Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
Urkunden zur
Geschichte
des
Judentums
Willy Staerk
t
KLEINE TEXTE FfiTR THEOLOGISCHE UND PHILOLOGISCHE
s
VORLESUNGEN UND OBUNGEN
HERAUSGEGEBEN VOK HANS LIETZMANN
_____ 32 _ — _
ARAMAEISCHE UMUNDEN
ZUR
VON
PREIS 0,60 M.
BONN
A. MARCUS UND E. WEBER'S VERLAG
1908
Digitized by Google
Andovef- arvard 1
Theological Libra jo
[{4751- -
tfber erwarten selmell ist dem ersten, in heft 22/23 dieser samm-
lung verdifentlichten papyrusfund ein zweiter, noch wichtigerer gefolgt.
Dr. Rubensohn fand bei den im auftrage der preufiischen regierung
in Elephantine veranstalteten grabungen u. a. eine anzahl aramaeischer
papyri, die sich bei naherer untersuchung als neue zeugnisse fur die
existenz einer groBen judischen diasporagemeinde im oberaegyptischeo
Assuan-Elephantine ergaben. Von diesen jetzt im kgl. museum in Berlin
aufbewahrten papyri sind die im folgenden (im anschlufi an Sachau's
entziffening u. erste veroffentlichung *) sub ABC abgedruckten von fast
(aus abhandlungen der k. pr. ak. d. wiss. v. jahre 1907). Berlin 1907.
G. Reimer.
Digitized by Google
yu
ARAMA EISCHE URKUNDEN AUS ELEPHANTINE 6
v>32,
Uber die sprachedieser urkunden 22/23 a. 4f., uber vgl. heft
die textkritischen und zahlzeichen ebd. Mit den buchstaben a 8. 5f.
bis k wird in den anmerkg. auf die in heft 22/23 abgedruckten pap.
verwiesen. Die vokalisation der texte A E schliefit sich wieder nach —
moglichkeit an die der bibl.-arani. an.
Literatur zn ABC: Fr(ankel) in Theol. Ltztg. 1907, 657ff.;
Sm(end), ebd. 705fF.; L(idzbarski) in Dt. Ltztg. 1907, 3160ff.;
Levi, Rev. des etud. juives 1907, 153 ff.; Anzg. d. Wien. Ak. 1907,
23/11; D. H. Muller in WZfdKM 1907, 413flf.; Driver in The
Guardian 1907, Nov. 6; Clermont-Ganneau in Rec. d'arch. orient.
VIII (1907) u. Rev. Arch. IV, 10; B(arth) u. N(6ldeke) in ZA
1908, 188ff. u. 195ff.; Eerdmanns in Th. Tijdsch. 1908, 72ff.;
Hal(evy), Rev. 8em. 1907, 522 ff. 1908, 95 ff. u. 224 ff.; Gunk el in
Dt. Rdsch. Jan. 1908; Bruston in La vie nouvelle, ftvr. 1908;
S tab el in, Israel in Aegypten nach neugef. urkunden Basel 1908; Mar-
goliouth in Expos. 1907, 481ff.; Griffith, ebd. 494ff.; St. A.Cook,
ebd. 497 ff. u. 1908, 87ff.; Buhl in Danske Vid. Selsk. Forh. 1908, 2;
Expos. Times 1907, 5; Klio 1907 VII, 3.
Literatur zu D: Euting, snr un pap. egypto-aram. de
notice
la bibl. imper. de Strafib. memoires presentes par divers
(Extrait des
savants a l'acad. des inscr. et des belles-lettr. I. ser. XI, 2. Paris 1903.)
Weiteres 8. heft 22/23 s. 1 und dazu noch folgendes: Clermont-
Ganneau, compt.-rend. de Pa cad. des inscr. 1903, 364; Schwally,
1904, 45; Guidi, la culture XXIII (1904), 8; Ha-
Lit. Zentralbl.
levy, Rev. Sem. 1906 XIV, 278 ff.
Weitere abkiirzungen: S = Sachau. S.-C. = Sayce u.
Cowley, a ram. pap. discov. at Assuan. London 1906. K = —
Kautzsch, gram. d. Bibl.- Aram. Leipzig 1884. Str = S track,
gram. d. B.-A. Leipzig 4 1905. N § 118 u. &. Noldeke, Syr. =
gram. Leipzig 1880. D =
Dal man, gram. d. jud.-pal. Aram. Leipzig
a
1905. Hdb — Lidzbarski, handb. d. nordsem. epigr.. Weimar
1898. M = E. Meyer, die entstehung d. juden turns. Halle 1896.
Digitized by Google
4 A RA M A EISCHE URKUNPEN
t j - - : 1
t : - tIts 1 t • • : » • -:r s ' t •
4 -jjs
: ryr, vgl. hebr. r?s Num. 23, 23 u. ass. enu neben ettu
goas vgl. Justi, Iran. Namenb. 69 f., No Id eke, Pers. St. 28.
c) Dan. 2, 4.
2
: a) Mit N ist trotz Hal.'s widerspruch thv als stat.
constr.-verhaltnis zu fassen und mit syr. m&r\a) hxv „jem.
griiflen" zu vergleicben ;
vgl. aucb Dan. 2, 18. b) =s pers.
Darajava(b)us, bab. Darijamus; hebr. Varianten s. zl. 19, 21
Digitized by Google
AUS ELEPHANTINE 5
bv br*ri ps>3 I
b
an» thnwn a
1 1 // -» nsnj 5
it arvm 07 b
mrran arms a"a * ai:n it k^m sab*
srrna a^a •* «nb« w v snws a
ob mn I
d run c
rims s
bi rbti b
ma» a
ar>nb |
in mwi nna rran p b
*i*m 7
in»~ b
tnn«
»-TT ab^n
t:- a? tmxn wi -pw nna wir arma
•• t
a
: • - : » - t • » ;
s
5 ja-vi 07 r*aw : V* :
w ~ :
vcsai
P • ;
• t
pea :
I
1
rrrr nan '^e "t :
. . . rrn
t -
ran
» :
*t
•
ss-r^B
t
7
x^asc : -f- «r?K w -t
8 am^n :
4
: a) Betreffs der zahlzeichen vgl. zu a 1. b) — pers.
Arsama; Arsames.
8
: a) ^= aeg. anup, griech. Xrofj, Kvovyig, Idvov^tg^ Zivrovflis
u. a. b) Erg. -raj? nach D a 3/4. c) Vgl. h 4 i 2 u. 4
(hier saw) und D a 4. Obige lesung diirfte jetzt trotz der un-
moglichkeit i und -r in der schrift zu unterscheiden allgemein
acceptiert sein. Ob W(a)idrang = Vayu-darefigha (Sachau)? Der
persische amtstitel fratarak(a) = gouverneur (bier und h 4 D a 4)
ist von Andreas richtig erklart worden, 8. zu h 4. d) K § 67, 3.
6
: a) = syr. aV scilicet. b) Dan. 7, 26 Jer. 10, 11
(Str. § 13 c).
7
: a) Sicher nicht nisbe, sondern von L richtig mit dem aus-
druck nrb auf der ersten Nerabinschrift (Hdb. I 445), von N u.
B rait ar. laha „scbanden, fluchen", syr. lahja „deletus" (delendus)
zu8ammenge8tellt. b) L (vgl. Hdb. I 207) r^ss, aber besser
mit N u. B r-sx zu lesen, vgl. zl. 18, 19 u. 24. c) Doch
Digitized by Google
6 ARAMAEISCHE URKUNDEN
«:r.»
t -
12 :
wrn t •
st-
'
an^an
~ r t
a
^b? I
e
arnbn or...
n-> rrrob
- •;
9
' v v •
I
» • : - T-t I - -: t- • t : - • t - - :
b
C
T">P* bbtsttn tin: *K*©tn |
ohrpr> "ycpp 11
b
Vnn$ ynw *Dbtt w w pai Dhvcsb*) I «ingb sbs [-]t 13
10 xrtt n L cr
i° pS .T .
1
T .
^ sc hwerlich schreibfehler,
sondern wie ofter scr. def. neben plena. 11
Vsw : rabglich
ist auch B 9 die lesung h mhwi ; + 7? k-*;k |
t — *jrp* : -rpy k?s
13 13
t-s [-]t nsKa s t<r9K2 I
pc:i : Ktc? -ti sVia : -rVi?
9
: a) Dan. 2, 35 (K § 46, 3a; Str § 22c). Nach d. targ. u.
syr. ist das nachstliegende.
10
: a) K § 54, 1 (a. e); doch ist jz* als bebraismus bier sehr
wabrscbeinlich. b) Zur syntax vgl. Esr. 5, 8. N u. a. balten
auch die lesung fur moglich. c) Lesung zweifelhaft:
Digitized by Google
AUS ELEPHANTINE 7
n:n:»
ima
ba
w nrrt
rwa
•pVsm
to
twi
[
ban »b
rnn roab ppfc
tpr armasa
st
15
i*
I
n:p b »"oba
tIj
roas
it.7... ban
T .
itfon.
to abas
j-T. t j
*ipfc:n
I •- ; t '
son-ma
ma« -jb
8
to* I sfpirna at *»t pus n:t ntfig oina is
Kb mn ma* -nm 8
w n i inonx b:n 19
|
sabr thrrm I/// -» n?© men crn pa q» b
rb* nnb©
nbmaa An kmm •ptwri i&ab ppto run:** kot nsr in 20
b
nnra -» row ffn
j
ba wnn
n[:]iabn
miro maT
xabtt
spna* rca
trirvm
*tt
I /// ///
arrow w xb 22
16 yinn 17
: «:*!irr |
w^ss : Trftas ira : rn, also wohl vorher
Vsi |
: kVs 18
: + r:t V? |
: bis (schreib-
fehler); + V? |
Vji : \* [ri«] »•
| /// j \ /// *i «t :
Digitized by
8 ARA.MAEISCHK URKUNDEN
ifnatat
•t J
J
•'bya
- t c •
jrsasb
" 1 1 • '
* par
' -
c
!»• . t
Kbt b,
»Ta
• i
a
n3attb
:•: fr-
'
21
anba
ttyi
wp n •
xnants
t:j- b* jl thr
ambn
t»-3- arttiab^
-t:
anrro
I
r
raw , :
b 26
b
nw * njjwi rearr* ?jt K-yia* ->t n? *w -ja in n:n tr
a
jryin "jnbtD |
b
nrr b? anr b?n * qbr •p-iara qca -ma "JW *
pda
na mabth rrtn b* inbr mn maaa K*bts »ba a»
vv »b otna'-jb to v n:ra q» [
c
r^c re b
abaK»5)
Kabftt] thrrm I /// /// rot? »ntnn-ipb[ ]a
Tnxtja i[b
b
^n*» nb par ^b ;
rroK rnb-n Troa n •paT C
48 49 r**sca
om. 73- I
-3-2 :
m
^z- rv : sr?K |
V?^ : V? :
£ y -t kw |
Das monatsdaaum nur in B deutlich.
22
: a) Vgl. r^p a 9 e 10 h 10.
23
: a) Wohl verschrieben und zu lesen. b) Vgl. *t
Dan. 2, 47 den gebrauch von -a im
u. syr. c) Oder pas? (Levi)?
24
: Syntax! Vgl. 12b.
26
: a) Adverb? vgl. K § 67, 3. b) Schreibfehler.
27
: Aber Levi verweist mit recht auf
a) Vgl. Neh. 2, 20.
Deut. 6, 25; ahnlich Hal., der dann : p komparativisch faBt:
plus que celle de rhomme qui ... b) Syntax! Vgl. 12b. .
2e
: a) Wohl nur schreibfehler fiir zur konstruktion vgl.
a 7 (u. o.) u. Esr. 7, 22. b) N zieht rar V? zum vorher-
gehenden, aber dadurch wird der text noch dunkler.
29 zu
a) Vgl. Esr. 4, 14.
: Vielleicht ist auch hier yri*.r.\
)y Google
AUS ELEPHANTINE 9
nbs Tit- ma
n anana oons iwab
c
•n vmBtD
t -
I
t
d^ip I
-
4
Mm
; ?i • •• - T»r: *
| j :
mnaa
sit Kna*ra
swattb
I
I
w uhm-n
Kreiabi ann:
I ///
nasn-a
-»
^
mn
ro«a
I
I
I
renpb
mm
tft3 ?tt
mn
*»t
arnb
bapb n
^ts
s
io
Digitized by Google
10 STRASSBURGER PAPYRUS
h
r:w2 ]b rpFit?K [«b] »barro Banre'i
|
^parc Kb -jinta :
I
a* 1
n-na
.
b
nostra
..... ....
n mn n»a imn arma nostra nsa ?tt mw wi 1
p
'••
na xb^n
» " :
irprinb
t>t ; '
:
men
T:rr
«br rnw '
»rma r i
nan
t
|
•
rraa
t -
;
2
|
nsnjK *{iD-»nc n» pr»
tismtiB der (lurch die tieropfer beleidigten aegypt. priesterschaft
gehabt.
a *: a) Nach L part. Pael, aber man erwartet eher eine sub-
stantivbildung von yVar. b) Vgl. Dan. 6, 24.
3
: a) pers. fremdwort, nach Eut. — altpers. du&krta, bose tat,
verraterei. b) Wenn nicht verschrieben fur wrh* mit Eut u.
L. n$it zu lesen, vgl. Jer. 10, 11 Esr. 5, 15.
6
: a) b) Zur bildung vgl. n$-*» Thren. 3,63 (L).
unbekannt.
8
b Die fur unsere stelle passende erklarung dieses pers.
: a)
wahnte tt-rt-r (tr) erklart Andreas jetzt (Ephem. II, 215 *) mit
vorbehalt als pers. amtstitel mit dem bestandteil pat „herr". Die
K-rr*: werden von Eut. (u. L) unter zustimmung von Hubs ch-
in ann (Ztschr. f. arm. phil. II, 265 f.) und Andreas (Ephem. II,
4
215 *) als pers. gauSaka (goiak) „horcher, geheimagenten* erklart.
b) Part. pass. Pael (L), vgl. K § 47, lb. c) aeg. =
tSM-t rsCi)t „siidbezirk" (Spiegelberg bei Eut. s. 308f.
Digitized by VjOOQle
STRASSBURGER PAPYRUS 11
irpb
|
. . . * rontDK Kb
nisn a
^aiPttb
•jn
. . .
— —
.
*f
.
|
. . yo
4
6
1 |
I
• urtDb *,ngb ma |
.... nsn "piana pb s
2 I
• attorn
m *rato
aw yrm
-jama b? i[n] — —
ab^n jo n:n?a
|
11
12
|
I
Kwerwrfj fo j
... b? in r,:n:» 13
I
I
b wt: -»t ]b n « u
rnn K*n |
b
0T» spja? *nwmr«j lama b» E]
r p -nrr srmtfi
e 1
: a) Von Clerin.-G. zu "rpra* erganzt.
4
: a) rrr-n5 (L) oder rrrrfc (Eut.)? Der wechsel von k u. n
ware nicht auffallend. 6
: a) Vgl. K § 15 a anra.
8
: a) Man wird an AB 12/13 erinnert.
11
: a) Vgl. 8yr. o'jjpm u. Dan. 4, 9 gegen Esr. 4, 21.
a) =
MithrawabiSt (wie schon Merx, ZDMG 1868 p. 696 ge-
lesen bat) = pers. Mithrawahista, gr. MiroavaTW u. a. b) =
Pahim, gr. 77«^oi/* u. a.
rr»a
r
un - z
stet aabts
T -:
this t:- ©nab nnn
aabs t-j
ro»a
-
nsirm
i j • -r «
•
3 I
tmnrh ;
I
|
sab*
T - ;
tf-p-n b* mrc T - 1-
wa ^ - t i- •
*wto« amai
- r ; i - *: -T » ;
:
*rcmb »:bt«
tj--:
^ •
wbtab
t;-: xnnb
-nr.- - • t
I
|
xbb
r
«rb«
r r ;
ksVq
t :
-
*
«r^a
t -
are
-
abb : ; ;
oter to- ohb
1 1
«nr» ktm
- t
- *: s
aba a*atob
t -
a:bOT
- » s t : :
x:b»tj
Ti~i onmati
»rr»;
a«n
- • s
I nbbDi&b
tt;-j nn t •
»
» t : - :
maatsb
- : : • :
nn
t:
10
mm
|
T- ;
I
I
onhlwna
L J
^ - T : • ~ : \
d© anas \ \
^ •
srfij^rinb
» t t :
ohb :
n
T-J aba
wnio T TJ
*i •
^rtfta*-
• i
ten wna» • T • - —.
-naab
- - I
»wnnT •
"Z
tfaana
T T •
•
twm t t
~
ynos baa sb* narwra
t t :
- v t 1 v v : - :
fen an^
- • t
awotJ
t -
ttbab
t r r ;
Digitized by VjOOQle
ESRA 5. 6 13
n tp» in a
baaa ->n man sab^a ^ mraa maa ngam
abtenn-^a ?p anbac ma saarb ana a^to atabr tenia pa
wby~ T v
nbte
- ;
B)
•
nan
»
by- aabia
: T ;
mm
nmaan ->aria nnte mna nay nna ^annl to e III
npate
I
man pa inn "pp^nn [nnna naya ^ 7
a fc
te ^xn I vriaai s^bTa ^*nb mrte rtb«b prrima u
nn^a pa y» noan^ nan siaanB aatem teax ba ^n ayta
[matenb] nn^ nbtei *»n ayn rfyq ba na^ nian mate ^te
ayta
"
matet: .•
tei^nn nax
t
abtenn^a
" 1 '
^n nn- xnb«
• t t v:
ma »
nbanb
t t - t
naym - i
•
KansoK
r1- r»
uiginzeo by Google
14 ESRA 7
bs
I
spy* -par nbtrrt -jrrab arnVi ^ririsron bantr m? t? i
83b*
bb: I
«! arrn qos nbyniiw
sn»«ha Dbtn-na
I spro
bjrrior
*P$* o^'^l
nbab worn ^rrar*.
^ 15
!
Tinnro
obtrn-a
I obtrn-a
w Tna»
^ nbnbst
™*n onnbs prab parana
ma ^
V"vin nn ncoDa wpn bbibcs
anai* b* isn anprn
s*:roi it
Digitized by Google
ESRA 7. 4 15
w
; ; t r : 1 t j
nn T J
KnbK« T T
ma "
^nbtn
- : IT
K*rn •
t T - T T
k*-\bt
T - r-
K*nVi
- T - :
swna
T" T<T
ba»
J
wnirm *t Kb if, pbK m vn bab
» s t:
mre na*a : - t t • : ' t 1 vi t - xit t -sr - i- • t -
t:-;t Kaba-
kdibok t :
^ •
Knfi
t r
anb»
r t ; > vt
^ km
tt n» • - r
Knnb »bt *n bat:
*• rt iv •
11
26
aabtt KnrcEnrriK b? |
[pib?] ^nbri ^ KirjaK ^«-ib tot 11 V
ttm*7V*
- t :
^ •
aabtab
t -
srnb
-fir: j ;
ipt
- •
:
I
j
rawi mn: t -a-
na? - -:
t?:K
r -r.
THa?' : • i
-
12
Knuraai
r
Knnn^
T T
»p^np
T . . 1 (T J
•»•
nbtt:^n"»b
- i
•
ina1 «rb7
T V -.
-rnnb
TT' :
p
» •
^ipbo I •
11
*rbm
t -a-
»
iba j
rma t: •
]^bban«^
» -
smitfn
- : : t • t t
»3ann
-it* spt »n^np
t » j
p
» •
na«nrn trnnaK
'ttt~. ^ •
K^:nan
t-t t -:• iparn
nsoa V- :
• •
^.| »abab
• t;- »:r-rin- I
S t ; - ;
15
rabia
v - • .
nptanw »"na
ttt K^np
t;»-
in
't
Kn*>np
t;:»'
^ ^:nn «to
• t-t$t nsoa - : • : - :
•
uiyiiizeo by Google
1
16 ESRA 4
abrr
t -3-
'
iba ;
nwit •
nnna
T-a-
in?
-
bba wWi obibn-n
-is by- inn
~z
Digitized by Google
A. Marcus und E. Weber's Verlag in Bonn
Digitized by Google
A. Marctj8 und E. Weber's Yerlag in Bonn
In Vorbereitung:
Digitized by Googlej
I
)y Google
2044 038 406 013
^pfgitized by Google