç de ipfa: pro tC*
gionis morehabitu funebri, vt dictum eft,pr{'
;
çedentium v i r o r u m p o m p a m c o m i t a b a n t u r
casq; inter eminens. luctuq)& meerore prop*
coiitecla, clarifsimt equicisconiunx, c u m n U '
0
r u vtraqj6cneptibus pluribus, o m n i ü o c u l '
1
i n fe vertebat.Vbi iam in cœmiterium ventuf
eft, cireuito t e r d e m o r e templo funusintulc-
runt, idqde media in a:deante fuggeftü, ex qt-j*
concioncs fäcra:ad populum haberi foJent.ft»»»
11
xnachinula lignea inftar a:diculç fabrefacta ca
c
çellataqj.qu* vndiquacjdefixis cereis c o l l u * "
 tibus'ardebat, conftituerunt. Exindc finitis
cancionibns vfitatisix folennibus.orarionem
funebrcm habuiteiusaedisoppidique presby-
t e fummus, D.lohannes Vorltius, quem pras
pofitum valgo voeant,virpietàce ckdoctrina
-cnioque venerabihs. Qui dum peroraret, tu-
nus ex eoloco fuccedentiuin nobili rm hume-
ris fublacum , & a d latusauftrale chori prope
cla:hros,quo loco maioreseius complurestu-
mulati l'une, vt ôc lapides impofiti eoriimque
inlcriptiones,& araab ijsdem inibi Sanétx in-
diuid.ua; Trinitatidicata, abundèteftantur,in
fepulchrum arcuatum.quod pij graiique filij»
c u m i n fempiternam charifsimi parentismè-
nioriam.tum proprium & pcrpetuum fami-
basfuxmonumenturn haud ieuibusimpenfis
pulcherrimum xdificaranc, depofuum eft. Id
fupra reliquam pauimenti tribus feré vlnis,
gibbo expolito lcuigatoi^ candidolapidepor-
reclo 6c vtrinqjredacto,altiusairurger s,euiin
figniagentisartificiosè elegamerqûe intija, 6c
çolonbus diftincta, quoquoverfuslarcra exor
nant.viuasfuperné vtriusep parentis quafi re-
cubantis imagines .niueo marmoreaffabrê ef-
filas, fpeelantibus oftendit. Eodem quoque
loco pafsim Epitaphia & elogia, qux hoc li-
bre continentur.lapidibus in columnas pari-
«temqûe immifsis incifa infculptatjj, devitx
«urfu rebusqûe geftis.tam prxftamis & fpefta-
O s tifsimi
 tifsimi iriclyta virtute viri, leflores erudiunt.
At peracbs rite ôc folenniter in arde facra ccre-
monüs cunitis, hinc ad conuitiium funèbre
difceluim «ft : quod magna lectifsimorurrt
conuiuarum frequentia, & fpendore acmuni-
iîcentia.vt tanti viriexequiis conueniebat.fun*
m a celebratum eft. Aeris quoque plurimurfl
in pauperesdiibributum, ôc larga aliis aliisq?»
qua; pater moriens pafsim ôc à le n uncupa-
tis donari mandauerat, ôc quae his filiorum in-
fuperadiecitliberalitas, munera praebita funt»
Quibus per dies aliquot, vt mos eft, agitatis»
vniuerfî inde, poft aâas vtrinque prolixe de-
centerqj gratias.in fua difeefferunt, Ita qui pla-
cidèbeatéquc de inftabilis huius vit», quart»
omnem prxclaram forcunatamqjexegit, pr.«-
1
fidio ôc ftatione dilcefferat : qui immortalefl
meritis illuftribus vbique terrarum de fe ft'
m a m ôc gloriam excitauefat : qui fpectata «#
fempiterna egregix atque inuictx virtutis m"'
numenta pofteris moriens reliquerat: hon*'
ftifsimamquoquecaduci atqueemortuicada-
s
iteris fepulturam, iuftacp& exequias fedigna >
2
hoeextremum honoris &officij defunctop '
rend in mcerore& luctu maximo piifsimisn'
Iiis tribuentibus , cumulatè confecutus dy
Qeiod equidem ipfumad reliquam eius in V'
ta rclicitatem, qua non fine admiratione ma-
rU
gna, occulto quodamconfpirantiumfyde
fauoreacconfenfu.velpotiuseiTufa atque con
ftanti diuini numinis , reétifsimam mentem
gubernantis adiuuantifque, benignitate atque
dementia, ad extremum vfque halitum per-
pétua vfuseft, quafi coronidem feu colopho-
nem aptifsimè congruentem, accefsifle arbi-
trer : vt, qui in vita profpera gloriofâque o m -
niahabuifiet.nec hoc extrême» mortalib. p r x -
ftarifolitohonoreacmunerecareret.Etfi enim
funt, qui fepultur* iacluram leuem ducant,
quando ex quoeunqueterra: operculo tantutn
demadfuperos itineris cfle pus creditur : 6c
multipracftantifsimiviri, & «ternis ob c o m -
probatam factis virtutem laudum prxçonijs
celebrati,velin teternmis carceribus asgritu-
dine&fqualore confumpti iint: vel pifeesin
yndisobrutiagitatiquefluftibus pauerint:vel
in puluere cœnoque patente fub dio à vermi-
bus feristp immitib.laniati deuoratibj fint.ali-
isuéindignis extinéti fuppliciis pafsim ck m i -
ferè computruerint: ij tarnen ipfihoneftû poft
mortem fepulchrum haud adeè afpernantur,
quin.ficontingat, ingensbonû : findenegetur
a fortuna.leuiter ferendû efleftatuant. Omnes
certè mortales, praeftantib.cx magnis ingénus
prasditi, illudpotifsimùm invotis habent, vt
tranquilIo& prxclaro vitx exitu diem fuum
extremum claudant, exemptiqjviuistumulo,

vu
Vtifupremo corporis humani reeeptaculo.do-
narxquepoft exhauftos vitxlabores quietisfe-
jdr, honeftècontegmtur. Nam Se fànc~tifsirnoS
illos viros.quosantiquifsimis fxcuiis.obfurr»
mam vit» innocentiam ac rc!igioncm, Dco per
cbarosfuiffë facrxliterxteftantur, iam mori-
tnros vel imprtmis prxcepiffe pofteris fuisle'
gimus.vt obi:a mortecadauera fua fcpulchrift
vclàfeipfisvel maioribus fuis conftruétis, h<*
norificè inferrent atque deponerent.

E P I T H A P H I V M , IN QVO IPSS
Magnanimus Se Speftatifsimus héros
lohannes Rantzouiusloqui-
tur: Authoreeodem.

VM licuittoluitfe Dem, mihi yita placebat

D Lubrica, nunc mors eft nongrauis ipfa mil»'-
Sedpatriteforfan nimis immatura xidetur,
Semperxiuenti qua mihi eh Ar a fuit,
fro qua non timui terrai^ marï^ labores,
Etpropèprafentem latus adiré necem,
llla meamnuncforfanopem deferta requirit,
Sapins in magnü qua fuit y fa malis.
At mihi quo pailo nimià m proper ata fencttiu
jfbfciderit xitœ ftamina pulla mca ?
Katurit (quodcnnque datum) fatis mihi vixi :
Sicjetatcgrauis pcrfero fat a lubeus.
Kamquequotis ttuum iam tot producitur annoi,
Quotmibiprafcriptafitiere lege datum ?
Et titaßtis, adlaudem quod ßufficit,egi,
Nécptrijt Xnttu noflra caduca nimis.
Gloriaper totum meatampercrebuit orbem,
QuaraduscinUi folis aditurequis.
lilafuperßtserit, donec benefaUa prebart,
Supplicusfy malosfubdere, morts erit.
Sicmerui ,\irtutebonam dum pro feto famant,
Et mihiparsxita nulla labore caret.
M dulces vtinam moueant meafalla nepotes,
Vtßerißmiles autfuperare iuuet.
T^ondumetiam borrebantprima lanuginemal*.
Cum funElofatis armaparente tuli.
Hinclubuit proeul amotasinuißre terrai,
Et magni xarios orbis adire fitus.
Vißa mi bi tellus, quam flau tu arare <Britannuf,
hadere quam ferro fußuslbcrm amat :
Quam molles habitant Itali, Cretes^Syrifo,
Quam gentcs Aßt* Martis amore truces.
J[d Solymas facras fortunatum^ßpulchrunt.
Sunt meritis nallus nomen equeflre meu.
Hocetiamfecipulvis illuflrius aufis,
Etdecus extendi marte toga^menm,
Kam patriam claros repetens per Teutonas orat»,
Gefsixiitrici fortia bellamanu.
EtXtaquaslonginqua mihi patefecerat artes,
His patrie capi commodus ejfe me*.
 i5>7
Ipfà mihi te/lis meritorum Däninpugnax,
Quam lataprofert ins ditionefuum.
Kouit & Oceanttsmea Çsaltbiatsinclytafatta,
Creuerit \tfufofapecruorerubens.
Virtutem^ meam merito complexafauore,
Qua mihi natalü Cimbrica terra fuit.
Banc quofy cum damno mirât a bü Bafnia capta:
'Trincipibmfedes Bafnia grata [ms.
Cpgnirtiitejjpotcnsopibnsjjfirü^Lubeca,
Eminet Arttoo qua decus alt a folo.
Heeßens hanc cum cladefua'Ditbmarfia finfit,
Cumfubijtiußum me duceViUa itigum.
Et tarnen eft quod xitta mihi quo% debeat \ltri,
Vita quodeflmultisyoceredemta mea.
Sic operam tribus impcndipro regibus omnem,
Subgelido regnum qui tenuhe polo.
Et charaVigilanspatria ducihvs'qMcaui,
In me quicquidopü confilijj,fuit.
Bine opibuspartis,patria natalefubiuit
Bis quofy collatis amplificare decus.
Impcnßscfjdudt conßruxigrandibus arces,
Quai foboles aqua nunc meaforte tenet.
Bis precor "vtantur poftßcula multa nepotes,
Et mea conenturfortiafac~iaßequi.
Hacfragilü Vita curfum ratione peregi.
Sic obij mortemßußineotj, lubens.
Depoßtum tumba corpus mortale quießit,
Spiritus inßantta fede perennis agit.
 AD LECTOREM.

Q Voniam in bacdefcriptione hiflor'ua, benigne le-.

äor,plürima es* frequens ejl mentio clari/f.nobi-
lißimiß -firijobannis 1{ant^outj,equiti6 Holfati &
bellatom praßantißimi, cuitu potißimum duUu tf
dußieijs per regem t? principes id bellum fcliciter efl
confiait :nc quid forte rerum ptßarumab eadem te la-
tent,non abrefacturas nos ejfe cenfuimus,ft binaelo-
gia fub cita effigie, ipfo etiam num xiuentc, collocatu
rjrdiucrfis intocis in lucemtjpt* edita.coiollartj loco
buichtfloriœnoftraadiungeremus• Quibus & epita-
pbia diuerfa adiecimus.c andernfirè remfdmodo dif-
fimili expliuntia, tffpr&terea bonorifictfepultur*
tfiußorum eidemfaîlorum fuccinEtam recitatione,
quœnusquambatïenus publicata apparuit. Aaeßit
prœterea bac altera aditione,monumentumnobilißi-
mainCjmbrica Cherfonefofamilitt %ant^ouiorum,
quod maiortbmfuis cognatis^piè defunitts, Henricus
%ant^ouim, Serenißi. regia Dania in ducatib. Sief.
JJolf.Stor.tf1>itbm.VicariM,in arce fua%edenber-
ga]tatuit:itemcfo epicedia tua , quibus trißem obitunt
praßantißimoru.n Ytrorum, ßaniclis & Man
ritij %ant^ouiorum,filH^fui cbariß.Tbt
»dorieiprofecutmeß. Hac tu can-
dide kïtor, boni eonfule fjr
Fait,

M O N V-
 M.ONVMENTVM N.OBÏ-
HSSIMtAÎ FAMILIE RANT-
z.omar$tm m Cimbrica Che)ßneßper Strenu^
& m^gmficnm virum, Henrtcum RatJi.ouiu?
Serenißi.rcgis Dani<t,e>rc.in Ducatièus Vtc
tnarceßtaBtedenbcrgajnbonorem & me-
mo?iam progemtorumfiiornm,po
fiiumlculptumj^, Anno
M.D. LXV1II.
Narneahac tabula Henricuî
Ranzouius, pioerga maiores
fuos duchis affeöu, fculpi #
defcribi curauit nomina, itif
nosq; obitus p r o g é n i t u r e
fuorum, quorum in memoriam lapides #
monumenta collocata vifuntur,in primai
rioD.Laurentii templooppidiIrzohoa">a*
altare faneta» Trinitatis:quod altare ab ip&
5
Deo trino &vno,non paucos ante anno
dkatum,annuisq; &perpecuis inhimcvl-
11
que diem prouctibus liberaliter ditatu'
eft. Multi verô ex eadeni familia eodeni 1°'
cohumati quiefcunt,quibusha;redes, p°"
e
freriqjparum erga eos grati,nu 11 um ad m '
moriam honorem impcndcriint. Quareh"
beris fuis mandat, nepotes poikrosq;
 ipfis oriturosrogat,nequeminauitairtfer-
ii fepulcra finant,cui à fuis aliquod non fta-
tuaturfepuIturarmonumcntum,non-.cnqM
xtas,dignitates gefts&obitus,inhanc ra-
bulam an notât a referantur.
An no i44o.cbiitBrcdaRanzouuis,pa-
tre natus domino caftciÜ Crnmmcndick,
proauus Henrici autorishwustabuî.\Hic
plurium pagorum pofTeffbr fuit, qui poAeà
monafteriodiâiteuipli partimprccio v~n-
d i t i . p a r t i m religionis nomine dono dati
funt.Compluresquoqiliberosgen'îiCc.uo
rum qui Petrus fuit di£us,ciuspofreri rue
State domini funt prardiorum Nicnhofr &:
Vuammendorp, quoru ex numéro Daniel
Ranzouius eft,quifummusbelli.'uxcötra,
Suecum Danorum régi, cùm pratelarifsima,
laude fortitudinis & peritiz bellica? milita Ci
Alij praetereaduo Pétri fratres,alter Herma,
nusHäburgcnfis,alterBartoldus Brer.cn-
fis, canonici fucre, quem canonicatu m illis
familia:q;ipforum,certopra:finitotenjpc-
*c,fingulariquad^indulgcntia,annoi48pi
côtulitpontifexInnocentiusIIIl.HicBar-
tolduscanonicusBremenfisjHamburgcn-
fis, ac praepofitus Hadelericniis,obiit anno
148p. die 8.1anuarij, in oppido Buxtehude,
translatusq; Bremam ibi fepultus eft in prU
Tl
P maria
maria arde,lapide ipfius tumbar impofito»
additoque epitaphio verfibus, vt tune tern-
poraferebanc,vtcunqucconfcripto.Vnde'
cimo poft Petrum defunctum anno obii'
,
vxor ciusDrudaRatlouia,dieBartholom* •
Qui ambo code loco, ad latusauürale ch^'
ri,eoin cemplo fcpulci funt.fub lapide albo»
in margine quadrataannotationemannC"
rum obitus vtriusque, in medio infignia ft'
miiiarumcontinente. Supràhuiuscaputa'
ter eius frater cum coniugefepultusiaceû
,>
lapide cumvtnusque infignibus itainfcr
pto: Anno 1450. obiit Caius Ranzouins»?
anno 1 4 3 0 . Anna vxor eius, die Francis''
s
Supra Caium alius quiefeit Caius , fîlî**
Bredekindi poftcrioris,qutantc patrem °1
biicrumulatusq; eft fublapidchuiufnioû*
1
inferiptionis: Anno î4*ci.die Pétri & Pai^ '
lJ
obiic Caius Ranzouius. Infigne addit 'î?
0
nullum eftjfpacio tantum,quo includi p '"
fir.reliâo.
xX
Ex aduerfo eius lapidis, fub quo ? ?
Caius conditus eft, chorum verfus iaect'*'
c
xum.nullamirnaginem, fcdnudam han '
e U
feriptionem, cum vtriusq; infignib. ' ' j i ,
incifïs, contt'nens .-Anno 146'.obiic B r e ^
kindus Ranzouius. Anno i46o.Margar . £

U
yxor cius.In medjointerhunc ôc illum 4 .
 çfçit Metta,foror gcrmanaBrcidar, proaui
Henrici viuentis. H x c nobili exReucntla-
uiorum familia viro nupfit, ex quo cùm pro
k m nullam fuftuliflet,aliquam bonorum
ûaorum partem monafterio largita eft.
Lapis imaginem,habitu ornatae nobilis
matrona; eleganter incifam,pra.fert,adcu-
iuspedes vtriusq;familia. infîgniafpeâan-
tur.Infcriptio verö hsc eft: Anno 1 4 8 9 - d o -
minicaCantate,obiit nobilis domina Mct-
ta Reuentlauia.qux contulit huic monafte-
tio quinque millia marcarum.
Exaduerfo lapidis eius, fub quo pofteri-
or Caiushumatuseft, vcrfusaltare S.Trini
WtiSjfepultus cum vxore beatam refurrc-
#ionem expe<5tat,Henricus Ranzouius,pri
mi Breida; filius, Henrici poftenorisauus-
Is fuit prafectus Hamburgenfîum in arce
Steinburg,nec fexagcfimumartatisannum
cxcefsit.VxoréhabuitOligardam à Bock-
uuolden.filiamdominiinBorfteLSirbauen
& Neuerftorp,quœ multos ipfifiliosfiliasq;
genuit.PoftobitumvirijCÙmper.ii annos
vidua vixifl~et,o6togcnaria ferè pefteobiit.
Lapis duobus viri fœmineq; firnulachris in-
fignitus.hanc infcriptionemhabet: Anno
\ 4 9 8 . d i e Sabbati poft Vit., obiitHenricus
Hatiïouius filiusBrcd*. Anno « 5 ; 8. die
p 1 Sabba-
Sabbati poft L s t a r e , Oligarda vxor eius.
Inter hune & Caiuminmediotertius ia**
cet lapis,viri item faminarque« & puellaraf'
fabrè incitas monllrans imagines, lïtb quo
requiefeit Paulus Ranïotiius,primi Henri'
ci hlius.patruus pofterioris, vnà cum vxo^
Abela & filia Anna. Fuit confiliarius FridÇ'
Tici I. régis Dania*,prarfec*tusque &adm>'
n
niftratoraula?ipfius.Infcriptiotaliseft:A '
l ,
no i52i.die Viti.vefperivitaexcefsit PauJ !
e
RanzouiuSjfilius Henrici. An no 15 26. à*
Mercurij poft Pafcha, Abela vxoreius. Aß'
no 1533. o ä a u a Martij, Anna Ranzouia>
,r
Ad idem latus chori,vbi angulumeffic '
fl
lapis iacctfubnigcr,duplkemrefcrensi '
gincm, matris cum infante linteisfafciis4''
vtdefunéti iolcnt, illigatar, inforn-iipra?*'^'
eà circumfcripto fpacio, quo viri viucflV*
1
adhuc poft mortem imago incidi pofsj "'
e
Sab hoc Magdalena, IohannisRanzouij '
quitis filia, îoror Henrici pofterioris,àp*''
fl
tre fratribusque honorificè primùm co '
1
dita eft , deinde in monuraentum P* ?^
num per fratres translata. Nupferat V J ^
4
nobili Ofeuualdo à Vuifche, cumqu* "!
11
nos vixiffet 2p. &menfescirciterquinl ^
t a f n
diem fuum in puerperio claufit.ante ^ (

pucrulum enixa, cum quo tuoiulata.^

Lapidis înrcriptio hafc eft : Anno » 5 * 7.die
quinta Augufti,obiit Magdalena à Vuifchc
filialoannis Ranzouij equitis.
Iuxta columnam.cui çontiguum eft ai-
tare, fepultus eft Caius Ranzouius,prinû
Henrici filius,patruus porterions. Difcef-
fit anno 15Ö0. cùm vixilïct annos 72. Fuit
à Confiliis Chriftiano 111.regi Dania*, du-
cique Holfatiz Adolpho,&prxfechis Trit-
touienfis, dominusque caftellorum Han-
fierou, Clekamp & Chernbi. Vxorem ha-
buit Idam ex familia Blomen,qux viro de-
functo annum non fuperuixit. Ex hac mul-
tasfufcepitfiliasfiliosq;. quorum nonnulH,
eo viucntc,impuberes mortui.duo in bellis
periere: hic in Caroli Quinti Imperatoris
Germanico.illain eiufdem expeditione Mc
tenfi, reliqui pro generis dignitate contra-
â i s matrimoniis hodie fuperfunt.
Auno i5t54.dielanuarij I Î . obiit Catha-
rinafiliaprioris Henrici, amita porterions,
quondam Abbatifla eius monafterij. cum
id 2 0 . annos prudenter admodum fideliter
querexiiTet.iarnque octogenariamaior x -
tâtemageret. Sepultaeft in periftylio eiuf-
dem cœnobij auftrali in angulo: quoloco
ci frater Ioanncs Ranzouius eques monu-
«ucntum,lapidc parieti iniunft o, ftatu it.
p j Anno
 Annoiytfç.iî.dieDecembris.obiït ftro*
nuushérosIoannesRanzouius,eques au*
ratus,cui viro aetate illa in re militari ha*
regio Aquilonaris vix parem habuit» Fui*
fummus bellorum dux,& intimis iootifr
Iiis,tribus ordine Danorum regibus/F»»'
derico T. Chriftiano I I I . &Fndcrico I*'
0
ducibusque Holfatia* Iohanni & Adolph
fratribus. Oclics iufta acie femper victc*
cum hoftibus confiait. Danicos fubin*
exortosj&r inteftinos & externos tumultu$>
c
virtutc fingulari & felicitatcadmiranda r '
prefsit.Dith marfos, ob hoftes profpcrc i***
pè profligatos,totqueannorumillibatal"'
lf
bertate ferociétes,iugum acciperecoeg '
ü$
Cuius memoria* fempitcrna*, quam reb
ipfe à fe geftis promeritus eft,grati erga p?*
rentem filij, Henricus & Paulus Ranzou")'
y
profequôqueconfulerevolentes, haudt*
11
nui impenfa elegantifsimum ipfi mon. '
,,
mentum,tribus ampliusvlnisprominel '
1
ad idem latus templi prope clathroschof
att
p o fu ê re, ex 1 apide affaber ri m è i n ci fo, ? H *
italaruigato, vt proculfpeftantibus ca«fj£
di marmoris fpeciemreddat »cuiimpon**
ex marmore vtriufque parcntis imagin***
miroartificioviuosexprimunt.Addiw'P*
terea diuerfa & illuftria vkz eius elotf '
cryptaquc fubtus xd;ficata, quam pcrpc-
tuum familia;fua»monumcntumelle volu-
crunt.
Anno 1 5 6 p . die n. Nouembris,
Daniel Ranzouius.fil ius Godfcalci,prone-
pos Pétri Ranzouij, dominus caltrorum
Nicnhoucs, Troieburgi & Vuoldenhorn,
Primarius belli à Friderico II.rcgeDanix
contra Suecum gefliprxfeâus,cùm arcem
Vuarpurgam eo hello Danix àSuecisere-
ptam oblediuet^lobotormentariojin C a -
put adadto, in ipt'o vieftorix curfu occubuit.
Fuit omnium bonorum mortalium iudi-
cio vir clarifsimus.regis fui ac patrix aman-
tifsimus.linguarum peregvinarum, I.ati-
nx,Italicx acbanicx peritus, nec modo vie
tute Si feientia militari prxftantifsimus fcd
s

etiam felicitate in bello minhcaprxditus,

vt qui magnas fa*pè hoftium copias exigua
fuorum manu fuderit, fugaueritquc, & ab-
ibrufas incognitasque anteà in hoftile fo-
lum vias aperuerit, & iufto cùm exercitu pe
netrauerit. Hiatus eft honorificè fepulchro
maiorum fuorum in zdc fua parceciali in,
Vueftenfehe,vtiipfeteftamentoàfccondi-
to fieri mandauerat.adfueruntque funeri
iliuftrifs. pùnceps Holfatis Adolphus.le-
a u
P 4 «
 gaticiuitatts Lubeccniîum,&vniuerfaHol
fàtise nobilitas.
Anno 1 5 7 2 . d i e 2.Maij,MauriciusRan'
totiius,pofttrioris Caijfilius,hydropecor*
reptus obiit Lubecx , q jadragenario iaifl
prouectior. Hic fuit prsfectus TrittouieD'
lis Se Reii)becçenfis,confiliarius ducisHob
fatia: Adolphi, cV dominus caftelliHanne-
1
rou Holtenklinckc & Bockhorn . IncxpU'
gnationc Diehmarfica & Gothana turm*
equitum duäorfuit. Scpultus eil: Itzehoe
fub lapide prions Caij, codemque infepul
chro viginti duo crania defundorum e*
eadem familia piojcnitoium inuenta fü'
erunt.
Anno 1572.die 27-Iunij obiitTheodo'
rie us RanzouiusLubeca*,Henricihuiustâ*
bul* autoris filins, ibidemq; ina>decatlic*
drali in commuai Ranzouiorum fepulchro
il pâtre conditus eft, cùm vixilfetannos X*»
1
oies X X X I I I I pofitumque eft in code"
templo à pâtre illi monumentum,hanc ifl'
•criptionem &hosverfuscontinens.
Henricus Ranzouius nobilis Holfatu?'
D. ïoannis Ranzonij.equitisaurati F.reg»*
pania* Friderici II. vices in ducatibus Sie'*
0
Holfat. & Dith.gcrens. Theodprico R* /
JiQUio.fumm-çfpei, optima*q; & genero'*
indolis, vixdum pubefcentifilïolofuo dul-
cif.prarpropcra immaturaq; morte fibi e r c -
pto: nec nö Nicolao Ranzouio.eiusq; vxori
Lucias, à quibus hic Theodoricuseducatus
eft,in memoriam & certam futurx refurre-
ftionisfpem pofuit.
Theodoricus natus eft Segeberga* anno
M. D. L X I.die z^Mù), obiit Lubecx anno
M. D. L X X I I . d i e 2 7 . I u n i j .

P A T E R AD T V M V -
l u m fllij.
Hxctibi,Nate,meicapiasmonumentadelpris,
Etßmnlhas lachrpias,v\tima donapams;
Qui darum referensJpecimen virtut:'; Ottiti',
Ran^a-.ndumpoteras condecerare gen'M:
Qui cara matrï$ requiei .pu r1 taufen e El <t
Solamen juonda^n rlulcefittitrus eras.
Sed Theodore iacts,&, qu « mihi foluercßli
Debueras, mérita nunc :ibi insta petit.
Et defidcriumpatri mihi triïlc rthnquit,
Quem fiera debueras ad monument afequi»
BiJJena{heu Jprimtts genialis ptgnora leüi
Imminuis,viuant turba rclitia,prtcor.
Vna tarnenfpes est, quod Chrifli morte re/ùrges,
•N°n txpeüata qui modo morte tac a.
? Er
P S V
 109.
Ergo valefi'li, nos lux itternapiorum
m
Coninngat rurfus,perpetHoq beet.
t

Filius ad patrem.
JDeßne chare pat er me Afuneraplangerefletm
t

Et lacrymas tandem comprime charepat er.

Nam ÇHOS dijtunxitfi-agt/i morspallida muni*.
Nos 1ter um iunget vit a beata polo.

Diftichon continens an-

num obitu?.
1
HIC de Ran/tio* eft TheoDorVsftirpe.L VbeC
Ctntegltoßa Lapis, jphltVsaßra CoLIh

F I N I S .
METHODVS DESCRIBEN-
cH regiones, vrbcs & arecs, & quid fin-
gulislocis praecipuè in peregrinationi-
bus homincs nobilcs ac docti animad-
uerterc, obferuare & annotare
debeant-

A M P L I S S I M I
A C N O B I L I S V I R I
DN. H E N R I C I R A N Z O V I I ,
REGIS D A N I AE IN DVCA-
tibus Siefuici, Holfatia:, Storrrjarise a c
Dithmarfia: Vicarij & Confiliarij, Diïi.
inBredenbcrg&c.iuffu.aurpicioatq;
impenfis attenté diligenterquc
confecta, nunc primùm in
lueem édita:
Per

trjCJt Chtrfincß/nßrr/crlf ringttßijs,

Anna à nato Chriß»
15 »7- '

HF. LMSTADI1
Excudebw Iacobtts Lucim 15S7-
 I. COSMOGRA-
PHICA.

Longitudo & latitudo loci (non i.

Geometrica fed Cofmographica.)
DedinatioPoli. Magnefis,àpo- 2*
lo mundi. Dcclinatio Arcus feu lin-
gulae compafei (&pyxidisNauticae
acHorologiorum iblarium) alinéa
Meridionali.
Sub quo Parallele» fitus locus ? 3.
An fub Aequatorc, an inter Aequa-
torem & Tropicum, an fub Tropico
aliquo, an inter Tropicum & Cir-
culum Arcticum, an lub circule Ar-
<-tico vel Antarctico, an intra ArcU-
cum 8cPolum,an fub Polo ipfo?&c
Sub quo Climate ?
4»
In qua Zona,Tcmperata,Intenv
perata (Torrida, Frigida) ?
In quo hemifphaerio, Boreali, 6 \
Auftrali?
An nobis Periceci, Antœci An- 7 .
3

tithones (feu Antipodes) ?

An Amphifcij,an Heterofcij an 8»
5
Perifcij ?
A a Vmbra-
p. Vmbrarum ratio, feu proportio
Gnomonis & vmbra*.
10. QuantitasDid&NoftiSjMini-
mae maximxq-Noétium œftiualiurn
loHtitialiumluces.
11. Ortus & occafus Solis diebus
folftitialibus.
12. Crepulculorum Matutinorum
vefpertinorumcjj Initia & Fines.

II. A ST R O N O M I C A .
1. Horofcopusafcendcns.
2. Medium cœli (Cor cceli.)
rj. Zenith (Stella vcrticalis)Nadir'
4. StellaTopica.
5. Stella dominans, Signum cœli
cftGradus acPlaneta,cui locus fub-
ieclus fit.

III. G E O G R A P H I -
CA.

1. ' An locus fit Mediterraneus. Ai*

parscontinentis.
2. Ifthmus,Cherfoncfus (Peninfu-
h)
la)Infula Halga,Morfica,Infula par-
ua, mcdiocris, magna, maxima.
An quales Orchades,Sporadcs,Cy-
clades, Dclus (Mobilis.)
An Infula continentis vel Maris.
An fit Ä V * ^ ® - ^ ora 3.
Maritima, TraAus marinus, litto-
ralis (nttuCir<SccfatiO
An ad Mare vel Oceanum.
An ad Sinum vel PortumMaris. 4 .
An ad Porthmum (Fretum.)
An ad flumen, feu fluuium aut 5.
fluuij oftia fita • vrbs lit.
An inter Syrtes & c . 6".

IUI. C H O R O G R A .
PHICA.

Situs vrbisgencnilis,qua Regio- 1.

ne, quoRegno, Ducatu, Epifcopa-
tu, Pracpofitura, praefectura, Ciui-
tate.
Situs Relatiuus collatione facta 2.
ad proximas Regiones vel Vfbcs.
Verfus quam mundi phgam (quam
cceli cardiné fpectet) plage; dircc/tio.
A 3 Difton-
 Diftantia Miliarium Plagalis,
Direc5tionalis.
4. Termini feu n*nes:quibusRegio-
nibus,I'luminibus, Montibus, Syl-
uis limitctur, circum{cnbatur,{epa-
retur.
5. A mplitudo Rcgionis, collataad
alias, quam longa, lata, ambitus,
circuit us.
6. Vrbium, Ciuitatum, Oppido-
rum, Arcium, Ca(trorum,Pagorum
(vicorum extra oppida) villarum
frcquentia&celebritas, @rotcv)«lD
fUine&ôrptt.
7. Diuifio rcgionis, Partes, Pracfe-
cStiir«(2(nipfe/^)orï)c/ Q5ircf)Epi-
feopatus, Prajpoiïturae.
8- Vrbes prxcîpux, Metropolis,
Ciuitates maiores(Matriccs S)ôu(t'
fïaft)Emporium em Rcepftatt/JQatt'
je jîat>t / t>ni>fearte (Stapel 90.
C o l o n i a e
Auttfoçr/5«cf^/ ' Muni-
cipia. Oppidalibera (Äenferfrr)
fce einen Ütotanbt CrtfenO
Stipendiaria, Confoederata.

Pro-
 Prouinciae Stipendiariae ( Pro- o.
confulares, Praetoriae, Praefidiales.)
Vicinia regionum,Vrbium,Op-10.
pidorumq; & quales vicini.
Tutus acceffus & tranfitus ( <5<Ut
Paß/affsnbtftouocr.)
Viae publica:, Itineris qualitas. «•

V. T O P O G R A P H I -
CA.

Situs fpecuHs,q£or)bt I t & ^ a n i.

edito decliui vcl humili loco itta fit.
Inhocopaluftri, inplanicie, Vallc,
Monte, Radice Montis, Promon-
torio, Rupe.
An vrbs Muro includat colles.
Regionis vcl vrbis figura- 2.
Extenfio plagalis, aqua plaga 3.
mundi,in quam extcndatur^ßo tyfct

Magnitudo,longitudo,latitudo 4 .
Geometrica, ambitus.
Diuifio partesq vrbis.
;

Fofla, cingens vrbcm, quam la- <?•

ta, profunda.
A 4 Val-
f. Valli, propugnacula.
8- Muri ex qua Matcria, qualcs,
quanti, quàmlogi, quam aki,craiîî'
9. Porta?.
10. Viei in oppidis ("platea?.)
11. Aquxduiftuspüblici.
m. Pontes *.
13. Mol«, fcu qua* aguntur Aqua-
w
feuVento. Y .y
34. A E d l f i c i a (in quibus fpecte-
turcommendaturqj Situs, Magni-
tudo, Matcria, F o r m a , Figura >
Splcndor, Pulchiitudo, Elcgaritia,
O r n a m e n t a , Profpeclus, Atrium,
Veftibulum, Condauia, CubicuLb
Gynecxa, Vaporaria, Culina?, Ccl-
laria, Horrea, Stabula, Balncapri-
uata, Aquardnchis priuati, «Sc äli£
res necciTaria: ad Oeconomicos V-
lus, aliceq,- comr.Kxlitatcs.)

iy. AEdes publica:-

F o r a , Macella, Apotheca; ( Phar-
. macopolia ) Xcnodochia, Nofoco-
mia, &pittati$ifct <&efmï>ûfer
nea publica, Therma? magnifiée ex"-
truä*. Thea-
 Theatra,Amphitheatra, L a b y - i 6 .
rinthi, Circi, Hippodromi j C a t o -
dromi, Porticus, Arcus Triumpha-
les,Troph3ea,Signa, Statuar, Meta?,
Columna3,Obeliici Coloflij Pyra-
5

mides.
Bibliopoliorum, Bibliothecarû, 1 7 .
Scholarû,Academiarumq; a'dificia.
Templa, Ecclefiae Cathédrales, 18-
.cuidhioconfècrata, Ara?» ornatus
Templorum, Piäurae, Imagines in
Tcmplis, Idola, Organa Templorü,
Horologia admiranda,turrcs,Cam-
pana» (Tintinabula ) Baptifteria.
Monaftcria- i°«
Cuvise. 20.
Armamentarkim. ai.
Nobiliû fedes (^tmrfflftl # $ W 0 22.
1
Arces Regia^eai ûc]; celebritas. 2 3 .

VI. G E O R G I C A -
Facies & Natura 4.Horarum a n - 1 .
ni,Veris,Aeftatis, Autumni, Hyc-
mis,in eaRegione fcrè vfitata.
Ventilocopeculiares. 2.
A 5 Locus
3« Locus apricus ( expofitus Soli)
tutüsiventisinfalubribus.
4. Aeris qualitas, commoditas, fa-
lubritas,an ibiplaumcj; fenefcant
homincs,
5. PulchritudoRegtonis, locus*'
mamus, (£m feiner luftiQM ctu
6. Terra plana,falebrofa,montoft>
Syluofa, Aq,'.iofa.
7- Fundus, Soii qualitas feu natu-
ra. Terra vliginofa, Paludofa, Lu"
tofa, Glebofa,Argillofa, Pinguis»
Macra, Arida, Arenofa, Sabuloß»
Glareofa, Lapidofa, Carbonai'i^

4
Agri cultus Agrorum, ratio ffi
}

lendi, quid et quantum tet&tO**

quid reddat.
f
9. Soli naturalis bonitas, foli vbe '
tas, fertilitas, Mctfis, copia Ann"'
c
na?, Proucntus frumentorum , * '
5
rumvariarum copia & voluptate '
qua? inde pereipiuntur.
1 0. Gramina,.Prata, Fœniictiurn-

Hof
 Horti, ^ufl^cufct/Labyrinthi h .
hortenles leu Herbacei.
Herbae ( vires herbarum ibi no-12.
ta: Stexperta* Mediana: admorbes
hominum pecorumu;.)
Flores, Frimces,Sufrrutices, Arbo-
res, Fru&us (Fru&uum multitudo,
Magnitudo ôV. QualitasJ Aromata.
Vineae,vini gênera. 13«
Sylu x ( SSûtinae / #ofttfdm/14.
(Stetnf atetvftuticjcr/ bitten/ £orff/
^ofc/^ciuf/(Stroth

Montes (PorroinMonribusi.5.
confiderantur laudanturcu, célébri-
tés, fitus, altitudo, longitudo,ex-
tenlioplagalis, Profpectus, Radix
montis, Stagna in cacumine, Ortus
Fontium, Fluuiorumuè, Metalla,
Gemma», Gramina, Hcrbae, Fruti-
ces, gênera Arborum, Sylux, Ferae,
Venationes, an Montes colantur,
an Tint idonet Agris, Hortulis, Vi-
netis. Item Spccus.
Qujeuè alias res ibi inueniantur.
Monumcnta vctera,vel Ii quidha-
bent
b e n t n o u ü , prodigiofum & mcmo-

Stagna, Lacus, F o n t e s , Riui,

Amnes, Flumina, Fluuij.
( P o r t o in F L V M I N I B V S
r
attcnditur fcatuiigo, vbi onanttf
feu nafcantur, quo tendant, v b i c
xeant Fluuij oftia, Quos Amnes#
Riuos rccipiant, qua? flumina lU*"
bantur. Amplimdo, latitudo, F i e
xus,longitudo,profunditas (an ido'
neum fitFlumen nauigationi&n*'
uigantibus) an alicubi (& vbi) v*'
doiiim.
r-
Qua? oppida, quos Pagos pra?t*
fluant.Qua?prata&nemora irrige'
1111
Qua? gênera quantamque pifeit
copiamalant.
u$
Quot, qualibusyquantifq- P o n t i b
fternantur.
1
Qua?Molarumgeneri, & quot m '
mero moletrinas agant. Quotft^
gnaefficiat.
l1
Quos vfus alios pra?beant locis 4
prastcrlabuntur.
Dcmùm fi quid nouum, feuinfoli-
tum 8c proprium prce alijs habeant.
• .AquajquaHtasjdulcis, Salfa,a-i7.
mara,limpida Sc falubris, quid gc-
neret, quid emittat ?
x
Pilcina: 8.
T h e r m * , quorum mineraliumio.
participes, cuius qualitatis,quarum
viriû. Qups morbos curent, lauan-
di ratio.
Salina»,falis gênera, falisfodi-20.
endi, coquendi prasparandi ratio.
Mineralia. 21.
Mctallifodina: (QSaraftoarcF) Vena:
metallicscj mctaliorum gênera 8c
prouentus.
Margaritse, Gemma:. 22.
Aues. 23.
Pifces. 24.
Serpentes. 25.
Vipcraria, Vencna, Vcncnorumq;
remédia ibicognita.
Terrae leporaria,Theriotrophia- 26.
PecorasGrcges, Armenta. 27.
Commoda vitsc alia, quibus ma- 2$,
ximè
 ximè abundat aut dcftituitur hxc
Regio.
2p. E t fi quid folum hoc habet no-
uum, inuiitatum &infigne.

VIL NAVTICA.
In mari à muigantibus attenduntur-
1. Vaftitas.
2. Profunditas (an idoneum
marc illud velificantibus.)
3. Aquxqualitas, color, anfau%
pcllucida, turbida, viridis.
4. Fundus-Arenç color & qualité
5. Vada, Breuia.
6. Syrtes^opcn^Joatttf.)
7 . Dorfa(SXcff.) /

u
g. Saxa latentia, medijfq in F l
;

cStibus Ara? (<3u't1PC flippen.)

e
9- Saxa Scyronia, Cyaneac > '
Symplegadcs.
i°- Rupes, Scopuli.
n- Promontoria.
2 ,
i Naufragia.
13- Sinus (cctl^BOif.)
14« Portus(rtn#aut%) ^
 Fretum (ein CttgC jîtff jîrOflti.) 16.
Euripus, Gurges, V o r t e x , V o - 1 7 .
rago, vmbilicus Maris.
AEftus maris, Fluxus,Refluxus, ig.

AEftuaria (J&1)im fluffll.) 19

Naues C y m b »
ao.

VIII. POLYTICA.
Populi Fréquentia. *•
Lingua, eiulque Idiomatis pro- 2 .
nunciatio.
Nomina quaedam propria viro- 3.
rumôcmulierum, rariora, item ap-
pellatiua.
Viftus ratio, Cibus, Potus ( C e - 4 .
reuifîa, Vinum) coquendi artes fin-
gulares, vulgo aut alibi incognito».
Veftitus virorum & mulierum, 5»
Sponfarum, Rufticorum, Ciuium,
Nobilium, Sacerdotum, Monacho-
rum.

Ingeniorum fcecunditas, Ciui- 6*

U m
) lncolarumâ; ingcnia,induftria
Stu-
 Studia, Mores, probitas, Humani-
tas, Hofpitalitas, aliaeq- virtutes&
vitia concordia aut difeordia.
7. ArtifïciaMechanicaNauigatio-
ncs Negotiatio, Facultas.
8. Nundina; (^atmatifct PflrW
tttarcfct) Merces.
$>. Moneta?, Pondéra , Mcnfur^
cùm aridorum tum liquidorum, Vr
na? Perticaîfeu virga?Menforia?. IU'
gerumDemetarumuè quantitas
10. Politia (Refpub. ciuilis) form*
Politicat gubernationis(honcita ïif
ftaj ©fatwccfet/ QSorareeÇe/
rccJjt/Iudicia (iure & legibus con^'
tuta)ius, leges, iuscriminalc, ftu
pcena; capitales (#afe#m'cljfc.)
11. Onera publica, tributa, vec-tig**
lia(£ot(cn)priuilcgia.
12. Bellicofitas, bellandi virtusj &
disciplina militaris.
13. Ritus fponfaliorum,nuptiarurf»
1
pa?dofympofiorum, conuiuiorufl '
14. Chorea?, ludicraexercitia.
15. Funèbres pompa?, fepultura.

IX.SCHO j
IX- SCHOLASTICA-
Litcrarum charatteres i n c a r c - L
gione pcculiares,quales olim literx
Gothicx.
Btbliopola-, Biblîothccae. Libri 2 .
rari & fecrcti,antiqui codiccs.
Antiquae notationcs inRupibus 3 .
incifa:, aliaeq; antiquitates ôc res vi-
lli mirabilcs.
Antiqua Numifmata Rom.Impp- 4«
ôc fimU'ia.
Amiquxvel récentes artificio- 5.
flifimx pifturx, Item columnarum,
ftatuarû, Obcliicoium, Pyramidü,
fepulchrorui-a inlciiptior.es.
Epigramma^a, Propemptîca,E- 6.
pkhahmia , E p i u h i a , Epicedia,
?

Rhapfodia?, Centcne-., Technope-

•gia, CarminaLfonina, ^rpentina,
Conoordantia, Antiftropha (Reci-
proca feu Rétrograda) Correlatius»
Aenigmatica (amigmataj
• ^-Ki-thmi, Di&eria, Adagia, P r o - 7 .
uerbia.
Cantioncsêc Mclodiar artificio- S-
B far,
 far, fuaucs, vetcres , & récentes : in
génère Diatonico, Chromatico, &
Euharmonico.
Partes dulcifonar 2.3.4.5.5. voeu &c.
9. Organa Mufica priuata, omnis
generis. Organiftaj, Mufici praäic"*
&Inftrumentalcs.
10. InitiumentaGeometrica,AftrO-
nomica,Mathematica>Mechanica.
Opera Mechanica egregia.
n. Artifices in artibus Mechanici*
excellentes.
12. Pic-tores nobiles,Statuarij,Scul'
1-
ptoreSjCarpentarij^rchitcf^bAi
rifabri artifîciofi, ArtificcJt]; ali/-
13. Schola* pucrorum, P u e l l a i U » '
1

Ledoria,Academi-jfrequentia
dioforum.
14. Artcs libprales,Ledioncs pubü"
ex in fcboKs & Academijs, ftucli*»
Icholaflicum Regimen, Difcipli^
Scholallica.
15. Pa'dagogi, Ludimodcratorc*
0
Magiftri, Schoïarum LcâoresjP* "*
feffore.s Academiarum.
16. Viridotti, Philofophi, UW^
r
ma»-
matici, Arithmetici, Geometra*, A-
ftronomi, Aftrologi, Mufici,Theo-
rici, Componiftae (vtvocant) Poe-
tac, Oratores, Hiftoriographi.
Archimi{'tae,Medici,Vetcrinarij,i7
Aucupcs ( œ»lî)ffc^ûtfen) Pifca-ig
tores (pro indagandis icilicet Hi-
ftorijs & naturis f'erarum, volatili-
um&aquatilium.

X. E C C L E S I A S T l -
CA.

Ecckßa, tyjpublica Ecclefiaflica.

Fcfta. i.
Religio, cultus diuinus- a.
Supcrftitiojldolatria. 3.
Exerckia facra ,* Caeremoniae 4 .
5

M'rflae, Cantinnes facrx.

Contioncs,Doctrina. 5.
Auditorum frequentia, Dcuo- e
tio, Pietas, Sandtita:.
Ieiunia, Eleemofyna?, Percgri- , 7

nationesreligionis ergo (^ÖaUfaflf

MI.)

B 2 Con-
8. Concionatores, Do&orcs célè-
bres, Theologi.
0. Monachi,Canonici,Prior,Abbas.
10. Prçpoiitus,Epifcopus,Pontif'ex>
11. Hera?tici, Propheta?, Sancti.
12. Salaria & Stipendia Minilhorö
Ecclefïa?ampla, Praîbenda? opima?»
Prouentus & poiîèifioncs Ecclciia-
fticorum.
13. Priuilegia Clericorum.

X I . H I S T O R I C A.
(Generalia.)

1. Vrbis antiquitas feu origo.

Qjiandoprimùmcondiccepra vrb$j
m
vrbifq,- panes, Tcmpla, Çvtix» M
ces?
2. Primi Conditorcs.
3. Nomina Appelbtionefq,- vetc-
rcs, ac rccentiores, Etymologia feu
ratio Nominum.
4. InfigniaKcgionis, Ciuitatis,&
ratio figniÇcatioq; infignium.
j. Primi Inhabitatores.
(Incola?, quiolim eos terras tcnuc-
1
runt.) And:
 Antiquifïîmae originis famn^
6
Patritia: Nobilium. " '
Vetcrum incolarum Patricio-7*
rumcj; virtus.
Rcsccicbcrrimitàvetcribusin- 8«
colis, pace belloq; gefta:. Hiftoriae
mcmorabiles.
Gubernatorcsilluftrcs, Pontifi- 9-
ces, Imperatorcs, Reges, Duces ve-
teres virtüte prœftantcs, qui olim
pra-itierunt.
Impentor,Rcx,Dux,Dominus, io.
Satrapa, Praercäus, Confules,Se-
natoresclari, qui nuncprxiunt.
Viriiiluftres,Nobiles, Prophc- n.
tat» Hcrsetici, San&i, qui clarucrunt
olim,quos gcnuitillaterra.
Vit i n o b i l c S j h i s diebus clarLvir-12.
gifles, Muîières, Séries, Dccrcpiti,
Sapicntcs (^tjbJEtPÇfcB
RciqjaliJE auditu mcmorabiles-13.

• H R O N O L O G I C A .

Monftra. T

B 3 Pro-
 Prodigia iftislocis vifa.
*• Cometar, Eçlïpfes Magna; e/cf.
4. Immenfa frigora ( gehdifîïmar
Hyemes.)
y. Torridae a?(tatcs.
6. Fulgura,Tonitrua, Fulmina.
, 7. Incendia.
8« Tempeftates magna?.
9. Inundationes, Diluuia.
10. ^BolcftnprtfcrY.
11. Grandines magn* & Noxia»,ni-
ues profundiiTimar.
12. Terra; motus.
13. Locufta;.
14. Charitas Annona», Famcs.
iy. Teßtlentice (circa quus annotandut'b
Quot cxtitcrint, quales, quando
cœperint.
Quàmdiufaniicrint, quando fînie-
rint-
Qupt &quosè medio fuftulerint-
y
Quomodo & quibus- nouis certifia
rJ
Remedijs, àliqui in ea pefteferua
fuerint)
0-
16. Bella, praîlia, confliäus, Moi*
e
maclùœ, obfidiones,expugnation *
vrbium, Deuaftationefqj, calamita-
tcfq; alias.
Seditiones, Pacificationcs, fce-17.
dera.
Facinorcfi nobilcs. ig.
Pirata? ©eembcr. 19.
E t qui horrendis cafib. periêrc 20.

Horattut in arte Teètica

Ordinù htc %'trtns trit & Venw, *nt ego ftllor:
VtiAtn nunc dicat, iarn nunc dcbentia iici
Plrraquè différât,&prtfens in temfttf tmittati
H*t Amet, hocJpernatpromißt CArminù AHthtr.

F I N I S .